Ta’lim sifatini baholashning xalqaro tizimi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	73.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Bobomurod Abdishukurov

Дата регистрации 01 Июнь 2024

45 Продаж

Ta’lim sifatini baholashning xalqaro tizimi

Купить

KURS ISHI
Mavzu : Ta’lim sifatini baholashning xalqaro
tizimi

1

MUNDARIJA
Kirish ………………………………………………………………………..……..4
I bob. Ta lim mazmuniga qo‘yilaʼ digan zamonaviy talablar
1.1. Xalqaro baholash tizimining asosiy xususiyatlari va ta ʼ lim sohasidagi
ahamiyati…………………………………………………………………………..6
1.2. PISA, PIRLS, TIMSS xalqaro baholash dasturlarining ta’lim tizimidagi
roli ………………………………………………………………………………..12
II bob. O‘zbekistonda ta lim sifatini baholashning xalqaro tizimi
ʼ
2.1. O‘zbekistonda ta lim tizimini baholash: mustaqillikkacha va mustaqillikdan
ʼ
keyingi davr misolida………………………………………………………….….24
2.2. Xalqaro baholash dasturlari (PISA, PIRLS) asosida O‘zbekiston ta lim
ʼ
muassasalarida PISA-2021 xalqaro baholash dasturiga tayyorgarlik: harakat,
imkoniyat, natija…………………………………………………………….……33
Xulosa …………………………………………………………………………….36
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………..………………………..37
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. So‘nggi yillarda yurtimizda yuz berayotgan
keskin yangilanish va tub o‘zgarishlar insoniyat hayotidagi barcha sohalarni
globallashuv va integratsiyalashuv jarayonlari nuqtai nazaridan yangicha qarashlar,
tushunchalar va munosabatlar bilan qayta ko‘zdan kechirishni taqazo etmoqda.
Hozirgi kunda butun dunyo bo‘ylab har bir sohada globallashuv va integratsiya
jarayonlari o‘z aksini ko‘rsatmoqda. Shu qatorda ta lim ham davlat siyosatiningʼ
ustuvor sohasiga aylandi va ushbu sohada ta limni yangicha innovatsion g‘oyalar
ʼ
asosida rivojlantirish bo‘yicha islohotlar amalga oshirila boshlandi.
Jamiyat va hayotda sodir bo‘layotgan yangilanishlar ta lim tizimiga ham
ʼ
yangicha innovatsion yondashuvni, ta lim, fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi
ʼ
integratsiya jarayonlarini yanada tezlashtirishga zamin yaratadi, natijada yangicha
innovatsiyalarni ta lim jarayoniga tatbiq etish dolzarb masalalar qatoridan joy oldi.
ʼ
Ta lim sifati va samaradorligini oshirishda xorij tajribalarni o‘rganish, tizimga
ʼ
xalqaro standartlar talablarining joriy yetilishi muhim ahamiyat kasb yetadi. Ta lim
ʼ
sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tajribalarni o‘rganish, mavjud tizim bi lan
qiyosiy, xalqaro va xorijiy tashkilotlar bilan yaqindan hamkorlik qilish, tizimda
ta lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro loyihalarni joriy qilish, zamon talablariga
ʼ
javob beradigan munosib milliy baholash tizimini takomillashtirish muhim
sanaladi.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi va metodologiyasi. Kurs ishini
shakllantirish va uni o‘rganish davomida quyidagi normativ-huquqiy hujjatlar
hamda adabiyotlarga murojaat qildik: O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta limi tizimini 2030-
ʼ
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida» gi 5712-son Farmoni,
Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida ta lim
ʼ ʼ
sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi 997-son qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil
21-sentyabrdagi PF-5544-son “2019-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini
innovatsion rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni,
3

O‘zbekiston Respublikasning 2018 - yil 5 - iyundagi PQ-3775-son «Oliy ta limʼ
muassasalarida ta lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga
ʼ
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta minlash bo‘yicha
ʼ
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori, “PISA: естественнонаучная
грамотность ” xalqaro jurnali, “PISA 2015 Assessment and Analytical
Framework” xalqaro jurnali, “Achievement of 15-year-olds in England: PISA
2018 results” xalqaro jurnali va boshqa shu kabi adabiyotlardan foydalandik.
Kurs ishining obyekti. Kurs ishining obyektini O‘zbekistonda milliy va
xalqaro baholash tizimini bir-biriga mos ravishda shakllantirish tashkil etadi.
Kurs ishining predmeti. Milliy va xalqaro baholash tizimini tahlil qilish va
milliy ta’lim tizimida tutgan o`rnini tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi. Mamlakatimizda ta’lim sifatini xalqaro talab
darajasida shakllantirish mezonlari va istiqbollarini o`rganish hisoblanadi.
Kurs ishining vazifasi. Ta’lim jarayonidagi milliy baholash tizimini zamon
talabiga mos, xalqaro standartlarga javob beradigan holatga o‘tkazishda amalga
oshirilishi lozim bo`lgan ishlarni tahlil qilish va ularning ta’lim sifatini
oshirishdagi rolini ochib berish tashkil qiladi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi : Ushbu kurs ishi kirish , 2 bob , 4 ta paragraf,
xulosa , foydalanilgan adabiyotlar va 38 betdan tashkil topgan.
4

I BOB. TA LIM MAZMUNIGA QO‘YILADIGAN ZAMONAVIYʼ
TALABLAR
1.1. Xalqaro baholash tizimining asosiy xususiyatlari va ta lim sohasidagi
ʼ
ahamiyati.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
ʼ
tasdiqlash to‘g‘risida» gi 5712-son Farmonida 2030-yilga kelib PISA xalqaro
dasturi reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlari qatoriga kirishiga
yerishish hamda xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro
ʼ ʼ
tadqiqotlarni tashkil etish asosida ta lim sifatini baholashning milliy tizimini
ʼ
yaratish vazifalari belgilangan 1
.O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
“Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarini
ʼ ʼ
tashkil etish chora tadbirlari to‘g‘risida” gi 997-sonli qarorida eng ustuvor vazifa
qilib quyidagilar olindi:
- xalqaro tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda o‘qish;
- PISA, PIRLS, baholash dasturi yo‘nalishidagi savollar milliy bazasini
yaratish va o‘quv dasturlariga integratsiya qilish.
O‘zbekiston Respublikasida xalq ta limi tizimida olib borilayotgan amaliy
ʼ
ishlar, ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarning tashkil yetilishi
ʼ
to‘g‘risida hukumat qarorining qabul qilinishi ta lim sohasidagi yutuqlarni
ʼ
baholash xalqaro assotsiatsiyasidek (IYEA) nufuzli tashkilot bilan hamkorlik
aloqalarining yo‘lga qo‘yilishi ta lim tizimida muhim ahamiyat kasb etadi.
ʼ 2
PISA - o‘quvchilarni ta lim sohasidagi yutuqlarini jahon davlatlaridagi
ʼ
maktab o‘quvchilarining bilimi va ularni amaliyotda qo‘llay olish
mahoratinibaholash bo‘yicha xalqaro dastur bo‘lib, asosiy maqsadi - 15 yoshli
o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi, matematika, tabiiy fanlar bo‘yicha
savodxonlik darajalarini turli xil testlar ko‘rinishida baholashdan iboratdir. Ushbu
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta limi tizimini
ʼ
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida» gi 5712-son Farmoni(Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 29.04.2019-y., 06/19/5712/3034-son)
2
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi
ʼ ʼ
xalqaro tadqiqotlarini tashkil etish chora tadbirlari to‘g‘risida"gi 997 -sonli qarori(Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi, 08.12.2018-y., 06/19/5712/3024-son)
5

loyihalar o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashlariga, olgan bilimlarini
hayotda qo‘llay olish qobiliyatlariga baho berish va keyinchalik bu ko‘nikmalarni
hosil qilishga undashdir. Ushbu dastur 1997 yilda joriy etilgan bo‘lib, har uch yilda
bir marta o‘tkazib kelinadi. PISA dasturi ta lim sohasidagi davlat siyosatiga ta sirʼ ʼ
ko‘rsatib, har bir davlat o‘tkazgan tadqiqot natijalari asosida o‘zining ta lim
ʼ
sohasidagi yutuq va kamchiliklarini aniqlab, boshqa davlatlarga nisbatan
mavqyeini taqqoslaydi. Ta lim tizimini takomillashtirish va rivojlantirishda o‘z
ʼ
strategiyasini belgilab oladi.
PIRLS (Progress in International Reading and Literacy Study) boshlang ich
‟
sinf o‘quvchilarining matnni o‘qib tushunish darajasini baholash bo‘yicha xalqaro
tadqiqot dasturidir. PIRLS - tadqiqotida 50 dan ortiq davlatlar ishtirok yetib
kelmoqda. Mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta lim tizimidan iborat
ʼ
bo‘lgan davlatlardagi boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va
qabul qilish bo‘yicha tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga
yerishishga sabab bo‘luvchi ta lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va
ʼ
baholashdan iborat.
PIRLS dasturi 2001-yilda ta lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro
ʼ
assotsiatsiyasi tomonidan tashkil etilgan. Har besh yilda o‘tkaziladigan PIRLS
dasturi 4-sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini xalqaro darajada baholaydi.
O‘qish savodxonligi o‘quvchilarning ilmiy va shaxsiy muvaffaqiyatini o‘sishi
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga
yerishilayotganligi barcha sohalarda malakali kadrlar va yetuk mutaxassilarga
bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda. Bu o‘z-o‘zidan o‘quvchilarimizning darslarga
qiziqishlarini oshirish va o‘qituvchilarning har tomonlama ta lim tarbiyaga
ʼ
e’tiborini kuchaytirishni talab etadi. 3
Yuqoridagi talablarning ta lim tizimi uchun juda muhim yekanligi, aksariyat
ʼ
xorijiy davlatlardagi kabi ta lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va
ʼ
monitoring qilish orqali ta lim sifatini oshirishga qaratilgan ilg‘or tajribalarni
ʼ
3
“ PISA : естественнонаучная грамотность” xalqaro jurnali . Minsk .2020. 25- bet
6

