Sovg‘alar diplomatiyasi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	47.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

15 Sotish

Sovg‘alar diplomatiyasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ABU RAYHON BERUNIY
NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI
GID HAMROHLIGI VA TARJIMONLIK FAOLIYATI YO‘NALISHI
2202-A-GURUH TALABASI
MATSAPAYEVA SEVINCHNING “DIPLOMATIK ETIKET” FANIDAN
YOZGAN
KURS ISHI
MAVZU: SOVG‘ALAR DIPLOMATIYASI
Qabul qildi:
Topshirdi: MATSAPAYEVA S
Urganch 2025

MAVZU: SOVG‘ALAR DIPLOMATIYASI
MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I. BOB. SOVG‘ALAR DIPLOMATIYASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Sovg‘alar diplomatiyasi tushunchasi va uning diplomatik etiketdagi o‘rni... …6
1.2. Sovg‘a berishning madaniy va psixologik jihatlari …………………..…….….9
1.3. Diplomatik sovg‘alar: ramziy ma’no va kommunikatsiya vositasi sifatida. …13
II. BOB. TARIXIY VA ZAMONAVIY DIPLOMATIK AMALIYOTDA
SOVG‘ALAR
2.1. Qadimgi davrlarda sovg‘alar orqali diplomatik aloqalarning yo‘lga
qo‘yilishi …………………………………………………………...………..…….16
2.2. XX–XXI asrlarda sovg‘alar diplomatiyasining rivojlanishi ………….………19
2.3. Sovg‘alar vositasida siyosiy va iqtisodiy manfaatlarni ilgari surish …………22
III. BOB. DIPLOMATIK AMALIYOTDA SOVG‘A TANLASH ETIKASI
VA AMALIY MISOLLAR
3.1. Sovg‘a tanlash va topshirishda milliy urf-odatlarning roli …………...………25
3.2. Sovg‘alar bilan bog‘liq muvaffaqiyatli va mojaroli diplomatik holatlar ……..27
3.3. O‘zbekiston Respublikasida diplomatik sovg‘alar amaliyoti …………….…..29
XULOSA …………………………………………………………………………
31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………….
………..34
2

KIRISH
Bugungi globallashuv sharoitida davlatlar o‘rtasidagi diplomatik aloqalar
tobora murakkablashib borayotgan bir paytda, ushbu jarayonlarda nafaqat rasmiy
siyosiy nutqlar va hujjatlar, balki ramziy vositalar ham katta ahamiyat kasb
etmoqda. Shulardan biri – sovg‘alar diplomatiyasidir 1
. Sovg‘a almashinuvi qadim
zamonlardan beri xalqaro muloqotning muhim elementi bo‘lib kelgan va bugungi
kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Bu vosita orqali siyosiy, iqtisodiy yoki
madaniy xabarlar, munosabatlar va kayfiyatlar bevosita emas, balki ramziy yo‘llar
bilan ifodalanadi. Shuning uchun ham sovg‘a topshirish va qabul qilish jarayoni
oddiy protokol amaligina emas, balki chuqur tahlil va ehtiyotkorlikni talab
etadigan jarayon hisoblanadi.
Kurs ishining dolzarbligi: Global siyosiy va iqtisodiy aloqalar tobora
murakkablashib borayotgan hozirgi davrda diplomatik protokol va etiket
masalalari alohida ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, xalqaro aloqalarda sovg‘a
almashinuvi nafaqat insonlar o‘rtasidagi samimiylik belgisi, balki davlatlar
o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, ishonch va do‘stlik ramziga aylangan. Sovg‘alar
diplomatiyasi deganda, diplomatik doiralarda sovg‘a topshirish orqali muayyan
siyosiy, madaniy yoki iqtisodiy maqsadlarni ilgari surish, munosabatlarni
mustahkamlash va hatto mojarolarni yumshatish amaliyoti tushuniladi.
Tarixga nazar tashlasak, sovg‘alar orqali diplomatik muloqot o‘rnatish
qadim zamonlardan buyon mavjud bo‘lgan. Misol uchun, qadimgi Xitoy, Misr
yoki Osmoniy imperiyasida sovg‘alar vositasida sulh tuzilgan, do‘stona
munosabatlar mustahkamlangan. Bugungi kunda esa sovg‘alar diplomatiyasi
yuqori darajadagi protokol talablariga amal qilgan holda, davlat rahbarlari, elchilar,
xalqaro tashkilotlar vakillari tomonidan keng qo‘llanilmoqda.
Mazkur kurs ishida sovg‘alar diplomatiyasining nazariy asoslari, tarixiy
taraqqiyoti hamda zamonaviy diplomatik amaliyotdagi o‘rni har tomonlama tahlil
qilinadi. Shu bilan birga, turli davlatlar tajribasida sovg‘alar tanlovi va topshirilishi
bilan bog‘liq etiket me’yorlari o‘rganiladi. Shuningdek, O‘zbekiston
1
Bobojonov S. “Diplomatik etiket asoslari”. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2016.
3

Respublikasining diplomatik faoliyatida sovg‘a madaniyatining o‘rni ham alohida
ko‘rib chiqiladi.
Diplomatik protokolda sovg‘alar tanlash, ularni topshirish va ularning qabul
qilinishi aniq tartib va odoblarga asoslanadi. Notog‘ri tanlangan yoki kontekstga
mos kelmaydigan sovg‘a xalqaro darajadagi tushunmovchiliklarga, ba’zida esa
diplomatik inqirozlarga olib kelishi mumkin. Shu bois bu mavzuning dolzarbligi
zamonaviy diplomatik munosabatlarning nozik jihatlarini chuqur tahlil qilish
zaruriyatida namoyon bo‘ladi.
Sovg‘alar diplomatiyasi shuningdek, davlatlar o‘rtasidagi yumshoq kuch
siyosatining (soft power) muhim elementlaridan biri sifatida ham ko‘riladi. Davlat
rahbarlari, elchilar yoki boshqa rasmiy shaxslar tomonidan topshiriladigan
sovg‘alar har doim muayyan siyosiy maqsadga xizmat qiladi: ikki tomonlama
munosabatlarni iliqlashtirish, ishonch muhitini mustahkamlash yoki hatto strategik
hamkorlik uchun zamin yaratish. Shu sababli sovg‘alar diplomatiyasi haqida
chuqur ilmiy tahlil olib borish, uning nazariy asoslarini, tarixiy rivojlanish
bosqichlarini va hozirgi zamon xalqaro tajribasini o‘rganish bugungi kunda
dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining yangiligi: Sovg‘a almashish nafaqat xalqaro siyosatda, balki
mintaqaviy, milliy va madaniy darajalarda ham muhim rol o‘ynaydi. Har bir
millatning o‘ziga xos sovg‘a berish madaniyati mavjud bo‘lib, bu urf-odatlar
xalqaro maydonda ham o‘z aksini topadi. Masalan, Sharq mamlakatlarida odatda
sovg‘alar qadoqlanishi, ularning shakli va berilish vaqti o‘ta muhim hisoblanadi.
Yevropa diplomatiyasida esa rasmiy sovg‘alar ko‘proq protokol doirasida amalga
oshiriladi. Bu farqlarning tahlili esa xalqaro madaniyatlararo muloqotni chuqur
tushunishga yordam beradi.
Kurs ishining tahlil manbai: Sovg‘alar diplomatiyasini faqat tashqi
ko‘rinish yoki ramziy vosita sifatida emas, balki xalqaro muloqotdagi murakkab
kommunikatsion tizimning bir qismi sifatida ko‘rib chiqadi. Ayniqsa, O‘zbekiston
Respublikasi ham tashqi siyosatda madaniy diplomatiyaga e’tibor qaratayotgan
hozirgi davrda, sovg‘alar orqali o‘z milliy qadriyatlarini ifodalash va xalqaro
4

maydonda o‘z imijini mustahkamlashga intilmoqda. Bu esa kurs ishini nafaqat
nazariy, balki amaliy jihatdan ham dolzarb qiladi.
Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi – sovg‘alar
diplomatiyasining nazariy asoslarini yoritish, uning xalqaro amaliyotdagi o‘rnini
aniqlash hamda O‘zbekiston va boshqa davlatlar tajribasi asosida bu jarayonning
xususiyatlarini tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
- Sovg‘alar diplomatiyasining ilmiy-nazariy asoslarini o‘rganish;
- Turli tarixiy davrlarda sovg‘a almashinuvining diplomatik
aloqalardagi rolini tahlil qilish;
- Diplomatik protokolda sovg‘a tanlash va topshirish qoidalarini
o‘rganish;
- Har xil madaniy kontekstlarda sovg‘alar diplomatiyasining qanday
qo‘llanilishini tahlil qilish;
- Xalqaro tajriba asosida muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz sovg‘alar
diplomatiyasi holatlarini o‘rganish;
- O‘zbekiston diplomatik amaliyotida sovg‘alar diplomatiyasining
o‘rnini aniqlash;
- Sovg‘a tanlashdagi siyosiy va madaniy nozikliklarni yoritish;
- Sovg‘a orqali bildirilgan ramziy xabarlarning mazmunini tahlil qilish;
Kurs ishining ob’ekti: xalqaro diplomatik aloqalar doirasida amalga
oshiriladigan sovg‘a almashinuvi jarayoni bo‘lib, bu jarayonning siyosiy, madaniy
va protokol doirasidagi ifodalanish shakllari tahlil qilinadi.
Kurs ishining predmeti: sovg‘alar diplomatiyasi orqali amalga
oshiriladigan madaniy va siyosiy muloqotning nazariy va amaliy asoslari, ularning
xalqaro tajriba va diplomatik protokoldagi o‘rnidir.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, uchta bob, har bobda 3 tadan rejalar, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar. Kurs ishining hajmi 35 bet.
5

