Spirtlarning nomlanishi va xossalariga doir masala mashqlar yechish - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Spirtlarning nomlanishi va xossalariga doir masala mashqlar yechish

Sotib olish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX
DAVLAT PEDAGOGIKA UNVERSTETI
Tabiiy fanlar fakulteti
Kimyo kafedrasi
Spirtlarning nomlanishi va xossalariga doir masala
mashqlar yechish
KURS ISHI
MUNDARIJA
KIRISH 3
I- ASOSIY QISM.
I.1.
Spirtlar haqida umumiy tushuncha. 6

II-
BOB. EKSPRIMENTAL QISM
2.1.
Spirtlarning sanoat va laboratoriyada olinishiga oid
masalalar. 10
2.2.
Spirtlarning kimyoviy xossalariga oid masalalar. 14
2.3.
Spirtlarga oid oddiy va murakkab masalalar 18
XULOSA 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 32

KIRISH
Mamlakatimizda kimyo va biologiya fanlarini rivojlantirish, ushbu
yo’nalishlarda ta’lim sifati va ilm-fan natijadorligini oshirish “Ilm, ma’rifat va
raqamli iqtisodiyot yili” Davlat dasturining ustuvor vazifalari qatorida belgilangan.
Zero, o’g’il-qizlarimizni kimyo va biologiya fanlari bo’yicha chuqur o’qitish
hududlarda yangi-yangi ishlab chiqarish korxonalarini barpo etish, yuqori
qo’shilgan qiymat yaratadigan farmatsevtika, neft, gaz, kimyo, tog’-kon, oziq-
ovqat sanoati tarmoqlarini jadal rivojlantirishga turtki beradi hamda pirovardida
xalqimiz turmush sharoiti va daromadlarini oshirishga puxta zamin hozirlaydi. Shu
bilan birga, umumta’lim maktablaridagi kimyo va biologiya fanlarini o’qitish sifati
bugungi davr talablariga javob bermasligini, o’qitish metodologiyasi va
laboratoriyalar ma’nan eskirganligini, o’qituvchilarning mehnatini munosib
rag’batlantirish mexanizmlari joriy qilinmaganligini alohida qayd etish zarur.
Shuningdek, o’rta maxsus, professional, oliy ta’lim, ilmiy-tadqiqot muassasalari
hamda sohadagi ishlab chiqarish korxonalari o’rtasida kadrlar tayyorlash va ilm-
fan natijalaridan foydalanish borasida uzviy bog’liqlik, samarali muloqot va
hamkorlik yo’lga qo’yilmagan.Kimyo va biologiya fanlari bo’yicha ta’lim sifatini
tubdan oshirish, umumta’lim maktablarida ushbu fanlarni o’qitishning mutlaqo
yangi tizimini joriy etish, ta’lim muassasalarini zamonaviy laboratoriyalar,
darsliklar va boshqa o’quv jihozlari bilan ta’minlash, ushbu yo’nalishlarga
malakali o’qituvchi-murabbiylarni jalb etish, kadrlar tayyorlash va ilm-fan
natijalaridan foydalanishda ta’lim, ilm-fan va ishlab chiqarish sohalari o’rtasida
o’zaro yaqin muloqot va hamkorlikni yo’lga qo’yish maqsadida.
Kurs ishi ob’ekti va predmeti :
Umumiy o’rta ta’lim maktablarida kimyo ta’limining ahamiyati, uning xalq
xo’jaligi taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohasida va kundalik hayotda tutgan o’rni
bilan belgilanadi. Maktabda kimyo fanini o’qitish ta’limining umumiy
maqsadlariga xizmat qilishi, ya’ni o’quvchilarning ilmiy dunyoqarashi, mantiqiy
tafakkur qila olish qobiliyati, aqliy rivojlanishi, o’z-o’zini anglash salohiyatini
shakllantirishi va o’stirishi, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib

toptirishi hamda ijtimoiy hayotlari va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur
bo’lgan bilimlarni egallashi lozim.Umumiy o’rta ta’lim Maktablarida kimyo
ta’limining asosiy vazifalari:-o’quvchilarni kimyoviy jarayonlar, kimyoviy modda,
moddaning tuzilishi va xossalari, moddalarning olinishi, kimyoviy til, eng muhim
kimyoviy tushunchalar va qonunlar, nazariyalar, kimyoviy ishlab chiqarishning
texnologiyasi, Respublikamizda kimyo sanoatining erishgan yutuqlari, tabiat va
jamiyatga kimyoviy ishlab chiqarishning ekologik ta’siri haqidagi bilimlar bilan
tanishtirish;-kimyodan masalalarni mustaqil ishlash, kimyoviy jarayonlarni
kuzatish va ularni tushuntira bilish ko’nikmalarini shakllantirish;
-kimyo faniga oid o’quv-laboratoriya jihozlari, asboblaridan foydalanish;
laboratoriya tajriba ishlarini bajarish, ularning natijalari asosida xulosalar
chiqarish, o’quv-laboratoriya jihozlari, kimyoviy moddalar, asbob va uskunalardan
foydalanishda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish malakalarini mustahkamlash;
-o’quvchilarni kimyo yo’nalishidagi fan-texnika taraqqiyoti, kimyoviy
jarayonlarning kundalik xayotda qo’llanilishi bilan tanishtirish;
-qadimda va o’tgan asrlarda yashab, ijod etgan buyuk mutafakkirlar va
hozirgi davr Vatanimiz kimyogar olimlarining faoliyati bilan tanishtirish;
-ta’lim mazmunini tevarak-atrofdagi, mahalliy va tarixiy materiallar bilan
bog’lash orqali o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash;
-ta’lim mazmunini ijtimoiy hayot va texnika taraqqiyoti bilan bog’lash
orqali o’quvchilarni ongli ravishda kasbga yo’naltirish, o’rta maxsus, (akademik
litsey) yoki kasb-hunar (kollej) ta’lim muassasalarida o’qishni davom ettirishlari
uchun zamin tayyorlashdan iborat.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari:
Umumiy o’rta ta’lim maktablarida kimyo ta’limi oldiga qo’yilgan
vazifalarning bajarilishini ta’minlash va nazorat qilish ushbu Davlat ta’lim
standarti orqali amalga oshiriladi.Bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasiga
qo’yiladigan talablar o’quvchilarning kimyodan majburiy tayyorgarlik darajasiga,
ya’ni ularning umumiy o’rta maktabda kimyo ta’limi jarayonida egallagan bilim,
ko’nikma va malakalariga qo’yilgan minimal talablarni aks ettiradi. Umumiy o’rta