sohaga jalb qilish kerakligini anglatadi. Davlatimizga ta lim sifatini baholashʼ
xalqaro tadqiqotlarida ishtirok etish tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi
ta lim sifati va uning xalqaro standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni
ʼ
to‘g‘risida xulosalar chiqarish imkonini beradi. O‘quvchilarni xalqaro PISA,
PIRLS baholashning asl mohiyati o‘quvchilarda tafakkur uyg‘oqligi, ularni
ixtirochi, ijodkorlikka o‘rgatishning asosiy belgisi hisoblanadi.
O‘ zbekistonda ta lim tizimiga xalqaro tajribadan kelib chiqqan holda
ʼ
o‘quvchilarning bilim darajasini baholash va monitoring qilishning “Milliy
dasturi”ni yaratish hozirgi kun talabiga mos keladi. Yana shuni aytish joizki, ushbu
dastur zamon bilan hamnafas qadam tashlaydi hamda o‘zining baholash
mezonlarini zamonaviy talablarga muvofiq ravishda takomillashtirib boradi.
Dunyo davlatlari ta lim tizimlari o‘zaro uyg‘un holda rivojlanishi uchun turli
ʼ
mamlakatlarning ta lim tizimlarini baholashning umumiy dasturlari yaratilgan
ʼ
Shunday dasturlardan biri bu PIRLS. PIRLS - (Progress in International Reading
Literacy Study — xalqaro o‘qish savodxonligini o‘rganishdagi yuksalish) — bu
turli mamlakatlarda boshlang‘ich sinfda tahsil oluvchi o‘quvchi yoshlarning
matnni o‘qish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash
tizimidir.
Ushbu sinov turi har 5 yilda bir marta o‘tkazishga mo‘ljallangan bo‘lib, uning
oxirgi 2016-yilgi tadqiqotlari natijalariga ko‘ra Rossiya Federatsiyasi yetakchilik
qilmoqda. Sodda tilda aytganda, PIRLS - o‘quvchilarning matnni o‘qish va
tushunish darajasini baholash. PIRLS va boshqa ta lim sifatini baholash xalqaro
ʼ
tadqiqotlarida ishtirok etish O‘zbekistonga nima beradi, degan savolga
quyidagicha javob berish mumkin:
1.Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta lim sifati va uning xalqaro
ʼ
standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida xulosalar chiqarish
imkonini beradi;
2. Milliy ta lim tizimini isloh qilish, ta lim mazmunini, pedagog kadrlar
ʼ ʼ
tayyorlash va ularni malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda
mutaxassislar tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratishda qo‘llaniladi;
7

3. Xalqaro tadqiqotlar ta lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli o‘tkazishgaʼ
ijobiy ta sir ko‘rsatadi;
ʼ
4. Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy
baholash tizimini yaratish imkonini beradi.
5. O‘zbekistonda turli tashkilotlarning yetakchi mutaxassislarini jalb qilgan
holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda
monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi, ta lim sifati xalqaro
ʼ
baholash standartlariga moslashadi;
6. Milliy ta lim sifatini baholashdagi nazorat materiallarini xalqaro
ʼ
tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat materiallari sifati darajasida ishlab chiqish
imkonini beradi.
PIRLS tadqiqotida o‘quvchilar dars vaqtida va maktabdan tashqari vaqtlarida
ishlatadigan o‘qishning ikki turi baholanadi:
1) o‘quvchining adabiy tajribasini baholash maqsadida o‘qish ;
2) ma lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish maqsadida o‘qish.
ʼ
Tadqiqotning konseptual qoidalariga muvofiq, badiiy va informatsion (ilmiy
ommabop ) matnlarni o‘qiyotganda o‘qish qobiliyatining to‘rtta guruhi baholanadi:
 aniq ko‘rsatilgan ma lumotlarni topish;
ʼ
 xulosalarni shakllantirish;
 ma lumotlarni talqin va sintez qilish;
ʼ
 mazmuni, til xususiyatlari va matn tuzilishini tahlil qilish va baholash.
Natijalarni baholash tartibi PIRLS da bajarilgan ishlarni sifatli va miqdoriy
baholash uchun quyidagi tizim qo‘llaniladi:
- javobni tanlash usulidagi to‘g‘ri javoblar 1 ball bilan baholanadi;
- mavzu ketma-ketligini belgilash borasidagi to‘g‘ri javoblar 1 ball bilan
baholanadi;
- yerkin javob berishg kerak bo‘lgan topshiriqlar vazifaning murakkabligiga
qarab 1 balldan 3 ballgacha baholanadi.
Natijalarni yakuniy qayta ishlash uchun zamonaviy sinov nazariyasi
qo‘llaniladi. PIRLS 2011 tadqiqotida 45 mamlakatdan 325000 o‘quvchi qatnashdi.
8

Rossiyadan, PIRLS-2011 tadqiqotida mamlakatning 42 mintaqasidagi 202 ta ta limʼ
muassasalarining 4461 boshlang‘ich maktab bitiruvchilari qatnashdilar.
An anaga ko‘ra, tadqiqotlarda Angliya, Shimoliy Irlandiya, Belgiyaning
ʼ
fransuz tilida so‘zlashuvchi qismi va Gonkong mustaqil ishtirokchilar sifatida
qatnashdi, chunki ularning ta lim tizimi sezilarli farqlarga ega. Tadqiqotda ishtirok
ʼ
etuvchi har bir mamlakatning 150-200 maktabidan 4000 ga yaqin o‘quvchilar
qatnashgan. 2011 yil ma lumotlariga ko‘ra Gonkong, Rossiya, Finlyandiya va
ʼ
Singapurda o‘quvchilar o‘qishni yaxshi o‘zlashtiradilar. 4
Ushbu davlatlarning to‘rtinchi sinf o‘quvchilari barcha ishtirok yetgan boshqa
davlatlar orasida yeng yaxshi natijalarni ko‘rsatdilar. Ushbu mamlakatlarning
o‘rtacha ballari orasidagi farq unchalik katta emas. Boshqa ishtirokchi
davlatlarning natijalari yetakchi to‘rt mamlakatning natijalaridan ancha past.
Rus o‘quvchilarining o‘rtacha balli 568. PIRLS tadqiqotlarining 4 martalik
natijalari:
PIRLS 2001: 1)Shvetsiya - 561 ball 2)Niderlandiya - 554 ball 3)Angliya - 553
ball
PIRLS 2006: 1)Rossiya - 565 2)Gonkong - 564 3)Kanada - 560
PIRLS 2011: 1)Gonkong - 571 2)Rossiya - 568 3)Finlandiya – 568
PIRLS 2016: 1)Rossiya - 581 2)Singapur - 576 3) Gonkong - 569
2021 yilda o‘tkazilishi rejalashtirilgan PIRLS baholash tizimi o‘qishning
asosini qamrab oluvchi keng qamrovli maqsadlarga asoslangan - adabiy tajriba,
ma lumot olish va undan foydalanish, internetda ma lumot qidirish. PIRLS o‘qish
ʼ ʼ
ta limini takomillashtirish uchun dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish
ʼ
imkoniyatini beradi. Davlatlar PIRLSdan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
 Global miqyosida ta lim tizimi darajasidagi yutuqlarning
ʼ
tendensiyalarini kuzatib borish;
 Yangi yoki qayta ko‘rib chiqilgan ta lim siyosatining ta sirini kuzatib
ʼ ʼ
borish;
4
“ PISA : естественнонаучная грамотность” xalqaro jurnali . Minsk.2020. 35-bet
9

 Ta limning zaif nuqtalarini belgilash va o‘quv islohotini amalgaʼ
oshirish;
 PIRLS ma lumotlarini tadqiq va tahlil qilish orqali o‘qitish va o‘qishni
ʼ
takomillashtirish;
 Adolatlilikni kuzatish yoki qo‘shimcha sinflarda o‘quvchilarni
baholash kabi tegishli ishlarni olib borish;
 O‘qishni va o‘qitishni o‘rganish.
10

1.2. PISA, PIRLS, TIMSS xalqaro baholash dastur lar ining ta’lim
tizimidagi roli .
PISA ta lim turi bu o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy fanlardanʼ
savodxonligini baholashga qaratilgan xalqaro baholash dasturi bo‘lib, uning
natijalari asosida dunyo mamlakatlari o‘quv dasturlarida mavjud talablar doirasida
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini hayotiy vaziyatlarda qo‘llash, fikrlash va
muloqot qilish qobiliyatlarini aniqlashga qaratilgan. Shu bilan birga, bu hech
qanday o‘quv dasturini belgilamaydi, targ‘ib qilmaydi va umumiy ye’tirof etishni
taqozo yetmaydi. PISA tadqiqoti Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti
(IHTT), Organization for Economic Cooperation and Development(OYECD)
tomonidan amalga oshiriladi. Tadqiqot ilk bora 2000-yili o‘tkazilgan va 3 yilda bir
marotaba o‘tkaziladi. PISA tadqiqotlari har uch yilda o‘tkazilishiga sabab shuki
PISAning asosiy vazifasi a zo mamlakatlarni ta lim siyosatiga oid ma lumotlar
ʼ ʼ ʼ
bilan ta minlash, qarorlar qabul qilishda ularni qo‘llab-quvvatlashdan iborat.
ʼ
Tadqiqotning har uch yilda o‘tkazilishi esa mamlakatlarga siyosiy qarorlar va
tegishli dasturlarning ta sirini hisobga olish uchun ma lumot va tahlillarni ichiga
ʼ ʼ
olgan holda o‘z vaqtida axborot berish imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga,
mamlakatlar bu davr davomida o‘z ta lim tizimida kelajakda erishish ko‘zda
ʼ
tutilgan maqsadlarni aniqlab olishiga imkon beradi. PISA tadqiqotlarida asosan 15
yoshli o‘quvchilar qatnashishining sababi Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot
tashkiloti(IHTT)ga a zo aksariyat davlatlarda 15 yosh majburiy ta lim
ʼ ʼ
bosqichining yakuniy davri hisoblanadi. 5
Savodxonlikni baholashda uyidagi
kompetensiyalarni o‘quvchilarning tabiiy fanlardan savodxonligini aniqlashda
qo‘llaniladigan kompetensiyalar misolida ko‘rib chiqamiz mumkin:
-Hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntira olish kompetensiyasi.
- Ilmiy-tadqiqotlarni loyihalash va baholash kompetensiyasi.
- Ma lumotlar va dalillarni ilmiy talqin qilish kompetensiyasi.
ʼ
Mamlakatimizda ta limni isloh qilish ustuvor vazifalardan biriga aylangan
ʼ
bugungi kunda 2021-yilda o‘tkaziladigan PISA baholash dasturida 85 davlat qatori
5
“PISA 2015 Assessment and Analytical Framework” xalqaro jurnali. USA.2015.C-20
11

O‘zbekiston ham ilk marotaba qatnashadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning
tadqiqotga munosib tayyorgarlik ko‘rishini talab etadi. Bunda o‘quvchilarimiz
qimmatli tahlil va xulosalarni olishi hamda xalqaro miqyosda o‘zini munosib
namoyon etishi mumkin. 1990-yillarning oxirida ta lim siyosatini ishlab chiqishʼ
uchun tadqiqotlarda aniq ilmiy yondashuvni qo‘llash g‘oyasi Iqtisodiy hamkorlik
va taraqqiyot tashkiloti tomonidan o‘quvchilarning ta limdagi yutuqlarini baholash
ʼ
bo‘yicha xalqaro dastur – PISA tadqiqoti yaratilishiga olib keldi. PISA tadqiqotida
baholashning asosi, bu – matematika, o‘qish, tabiiy fanlar va qator innovatsion
sohalar bo‘yicha jahon miqyosida muvofiqlashtirilgan topshiriqlar to‘plamidir.
Bunday baholash har 3 yilda ishtirokchi mamlakatlarning 15 yoshli o‘quvchilari
o‘rtasida tasodifiy tanlov asosida o‘tkaziladi. PISA fanlarga oid bilimlarni,
shuningdek,o‘quvchilarning shu bilimlarni hatto notanish kontekstda ham ijodiy
qo‘llash qobiliyatini baholaydi. Shuningdek, bu dastur 16 yoshdan 65 yoshgacha
bo‘lgan insonlar o‘rtasida o‘qish savodxonligi, matematik savodxonlik hamda
axborot kommunikatsiya texnologiyasi (AKT) sohasidagi bilimlarni o‘lchaydigan
PIAAC dasturi bilan chambarchas bog‘liq. PISA tadqiqotlari har bir mamlakatga
o‘zining kuchli va zaif tomonlarini dunyo ta lim tizimi bilan qiyoslash imkonini
ʼ
beradi. Shuningdek, xorijiy investitsiyalarni jalb yetadi, ya ni investorlar
ʼ
mamlakatda bilimli, malakali kadrlar bormi, degan savolga bu tadqiqot natijalari
orqali javob topadi. 2021-yildagi PISA tadqiqotida matematik savodxonlik
darajasini tekshirish ustuvorlik kasb etadi. Ma lumot uchun, PISA tadqiqotiga
ʼ
tayyorgarlik ko‘rish uchun matematik savodxonlik yo‘nalishi bo‘yicha
smartfondan foydalanish, daraja xossalarining go‘zalligi, xarid qilish qarori,
navigatsiya kabi topshiriqlarni bajarib, shug‘ullanish kerak bo‘ladi. Bu borada
jahon tajribasida e’tibor qaratsak, PISA tahlillari: Estoniya yeng yuqori reytingga
yerishgan mamlakatlardan biri bo‘lib, Estoniya PISA-2015 tadqiqotida
matematika, o‘qish va tabiiy fanlar savodxonligi bo‘yicha yeng yuqori reytingga
ega bo‘lgan o‘nta mamlakatning biri yedi. Bu muvaffaqiyat uchun kichkina
Boltiqbo‘yi davlati “Yangi Finlyandiya” deya atala boshlandi. Chunonchi, 2015-
yilda Estoniya matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha Finlyandiyadan o‘zib ketdi.
12

Finlyandiyalik ekspertlar 1990-yillardagi ta lim islohotlari masalalari bo‘yichaʼ
yestoniyalik hamkasblariga maslahatlar berdi. Darhaqiqat, bu mamlakatlar
muvaffaqiyatida qandaydir umumiylik bor: har ikki mamlakatda, ongli ravishda
qilingan niyat bo‘ladimi yoki madaniy xususiyatmi, ta limdagi tenglik katta
ʼ
qadriyat sifatida tan olinadi. Bu yaxshi ta minlangan yoki kam ta minlangan
ʼ ʼ
oilalardan chiqqan bolalarning natijalaridagi minimal tafovutlar bilan tasdiqlanadi.
Estoniya ta lim tizimi muvaffaqiyatlari siri shundan iboratki, Estoniyada
ʼ
ijtimoiyiqtisodiy omillarning ta siri boshqa mamlakatlarga qaraganda ancha past.
ʼ
Bu jihatdan Yestoniya o‘quvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy maqomi va ularning
natijalari orasidagi bog‘liqlik ancha ochiq bo‘lgan Avstriya, Fransiya va
Germaniya kabi mamlakatlarga qaraganda Kanada, Gonkong va Norvegiyaga
yaqinroqdir. PISA-2015 natijalari yuzasidan alohida e tiborga molik omil, bu –
ʼ
maksimal darajaga erishgan o‘quvchilar soni emas, 3 muhim yo‘nalishning har
birida past ko‘rsatkichlarga ega o‘quvchilar sonining kamligi. Majburiy ta lim 7
ʼ
yoshdan boshlanadi, 3-4 yoshli bolalarning katta qismi davlat bog‘chalariga
boradi. Bitta tarbiyachiga to‘g‘ri keladigan tarbiyalanuvchilar sonining nisbati
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti reytingi bo‘yicha o‘rtachaning yarmini
tashkil etadi. Yosh shkalasining ikkinchi uchida – o‘rta maktabni muvaffaqiyatli
tugatgan ko‘p sonli o‘quvchilar turadi (sanoati rivojlangan mamlakatlar ichida
yeng yuqori ko‘rsatkichlardan biri), buni ijtimoiy kelib chiqishidan qat iy nazar har
ʼ
bir o‘quvchiga ko‘rsatilayotgan yuqori darajadagi ishonch tasdiqlaydi. 6
Mustaqillikka erishganidan so‘ng Estoniya markazlashmagan ta lim tizimiga o‘tdi
ʼ
va maktablarga ma lum darajada avtonomiya, ta lim dasturi va budjet bo‘yicha
ʼ ʼ
qaror qabul qilish huquqi, o‘qituvchilarni ishga olish va bo‘shatish imkonini berdi.
Maktab yoshidagi bolalar sonining qisqarishi yeston ta lim tizimi yetarli darajada
ʼ
kontingent yashaydigan joylarda maktablar bo‘lishini, shu bilan birga maktab
uchun zarur bo‘lgan kontingent sonini nazorat qilishi shartligini talab qiladi. PISA
kabi xalqaro tadqiqotlarida muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun nima qilish kerak?
Yaxshi natijalar ko‘rsatish uchun hech bo‘lmaganda 2 maqsadga ega bo‘lish kerak:
6
“PISA 2015 Assessment and Analytical Framework” xalqaro jurnali. USA.2015.C-25
13

birinchisi, o‘qituvchilar va ular ishlaydigan, foydalanadigan materiallarni
tayyorlashdir. Zero xalqaro tadqiqotlarda bejizga maktablarda ta lim sifatiʼ
o‘qituvchilarning kasbiy darajasiga bog‘liq, deb aytishmaydi. Demak,
o‘qituvchilarni tayyorlashga mablag‘ ajratish va yangi o‘quv materiallarini yaratish
kerak. Tegishli vazirliklar malaka oshirish tizimiga investitsiya kiritishi,
moliyalashtirishi va uslubiy qo‘llab-quvvatlash uchun shart-sharoitlar yaratishi
lozim. Xalqaro tadqiqotlardagi natijalarni yaxshilash uchun o‘qituvchilarni
maqsadli tayyorlash va ta lim jarayonida o‘qitish metodikasi va ustuvor
ʼ
tamoyillarni o‘zgartirish zarur. Buning uchun biz o‘qituvchilarni tayyorlashimiz,
rivojlantiruvchi ta limning yanada faol tizimini tatbiq etishimiz va o‘qituvchilarni
ʼ
ta lim jarayonida yanada muvaffaqiyatli foydalana oladigan materiallar bilan
ʼ
ta minlashimiz kerak.
ʼ
Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida ta lim
ʼ ʼ
sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi 997-son qarori 7
Respublika xalq ta limi tizimida ta lim sifatini
ʼ ʼ
baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish, xalqaro aloqalarni
o‘rnatish, o‘quvchi-yoshlarning ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini, eng
avvalo, yosh avlodning ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash hamda rag‘batlantirish maqsadida chiqarilgan.
Qarorda quyidagi xalqaro baholash dasturlari bo‘yicha xalqaro tadqiqotlar
tashkil yetilishi qayd etilgan:
Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) —
boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini
baholash uchun;
Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) — 4 va 8-
sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan o‘zlashtirish
darajasini baholash uchun;
7
Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro
ʼ ʼ
tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 997-son qarori(Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi,
08.12.2018-y., 06/19/5712/3024-son)
14

The Programme for International Student Assessment (PISA) — 15 yoshli
o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik
darajasini baholash uchun;
The Teaching and Learning International Survey (TALIS) — rahbar va
pedagog kadrlarning umumiy o‘rta ta lim muassasalarida o‘qitish va ta lim olishʼ ʼ
muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlarini o‘rganish uchun.
PIRLS tadqiqoti haqida ma lumot
ʼ
PIRLS tadqiqotida 50 dan ortiq davlatlar ishtirok yetib kelmoqda.
Mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta lim tizimidan iborat bo‘lgan
ʼ
davlatlardagi boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish
bo‘yicha tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga yerishishga sabab
bo‘luvchi ta lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan
ʼ
iborat. Albatta bunday tadqiqot xalq ta limi sohasidagi ishchilar, olimlar,
ʼ
metodistlar, o‘qituvchilar, ota-onalar va jamoat
TIMSS tadqiqoti haqida ma lumot
ʼ
Maktab matematika va tabiiy fanlar ta lim sifatining Xalqaro monitoringi
ʼ
(inglizcha – TIMSS – Trends in Mathematics and Sciyence Study) - bu dastur
bilim yutuqlarini baholash xalqaro uyushmasi tomonidan tashkillangan (IYEA).
Ushbu tadqiqot boshlang‘ich ta limning 4-sinf o‘quvchilari va 8-sinf o‘quvchilarini
ʼ
turli davlatlarda matematika va tabiiy fanlar bilimlarining darajasi va sifatini
solishtirishga hamda milliy ta lim tizimidagi farqlarni aniqlashga ko‘maklashadi.
ʼ
Ushbu tatqiqot 4 yilda bir marta o‘tkaziladi. Shu kunga qadar 6 marta
o‘tkazildi: 1995, 1999, 2003, 2007, 2011 va 2015 yillarda.
1995 yildan 3 marotaba (oxirgisi 2015 yilda) maktab bitiruvchilarining
(Rossiyada 11-sinf, AQShda -12-sinf) yutuqlarini aniqlashni o‘z ichiga olgan xolda
kengaytirilgan tadqiqot ishlari (Advancyed TIMSS) olib borildi.
TIMSS xalqaro tadqiqotining asosiy vazifasi maktabning matematika va
tabiiy fanlar ta limi sifatiga solishtirma baho berish. Har 4 yil davomida 4- va 8-
ʼ
sinf o‘quvchilarining ta lim yutuqlariga baho berib boriladi va shu bilan birga,
ʼ
nafaqat ularining bilim va ko‘nikmasi, balki ularning ushbu fanlarga bo‘lgan
15

munosabati, qiziqishi, xamda ta limga bo‘lgan motivatsiyasini solishirishga imkonʼ
beradi. Tadqiqotning asosiy rejasi: 4 yil davomida 4-sinf o‘quvchisi 8-sinfga
yetgunga qadar uning matematika va tabiy fanlar bilimining natijalari kuzatib
boriladi. Shu yo‘sinda maktabning boshlang‘ich va yuqori sinf o‘quvchilarining
bilim yutuqlarining monitoringi amalga oshiriladi.
Ushbu tadqiqotni olib borishda va majmua ishlanmasida dunyoning ko‘plab
ilmiy tadqiqot markazlari va professional tashkilotlar ishtirok etadi. Ta lim
ʼ
sohasidagi test xizmatlari: (YETS- Yeducational Testing Service SSHA),
Kanadaning statistik markazi (Statistics Canada), ta lim yutuqlarini baholash
ʼ
xalqaro assotsiatsiyasining Sekretariati (IYEA, Niderland(gollandlar)lar), ta lim
ʼ
yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasining ma lumotlar markazi (DPC IYEA
ʼ
– Data ProcyessingCyenter IYEA, Germaniya) va hokazo. Turli davlat
mutaxassislarining koordinatsiyasini kuchaytirish uchun dunyoning yetuk
mutaxassislaridan iborat bo‘lgan maslahat qo‘mitalari tashkil etildi. Hozirgi
tadqiqot koordinatsiyasi Boston kollejida xalqaro koordinatsiya markazi
tomonidan amalga oshirilgan. (ISC – International Study Cyenter, Boston College
SSHA)
Rossiyada ushbu tadqiqot (ta lim sifatini baholash markazi) Rossiya ta lim
ʼ ʼ
akademiyasining fan, ta lim mohiyati va uslubi instituti xamda fan va ta lim
ʼ ʼ
vazirligi va regionlarning ta lim boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi.
ʼ
PISA tadqiqoti haqida asosiy ma lumotlar
ʼ
Hozirgi kunda milliy innovatsion tizimni rivojlantirish hamda innovatsion
potensialini takomillashtirmoq mamlakatning iqtisodiy o‘sishning yeng muhim
omillari hisoblanmoqda.
Shuning uchun mazkur omillarni tadqiq etish muammolari dunyoning ko‘plab
davlatlar va xalqaro tashkilotlar uchun dolzarbdir. Shu munosabat bilan
innovatsion rivojlanishning darajasini tezkor va ishonchli tahlil qilishga
mo‘ljallangan baholash tizimi mavjudligi katta ahamiyatga ega. Bunday baholash
tizimlari sifatida obro‘li xalqaro tashkilotlari tomonidan yaratilgan xalqaro reyting
tizimlari qo‘llanilmoqda. Shulardan eng mashhur reyting tizimi sifatida INSEAD
16

biznes-maktabi, Kornel universiteti va intellektual mulk Jahon tashkiloti
tomonidan qo‘llanilayotgan Global innovatsion indeks xizmat qiladi.
Global innovatsion indeks (bundan buyon GII) innovatsion faoliyat
to‘g‘risidagi yeng muhim axborot manbai hamda qaror chiqaruvchi organlar uchun
foydali nazorat vositasi sifatida dunyo miqyosida e tirof qilingan. Mazkur indeksʼ
ham iqtisodiy rivojlangan, ham bozor iqtisodiyoti yendi shakllanayotgan
davlatlarga qo‘llanilishi hamda innovatsiyalarga keng ravishda yondashgani uchun
e tiborga loyiq.
ʼ
Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan rivojlanayotgani
islohotlarni mamlakatimizning jahon sivilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish
yo‘lida tez va sifatli ilgarilashini ta minlaydigan zamonaviy innovatsion g‘oyalar,
ʼ
ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni taqozo yetadi.
Shuning uchun O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21
sentyabrdagi PF-5544-son “2019-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini
innovatsion rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmonida
O‘zbekiston Respublikasining 2030 yilga kelib Global innovatsion indeks reytingi
bo‘yicha jahonning 50 ilg‘or mamlakati qatoriga kirishiga yerishish vazifasi
belgilangan.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining (Organisation for Economic
Cooperation and Development (OYECD) o‘quvchilarni Xalqaro baholash dasturi
(Programme for International Student Assessment (bundan buyon PISA baholash
tadqiqoti))da olingan ko‘rsatkichlarga e tibor qaratish lozim.
ʼ
PISA – turli davlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning savodxonligini ( o‘qish,
matematika, tabiiy fanlar) hamda bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini
baholovchi test.
78 ta mamlakatda o‘tkaziladi. Har bir mamlakatda 4500 dan 10000
nafargacha o‘quvchi test sinovlariga jalb etiladi. 8

8
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 sentyabrdagi PF-5544-son “2019-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini innovatsion rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni(Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 22.09.2018-y., 06/18/5544/1951-son)
17

PISA doirasida quyidagilar tadqiq etiladi:
1. Yoshlar kelajakda o‘zlari duch keladigan qarama-qarshiliklarga qay
darajada tayyor?
2. O‘quvchilar ziddiyatlar sabablarini tahlil qilish, izlash va aniqlash hamda
o‘z g‘oyalarini taqdim etishga qodirmi?
3. O‘quvchilar qay darajada o‘z bilim va ko‘nikmalarini real hayotga tatbiq
etish qobiliyatiga ega?
PISA ning asosiy maqsadi maktabni tugatgandan so‘ng o‘quvchilar faol
hayotiy pozitsiyani egallashlariga imkon beradigan chuqur bilimga egalik
darajasini baholashdir.
O‘quvchilar tayyorgarligini baholash uch yo‘nalishda (O‘qish savodxonligi,
Matematik savodxonlik, tabiiy-ilmiy savodxonlik) bo‘yicha amalga oshiriladi.
Bularning har biri ma lum bir o‘quv faniga mos keladi. ʼ
Asosiy e tibor o‘quvchilar asosiy tushunchalarni anglashiga, yuqorida
ʼ
ko‘rsatilgan uch yo‘nalish doirasida o‘rganilayotgan asosiy usullarni egallashlariga
va o‘z bilimlarini turli vaziyatlarda ishlata olish qobiliyatiga qaratiladi.
Baholashda o‘quvchilarni o‘quv fanlarini to‘liq mazmun mohiyatini
o‘zlashtirishiga alohida e tibor qaratilmaydi. Tadqiqotda hayotda kerak bo‘ladigan
ʼ
bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilishiga hamda o‘quvchilarni
fanlarning o‘zaro bog‘liqligidan xabardorligini baholashga e tibor qaratiladi.
ʼ
(oldiga qo‘yilgan masalani yechishda turli fanlarni o‘rganish jarayonida olingan
bilimlaridan yoki boshqa axborot manbalaridan olingan bilimlaridan
foydalanishlariga e tibor beriladi)
ʼ
PISA dasturida o‘quvchilarning matematik savodxonligi 54 ta topshiriq (84 ta
savol), o‘qish savodxonligi 8 ta topshiriq ( 28 ta savol), tabiiy fanlardan bilimi 13
ta topshiriq (35 ta savol), shu yo‘nalishlar bo‘yicha o‘quvchilarning
kompetentliligi, muammolarni yecha olish ko‘nikmalari 10 ta topshiriq (19 ta
savol) yordamida aniqlanadi. Savollarning 50 foizi javobi tanlanadigan (test)
bo‘lsa, 12 foiz savollarning javoblari o‘quvchi tomonidan aniq so‘z yoki raqamlar
18

