Talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha ózgeriwine múnásibetin analizlew - Iqtisodiyot - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	257.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Dekabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Xushnudjon Safarniyozov

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2025

0 Sotish

Talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha ózgeriwine múnásibetin analizlew

Sotib olish

Tema: Talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha ózgeriwine
múnásibetin analizlew.
Reje:
1. Kirisiw
2. Tiykarǵ�i bólim.
2.1 Talap túsini
ǵi hám onıń óz ǵeshelikleri.
2.2 Talap nizamı.
2.3 Tutınıwshılardıń baha óz
ǵeriwine múnásibeti (keste menen)
2.4 Misal hám sheshimler.
3. Juwmaq.
4. Paydalanil
ǵan ádebiyatlar.

Kirisiw
Mikroekonomikalıq analiz ekonomikanıń kishi bólimlerin, atap aytqanda,
tutınıwshılar, shańaraqlar, firmalar hám olardıń bazardaǵ�ı is-háreketlerin
úyreniw
ǵe qaratıl ǵan ekonomikalıq pán tarawi. Ol ekonomikalıq resurslar, ónim
hám xızmetlerdiń bólistiriliwi, bahanıń qáliplesiwi, talap hám usınıs sıyaqlı
processlerdi tereń tallaw imkaniyatın beredi. Mikroekonomikalıq analiz tek
teoriyalıq jaqtan emes, al ámeliyatta ekonomikalıq qararlar qabil etiwde de úlken
áhmiyetke iye. Mısalı, firma óz óniminiń bahasın bel
ǵilewde, tutinıwshı bolsa satıp
alıw qararın qabıl yetiwde mikroekonomikalıq nızamlar tiykarında háreket yetedi.
Sol sebepli, mikroekonomikalıq analizdiń tiykar
ǵ�ı maqseti - ekonomikalıq
subyektlerdiń háreketlerin túsiniw hám bazar procesleriniń ishki mexanizmin
anıqlawdan ibarat.
Talap túsini
ǵi mikroekonomikada orayliq orin iyeleydi. Talap - bul
tutınıwshılardıń bel
ǵili bir ónim yaki xizmetti túrli bahalarda satıp aliw ǵa tayar
bol
ǵan muģdarı sıpatında túsiniledi. Talap mu ǵ�darı baha menen tikkeley baylanıslı
bolıp, bazarda bahalar hám tutiniw mu
ǵ�darınıń qáliplesiwin bel ǵileydi. Talap,
sonday-aq, tutınıwshılar minez-qulqın úyreniw arqalı, bazar teńsalmaqlılı
ǵ�ı,
resurslardıń nátiyjeli bólistiriliwi hám bahalardıń qáliplesiwin túsiniw
ǵe járdem
beredi. Bazar ekonomikasında talap hám usınıs óz ara teń salmaqlıq payda yetedi,
bahalar bolsa usı teń salmaqlıq nátiyjesinde qáliplesedi. Sol sebepli, talaptı
analizlew, tutınıwshı is-háreketin hám bazar processlerin tereńirek túsiniw
ǵe
imkan beredi.
Temanıń áhmiyetlili
ǵi sonnan ibarat, tutınıwshılardıń bahanıń óz ǵeriwine
múnásibeti bazar ekonomikasında ónimniń qay muģdarda satılıwın hám bahalar
dinamikasın bel
ǵileydi. Talap nizamı sonı kórsetedi, e ǵer ónimniń bahası arca,
tutınıwshılar oni kemirek satıp aladı, kerisinshe, baha tómenlese, talap artadı. Sol
arqalı baha hám talap arasında
ǵ�ı baylanıs tek teoriyalıq jaqtan yemes, al ámeliy
ekonomikalıq qararlar qabıl yetiwde de áhmiyetke iye boladı. Talap nizamı