I. BOB. SOVG‘ALAR DIPLOMATIYASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Sovg‘alar diplomatiyasi tushunchasi va uning diplomatik etiketdagi o‘rni
Sovg‘alar diplomatiyasi – bu xalqaro aloqalar doirasida sovg‘alar vositasida
amalga oshiriladigan madaniy, siyosiy va strategik muloqot shaklidir. U nafaqat
ikki tomonlama iliq munosabatlarni ifodalaydi, balki ko‘p hollarda diplomatlar va
davlat rahbarlari tomonidan o‘zaro hurmatni, qadrlashni, do‘stlikni yoki hatto
nozik siyosiy pozitsiyalarni bildirish vositasi sifatida ham xizmat qiladi. Tarixda
sovg‘a diplomatiyasi asosan davlatlararo munosabatlarni mustahkamlash, urush
oldini olish, tinchlik shartnomalarini tuzish yoki strategik ittifoqlarni yo‘lga
qo‘yishda qo‘llangan. Zamonaviy diplomatiyada esa bu tushuncha yanada
kengaygan bo‘lib, u protokol, etiket, psixologik ta’sir, ramziy aloqa va yumshoq
kuch siyosati elementlarini o‘zida mujassam etadi.
Diplomatik etiket doirasida sovg‘alar – bu muayyan ijtimoiy va madaniy
ma’no yuklangan vosita. Ular diplomatik aloqaning yumshoq tomonini tashkil
qiladi va ko‘pincha muzokaralar, rasmiy uchrashuvlar, davlat tashriflari chog‘ida
almashiniladi. Masalan, AQSh prezidenti tomonidan boshqa davlat rahbariga o‘z
mamlakati tarixiga oid san’at asari, kitob yoki milliy atributika taqdim etilishi
nafaqat ramziy hurmat, balki o‘z qadriyatlarini tanishtirishning diplomatik usulidir.
Sovg‘alar diplomatiyasi diplomatik etiket bilan chambarchas bog‘liq. Etiket
– bu rasmiy marosimlar, uchrashuvlar va munosabatlarda amal qilinadigan
qoidalarning majmuidir 2
. Bu me’yorlar orasida sovg‘a tanlash, uni qadoqlash,
topshirish va qabul qilish tartiblari muhim o‘rin tutadi. Har bir bosqich –
diplomatik ishoraning ma’nosini to‘g‘ri ifodalashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Xususan, sovg‘aning mazmuni, materiali, ranglari va tarixiy kontekstdagi ifodasi
xalqaro darajadagi anglashuv uchun juda muhim. Notog‘ri tanlangan sovg‘a hatto
diplomatik janjalga sabab bo‘lishi mumkin.
Sovg‘alar vositasida amalga oshiriladigan diplomatik muloqot
madaniyatlararo kommunikatsiyaning alohida ko‘rinishi sifatida ham qaraladi. Har
bir millatning sovg‘a berish va qabul qilishda o‘ziga xos urf-odatlari bor. Masalan,
2
Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. – Москва: Аспект Пресс, 2018.
6

Yaponiyada sovg‘ani ikki qo‘lda taqdim etish hurmat belgisi bo‘lsa, ba’zi Yevropa
mamlakatlarida bu nojoiz hisoblanadi. Shunday sharoitda diplomatlar ushbu nozik
jihatlarni chuqur o‘rganishlari, protokol mutaxassislari bilan maslahatlashishlari
zarur.
Tarixiy tajribaga nazar tashlasak, sovg‘alar diplomatiyasining ildizlari
chuqur va turli davrlarga taalluqlidir. Qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston, Rim
imperiyasi va boshqa tarixiy davlatlar sovg‘alarni vosita sifatida diplomatik
munosabatlar o‘rnatishda qo‘llagan. Jumladan, Osmoniylar imperiyasi bilan
Evropa qirolliklari o‘rtasidagi sovg‘alar almashinuvi tinchlik va do‘stlik ramzi
bo‘lib xizmat qilgan. Bu sovg‘alar qimmatbaho toshlar, ipak matolar, harbiy
qurollar yoki san’at asarlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan. Bu vositalar orqali siyosiy
niyatlar, qarashlar va pozitsiyalar ramziy tarzda yetkazilgan.
Zamonaviy diplomatiyada esa sovg‘alar diplomatiyasi “yumshoq kuch” (soft
power) strategiyasining muhim elementi hisoblanadi. Yumshoq kuch – bu
majburlash yoki bosim o‘rniga madaniyat, qadriyat, kommunikatsiya va hamkorlik
vositalari orqali ta’sir o‘tkazish shaklidir. Sovg‘alar aynan mana shu yumshoq
kuch strategiyasining eng ko‘rinmas, lekin eng samarali vositalaridan biri
hisoblanadi. Davlat rahbarlari tomonidan berilgan sovg‘alar orqali o‘z davlatining
qadriyatlari, tarixi, san’ati yoki texnologik yutuqlari namoyish qilinadi. Masalan,
Janubiy Koreya yoki Yaponiya kabi davlatlar texnologik sovg‘alarni tanlab, o‘z
brend imidjini mustahkamlashga harakat qiladilar 3
.
Sovg‘alar diplomatiyasining diplomatik etiketdagi o‘rni shundaki, u
diplomatik noziklikni ifodalash vositasi sifatida xizmat qiladi. Har bir sovg‘a
ortida aniq bir maqsad, ehtiyotkorlik, siyosiy pozitsiya yoki madaniy ishora
bo‘ladi. Shuning uchun ham bu soha juda ehtiyotkorlik bilan yuritiladi. Boshqa
tarafga berilgan sovg‘aning noto‘g‘ri tushunilishi butun diplomatik aloqalarga
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu sababli, BMT, Yevropa Ittifoqi, Islom
Hamkorlik Tashkiloti kabi xalqaro tashkilotlarda diplomatik etiket protokollari
3
Bobojonov S. “Diplomatik etiket asoslari”. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2016.
7

aniq ishlab chiqilgan bo‘lib, ularda sovg‘a berish va qabul qilish normalari qat’iy
belgilangan.
Qayd etish joizki, sovg‘a diplomatiyasi qanchalik ramziy ko‘rinsa-da, u
amalda xalqaro siyosat va aloqalarning juda faol va real vositasiga aylanmoqda.
Sovg‘a tanlovining o‘zi ham bir necha darajada amalga oshiriladi: birinchidan,
sovg‘aning diplomatik ishorasi aniqlanadi; ikkinchidan, u protokol qoidalariga mos
holda tayyorlanadi; uchinchidan esa, u topshirilish jarayonida muayyan nutq,
marosim yoki xatti-harakatlar bilan boyitiladi.
Xulosa qilib aytganda, sovg‘alar diplomatiyasi — bu zamonaviy
diplomatiyaning ajralmas qismi bo‘lib, u xalqaro etiket, ramziy aloqa va siyosiy
kommunikatsiya vositasi sifatida mustahkam o‘rin egallaydi. Uning o‘ziga xos
jihatlari, madaniy asoslari va protokolga bog‘langan tartiblari diplomatik faoliyat
yurituvchi shaxslar uchun nafaqat bilim, balki strategik yondashuvni ham talab
qiladi. Shu sababli ushbu mavzu ilmiy jihatdan chuqur o‘rganilishi zarur bo‘lgan
dolzarb yo‘nalish hisoblanadi.
8

1.2. Sovg‘a berishning madaniy va psixologik jihatlari
Sovg‘a berish insoniyat tarixida qadimdan mavjud bo‘lgan ijtimoiy va
madaniy hodisadir. Bu hodisa nafaqat kundalik hayotda, balki davlatlararo
diplomatik aloqalarda ham muhim rol o‘ynaydi. Sovg‘a – bu moddiy ne’mat yoki
ramziy belgi bo‘lishidan qat’i nazar, odamlar o‘rtasidagi munosabatlar, e’tibor,
hurmat, minnatdorchilik yoki siyosiy pozitsiyani ifodalashning muhim vositasidir.
Ayniqsa, xalqaro diplomatiyada sovg‘a berish va uni qabul qilish jarayoni
murakkab madaniy va psixologik kontekstda amalga oshiriladi. Har bir sovg‘aning
orqasida muayyan ramziy ma’no, madaniy signal va psixologik ta’sir yotadi.
Sovg‘aning madaniy kontekstdagi o‘rni juda chuqur. Har bir millat, har bir
jamiyat sovg‘a berish va uni qabul qilishda o‘ziga xos urf-odat va qadriyatlarni
shakllantirgan. Masalan, islomiy madaniyatda sovg‘a hadya qilish Payg‘ambar
Muhammad (s.a.v) tomonidan tavsiya etilgan xayrli amallardan biri sifatida
qadrlanadi. Shu sababli musulmon jamiyatlarida sovg‘a berish – bu samimiylik,
e’tibor va diniy qadriyatlarni ifodalovchi muhim hodisadir. Boshqa tomondan,
konfutsiylik qadriyatlari hukmron bo‘lgan Sharqiy Osiyo mamlakatlarida
sovg‘aning o‘zi emas, balki uni qanday topshirish, qadoqlanishi, va topshirish
uslubi ko‘proq e’tiborga olinadi.
Yevropa va G‘arb davlatlarida esa sovg‘a berish asosan bayramlar,
yubileylar yoki muhim diplomatik marosimlarga to‘g‘ri keladi. Bu hududlarda
sovg‘a ko‘proq ijtimoiy e’tirof va siyosiy aloqalarni kuchaytirish vositasi sifatida
qabul qilinadi. Shu bois, xalqaro diplomatik muloqotda sovg‘a tanlashda ushbu
madaniy tafovutlarni chuqur anglash, ular asosida ehtiyotkorlik bilan harakat qilish
muhim hisoblanadi.
Madaniy jihatdan sovg‘a berish milliy identitetni ifodalash vositasi sifatida
ham ko‘riladi. Har bir davlat o‘zining boy tarixiy, madaniy yoki badiiy merosini
boshqa xalq vakiliga sovg‘a qilish orqali o‘z qadriyatlarini ifodalaydi. Misol
uchun, Xitoy diplomatik doiralarda ko‘pincha chinni buyumlar, ipakdan ishlangan
mahsulotlar yoki tarixiy xat san’atini o‘z ichiga olgan sovg‘alarni taqdim etadi. Bu
sovg‘alar orqali ular o‘z sivilizatsiyasining uzoq tarixiy ildizlarini, estetik
9