ta’lim maktablari o’quvchilarining kimyodan tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan
talablar uning quyidagi asosiy yo’nalishlari bo’yicha belgilanadi.
· Fundamental nazariyalar;
· kimyoviy tilni o’zlashtirish;
· kimyoviy tajribalar;
· hisoblashga doir masalalar.
Fundamental nazariyalar: o’quvchilarga atom-molekulyar ta’limot asosida
atom va kimyoviy element, kimyoviy formula, belgi, elementning nomlanishi,
oddiy va murakkab moddalarning farqlari, nisbiy atom massa,molekulyar massa,
sof moddalar tarkibi, massaning saqlanish qonuni, massa ulushi, molyar hajm,
kimyoviy reaksiyalarning turlari, davriy qonun va davriy jadvalni tushunib yetishi,
almashinish reaksiyalari, allotropik shakl o’zgarishlar, organik birikmalarning
umumiy formulasi, tabiatda uchrashi, ularni tirik organizmlar hayotidagi
ahamiyati, metallarning xossalari, kimyoviy ishlab chiqarishning ilmiy asoslari va
ularning amaliy tatbiqi haqidagi bilim, ko’nikma va malakalar o’rganiladi.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati:
Kimyoviy tilni o’zlashtirish:
kimyoviy element, kimyoviy birikma belgilarini to’g’ri farqlash, nomini
atay bilish, oddiy va murakkab moddalarning formulalari, tarkibi, valentligiga
asosan to’g’ri yozish, anorganik moddalar: oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlar
tarkibini to’g’riatash. Davr, qator, guruh, elektronlar, oksidlanish darajasi,
kimyoviy bog’lanishlar, reaksiyalarning to’liq va qisqartirilgan tenglamalarini
tuzish va o’qish. Metallar, uglevodorodlar, aromatik uglevodorodlar, spirtlar,
efirlar,aldegidlar, ketonlar, karbon kislotalar formulalarini to’g’ri yozish va o’qish,
har bir atamaning ma’nosini anglash uchun o’quvchida kimyoviy til
rivojlantiriladi.Kimyoviy tajribalar: maktab kimyo xonasida mavjud barcha
o’quvlaboratoriya jihozlarining nomlari uni ishlatish yo’llari, kimyoviy elementlar
yoki birikmalarning o’zaro ta’sirlashuvidan yangi moddalarni hosil bo’lishidagi
reaksiyalarni amaliy tajribalarda isbotlanadi.
I-BOB.1.1.Spirtlar haqida umumiy tushunlalar.

Spirtlar (Alkagol) --- OH guruhi To’g’ridan-to’g’ri uglerod atomiga bog’langan
organic birikmalarning umumiy nomi. Umumiy formulasi CnH2n+1OH bo’lgan
mono spirtlar. Spirtli ichimliklarning muhum sinfidir. Ulardan etanol (C2H5OH)
spirtli ichimliklar tarkibida mavjud. Umuman olganda, alkogol so’zi etanol degan
ma’noni anglatadi, bu yangi tayyorlangan pivoda 3% dan 5% gacha va sharobda
12% -15% gacha bo’ladi .
To’yingan uglevodorodlardan olinganlarning umumiy formulasi C
n H
2n+1 -
OH (R-OH). Ular alkil (R) guruhiga -OH guruhining biriktirilishidan hosil
bo’ladi. Mono spirtlar uchta toifaga bo’linadi:
Birlamchi (birlamchi) spirtlar : -OH guruhi biriktirilgan uglerod, kamida
ikkita H atomiga ega bo’lgan birikmalar. CH
3 -CH
2 -OH kabi.
Ikkilamchi spirtlar: -OH guruhi birikgan uglerod, kamida bitta H atomiga
ega bo’lgan birikmalar.CH
3 -CHOH-CH
3 kabi.
Uchinchi spirtlar : -OH guruhi vodorodsiz uglerodga bog’langan
birikmalar. (CH
3 )
3 COH kabi.
Mono spirtlar nomenklaturasi.
Ular kelib chiqqan alkanning oxiriga -ol qo’shimchasini yoki alkil nomidan
keyin «spirt» so’zini qo’shish orqali nomlanadi:
CH
3 -OH metanol (metil spirti)
C
2 H
5 -OH etanol (etil spirti)
C
3 H
7 -OH propanol (propil spirti)
C
4 H
9 -OH butanol (butil spirti)
Uglerodlar soni 4 tali spirt birlamchi, ikkilamchi yoki uchinchi darajali
bo’lishi mumkin. Farqni ko’rsatish uchun -OH guruhi biriktirilgan uglerod sonini -
ol qo’shimchasidan oldin aytish kerak:
CH
3 -CH
2 -CH
2 -CH
2 -OH Butan-1-ol (asosiy)

CH
3 -CH
2 -CHOH-CH
3 Butan-2-ol (ikkilamchi)
Spirtlarning fizik xossalari.
Spirtli ichimliklar molekulalari, suv molekulasi kabi, burchakli tuzilishga
ega. Metanol molekulasidagi R−O−H burchagi 108,5°. Gidroksil
guruhidagi kislorod atomi sp ³-gibridlanish holatidadir. Spirtli ichimliklarning erish
va qaynash temperatulari tegishli birikmalarning fizik xususiyatlaridan
kutilganidan ancha yuqori. Shunday qilib, metanning bir qator monoalmashtirilgan
hosilalariga qaragandan, metanol nisbatan kichik molekulyar og’irligiga qaramay,
yuqori qaynash temperaturasi ega.
M
etan
CH
4 M
etanol
CH
3 OH Xlo
rometan
CH
3 Cl Nitr
ometan
CH
3 NO
2 Bro
mometan
CH
3 Br
Molya
r massa, g/mol 1
6.04 3
2.04 50.4
8 61.0
4 94,94
Qayna
sh T, ° C -
161,5 6
4.5 −24.
2 101.
2 3.6
Metan va uning ba’zi hosilalarining molekulyar og’irliklari va qaynash
temperaturasi.
Spirtlarning yuqori qaynash nuqtalari molekulalararo vodorod
bog’lari mavjudligi bilan izohlanadi. Vodorod bog’ning energiyasi kovalent
kimyoviy bog’lanish energiyasidan ancha past. Masalan, metanol uchun vodorod
bog’ning energiyasi 16,7 kJ / mol, C-H, C-O va O-H bog’lari esa mos
ravishda 391,7, 383,5 va 428,8 kJ / mol. Biroq, vodorod bog’larining spirtlarning
fizik xususiyatlariga ta’siri juda katta.
Spirtlarning kimyoviy xossalari.