tutınıwshılar is-háreketin aldınnan boljaw, bazar teńsalmaqlılıǵ�ın analizlew hám
ekonomikalıq siyasattı qáliplestiriwde de tiykarģı qural esaplanadı.
Referattıń maqseti - talap nizamın túsindiriw, tutınıwshılardıń baha
óz
ǵeriwine múnásibetin talqılaw, talap hám baha arasında ǵ�ı baylanıstı keste hám
misal járdeminde ámeliy jaqtan kórsetiw. Sol arqalı mikroekonomikalıq
proceslerdi tereńirek túsiniw hám tutınıwshı is-háreketin jaqsıraq túsiniw múmkin
boladı. Bunnan tısqarı, bul tema tutınıwshılar hám islep shı
ǵ�arıwshılar ushın bazar
sharayatında durıs strate
ǵiyalar islep shı ǵ�ıw, baha siyasatın bel ǵilew hám
resurslardı nátiyjeli bólistiriw imkaniyatın beredi.
Kirisiw bóliminde sonday-aq, talaptıń túrli ekonomikalıq faktorlar
ǵa,
máselen, tutınıwshılar dáramatı, ónimniń ornın basıwshı hám tolıqtırıwshı ónimler,
jeke did hám tal
ǵ�am sıyaqlı faktorlar ǵa baylanıslılı ǵ�ı da áhmiyetli ekenli ǵin
itibar
ǵ�a alıw kerek. Bul bolsa talaplar ǵ�a tásir etiwshi ishki hám sırtqı faktorlardı
tereńirek tallaw imkaniyatın jaratadı.
2.1 Talap túsinigi hám onıń ózgeshelikleri.
Talaptıń ekonomikalıq mazmuni
Talap - bul tutınıwshılar bel
ǵili waqit dawamında, bel ǵili bahalarda satıp
aliw
ǵa tayar bol ǵan ónim yaki xizmetler muģdarı. Mikroekonomikalıq kózqarastan
talap tek
ǵ�ana tutınıwshılardıń qálewi emes, al ol bazarda ǵ�ı bahalar hám
tutınıwshılardıń dáramatına tikkeley baylanıslı.Talaptıń ekonomikalıq mazmunı
sonnan ibarat, ol tek
ǵ�ana tutınıwshılardıń mútájliklerin kórsetip qoymastan, al
ekonomikalıq resurslardıń nátiyjeli bólistiriliwi hám bazar teń salmaqlılı
ǵ�ınıń
qáliplesiwinde de áhmietli rol oynaydı. Talap bazar mexanizminin oraylıq elementi
bolip, baha hám talap etiletu
ǵ�in mu ǵ�dar ortasında ǵ�ı qatnasti aniqlaw ǵ�a járdem
beredi. Talapti analizlew arqali firmalar hám mámleket ekonomikalıq siyasatti
nátiyjeli rejelestiriwi múmkin. Máselen, tutınıwshılardıń qanday da bir ónim
ǵe
bol
ǵan talabın úyreniw arqalı islep shi ǵarıwshılar ónim bahasın bel ǵilewi, óndiris
kólemin rejelestiriwi hám resurslardı nátiyjeli bólistiriwi mumkin. Sonıń menen

birǵe, talaptı baqlaw bazar teńsalmaqlı ǵ�ın saqlaw hám ekonomikalıq processlerdi
pro
ǵnozlawda da úlken áhmietke ie.
Talap funkciyası hám talap grafigi
Soraw funkciyası - bul talap etiletuģın ónim muģdarı (Q_d) hám oniń bahası (P)
arasında
ǵ�ı matematikalıq baylanıstı anlatıwshı funkciya esaplanadı. Talap
funkciyasınıń ulıwma forması tómende
ǵishe jazıladı:
Q
d = f (P)
Bul jerde:
 (Q
d ) - talap etiletuģin muģdar,
 (P) - ónim bahası,
 ( f ( P )) - baha h á m basqa faktorlard ıń talapqa t á siri .
Talap ǵ
rafi ǵi bolsa bul funkciyan ı n vizual k ó rinisi bolip tab ı lad ı. Grafi ǵine
muwap ı q , talap nizam ı na muwap ı q , ó nim bahas ı arca , talap etiletu ģı n mu ģ dar
kemeyedi , kerisinshe , baha t ú sse , talap artad ı. Talap ǵ
rafi ǵi á dette shepke t ó men ǵe
iyil
ǵen s ı z ı q s ı pat ı nda s ú wretlenedi , bul baha h á m talap ortas ı nda ǵ �ı keri baylan ı st ı
k ó rsetedi .
Matematikal ı q anlatpa h á m ǵ
rafi ǵi arqal ı talapt ı analizlew tut ı n ı wsh ı is -
h á reketin ald ı nnan boljaw imkaniyat ı n beredi . Son ıń menen bir
ǵe , talap funkciyas ı
bazarda baha h á m talapt ıń qanday ó z
ǵeretu ǵ �ı nl ı ǵ�ı n an ı q k ó rsetedi , bul bolsa
mikroekonomikal ı q qararlard ı n á tiyjeli qab ı l yetiw
ǵe j á rdem beredi .
Talaptı qáliplestiriwshi faktorlar
Talapt ı tek ó nim yaki xizmet bahas ı bel
ǵilemeydi ; oni ń q á liplesiwine bir qatar
ekonomikal ı q , sociall ı q , m á deniy h á m psixolo
ǵiyal ı q faktorlar t á sir etedi . Talapti
t ú siniw h á m oni analizlew bazar mexanizmin tere ń irek t ú siniw , tut ı n ı wsh ı
h á reketlerin boljaw h á m ekonomikal ı q qararlar qabil etiwde j ú d á á hmiyetli . Talapt ı
q á liplestiriwshi faktorlard ı tol ı q analizleytu ǵ
�ı n bolsaq , olar t ó mende ǵilerdi ó z
ishine alad ı:

1. Ó nim bahas ı ( P )
Baha talapt ı belǵilewshi e ń tiykar ģı h á m tikkeley faktor . Talap nizam ı
boyinsha , baha arca talap etiletu ģı n ó nim mu ģ dar ı kemeyedi , baha t ú skende
bolsa talap artad ı. Bul princip tut ı n ı wsh ı minez - qulq ı n ıń tiykar ǵ
�ı principi
esaplanad ı. Baha ó z
ǵeriwi talap elastikli ǵin de bel ǵileydi : ay ı r ı m ó nimler
ush ı n baha art ı w ı talapt ı sezilerli d á rejede kemeyttiredi ( elastik talap ), ay ı r ı m
ó nimler ush ı n talap derlik ó z
ǵermeydi ( neselastik talap ). M ı sal ush ı n ,
k ú ndelikli z á r ú rlik buy ı mlar ı - nan , suw h á m elektr ener
ǵiyas ı bahas ı
k ó terilse de , tut ı n ı wsh ı lar on ı sat ı p al ı wd ı derlik toqtatpayd ı, biraq bahas ı
joqar ı bol ǵ
� an lyuks ó nimlerine talap sezilerli azayad ı.
2. Tut ı n ı wsh ı lar d á ramat ı ( Y )
Talap tut ı n ı wsh ı lard ıń d á ramat ı na baylan ı sl ı. D á ramat artqan say ı n
tut ı n ı wsh ı lar k ó birek ó nim h á m x ı zmet sat ı p alad ı, á sirese normal h á m joqar ı
sapal ı tovarlar ǵ
� a . Kem d á ramatl ı tut ı n ı wsh ı lar bolsa arzan ı raq ó nimler ǵe
talapt ı artt ı rad ı. Son ıń menen bir
ǵe , ay ı r ı m ó nimler d á ramat art ı w ı menen
talap kemeyetu ǵ
�ı n " t ó men d á ramatl ı tovarlar " ( m á selen , arzan tut ı n ı w
tovarlar ı) bol ı w ı m ú mkin . D á ramatt ıń ó z
ǵeriwi talapt ı ke ń qamt ı wsh ı
tallawda á hmiyetli , sebebi ol tut ı n ı wsh ı lard ıń sat ı p al ı w q á bileti h á m
ekonomikal ı q is - h á reketlerin an ı qlaw ǵ
� a j á rdem beredi .
3. T á biyat , q á lewler h á m m á deniy faktorlar
Tut ı n ı wsh ı lard ıń jeke tal ǵ
� am ı, q á lewleri , m á deniy q á diriyatlar ı h á m á detleri
talapt ı q á liplestiredi . M á selen , salamat turm ı s t á rizin ú ǵ
it - n á siyatlawsh ı
kampaniyalar ekolo
ǵiyal ı q h á m or ǵanikal ı q ó nimler ǵe bol ǵ � an talapt ı
artt ı rad ı. Sonday - aq , moda , brendler h á m reklama tut ı n ı wsh ı lard ı bel
ǵili bir
ó nimdi sat ı p aliw
ǵa iytermeleydi . D á m h á m q á lewler tut ı n ı wsh ı is -
h á reketini ń ó zine t á nli
ǵin bel ǵileydi h á m talapt ı pro ǵnozlawda á hmiyetli
faktor esaplanad ı.
4. Or ı nbasar h á m tolt ı r ı wsh ı ó nimler
Talapt ı q á liplestiriwshi j á ne bir á hmiyetli faktor ó nimler aras ı nda ǵ
�ı
m ú n á sibet bol ı p tab ı lad ı:

Or ı nbasar ó nimler : Eǵer tiykar ģı ó nim bahas ı arca , tut ı n ı wsh ı lar o ģ an
alternativ sipat ı nda basqa ó nim
ǵe talapt ı as ı rad ı. M á selen , may bahas ı
k ó terilse , mar
ǵarin ǵe talap artad ı.
Tol ı qt ı r ı wsh ı ó nimler : E
ǵer bir ó nim basqa ó nim menen bir ǵe qollan ı lsa , ol
ó nim bahas ı k ó teril
ǵende talap etiletu ģı n basqa ó nim ǵe bol ǵan talap
kemeyedi . M á selen , avtomobil bahas ı k ó terilse , o ǵ
� an qos ı msha aw ı s ı q
b ó lekler h á m aksessuarlar talab ı n kemeytedi .
5. K ú tilgenler ( expectations )
Tut ı n ı wsh ı lar keleshekte
ǵi bahalar , d á ramat yaki bazar sharayatlar ı boy ı nsha
k ú tilmeler
ǵe tiykarlan ı p h á zir sat ı p al ı wd ı k ó beytiwi yaki azayt ı w ı m ú mkin .
E
ǵer tut ı n ı wsh ı lar keleshekte bahalar k ó teriliwin k ú tse , olar h á zir sat ı p
al ı wd ı k ó beytedi ; kerisinshe , bahalar t ó menleydi de
ǵen k ú tilme bolsa , sat ı p
al ı wd ı keshiktirip qoyad ı. Bul talapt ı waq ı t boy ı nsha tallaw h á m bazarda ǵ
�ı
ó z
ǵerislerdi boljawda á hmietli faktor esaplanad ı.
6. Xal ı qt ıń san ı h á m quram ı
Ó nim
ǵe bol ǵ � an ul ı wma talap xal ı qt ıń san ı h á m quram ı menen tikkeley
baylan ı sl ı. Xalq ı k ó beyse , talap k ó beyedi ; kemeyse , talap kemeyedi .
Sonday - aq , jas topar ı, jumisshi k ú shi h á m sha ń araqlar quram ı da talapt ı
bel
ǵileydi . M á selen , jaslar texnolo ǵiyal ı q ó nimler ǵe , ú lken jasta ǵ �ı xal ı q
bolsa salamat awqat ó nimlerine talapt ı artt ı rad ı.
7. Sociall ı q , m á deniy h á m ruwxiy faktorlar
Talapqa reklama , marketin
ǵ , m á deniy d á st ú rler , bilimlendiriw h á m sociall ı q
normalar da t á sir k ó rsetedi . M á selen , salamat awqatlan ı w tendenciyas ı
ay ı r ı m az ı q - awqat ó nimlerine talapt ı as ı rad ı, reklama kompaniyalar ı bolsa
tut ı n ı wsh ı lard ı bel
ǵili bir ó nimdi sat ı p al ı w ǵ � a iytermeleydi . Sociall ı q h á m
m á deniy faktorlar tut ı n ı wsh ı qarar ı n q á liplestiriwde á hmiyetli rol oynayd ı,
sebebi olar tut ı n ı wsh ı lar h á reketin psixolo
ǵiyal ı q h á m m á deniy kontekstke
baylan ı st ı rad ı.
Son ıń menen bir
ǵe , talapt ı q á liplestiriwshi barl ı q faktorlar bir - biri menen t ı ǵ�ı z
baylan ı sl ı bol ı p , bazard ıń real is - h á reketlerin tol ı q t ú siniw ush ı n olard ı kompleksli

t ú rde tallaw z á r ú r . Talapt ı tere ń ú yreniw tek teoriyal ı q jaqtan emes , al á meliyatta
da mikroekonomikal ı q qararlar qab ı l etiwde ú lken á hmiyetke iye . Bul firmalar h á m
tut ı n ı wsh ı lar ushin bazar sharayat ı nda n á tiyjeli strateǵiyalar islep shi ǵ � iw h á m
resurslardi optimal b ó listiriw imkaniyatin jaratadi .
2.2 Talap nizamı.
Talap nizamınıń mazmuni.
Talap nizamı mikroekonomikanıń eń tiykarģı hám fundamental nizamlarınan
biri. Ol sonı bildiredi, e
ǵer qanday da bir ónim yaki xizmettiń bahası kóterilse,
tutınıwshılar oni kemirek satıp aladı, kerisinshe, baha tómenlese, talap artadi. Bul
keri baylanıs tutinıwshılardıń ekonomikalıq is-háreketlerin túsindiredi hám bazar
mexanizminin tiykar
ǵ�ı principlerin kórsetedi.
Talap nizamınıń mazmuni tutınıwshılardıń resurslar sheklen
ǵenli ǵi hám
tańlaw etiw minnetlemesine tiykarlanadi. Tutınıwshılar sheklen
ǵen daramatqa iye
bol
ǵani ushin, baha kóteril ǵende satıp alıw qábileti tómenleydi hám olar ónimdi
kemirek satıp aliw
ǵa májbúr boladı. Sonıń menen bir ǵe, baha túskende
tutınıwshılar kóbirek satıp alıw imkaniyatına ie boladı, bul bolsa talaptıń artıwına
alıp keledi.Talap nızamı sonday-aq, bazar bahaların qáliplestiriwde de áhmietli rol
atqaradı. E
ǵer baha joqarı bolsa, talap kemeyedi, artıqsha ónim bazarında baha
tómenleydi; e
ǵer baha tómen bolsa, talap artadi, bul bolsa bahanıń qayta
kóteriliwine alıp keledi. Solay etip, talap nizamı bazar teńsalmaqlılı
ǵ�ın jaratıwda
hám bahalardıń turaqlılı
ǵ�ın támiyinlewde tiykar ǵ�ı mexanizm bolıp xızmet yetedi.
Talap grafigi hám matematikalıq kórinisi
Talap nizamı
ǵrafi ǵi hám matematikalıq anlatpası arqalı vizual hám anıq
tárizde kórsetiledi. Talap
ǵrafi ǵinde x kósherinde ónim muģdarı (Q
d ), y kósherinde
bolsa baha (P) kórsetiledi. Grafik boyinsha, talap sızı
ǵı shepke tómen ǵe iyil ǵen
sızıq sıyaqlı súwretlenedi, bul baha hám talap arasında
ǵ�ı keri baylanıstı kórsetedi.
Matematikalıq anlatpası tómende
ǵishe boladı:
Qd = f (P).
yamasa ápiwayı sızıqlı formada:
Qd = a - b P.

Bul jerde:
 (Q
d ) - talap etiletuģin muģdar,
 (P) - ónim bahası,
 (a) - talaptıń maksimal muǵ�darı (baha nol bol ǵ�anda),
 (b) - baha artqanda talap kemeyiw tezli
ǵin kórsetiwshi koefficient.
↑↓
Máselen, ye ǵer bir ónim nırqı arca, (P), talap mu ǵ�darı (Qd ) boladı, bul talap
nızamınıń ámeliy kórinisi bolıp tabıladı.
Talaptıń elastikligi túsinigi (baha elastikligi)
Talaptıń baha elastikli
ǵi - bul baha óz ǵeriwine talaptıń qanshelli seziwsheń juwap
beretu
ǵ�ınlı ǵ�ın ólshewshi kórsetkish. Ol tómende ǵishe esaplanadı:
E d = % talab uyreniw .
% narx uyreniw
Bul jerde:
 (E
d ) - talaptiń baha elastikli
ǵi,
 (% talap óz
ǵeriwi) - talap mu ǵ�darınıń procent óz ǵeriwi,
 (% baha óz
ǵeriwi) - bahanıń procent óz ǵeriwi.
Talap elastikli
ǵi járdeminde ónimniń baha óz ǵeriwine bol ǵ�an talap reakciyasın
analizlew múmkin. Ye
ǵer (E
d > 1) bolsa, talap elastik yesaplanadi (baha óz ǵeriwi
talapqa úlken tásir yetedi); ye
ǵer (E
d < 1) bolsa, talap elastik yemes yesaplanadi
(baha óz
ǵeriwi talapqa az tásir yetedi); ye ǵer (E
d = 1) bolsa, talap bir birlik elastik
yesaplanadi.
Misal: E
ǵer nan bahası 10% kóterilse hám talap muģdarı 5% kemeyse, baha
elastikli
ǵi:
Ed = 5 %
10 % = 0,5
Bul nan
ǵ�a bol ǵ�an talap baha ǵ�a salıstır ǵ�anda elastik emes, ya ǵ�nıy bahanıń óz ǵeriwi
talapqa salıstır
ǵ�anda az tásir etedi, de ǵeni.
Talap elastikli
ǵi ekonomikalıq qararlar qabil etiwde júdá áhmiyetli. Mısalı,
firmalar ónim bahasın bel
ǵilewde talap elastikli ǵin esapqa aladı: elastik talapqa iye
ónim bahasın asırıw paydanı kemeytiw
ǵe alıp keledi, elastik emes talapqa iye ónim
bahasın asırıw paydanı asırıwı múmkin.