qarashlarini va madaniy qudratini namoyon etadi. O‘z navbatida, bunday sovg‘alar
boshqa tomon uchun o‘sha davlat haqida chuqurroq tasavvur hosil qilish imkonini
beradi 4
.
Psixologik jihatdan sovg‘a berish insoniy tuyg‘ularning chuqur ifodasidir. U
ko‘pincha samimiylik, hurmat, minnatdorchilik yoki yaqinlik signalini ifodalaydi.
Diplomatik doirada esa bu signal rasmiylik va siyosiy ehtiyotkorlik bilan
bezatilgan bo‘ladi. Psixologik nuqtayi nazardan qaralganda, sovg‘a nafaqat bergan
shaxs yoki institut haqida, balki qabul qiluvchining unga bo‘lgan munosabati
orqali ikki tomonlama ruhiy aloqaning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Sovg‘a – bu
shunchaki predmet emas, balki u orqali shaxslar yoki davlatlar o‘rtasidagi ijobiy
kayfiyat, ishonch, va ijobiy emotsional munosabatlar quriladi.
Sovg‘a psixologik jihatdan ta’sirchan vosita bo‘lib, u orqali ong osti
darajasida ham xabar yetkaziladi. Misol uchun, siyosiy jihatdan nozik bir vaziyatda
neytral yoki madaniy xotiraga asoslangan sovg‘a topshirilishi mumkin. Bu orqali
beruvchi tomon noziklikni anglayotgani, kelishuvga ochiqligi yoki barqaror
munosabatni istayotgani haqidagi ishora bildiradi. Bunday hollarda sovg‘aning
mazmuni, dizayni, tarixiy manbasi va emotsional yuklamasi alohida ahamiyat kasb
etadi.
Yana bir muhim jihat – bu sovg‘a orqali insonning yoki davlatning o‘zini
qanday ko‘rsatishi. Sovg‘a tanlash orqali beruvchi o‘zining didini, bilimini, urf-
odatlarga bo‘lgan hurmatini, hamda kommunikativ layoqatini namoyon etadi.
Ayniqsa, xorijiy davlatlar bilan munosabatlarda bu jihat diplomatlar uchun alohida
sinovdir. Ular sovg‘ani tanlayotganda nafaqat rasmiy protokolni, balki mezbon
davlat madaniyatini, tarixini, e’tiqodini va urf-odatlarini ham chuqur o‘rganib
chiqishlari lozim.
Sovg‘a berish psixologiyasida empatiya, ya’ni qarshi tomonni tushunish va
uning holatini inobatga olish qobiliyati markaziy o‘rinda turadi. Bu nafaqat
madaniyatlararo, balki shaxslararo muloqotda ham juda muhim omildir.
4
Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. – Москва: Аспект Пресс, 2018.
10

Sovg‘a berish qadim zamonlardan buyon insonlar o‘rtasidagi muloqotning
ajralmas elementi bo‘lib kelgan. U ijtimoiy munosabatlar, shaxslararo aloqalar,
diniy e’tiqodlar, milliy urf-odatlar va ramziy ifodalar tizimida muhim rol o‘ynaydi.
Sovg‘a berish jarayoni jamiyatning qadriyatlar tizimi, tarixiy tajribasi, madaniy
kontekst va psixologik mexanizmlar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, aynan shu
sababli sovg‘alar diplomatiyasi keng qamrovli fanlararo tahlilni talab qiladi.
Madaniyat – sovg‘a berishning asosiy shakllantiruvchisidir. Har bir
jamiyatda sovg‘a tanlash, uni taqdim etish va qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lgan
o‘ziga xos normalar, urf-odatlar va tamoyillar mavjud. Misol uchun, G‘arb
mamlakatlarida sovg‘a ko‘proq shaxsiy munosabatlar yoki biznes sohasida e’tibor
ifodasi bo‘lib xizmat qilsa, Sharq jamiyatlarida sovg‘a berish oila, obro‘, ijtimoiy
mavqe va qadriyatlar bilan bog‘liq marosimiy an’anadir. Masalan, Xitoyda sovg‘a
berishdan avval uni rad etish marosimi bo‘lishi mumkin, bu hurmat va kamtarlik
belgisi sifatida qaraladi. Bunday marosimlarni tushunmaslik esa diplomatik
noaniqlik yoki nojo‘ya xulq sifatida qabul qilinishi mumkin.
Madaniy kontekstda sovg‘a berishning yana bir muhim jihati – sovg‘aning
mazmuni va semantikasi. Ba’zi jamiyatlarda muayyan rang, shakl yoki predmetlar
salbiy yoki noqulay ma’nolar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Masalan, ba’zi Osiyo
mamlakatlarida oq rang motam ramzi hisoblanadi, Yaponiyada esa pichoqlar
sovg‘a qilish ayriliq yoki mojaroni bildiradi. Bunday madaniy kodlarni bilmasdan
turib amalga oshirilgan sovg‘alar diplomatik xatolarga sabab bo‘lishi mumkin. Shu
bois xalqaro darajadagi sovg‘a almashinuvlarida protokol xodimlari va diplomatlar
madaniyatshunoslar bilan yaqin hamkorlikda ishlaydilar.
Psixologik nuqtai nazardan sovg‘a berish va qabul qilish insonlar o‘rtasidagi
emotsional bog‘lanishni mustahkamlovchi vositadir. Sovg‘a olish shaxsda
quvonch, e’tirof, qadrlanish hissini uyg‘otadi, bu esa ijtimoiy ishonch va
muloqotni mustahkamlaydi. Diplomatik darajada esa bu holat yanada murakkab:
sovg‘a orqali shaxsiy aloqalarni o‘rnatish, muzokaralarda psixologik ustunlikka
erishish, iliqlik muhitini shakllantirish kabi noan’anaviy, lekin samarali diplomatik
texnikalar shakllanadi. Masalan, yaxshi tanlangan sovg‘a orqali uzoq davom etgan
11

muzokaralarda ijobiy kayfiyat uyg‘otish, muzokara tomonining samimiyligini
ko‘rsatish yoki munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqish mumkin.
Sovg‘a berish psixologiyasi, shuningdek, ijtimoiy muvozanat va tenglik
tamoyillarini saqlash bilan ham bog‘liq. Sovg‘a ortiqcha qimmat yoki haddan
ziyod jozibador bo‘lsa, bu diplomatik etikaga zid bo‘lishi va pora sifatida
baholanishi mumkin. Shu sababli, sovg‘aning iqtisodiy qiymati emas, balki ramziy
ma’nosi va madaniy kontekstda joylashuvi muhim hisoblanadi. Jahon diplomatik
protokolida qabul qilingan me’yorlarga ko‘ra, sovg‘aning qiymati ma’lum
chegaralarda bo‘lishi lozim, va u davlat rahbarining shaxsiy foydasiga xizmat
qilmasligi kerak.
Shuningdek, sovg‘a berish bilan bog‘liq emotsional va kognitiv jihatlar ham
muhimdir. Psixologik jihatdan sovg‘a beruvchi inson o‘z ijobiy niyatini,
samimiyligini ifodalamoqchi bo‘ladi, bu esa qabul qiluvchida minnatdorchilik
hissini, e’tiborni va ijobiy taassurotni uyg‘otadi. Agar sovg‘a to‘g‘ri tanlangan va
kontekstga mos bo‘lsa, bu o‘zaro hurmatning mustahkamlanishiga olib keladi.
Diplomatik doirada bu holat, o‘z navbatida, kelgusi siyosiy qarorlar, muzokaralar
yo‘nalishi yoki iqtisodiy hamkorlik shartlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda sovg‘a berishning yana bir psixologik qirrasi — bu
ijtimoiy signallar uzatish vositasi sifatida xizmat qilishidadir. Sovg‘a, aslida,
og‘zaki aytilmagan, lekin anglanadigan xabarlar orqali kommunikatsiya
vositasidir. Ba’zan bunday xabarlar juda aniqlik bilan yetkaziladi: masalan, bir
davlatning tarixiy ramzlari aks etgan sovg‘a orqali boshqa davlatga o‘z
qadriyatlarini hurmat qilish taklifi beriladi. Yoki, biror madaniyatga oid artefakt
orqali hamkorlikka ochiqlik ko‘rsatiladi.
12

1.3. Diplomatik sovg‘alar: ramziy ma’no va kommunikatsiya vositasi sifatida
Diplomatik sovg‘alar har doim o‘zida nafaqat moddiy, balki kuchli ramziy
va kommunikativ yuklamani ham mujassam etadi. Bunday sovg‘alar orqali
davlatlar, ularning rahbarlari yoki elchilari o‘z siyosiy qarashlari, do‘stona
niyatlari, madaniy qadriyatlari va hatto strategik manfaatlarini ifodalashga
intiladilar. Sovg‘a diplomatiyasining mazmuni va mohiyati aynan shu ramziy aloqa
– ya’ni og‘zaki bo‘lmagan, lekin kuchli anglashiladigan ishoraviy muloqotda
namoyon bo‘ladi. Shu bois diplomatik sovg‘alar, klassik aloqa vositalaridan farqli
ravishda, turli madaniy va siyosiy kontekstlarda har xil tarzda talqin qilinishi
mumkin bo‘lgan chuqur ma’noga ega bo‘ladi.
Ramziy ma’noda sovg‘a – bu qadrlash, hurmat, e’tirof, do‘stlik yoki
hamkorlikning belgisi. Misol uchun, davlat rahbari tomonidan boshqa mamlakat
prezidentiga o‘z yurtining milliy san’at asarini taqdim etish, bu orqali o‘z
madaniyatini tanishtirish va qadriyatlarini hurmat bilan bildirishni anglatadi. Bu
kabi sovg‘alar odatda “yumshoq kuch” siyosatining ifodasi bo‘lib, beruvchi
davlatning imijini shakllantirishga xizmat qiladi. Shuningdek, tarixiy shaxslar,
mashhur rassomlar, xalq hunarmandchiligi yoki diniy timsollarni ifodalovchi
sovg‘alar orqali o‘zligining namoyishi amalga oshiriladi.
Ramziy aloqa vositasi sifatida sovg‘aning kommunikativ roli ko‘p qatlamli
bo‘lib, unda verbal bo‘lmagan xabarlar, siyosiy niyatlar, hissiy yondashuvlar va
madaniy murakkabliklar mujassam bo‘ladi. Diplomatlar bu holatni “ma’noni
sovg‘a orqali kodlash” deb ham ataydilar. Bunday kodlangan xabarlar, albatta,
kontekst va protokol doirasida to‘g‘ri talqin qilinmasa, noto‘g‘ri tushunilish xavfi
yuqori bo‘ladi. Shu sababli har bir sovg‘aning ramziy jihatlarini chuqur o‘rganish,
tarixiy, madaniy, diniy va siyosiy kodlarni to‘g‘ri tahlil qilish zarur bo‘ladi.
Tarixda diplomatik sovg‘alar orqali muhim siyosiy xabarlar yetkazilganiga
ko‘plab misollar mavjud. Masalan, XIV asrda Xitoy imperatori tomonidan
Markaziy Osiyo hukmdorlariga ipakdan tayyorlangan bayroqcha sovg‘a qilinishi –
ular Xitoy bilan do‘stlikka tayyor degan ramziy ma’no bergan. Yevropada esa
diniy ramzlar bilan bezatilgan sovg‘alar boshqa qirolliklarga berilganida, bu
13