Spirtli ichimliklarning kimyoviy xossalari ulardagi gidroksil
guruhining mavjudligi bilan belgilanadi. Gidroksil guruhi qutbli bo’lgani uchun,
ayniqsa, kuchli asoslar tomonidan hujumga uchraganida, geterolitik
tarzda ajralishi mumkin. Shunday qilib, spirtli ichimliklar zaif
kislotalarning xususiyatlarini namoyon qiladi. Bundan tashqari, kislorodning
yuqori elektromanfiyligi elektrofil uglerod atomining mavjudligini va shunga mos
ravishda spirtlarning bir qator nukleofillar ta’sirida nukleofil o’rnini bosish
reaktsiyalariga kirishish qobiliyatini aniqlaydi. Gidroksil guruhining kislorod
atomi nukleofildir, shuning uchun spirtlar almashtirish va qo’shilish reaktsiyalarida
nukleofil rolini o’ynashi mumkin. Shuningdek, spirtlar oksidlanish reaktsiyalari
bilan ajralib turadi.
Spirtlarning kislotali xossalari.
Spirtlar ham kislotali, ham asosli xususiyatlarni namoyon qilishi
mumkin. Kuchsiz kislotalar sifatida spirtlar O-H bog idaʻ dissotsiatsiyalanib,
alkoksid ionini hosil qiladi. Spirtlarning kislotalilik xususiyatlari K
a kislotalilik
konstantasi bilan baholanadi.
Spirtli ichimliklarning asosiy xossalari.
Spirtli ichimliklar, shuningdek, zaif Lyuis asoslari kabi harakat qilishi
mumkin, kuchli mineral kislotalar bilan alkoksonium tuzlarini hosil qiladi,
shuningdek Lyuis kislotalari bilan donor-akseptor komplekslarini beradi.
Gidroksil gruppaning vodorod atomi orqali boradigan reaksiyalar .
Gidroksil gruppaning vodorod atomi harakatchan bo’lgani uchun o’rin olish
reaksiyalariga oson kirishadi:
a) gidroksil gruppaning vodorod atomi harakatchan bo’lgani uchun o’rin
olish reaksiyalariga oson kirishadi:
2C
2 H
5 OH+2Na→2C
2 H
5 ONa+H
2

Alkagolatlar beqaror bo lgani uchun tezda havodagi nam ta’siridaʻ
parchalanib spirt va ishqor hosil qiladi.
C
2 H
5 ONa+HOH → CH
3 CH
2 OH+NaOH
b) gidroksil gruppaning vodorod atomi organik kislota qoldiqlari
(radikallar) bilan o rin almashib murakkab efirlar hosil qiladi.
ʻ
Spirtlarning gidroksil gruppasi orqali boradigan reaksiyalar . Spirtlar
galoid kislotalar yoki fosforning galoidli birikmalari bilan qo’shib qizdirilsa, galoid
alkillar hosil bo ladi:
ʻ
II-BOB.2.1. Spirtlarning sanoat va laboratoriyada olinishiga oid
masalalar.
1 -misol. KJ ni 20 ml, 0,01n eritmaslga AgNO2 ning 0.2% li eritmasidan
15 ml ni asta-sekin qo’shib, chayqatib AgJ zoli hosil qilinadi. Shu zolning mitsella
tuzilishini yozib, uning zarrachalarini elektr maydonida qaysi qutubga ytfnalaishini
aniqlang. Kumush nitrat eritihasiiiirig ziehligl 1 g/sm3 deb qabul qilinsin.
Berilgan: V
o =20rnl: S
1 =0,01n; V=15ml; c = 0,2%; p=lg/sm 3

Yechish: 1) AgNOz ni konsentratsiyasi aniqlanadi:
a) 100 : 0.2= 1000 : x; x= 2g;
b) 1000 :2 = 15 :x ;x = 0.03;
d) c=0,03/170 = 1,76 10 -4
g—mol/ml
2) KO ni kcmsentratsiyasi hisoblanadi: MK1= 166g;
a) 1 : 166 = 0,01 : x; x = 1,66 g;
b) 1000 : 1,66 = 20 : x; x = 0,0332 gKJ;
d) 20 ml KJ c=0,0332/166 = 0,0002 = 2 * 10 -4
g-mol/ml
Hisoblardan ko 'rinib turibdiki: K'J c > AgNOz c dan, ya ’ni0,0332 > 0,03.
Komentratsiya berilgan hajmlar bo'yicha c
K3 > c
AgN03 . ya'ni2-10 -4
> 1,76 * 10 -4
Hisoblardan ma 'lumki, aralashmada KJ miqdori qisman yuqori bo ‘Igani
uchun mitsella yctdrosini K~ ionlciri o ‘rab oladi, ya 'ni KJ ionlar adsorbsion
qavatni hosil qiladi. AgJni mitsella tuzilishi: AgJ
m, n K +
, n — x J ~ +
J~ ko'rinishiga
ega bo'Iadi.
Zol manfiy zaryadli bo'lib, elektr maydonida musbat (+) qutbga yo ‘naladi.
2- misol. Yangi olingan Al(OH)
3 cho’kmasi HCl eritmasining oz miqdori
bilan shunday ishlanganki, unda cho'kma erib ulgurmagan. Natijada A l (OH)
3 zoli
hosii bo’lgan. Uning zarrachasi elektr maydonida katod tomonga yo’nalgan. Al(0H
)
3 zolining mitsella tuzilishini ko'rsating.
Yechish: Al(OH )
3 + nHCl = Al(0 H )
3 *nHCl
Mitsella tuzilishi quyidagicha
Ag(OH)
3 m * n Cl~(n - x)H +
~
xH +
3- misol. Kumush xloridni zatyadlanmagan zolini hosil qilish uchun 0,029% li
NaCl va 0,001n kumush nitrat eritmalaridan qancha hajmda aralashtirish kerak?
Yechish: 1) Reaksiya tenglamasi yoziladi:
a) 1: 170 = 0,001 : x; x= 0,17g AgN0
3 ,
b) 100 : 0,029 = 1000 : x x= 0.29gNaCl

Tenglama bo'yicha 0,17g Ag N0
3 va 0,29g NaCl reaksiyaga kirishganida
neytral AgCl zollari hosil bo ‘ladi.Tajriba uchun olingan miqdorlarni nazariy
keltirib chiqarilgan miqdoriarga nisbati orqali har bir eritmadan qancha hajm olish
kerakligi hisoblanadi:
nisbatlarda eritmalar olinadi, ya'ni 5 ml NaCl va 1 ml AgN0
3 eritmalari
araiashtiriladi.
4-Masala: Ushbu sinfga tegishli bo’lgan birikmaning eng oddiy formulasini
toping, uning vodorodga nisbatan zichligi 15 ga teng bo’lib, tarkibi 53,3 %
kislorod, 40 % uglerod va 6,7 % vodoroddan iborat.
Berilgan:
d
H2 = 15
ω(O)= 0,533
ω(C)=0,400
ω(H)=0,067
Formula -?
Yechish: Tegishli formulalar asosida hisoblashlar olib boramiz:
Mr =2 · d
H2 formulalardan
keltirib chiqaramiz va birgalikda har bir element atomlar
sonini hisoblaymiz:

Javob: CH
2 O
Buni tekshirish uchun quyidagi amallarni bajaramiz:
Mr(CH
2 O) = 12+2+16 =30; Mr= 2 d
H2 ; Mr= 2· 15 =30
So’ngra o’qituvchi yangi o’rganishimiz kerak bo’lgan moddalar sinfining
eng oddiy formulasi CH
2 O ekanligini, spirtlarda esa CH
4 O ko’rinishda ekanligini
aytadi. O’quvchilarga ularning o’xshash va farq qiluvchi tomonlarini aniqlash
so’raladi. O’quvchilar bunda, yangi sinf moddasi bu degidralangan spirt ekanligini
ta’kidlashadi:
CH4O -2H -----------------------  CH2O
alcool
(dchydrogentsation) ------------  aldehyd
spirt
(degidrogenlash) ---------------  aldegid
Demak, masala yechish davomida o’qituvchi o’quvchilarga mavzuni
tushuntirishni boshlaydi. Shu bilan birga aldegid so’zining ma’nosini ham
izoxlab beradi. O’qituvchi oddiy masala yechish orqali Avagadro qonuni
mohiyatini ochib berishi mumkin.
5-Masala. 1 mol vodorod, kislorod, karbonat angidrit gazlarning hajmini
hisoblang. Ularning zichliklari quyidagicha: ρ (H2) = 0,089 g
/
ml ; ρ (O
2 ) = 1,43g/ml;
ρ(SO
2 ) = 1,96g/ml;
Berilgan:
ρ (H2)= 0,089 g/ml;
ρ (O2)= 1,43g/ml;
ρ(SO2)= 1,96g/ml
V
gazlar =?

Yechish:
V= m : ρ formulasidan, m o’rniga M qo’yib formulani V
m = M : ρ
ko’rinishiga keltirishadi, chunki 1 mol modda massasi uning molyar
massasi hisoblanadi.
Javob: Barcha gazlar xajmlari V
m = 22,4 l/mol dan.
Olingan natijalarga ko’ra, o’quvchilar gazlarning molyar hajmlari (n.sh)da
22,4 l/mol ga teng ekan degan xulosaga kelishadi. So’ngra o’qituvchi teng
miqdordagi har xil gazlarda molekulalar soni ham teng bo’lishini eslatadi va shu
asosida qonunni ta’riflaydi. Bir xil shartda turli gazlarning teng hajmlarida
molekulalar soni teng bo’ladi.
“Modda miqdori”, “mol” tushunchalarini tushuntirishdan oldin “mol”
tushunchasiga aniqlik kiritadi va masalani yechish davom etiladi.
2.2. Spirtlarning kimyoviy xossalariga oid masalalar.
1-Masala .Mol miqdori tarkibiga qancha zarracha kiradi? 12 g uglerod
tarkibidagi atomlar, 32 g kisloroddagi molekulalar s onini ularning absolyut
massasini hisobga olgan xolda toping. m
o (c) = 0,2· 10 -24
g mo(o2) = 53,2 · 10 -24
g

Berilgan:
m(C)=12g
m(O
2 )=32g
m
o (c) = 0,2· 10 -24
g
mo(O
2 ) = 53,2
· 10 -24
g
N
A (C) = ? N
A (O
2 ) =?
Yechish: Formula asosida hisoblashlar olib boramiz:
Javob: Uglerod va kislorod molekulalar soni N=6
· 10 23
dan.
Bu hisoblash natijasida o’quvchi 1 mol modda 6
·10 23
ta zarrani o’zida
saqlashini tushunib yetadi. Shunday qilib tanlangan masala dars mavzusiga to’la
mos kelishi va yangi mavzuni o’zlashtirish uchun muhim bir turtki vazifasini
bajarishi kerak. Bu yangi mavzuni tushuntirish uchun o’qituvchiga ham
o’quvchiga ham yengillik keltiradi. O’quvchilar fikri bir joyga jamlanadi. O’tilgan
mavzuni mustahkamlash maqsadida tuzilgan savollarini mavzuga doir, bilimlar
asosida yechish mumkin bo’lgan masalalar bilan almashtirish mumkin.
Ushbu masalalar o’tilgan darsda olingan bilimlar asosida yechishga
mo’jallangan bo’lib, bunda o’quvchilar mavzuni o’zlashtirgan yoki
o’zlashtirmaganini aniqlash mumkin. Masalan, o’quvchilarga gazlarning molyar
hajmi va Avagadro qonunini mavzulariga doir quyidagi masalalarni taqdim etishi
mumkin:
2-Masala. Kislorod, azot, fosfor va vodoroddan iborat bo’lib, tarkibida
kislorodning massa ulushi 48,5%,azot atomlar soni fosfor atomlar sonidan 2 marta
ko’p,vodorod atomlar soni kislorod atomlar sonidan 2,25 marta ko’p bo’lgan
modda formulasini toping. Ushbu moddaning 1 mol massasi 200g dan kam.
Berilgan:

?????? (O)%=48,5%
2n(N)=n(P)
2,25(H)=n(O)
1mol modda massasi = 200g dan kam
Modda formulasini toping-?
Yechish: Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
N
x H
y P
z O
k x:y:z:k = v
x : v
y : v
z : v
k
Demak 100 g moddada:
m
O =48.5 g, v
O =48.5/16 = 3.03 mol
v
H = v
O • 2.025=3.03•2.025=6.82 mol
m
H =6.82•1=6.82g
m
(P+N) =100-48.5-6.82=44.68g
31• v
p + 14 • v
N = 44.68 (1)
31• v
p + 28 • v
N = 44.68
v
N = 2• v
P
(2) lardan
44.68
vP= —-----— = 0.757ni topamiz.
59
v
N = 0.757•2=1.51
x:y:z:k = 1.51: 6.82: 0.757 : 3.03 : 0.757
x:y:z:k = 2 : 9 : 1 : 4
bundan,quyidagi formula kelib chiqadi
N
2 H
9 PO
4 M = 132 <200 Javob: ( NH
4 )
2 HPO
4 ammoniy gidrofosfat.
3-Masala. 19,8g magniy va 18,9g kremniy (IV) oksid aralashmasi uzoq vaqt
qattiq qizdirilishi natijasida olingan kremniyni eritish uchun 34%li va zichligi
1,37g/ml bo’lgan kaliy gidroksid eritmasi hajmini hisoblang.
Berilgan:
?????? (KON)%=34%
ρ (KON)= 1,37g/ml;
m(Mg)=19,8g

m(SiO
2 )=18,9g
V(KOH)
eritma =?
Yechish : V(SiO
2 ) 18.9 : 60 = 0.0.315 mol
V
(Mg) =19.8 : 24 = 0.825 mol
Reaktsiya tenglamasini yozamiz:
SiO
2 + 2Mg → 2MgO + Si
Bundan:
SiO
2 kam, V
(Si) = 0.315 mol. V
( qolgan Mg) = 0.825-0.63= 0.195 mol
Reaktsiya tenglamasini yozamiz:
2Mg +Si → Mg
2 Si
Mg kam, kremniy ortiqcha 0.195 : 2= 0.0975 mol, kremniy ortib qoladi
n(Si)=0.315-0.0975= 0.2175 mol
Reaktsiya tenglamasini yozamiz:
Si + 2KOH +H
2 O → K
2 SiO
3 + 2H
2 ↑Bundan:
V
(KOH)= 0.2175 • 2 = 0.435 mol
m
(KOH) = 0.435 • 56 = 24.36 g
m
(KOH eritmasi) = 24.36 : 0.34 = 71.65 g
v
(KOH eritmasi) = 71.65 : 1.37 = 52.3 ml
Javob: KOH eritmasidan 52.3 ml kerak bo’ladi.
Og’zaki savollar berish ham maqsadga muofiq, chunki u tez fikrlashga
yordam beradi, o’quvchilar qobilyatini nomoish qiladi, o’quvchining o’qishga
qiziqishi va aktivligi ortadi. Malakali professor o’qituvchilarimiz mustaqil ish
sifatida o’quvchilarga o’tilgan mavzu yuzasidan ikki uchta masalani echish uchun
dars so’ngida vazifa qilib beradi. Bu o’quvchilarning masala yechish
ko’nikmalarining ivojlantirib boradi va olingan bilimlar mustahkamlanadi.
O’quvchi o’tilgan mavzuni so’zlab berishi, so’ng o’qituvchi yoki o’quvchilar savol
beradi. Faqat savol bilan o’quvchining mavzudagi qoidalarini yodlashiga olib
keladi. O’tilgan mavzuni tushinish va mohiyatini aniqlashi uchun ijodiy

yondashish rivojlanmaydi. Hisoblashgadoir yoki eksprimental masalalar yechish
o’quvchilarning o’tilgan mavzu yoki bo’limning o’zlashtirilishini yaxshilaydi.
2.3. Spirtlarga oid oddiy va murakkab masalalar.
1-masala. 42,8 g spirt va fenol aralashmasi natriy metali bilan reaksiyaga
kirishganda 6,72 litr (n. sh.) gaz ajraldi. Shu aralashma 50 g 16% li natriy
gidroksid bilan to’liq reaksiyaga kirishsa, dastlabki aralashmadagi spirtni aniqlang.
Yechish: Reaksiya tenglamasini tuzamiz, spirt formulasini ROH deb olamiz

Shu aralashmaga NaOH ham ta’sir ettirildi. NaOH bilan fenol reaksiyaga
kirishadi;
50 gramm 16% li eritmada erigan modda massasi topiladi:
8 g NaOH necha g C
6 H
5 OH bilan reaksiyaga kirishishini topamiz:
Reaksiya tenglamasi bo’yicha
Chiqqan fenolning qiymatini (2) tenglamaga qo’yib, proporsiya tuzamiz:
Demak, 4,48 l H
2 spirt Na bilan ta’sirlashganda hosil bo’lgan. (1) tenglamadan
proporsiya tuziladi. Fenolning massasi 18,8 g, 4,28-18,8 g = 24 g, ROHning
massasi 24 grammga teng.
Chiqqan son (60 g) spirtning M
r – hisoblanadi. Spirtlardan C
3 H
7 OH ning
M
r =60g/mol
Javob: C
3 H
7 OH
2-masala. Etanol va fenol aralashmasi natriy metali bilan reaksiyaga kirishganda,
6,72 litr (n. sh.) gaz ajraldi. Shu aralashmaning teng yarmi 50 g 16%li natriy
gidroksid bilan to’liq reaksiyaga kirishsa, dastlabki aralashmadagi spirt

massasini (g) aniqlang.
Yechish:
Reaksiya tenglamasini tuzamiz:
Aralshmaning teng yarmiga qo’shilgan ishqor faqat fenol bilan reaksiyaga
kirishadi.
50 g 16% li NaOH eritmasida erigan modda massasini topamiz:
(2) tenglamadan foydalanib 18,8 g C
6 H
5 OH reaksiyaga kirishganda necha litr H
2
ajralishini topamiz.
Spirtning massasini (1) tenglama bo’yicha topamiz:

3-masala. 30,4 g etanol bilan propanol aralashmasiga natriy metali ta’sir
ettirilganda, 6,72 litr gaz ajraldi. Boshlang’ich aralashmadagi C
3 H
7 OH massasini
toping.
Yechish:
Hosil bo’lgan gazning miqdorini topamiz
(2) tenglamadan:
x=92y bo’lgani uchun x ning o’rniga qo’yamiz
x=92y y ni o’rniga 0,2ni qo’yib hisoblaymiz
x=92*02=18.4gr C
2 H
5 OH propil spirtining massasini topamiz:
m(C
3 H
7 OH)=m(ar-ma)-m(C
2 H
5 OH)=30.4-18.4=12
Javob: 12
4-masala . Propan va propendan iborat 20 g aralashmaga 160 g 20% li bromli suv
ta’sir ettirilganda uni to’la rangsizlantirdi. Aralashmadagi propanning massasini
ulushini toping.
Yechish:
Br li suv bilan propen reaksiyaga kirisha oladi:

Sarflangan propilenni massasini topamiz:
Propanni massa ulushi:
Javob: 58%.
5-masala. 27,6 g aldegid va propanol aralashmasiga kumush oksidning ammiakli
eritmasi qo’shib bir oz qizdirilganda 64,8 g cho’kma tushdi. Agar boshlang’ich
aralashmadagi aldegidning spirga nisbati 3:1 mol bo’lsa, undagi spirt massa
ulushini (%) va aldegid nomini aniqlang.
Yechish:
Noma’lum aldegidga kumush oksidining ammiakdagi eritmasini ta’sir
ettiramiz:
Masalani sharti bo’yicha aldegidning spirtga nisbati 3:1. Ya’ni 27,6:4 = 6.
Demak, spirt 6 g aldegid = 21,6 g. Reaksiya tenglamadan
21,6 g RCHO – 64,8 g Ag↓
x g RCHO – 216 g Ag↓
x = 72 g Bu – C
3 H
7 CHO ning nisbiy molekulyar massasi. Spirtning massa
ulushi:
Javob : 21.7%

6-misoI . Mol issiqlik sig’imining hai'oratga bogiiqligi kJ/mol*K C
p = 9,05 +
0,208T — 0,0651 ■ 10 -3
T 2
formula bilan ifodalangan. 1 kg etil spirt (p=const) 400
dan 600 K gacha qizdirilganida qancha issiqlik yutilishini (kJ) aniqlang.
Berilgan: m=l kg; M=46; T=600-400 K; ∆ T =200 K.
Noma’lum: Q=?
Yechish:
7-misol . CO + 2H2 = CH3OH. shu reaksiyada ishtirok etayotgan
moddalaming chin issiqlik sig’imlarining haroratga bog’liqligi tubandagi
formulalar bilan ifodalangan bo’lsa:
s co
P =26,2+0,00875T -1,92-10 -6
T 2
J/mol;
C
p H2
= 28,8+0,000276T - 1,17-10 -6
T 2
J/mol;
c
p ch3oh
= 20,45+0,1087T- 0,0247- 10 -6
T 2
J/mol.
Metil spirti va is gazining hosil boTish issiqliklari -201,2 v a - 1 10,5
kJ/mol ekanligidan foydalanib, shu reaksiyaning 573 K dagi issiqlik samarasini
aniqlang.
?

8-misol. Zichligi 1,252 g/ml bo’lgan 7,2n NaOH eritmasining % li
konsentratsiyasi qanday boriadi?
9-misol. Zichligi 0,9204 g/ml bo’lgan 47% li etil. spirtining molyar va
molyal konsentratsiyalarini aniqlang.

10-misol . Konsentratsiyasi 30% bo’lgan C
2 H
5 OH ning suvdagi eritmasi —
28,7°C da muzlaydi. Eritmadagi spirt molekulalarining aktivligi aniqlansin.
Suvning krioskopik konstantasi 1,86 grad/mol.
Berilgan : m=30% ; t= -28.7 o
C ; to= 0 o
C ; K=1.86 ; ∆t=0-(-28.7)=28.7 o
C
Noma’lum: a
1 =?
Yechish 1) a) 1 / eritmadagi spirtning massasi aniqlanadi:
1 00 :30 = 1000 :x; x=300g.
b) Erituvchimng massasi hisoblanadi:
1000- 300=700 g.
d) 1000 g erituvchi uchun spirtning massasi aniqlanadi:
700 : 300 = 1000 : x; x=428,57 g.
e) Spirtningmolyalkonsentratsiyasi

11-misol . Metil spirti va C
6 H
6 aralashmasi berilgan, tarkibida 39% CH
3 OH
va 61% C
6 H
6 tutuvchi azeotron aralashma hosil bo’ladi. Bu ai'alashma 303,9 K da
qaynaydi. Metil spirti 337,7 K va benzol 353,1 K da qaynaydi. Tarkibida: a)20%
CH
3 0H va 80% C
6 H
6 ; b) 60% CH
3 OHva 40% C
6 H
6 bo’lgan aralashmalar
fraksiyaiarga boTib haydalganida qaysi modda oldin haydaladi va qaysi biri
haydash asbobida qoladi?
Yechish:
1) Har ikkala aralashmada birinchi navbatda 303,9 K da azeotron
aralashma haydaladi.
2) Azeotropdan so'ng: birinchi. aralashmadcm CH
3 OH haydalib, asbobda
C
6 H
6 qoladi. Chunki metil spirtining qaynash harorati past, u tezda bug 'lanadi
3) Ikkinchi aralashmadan ham birinchi. bo'lib CH
3 OH haydalib,asbobda C
6Hb qoladi.
12-misol. 292,5 K da etil spirti va suv aralashmasida xinon eritilgan.
Aralashmaning suv qatlamida xinon miqdori 0,2915 mol/1 va 0,8415 mol/1, spirt
qatlamida esa 0,893 mol/1 va 0,2714 mol/1 ni tashkil qiladi. Suv va spirt
qavatlarida xinonni taqsimlash koeffitsiyentini aniqlang.
Beriigan: 1 - spirt qatlamida: C
1 =0,893 mol/1; c
2 =0,2714 mol/1
2 - suv qatlamida: c’
1 =0,2915 mol/1; c’
2 =0,8415 mol/l
Noma'lum: K'=?; K"=?
Yechish:

13-misol. 2 l suvli eritmada 0,02 g yod erigan bo’lib, shu eritmani 50 ml CS
2 bilan
ekstraksiyalanadi. Uni ikki usulda olib borish mumkin: a) CS
2 ning hammasini
sistemaga quyish bilan bir yo’la yoki b) CS
2 ni 10 ml dan quyib, ekstraksiyani 5
marta o’tkazish mumkin. Yodning taqsimlanish koeffitsiventi 0,00167 ga teng
boisa, har ikkala usulda ekstraksiya qiiinganida eritmada qancha miqdor {%) da
modda qolishi mumkin?
Berilgan: g
1/2 =0,02 g; V
a =2000 ml; V
b =5Q ml; K=0,00167
Nomaium: gi=?; g„=?
Yechish: Ekstraksiya bir yo ‘la qilinganida eritmada qolgan modda miqdori
(IV.45)formuladan hisoblanadi:
Ektraksiya qilib olingandan keyin qolgan I
1 ning % miqdori aniqlanadi:
0,02 - 0,0000049 = 0,0199951 g.
0,02 : 100 = 0,0199951 :x; x=99,975%,
Eritmada(100 — 99,975)=0,025% I
2 qoladi.
b) Bosqichli ekstraksiyadan keyin qolgan I
2 miqdori aniklanadi
Bosqichli ekstraksiya bilan ajratib olingan I
2 miqdori aniqlanadi:
0,02 - 20,861 ■ 10-12 = 0,01999,
0,02 : 100 = 0,01999 : x; x = 99,95 %,
Eritmada(100 - 99,95)=0,05% I
2 qoladi.

Xulosa qilib aytganda, bosqichli ekstraksiyaga nisbatan bir marta ekstraksiya qilish
samarali: 0.05:0.025= 2 marta.
14-masala. Etanol va fenol aralashmasi natriy metali bilan reaksiyaga kirishganda,
6,72 litr (n. sh.) gaz ajraldi. Shu aralashmaning teng yarmi 50 g 16%li natriy
gidroksid bilan to’liq reaksiyaga kirishsa, dastlabki aralashmadagi spirt massasini
(g) aniqlang.
Yechish:
Reaksiya tenglamasini tuzamiz :
2C
2 H
5 OH + 2Na  2C
2 H
5 OH + H
2 (1)
2C
6 H
5 OH + 2Na  2C
6 H
5 ONa + H
2 (2)
Aralshmaning teng yarmiga qo’shilgan ishqor faqat fenol bilan reaksiyaga
kirishadi.
94 40
C6H5OH + NaOH  C
6 H
5 ONa + H
2 O (3)
50 g 16% li NaOH eritmasida erigan modda massasini topamiz
(3) reaksiya tenglamasi bo’yicha
94g C
6 H
5 OH – 40g NaOH
X g C
6 H
5 OH -- 8 g Na OH x = 18.8 g C
6 H
5 OH
(2) tenglamadan foydalanib 18,8 g C6H5OH reaksiyaga kirishganda necha
litr H
2 ajralishini topamiz.
188 g C
6 H
5 OH --- 22.4 l H
2
18.8 g C
6 H
5 OH – l H2 x= 2.24 l H2
6.72 – 2.24 l = 4.48 l
Spirtning massasini (1) tenglama bo’yicha topamiz:
92 22.4

2C2H5OH + 2Na  2C2H5Ona +H2
X 4.48
92 g C
2 H
5 OH -- 22.4 l H2
X g C
2 H
5 OH –4.48 l H2 x = 18.4 g C
2 H
5 OH
Javob : m(C
2 H
5 OH)= 18.4 gr
15-masala. 30,4 g etanol bilan propanol aralashmasiga natriy metali ta’sir
ettirilganda, 6,72 litr gaz ajraldi. Boshlang’ich aralashmadagi C
3 H
7 OH
massasini toping.
Yechish:
91 1
2C2H5OH + 2Na  2C2H5Ona + H2 (1)
X x-92y y
92 1
2C3H7OH + 2Na  2C3H7Ona +H2 (2)
30.4- x 0.3-y
Hosil bo’lgan gazning miqdorini topamiz.

6.72
v(H2)= -----------= 03. mol
22.4
(2) tenglamadan:
120 g C3H7OH --- 1 mol H2
(30.4 –x) gr C3H7OH – (0.3-y) mol H2
120(0.3-y)

30.4-x=--------------------
1
X= 92y bo’lgani uchun x ning o’rniga qo’yamiz:
30.4-92y = 120(0.3-y)
30.4-92y= 36-120y
120y- 92y= 36-30.4
28y=5.6
Y=0.2

X=92 y ni o’rniga 0.2 ni qo`yib hisoblaymiz.
X=92*0.2= 18.4 gr C2H5OH propil spirtining massasini topamiz.
M(C3H7OH) = m (ar-ma) – m(C2H5OH)=30.4-18.4=12 g
Javob: 12
Xulosa :
Yosh avlodga tarbiya berishdek murakkab vazifani hal etishda maktab juda
katta ahamiyat kasb etadi. Ayni shu joyda yoshlarimiz ijtimoiy jamiyat va ilmiy
texnika taraqqiyoti talablariga javob bera oladigan ukammal ma’lumotlarni
oladilar. Maktab yoshlarning dunyoqarashlariga ‘oydevor hamda g’oyaviy
e’tiqodlari uchun negiz yaratadi, ularning irodalarini shakllantiradi, xalqimiz baxt-
saodati yo’lida sidqidildan mehnat qilishga tayyorlaydi.O’quvchilarga tarbiya
berish ularga ta’lim berish bilan mustahkam va yaxlit birlikda amalga oshiriladi.
Ammo, tarbiyaning o’z vazifasi, mazmuni, shakl hamda uslublari bor. O’quv-
tarbiyaviy jarayonning uzviyligi maktab oldiga qo’yilgan eng muhim ‘edagogik
qoidalardan biri hisoblanadi, shuning uchun ham sinfdan va maktabdan tashqari
tarbiyaviy ishlar bevosita o’quv jarayoni bilan bog’langandir.Yoshlarning
g’oyaviy-siyosiy ongini shakllantirish, ularda atrof-muhitga, jamiyatga ongli
munosabatda bo’lish, jonajon Vatanini cheksiz sadoqat bilan sevish, xalqimizning