2.3 Tutınıwshılardıń baha ózgeriwine múnásibeti.
Tutınıwshılardıń baha ózǵeriwine múnásibeti mikroekonomikanıń tiykar ǵ�ı
tallaw obyekti esaplanadı. Baha artıwı yaki kemeyiwi tutınıwshılardıń minez-
qulqın tikkeley qáliplestiredi hám talap muģdarınıń óz
ǵeriwine alıp keledi.
Tutınıwshılar sheklen
ǵen daramatqa iye bol ǵani ushin, ónim bahası arca, olar satıp
aliw kólemin kemeytedi; baha túskende, kóbirek satıp aliw imkaniyatına iye
boladı. Solay etip, baha óz
ǵerisleri tutınıwshı qararlarına tikkeley tásir etedi.
Baha artıwı hám tómenlewi nátiyjesinde tutınıwshılar háreketi
1. Bahasınıń artıwı
Baha kóteril
ǵende tutınıwshılar tómende ǵi háreketlerdi ámel ǵe asıradı:
o Ónim satıp alıwdı qısqartadı.
o Orınbasar, arzanıraq alternativalar
ǵa ótedi.
o Satıp alıwdı keshiktiriwi yamasa azaytıwı múmkin, ásirese talap
elastik bol
ǵ�an ónimler ushın.
Misal: E
ǵer sút bahası 10 000 sumnan 12 000 sumģa arca, ayırım
tutınıwshılar sút satıp alıwdı kemeytedi yamasa alternativ - sút arzanlaw
markasına ótedi.
2. Bahasınıń azayıwı
Baha tómenle
ǵende tutınıwshılar tómende ǵilerdi ámel ǵe asıradı:
o Ónim satıp alıwın arttıradı.
o Ay ı r ı m tut ı n ı wsh ı lar ald ı n sat ı p alma ǵ
� an ó nimdi sat ı p alad ı.
o Talap elastik bol
ǵan ónimlerde talap sezilerli dárejede artadı.
Misal: E
ǵer sút bahası 12 000 sumnan 10 000 sumģa tússe, tutınıwshılar sút
satıp alıw kólemin arttıradı hám bazar talabınıń kóbeyiwine alıp keledi.
Keste: Baha hám talap ortasında
g2ı baylanıslılıq.
Tómende
ǵi keste bir ónim - máselen, sút - boyinsha baha hám talap muģdarınıń
qalay óz
ǵeriwin kórsetedi:
Keste (1.1)

Bahası (sum) Talap mug2darı (litr) Túsindirme
14 000; 80. Baha joqarı, talap tómen
12 000; 100 Baha tómenlep, talap artıp atır
10 000; 120. Baha tómen, talap joqarı
8 000 150. Bahası júdá tómen, talap sezilerliktey arttı
Kesteden kórinip tur
ǵanınday, bahanıń kóteriliwi talaptı kemeytedi, al
bahanıń tómenlewi talaptı kóteredi. Bul talap nizamı hám tutınıwshı háreketiniń
anıq kórinisi.
Talaptıń elastiklik dárejesi
Talap elastikli
ǵi baha óz ǵeriwine talaptıń sez ǵirli ǵin kórsetedi. Ol tómende ǵi
formula menen anlatıladı:
Ed=% Talaptıń ózger iwi .
% baha qoyıw
Talap elastikli
ǵi tómende ǵishe talqılanadı:
 E
ǵer (E
d >1) bolsa, talap elastik: baha óz ǵeriwi talapqa sezilerli tásir etedi.
 E
ǵer (E
d < 1) bolsa, talap elastik emes: baha óz ǵeriwi talapqa az tásir etedi.
 E
ǵer (E
d = 1) bolsa, talap bir birlik elastik: baha óz ǵeriwi talapqa
proporcional tásir etedi.
Mısal : Sút bahası 12 000 sumnan 10 000 sum
ǵ�a tústi, talap 100 litrden 120 litr ǵe
shekem arttı. Baha óz
ǵeriwi:
% baha ózgeriwi = 16.7 % 12000 − 10000
12000 ∗ 100
Talaptıń óz
ǵeriwi:

% talap ózǵeriwi = 100 = 120 − 100
100 ∗ ¿
20%
Talap elastikli
ǵi:
E
d = 20 %
16,7 % ≈ 1.2.
Bul sút boyinsha talap elastik, ya
ǵ�nıy bahanıń 1% óz ǵeriwi talapqa 1,2% tásir
etedi, de
ǵeni. Usınıń menen, bahanıń óz ǵeriwine tutınıwshılardıń juwabı anıq
ólshenedi hám bazardı pro
ǵnozlaw imkaniyatı payda boladı.
2.4 Misal hám sheshimler.
Masala:
Aytayıq, bir ónim - máselen, sút boyınsha talap funkciyası tómende
ǵishe
anlatıladı:
Q
d = 200 - 5P.
Bul jerde:
 (Q
d ) - talap etiletuģin muģdar (litrde),
 (P) - ónim bahası (sumda).
Soraw: Sút bahası 20 000 sumnan 24 000 sumģa arca, talap qalay óz
ǵeredi?
Basqıshpa-basqısh sheshim:
Dáslepki ma
g2lıwmat:
 Talap funkciyası: (Q
d = 200 - 5P)
 Baslan
ǵ�ish baha: (P
1 = 20,000) swm
 Jańa baha: (P
2 = 24 000) swm
2. Talap mu
g2darın esaplaw:
Dáslepki talap:
Q
1 = 200 - 5 * 20 000

Q
1 = 200 - 100 000 = - 99,800;
Esletpe: Eǵer bahalar sum birliklerinde úlken bolsa, talap funkciyasın ańsatıraq
islew ushin bahalardı 1000 sum birliklerine kóshiriw usinis etiledi. Mısalı, (P = 20)
(mıń swm). Sol tárizde:
Q
d =200-5P, P
1 =20, P
2 =24.
Dáslepki talap:
Q
1 = 200 - 5 * 20 = 200 - 100 = 100 litr. </>
Jańa talap:
Q
2 = 200 - 5 * 24 = 200 - 120 = 80 litr. </>
3. Nátiyjelerdi tallaw:
 Baha 20 000 sumnan 24 000 sumģa artqanda talap 100 litrden 80 litr
ǵe
shekem azaydı.
 Bul talap nizamın anıq kórsetedi: baha arca talap kemeyedi.
4. Talap elastikligi (qálegen analiz):
E
d = % talab o ' zingiz .
% narx o ' rnatis h
 Talaptıń óz
ǵeriwi:
Q 1−Q 2
Q 1 ∗80 −100
100 ∗100 =− 20 %
 Baha óz
ǵeriwi:

P 1 − P 2
P 1 ∗ 24 − 20
20 ∗ 100 = 20 %
 Talap elastikliǵi:
E
d = 20 %
20 % = 1 Natiyje son ı k ó rsetedi , s ú t boyinsha talap bir birlik elastik ,
ya ǵ
� n ı y baha 1% ó z ǵer ǵende , talap ta 1% ó z ǵeredi .
 Misal n á tiyjesinde k ó rinip tur
ǵan ı nday , baha art ı w ı tut ı n ı wsh ı lar sat ı p al ı w
k ó lemin kemeytedi .
 Bul talap nizamınıń ámeliy tastıyıqlanıwı: baha hám talap etil
ǵen muģdar
arasında keri baylanıs bar.
 Talap elastikli
ǵi arqalı firmalar bahalardi bel ǵilewde tutınıwshı minez-
qulqın boljawı múmkin.
Solay etip, misal arqalı talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha óz
ǵeriwine
múnásibeti ámeliy tárizde tastıyıqlanadı.