aloqalarda diniy birlik va axloqiy umumiylikni bildirishga xizmat qilgan.
Zamonaviy davrda esa, masalan, AQSh Prezidenti tomonidan muzokara jarayonida
boshqa davlat yetakchisiga berilgan mahalliy san’at asari yoki tarixiy dokument
nusxasi – bu faqat hurmat emas, balki qadriyatlar almashinuvi, o‘z tarixini
tanishtirish va kelajakda madaniy aloqalarni kuchaytirish niyatining ifodasidir.
Diplomatik sovg‘alarning ramziy ma’nosi ko‘p hollarda milliy identitetning
ifodasidir. Har bir sovg‘a tanlanayotganda, u berilayotgan shaxsga nafaqat yoqimli
bo‘lishi, balki beruvchining o‘zligini, milliy urf-odatlarini, ma’naviy qadriyatlarini
ham aks ettirishi lozim. Misol uchun, Hindiston davlat rahbari o‘z hamkasbiga qo‘l
bilan yasalgan yog‘och haykalni sovg‘a qilishi – hind hunarmandchilik
madaniyatining tarixi va qadimiy an’analarini e’tirof etishdir. Bunday sovg‘alar
ikki tomonlama aloqa faqat siyosiy manfaatlar bilan emas, balki umumiy madaniy
uyg‘unlik orqali mustahkamlanishini bildiradi.
Sovg‘alarning kommunikatsion kuchi, shuningdek, mojaroli holatlarda ham
o‘z aksini topadi. Ba’zan, sovg‘a topshirish orqali diplomatik muzokaralarda salbiy
fon yumshatiladi yoki mavjud muammo bo‘yicha muzokara davom ettirilishiga
zamin yaratiladi. Tarixda shunday holatlar ko‘p bo‘lgan: davlat rahbarlarining bir-
biriga sovg‘a berishi orqali sovuq munosabatlarda iliqlik uyg‘otilgan. Shuningdek,
og‘ir siyosiy sharoitda topshirilgan kichik ramziy sovg‘a, murosaga ochiqlik
belgisi sifatida baholangan.
Diplomatik sovg‘alar shuningdek, ijtimoiy status va siyosiy vaziyatga ham
signal bo‘lishi mumkin. Yuqori darajadagi mehmonlar uchun beriladigan sovg‘alar
odatda davlatning siyosiy obro‘sini ifodalaydi. Ko‘p hollarda bu sovg‘alar maxsus
buyurtma asosida, noyob dizayn va tarixiy motivlar asosida tayyorlanadi. Masalan,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy safarlari davomida taqdim etilgan
sovg‘alar o‘zbek xalqining boy tarixiy merosi va san’atini aks ettiruvchi
naqshinkor buyumlar bo‘ladi. Bu esa nafaqat estetik ma’no, balki davlatning
imijini targ‘ib qilishning ham bir shakli hisoblanadi 5
.
5
Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. – Москва: Аспект Пресс, 2018.
14

Bundan tashqari, diplomatik sovg‘alarning ayrimlari muzeylarda saqlanadi,
maxsus kataloglarga kiritiladi va tarixiy meros sifatida qayd etiladi. Bunday
sovg‘alar, o‘z navbatida, siyosiy tarix, diplomatik aloqa va madaniyatlararo
munosabatlar tahlilida muhim manba vazifasini bajaradi.
Xulosa qilib aytganda, diplomatik sovg‘alar nafaqat moddiy predmet, balki
chuqur ramziy va kommunikativ ma’no yuklangan vositadir. Ular orqali davlatlar
bir-biriga o‘z niyatlarini, qadriyatlarini, do‘stlik yoki hamkorlikka tayyorligini
bildiradilar. Har bir sovg‘a – bu diplomatning so‘zsiz bayonoti, shaxsiy yoki milliy
nuqtayi nazarining madaniy ifodasidir. Shu bois, diplomatik sovg‘alarni
tayyorlash, tanlash va topshirishda chuqur o‘ylangan strategiya, ramziy tahlil va
protokol madaniyati muhim o‘rin tutadi.
15

II. BOB. TARIXIY VA ZAMONAVIY DIPLOMATIK AMALIYOTDA
SOVG‘ALAR
2.1. Qadimgi davrlarda sovg‘alar orqali diplomatik aloqalarning yo‘lga
qo‘yilishi
Sovg‘alar vositasida diplomatik aloqalarni o‘rnatish amaliyoti insoniyat
sivilizatsiyasining ilk bosqichlaridanoq mavjud bo‘lib, bu hodisa qadimgi davlatlar
tarixida muhim siyosiy va madaniy vosita sifatida shakllangan. Davlatlararo
munosabatlar ilk bor shakllanayotgan davrdayoq sovg‘a hadya qilish orqali
tinchlik, do‘stlik, ittifoqchilik va hurmat kabi qadriyatlar ifodalangan. Bu amaliyot
nafaqat diplomatik protokolning muhim elementi bo‘lgan, balki xalqaro siyosiy
aloqalar tizimini barpo qilishda vosita sifatida xizmat qilgan.
Qadimgi Misrda fir’avnlar tomonidan boshqa davlat hukmdorlariga
sovg‘alar yuborish orqali tinchlikni mustahkamlashga qaratilgan diplomatik
munosabatlar yo‘lga qo‘yilgan. Arxeologik topilmalar, masalan, Tell-Amarna
xatlarida miloddan avvalgi XIV asrga oid diplomatik yozishmalarda sovg‘alar
vositasida yo‘llangan hurmat izhorlari, shartnomalar va ittifoqlar bayon etilgan. Bu
sovg‘alar ko‘pincha oltin, qimmatbaho toshlar, noyob hayvonlar, harbiy texnikalar,
xotinlikka yuborilgan malikalar yoki diniy artefaktlar shaklida bo‘lgan. Bu orqali
hukmdorlar o‘zaro ittifoq tuzgan, siyosiy xavfsizlikni ta’minlagan va madaniy
almashuvga erishganlar.
Qadimgi Xitoy diplomatiyasida ham sovg‘alar markaziy rol o‘ynagan. Xitoy
imperatorlari boshqa davlatlar bilan “heqin” deb nomlangan siyosiy nikohlar orqali
do‘stlik aloqalarini mustahkamlashgan. Bu jarayonda sovg‘alar yuborish majburiy
diplomatik vosita bo‘lgan. Odatda ipak matolar, chinni idishlar, g‘alati shakldagi
haykallar, kitoblar va san’at buyumlari sovg‘a qilingan. Bu sovg‘alar bilan bir
qatorda, Xitoy tomoni o‘zining sivilizatsion yuksakligini, madaniy qudratini va
siyosiy ustunligini ramziy ravishda bildirgan.
Mesopotamiya davlatlari (Bobil, Ossuriya va boshqa shahar-davlatlar)
o‘zlarining mustahkam diplomatik tarmog‘ini sovg‘a almashish orqali yo‘lga
qo‘yganlar. Sovg‘alar ko‘pincha urushdan keyin tinchlik belgisi sifatida
16

topshirilgan, shuningdek, do‘stlik shartnomalari imzolanishida marosimiy
ruxsatnoma sifatida ham amal qilgan. Qadimgi Bobil diplomatiyasida diplomatik
sovg‘alarning roli alohida e’tiborga sazovor bo‘lib, ular orqali siyosiy kuchlar
orasidagi muvozanat saqlab turilgan. Ziyoratlar vaqtida elchilar o‘z hukmdori
nomidan sovg‘alar bilan tashrif buyurgan, bu esa diplomatik vakillikni
mustahkamlovchi vosita sifatida ishlatilgan.
Qadimgi Yunoniston va Rim imperiyasida sovg‘alar ikki davlat o‘rtasidagi
o‘zaro hurmatni ifodalovchi asosiy siyosiy harakatlardan biri hisoblangan. Yunon
polislarida sovg‘alar, ko‘pincha falsafa, san’at, din va askariy qudratni ifodalovchi
narsalar bo‘lgan. Sovg‘alar almashinuvi orqali nafaqat diplomatik aloqalar, balki
madaniyatlararo o‘zaro ta’sir va uyg‘unlik ta’minlangan. Rim imperiyasida esa
sovg‘alar siyosiy ma’lumot beruvchi vosita sifatida xizmat qilgan. Masalan,
imperator tomonidan chet el elchilariga berilgan yurtdosh haykallar yoki oltin
tangalar orqali Rim hukumati o‘zining ulug‘vorligi va kuchini bildirgan.
O‘rta asrlarda musulmon dunyosi diplomatik sovg‘alarni “hadya” shaklida
shakllantirgan. Xalifaliklar va sultonliklar o‘rtasida sovg‘alar – masjidlar qurish
uchun xayr-ehsonlar, muqaddas kitoblar, hunarmandchilik mahsulotlari
ko‘rinishida bo‘lgan. Islom sivilizatsiyasida sovg‘a – bu mo‘minning mehr-
muhabbat va halolligini bildiruvchi e’tibori hisoblangan. Shu sababli sovg‘a
almashish nafaqat siyosiy, balki diniy axloqiy asoslarda ham shakllangan. Ko‘p
hollarda diplomatik sovg‘alar Qur’on nusxasi, naqshinkor kilimlar, zargarlik
buyumlari, kaligrafik asarlar va ilmiy kitoblar bo‘lgan.
Sharq va G‘arb davlatlari o‘rtasidagi ilk diplomatik aloqalar ham aynan
sovg‘alar almashuvi orqali boshlangan. Masalan, milodiy VII–VIII asrlarda Arab
xalifalari tomonidan Yevropa qirollariga, xususan Vizantiya imperatorlariga
yuborilgan sovg‘alar orqali diplomatik tilga asos solingan. Bu sovg‘alar orqali
o‘zaro tinchlik, savdo aloqalari va ilmiy hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan.
Markaziy Osiyoda, xususan, Temuriylar davrida sovg‘a vositasida
diplomatik aloqalar o‘rnatish o‘zining yuksak darajasiga yetgan. Amir Temur
tomonidan chet davlatlar vakillariga hadya etilgan buyumlar nafaqat moddiy
17

qiymat, balki madaniy yuksaklikni ham ifodalagan. Temurning Xitoy, Hindiston,
Eron, Oltin O‘rda va Yevropa davlatlariga elchilar yuborib, ularga zardo‘z atlaslar,
topqirlik bilan tayyorlangan qurollar, kitoblar va san’at buyumlari yuborishi
diplomatik etiketning yuksak namunasidir.
Xulosa sifatida, qadimgi davrlarda sovg‘a vositasida diplomatik aloqalar
o‘rnatish, ularni rivojlantirish va saqlab qolish har bir sivilizatsiya uchun alohida
strategik ahamiyat kasb etgan. Sovg‘a bu yerda nafaqat ijtimoiy qadriyat, balki
siyosiy va madaniy vosita sifatida faol ishlatilgan. Har bir davrda sovg‘aning
shakli, mazmuni va ta’siri o‘ziga xos bo‘lgan, ammo ularning asosiy vazifasi —
diplomatik aloqa o‘rnatish, do‘stlik va hurmatni mustahkamlash bo‘lgan 6
.
6
Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. – Москва: Аспект Пресс, 2018.
18

2.2. XX–XXI asrlarda sovg‘alar diplomatiyasining rivojlanishi
XX–XXI asrlar sovg‘alar diplomatiyasining shakl va mazmun jihatdan
jiddiy o‘zgarishlarga uchragan davridir. Bu jarayon global siyosiy voqealar,
geosiyosiy bloklarning shakllanishi, xalqaro diplomatiyaning institutsional asoslari
kengaygani va kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi bilan chambarchas
bog‘liqdir. Sovg‘alar diplomatiyasi, avvalambor, rasmiy diplomatik aloqalarning
ajralmas qismi sifatida mukammallashdi, protokol me’yorlari bilan tartibga solindi,
va eng asosiysi, uning vositachilik va ramziy muloqotdagi roli yanada kuchaydi.
XX asr boshida, xususan, Birinchi jahon urushi arafasida hamda undan
keyingi diplomatik tiklanish davrida sovg‘alar diplomatiyasi barqaror siyosiy
muloqot o‘rnatish vositasi sifatida keng qo‘llanilgan. Ko‘plab davlatlar o‘rtasidagi
elchilik almashinuvi va rasmiy tashriflar doirasida sovg‘alar hadya qilish
diplomatik do‘stlikning, hurmat va e’tirofning ifodasi sifatida rasmiy tus olgan.
Masalan, Fransiya va Buyuk Britaniya qirollik oilalari o‘rtasidagi diplomatik
tashriflarda o‘zaro sovg‘alar – antik buyumlar, qirollik armorialari, san’at asarlari
va noyob tarixiy artefaktlar bo‘lgan. Bu holatda sovg‘aning ahamiyati nafaqat
madaniy, balki siyosiy ma’lumot tashuvchi ramziy vosita sifatida baholangan.
Ikkinchi jahon urushi yakunida dunyo ikki qutblilikka bo‘lingach, sovg‘alar
diplomatiyasi ham o‘zgarishlarga yuz tutdi. G‘arb va Sharq o‘rtasidagi ideologik
qarama-qarshiliklar davrida sovg‘a almashish siyosiy pozitsiyalarni ifodalashda
o‘ta ehtiyotkorlik bilan olib borilgan. Sovuq urush yillari davomida AQSh va
SSSR rahbarlari o‘rtasidagi sovg‘a almashinuvi – bu do‘stlik belgisi emas, balki
diplomatik signallar, ogohlantirishlar yoki pozitsiyani yumshatish uchun
mo‘ljallangan ramziy harakat sifatida baholangan. Masalan, 1959 yilda AQSh
vitse-prezidenti Richard Niksonning Sovet Ittifoqiga qilgan safari chog‘ida
Krushev bilan bo‘lgan “kitchen debate” (oshxona bahsi) diplomatik sovg‘alar
fonida kechgan edi. Bu esa sovg‘alar diplomatiyasining siyosiy qudrat va
texnologik ustunlikni namoyish qilish vositasiga aylanganligini ko‘rsatadi.
1960–1980 yillar davomida diplomatik etiket tizimining institutsional
asoslari kuchayib borishi bilan birga, sovg‘a berish tartiblari ham rasmiy protokol
19

orqali tartibga solina boshlandi. Xalqaro tashkilotlar, masalan, Birlashgan Millatlar
Tashkiloti (BMT), YUNESKO, Yevropa Ittifoqi va Islom Hamkorlik Tashkiloti
doirasidagi uchrashuvlarda topshiriladigan sovg‘alar rasmiy kataloglarga kiritilgan,
ularning qabul qilish va topshirish tartiblari hujjatlashtirilgan. Davlat
rahbarlarining sovg‘a qabul qilish imkoniyatlari qonuniy me’yorlar bilan tartibga
solingan. AQShda, masalan, har bir prezident yoki rasmiy diplomat qabul qilgan
sovg‘ani federal reestrda ro‘yxatga oldirishi, u sovg‘ani davlat mulki sifatida
muzeyga topshirishi kerakligi qonunda belgilangan. Bu amaliyot sovg‘a orqali
korrupsiya, noaniq siyosiy xatti-harakatlar yoki shaxsiy manfaatlar oldini olishga
xizmat qiladi.
XXI asrga kelib, sovg‘alar diplomatiyasi yangi davr bosqichiga kirdi. Global
kommunikatsiya vositalari, internet, ijtimoiy tarmoqlar, axborot texnologiyalari
orqali sovg‘a berish nafaqat marosimiy jarayon, balki ommaviy axborotda keng
yoritiladigan imidj vositasiga aylandi. Har bir sovg‘a va uning topshirilish jarayoni
ommaga ochiq bo‘lib, u davlat siyosatining, rahbarning shaxsiy didi va
madaniyatining ifodasi sifatida baholanishni boshladi. Bu esa diplomatlarni,
protokol xizmatlarini va elchilarni sovg‘a tanlashda yanada mas’uliyatli, ehtiyotkor
va strategik yondashuvga undadi.
Zamonaviy davrda sovg‘alar diplomatiyasida yuksak texnologiyali
mahsulotlar, ekologik toza buyumlar, san’at va dizaynning noyob namunalariga
ustuvorlik berilmoqda. Ayniqsa, milliy brendlar yoki yurt madaniyatini aks
ettiruvchi buyumlar ko‘p hollarda sovg‘a sifatida tanlanadi. Masalan, Yaponiya
diplomatlari ko‘pincha samuray qilichlarining kichik nusxalarini yoki o‘z milliy
an’analariga oid chinni buyumlarni taqdim etishadi. Xitoy elchilari esa xitoycha
kaligrafiya asarlari yoki qadimiy tibbiyot kitoblarining nusxalarini sovg‘a
qilishadi. Bunday sovg‘alar nafaqat milliy identitetni ifodalovchi vosita, balki
xalqaro madaniy pozitsiyani belgilab beruvchi ramz hisoblanadi.
Ayni paytda zamonaviy sovg‘a diplomatiyasi nafaqat davlatlararo
aloqalarga, balki ko‘p tomonlama munosabatlarga ham xizmat qiladi. Misol uchun,
BMT sammitlari, G20 yig‘inlari yoki iqtisodiy formlar doirasida yetakchilar o‘zaro
20

sovg‘alar almashadilar. Bu holatda sovg‘aning o‘zi emas, balki u orqali bildirilgan
ramziy signal – ya’ni ishonch, ko‘makka tayyorlik, madaniyatlararo hurmat –
asosiy kommunikativ vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Shu bilan birga, XXI asrda sovg‘alar diplomatiyasida muammolar va
ziddiyatlar ham yuzaga chiqmoqda. Notog‘ri tanlangan sovg‘alar ba’zida jiddiy
diplomatik muammolarga sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, diniy e’tiqodga zid
bo‘lgan sovg‘alar, tarixiy ziddiyatlarni eslatuvchi timsollar yoki siyosiy jihatdan
noaniq ramzlar diplomatik janjalga sabab bo‘lgan holatlar ham mavjud. Shuning
uchun ham, har bir sovg‘aning ramziy yuki, siyosiy fon, madaniy anglanishi
chuqur o‘rganilishi zarur.
Xulosa qilib aytganda, XX–XXI asrlarda sovg‘alar diplomatiyasi nafaqat
marosimiy aloqalarning elementi sifatida, balki xalqaro siyosiy muloqotning kuchli
vositasiga aylandi. U global siyosat kontekstida milliy manfaatlar, siyosiy ramzlar
va madaniy qadriyatlarni birlashtiruvchi, tanishtiruvchi va muvofiqlashtiruvchi
vosita sifatida ishlamoqda. Shu sababli, bu sohaga ilmiy yondashuv, tarixiy tahlil
va zamonaviy siyosiy kontekstda baho berish nihoyatda muhimdir.
21