milliy qadriyatlarini e’zozlash hissini tarkib to’tirish –vatan’arvarlik tarbiyasining
mag’zi bo’lmog’i lozim.Ushbu malaka ishi taqdimotida qo’llanilgan interfaol
usullardan darsda foydalanishning mazmun va mohiyati shundan
iboratki,o’quvchilar bilim samaradorligi, fikrlash qobiliyati oshadi.
O’qituvchi o’quvchilarni qiziqtirish maqsadida ularni shartli ravishta
guruhlarga ajratadi.Bu guruhlar o’rtasida o’zaro musobaqa boshlanadi.Sinov
darslari bilimlarni takrorlash,mustahkamlash, umumlashtirish, o’quvchining
iqtidori va zakovatini aniqlah,ijodiy va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish kabi
ditaktik maqsadlarni amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Barcha
o’quvchi va talabalarni o’zlarini olgan bilimlarini mustaxkamlash uchun faqatgina
nazariy qism bilan chegaralanib qolmaslik kerak ekanligini, amaliy yo’l bilan ham
o’zlarining onglarini charxlab borishga undab qolaman. Ushbu kurs ishi
"Moddalarning berilgan massasi, hajmi va tarkibidagi atom yoki molekulalari soni
asosida modda miqdorini aniqlash" mavzusini o'rganishga yo'naladi. Bu kurs
ishining maqsadi kimyo fanining asosiy konseptlarini o'rganuvchilarga tushuntirish
va modda miqdorini aniqlashda foydalaniladigan asosiy formulalarni va metodlarni
o'rgatishdir.
Kurs ishining tuzilishi uchun ikkita bob belgilangan: "Moddaning berilgan
massa va hajmi bo'yicha hisoblash" va" Modda tarkibidagi atomlar yoki
molekulalar sonini hisoblash ". Kurs ishi o'quvchilarga mo'ddalarning massasini,
hajmini, va tarkibidagi atom yoki molekulalar sonini hisoblash formulalari va
usullarini o'rgatadi. Ushbu usullar va formulalar o'quvchilarga modda miqdorini
aniqlashda kerak bo'lgan asosiy ma'lumotlarni beradi.
Kurs ishi o'quvchilarga amaliy mashqlar va misollar bilan mashg'ulotlar
beradi, shuningdek, kimyo'vi reaksiyalarda tarkibiy o'zgarishlarni tushuntiradi. Bu
yordam bilan o'quvchilar teorik bilimlarini amaliyotga o'tkazishlari mumkin.
Umumiy xulosa qilish bilan, ushbu kurs ishi kimyo fanining asosiy
qonunlarini, prinsiplarini, va modda miqdorini aniqlashda foydalaniladigan asosiy
formulalarni o'rganishga yordam beradi. Bu esa o'quvchilarga kimyo fanini
tushunish va amaliyotga o'tkazishlarini ta'minlaydi.

Bu kurs ishi kursantlarga moddalarning massasini, hajmini, va tarkibidagi
atom yoki molekulalar sonini asosida modda miqdorini aniqlashni o'rganish
imkoniyatini beradi. Ushbu mavzu kurs ishidagi asosiy maqsadlardan biri bo'lib,
kimyo fanini o'rganuvchilarga modda miqdorini aniqlashda qo'llanadigan asosiy
formulalarni va metodlarni o'rgatishga yordam beradi. Bu kurs ishi jamiyatning
modda miqdorini aniqlash va kimyo fanini o'rganishda ko'p ma'nali ro'linga ega
bo'lgani sababli, kurs ishida turli misollar, nazariy ta'riflar, va amaliy mashqlar o'z
ichiga oladi.
Fоydаlаnilаdigаn аsоsiy dаrsliklаr vа o`quv qo`llаnmаlаr
ro`yхаti
Аsоsiy аdаbiyotlаr
1. T. Xoldorova. Fizik va kolioid ximiyadan masala va mashqlar.-T.:
0’qituvchi, 1993.
2. Eremin V.V., Kargov S.I., Uspenskaya I.A., Kuzmenko N.E., Lunin
V.V.
OsnovBi fizicheskoy ximii. Teoriya i zadachi. -M.: Ekzamen, 2006
3. A.I.SHutova, Zadachnik po klloidnoy ximii, - M.: Vtisshaya shkola,
1966
4. Mixeeva E. V., Astashkina A.P. Sbornik zadach po fizicheskoy i
kolloidnoy

ximii. Tomsk: izd-vl TPU, 2012
5. Praktikum i zadachnik po kolloidnoy ximii po red. Nazarova V.V.,
Grodskogo A.S.; -M.: Vbisshaya shkola, 2007
6. X.R.Rustamov. Fizik kimyo. — T.: 0 ‘qituvchi, 2000
7. Ravdel A.A., Ponomareva A.M. Kratkiy spravochnik fiziko-ximicheskix
velichin. SPb: “Ivan Fedorov”, 2003
Qo`shimchа аdаbiyotlаr
1. N.G.Raxmatullaev, X.T.Omonov, O.Yu. Iskandarov SH.M.Mirkomilov
“Kimyodan olimpiada masalalari” Toshkent “O`qituvchi” 2007 y.
2. Tоshpulаtоv Yu.T, Rахmаtullаеv N.G., Iskаndаrоv А.Yu Аnоrgаnik
kimyodаn mаsаlаlаr yechish. Tоshkеnt. 2003
3. G.Ibrохimоvа, Q.Ахmеrоvа. Umumiy хimiyani mustаqil o`rgаnish.
Tоshkеnt O`qituvchi. 1993 y.
4. N.N.Suvоrоv. Оrgаnik kimyodаn sаvоllаr vа mаsаlаlаr. Tоshkеnt.
O`zbеkistоn. 1998 y.
5. T.Do`stmurоdоv, А.Аlоviddinоv. Umumiy vа оrgаnik kimyodаn
mаsаlаlаr yechish. Tоshkеnt O`zbеkistоn 2003 y.
6. Dаvlаt tеst mаrkаzi ахbоrоtnоmаlаri. Tоshkеnt «DTM» nаshriyoti 1998-
2003 yillаr.
7. Muftахоv А.G. Хimiyadаn оlimpiаdа mаsаlаlаri ulаrning yechimlаri, T.,
«O`qituvchi» 1993
8. А.G.Muftахоv. Оrgаnik kimyodаn оlimpiаdа mаsаlаlаri vа ulаrning
yechimlаri. Tоshkеnt O`qituvchi 1997 y.

Elektron ta’lim resurslari:
1. www.tdpu.uz
2. www . pedagog . uz
3. www . ziyonet . uz
4. www . edu . uz
5. www . tdpu - INTRANET . Ped .
6. www.grain.ru
7. www.plant protestion.som

Spirtlarning nomlanishi va xossalariga doir masala mashqlar yechish

Sotib olish