vositasida ifodalanishi, savollarning qolgan qismiga o‘quvchi yerkin javob yozishi
kerak bo‘ladi.
Ba zi bir topshiriqlar aynan bir hayotiy vaziyatlarga doir, turli murakkablikkaʼ
ega bir necha savoldan iborat bo‘ladi.
Testlar bir necha variantda tuziladi. Bunda bir guruhdagi topshiriqlar bir
necha variantga kiritilishi mumkin.
O‘quvchilar haqidagi ma lumotlar anketa so‘rovnomasi yordamida to‘planadi.
ʼ
(anketani to‘ldirishga 40 daqiqa ajratiladi).
Maktab ma muriyati ham qisqacha anketa to‘ldiradi, maktab xodimlarining
ʼ
soni, o‘qituvchilar mustaqilligi, maktab resurslari, tajribalari haqida ma lumotlar
ʼ
to‘plash amalga oshiriladi. Olingan ma lumotlardan oldindan belgilangan
ʼ
omillarning ta lim natijadorligiga ta sirini aniqlash maqsadida foydalaniladi.
ʼ ʼ
Dastlabki qadamlarda (1999 yili) PISA tadqiqotining mualliflari 15 yoshli
o‘quvchilarning zamonaviy jamiyatga moslashishga tayyorligini aniqlash
masalasini qo‘yganlar. Bu holat PISA tadqiqotining yo‘nalishlaridan biri sifatida –
15 yoshli o‘quvchilarning kundalik hayotdagi muammolarni hal qilish uchun
matematika fanidan foydalanish darajasini tayyorgarligini baholash yo‘nalishini
belgiladi. Tadqiqot 3 yillik davrlardan iborat bo‘lib, bunda har 9 yilda boshqa
yo‘nalishlarga nisbatan matematika yo‘nalishiga kattaroq e tibor qaratiladi.
ʼ 9
2022 yildagi asosiy yo‘nalish - matematik savodxonligi qilib olinadi.
Tadqiqot natijalari har uch yilda turli mamlakatlar ta lim tizimini belgilovchi
ʼ
ko‘rsatkichlar bilan birga e lon qilinib boriladi. Bu axborot ishtirokchi
ʼ
mamlakatlarga o‘z yutuqlarini boshqa mamlakatlarning yutuqlari bilan qiyoslash
va bu orqali xalq ta limi tizimi bo‘yicha siyosatni aniqlashda foydalanish imkonini
ʼ
beradi.
PISA –o‘quvchilar uchun ta lim sifatini nostandart qiyosiy o‘rganish, chunki
ʼ
PISA ko‘p vazifalari ular uchun odatiy emas. Tadqiqot o‘rganilgan tarkibni
shunchaki yangi vaziyatlarda qo‘llash, inson faoliyati, aloqa va ijtimoiy
munosabatlarning turli sohalarida keng ko‘lamli vazifalarni hal qilish qobiliyati
9
“PISA 2015 Assessment and Analytical Framework” xalqaro jurnali. USA.2015.C-30
19

sifatida tekshirilmaydi. Tanishuv uchun tabiiy fanlardan topshiriqlar, shuningdek
muammolarni birgalikda yechish mahoratini sinovdan o‘tkazadigan misollar taklif
etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta limi tizimidaʼ
ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-
ʼ
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS xalqaro
tadqiqotlarini O‘zbekistonda joriy yetilishi belgilab qo‘yilgan bo‘lib, mazkur
tadqiqotlarni joriy etish maqsadida Ta lim sifatini nazorat qilish davlat
ʼ
inspeksiyasi huzurida Ta lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni
ʼ
amalga oshirish milliy markazi tashkil etilgan. 10
Mazkur xalqaro baholash dasturlari va ular doirasidagi tadqiqotlar Iqtisodiy
hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OYECD) Ta lim sohasidagi yutuqlarni
ʼ
baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IYEA) tomonidan muayyan davriylik asosida
dunyo mamlakatlari bilan hamkorlikda tashkil etiladi.
Ta lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi bilan OYECD hamda IYEA
ʼ
tashkilotlari o‘rtasida imzolangan kelishuv hujjatlariga binoan O‘zbekiston
Xalqaro o‘quvchilarni baholash PISA-2022 (avvalgi PISA-2021) hamda
O‘quvchilarning matnni o‘qib tushunish darajasini baholash xalqaro dasturi
PIRLS-2021 da ishtirok etishga kirishilgan.
Endilikda, TIMSS-2023 xalqaro dasturida qatnashishga kirishildi. Bu borada
IYEA tashkilotining “Xalqaro matematik va ilmiy tadqiqotlar (TIMSS) 2023
tendensiyalarida qatnashish uchun rasmiy taklifi”ga muvofiq O‘zbekistonning
TIMSS dasturida ilk marotaba qatnashishi masalasida Ta lim inspeksiyasi
ʼ
huzuridagi Ta lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish
ʼ
milliy markazi o‘rtasida olib borilgan muloqotlar asosida IYEA rahbariyatining
dastlabki roziligiga erishildi.
IYEA rahbariyati O‘zbekistonning ushbu tadqiqotda qatnashishishidan
mamnun yekanligini aytib, O‘zbekistonning ta lim sharoitiga TIMSSning qaysi
ʼ
10
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi
ʼ ʼ
xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori1. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi, 29.04.2019-y., 06/19/5712/3034-son)
20

turi mos kelishi haqida maslahatlar berdi. Bundan tashqari, IYEA 2021-yil fevral
oyida Germaniyaning Gamburg shahrida o‘tkazilishi rejalashtirilayotgan milliy
tadqiqot koordinatorlarining birinchi yig‘ilishiga taklif qildi va Boston kolleji
mutaxassislari bilan turli xil baholash modellarini muhokama qilish, tadqiqotlar
yo‘nalishlarining afzallik va kamchiliklari haqida muhokamalar olib borish uchun
qulay imkoniyat yaratib berilishi haqida ma lum qildi.ʼ
TIMSS (Trends in International mathematics and sciyence study) 4- va 8- sinf
o‘quvchilarining matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan o‘zlashtirish
darajasini baholash dasturi bo‘lib, bu tadqiqot to‘rt yilda bir marta o‘tkaziladi.
TIMSS xalqaro baholash dasturida 4- va 8-sinf o‘quvchilarining matematika
va tabiiy fanlar bo‘yicha egallagan bilim darajasi va sifatini solishtirish hamda
milliy ta lim tizimidagi farqlarni aniqlash bilan bir qatorda,qo‘shimcha ravishda
ʼ
maktablarda matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha berilayotgan ta lim mazmuni,
ʼ
o‘quv jarayoni, ta lim muassasasining imkoniyatlari, o‘qituvchilar salohiyati,
ʼ
o‘quvchilarning oilalari bilan bog‘liq omillari o‘rganiladi.
TIMSS dasturi o‘zining birinchi tadqiqotini 1995-yilda boshlagan bo‘lib,
2019-yilga qadar har to‘rt yilda 1999, 2003, 2007, 2011, 2015 va 2019-yillarda
tashkil yetib kelindi. Navbatdagi 8-davriylik 2023-yilda amalga oshirilishi
rejalashtirilgan.
Dasturda qatnashayotgan davlatlar soni ham tobora ortib bormoqda, buni
2015-yildagi TIMSS tadqiqotida 57 ta mamlakat qatnashgan bo‘lsa, 2019-yilda bu
ko‘rsatkich ortib, 60 dan ortiq davlatni tashkil yetganida ham ko‘rish mumkin.
TIMSS 2015 tadqiqot natijalariga ko‘ra, AQSH, Singapur, Gonkong, Koreya
Respublikasi, Yaponiya, Rossiya, Buyuk Britaniya kabi davlatlarning ta lim tizimi
ʼ
yeng yuqori ko‘rsatkichlarni egallagan.
PISA 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish, matematik va tabiiy-ilmiy
savodxonlik darajasini baholasa, PIRLS 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va
tushunish darajasini baholaydi. TIMSS xalqaro baholash dasturi yesa, 4 va 8-sinf
o‘quvchilarining matematika va tabiiy-ilmiy savodxonlik darajasini baholaydi.
PIRLS va TIMSSni bir-birini to‘ldiruvchi dasturlar deb e tirof etish mumkin.
ʼ
21

PISA va TIMSS tadqiqotlarini, ularning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida
o‘quvchilarning matematik savodxonligini baholashini inobatga olinsa,
Respublikamizda matematika sohasini rivojlantirish bo‘yicha olib borilayotgan
islohotlarga ham hamnafas bo‘ladi deb aytish mumkin.
O‘zbekiston TIMSS va boshqa xalqaro tadqiqotlarda qatnashish orqali
rivojlangan mamlakatlar tajribalarini O‘zbekiston ta lim tizimida qo‘llash, o‘zʼ
natijalarini boshqa davlatlar natijalari bilan qiyosiy taqqoslash imkoniyatlariga ega
bo‘ladi.
Tadqiqotda, O‘zbekistonning 4- va 8- sinf o‘quvchilari boshqa davlatlardagi
tengdoshlariga nisbatan matematika va tabiiy fanlardan savodxonligi qay darajada
yuqori? Matematika va tabiiy fanlar 4- va 8- sinf o‘quvchilari uchun qiziqarli
fanmi? Oila tomonidan farzandlarga matematikani va tabiiy fanlarni
o‘zlashtirishda qanday hissa qo‘shilmoqda? Bugungi kunda bizning
mamlakatimizda matematika va tabiiy fanlarni o‘qitish jarayoni qanday tashkil
etilgan? O‘zbekiston matematika va tabiiy fanlar o‘qitish jarayonining boshqa
davlatlarga nisbatan o‘ziga xosligi bormi, agar bor bo‘lsa u nimalarda namoyon
bo‘ladi? Mamlakatimizda matematika va tabiiy fanlarni o‘qitish bo‘yicha
o‘qituvchilar metodlari boshqa mamlakatlar o‘qituvchilari metodlaridan nimasi
bilan farq qiladi? kabi asosiy masalalar o‘rganiladi va tadqiq etiladi. Tadqiqotning
har to‘rt yillik davriyligida uzluksiz ravishda ishtirok etish global miqyosda
mamlakatimiz ta lim tizimining samaradorligini kuzatib borish imkonini beradi.
ʼ
Ushbu dasturlar O‘zbekiston Respublikasi milliy baholash tizimini
takomillashtirish, kompetensiyaviy baholash tizimini joriy qilish orqali ta lim
ʼ
sifatini oshirishga xizmat qiladi.
22

II BOB. O‘ZBEKISTONDA TA LIM SIFATINI BAHOLASHNINGʼ
XALQARO TIZIMI
2.1. O‘zbekistonda ta lim tizimini baholash: mustaqillikkacha va
ʼ
mustaqillikdan keyingi davr misolida
O‘zbekiston Respublikasning 2018 yil 5 iyundagi PQ-3775-son «Oliy ta lim
ʼ
muassasalarida ta lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga
ʼ
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta minlash bo‘yicha
ʼ
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq yurtimizda ta lim
ʼ
sifatini baxolashning yangi tartiblari joriy etildi. Mazkur Nizom oliy ta lim
ʼ
muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholash tizimini belgilaydi.
Mazkur Nizom 2018-2019 o‘quv yilida, shuningdek keyingi o‘quv yillarida
oliy ta lim muassasalariga o‘qishga qabul qilingan talabalarning bilimini nazorat
ʼ
qilish hamda baholashda qo‘llaniladi.
Mazkur Nizom talablari qonunchilik hujjatlariga muvofiq o‘quv jarayoni
modul tizimiga asoslangan oliy ta lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat
ʼ
qilish va baholashda qo‘llanilmaydi. 11
Talabalar oliy ta lim muassasalari professor-o‘qituvchilari tomonidan birinchi
ʼ
mashg‘ulotda mazkur Nizom talablari bilan tanishtirilishi shart.
Talabalar bilimini baholashda malakaviy amaliyot, kurs ishi, fan (fanlararo)
davlat attestatsiyasi, bitiruv malakaviy ishi, shuningdek magistratura bosqichida
ilmiy-tadqiqot va ilmiy-pedagogik ishlar hamda magistrlik dissertatsiyasi bo‘yicha
mazkur Nizomda belgilangan baholash mezonlari qo‘llaniladi.
Nazorat turlari va baholash mezonlari
1. Nazorat turlari
1. Oliy ta lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish oraliq va
ʼ
yakuniy nazorat turlarini o‘tkazish orqali amalga oshiriladi.
11
O‘zbekiston Respublikasning 2018 yil 5 iyundagi PQ-3775-son «Oliy ta lim muassasalarida ta lim sifatini
ʼ ʼ
oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta minlash
ʼ
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 06.06.2018-
y., 07/18/3775/1313-son)
23

2 . Oraliq nazorat semestr davomida ishchi fan dasturining tegishli bo‘limi
tugagandan keyin talabaning bilim va amaliy ko‘nikmalarini baholash maqsadida
o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘tkaziladi.
3 . Oraliq nazorat turi har bir fan bo‘yicha fanning xususiyatidan kelib chiqqan
holda 2 martagacha o‘tkazilishi mumkin.
Oraliq nazorat turini o‘tkazish shakli va muddati fanning xususiyati va fanga
ajratilgan soatlardan kelib chiqib tegishli kafedra tomonidan belgilanadi.
4 . Oraliq nazorat turining topshiriqlari tegishli kafedra professor-
o‘qituvchilari tomonidan ishlab chiqiladi va mazkur kafedra mudiri tomonidan
tasdiqlanadi.
5 . Semestr davomida haftasiga 2 akademik soatdan (tibbiyot oliy ta limʼ
muassasalarida 4 akademik soatdan) kam bo‘lgan fanlar bo‘yicha oraliq nazorat
turi o‘tkazilmaydi.
6 . Talabaning amaliy, seminar, laboratoriya mashg‘ulotlari va mustaqil ta lim
ʼ
topshiriqlarini bajarishi, shuningdek uning ushbu mashg‘ulotlardagi faolligi fan
o‘qituvchisi tomonidan baholab boriladi.
Talabani oraliq nazorat turi bo‘yicha baholashda, uning o‘quv mashg‘ulotlari
davomida olgan baholari inobatga olinadi.
7 . Yakuniy nazorat turi semestr yakunida (tibbiyot oliy ta lim muassasalarida
ʼ
fan yakunida) tegishli fan bo‘yicha talabaning nazariy bilim va amaliy
ko‘nikmalarini o‘zlashtirish darajasini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi.
8 . Yakuniy nazorat turini o‘tkazish shakli tegishli fan bo‘yicha kafedra
tomonidan belgilanadi.
9 . Yakuniy nazorat turi oliy ta lim muassasasining tegishli fakultet dekani
ʼ
yoki o‘quv-uslubiy bo‘lim tomonidan ishlab chiqiladigan hamda o‘quv ishlari
bo‘yicha prorektor tomonidan tasdiqlanadigan Yakuniy nazorat turlarini o‘tkazish
jadvaliga muvofiq o‘tkaziladi.
10 . Tibbiyot oliy ta lim muassasalarida oraliq va yakuniy nazorat turlari
ʼ
ob ektiv tizimlashtirilgan klinik sinov yoki ob ektiv tizimlashtirilgan imtihon
ʼ ʼ
shakllarida o‘tkazilishi mumkin.
24

2 . Talabalar bilimini baholash mezonlari
Talabalarning bilimi quyidagi mezonlar asosida:
talaba mustaqil xulosa va qaror qabul qiladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil
mushohada yuritadi, olgan bilimini amalda qo‘llay oladi, fanning (mavzuning)
mohiyatini tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi hamda fan (mavzu)
bo‘yicha tasavvurga ega deb topilganda — 5 (a lo) baho;ʼ
talaba mustaqil mushohada yuritadi, olgan bilimini amalda qo‘llay oladi,
fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi
hamda fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega deb topilganda — 4 (yaxshi) baho;
talaba olgan bilimini amalda qo‘llay oladi, fanning (mavzuning) mohiyatni
tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi hamda fan (mavzu) bo‘yicha
tasavvurga ega deb topilganda — 3 (qoniqarli) baho;
talaba fan dasturini o‘zlashtirmagan, fanning (mavzuning) mohiyatini
tushunmaydi hamda fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega emas deb topilganda —
2 (qoniqarsiz) baho bilan baholanadi.
Nazorat turlarini o‘tkazish bo‘yicha tuzilgan topshiriqlarning mazmuni
talabaning o‘zlashtirishini xolis (ob ektiv) va aniq baholash imkoniyatini berishi
ʼ
shart.
3. Talabalar bilimini baholash
Talabalar bilimini baholash 5 baholik tizimda amalga oshiriladi.
Oraliq nazorat turini o‘tkazish va mazkur nazorat turi bo‘yicha talabaning
bilimini baholash tegishli fan bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini olib borgan
professor-o‘qituvchi tomonidan amalga oshiriladi.
Yakuniy nazorat turini o‘tkazish va mazkur nazorat turi bo‘yicha talabaning
bilimini baholash o‘quv mashg‘ulotlarini olib bormagan professor-o‘qituvchi
tomonidan amalga oshiriladi.
Tegishli fan bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini olib borgan professor-o‘qituvchi
yakuniy nazorat turini o‘tkazishda ishtirok etishi taqiqlanadi.
25

Yakuniy nazorat turini o‘tkazishda kelishuv asosida boshqa oliy ta limʼ
muassasalarining tegishli fan bo‘yicha professor-o‘qituvchilari jalb qilinishi
mumkin.
Tibbiyot oliy ta lim muassasalarida oraliq va yakuniy nazorat turlarini
ʼ
o‘tkazish, shuningdek talabalarning bilimini baholash tegishli kafedra mudiri
tomonidan tashkil etiladigan komissiya tomonidan amalga oshiriladi.
Komissiya tarkibi tegishli fan professor-o‘qituvchilari va soha mutaxassislari
orasidan shakllantiriladi.
Komissiya tarkibiga kelishuv asosida boshqa tashkilotlarning soha
mutaxassislari ham jalb qilinishi mumkin.
Oliy ta lim muassasasida nazorat turlarini o‘tkazilishi tegishli oliy ta lim
ʼ ʼ
muassasasining ta lim sifatini nazorat qilish bo‘limi tomonidan doimiy ravishda
ʼ
o‘rganib boriladi. Bunda nazorat turlarini o‘tkazilish tartibi buzilganligi aniqlangan
hollarda, o‘tkazilgan nazorat turlarining natijalari bekor qilinishi hamda tegishli
nazorat turi qaytadan o‘tkazilishi mumkin.
Talaba tegishli fan bo‘yicha yakuniy nazorat turi o‘tkaziladigan muddatga
qadar oraliq nazorat turini topshirgan bo‘lishlari shart.
Oraliq nazorat turini topshirmagan, shuningdek ushbu nazorat turi bo‘yicha
“2” (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba yakuniy nazorat turiga kiritilmaydi.
Yakuniy nazorat turiga kirmagan yoki kiritilmagan, shuningdek ushbu nazorat
turi bo‘yicha “2” (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba akademik qarzdor
hisoblanadi.
Talaba uzrli sabablarga ko‘ra oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turiga
kirmagan taqdirda ushbu talabaga tegishli nazorat turini qayta topshirishga fakultet
dekanining farmoyishi asosida ruxsat beriladi.
Bir kunda 1 tadan ortiq fan bo‘yicha yakuniy nazorat turi o‘tkazilishiga yo‘l
qo‘yilmaydi. Yakuniy nazorat turlarini o‘tkazish kamida 2 kun oralig‘ida
belgilanishi lozim.
Bitiruvchi kurs bo‘lmagan talabalar kuzgi semestr natijalari bo‘yicha 3
tagacha fandan (fanlardan) akademik qarzdorligi bo‘lgan hollarda talabaga bir
26

oygacha, bahorgi semestr natijalari bo‘yicha 3 tagacha fandan (fanlardan)
akademik qarzdorligi bo‘lgan talabaga tegishli fan (fanlar) bo‘yicha oraliq va
(yoki) yakuniy nazorat turlarini yangi o‘quv yili boshidan qayta topshirish uchun 1
oy muddat beriladi.
Bitiruvchi kurs talabalariga bahorgi semestr natijalari bo‘yicha
o‘zlashtirmagan fandan (fanlardan) qayta topshirish uchun yakuniy davlat
attestatsiyasi boshlangunga qadar ruxsat beriladi.
Fanlardan akademik qarzdorligi 4 ta va undan ko‘p bo‘lgan talabalarga qayta
topshirishga ruxsat berilmaydi va ular oliy ta lim muassasasi rektoriningʼ
(boshlig‘ining, filial direktorining) buyrug‘i bilan kursdan qoldiriladi.
Talabaga oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turini qayta topshirish uchun
berilgan muddat davomida talaba tomonidan qayta topshirishlar soni 2 martadan
ko‘p bo‘lmasligi kerak.
Talaba oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turini birinchi marta qayta
topshirishdan o‘ta olmagan taqdirda, fakultet dekani tomonidan komissiya tuziladi.
Komissiya tarkibi tegishli fan bo‘yicha professor-o‘qituvchi va soha mutaxassislari
orasidan shakllantiriladi.
Ikkinchi marta oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turini o‘tkazish va talabani
baholash mazkur komissiya tomonidan amalga oshiriladi.
Berilgan muddat davomida mavjud bo‘lgan qarzdorlikni topshira olmagan
talaba bo‘yicha fakultet dekani bildirgi bilan oliy ta lim muassasasi rektorini
ʼ
(boshlig‘ini, filial direktorini) xabardor qiladi va ushbu talaba rektor (boshliq, filial
direktori) buyrug‘i asosida kursdan qoldiriladi.
Talaba uzrli sabablarsiz malakaviy amaliyotga qatnashmagan, shuningdek
malakaviy amaliyot yakunlari bo‘yicha “2” (qoniqarsiz) baho bilan baholangan
hollarda, u akademik qarzdor hisoblanadi va kursdan qoldiriladi.
Kursda qoldirilgan talaba fanni (fanlarni) o‘zlashtirmagan semestr boshidan
to‘lov-kontrakt asosida mazkur o‘quv yilining tegishli semestri uchun tasdiqlangan
o‘quv rejaga muvofiq o‘qishni davom ettiradi.
27