2.3. Sovg‘alar vositasida siyosiy va iqtisodiy manfaatlarni ilgari surish
Sovg‘alar diplomatiyasi tarixan insonlar va davlatlar o‘rtasidagi ijtimoiy,
madaniy va diplomatik aloqalarni mustahkamlash vositasi bo‘lib kelgan bo‘lsa-da,
zamonaviy siyosiy amaliyotda u ko‘pincha aniq siyosiy va iqtisodiy manfaatlarni
ilgari surish vositasiga aylanib bormoqda. Bunday sovg‘alar nafaqat do‘stona
aloqalarni mustahkamlash, balki muayyan strategik pozitsiyalarni bildirish,
tarafkashlikni yo‘lga qo‘yish yoki ko‘mak kutish uchun ham topshiriladi. Ayniqsa,
yuqori darajadagi siyosiy uchrashuvlar va muzokaralarda sovg‘a almashinuvi
orqali uzatiladigan ramziy xabarlar real siyosiy qarorlarning shakllanishida muhim
rol o‘ynaydi.
Siyosiy manfaatni sovg‘a orqali ifodalash — bu bevosita diplomatik bayon
emas, balki ramziy va yumshoq ta’sirga ega vosita orqali ijobiy munosabatni
shakllantirish strategiyasidir. Masalan, rasmiy tashrif chog‘ida bir davlat
rahbarining boshqa mamlakat yetakchisiga ularning milliy qadriyatlarini e’tirof
etuvchi va ehtirom bildiruvchi sovg‘a taqdim etishi, diplomatik til bilan aytganda,
“sizning qadriyatlaringizni hurmat qilamiz” degan ishoradir. Bu esa o‘z navbatida
ikki davlat o‘rtasidagi siyosiy munosabatlarda ishonch muhitini kuchaytiradi va
muhim masalalar bo‘yicha hamkorlik uchun zamin yaratadi.
Sovg‘alar vositasida iqtisodiy manfaatlarni ilgari surish esa ko‘proq savdo-
iqtisodiy kelishuvlar, sarmoyaviy bitimlar yoki texnologik hamkorlik tashabbuslari
bilan bog‘liqdir. Davlat rahbarlari tomonidan topshiriladigan sovg‘alarda
ko‘pincha o‘z mamlakatining iqtisodiy salohiyatini, innovatsion imkoniyatlarini
yoki eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarini ifodalovchi elementlar mujassam
bo‘ladi. Masalan, Koreya Respublikasi yoki Yaponiya rasmiylari tomonidan
berilgan texnologik mahsulotlar — nafaqat do‘stlik belgisi, balki mazkur
davlatlarning ilg‘or sanoat salohiyatini tanitish va xalqaro bozorda o‘z brendlarini
targ‘ib qilishga qaratilgan harakatdir.
Shuningdek, sovg‘a sifatida taqdim etilgan mahsulotlar yoki milliy
madaniyat ifodalarining xorijiy siyosiy doiralarda ijobiy taassurot qoldirishi — bu
mahsulotlar yoki xizmatlar eksportiga nisbatan ishonchni oshiradi. Sovg‘a
22

topshirilgan shaxsning u haqidagi ijobiy fikrlari, ijtimoiy tarmoqlarda bildirilgan
mulohazalari yoki ommaviy axborot vositalarida yoritilishi — bu ko‘pincha
“yumshoq marketing” yoki “madaniy diplomatiya” elementiga aylanadi. Natijada
sovg‘a orqali ilgari surilgan iqtisodiy manfaatlar bevosita tijorat aloqalari, sarmoya
oqimi va innovatsion hamkorlik shaklida namoyon bo‘ladi.
Siyosiy jihatdan sovg‘alar ko‘plab holatlarda kelgusidagi ko‘makni kutish
yoki tarafkashlikka da’vat sifatida ham taqdim etiladi. Xususan, xalqaro
tashkilotlarda ovoz berish jarayonida, strategik ittifoqlarni shakllantirishda yoki
harbiy hamkorlikni kuchaytirishda sovg‘alar vositasida “emotsional tayanch”
yaratishga urinishlar kuzatiladi. Bu holatda sovg‘alar “siyosiy signal” sifatida
ishlaydi va tomonlar o‘rtasidagi aloqaning qanchalik ishonchli va barqaror ekanini
ko‘rsatishga xizmat qiladi 7
.
Tarixda bunday hollarga ko‘plab misollar bor. Masalan, AQShning sobiq
prezidentlari tomonidan Yaqin Sharq davlatlariga yuborilgan ramziy sovg‘alar
(masalan, muqaddas joylarning tasvirlari bilan bezatilgan kitoblar, islomiy
madaniyatni aks ettiruvchi san’at asarlari) nafaqat diniy hurmat, balki siyosiy
iliqlikni yaratish vositasi bo‘lib xizmat qilgan. Natijada ushbu sovg‘alar orqali
Yaqin Sharqda AQSh manfaatlariga ijobiy sharoit yaratishga urinishlar ko‘zlangan.
Shuningdek, Xitoy Xalq Respublikasi tomonidan Afrikadagi ko‘plab
davlatlarga yuborilgan milliy madaniyatni ifodalovchi sovg‘alar — bu Xitoyning
“Bir kamar – bir yo‘l” tashabbusi doirasida iqtisodiy ekspansiyasiga ijtimoiy va
madaniy zamin yaratish strategiyasining bir qismi sifatida talqin qilinadi. Xitoy
elchilari tomonidan topshirilgan sovg‘alar ko‘pincha qimmatbaho hunarmandchilik
buyumlari, tarixiy obidalarning miniatyura shakllari yoki tibbiy vositalar bo‘lib,
ular orqali “biz sizlarni qadrlaymiz, sizlar bilan uzoq muddatli hamkorlikka
tayyormiz” degan ramziy signal uzatiladi.
Ayrim holatlarda sovg‘alar “yopiq diplomatiya” vositasi sifatida ham
foydalaniladi. Ya’ni sovg‘a rasmiy bayonotlar, matbuot anjumanlarisiz, lekin
muayyan pozitsiyani bildiruvchi vosita sifatida topshiriladi. Masalan, muayyan
7
Bobojonov S. “Diplomatik etiket asoslari”. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2016.
23

siyosiy vaziyatda rasmiy bayonot berish o‘rniga, ramziy sovg‘a orqali norozilik
bildirish yoki kelishuvga ochiqlik ishorasi ko‘rsatiladi. Bu ayniqsa, xalqaro
protokolda “diplomatik etiket” deb nomlanadigan nozik xatti-harakatlar orqali
amalga oshiriladi. Bu yerda sovg‘aning qiymatidan ko‘ra, uning semantikasi,
vaziyatga nisbatan konteksti va diplomatik pozitsiyadagi roli muhim ahamiyat
kasb etadi.
Bundan tashqari, sovg‘alar orqali siyosiy pozitsiyani bildirishda ularning
san’ati va dizayni ham muhim o‘rin tutadi. Masalan, ekologik barqarorlik
mavzusida muzokaralar olib borayotgan davlat rahbarlariga tabiat manzarasi
tushirilgan, qayta ishlangan materialdan tayyorlangan sovg‘a topshirilishi — bu
tarafning ekologik masalalarga jiddiy yondashuvini bildiruvchi ramziy vositadir.
Bu orqali u boshqa tomonni ham ekologik harakatlarga qo‘shilishga undaydi. Bu
turdagi sovg‘alar ayniqsa global iqlim, inson huquqlari yoki sog‘liqni saqlash kabi
mavzularda alohida kuchga ega.
Xulosa sifatida, sovg‘alar diplomatiyasi faqatgina do‘stona aloqalar yoki
madaniy qadriyatlarni ifodalovchi vosita emas, balki chuqur siyosiy va iqtisodiy
manfaatlarni ilgari suruvchi strategik diplomatik uslubdir. Sovg‘a tanlash, uni
topshirish va ommaviy talqini orqali davlatlar o‘z qarashlarini, ustuvorliklarini,
niyatlarini ramziy shaklda bildiradilar. Shuning uchun har bir sovg‘a ortida siyosiy
maqsad, iqtisodiy yo‘nalish va strategik manfaatlar mujassam bo‘lishi ehtimoldan
holi emas.
24

III. BOB. DIPLOMATIK AMALIYOTDA SOVG‘A TANLASH ETIKASI
VA AMALIY MISOLLAR
3.1. Sovg‘a tanlash va topshirishda milliy urf-odatlarning roli
Sovg‘a diplomatiyasi xalqaro munosabatlarning madaniy, siyosiy va axloqiy
jihatlarini mujassam etuvchi muhim vosita sifatida faoliyat yuritadi. Bu jarayonda
sovg‘a tanlash va topshirish odatiy marosim emas, balki murakkab protokol va
madaniy bilimi talab etuvchi diplomatik harakatdir. Ayniqsa, turli millat va
madaniyat vakillari o‘rtasidagi munosabatlarda sovg‘a tanlash jarayonida milliy
urf-odatlarga e’tibor qaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, madaniy
tafovutlarni e’tiborsiz qoldirish diplomatik noqulayliklarga, hatto siyosiy
tushunmovchiliklarga sabab bo‘lishi mumkin.
Har bir xalqning o‘ziga xos sovg‘a berish madaniyati mavjud. Bu madaniyat
ko‘p asrlik tarixiy shakllanish, diniy qarashlar, ijtimoiy qadriyatlar va estetik
me’yorlar asosida shakllanadi. Sovg‘ani qanday tanlash, qanday qadoqlash, kimga,
qanday vaziyatda, qaysi qo‘l bilan topshirish — bularning barchasi milliy
madaniyatda aniq belgilar bilan ifodalanadi. Shu sababli xalqaro diplomatik
protokolda sovg‘a berish urf-odatlari diplomatik til, muomala madaniyati va
kommunikatsiya psixologiyasining bir qismi sifatida o‘rganiladi.
Masalan, Yaponiyada sovg‘a topshirish – bu butun boshli san’at turi
hisoblanadi. Sovg‘a ikki qo‘l bilan topshiriladi, qadoqlanish uslubi estetik
talablarga mos bo‘lishi shart, va eng muhimi, sovg‘aning o‘zi emas, balki uni
berish jarayonidagi e’tibor va ehtiyotkorlik eng katta ahamiyatga ega hisoblanadi.
Ba’zi hollarda, sovg‘aning yuqori moddiy qiymati samimiyatning yo‘qligi sifatida
baholanadi. Bu esa G‘arb diplomatiyasida mavjud bo‘lgan “qimmat sovg‘a —
katta e’tibor” tamoyilidan keskin farq qiladi.
G‘arb mamlakatlarida, xususan Yevropa davlatlarida sovg‘alar ko‘pincha
protokol doirasida, rasmiylik asosida topshiriladi. Bu yerda sovg‘aning tarixiy,
san’atshunoslik yoki texnologik ahamiyati ko‘proq baholanadi. Misol uchun,
Fransiyada elchixonalar tomonidan beriladigan sovg‘alar, odatda, fransuz dizayni,
gastronomiyasi yoki adabiyotiga oid bo‘ladi. Bu orqali davlat o‘z madaniy
25

salohiyatini targ‘ib qiladi. Shuningdek, rasmiy tashriflar vaqtida sovg‘alar
qadoqdan ochilmaydi, bu – protokolga mos hurmat belgisi hisoblanadi.
Islomiy dunyoda esa sovg‘a berish din bilan chambarchas bog‘liq. Islomda
Payg‘ambar Muhammad (s.a.v) “sovg‘a beringlar, bir-biringizni sevasizlar” degan
hikmatli so‘zi asosida sovg‘a berish, ayniqsa bayramlarda, rasmiy uchrashuvlarda
va qadrli mehmonlar uchun mustahkam odatga aylangan. Biroq, sovg‘a diniy
e’tiqodga zid bo‘lmasligi, halol manbalardan bo‘lishi va kibr unsurlarini o‘z ichiga
olmasligi zarur. Shuningdek, sovg‘a topshirish va uni qabul qilishda samimiylik,
ixlos va halollik asosiy qadriyatlar hisoblanadi. Ko‘pgina musulmon davlatlarida
sovg‘a berish faqatgina protokol odati emas, balki ma’naviy yaqinlik va o‘zaro
hurmatning timsoli sifatida qaraladi.
Xulosa qilib aytganda, Afrika xalqlari orasida esa sovg‘a berish ko‘proq
jamoaviy, etnik va marosimiy tusga ega. Ko‘plab Afrikadagi diplomatik
protokollarda sovg‘alar tabiiy resurslardan tayyorlangan hunarmandchilik
buyumlari, mahalliy diniy yoki tarixiy timsollarni o‘z ichiga oladi. Bunday
sovg‘alar orqali nafaqat o‘z madaniy meroslarini namoyish qiladilar, balki tashqi
tomonlarga o‘z xalqining tinchliksevarlik, mehmondo‘stlik va qadriyatga sodiqlik
xususiyatlarini ko‘rsatadilar. Ammo, agar bu madaniy kodlar boshqa tomon
tomonidan anglanmasa, sovg‘a noto‘g‘ri talqin qilinishi va hatto xafa bo‘lishga
olib kelishi mumkin.
26

3.2. Sovg‘alar bilan bog‘liq muvaffaqiyatli va mojaroli diplomatik holatlar
Sovg‘alar diplomatiyasi xalqaro aloqalarning bevosita siyosiy emas, balki
ramziy, madaniy va emotsional qatlamiga tegishli vosita sifatida qabul qilinadi.
Shu sababli bu vosita diplomatlar, davlat rahbarlari va elchilar tomonidan
nihoyatda ehtiyotkorlik bilan qo‘llaniladi. To‘g‘ri tanlangan va to‘g‘ri talqin
qilingan sovg‘a o‘zaro hurmat va do‘stlik ramziga aylanishi mumkin, biroq
noto‘g‘ri tanlov yoki noto‘g‘ri vaqt va kontekstda topshirilgan sovg‘a diplomatik
mojaro, hatto siyosiy inqirozga ham sabab bo‘lishi mumkin. Shu jihatdan
qaraganda, tarixda sovg‘alar bilan bog‘liq muvaffaqiyatli va mojaroli diplomatik
holatlarning ko‘plab misollarini uchratish mumkin.
Muvaffaqiyatli holatlardan biri sifatida 2009-yilda AQSh prezidenti Barak
Obamaning Buyuk Britaniyaga qilgan rasmiy tashrifi chog‘ida Buyuk Britaniya
bosh vaziri Gordon Braun bilan sovg‘a almashuvi tilga olinadi. Obama Braun
uchun AQShda ishlab chiqarilgan bir nechta noyob tarixiy filmlar to‘plamini DVD
formatida taqdim etgan. Braun esa, javoban, Obamaga 19-asr britan
dengizchilarining qo‘l bilan tayyorlangan antik astrolabini hadya qilgan. Bu
sovg‘alar orqali ikki davlat o‘zaro tarixiy hurmat va madaniy qadriyatlarga bo‘lgan
e’tiborini bildirgan. Har ikki tomon sovg‘alar orqali o‘z milliy xotirasi, ixtirosi va
zamonaviy texnologik salohiyatini ifoda etdi. Bu almashinuv ikki davlat
o‘rtasidagi diplomatik aloqalarning iliqligini ta’minlashga xizmat qilgan va
ommaviy axborot vositalarida ijobiy yoritilgan.
Yana bir misol sifatida Yaponiya va AQSh o‘rtasidagi diplomatik aloqalarda
sovg‘alar vositasida madaniy uyg‘unlik yaratishga intilish kuzatilgan. 2015-yilda
Yaponiya bosh vaziri Sindzo Abe AQSh Kongressi a’zolariga samuray
qilichlarining miniatyura nusxalarini va yapon qora lakli qutilarini hadya qilgan.
Bu sovg‘alar yapon madaniyatining qadimiyligiga va estetik yondashuviga urg‘u
beruvchi vosita bo‘lib xizmat qilgan. Javoban AQSh Kongressi yapon
delegatsiyasiga Abraham Linkolnning notiqlik san’ati bo‘yicha kitoblar to‘plamini
sovg‘a qilgan. Bunday sovg‘alar orqali ikki xalqning tarixiy qadriyatlariga bo‘lgan
o‘zaro hurmat kuchaytirilgan.
27

Ammo tarixda sovg‘alar bilan bog‘liq mojaroli holatlar ham kam emas.
Ularning biri 2005-yilda Fransiya prezidenti Jak Shirak tomonidan Xitoyga
topshirilgan sovg‘a bilan bog‘liqdir. Shirak Xitoy raisi Hu Szintauga Parijlik
rassom tomonidan chizilgan Tibet landshaftining suratini sovg‘a qilgan. Bu surat
Xitoyda Tibet masalasining siyosiy jihatdan nihoyatda nozik bo‘lgan kontekstiga
bevosita tegib ketgani sababli, sovg‘a Xitoy rasmiylari tomonidan xafa bo‘lish va
norozilik bilan qarshi olingan. Bu diplomatik sovg‘aning noto‘g‘ri ramziy talqini
ikki tomonlama munosabatlarga ma’lum darajada salbiy ta’sir ko‘rsatgan.
Xulosa qilib aytganda , yana bir mojaroli holat 2018-yilda Filippin
prezidenti Rodrigo Dutertening Xitoy rahbari Si Szinpin bilan uchrashuvi chog‘ida
ro‘y bergan. Duterte Xitoyga anti-amerikancha ruhdagi siyosiy plakat hadya
qilgan. Plakatda Xitoyning AQShga nisbatan siyosiy qarshiligi ramziy ifoda
etilgan edi. Bu sovg‘a Xitoy ommaviy axborot vositalarida bahsli tarzda yoritilgan
va ko‘pchilik tomonidan diplomatik xatolik sifatida baholangan. Garchi Xitoy
rasmiylari bu sovg‘ani rasmiy bayonotsiz qabul qilgan bo‘lsa-da, u rasmiy
diplomatik protokolga mutlaqo zid sovg‘a bo‘lgan 8
.
8
Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. – Москва: Аспект Пресс, 2018.
28

3.3. O‘zbekiston Respublikasida diplomatik sovg‘alar amaliyoti
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng xalqaro
maydonda o‘zining siyosiy, iqtisodiy va madaniy manfaatlarini ilgari surish,
davlatlararo do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini o‘rnatish yo‘lida faol
diplomatik siyosat yurita boshladi. Bu jarayonda sovg‘alar diplomatiyasi
O‘zbekiston tashqi siyosatining noan’anaviy, ammo samarali vositalaridan biri
sifatida shakllandi. Sovg‘a vositasida do‘stlik, ishonch, e’tibor, madaniy
qadriyatlar va milliy o‘zlikni ifodalash an’anasi xalqaro uchrashuvlar, sammitlar,
rasmiy tashriflar va madaniy tadbirlar doirasida izchil davom ettirilib kelinmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida diplomatik sovg‘a amaliyoti, asosan, milliy
qadriyatlar, tarixiy ramzlar, xalq san’ati va zamonaviy yutuqlarni mujassam
etuvchi sovg‘alar shaklida namoyon bo‘ladi. Elchi, rasmiy vakil yoki davlat
rahbari tomonidan xorijiy mehmonlarga taqdim etiladigan sovg‘alarda O‘zbekiston
xalqining qadimiy sivilizatsiyasi, san’at va hunarmandchilikdagi yutuqlari, milliy
dizayn an’analari, diniy bag‘rikenglik va mehmondo‘stlik fazilatlari ifodalanadi.
Odatda, O‘zbekiston tomonidan rasmiy sovg‘alar sifatida naqshinkor
keramik idishlar, zardo‘zlik mahsulotlari, atlas va adras matolar, milliy liboslar,
miniatyura asarlari, to‘qimachilik mahsulotlari, milliy pazandalik mahsulotlarini
tasvirlovchi kitoblar, Qur’oni karimning bezakli nashrlari, tarixiy manbalar asosida
yaratilgan maketlar va hunarmandlar tomonidan qo‘l bilan tayyorlangan san’at
buyumlari tanlanadi. Ushbu sovg‘alar, bir tomondan, milliy madaniyatimizni
targ‘ib qilishga xizmat qilsa, boshqa tomondan, diplomatik muloqotda iliqlik
yaratadi.
Sovg‘a tanlash va topshirish jarayoni O‘zbekistonda protokol xizmatlari
tomonidan ehtiyotkorlik bilan nazorat qilinadi. Har bir sovg‘aning semantik
ma’nosi, qabul qiluvchi tomonning madaniyati, diniy e’tiqodi va siyosiy konteksti
chuqur tahlil qilinadi. Bu jarayon diplomatik mojaro xavfini kamaytirish,
sovg‘aning noto‘g‘ri talqin qilinmasligini ta’minlash uchun muhimdir. Misol
uchun, Yaqin Sharq mamlakatlariga beriladigan sovg‘alarda islomiy timsollar
29

