Suvsumbuldoshlar (suvsumbulnamolar)

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishi
I-bosqich 104-guruh talabasi
Usmonjonova Mohinurning tayyorlagan
T A Q D I M O T I Suvsumbuldoshlar(Adiantaceac) oilasi
01
02 Sporali o’simliklar va Suvsumbuldoshlar oilasi
Suvsumbulnamolar(Adiantaceac) oilasining ahamiyati Sporali  o simliklarʻ  	-  asosan,  sporalar  yordamida  jinsiy  va  jinssiz  ko payadigan 	ʻ
o simliklar.  Ko pchilik  Sporali  o simliklar  noqulay  muhit  sharoitini  spora  holatida 	
ʻ ʻ ʻ
o tkazadi. Ayrim Sporali o’simliklarda sporalar kamdankam paydo bo ladi, ular, asosan, 
ʻ ʻ
tanasining  bo laklarga  bo linishi  yo li  bilan  ko payadi.  Tuban  sporali  o simliklar  va 	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yuksak sporali o simliklarga bo linadi. Tuban sporali o simliklar suvo tlar, bakteriyalar, 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
zamburug lar  va  lishayniklardan;  yuksak  sporali  o simliklar  esa  plaunlar, 	
ʻ ʻ
qirqbo g imlar, qirqquloqpar, selaginella va ayrim qazilma o simliklardan iborat.	
ʻ ʻ ʻ SPORALI O’SIMLIKLAR VA ULARNING TURLARI Sporali  o’simliklar  ochiq  urug lilar  va  yopiq  urug lilarta  qaramaqarshi  qo yiladi.  Pekin ʻ ʻ ʻ
urug li o simliklarning chang donachalari va murtak xaltachasi yuksak Sporali o’simliklarning 	
ʻ ʻ
sporalariga gomolog hisoblanadi.Siporali o`simliklar to`rt bo`limdan iborat.
Bular: 
yusin toifalar 
bo`limi.
plaun toifalar 
bo`limi.
qirq 
bo`g`imlar 
bo`limi.qirq quloqlar 
bo`limi.Suvsumbuln
amolar       — SUVSUMNAMOLAR 
QABILASI
Suvsumbulnamolar  Yevropa  va Antarktidadan  tashqari  boshqa 
hamma  qit’alarda  (kontinentallarda)  ham  tarqalgan. 
Suvsumbulnamolar  tabiatda  keng  tarqalmagan.  Ular  yakka-yakka 
holda yoki kichik guruhlar hosil qilib o'sadi.  Suvsumbulnamolarning  poyasining  uchida  joylashgan 
patsimon  barglari  urug'li  qirqquloqlarning  barglariga  o’xshab 
ketadi. Ularning barglari ham har-xil. Masalan, pakana (karlik) 
zamiyalarning  bargi  5-6  sm  uzunlikda  bo'lsa,  sagovnik 
turkumi  va  serotozamiya  turkumlarining  vakillarida  3 
metrgacha,  ensefalyartos  turkumining  ayrim  vakillarida  esa 
barglarining  uzunligi  5-6  metrgacha  yetadi. 
Suvsumbulnamolarning barglari kseromorf tuzilishga ega ●
Ba'zan bosh ildiz ma'lum vaqtdan so'ng o'sishdan 
to'xtab,  uning  o'rniga  bir  qancha ildizlar taraqqiy  etadi. 
Ildizining uchki qismida ildiz qinchasi bor.
●
Ildizni  tashqi  tomonidan  periderma  o’rab  olgan. 
Po’stloq  qavati  bir  necha  qavat  tirik  parenxima 
hujayralaridan  tashkil  topgan.  Undan  ichkarida 
endoderma  va  ko'p  qavatli  perisikl  joylashgan. 
Ildizning  ichki  qismida  murakkab  o’tkazuvchi 
bog’lamlar  bo'lib,  unda  1-3  ta  radial  cho'zilgan 
ksilemalar, floema bilan navbatlashib joylashgan.●
Suvsumbulnamolarning  poyasi 
o'ziga  hos  anatomik  tuzilishga  ega. 