Baholash natijasidan norozi bo‘lgan talabalar fakultet dekani tomonidan
tashkil etiladigan Apellyatsiya komissiyasiga apellyatsiya berish huquqiga ega.
Apellyatsiya komissiyasi tarkibiga talabani baholashda ishtirok etmagan
tegishli fan professor-o‘qituvchilari orasidan komissiya raisi va kamida to‘rt nafar
a zo kiritiladi. ʼ
Talaba baholash natijasidan norozi bo‘lgan taqdirda, baholash natijasi e lon
ʼ
qilingan vaqtdan boshlab 24 soat davomida apellyatsiya berishi mumkin. Talaba
tomonidan berilgan apellyatsiya Apellyatsiya komissiyasi tomonidan 2 kun ichida
ko‘rib chiqilishi lozim.
Talabaning apellyatsiyasini ko‘rib chiqishda talaba ishtirok etish huquqiga
ega.
Apellyatsiya komissiyasi talabaning apellyatsiyasini ko‘rib chiqib, uning
natijasi bo‘yicha tegishli qaror qabul qiladi. Qarorda talabaning tegishli fanni
o‘zlashtirgani yoki o‘zlashtira olmagani ko‘rsatiladi.
Apellyatsiya komissiyasi tegishli qarorni fakultet dekani va talabaga
yetkazilishini ta minlaydi.
ʼ
4. Baholash natijalarini qayd qilish
Talabalar bilimini baholash tegishli fan bo‘yicha professor-o‘qituvchi
tomonidan Talabalarning fanlarni o‘zlashtirishini hisobga olish jurnalida (bundan
buyon matnda Jurnal deb yuritiladi) qayd etib boriladi. Professor-o‘qituvchi
qo‘shimcha ravishda talabalar bilimini baholashni elektron tizimda ham yuritishi
mumkin.
Professor-o‘qituvchi jurnalda talabaga qo‘yilgan baholarni shu kunning o‘zida
qayd etib boradi. Agar talabaning bilimini baholash yozma ish shaklida o‘tkazilgan
bo‘lsa, bunda professor-o‘qituvchi talabalarning natijalarini 3 kundan ko‘p
bo‘lmagan muddatda Jurnalga qayd etishi lozim.
Nazorat turi bo‘yicha talabaning bilimi “3” (qoniqarli) yoki “4” (yaxshi)
yoxud “5” (a lo) baho bilan baholanganda, nazorat turini qayta topshirishga yo‘l
ʼ
qo‘yilmaydi.
28

Talaba nazorat turi o‘tkazilgan vaqtda uzrli sabablarsiz qatnashmagan
hollarda Jurnalga “0” belgisi yozib qo‘yiladi.
Jurnal tegishli fan bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini olib borgan professor-
o‘qituvchi, kafedra mudiri va fakultet dekani tomonidan imzolanadi hamda fakultet
dekanatida saqlanadi. Jurnalning saqlanishi uchun fakultet dekani mas ulʼ
hisoblanadi.
Talabalarning yakuniy nazorat turi bo‘yicha baholari Jurnalga qayd etilganda,
shu kunning o‘zida talabaning Baholash daftariga ham yozib qo‘yilishi kerak.
Yakuniy nazorat turi bo‘yicha talabaning bilimi “2” (qoniqarsiz) baho bilan
baholangan yoki Jurnalga “0” belgisi yozib qo‘yilgan hollarda ushbu baho yoki
belgi talabaning Baholash daftariga yozilmaydi.
Jurnalning o‘z vaqtida, to‘g‘ri va to‘liq yuritilishi, shuningdek undagi baho va
boshqa ma lumotlarga asossiz o‘zgartirishlar kiritilmasligi uchun fakultet dekani
ʼ
va tegishli fan bo‘yicha professor-o‘qituvchi mas ul hisoblanadi.
ʼ
Tegishli o‘quv yili yakuni bo‘yicha ishchi o‘quv rejadagi fanlar bo‘yicha “3”
(qoniqarli) yoki “4” (yaxshi) yoxud “5” (a lo) baho bilan baholangan talaba oliy
ʼ
ta lim muassasasi rektorining (boshlig‘ining, filial direktorining) buyrug‘iga
ʼ
asosan keyingi kursga o‘tkaziladi.
Baholash natijalari kafedra yig‘ilishlari, fakultet va oliy ta lim muassasasi
ʼ
Kengashlarida muntazam ravishda muhokama etib boriladi va tegishli qarorlar
qabul qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasining oliy ta lim muassasalarida talabalar
ʼ
o‘zlashtirishini baholash tizimini 5 baho yoki 100 ballik tizim va ilg‘or xorijiy
davlatlar oliy ta lim tizimida qo‘llaniladigan baholash tizimiga qiyosiy taqqoslash
ʼ
hamda ularga o‘tkazish mazkur Nizomning ilovasiga muvofiq jadvallar asosida
amalga oshiriladi.
29

Oliy ta lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashʼ
tizimi to‘g‘risidagi nizomga
ILOVA
1- jadval
Baholashni 5 baholik shkaladan 100 ballik shkalaga o‘tkazish
JADVALI
5 baholik
shkala 100 ballik
shkala 5 baholik
shkala 100 ballik
shkala 5 baholik
shkala 100 ballik
shkala
5,00 — 4,96 100 4,30 — 4,26 86 3,60 — 3,56 72
4,95 — 4,91 99 4,25 — 4,21 85 3,55 — 3,51 71
4,90 — 4,86 98 4,20 — 4,16 84 3,50 — 3,46 70
4,85 — 4,81 97 4,15 — 4,11 83 3,45 — 3,41 69
4,80 — 4,76 96 4,10 — 4,06 82 3,40 — 3,36 68
4,75 — 4,71 95 4,05 — 4,01 81 3,35 — 3,31 67
4,70 — 4,66 94 4,00 — 3,96 80 3,30 — 3,26 66
4,65 — 4,61 93 3,95 — 3,91 79 3,25 — 3,21 65
4,60 — 4,56 92 3,90 — 3,86 78 3,20 — 3,16 64
4,55 — 4,51 91 3,85 — 3,81 77 3,15 — 3,11 63
4,50 — 4,46 90 3,80 — 3,76 76 3,10 — 3,06 62
4,45 — 4,41 89 3,75 — 3,71 75 3,05 — 3,01 61
4,40 — 4,36 88 3,70 — 3,66 74 3,00 60
4,35 — 4,31 87 3,65 — 3,61 73 3,0 dan kam 60 dan kam
2-jadval
Oliy ta limda talabalar o‘zlashtirishini baholash tizimlarini qiyosiy taqqoslash
ʼ
JADVALI
Taklif etilayotgan
O‘zbekiston tizimi
Rossiya tizimi
(M
DU)*
Yevropa kredit
transfer tizimi
Amerika tizimi
(A- F)
Britaniya tizimi
(%
)
Yaponiya tizimi
(%
)
Koreya
tizimi
(%
)
O‘zbekiston tizimi
(%
)
«5” «5” «A” «A+»
70 — 100
80 — 100 90 — 100 90 — 100«A”
«A-» 65 — 69
«4” «4” «B” «B+» 60 — 64 70 — 79 80 — 89 70 — 89,9
30

«C” «B”
50 — 59
«B-»
«3” «3” «D” «C+» 45 — 49
60 — 69 70 — 79
60 — 69,9«E” «C”
40 — 44«C-»
«D+»
60 — 69«D”
«D-»
«2” «2” «FX” «F”
«F” 0 — 39 0 — 59 0 — 59 0 — 59,9
31

2.2. Xalqaro baholash dasturlari (PISA, PIRLS) asosida O‘zbekiston ta limʼ
muassasalarida PISA 2021 halqaro baholash dasturiga tayyorgarlik: harakat,
imkoniyat, natija.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida
ulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi sababli barcha sohalarda
malakali kadrlar va yetuk mutaxassislarga bo‘lgan talab yanada oshmoqda. Bu o‘z-
o‘zidan o‘quvchilarimizning darslarga qiziqish xususiyatlarini oshirish va
o‘qituvchilarning har tomonlama ta limtarbiyasiga e tiborini kuchaytirishni talab
ʼ ʼ
etadi. Yuqoridagi talablarning ta lim tizimi uchun juda muhim ekanligi, aksariyat
ʼ
xorijiy davlatlardagi kabi ta lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va
ʼ
monitoring qilish orqali ta lim sifatini oshirishga qaratilgan ilg‘or tajribalarni
ʼ
sohaga jalb qilish kerakligini anglatadi. 2021 yilda o‘quvchilar bilimini xalqaro
standartlar asosida baholash PISA tizimiga o‘tishga tayyorgarlik ko‘rilmoqda. 11
yillik majburiy ta lim tizimiga o‘tilishi munosabati bilan xalqaro tajribani
ʼ
o‘rgangan holda 2017 yili 10−11-sinflari uchun yangi o‘quv rejasi ishlab chiqildi
va unda o‘quv fanlari 23 tadan 12 taga optimallashtirildi. 2017 yilda 10-sinflar
uchun 140 nomdagi jami 9,0 mln. nusxada, 2018 yilda 11- sinflar uchun 137
nomdagi jami 9,7 mln. nusxada darsliklar chop etildi. 2017−2018 o‘quv yilidan
boshlab 11 yillik majburiy umumiy o‘rta ta lim tizimiga o‘tildi. Hozirda
ʼ
umumta lim maktablarida 736185 nafar o‘quvchilar 10−11-sinflarda ta lim
ʼ ʼ
olmoqda. Shuningdek, 11 yillik majburiy ta lim tizimiga o‘tilishi munosabati bilan
ʼ
o‘quvchilarni kasbhunarga o‘rgatish tizimining yangicha mexanizmi joriy etilib,
2018/2019 o‘quv yilida 10−11-sinf o‘quvchilari kasb-hunar kollejlari bazasida 1
748 ta o‘quv-ishlab chiqarish majmualarida 737642 nafar (ulardan 1457 nafari
nodavlat ta lim muassasalari o‘quvchilari) o‘quvchiga 51 ta kasblar o‘rganilmoqda.
ʼ
(2017 yili 279 124 nafar o‘quvchiga 1488 ta majmuada 40 ta kasb). O‘quv-ishlab
chiqarish majmualarida yangi kasblar, ya ni AKT sohasida dasturlovchi,
ʼ
kompyuter dizayneri, komyuterlarni sozlash texnigi kabi mehnat bozorida ehtiyoj
yuqori bo‘lishi kutilayotgan hamda ko‘p haq to‘lanadigan kasblar hisobiga
kengaytirish choralari ko‘rilmoqda. Majmualarda jami 10833 nafar o‘qituvchilar
32