ko‘proq ishlatiladi; Yevropa davlatlari uchun esa milliy hunarmandchilik va tarixiy
yodgorliklarga aloqador ramziy sovg‘alar ustuvorlikka ega.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan amalga oshirilgan davlat
tashriflari davomida taqdim etilgan sovg‘alar xalqaro ommaviy axborot
vositalarida keng yoritilgan. Masalan, 2022-yilda Turkiya Respublikasiga rasmiy
tashrif chog‘ida Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan taqdim etilgan
O‘zbekiston tarixiga oid maxsus nashrlar, qadimiy Buxoro naqshlari bilan
bezatilgan hunarmandchilik buyumlari turk matbuotida iliq kutib olingan. Bu
sovg‘alar orqali ikki xalq o‘rtasidagi tarixiy-ijtimoiy rishtalar mustahkamlangan.
Shuningdek xulosa qilganimizda, O‘zbekiston elchixonalari ham xorijdagi
diplomatik missiyalar doirasida turli rasmiy marosimlarda milliy sovg‘alarni
topshirish amaliyotini izchil davom ettirmoqda. Jumladan, Germaniya, Janubiy
Koreya, Xitoy, AQSh, Rossiya kabi davlatlardagi elchixonalar tomonidan
o‘tkazilgan O‘zbekiston madaniyati kunlarida yoki mustaqillik bayrami
tadbirlarida O‘zbekistonlik ustalar tomonidan tayyorlangan sovg‘alar xorijiy
mehmonlarga tantanali ravishda topshiriladi 9
.
9
Bobojonov S. “Diplomatik etiket asoslari”. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2016.
30

XULOSA
XXI asr diplomatiyasi nafaqat siyosiy bayonotlar va xalqaro shartnomalarga,
balki noan’anaviy, ammo ramziy ahamiyatga ega vositalarga ham tayangan holda
rivojlanmoqda. Shulardan biri — sovg‘alar diplomatiyasi. Ushbu kurs ishida
sovg‘alar diplomatiyasining nazariy asoslari, tarixiy taraqqiyot yo‘li, zamonaviy
amaliyotdagi ko‘rinishlari, milliy urf-odatlar bilan bog‘liq jihatlari va ayniqsa
O‘zbekiston diplomatik tajribasidagi o‘rni har tomonlama tahlil qilindi.
Avvalo, sovg‘alar diplomatiyasining asosiy mohiyati – bu siyosiy va
madaniy aloqalarning ramziy shaklda ifodalanishidir. Sovg‘a, diplomatik tilning
maxsus vositasi sifatida, og‘zaki bayonotlarga qaraganda ko‘proq emotsional va
ijtimoiy ta’sirga ega bo‘lib, ikki tomonlama aloqalarni yumshoq va samimiy tusda
mustahkamlashga xizmat qiladi. U xalqaro munosabatlar tizimida madaniyatlararo
muloqotning nozik jihatlarini ifodalovchi, do‘stlik, hurmat va ishonchning timsoli
hisoblanadi. Ayniqsa, bugungi globallashuv davrida, sovg‘alar vositasida
bildirilgan xabarning talqini va u orqali yetkazilgan diplomatik pozitsiya har bir
davlat uchun strategik ahamiyat kasb etmoqda.
Kurs ishida aniqlanishicha, tarixiy jarayonlarda sovg‘alar orqali yo‘lga
qo‘yilgan diplomatik aloqalar qadimgi sivilizatsiyalardan to zamonaviy davlatlarga
qadar davom etib kelmoqda. Misr, Xitoy, Yunoniston, Rim imperiyasi, musulmon
xalifaliklari, Temuriylar davridagi sovg‘alar almashinuvi misolida xalqaro siyosiy
munosabatlarning qanday shakllanganini kuzatish mumkin. Ular ko‘pincha
tinchlikni saqlash, ittifoqlikni mustahkamlash yoki diniy-madaniy qadriyatlarni
hurmat qilish ramzi bo‘lgan.
Zamonaviy diplomatik tajriba esa sovg‘alar diplomatiyasini yanada
murakkab, ko‘p qatlamli kommunikatsion modelga aylantirdi. Sovg‘a tanlashda
faqat estetik yoki moddiy qiymat emas, balki ramziy ma’no, siyosiy fon, protokol
talablari va madaniy kontekst muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, sovg‘a vositasida
ilgari surilayotgan manfaatlar – bu endilikda faqat do‘stlik belgisi emas, balki
siyosiy ishoralar, iqtisodiy hamkorlik uchun zamin yaratish va xalqaro imidjni
mustahkamlash vositasidir.
31

Tahlillarda alohida e’tibor qaratilgan jihatlardan biri – sovg‘alar bilan
bog‘liq muvaffaqiyatli va mojaroli holatlar tahlilidir. Bu misollar shuni
ko‘rsatadiki, sovg‘aning ramziy talqini doimo ijobiy bo‘lavermaydi. Har bir
sovg‘aning orqasida turgan siyosiy kontekst va madaniy mazmun noto‘g‘ri
anglashuvga olib kelishi mumkin. Shu sababli, sovg‘a diplomatiyasida
muvaffaqiyat kaliti – bu ehtiyotkorlik, chuqur bilish, madaniyatlararo sezgirlik va
protokol talablariga qat’iy rioya qilishdir.
Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasida sovg‘a diplomatiyasining shakllanishi
va rivojlanishi mustaqillikdan keyingi tashqi siyosatning o‘ziga xos jihatlaridan
biri sifatida namoyon bo‘lmoqda. O‘zbekiston rasmiylari va diplomatik korpusi
tomonidan berilayotgan sovg‘alar – bu milliy madaniyatni targ‘ib qilish, xalqaro
imidj yaratish, tashqi siyosiy ishonchni mustahkamlash vositasi sifatida faol
qo‘llanilmoqda. O‘zbekistonlik diplomatlar tomonidan tanlanadigan sovg‘alar —
milliy hunarmandchilik, tarixiy timsollar, madaniy motivlar bilan boyitilgan bo‘lib,
ular o‘zbek xalqining qadimiy sivilizatsiyasi, mehmondo‘stligi va tinchliksevarlik
g‘oyalarini aks ettiradi.
Kurs ishining natijalaridan kelib chiqib, quyidagi xulosalarni bayon etish
mumkin:
- Sovg‘alar diplomatiyasi xalqaro munosabatlarda madaniy, siyosiy va
kommunikativ jihatdan muhim ahamiyatga ega bo‘lgan vositadir.
- Sovg‘aning tanlanishi, topshirilishi va talqin qilinishi – diplomatik
muvaffaqiyatga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
- Har bir sovg‘aning orqasida aniq ramziy xabar, diplomatik pozitsiya
yoki strategik niyat yotadi.
- Tarixiy va zamonaviy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, sovg‘alar
mojarolarning yumshatilishi yoki diplomatik ziddiyatlarning kuchayishiga sabab
bo‘lishi mumkin.
- O‘zbekiston sovg‘a diplomatiyasidan madaniy aloqalarni
mustahkamlash, milliy qadriyatlarni targ‘ib qilish va xalqaro do‘stlik aloqalarini
rivojlantirishda faol foydalanmoqda.
32

- Sovg‘alar orqali ilgari surilayotgan siyosiy va iqtisodiy manfaatlar
“yumshoq kuch” strategiyasining samarali elementidir.
- Har bir davlat diplomatik sovg‘alarni xalqaro protokol, madaniy
sezgirlik va siyosiy ehtiyotkorlik asosida shakllantirishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, sovg‘alar diplomatiyasi – bu zamonaviy xalqaro
munosabatlarda chuqur tahlil, ehtiyotkorlik va madaniy tafakkurni talab qiluvchi
dolzarb yo‘nalishdir. U orqali do‘stlik, ishonch, hamkorlik va barqarorlikni
mustahkamlash mumkin. Shu sababli, bu soha kelajakda yanada ilmiy izlanishlar
va diplomatik innovatsiyalar uchun boy manba bo‘lib qoladi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
2. Bobojonov S. “Diplomatik etiket asoslari”. – Toshkent: O‘zbekiston
nashriyoti, 2016.
3. Norqulov A., Usmonov B. “Xalqaro munosabatlar nazariyasi”. –
Toshkent: Akademnashr, 2019.
4. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi. “Diplomatik
protokol va marosimlar qoidalari”. – Rasmiy nashr, 2021.
5. Хрусталев М.А. “Дипломатический этикет и протокол”. –
Москва: Международные отношения, 2014.
6. Nye J. “Soft Power: The Means to Success in World Politics”. – New
York: PublicAffairs, 2004.
7. Кортунов А.В. “Современная дипломатия: теория и практика”. –
Москва: Аспект Пресс, 2018.
8. Shodmonov M. “Xalqaro aloqalarda madaniy diplomatiya vositalari”.
– Ilmiy jurnal “Ijtimoiy fanlar”, №2, 2022.
9. Khusanov D. “O‘zbekiston diplomatik protokoli va xalqaro etiket
qoidalari”. – Toshkent: Diplomat, 2020.
10. United Nations Protocol Manual. – New York: UN Publications,
2023.
11. “Diplomatic Gifts and International Relations: The Symbolism Behind
the Practice”. – Journal of International Studies, Vol. 19, 2021.
12. “Global Trends in Gift Diplomacy”. – Harvard Kennedy School
Policy Brief, 2020.
13. “Gift-Giving Etiquette Around the World”. – International Protocol
Academy Blog, 2024.
14. “Soft Power in International Relations”. – Foreign Policy Research
Institute, 2019.
34

15. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy sayti. Diplomatik
uchrashuvlar bo‘yicha press-relizlar.
Internet Saytlar
1. https://www.un.org/en/protocol
2. https://jis-online.org/articles/2021-diplomatic-gifts
3. https://www.hks.harvard.edu/publications/global-trends-gift-
diplomacy
4. https://www.protocolacademy.org/blog/gift-etiquette
5. https://president.uz
35

Sovg‘alar diplomatiyasi

Sotib olish