Poyaning  markazida  o’zak  hujayralari 
bo'lib,  uni  parenxima  o’rab  turadi, 
undan  so'ng  kambiy  qavati  joylashgan, 
kambiydan  tashqarida  ikkilamchi 
floema,  po’stloq  parenximasi  va 
nixoyat  poyaning  tashqi  qavati 
ikkilamchi  qoplovchi  to’qima 
joylashgan. Suvsumbulning  (Adiantaceac)  botanikasini  ko'rib  chiqamiz.  Suvsumbul 
o'simlik  oilasiga  mansub  daraxtlar  turi  bo'lib,  no'xat  shakllik  sifatida 
namoyish  etiladi.  Bu  o'simliklarning  o'siqlaridan  ko'p  qismi  o'sishayotgan 
yoki  yilqiv  shaklga  ega  bo'lgan,  qizil  rangli  chiroq  kabi  ko'zga  ko'rinadigan 
ranglar  bilan  mo'ljallangan  gul  ko'zga  ko'rinadi.  Suvsumbul  o'simliklari 
yallig'  sezonda  ko'pbarabar  gullaydi  va  kuchli,  sifatli  aroma  ega  bo'lgan 
mevalar tuzadi. Suvsumbul  (Adiantaceac)  oilasiga  mansub  daraxtlardan 
biri  hisoblanadi.  Bu  o'simliklar  asosan  o'rtacha  bo'ylab 
shifobaxsh  (hyacinthoides),  o'tkinch  (Adiantaceac)  va 
kompakttir  (pseudoAdiantaceac)  turdagi  o'simliklardan 
iboratdir.  Suvsumbulning  ilgari  asliy  bo'ylab  Osiyo  va 
Batafitariqda tabiatga oid edi, lekin 17-18 asrlarda Evropaga 
keltirildi  va  keyinchalik  bu  xilma-xillikdagi  o'simliklarning 
ba'zilari botanik va gullash ustalarining diqqatini jalb etdi Suvsumbulning  eng  mashhur  turlari  o'simlikning  o'siqlari  va 
o'siqlarida  joylashgan  gullarining  rang  va  aromasi  ko'rinib  turadi. 
Bu  o'simliklar  ko'p  toshkentlar,  bog'lar  va  uy  xonasidagi  tozalar 
bilan  boy  turg'an  joylarda  yetishadi.  Suvsumbulning  katta 
varietatlarida  o'rnatilishi  juda  kengdir  va  ular  yallig'  sezonda 
chiroyli gullar yaratish uchun mashhurdir. •
Aniqroq,  Adiantaceac    (suvsumbul) 
oilasi  haqida  sizga  ko'proq  malumot 
beraman.  Adiantaceac    oilasi,  suvsumbul 
(Adiantaceac)  turlarini  o'z  ichiga  oladi  va 
bu  oilaga  mansub  daraxtlar  asosan  yallig' 
sezonda  ko'pbarabar  gullashadi. 
Adiantaceac ning gullari o'rtacha 20-30 sm 
balandlikda  bo'lib,  no'xat  shakllikda,  bir 
qancha  ranglarda  bo'ladi,  qizil,  oq,  ko'k 
yoki boshqa ranglarda bo'lishi mumkin •
Bu  o'simliklar  asosan  o'tkinch 
turda  bo'lib,  ildizlar  ostida  qurilgan, 
ko'p  to'siq,  teriqli  quruq  tarkibidagi 
no'shatlar mavjud.
•
Ko'kilar esa normalga qaraganda 
qizilroq,  ko'k  yoki  boshqa  ranglarda 
bo'lishi  mumkin.  Adiantaceac   
o'simliklari  yallig'  sezonda  gullarini 
ochib  beradi  va  kuchli,  so'zlasha 
texnika  ega  bo'lgan  aromaga  ega 
bo'ladi.  Yerda  suvsumbul  (Adiantaceac)  turlari  ko'plikda  mavjud.  Bu  turkumlarda  turli  ranglarda  gul 
tikuvlari  va  ba'zi  farqiy  xususiyatlarga  ega  bo'lishi  mumkin. Ayni  paytda  ba'zi  suvsumbul  turlari 
maqbul  bir  geografiyaga  xos  bo'lishi  mumkin,  ba'zilari  esa  keng  bo'lgan  sahroda  yayilishi 
mumkin. Suvsumbulning ba'zi turlari quyidagilardir:
Adiantaceac  orientalis:  Eng  ko'p  ko'riladigan  suvsumbul  turlaridan  biri. 
Murakkab  ranglarda  gul  tikuvlari  bilan,  kengroqda  park,  bog'  va  saksi  bog'lari 
yoki sokin joylarda yetishtiriladi
Suvsumbul  turlari  turli  geografik  hududlarda  va  turli  iqlim  sharoitlarda  uchrashishi  mumkin. 
Botanika  tadqiqotlari  davom  etib,  yangi  turlar  aniqlanishi  mumkin  yoki  mavjud  turlarning 
sinflandirilishi o'zgarishi mumkin Suvsumbulnamolarning  gullari,  suvsumbul  (Adiantaceac  ) 
o'simliklarining  belgilangan  turidir.  Suvsumbulning  gul  tikuvlari,  qo'shiq 
shaklida  va  qilich  shakli  boyicha  qisqa  o'siqli  kesimlere  ega  bo'lgan 
yallig'  sezonda  ochadi.  Bu  gullar  genellikle  konsolidering  (yo'nalish 
shakli) yoki chiziq shaklida majmu'lashganlaridir. Suvsumbulnamolar odatda turli turlardagi suvsumbul gullarini 
jamlangan  joylar  sifatida  yaratiladi.  Bu  gullar  turli  ranglarda 
bo'lishi  mumkin  va  turli  turlardagi  gullar  birga  qo'llanilishi  bilan 
ko'zga  ko'p  qiziqarli  dizaynlarni  yaratish  mumkin. 
Suvsumbulnamolar  tashqi  landschaftchilar  yoki  bog'chi 
mutaxassislar  tomonidan  yaratilishi  mumkin  va  mavjud 
maydonning  xususiyatlari  va  foydalanish  maqsadiga  qarab 
moslashtirilishi mumkin E’TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT!