Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	54.5KB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	25 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Rustamov Orifjon

Ro'yxatga olish sanasi 25 Aprel 2024

53 Sotish

Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish

Sotib olish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK-IQTISODIYOT INSTITUTI
INNOVATSION IQTISODIYOT KAFEDRASI
“ IQTISODIYOT NAZARIYASI” fanidan
KURS ISHI
Mavzu:____________________________________________________________
Bajardi:______________________
lmiy rahbar:__________________
QARSHI-2024

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................................... 2
1.Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati turlari va tamoyillari ............................................................................................ 5
2.Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy huquqiy shakllari ............................................................................................ 11
3.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlanishi ....................................................................................................... 15
4.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlantirish yo'llari va istiqbollari .................................................................. 19
Xulosa ........................................................................................................................................................................... 24
Foydalanilgan adabiyotlar ro’ythati ............................................................................................................................... 25
Kirish
Tadbirkorlik bu hodisa va tushuncha bir qarashda juda oddiy , hammaga ravshandek
tuyuladi . Haqiqatan esa , u juda murakkab ko ’ p qirrali va buning ustiga , fundamental ijtimoiy -

iqtisodiy hodisadir . Tadbirkorlik ideology hisoblangan Y . Shumpeter : tadbirkorlikni barcha
turdagi ijtimoiy - iqtisodiy tizimlarga xos hodisa bo ’ lib , ularning nafaqat tarkibiy qismi , balki
iqtisodiyotni harakatlantiruvchi kuch , deb ta ’ kidlab o ’ tgan . Tadbirkorlik O ’ zbekistonda
ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotida hamda jahon moliyaviy - iqtisodiy inqirozi salbiy ta ’ sirini
yumshatish va oqibatlarini bartaraf etishda shunday kuch ekanligini namoyon etmoqda va
yetakchi sohaga aylanmoqda . Mamlakatda 2008- yilda yaratilgan yalpi ichki mahsulotning
48,2 foizi , aholi daromadlarining 70 foizi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga
to ’ g ’ ri keladi ,2010- yilda uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushuni 50-52 foizga yetkazish
ko ’ zda tutilgan . Lekin hali tadbirkorlikning barcha qirralari va funksional xossalari yetarli
darajada o ’ rganilmagan va natijada uning imkoniyatlari to ’ liq safarbar
etilmagan . Demak , tadbirkorlik asoslari fani oldida ulkan vazifalar turibdi . Bunday vazifalarni
umumlashtirgan holda quyidagicha ifodalash mumkin :
1. Nazariya sohasida : tadbirkorlik hodisasini kengroq va chuqurroq tadqiq
qilish , uning fundamental funksional xossalarini aniqlab yaxlit nazariy modelini
shakllantirish ;
2. Uslubiyot sohasida : hozirda shakllangan va qo ’ llab kelinayotgan nazariy - amaliy
tadqiqotlar uslubiyotini yangi va mavjud samarali usullar , yondashuvlar bilan boyitish va
jiddiy takomillashtirish ;
3. Amaliyot sohasida : yangi nazariy - uslubiy yondashuvlar bilan boyitilgan
mukammal uslubiyot yordamida tadbirkorlik amaliyotini chuqurroq tahlil qilish va
muammolarining samarali yechimlarini tavsiya etish ;
4. Ma ’ rifiy sohasida : talabalar , o ’ quvchilar , tadbirkorlik , mutaxassislarni
tadbirkorlik faoliyatini yuksak madaniy darajada tashkil etish va amalga oshirishni
ta ’ minlaydigan bilimlar , ko ’ nikmalar , dunyoqarash bilan qurollantirish .
Targ ’ ibot sohasida : tadbirkorlikning insoniyat va jamiyat uchun ahamiyati va roli ,
jamiyatdagi yutuqlari va istiqbollari , ilg ' or tajribasini ilmiy - amaliy targ ’ ibot qilish . Mazkur
vazifalarni yaxshiroq tasavvur qilish va amalga oshirishda ushbu qo ’ llanma ham ma ’ lum
hissa qo ’ shadi , deb o ’ ylaymiz . Shundan kelib chiqqan holda qo ` llanma vazifasi aniqlangan :
oliy ta ’ lim standartlari va o ` quv dasturlari talablariga muvofiq talabalar , o ` quvchilarda
tadbirkorlikning mohiyati, ahamiyati va roli, belgilari va tamoyillari,
ijtimoiy, huquqiy, tashkiliy, moddiy, moliyaviy, insoniy, boshqarish,marketing,
tahliliy asoslari to`g`risida bilimlar tizimini shakllantirish;

O`zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab-quvvatlash siyosati,amaliyoti,
muammolari va istiqbollari to`g`risida tasavvur hosil qilish; tadbirkorlik faoliyatini tashkil
etish va amalga oshirish ko`nikmalarini shakllantirishdir. Bu vazifani samarali amalga
oshirish uchun qo'llanmaga yangi mavzular va paragraflar kiritilgan, materiallar
mantiiqan ixchamroq shaklda va izchillikda keltirilgan, jadval va chizma modellar
keng qo`llanilgan, amaliyotdan misollar keltirilgan, har bir mavzu bo`yicha qisqacha
xulosalar shakllantirilgan, nazorat va muhokama uchun savollar, test topshiriqlari, tayanch
iboralar va ularning izohli lug`ati tuzilgan. Bulaming hammasi talabalar, o`quvchilaming
tadbirkorlik asoslarini yaxshiroq o`zlashtirishi, ular to`g`risida chuqurroq bilim va kengroq
tassavurga ega bo`lishiga yordam beradi.

1.Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati turlari va tamoyillari
Tadbirkor – tashabbuskor, g ayratli, tahlikali hollardan qo rqmaydigan, yuqoridarajaliʻ ʻ
foyda olish va jamiyatga ham naf keltirish maqsadida Adam Smitning fikricha « ko rinmas
ʻ
qo l » qoidasi asosida ish yurituvchidir. Tadbirkorlik faoliyati esa foyda olishga qaratilgan
ʻ
maqsaddir. Tadbirkorlik o z faoliyatini biznes aosida amalga oshiradi. Tadbirkorlik bilan
ʻ
biznes tushunchasi bir xil tushuncha emas. Tadbirkorlik faoliyati rasmiylashtiriladi,
tadbirkorlik o z mablag i yoki kredit asosida ish yuritadi. Biznes ishining qanday bo lishidan
ʻ ʻ ʻ
qat iy nazar foyda olishdir. Shuning uchun tadbirkorlik faoliyati biznes faoliyatining bir
ʼ
tomonini qamrab oladi. Tadbirkorlik faoliyati iqtisodiy faoliyatning ajralmas tarkibiy qismi
bo'lib hisoblanadi. Tadbirkorlik — bu mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishga
ijodkorlik, yangilik yaratish ruhi asosida yondashish bilan bog`liq faoliyatdir. O’zbekiston
Respublikasining «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatining kafolatlari to`g`risida»gi
Qonunida ta’riflanishicha, «Tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) — yuridik va jismoniy
shaxslar tomonidan mulkiy ma’suliyat ostida, mavjud qonunlar doirasida, daromad (foyda)
olish maqsadida, tahlika bilan amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyatdir». Bugungi kunda
tadbirkorlik faoliyati nazariyasining rivojlanishda «uch tolqin», ya’ni mazkur sohani ilmiy
jihatdan tadqiq etishdagi alohida bosqichlar shartli ravishda ajratiladi.Birinchi bosqich -
dastlabki erkin bozor munosabatlari shakllanishi davri. U XVIII asrda paydo bolib, tadbirkor
tomonidan amalga oshiriladigan tavakkalchilik jarayonlari bilan bog langan. Fransuz
ʻ
iqtisodchisi R.Kantilon tadbirkorlikning muhim tavsifiy xususiyatlaridan biri sifatida
tavakkalchilikni ajratib ko`rsatadi. Tadbirkor - voqea va hodisalarni oldindan ko'ra bilish
xususiyatiga ega bolgan, o`z zimmasiga barcha mas’uliyatni olib tavakkal qiluvchi, o`z xatti-
harakatlari tufayli daromad olishga umid qiluvchi va har qanday yo'qotishlarga tayyor bolgan
ixtiyoriy bir shaxsdir. Ikkinchi bosqichida tadbirkorlikning asosiy xususiyati sifatida
innovasion faoliyat ajratib ko`rsatiladi. Bu oqimning asoschisi Y.Shumpeter bo'lib, uning
fikricha, iqtisodiy o`sishning negizida tadbirkorning ishlab chiqarish omillarini yangi
kombinatsiyasini ishlatishga, qollashga bolgan intilishi yotadi va bu intilishning natijasi
innovatsiya, yangiliklar hisoblanadi.
Uchinchi bosqichning asosiy g`oyasi - tadbirkorning muhim shaxsiy fazilatlari,
jumladan, izlanish va tadqiqot hisoblanadi. Bu oqim namoyandalari F.Xayek va L.Mizes
tadbirkorlikka yangi iqtisodiy imkoniyatlarni izlab topish va tadqiq qilish deb qaraydi, shu
bilan birga, faoliyati izlanish tarzida kechadigan har qanday shaxsni bokg`usi tadbirkor deb

hisoblashadi. Tadbirkorlik faoliyati to`g`risida yuqorida keltirilgan turli xil fikrlar va
yondashuvlarni umumlashtirgan holda, qisqa qilib quyidagicha ta’rif berish mumkin:
tadbirkorlik faoliyati — shakli va sohasidan qat’i nazar, foyda olish va undan samarali
foydalanish maqsadiga qaratilgan iqtisodiy faoliyatdir. Tadbirkorlik faoliyati
tushunchasining mazmuni uning to`rtta o`zaro bog liq vazifasini aniqlash bilan toliqʻ
tushuniladi: 1) tadbirkor foyda olish maqsadida tovar (yoki xizmat) ishlab chiqarishning
yagona jarayonida yer, suv, kapital va mehnat resurslarini birlashtirish tashabbusini oladi.
Shu bilan birga, tadbirkor bir vaqtda ishlab chiqarishning harakatlantiruvchi kuchi va ishlab
chiqarishni amalga oshirish uchun boshqa resurslarni bir joyda uyg`unlashtiruvchi
tashabbuskor hisoblanadi; 2) tadbirkor biznesni yuritish, foydani ko`paytirish bo`yicha
asosiy qarorlar qabul qiladi, bu qarorlar korxona faoliyatining maqsadini aniqlab beradi; 3)
tadbirkor — yuqori foyda orqasidan quvib, yangi mahsulotlar, yangi ishlab chiqarish
texnologiyasi yoki hatto biznesni tashkil qilishning yangi shakllarini joriy qilishga harakat
qiluvchi, yangilikka intiluvchi shaxs hisoblanadi; 4) tadbirkorlik faoliyati - bu
tavakkalchilikka boruvchi faoliyatdir. Tadbirkorlik faoliyatining tarixi uzoq o`tmishga borib
taqalsada, uning ilmiy tushunchasi VII asrga kelib paydo bo`lgan va mulkdor degan
tushuncha bilan bir xil tushunilgan. Mulkchilikning turli shakllariga asoslangan, raqobatli
iqtisodiyot sharoitida ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishni tashkil etish, boshqarish turli xil
shakl va usullarda olib boriladi. Ulaming ichida tadbirkorlik faoliyati alohida o`rin tutadi va
bu faoliyat orqali mulkchilikning turli shakllarini iqtisodiy jihatdan ro`yobga chiqarish ya’ni
foyda olish amalga oshiriladi.Bozor iqtisodiyotining bosh bo`g`ini tovar ishlab chiqarish va
unga asoslangan tovar ayirboshlashdir. Tovar ishlab chiqarish faqat bozor uchun
mo`ljallangan moddiy mahsulotlarni yaratish bilan cheklanmay, turli nomoddiy shaklga ega
bo`lgan xizmatlami ko`rsatishni ham o`z ichiga oladi. Ishlab chiqarish esa tadbirkorlik
faoliyati orqali yuz beradi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos bo`lgan maxsus
iqtisodiyfaoliyat bo`lib, bu ishlab chiqarishni resurslar bilan ta’minlash, ularning samarali
ishlatilishini tashkil etish yo`li bilan tovar va xizmatlami yaratish, ularni bozorga yetkazib
berish va foyda olishgaqaratiladi. Tadbirkorlik mehnat faoliyatining bir turi, lekin o`ta
murakkab, xatarli va g`oyat mas’uliyatli mehnat turidir. Shu sababli tadbirkorlik qobiliyati
ishlab chiqarishning omillaridan biri hisoblanadi. Tadbirkorlik yollanma mehnatdan farqliroq
tovar va xizmatlami yaratish bilan bevosita shug`ullanmaydi, balki ishlab chiqarishning
moddiy va insoniy omillarini birikishini tashkil etish, uning yaxshi natija berishini

ta’minlaydi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotining kategoriyasidir, chunki bu bozor qonun-
qoidalariga asoslangan faoliyat hisoblanadi. Buni umumiqtisodiy kategoriya bo`lgan
tejamkorlik va ishbilarmonlikdan farqlantiris kerak. Bular azaldan bo`lgan, ular cheklangan
resurslardan yaxshi foydalanib, cheksiz ehtiyojlarni qondirish uchun xizmat qiladi. Biroq
bunga har xil vositalar bilan erishiladi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos bo`lgan usuldir,
chunki bu bozor qonunqoidalariga asoslanadi, u yaratgan iqtisodiy vositalar yordamida
amalga oshadi. Tadbirkorlik maxsus guruhga mansub kishilaming foyda topish borasidagi
iqtisodiy xatti-harakatlarini anglatadi. Tadbirkorlik boshqa faoliyat turlaridan o`zining bir
qator belgilari bilan ajralib turadi:
1. Tadbirkorlik muayyan mulkchilikka tayanadi.U bilan shug`ullanuvchilar
aksariyat hollarda xususiy mulk sohibi bo`ladilar. Resurslar va yaratilgan mahsulotlar shu
mulkka taalluqli bo`ladi. Biroq tadbirkorlik cheklangan tarzda bo`lsada, jamoa-guruh va
davlat mulkiga ham tayanadi.
2. Tadbirkorlik pul topishni, ya’ni foyda olib boy bo`lishni ko`zlaydi, ammo
buning uchun kishilarga kerakli tovar va xizmatlarni yaratib, ulami bozorga yetkazib berish
talab qilinadi.
3. Tadbirkorlik riskli, ya’ni xavf-xatarli ish bo`ladi, bunda yutish va yutqazish, boy
bo lib ketish yoki sinib bankrot bo`lish ehtimoli yonma-yon turadi.ʻ
4. Tadbirkorlik noyob qobiliyat talab qiluvchi faoliyat, u bilan hamma emas, balki
saralangan kishilar shug ullanadi. U maxsus iste’dod va tayyorgarlikni talab qilganidan bu
ʻ
ish bilan faqat qo£lidan kelganlar shug`ullanadi. Odatda tadbirkorlik bilan mehnat yoshidagi
aholining 8—10% shug ullanadi, qolganlar yollanib ishlaydi.
ʻ
5. Tadbirkorlik raqobatbardoshlikni talab qiluvchi faoliyat, u bilan
shug ullanganlar raqobat muhitida ishlaydilar, muqarrar ravishda o z raqiblari bilan kurashda
ʻ ʻ
bo`ladilar.
6. Tadbirkorlikka yaratuvchilik, doimo izlanishda bo lish, novatsiyaga
ʻ
(yangilikka) moyillik xos bo ladi, chunki bularsiz raqobatda g`olib chiqib bo lmaydi, yangi
ʻ ʻ
tovar va xizmatlarni yaratibgina boyish mumkin.
7. Tadbirkorlik sabr-toqat talab qiluvchi faoliyat bo`lib, qo yilgan maqsad sari
ʻ
izchillik bilan borishni, shoshma-shosharlikka yo l qo`yilmaslikni bildiradi.
ʻ
8. Tadbirkorlik beboshlik emas, balki jamiyatdagi tartibqoidalarga amal qilgan
holda, qonunlar belgilagan tartibda va ruxsat etilgan ishlar bilan shug ullanib pul topishni
ʻ

bildiradi.
9. Tadbirkorlik ma’lum axloqiy qoidalarga ega bo`lib, bular yozilgan va
yozilmagan axloqiy me’yorlardir. Ulardan biri qonunlarda ko`rsatilgan bo`lsa, boshqasi
axloq-odob udumlari shaklida bo`ladi. Tadbirkorlik to`g`risidagi qonunlarga ko`ra ruxsat
etilgan, ya’ni man etilmagan ish bilan davlat idoralari ro`yxatidan o`tgandan so`ng va
belgilangan tartibga rioya etgan holda shug`ullanish mumkin. Yozilmagan bozor qoidasiga
ko`ra tadbirkorda lafz va halollik bo`lishi kerak, buni islom dini ham e’tirof etadi.
10. Tadbirkorlik doimo rivojlanib, yangilanib boruvchi faoliyat. Tadbirkorlikka
kirib kelish va uni tark etish birgalikda boradi, tadbirkorlikning yangi va yangi turlari paydo
bo`lib turadi.
Tadbirkorlik tizimi — bu tadbirkorlikka xos bo`lgan iqtisodiy munosabatlar va
tadbirkorlikning huquqiy-tashkiliy jihatlari va unga oid siyosatning yaxlitligi, ya’ni
majmuasidir. Tadbirkorlik g'oyat murakkab va mas’ul faoliyat bo`lganidan uning har xil
turlari mavjud. U klassifikatsiyalanganda mulkiy maqom, qonuniylik, faoliyat turi kabi
mezonlar asos qilib olinadi. Mulkiy jihatdan xususiy, jamoaviy-guruhiy va davlat
tadbirkorligi ajratiladi: Xususiy tadbirkorlik — bu xususiy mulkchilikka asoslangan
tadbirkorlik. Bu yerda tadbirkorlikka jalb etilgan moddiy, moliyaviy resurslar, yaratilgan
tovar va xizmatlar, ularni sotishdan kelgan daromad, birinchidan, individual (yakka
tarzdagi), ikkinchidan, korporativ (guruh tarkibidagi) xususiy mulk hisoblanadi. Bozor
iqtisodining yetakchisi xususiy tadbirkorlik hisoblanadi. Shu sababli O zbekistonda xususiyʻ
mulkning ustuvorligini ta’minlash strategik vazifa hisoblanadi. O zbekistondagi xususiy
ʻ
tadbirkorlik jami tovar va xizmatlarning eng ko`p qismini yaratadi. O zbekistondagi xususiy
ʻ
tadbirkorlik, xususiy korxonalar (firmalar), fermer va dehqon xo`jaliklari, yakka tartibda
biznes qilish doirasida kechadi. Jamoaviy-guruhiy tadbirkorlik xususiy mulk sohiblari o`z
mulkini ko`ngilli ravishda birlashtirganda paydo bo`ladi. Bu turli kooperativlar, uyushmalar
va shirkatlardan iborat. Bu yerda mulk ikki qismga ajratiladi, birinchisi jamoaga
birikkanlarning umumiy mulki, ikkinchisi ulaming individual (pay) mulki. Davlat
tadbirkorligi — bu davlatga qarashli korxonalar faoliyati bo`lib, iqtisodiyotning davlat
sektorini tashkil etadi. Ular davlat mulki hisoblanadi, lekin bozor qoidalariga amal qilgan
holda mustaqil ish yuritadilar. Oshkora tadbirkorlik — bu ruxsat berilgan va davlat
belgilagan qonun-qoidalarga binoan yuritiladigan tadbirkorlik bo`lib, bu ochiq-oydin amal
qiladi. Uning qanday faoliyat bilan shug`ullanishidan jamiyat ahli xabardor bo`ladi. Bu

iqtisodiyotning rasmiy, ya’ni oshkora sektori hisoblanadi.
Bu yerda tovar va xizmatlaming asosiy qismi yaratiladi. Yashirin tadbirkorlik — bu
rasman ruxsat etilmagan, lekin amalda xufiyona tarzda va sir saqlangan holda yuritiladigan
tadbirkorlik. Yashirin tadbirkorlikning eng xavflisi bu kriminal (jinoiy) biznesdir. Kriminal
biznes ashaddiy va g`oyat zararli faoliyat bo`lganidan jamiyat unga qarshi bor kuchi bilan
kurashadi. Tadbirkorlik o`zining yo`nalishi, ya’ni qaysi sohada yuz berishiga qarab
industrial, agrar va servis bizneslariga ajratiladi:Industrial biznes — bu sanoat, qurilish,
aloqa va transport sohasidagi tadbirkorlik unga dinamizm, ya’ni shiddat bilan yangilanib
borish xos, lekin bu serxarajat hisoblanadi. Uning asosini sanoat firmalari tashkil etadi.
Agrobiznes — bu qishloq xo`jaligidagi tadbirkorlik bo`lib, uning turlari g`oyat cheklangan.
Uning asosini fermer xo’jaligi tashkil etadi. Servis biznesi — bu aholiga xizmat ko’rsatishga
qaratilgan biznes. Bu ham tadbirkorlik hisoblanadi, lekin uning turlari g`oyat ko`p, chunki
dinamizm ham unga xos.
Bunga tibbiyot, ta’lim, shou (tomosha), sport, turizm (sayyohlik), qimor (kazino,
avtomat o`yinlari), madaniy va maishiy xizmat ko’rsatishga oid biznes turlari kiradi.
Iqtisodiyot qanchalik yuksak bo`lsa, shunchalik servis biznesi rivoj topadi. Biznes turlarining
iqtisodiyotdagi salmog`i har xil bo`ladi. Tadbirkorlik ish kolamiga qarab farqlantirilganda u
3 ta guruhga ajratiladi:
1.Kichik tadbirkorlik. Bunga kichik korxonalar, mikrofirmalar, mayda fermer va
dehqon xo`jaliklari kiradi.
2.O rta tadbirkorlik. Bunga kichik va yirik korxonalar oralig’idagi, ya’ni faoliyatʻ
miqyosi o`rtacha korxonalar va fermer xo`jaliklari kiradi.
3.Yirik tadbirkorlik. Bunga yirik firmalar, korporatsiyalar, katta fermer xo`jaliklari va
ziroatchilik plantatsiyalari (g`oyat yirik xo`jaliklar) kiradi.
Kimki tadbirkorlik ishi bilan shug`ullansa, shu tadbirkor deyiladi. Barcha tadbirkorlik
qiluvchilar birgalikda tadbirkorlar toifasini tashkil etadiki, bu ma’lum guruh kishilaming
ijtimoiy-iqtisodiy yaxlitligidir.Tadbirkorlik yuzaga kelishi uchun tadbirkorlik qobiliyatining
mavjudligi kifoya qilmaydi. Buning uchun yetarli miqdorda kapital ham topilishi kerak.
Turli sohalardagi biznesning kapital sig`imi, ya’ni uni boshlash uchun zarur bo`lgan kapital
miqdori turlicha boladi. Bir yerda u katta bo`lsa, boshqa yerda kichik bo`ladi. Lekin bundan
qat’iy nazar biznes boshlash uchun minimal miqdorda kapital to`plash zarur. Kapital
jamg`arilgach tadbirkorlik faoliyati boshlanadi. Tadbirkorlar toifasi ikki yo`l bilan

shakllanadi:
1) tadbirkorlik avloddan avlodga o'tadi, ya’ni bu toifa o`zinio`zi takroran yaratadi.
Buning natijasida tadbirkorlar sulolasi paydo bo`ladi.
2) ilgari tadbirkorlik qilmaganlar tadbirkorlikka qo`l uradi, natijada tadbirkorlar
safiga kirib boradi. Tadbirkorlar avlodi yangidan shakllangan bo`lsa, ulaming keyingi avlodi
o`zini-o`zi qaytadan yaratish asosida yuzaga keladi. Tadbirkorlar toifasining shakllanib
ulgurishi o`tish davrining tugallanganligini bildiradi, chunki iqtisodiyot bozor qoidalariga
amal qiluvchi faol kishilar qo liga o`tadi.ʻ

2.Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy huquqiy shakllari
Har qanday kompaniyani tashkil etish tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy- huquqiy
shaklini tanlashdan oldin amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ta'sis hujjatlari tuziladi - ustav
va ta'sis shartnomasi bo'lib, ular kompaniyaning nomini korxonaning tashkiliy-huquqiy
shaklini belgilaydi, korxonaning maqsadlarivazifalari va faoliyatini belgilaydi, shuningdek
uni boshqarish tartibini belgilaydi. kompaniya va ta'sischilarning munosabatlari. Ta'sis
hujjatlari mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari tomonidan ro'yxatga olinadi. Davlat
ro'yxatidan o'tkazilgandan so'ng kompaniya soliq idorasida ro'yxatdan o'tishi, bank hisob
raqamini ochishi, muhr, blanka, shtamp va boshqa atributlarni olishi kerak. Shundan so'ng
firma biznes tizimiga kiritilishi mumkin. Quyidagilar mavjud tashkiliy-huquqiy shakllari
tadbirkorlik faoliyati. Yakka tartibdagi korxona yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat
ro'yxatidano'tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik
faoliyatibilan shug'ullanish huquqiga ega bo'lgan fuqaro (jismoniy shaxs) egasi va
asosiyxodimi bo'lgan kichik firma. Yakka tartibdagi tadbirkorning mulki uni
ro'yxatdano'tkazgan fuqaroning mulki, shuningdek olingan daromadlar va boshqa
qonuniymanbalar hisobidan shakllanadi.Biznes sherikliklari va kompaniyalari- bular ustav
kapitali ta'sischilarningulushlariga (ulushlariga) bo'lingan tijorat tashkilotlari.Umumiy
sheriklik - bu ishtirokchilar o'rtasida tuzilgan shartnomalarga muvofiqshirkat nomidan
tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanadigan va uning majburiyatlaribo'yicha o'z mol-mulki
bilan javob beradigan tashkilot.Mulk haqiqiy ishtirokchilarning badallari, tadbirkorlik
faoliyati jarayonidaolingan daromadlar va boshqa qonuniy manbalar hisobidan shakllanadi
va umumiyulushli mulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir.Ishtirokchilar shirkatning
majburiyatlari bo'yicha va barcha mol-mulki bilanbirgalikda va alohida javobgar
bo'ladilar.To'liq shirkat faoliyatini boshqarish barcha ishtirokchilarning umumiy
kelishuvi(umumiy yig'ilish) bilan amalga oshiriladi.Jamiyat ishtirokchilaridan birortasining
hissasi (ulushi) jamiyatning roziligibilangina boshqa shaxsga o`tkazilishi mumkin.Hamkorlik
davom etmoqda imon (kommandit shirkat) - ishtirokchilari o'zaroishonch asosida iqtisodiy

faoliyatni amalga oshiradigan tashkilot, ya'ni. ushbutashkiliy-huquqiy shaklni tanlashda
ishtirokchilar o'rtasidagi munosabatlarni qat'iyhuquqiy ro'yxatga olish talab
qilinmaydi.Kommandit shirkat ishtirokchilari faol ishtirokchilar va hissa qo'shuvchilardi.
Mulk ishtirokchilarning badallari, olingan daromadlari va boshqa qonuniymanbalar
hisobidan shakllanadi va umumiy ulushli mulk huquqi asosidaishtirokchilarga
tegishlidir.Faol ishtirokchilar shirkat majburiyatlari bo'yicha o'zlarining barcha mol-
mulkibilan to'liq birgalikda javobgar bo'ladilar, ishtirokchilar esa shirkat mulkiga
qo'shganhissasi doirasida javobgar bo'ladilar va shirkat faoliyatida ishtirok
etmaydilar.Sheriklik faoliyatini faol ishtirokchilar boshqaradi.Mas'uliyati cheklangan
jamiyat(MChJ) bir yoki bir nechta shaxs tomonidantashkil etilgan tashkilotdir. Jamiyatning
ustav kapitali aktsiyalarga bo'linadi,ularning miqdori ta'sis hujjatlari bilan belgilanadi.
Jamiyatning mol-mulkiishtirokchilarning badallari va olgan daromadlari hisobidan
shakllanadi va ulushlimulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir.Mas'uliyati cheklangan
jamiyat a'zolari uning majburiyatlari bo'yicha faqat o'zhissasi doirasida javob beradilar.MChJ
ishtirokchilarining hissasi (ulushi) faqat kompaniyaning roziligi bilanboshqa shaxslarga
o'tkazilishi mumkin.Mas'uliyati cheklangan jamiyatning faoliyati ta'sischilarning umumiy
yig'ilishitomonidan boshqariladi.Qo'shimcha mas'uliyatli jamiyat bir yoki bir nechta shaxs
tomonidan tashkiletilgan tashkilot bo'lib, jamiyatning ustav kapitali aktsiyalarga bo'linadi.
Ushbu aktsiyalarning hajmi ta'sis hujjatlari bilan belgilanadi.Bunday jamiyatning
ishtirokchilari uning majburiyatlari bo'yicha o'z badallariganisbatan hamma uchun bir xil
miqdordagi mol-mulk bilan javob beradilarAKSIYADORLIK jamiyati(OAJ) - ustav kapitali
ma'lum miqdordagiaktsiyalarga bo'lingan tashkilot.Ishtirokchilar (aksiyadorlar) AJlarning
majburiyatlari bo’yicha o`zlariga tegishlibo`lgan aksiyalar paketi doirasida javobgar
bo`ladilar. Aksiyadorlik jamiyati ishtirokchilarining ulushlari boshqa
aktsiyadorlarningroziligisiz uchinchi shaxslarga berilishi mumkin.Aksiyadorlik jamiyati
boshqaruvi aksiyadorlar yig’ilishi tomonidan amalgaoshiriladi. Aksiyadorlik jamiyatlari
ochiq va yopiq.Ochiq aksiyadorlik jamiyati (OAJ) - mulki aktsiyalarni ommaviy obuna
bo'yichasotish yo'li bilan tashkil etilgan, OAJ ishtirokchilari soni 50 kishidan ortiq,
ustavkapitali hajmi esa 1000 kishidan ortiq bo'lishi kerak bo'lgan jamiyat. eng kam
ishhaqining baravari miqdorida.Yopiq aksiyadorlik jamiyatida (OAJ) aktsiyalar faqat
ta'sischilar yoki oldindanbelgilangan boshqa shaxslar doirasi o'rtasida taqsimlanadi. YoAJda
aholi soni 50nafardan kam, ustav kapitali miqdori eng kam ish haqining 1000 baravaridan

kam.Ishlab chiqarish kooperativlari - bu fuqarolarning shaxsiy mehnat ishtiroki vaularning
ishtirokchilari tomonidan mulkiy ulushlarni birlashtirish asosida birgalikdaishlab chiqarish
faoliyati uchun birlashmalari.Unitar korxonalar- Bular mulkdor tomonidan o'zlariga berilgan
mulkka egalikhuquqi berilmagan tijorat korxonalari. Unitar korxonaning mulki bo'linmasdir
va unikorxona xodimlari o'rtasida taqsimlash mumkin emas.Unitar korxona shaklida faqat
davlat va shahar korxonalari tuzilishi mumkin.Davlat yoki munitsipal korxonalarning mulki
tegishli ravishda davlat yokimunitsipal mulkda bo'lib, bunday korxonalarga buyruq berish
yoki tezkor boshqaruvhuquqida tegishlidir. Biznes uyushmalari. Korxonalar va tashkilotlar
uyushmalar, kontsernlar, fondlarva boshqalarni tuzishi mumkin. ishlab chiqarish, ilmiy-
texnikaviy va ijtimoiyrivojlanish imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida shartnoma asosida.
Buuyushmalar notijorat tashkilotlar bular. foyda olishni maqsad qilmaydigantashkilotlar.
Ular tadbirkorlik faoliyatini faqat o'zlari yaratilgan maqsadlargaerishish uchun xizmat
qiladigan darajada amalga oshirishlari mumkin.Birlashma tarkibiga kiruvchi korxonalar o'z
mustaqilligini va yuridikshaxslarning huquqlarini saqlab qoladilar.Birlashmaning boshqaruv
organlari korxonalar bilan tuzilgan shartnomalarasosida o'zlarining boshqaruv funktsiyalarini
bajaradilar. Assotsiatsiya ustav vakorxonalarning ixtiyoriy kirishi asosida faoliyat
yuritadi.Konsorsium- bu aniq muammolarni hal qilish uchun korxonalarning
vaqtinchaixtiyoriy birlashmasi - yirik maqsadli dasturlar va loyihalarni amalga oshirish,
shujumladan ilmiy-texnikaviy, qurilish va boshqalar.Belgilangan vazifa bajarilgandan so`ng
konsorsium o`z faoliyatini tugatishi yokiishtirokchilarning kelishuviga ko`ra boshqa faoliyat
turiga qayta tashkil etilishimumkin.Konsorsium a'zolari o'zlarining iqtisodiy mustaqilligini
saqlab qoladilar vaboshqa konsorsiumlar va birlashmalarning faoliyatida ishtirok etishlari
mumkin.Konsorsium faoliyatini boshqarish uchun boshqaruv organi tuziladi, uningtarkibiga
odatda ta'sischi korxonalar vakillari kiradi. Xavotir - bu fan-texnika va ishlab chiqarishni
rivojlantirish, investitsiya, moliyaviy va boshqa faoliyat funktsiyalarini ixtiyoriy
markazlashtirish asosidabirgalikdagi faoliyatni amalga oshiruvchi korxonalar birlashmasi.
Birgalikdagifaoliyatni amalga oshirish uchun konsern o'zining boshqaruv organlarini
tuzadi,unga ishtirokchilar ustavga muvofiq o'z vakolatlarining bir qismini ixtiyoriy ravishda
topshiradilar. Konsern a'zolari bir vaqtning o'zida boshqa konsernlarga a'zobo'la
olmaydi.Uyushma o`zini o`zi moliyalashtirish va o`zini o`zi boshqarish asosidabirgalikdagi
faoliyatni amalga oshirish maqsadida korxonalar va tashkilotlarningixtiyoriy birlashmasi
hisoblanadi. Assotsiatsiya boshqaruvini assotsiatsiyaa'zolarining umumiy yig'ilishi, kengash

yoki boshqaruv va ijroiya direksiyasi amalgaoshiradi. Fond- davlat, korxonalar, korxonalar
birlashmalari ixtiyorida bo'lganmablag'larni yoki boshqa resurslarni maxsus maqsadlarda
foydalanish uchunbirlashtirishning tashkiliy shakli.Jamg'armani boshqarish fond ta'sischilari
- korxonalar, davlat va jismoniyshaxslarning umumiy yig'ilishi tomonidan amalga oshiriladi.
Tadbirkorlik tuzilmalari, tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi va tadbirkorlik
faoliyatini bajaruvchi huquqiy qoidalardir. Bu tuzilmalar, faollik kafolatlari, bojxona va
adliya organlari bilan bog'liq bo'lib, tadbirkorlar va kompaniyalar uchun kerakli hujjatlarni,
huquqiy va huquqiy mohiyatdagi tartiblarni belgilaydi. Tadbirkorlik tuzilmalari, shuningdek,
investitsiya, siyosat, soliq-qo'llab-quvatlash, ishlab chiqarish, savdo muomalalari to'g'risida
qonunlar, qoidalarni ham o'z ichiga oladi. Tadbirkorlik tuzilmalari davlat va huquqiy muhit
yuridik sharoitlariga muvofiq amal qilishni ta'minlaydi va tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish, o'zaro munosabatlarni tartibga solish va amaldagi tartibni saqlashga yordam
beradi. Mahalliy qonunlar, davlat va hududlararo kelishuvlar va xalqaro tuzilmalar
tadbirkorlik sohasida amal qiladigan huquqiy tartiblarning asosidir. Tadbirkorlik
tuzilmalarining tashkiliy huquqiy shakllari bir necha turlarga bo'lishi mumkin. Ulardan
ba'zilari quyidagilardir:
1.Yoshlar Ittifoqi, Tadbirkorlik kulublari yoki Birlashgan Tadbirkorlar
Assotsiatsiyalari: Tadbirkorlar o'zaro tashkiliy birliklarda birgalikda faoliyat olib borishi
uchun bir-biriga a'zo bo'lishlari mumkin. Bu tashkiliy huquqiy shakl orqali, tadbirkorlararo
aloqalar, birikmalarni amalga oshirish va tadbirkorlik sohasidagi yangiliklardan xabardor
bo'lishlari ta'minlanadi.
2. Tadbirkorlik kompaniyasi (LLC yoki PLC): Tadbirkorlik tuzilmalari, jamoat
to'lovlari bilan tashkil etilgan bo'lib, aktsiyadorlik jamiyatlari (PLC) yoki xususiy jamiyatlari
(LLC) shakllarida faoliyat olib borishi mumkin. Bu huquqiy shakillar orqali, tadbirkorlar
jamoasi bir yerda jamoat mablag'larini jalb qilish, aktsiyalar sotib olish muomalalarni amalga
oshirish va boshqa tadbirkorlik faoliyatlarini olib borishlari mumkin.
3. Tashabbuskorlik tijorat korporativ tuzilmalari: Bu shakl, tadbirkorlararo hamkorlik
tuzilmalarini o'z ichiga oladi. Tashabbuskorlik tijorat korporativ tuzilmalari, boshqa
korporativ kompaniyalar bilan hamkorlikda ma'lum bir maqsad uchun birikmalarni jalb
qilishi va boshqalar bilan birgalikda tadbirkorlik faoliyatini olib borishi uchun yaratiladi.
Bu faqat ba'zi asosiy tashkiliy huquqiy shakllardir va shunga qo'shimcha variantlar

mavjud bo'lishi mumkin. Asosan davlat qonunlariga asoslangan holda, tadbirkorlar o'z
faoliyatini tashkil etishning mos shaklini tanlayadi.
3.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlanishi
Bugungi kunga qadar “tadbirkorlik” tushunchasini yoritish va uni ilmiy jihatdan
asoslash bo`yicha ko`plab ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan bo`lib, ilk bora iqtisodiyot
ta limotlariga tadbirkorlik tushunchasi ingliz iqtisodchisi R.Kantilon tomonidan kiritilgan.ʼ
R.Kantilon tadbirkorlik faoliyatini o`rganishga ilmiy yondashuvlarni shakllantirgan va uning
“Savdo qilish to`g`risida bitiklar” deb nomlangan asarida bayon etilgan. R.Kantilon mazkur
asarida: “Tadbirkor xavf-xatar ostida savdo faoliyatini yuritib, o`z korxonasiga ega bo`lgan
va raqobat asosida faoliyatini yurituvchi shaxs hisoblanadi” deb ta riflaydi. Uning fikricha,
ʼ
tadbirkor noaniq daromadga ega kishilar (dehqon, hunarmand, savdogar va boshqalar) sababi
ular boshqalarning mahsulotlarini ma lum narxlarda sotib oladilar va o`z mahsulotlarini
ʼ
qanchaga sotishlari noma lum, deb hisoblaydi. Fransuz iqtisodchisi J.B.Sey tadbirkorlik
ʼ
faoliyatini o`z tavakkalchiligi va mablag`lari asosida ma lum bir mahsulotni kapital, mehnat
ʼ
va tabiiy boyliklardan foydalangan holda mahsulot ishlab chiqarishga kirishgan shaxs, deb
ta riflaydi. Keyinchalik yana bir fransuz iqtisodchisi va davlat arbobi
ʼ А .Tyurgo ilk bora
tadbirkorlik faoliyatida ishlab chiqarish vositalarini asosiy omil sifatida ko`rib, tadbirkorlik
faoliyatini nafaqat riskka asoslangan kapital qo`yilmalar tashkil etishi, balki ma lum
ʼ
boshqaruv qobiliyatlarini talab qiladi, deb hisoblaydi . Shotlandiyalik iqtisodchi А .Smit
o`zining “Xalqlar boyligining tabiati va asoslari” nomli asarida tadbirkorni ma lum bir foyda
ʼ
ko`rish maqsadida tijorat g`oyasini amalga oshiruvchi shaxs, deb ta riflaydi va shuning
ʼ
uchun tadbirkorlik faoliyatidan ko`rilgan foyda avval amalga oshirilgan riskning mukofoti,
deb ta riflaydi. Ingliz iqtisodchisi D.Rikardo tadbirkorni o`z mablag`larini daromadli
ʼ
faoliyatga yo`naltira oladigan investor yoki oddiy kapitalist sifatida ta riflaydi. Ingliz
ʼ
iqtisodchisi А .Marshall ilk bora tadbirkorlarni yuqori malakali insonlar sifatida ko`rib, ular
o`zlarini xavfga qo`ygan holda jamiyatning ehtiyojlarini qondirish uchun faoliyat
ko`rsatishadi, deb ta riflaydi . R.Xizrich va M.Piters tadbirkorlik faoliyatining nazariy
ʼ
jihatlarini tadqiq etgan holda quyidagi ta rifni taklif etishgan: “Tadbirkorlik bahosi bo`lgan
ʼ

yangi mahsulotni yaratishdir, tadbirkor esa mazkur faoliyatga barcha kuchini sarflagan holda
yuzaga keladigan riskni anglaydigan inson”. Keyinchalik А vstriyaning iqtisodiy maktabi
vakillari L.Fon Mizes va F.Xayek, Y. А .Shumpeterning ta limotlarini chuqur o`rganganʼ
holda tadbirkorlikni resurs sifatida qarashadi, ammo tabiiy resurslar uchun foydasi kamligini
e tirof etgan. Hozirgi kunda respublikamizda kichik biznesni tasniflashni takomillashtirish,
ʼ
rivojlanish tendensiyalarini aniqlash va baholash, iqtisodiyot va mulk sektorlari
rivojlanishidagi o`zaro aloqalar hamda nomutanosibliklarni aniqlash, kichik biznesni
rivojlantirishdagi institutsional o`zgarishlarni ilmiy tahlil etgan holda ustuvor yo`nalishlarini
aniqlash kabi ilmiy-nazariy muammolar, kichik biznes genezisi va rivojlanish
qonuniyatlarini antimonopol siyosat, raqobatchilik muhiti va mexanizmlari bilan
bog`liqlikda tizimli tahlil etish, rivojlangan davlatlarda iqtisodiyot tarmoqlari taraqqiyoti
barqarorligini baholashda samarali 9 qo`llanilayotgan usul va modellar yordamida
respublikamizda kichik biznesning iqtisodiyot tarmoqlaridagi rivoji hamda istiqbollarini
baholash, kichik biznes subyektlari uchun iqtisodiyot tarmoqlari jozibadorligini zararsizlik
tahlili yordamida aniqlash, kichik biznes subyektlari “hayotiy davrini” uzaytirish, ularni
barqaror va mutanosib rivojlanishini monitoring qilib borishni ta minlaydigan qo`shimcha
ʼ
statistik ko`rsatkichlarni ishlab chiqish, respublikamiz mintaqalarida kichik biznes
rivojlanishi tendensiyalarini aniqlash kabi ilmiyamaliy muammolarni hal qilish va amaliy
tatbiq etishga haqiqiy zarurat tug`ilmoqda. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini
mustahkamlash, har tomonlama rivojlantirib borish, iqtisodiyotni xususan bozor
munosabatiga o`tishni tezlashtiruvchi eng asosiy yo`llardan biri bu kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish hisoblanadi. Tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy maqsadi
mamlakat iqtisodiy o`sishining qo`shimcha manbai sifatida ijtimoiy muammolarni bartaraf
etishda katta rol o`ynaydi, bandlik muammolarini hal etish, milliy boylikni o`stirish va
millatning farovonligi uchun xizmat qiladi. Iqtisodiy faollik va mustaqillikning muhim shakli
bo`lmish tadbirkorlik respublikamizda bandlikning aniq shaklini va yangi ish joylarini barpo
etish yo`lida eng rivojlangan davlatlar tomonidan qo`llab-quvvatlanib kelinmoqda.
Tadbirkorlikning davlat tomonidan qo`llab-quvvatlanishi bir necha yillar mobaynida
maslahatlar berish, moliyaviy yordam ko`rsatish yoki soliqlar to`lashda tadbirkorlar uchun
ma’lum bir imtiyozlar berilishida aks etmoqda. Tadbirkorlik muhiti mamlakatning
rivojlanish asosini tashkil qiladi va ishbilarmon kishilarning faoliyat mazmunini belgilab
beradi. Turli mamlakatlarda tadbirkorlik muhiti turlichadir. Rivojlangan mamlakatlarda

bunday muhit o`zining qulayligi hamda iqtisodiy jarayonlarning yuqori darajada unumli
tashkil qilinishi bilan ajralib turadi. Iqtisodiy jarayonlar qanchalik unumli bo`lsa, jamiyat
moddiy va ma’naviy jihatdan shunchalik yuqori darajada bo`ladi. 2017—2022-yillarda
O`zbekistonda tadbirkorlik sohasida amalga oshirilgan muhim islohotlar va ularning natijasi
o`rganildi.
Bu haqda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti xabar berdi .
So`nggi olti yilda O`zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan 2 mingga yaqin
qonun, farmon va qaror qabul qilindi. Buning natijasida:
1. tadbirkorlik sohasida talab etiladigan 114 turdagi litsenziya va ruxsatnoma
bekor qilindi;
2. 33 turdagi litsenziya va ruxsatnoma o`rniga xabardor etish tartibi joriy etildi;
3. soliq turlari 13 tadan 9 taga kamaytirildi;
4. soliq tekshiruvlari turi 13 tadan 3 taga qisqartirildi;
5. qo`shilgan qiymat solig`i stavkasi 20 foizdan 15 foizga kamaytirildi;
6. ijtimoiy soliq stavkasi 25 foizdan 12 foizga tushirildi;
7. 3,5 ming turdagi tovarlar uchun import bojxona boji va 1,1 ming turdagi
tovarlar uchun aksiz solig`i bekor qilindi;
8. 3 mingdan ziyod turdagi tovarlar uchun import bojxona bojlari keskin
kamaytirildi.
2022-yil ma’lumotlariga ko`ra, mamlakatda faoliyat ko`rsatayotgan tadbirkorlik
subyektlari tarkibida mas’uliyati cheklangan jamiyatlar 54,2 foizni, fermer xo`jaliklari 18,1
foizni, xususiy korxonalar 15,3 foizni, oilaviy korxonalar 9,4 foizni, dehqon xo`jaliklari 1,9
foizni, boshqa shakldagi subyektlar ulushi 1,1 foizni tashkil etgan. 2017-yilda tadbirkorlik
subyektlari soni 283 mingdan ortiqni tashkil etgan. Tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab-
quvvatlash borasida so`nggi 6 yilda amalga oshirilgan islohotlar natijasida bu ko`rsatkich
2022-yil yakuniga kelib, 523 mingtadan ortib ketdi yoki 2017-yildagiga nisbatan 240
mingtaga yoki 1,8 marotaba ortgan. O`zbekistonda 2022-yil yakunlari bo`yicha har 1 000
kishiga to`g`ri keladigan tadbirkorlar soni o`rtacha 15 nafarni tashkil etadi. Bu ko`rsatkich
Toshkent shahrida 36,8 nafarni, Navoiy viloyatida 21,9 nafarni, Sirdaryo viloyatida 18,1
nafarni, Surxondaryo viloyatida 10,3 nafarni, Qashqadaryo viloyatida 10,6 nafarni,
Namangan viloyatida 11,4 nafarni tashkil etgan. 2022-yil yakuniga kelib, kichik va xususiy
tadbirkorlikning YIMdagi ulushi 54,9 foizga, qurilishda 72,4 foizga va bandlik sohasida 74,4

foizga yetdi. Tadbirkorlik sub’ektlarini davlat tomonidan qo`llab-quvvatlashga ustuvor
ahamiyat berilib, Tadbirkorlik faoliyatini qo`llab-quvvatlash davlat jamg`armasi tomonidan
tadbirkorlik sub’ektlarining 46 mingdan ziyod loyihalariga 15 trillion so`mdan ortiq
miqdorda moliyaviy yordam ko`rsatildi. Tadbirkorlikni rivojlantirish, investisiyalarni jalb
qilish va biznesni yuritish uchun qulay muhit yaratish, tadbirkorlarning qonuniy
manfaatlarini himoya qilishning huquqiy kafolatlarini mustahkamlash sohasida keng
ko`lamli ishlar amalga oshirildi. Jumladan, soliq tizimi tubdan isloh qilindi, ruxsat beruvchi
hujjatlarni olish tartibi sezilarli darajada soddalashtirildi, tadbirkorlik sub’ektlarining
moliyaviy-xo`jalik faoliyati bilan bog`liq bo`lmagan rejali tekshirishlar bekor
qilindi.Tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq qarzlar hisobdan chiqarish “soliq amnistiyasi”
amaliyoti qo`llanildi. Koronavirus pandemiyasi davrida turizm, transport, farmasevtika va
to`qimachilik sanoati kabi tarmoqlarni qo`llab-quvvatlash va ularning barqarorligini
ta’minlashga alohida e’tibor qaratildi. Misol uchun turistik (mehmonxona) yig`imini
hisoblash va to`lash, tashqi savdo operasiyalari bo`yicha muddati o`tgan debitor qarzdorlik
uchun xo`jalik yurituvchi sub’ektlarga jarimalar qo`llash to`xtatildi.Tijorat banklari
tomonidan moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan tadbirkorlarning kreditlari bo`yicha
to`lovlarga kechiktirish taqdim etildi, muddati o`tib ketgan kreditlariga garov ta’minoti
bo`yicha jarima sanksiyalari va undiruv choralari qo`llanilmadi. Kichik tadbirkorlik
sub’ektlari, umumiy ovqatlanish korxonalari, yo`lovchi tashish, maishiy xizmatlar ko`rsatish
bilan shug`ullanuvchi tadbirkorlar mol-mulk solig`i va yer solig`ini to`lashdan ozod
qilindi.Mikrofirma va kichik korxonalarga ijtimoiy soliq stavkasi 12 foizdan 1 foizgacha
kamaytirildi, turoperatorlar, turagentlar, shuningdek joylashtirish vositalari uchun foyda
solig`i stavkasi 50 foizga kamaytirildi.Tadbirkorlik sub’ektlariga nisbatan asbob-uskunalar
va butlovchi buyumlar yetkazib berish bo`yicha import shartnomalari yuzasidan muddati
o`tgan debitor qarzdorlik uchun, agarda mazkur buyumlarni yetkazib berish muddati
ularning texnik xususiyatlari va o`ziga xosligidan kelib chiqqan holda 180 kundan ortiq
bo`lsa, moliyaviy jazo choralari qo`llanilmasligi belgilandi.Tadbirkorlik faoliyatining
chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik, uzumchilik oziq-ovqat va dorivor o`simliklari
yo`nalishlarini rivojlantirish uchun qo`shimcha imtiyoz va preferensiyalar berildi. Jumladan,
faoliyat turi parrandachilik bo`lgan tadbirkorlik sub’ektlari va Dorivor o`simliklar ishlab
chiqaruvchilar uchun foyda solig`i, mol-mulk solig`i, yer solig`i uchun soliq stavkasi 50 foiz
miqdorida qo`llanilishi belgilandi.

Chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik, uzumchilik, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab
chiqaruvchilari va kasanachilikni rivojlantirishning subsidiyalash tartibi belgilandi.Ko`rilgan
chora-tadbirlar natijasida fuqarolarning tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq jami 565 mlrd
so`mlik qarzlari hisobdan chiqarilib, 19 435 nafar shaxsning tadbirkorlik faoliyati tiklandi.
Pandemiya davrida tadbirkorlarni moliyaviy qo`llab-quvvatlash choralari
kuchaytirilib, ularga 86 trln so`m kredit, 33 trln so`mlik imtiyozlar va boshqa turdagi
ko`maklar ko`rsatildi. Mazkur choralar natijasida pandemiyadan zarar ko`rgan 100 mingdan
ziyod korxona o`z faoliyatini tiklab oldi.
4.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlantirish yo'llari va istiqbollari
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizda
tadbirkorlari bilan ochiq muloqot shaklidagi uchrashuvda so’zlagan nutqi. Siz kabi ishning
ko’zini biladigan, ishbilarimiz timsolida biz tom ma’nodagi Yangi O’zbekiston
bunyodkorlarini ko’ramiz. Bu haqida so’z yuritganda, mamlakatimizda har yili
yaratilayotgan ish o’rning 90 foizi xususiy sektor hissasiga to’g’ri kelishini ta’kidlash lozim.
Hozirgi kunda ushbu tarmoqda 5 milliondan ziyod aholi, ayniqsa, yoshlarimiz mehnat
qilayotgani uning nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy hayotimizdagi o’rni ham ortib
borayotganini ko’rsatadi. Shu boisdan ham agar biz iqtisodiyotimizni, ijtimoiy sohani yanada
yuksaltiramiz desak, tadbirkorlikni rivojntirish uchun barcha imkoniyat va sharoitlarni
yaratib berishimiz zarur. Albatta, keying 3-4 yilda tadbirkor uchun kredit va subsidiya olish,
litsenziya, ko’chmas mulk va resuruslarga ega ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI:
0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 208 MARCH, 2023 bo’lish , eksport kabi masalalarda
yaratdik. Ortiqcha tekshirishlar nuqd pul, valyuta va xomashyo bo’yicha mavjud cheklovlar,
to’siq va g’ovlarning aksariyatiga barham berildi.Eng asosiysi, el-yurtimiz o’rtasida va
davlat idoralarida tadbirkorlarga nisbatab munosabat o’zgardi, jamiyatda ularning obro’yi va
mavqei kun sayin tobora ortib bormoqda, bundan tashqari 2023-yildan oilaviy tadbirkorlikni
rivojlantirish dasturlar doirasidagi loyihalarni moliyalashtirish uchun kamida 13 trillion so’m
yo’naltirilgan va ushbu resurslar hududlar kesimida olib boriladi. Yana bir ma’lumatni
takidlab o’tish lozin, Davlat soliq qo’mitasi 1- yanvar holatiga Ozbekistondagi yakka
tatibdagi tadbirkorlar 2022-yilning 12 oyi davomida 238 188taga yetgan. Bu ko’rsatkich
2021-yilga nisbatan 9,4%ga (20,5mingta) oshgan. Hududlar kesimida yakka tartibdagi

tadbirkarlar eng ko’p qismi Toshkentda -29 152, Samarqandda – 28 618 hamda Farg’onada
24 272 tani tashkil etilgan. Jami tadbirkorlar 41,6%i ya’ni 99 307 tasi ayollar hissasiga
to’g’ri keladi. Mamlatatimizda foliyati uchun yangilik joriy qilinmoqda. Xususan, 2023-
yilda boshlab mikro biznes uchun aylanmadan olinadigan soliqning amaldagi 4%dan
25%gacha bo’lgan stavkalari o’rniga yagona 4% soliq stavkasi qo’llaniladi. O’zbekistonda
yoshlar tadbirkorligini qo’lab –quvvatlash va rivojlantirish amalga oshirilayotgan islohotlar
samarasi haqida ko’pgina ma’lumatlar bor. Yoshlarni ish bilan ta’minlashda ularning
iqtisodiy mustaqillikka erishishlari va hayotda o’z o’rinlarni topib ketishlarida kichik biznes
va tadbirkorlik sohasining rivojlanishi eng asosiy omil va manba bo’lib xizmat qiladi.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning 1
2023 yil uchun 22.12.2022 sanadagi bo’lib
o’tgan Murojaatnomasining oltinchi yo’nalishida tadbirkorlarni qo’llab quvvatlash ko’zda
tutilgan. Unda aytilishicha “Iqtisodiyotga mahalliy va xorijiy xususiy investitsiyalarni
ko`paytirish uchun sharoitlarni yanada yaxshilaymiz. Biz so`nggi olti yilda investitsiyalar
hajmini yalpi ichki mahsulotning 30 foizidan oshirishga erishdik. Kelgusi yili qariyb 30
milliard dollar sarmoya jalb qilinadi, shundan 25 milliard dollar xususiy investitsiyalar
bo`ladi. Jumladan, umumiy qiymati 8 milliard dollarlik 300 dan ziyod loyihani ishga
tushiramiz va yana 40 ta yangi yirik loyiha boshlanadi. faol investitsiyalarni jalb qilishda
xususiylashtirish va davlat-xususiy sheriklik imkoniyatlaridan to`liq va samarali foydalanish
zarur. Kelgusi yili katta xususiylashtirishni boshlaymiz, 1 mingga yaqin korxona savdoga
chiqariladi. Bugun ko`nglimdagi bir niyatimni sizlarga ochiq aytmoqchiman. Mening katta
niyatim – yurtdoshlarimiz orasida yuz minglab mulkdorlar, aksiyadorlar paydo bo`lsin.
Odamlarimiz o`z omonatlarini investitsiya qilib, yuqori daromadlarga ega bo`lsin. Shuning
uchun topshiriq berdim: kelgusi yilda eng yirik 10 ta kompaniya va tijorat banklarimizning
aksiyalari o`z aholimiz uchun ochiq va shaffof savdoga chiqariladi. Bu chinakam xalqchil
IPO bo`lishiga ishonaman. Shu borada ilgari ham aytgan gapimni takrorlashni o`rinli, deb
bilaman: xalq boy bo`lsa, davlat ham boy va qudratli bo`ladi. Navbatdagi masala – 2023
yilda tayyor mahsulotlar eksportini qo`shimcha 4 milliard dollarga oshirish asosiy
maqsadimiz bo`ladi. Bu yil boshlangan “Yangi O`zbekiston – raqobatbardosh mahsulotlar
yurti” dasturi o`z samarasini bermoqda. Bir yilning o`zida 2 mingga yaqin tadbirkorlar ilk
bor tashqi bozorlarga chiqdi.
Kelgusi yilda ham eksport qiluvchilarga transport va boshqa xarajatlarini
1
Sh.Mirziyoyevning 22.12.2022 yildagi Murojaatnomasi

kompensatsiya qilish davom ettiriladi. Yevropa bozorlariga tekstil, elektr texnikasi, charm-
poyabzal va boshqa tayyor mahsulotlar eksportini kamida 2 barobar oshiramiz.Mahsulotlar
eksporti bo`yicha hozirgi 9 ta bosqichdan iborat bojxona rasmiylashtiruvi 3 barobar
qisqaradi. Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo`lish bo`yicha asosiy muzokaralarni yakunlab,
ichki qonunchilikni moslashtirish, yangi standartlarni joriy etish ishlarini jadallashtiramiz.
Umuman, 2023 yilda eksport hajmi tariximizda ilk bor 23 milliard dollardan ortadi.”Raqamli
inqilob butun dunyo jamiyatini, shuningdek bizning ham hayotimizni misli ko’rilmagan
tezlikda o’zgartirmoqda.
Albatta, bu o’zgarishlar katta imkoniyatlar bo’libgina qolmay, ulkan qiyinchiliklarni
ham yuzaga keltiradi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadiga erishishda yangi
texnologiyalar yaratish muhim hissa qo’shadi ammo, to’liq ming foizli ijobiy natijalar
kafolatsizdir.Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishda raqamli texnologiyalarning o’rni juda
baland.Raqamli iqtisodiyot tadbirkorlar ishini osonlashtiradi. Vaqtini va xarajatlar
kesimining kamayishiga sabab bo’ladi. Oxirgi yillarda raqamli texnologiyalardan keng
foydalanishga imkoniyatlar yaratilmoqda, ayniqsa, IT sohasini rivojlantirish, kerakli kadrlar
yaratish dolzarb masalalardan hisoblanadi. O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish maqsadida bir nechta qonunlar qabul qilingan. Bu qonunlar tadbirkorlik
faoliyatini muhim tartibotlar bilan tashkil etish, tadbirkorlar va biznes subektlarining huquq
va majburiyatlarini belgilash va ularning ma'muriyatini ta'minlash maqsadida amalga
oshirilgan.
"Tadbirkorlik kodeksi": Bu kodeks tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi asosiy
qonuniy hujjatdir. Ushbu kodeks tadbirkorlarni tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish,
tadbirkorlik sub'ektlarini tuzish, korxona va tadbirkorlik tashkilotlarini boshqarish,
investitsiyalarni jalb qilish va boshqalariga doir huquq va majburiyatlarini belgilaydi.
"Investitsiya va biznes faoliyatini amalga oshirish huquqi" qonuni: Bu qonun
investitsiya va biznes sohasidagi faoliyatni tartibga solish, investitsiyalar bilan bog'liq
masalalarni yechish, investitsiyalarni jalb qilish va investitsiya loyihalarini amalga
oshirishning huquqiy asoslari va tartibotlarini belgilaydi.
"Soliq kodeksi": Soliq tijoratini tartibga soluvchi bu kodeks soliq to'lovchilarni
ma'muriyatini va qo'llab-quvvatlashini ta'minlash maqsadida qabul qilingan. Bu qonun
soliqlarni hisoblash, soliqlarning muddatlarini va shakllarini belgilaydi.
"Moliya va moliyaviy tuzilma huquqi kodeksi":Bu kodeks O'zbekiston

Respublikasidagi moliyaviy tuzilmalar, banklar, moliya bozori, sug'urta sohasi va boshqa
moliyaviy institutlarni tartibga solish huquqiy asoslari va tartibotlarini belgilaydi. Bu kabi
qonunlar tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, investitsiyalarini jalb qilish, soliq tijoratini
amalga oshirish, moliya sohasini tartibga solish va sog'liqni saqlash hamda boshqa muhim
masalalarni haliyo qonuniy tartibda to'g'ri olish uchun qabul qilingan. Bu qonunlar
tadbirkorlarni huquqiy asoslar bilan muhofaza qilish va biznes muhitini rivojlantirishga
xizmat qilish maqsadida amalga oshirilgan.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish uchun bir nechta chora tadbirlar ishlab chiqilgan.Bu tadbirlar tadbirkorlarga
qulayliklar yaratish, investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatlarini oshirish va biznes muhitini
yanada rivojlantirish maqsadida amalga oshirilgan. Ba'zi tadbirlarning misollarini
quyidagicha keltirish mumkin:
1. Tadbirkorlik sub'ektlariga soliq imtiyozlari:O'zbekistonda tadbirkorlik sub'ektlariga
soliq imtiyozlari berish, soliqlar va to'lovlar shartnomalarini yengillashtirish maqsadida
qonunlar qabul qilingan.Bu tadbirlar soliq imtiyozlari beruvchi mavqelarning tarkibiga sol
kidneydigan tadbirkorlik sub'ektlariga soliqlarda va to'lovlarda imtiyozlar va chegirmalar
berish orqali investitsiyalarini jalb etishga imkoniyat yaratadi.
2. Biznes osonlashganligi:Tadbirkorlarga interfeyslar o'zbek tili, ingliz tili va rus tili
kabi turli tillarda tadbirkorlik huquqini oson biling va davlat xizmatchilari bilan
suhbatlashish imkoniyati yaratilgan.Biznes yo'llarini noaniq osonlashtirish, litsenziya,
guvohnoma va mukofotlarda oldindan rejalashtirish shartlari yoritildi.
3."Davlat imzosi":Davlat va tadbirkorlar o'rtasidagi hamkorlik va hamkorlikning
muhim usullarini belgilaydigan "Davlat imzosi" jarayoni optimallashtirildi. Bu tadbirlar
davlat va tadbirkorlar o'rtasidagi ishbirligini oshirish, investitsiyalarini jalb etishni yanada
qulaylashtirish va mazkur muhitdagi biznesning rivojlanishiga yordam beradi.
4.Biznes tashkilotlariga qo'llab-quvvatlash: Biznes tashkilotlari, masalan,
"Tadbirkorlar markazi" va "Tadbirkorlikda iqtisodiy aloqalar markazi" kabi, tadbirkorlarga
maslahat berish, ularga qo'llab-quvvat berish, investitsiya loyihalarini yaratish va muhim
iqtisodiy tadbirlar amalga oshirishda hamkorlik qilish imkoniyatini yaratgan.
5.Biznes tovararo-transport infratuzilmasini rivojlantirish: Tadbirkorlarga transport
hamkorlikda vergiler va to'lovlar chet eldan kelgan va chiqqan tovarlarni yo'lga qo'yishlar
uchun tashkil etilgan sohiyalashtirishda imtiyozlar berildi va transport sohasidagi logistik
muhitini yanada rivojlantirish maqsadida chora tadbirlar ishlab chiqildi.

Shunga o'xshash boshqa chora tadbirlar ham amalga oshirilgan va amalda namoyon
bo'lgan.Bu tadbirlar O'zbekistondagi tadbirkorlik faoliyatini o'rnatish, biznes sub'ektlarining
rivojlanishini oshirish va mamlakat iqtisodiyotini mustahkamlash uchun samarali natija
berdi.
O'zbekistonda 2023-yil 2024-yil davrida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish uchun
bir nechta ishlar amalga oshirildi. Bu davrda qonunlar va qarorlar ishlab chiqilgan va amalga
oshirilgan.
Bulardan quydagi bir nechtasini misol qilib ko’rsatsak bo’ladi:
1.Soliqqa tortishlar osonlashishi: Soliq manbai oliy bo'lgan tadbirkorlarga soliqqa
tortishlar osonroq bo'lishi uchun qadam chiqarildi. Bu bilan birga, soliqqa tortishning tarixi
va bajarilishi muhokama qilindi.
2.Tartibga solish jarayonlarining soddalashtirilishi: Tadbirkorlik faoliyatini tartibga
solish jarayonlarining soddalashtirilishi va boshqarishni osonlashtirish maqsadida "single
window" tizimi kengaytirildi. Bu tizim orqali tadbirkorlar, huquqiy va moliyaviy
jarayonlarni ma'muriyat organlari bilan samarali olib borishlari mumkin.
3.Kafolat berish tizimining yanada rivojlantirilishi: Kafolat berish tizimi tadbirkorlar
uchun katta ahamiyatga ega. Bu tizimning yanada rivojlantirilishi va innovatsion usullarni
joriy etish uchun qonun hujjatlar ishlab chiqildi.
4.Viza va tartibga solishning simplifikatsiyalashishi: Suv tadbirkorlari uchun viza
tartibini simplifikatsiyalash uchun qadam chiqarildi. Bu jarayon davlat va tadbirkorlar
orasidagi hamkorlikni soddalashtiradi.
5.Innovatsion faoliyatni himoya qilish: Innovatsion sohasidagi faoliyatni yanada
rivojlantirish uchun qonunlar va dasturlar ishlangan. Innovatsion tadbirkorlar uchun
beriladigan imtiyozlar va daromadlarda soliq chegaralarning pasayishi jihatlarini o'z ichiga
oladi. Bu bilan birga, tadbirkorlik sohasida xalqaro standartlar bilan moslashtirilgan tartib va
qonunlar ishlab chiqarilgan. Bu qadam-tadbirlar tadbirkorlikning rivojlanishini yuqori
darajada rag'batlantirdi. 2023-yil 1-sentabr holatiga jami ro`yxatdan o`tgan korxona va
tashkilotlar soni 678 141 tani ( fermer va dehqon xo`jaliklarisiz ) tashkil etdi.
Ularni so`nggi yillarning mos davridagi dinamikasi quyidagicha:
2019-yil – 399 184 ta
2020-yil – 475 580 ta
2021-yil – 558 206 ta

2022-yil – 606 771 ta
2023-yil – 678 141 ta
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak Tadbirkorlik faoliyati, tadbirkorlikning o'z faoliyat
sohasida faol bo'lishi va moliyaviy foyda olishga yo'naltirilgan faoliyatlar to'plamidir.
Tadbirkorlik faoliyatining asosiy maqsadi, xizmat yoki mahsulot ishlab chiqarish orqali
moliyaviy daromad olishdir.
Tadbirkorlik faoliyati bir nechta bosqichlardan iborat bo'lishi mumkin. U boshqaruv,
loyihalash, moliyalashtirish, marketing, savdo va boshqa jarayonlarni o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik faoliyati shaxsiy tadbirkorlar, kichik bizneslar, korporativ tashkilotlar va davlat
tomonidan asos solinadigan kompaniyalarning ham faoliyatini o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik faoliyati quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin:
Risklar va moliyaviy oqibatlarning qabul qilinishi: Tadbirkorlik faoliyati moliyaviy
risklarni o'z ichiga oladi. Tadbirkorlar, moliyaviy oqibatlarni va xavfli holatlarni tahlil qilishi
va ularga qarshi turish uchun qo'llanmalar ishlatishi kerak.
Savdo va marketing: Tadbirkorlar mahsulotlarni sotish, xizmatlarni taklif qilish va
marketing strategiyalarini rivojlantirish bilan shug'ullanishadi. Ular bozor o'zgarishlari va
mijoz talablari haqidagi ma'lumotlarni o'rganish, reklama va brandni rivojlantirish bilan
shug'ullanishadi.
Moliyalashtirish: Tadbirkorlar moliyalashtirish jarayonlarini boshqarish uchun

muvaffaqiyatli moliyalashtirish strategiyalarini rivojlantirishadi. Bu, to'lovlar, hisob-kitob,
daromad va zimma-hisoblash jarayonlarini o'z ichiga oladi.
Biznes rejalashtirish: Tadbirkorlik faoliyati tadbirkorlar uchun maqsadga muvofiq
rejalashtirishni o'z ichiga oladi. Bu, moliyaviy maqsadlarni tayyorlash, resurslarni
boshqarish, ishchi jihatdan tashkil qilish va faoliyatning boshqa sohalarini o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik faoliyati o'zida kuchli muammolar va imtiyozlar ham o'z ichiga oladi.
Uning muammolari o'zgaruvchanlik, moliyaviy xavf va qo'shimcha resurslarga ega bo'lishi
mumkin. Boshqa muammolar esa konkurentsiya, bozor o'zgarishlari va qonunvayliklar bilan
bog'liq bo'lishi mumkin. Tadbirkorlik faoliyati davlatlar va ijtimoiy tashkilotlar tomonidan
moslashtirilgan qonunlar, huquqiy normativlar va etik tamoyillar bilan cheklanadi.
Umuman olganda, tadbirkorlik faoliyati moliyaviy daromad olishga yo'naltirilgan va
har bir tadbirkor uchun xususiy bo'lishi mumkin. Faoliyatning muvaffaqiyati
tadbirkorlarning sifatli boshqaruv, strategik rejalashtirish, marketing va moliyalashtirish
jarayonlarini to'g'ri amalga oshirishiga bog'liq bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’ythati
1.O`lmasov A., Vaxobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: «Iqtisod-moliya»,
2014.
2.Shodmonov Sh.Sh., G`ofurov U.V.Iqtisodiyot nazariyasi.Darslik. - T.:
«Iqtisodmoliya», 2010
3.Shodmonov Sh.Sh., G`afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. – T.: «Fan va
texnologiya». 2005 JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/ Volume–21_Issue-3_January_2023 162
4. Razzoqov A., Toshmatov Sh., O`rmonov N. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. – T.:
«Moliya». 2002.
5.Xudoyberdiyev H., Xodjitdiniva T. “Iqtisodiy bilim asoslari”
6.Gaibnazarova Z.T., Isamuhametov Sh.A. “Iqtisodiy nazariyasi”
Internet saytlari
Stat.uz – davlat statistika qo’mitasi
Kun.uz
daryo.uz

Sotib olish