kasb-hunar sirlarini o‘rgatmoqda. Shundan, 8570 nafari oliy ma lumotliʼ
o‘qituvchilar, 2263 nafari o‘rta-maxsus ma lumotli ishlab-chiqarish ta limi
ʼ ʼ
ustalaridir. O‘quv-ishlab chiqarish majmualarida ta lim jarayonini tashkil etish
ʼ
bo‘yicha me yoriy-huquqiy baza yaratildi. Jumladan, kasblar bo‘yicha malaka
ʼ
talablari belgilandi, o‘quv reja va dasturlar ishlab chiqilib, tasdiqlandi, o‘quv-
ishlab chiqarish majmualarida o‘quvchilarni baholash mezonlari va yakuniy
attestatsiyadan o‘tkazish tartibi belgilandi. 2018 yilda 333 ta ta lim muassasalarini
ʼ
kasblar bo‘yicha 489 ta sinflar to‘plami bilan jihozlash choralari ko‘rilmoqda. 2019
yildan boshlab, 635 ta maktablarda tashkil etilgan va minimum darajada
jihozlangan o‘quv-ishlab chiqarish majmualariga mavjud kasblar bo‘yicha 2,1
mlrd. so‘mlik xom-ashyo yetkazib berish ko‘zda tutilmoqda[1]. 2022 yilda
O‘zbekiston Xalqaro o‘quvchilarni baholash dasturida (Program for International
Student Assessment, PISA) ishtirok etadi. Aslida bu dastur ushbu 2021 yilda
o‘tkazilishi kerak edi, ammo koronovirus pandemiyasi sababli keyingi yilda
o‘tkaziladigan bo‘ldi. O‘zbekistonda ushbu xalqaro dasturga tayyorgarlik ko‘rish
uchun ta lim tizimining asosiy bo‘g‘ini bo‘lgan maktab tizimiga ham katta e tibor
ʼ ʼ
qaratilmoqda. Respublikamizning barcha hududlaridagi maktablar moddiy-texnik
bazasini yangilash, o‘qituvchi va pedagog kadrlarni malakasini oshirish orqali
o‘quvchilarining bilim sifatini yangi bosqichlarga olib chiqish borasida bir qator
qarorlar, farmon, farmoyishlar qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini
ʼ ʼ
baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi 997- sonli qarorida eng ustivor vazifa qilib quyidagilar olindi:
Xalqaro tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda o‘qish, matematika va tabiiy
yo‘nalishdagi fanlardan davlat ta lim standartlari, o‘quv dasturlari hamda o‘quv
ʼ
adabiyotlari mazmuniga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; PISA baholash
dasturi yo‘nalishidagi savollar milliy bazasini yaratish va o‘quv dasturlariga
integratsiya qilish; O‘quvchilar savodxonligini baholashning milliy tizimini
yaratish va 2019-2021 yillarda amaliy ko‘nikmalarini shakllantirilishini
33

baholashga qaratilgan sinovlarni tizimli ravishda o‘tkazib borish. 12
Shuningdek,
Prezidentimizning farmoni bilan “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta limi tiziminiʼ
2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” tasdiqlangan bo‘lib, unda O‘zbekiston
Respublikasining 2030 yilga kelib PISA xalqaro baholash dasturining reytingi
bo‘yicha jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakati qatoriga kirishiga erishish
ustuvor vazifa etib belgilangan. Qarorda 2019 - 2021 yillar davomida
respublikaning har bir hududida bosqichma-bosqich STEAM (fan, texnologiya,
injiniring, san at va matematika) yo‘nalishlariga ixtisoslashtirilgan «Prezident
ʼ
maktablarini» tashkil etish; oliy ta lim muassasalarining ilmiy salohiyatga ega
ʼ
pedagogik jamoasini umumta lim maktablarida iqtidorli bolalar bilan ishlashga va
ʼ
ta lim sifatini baholashga jalb qilish; O‘zbekistonda xalqaro PISA baholash
ʼ
dasturiga tayyorgarlik ko‘rish va maktablardagi ta lim sifatini yaxshilash uchun
ʼ
bugungi kunda Finlyandiya tajribasini o‘rganmoqda. Sababi Finlyandiya keyingi
yillarda ta lim bo‘yicha xalqaro musobaqalarda yuqori natijalarni qayd etib
ʼ
kelmoqda. Xulosa qilib aytganda, xalqaro baholash dasturlarida muvaffaqiyatli
ishtirok etish, bevosita ta lim sifatini oshirish bilan bog‘liqdir. Unda ishtirok etish,
ʼ
nafaqat O‘zbekiston, balki jahon hamjamiyatida o‘quvchilarning o‘quv dasturlarini
yodda saqlab qolganligini baholashdan ularning kompetensiyalarini baholash,
ya ni maktabda egallagan bilimlarini real hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olishi, ijodiy
ʼ
va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish va uni baholashga o‘tishda
muhim vosita bo‘lib hisoblanadi.
12
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini
ʼ ʼ
baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 997- sonli qarori(Qonun
hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 08.12.2018-y., 06/19/5712/3024-son)
34

XULOSA
Dunyoda yuzdan ortiq davlat o z mamlakatida joriy etilgan ta lim sifatiniʻ ʼ
xolisona baholash maqsadida PISA, TIMSS, PIRLS, TALIS, EGRA hamda
EGMA kabi xalqaro baholash tadqiqotlarida ishtirok etadi. Jumladan,
O zbekistonning ham birinchi marta PISA va boshqa xalqaro baholash
ʻ
tadqiqotlarida ishtirok etishi davlatimizning yanada rivojlanishiga o‘z hissasini
qo‘shadi.
Davlatimiz rahbarining 2019-yil 29-apreldagi “O zbekiston Respublikasi xalq
ʻ
ta limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
ʼ
to g risida”gi farmonida 2030-yilga borib PISA o quvchilarni baholash dasturi
ʻ ʻ ʻ
reytingi bo yicha jahonning birinchi 30 ta ilg or mamlakati qatoriga kirishiga
ʻ ʻ
erishish bo yicha vazifalar belgilangan.
ʻ
PISA, TIMSS va PIRLS xalqaro baholash dasturlariga tayyorgarlik ko rish
ʻ
maqsadida “Stesting” loyihasi doirasida 100 dan ortiq trenajyor video yaratildi va
“Stesting” platformasi ishga tushirildi.
Bu platforma o quvchilarning xalqaro baholash dasturlari doirasidagi
ʻ
topshiriqlar bilan ishlash ko nikmasini shakllantirishga qaratilgan elektron tizim va
ʻ
video mahsulotlarni o z ichiga olgan. Unga 1500 tadan ortiq test joylashtirilgan.
ʻ
Xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik ko rish, testlarni yechish ko nikmasini
ʻ ʻ
shakllantirishga qaratilgan mazkur elektron platforma sentyabr-oktyabr oylarida
muayyan maktablarda tajriba-sinovdan o tkazildi. Eng muhim jihatlardan biri
ʻ
ushbu platformadan foydalanish mutlaqo bepul. Bugunga qadar ushbu platformada
2,6 milliondan ortiq o quvchi ro yxatdan o tgan va ularning diagnostik baholash
ʻ ʻ ʻ
natijalari tahlil qilingan.
35

Foydalanilgan adabiyotlar:
I. Normativ-huquqiy hujjatlar
1. O ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T. “O‘zbekiston”. 2022.
2. O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi
«O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirishʼ
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida» gi 5712-son Farmoni, ( Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 29.04.2019-y., 06/19/5712/3034-son )
3. Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi “Xalq ta limi tizimida
ʼ
ta lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-
ʼ
tadbirlari to‘g‘risida”gi 997-son qarori, ( Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy
bazasi, 08.12.2018-y., 06/19/5712/3024-son )
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 21-sentyabrdagi PF-
5544-son “2019-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini innovatsion
rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni, ( Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi, 22.09.2018-y., 06/18/5544/1951-son)
5. O‘zbekiston Respublikasning 2018 - yil 5 - iyundagi PQ-3775-son «Oliy
ta lim muassasalarida ta lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga
ʼ ʼ
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta minlash bo‘yicha
ʼ
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori, ( Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi, 06.06.2018-y., 07/18/3775/1313-son )
II. Asosiy adabiyotlar
1. PISA tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash doirasi . Ilmiy-ommabop
nashr . –T. 2020.
2. “PISA: естественнонаучная грамотность” xalqaro jurnali, “PISA 2015
Assessment and Analytical Framework” xalqaro jurnali. Minsk.2020.
3. “Achievement of 15-year-olds in England: PISA 2018 results” xalqaro
jurnali. AQSH. 2015.
III. Qo`shimcha adabiyotlar
36

1. M.Usmonboyeva, A.To‘rayev. “Kreativ pedagogika asoslari” moduli
bo‘yicha o‘quv uslubiy majmua. Toshkent-2016.
2. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote
innovative thinking and problem soving). – Alexandria – Virginia, USA: ASCD,
2014.
IV. Internet resurslari
1. www.lex.uz
2. www.norma.uz
3. www.edu.uz
4. www.oecd.org
37

Kurs ishini avval diqqat bilan ko'rib, chiqing keyin yuklab oling…

Купить