3. Juwmaq.
Usi referattıń maqseti mikroekonomika kózqarasınan talap nızamı hám
tutinıwshılardıń baha ózǵeriwine qatnasın analiz yetiw yedi. Izertlew nátiyjelerine
qara
ǵ�anda, talap ekonomikada ǵ�ı oraylıq túsiniklerden biri yesaplanadı hám bazar
mexanizmi nátiyjeli islewinde áhmiyetli rol oynaydı. Talap tek
ǵ�ana
tutınıwshılardıń qálew hám mútájliklerin kórsetip qoymastan, al ekonomikalıq
resurslardıń nátiyjeli bólistiriliwi hám bazar teń salmaqlılı
ǵ�ınıń qáliplesiwinde de
tiykar
ǵ�ı faktor esaplanadı.
Referat dawamında talap túsini
ǵi, onıń óz ǵeshelikleri hám talaptı qáliplestiriwshi
tiykar
ǵ�ı faktorlar tallandı. Baha, dáramat, tal ǵ�am hám abzallıqlar, orınbasar hám
tolıqtırıwshı ónimler, kútil
ǵenler, xalıqtıń sanı hám quramı jáne sociallıq-mádeniy
faktorlar talaptıń qáliplesiwine tikkeley tásir etiwi anıqlanıp, hár bir faktordıń
tutınıwshı minez-qulqına tásiri mısallar menen kórsetildi.
Sonday-aq, talap nizamı hám oniń
ǵrafi ǵi jáne matematikalıq anlatpası analizlendi.
Baha kóteriliwi menen talap kemeyiwi, baha tómenlewi menen talap artıwı talap
nizamınıń tiykarģı principlerin tastıyıqladı. Talaptiń baha elastikli
ǵi bolsa
tutınıwshılar reakciyasın ólshew hám bazar proceslerin boljawda áhmiyetli
kórsetkish sipatında ajıralıp turadi.
Ámeliy misal arqalı baha artqanda talap qanday óz
ǵeretuģınlı ǵ�ı anıqlandı hám
talap elastikli
ǵi esaplandı. Nátiyjeler sonı kórsetti, tutınıwshılar bahanıń
óz
ǵeriwine sez ǵir bolıp, bazar sharayatına beyimlesedi. Soniń menen, talap analizi
firmalar
ǵa ónim islep shi ǵariw hám baha siyasatin bel ǵilewde, mámleketke bolsa
ekonomikalıq siyasattı rejelestiriwde áhmiyetli járdem beredi.
Uluwma al
ǵ�anda, talap túsini ǵi hám onıń óz ǵesheliklerin tereń úyreniw
mikroekonomikalıq qararlar qabıllaw, bazar teńsalmaqlılı
ǵ�ın saqlaw hám
resurslardı optimal bólistiriw ushın zárúr. Tutınıwshılardıń minez-qulqın tallaw
bolsa ekonomikalıq proceslerdi boljaw hám bazar strate
ǵiyaların islep shı ǵ�ıwda
bekkem ilimiy tiykar jaratadı.

3. Paydalanılg2an ádebiyatlar
1. Samuelson, P. A., Nordhaus, W. D. Economics , 20th Edition, McGraw-Hill,
2010.
2. Mankiw, N. G. Principles of Microeconomics , 9th Edition, Cen
ǵaǵe
Learnin
ǵ, 2021.
3. Pindyck, R. S., Rubinfeld, D. L. Microeconomics , 9th Edition, Pearson,
2018.
4. Varian, H. R. Intermediate Microeconomics: A Modern Approach , 9th
Edition, W.W. Norton & Company, 2020.
5. Kru
ǵman, P., Wells, R. Microeconomics , 5th Edition, Worth Publishers,
2018.
6. Nicholson, W., Snyder, C. Microeconomic Theory: Basic Principles and
Extensions , 12th Edition, Cen
ǵaǵe, 2017.
7. Lipsey, R. G., Chrystal, K. A. Economics , 14th Edition, Oxford University
Press, 2015.
8. Besanko, D., Braeuti
ǵam, R. Microeconomics , 5th Edition, Wiley, 2017.
9. Hubbard, R. G., ÓBrien, A. P. Microeconomics , 6th Edition, Pearson, 2018.
10. Salvatore, D. Microeconomics: Theory and Applications , 12th Edition,
Oxford University Press, 2019.
11. Case, K. E., Fair, R. C., Oster, S. M. Principles of Microeconomics , 13th
Edition, Pearson, 2021.
12. Perloff, J. M. Microeconomics: Theory and Applications with Calculus , 4th
Edition, Pearson, 2018.

Talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha ózgeriwine múnásibetin analizlew

Sotib olish