Tashqi savdoni davlat tamonidan tartibga solish va boshqarish yo‘llari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	738.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	25 Mart 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

ramziddin Muxammadov

Ro'yxatga olish sanasi 25 Mart 2024

47 Sotish

Tashqi savdoni davlat tamonidan tartibga solish va boshqarish yo‘llari

Sotib olish

Mavzu: Tashqi savdoni davlat tamonidan
tartibga solish va boshqarish yo‘llari
.

Tashqi savdo siyosati quyidagi ikki
yo‘nalishni o’z ichiga oladi
•
Eksport siyosati – eksportga yo’nalitirilgan
rivojlanish modeli doirasida rivojlanadi.
•
Import siyosati – import siyosatining asosiy
yo’nalishlaridan biri import o’rnini qoplash
siyosati.

Davlatning tashqi savdoga aralishish
darajasiga ko’ra
•
Erkin savdo munosabatlari, talab va taklif
asosida rivojlanadigan erkin savdo davlatning
eng kam aralashuvi siyosatini aks ettiradi.
•
Proteksionizm – tarif va notarif
instrumentlarni qo’llash yo’li bilan ichki
bozorni xorijiy raqobatchilardan himoya
qilish davlat siyosatidir.

Proteksionistik tamoyillar rivojlanishining
quyidagi shakllarini ajratish mumkin:
•
Selektiv proteksionizm – ayrim mamlakatlar yoki tovarlar
guruhiga nisbatan qo’llaniladi;
•
Tarmoq proteksionizmi – muayyan tarmoqlarni, avvalo agrar
proteksionizm doirasida qishloq xo’jaligini himoyalaydi;
•
Jamoaviy proteksionizm – mamlakatlar birlashmalari
tomonidan ushbu birlashmaga kirmaydigan mamlakarlarga
nisbatan qo’llaniladi;
•
Yashirin proteksionizm – ichki iqtisodiy usullar yordamida
amalga oshiriladi

Tashqi savdo siyotini amalga oshirishda
davlatning vazifalari
•
Davlatning xalqaro savdodagi asosiy vazifasi –
mamlakat eksportiyorlariga o’z mahsulotlarini
iloji boricha ko’proq miqdorda xorijga eksport
qilishda yordam berish, ularning tovarlarini
tashqi bozorda yanada raqobatbardosh qilishdir.
•
Mamlakat ichida xorijiy tovarlarga talabni
kamaytirish va importni cheklash ham
davlatning vazifasidir.

Tashqi savdo siyosati dastaklarining guruhlanishi
Usullari Savdo siyosatining
dastaklari Ustun darajada tartibga solish sohasi
Tarif Bojxona bojlari Import
Tarif kvotasi Import
Notarif Miqdoriy Kvotalash Import
Litsenziyalash Eksport Import
“ Eksportni ixtiyoriy cheklash” Eksport
Yashirin Davlat xaridlari Import
Mahalliy komponentlarni
ushlab turish talabi Import
Texnik to’siqlar Import
Soliq va yig’imlar Import
Moliyaviy Subsidiyalar Eksport
Kreditlash Eksport
Demping Eksport

Bojxona tarifining turlari
•
Tashqi savdoni tartibga solishda hukumat tarif va notarif
dastaklarni qo‘llaydi va ushbu dastaklarning amaliy
qo‘IIanilishini davlat yoki jamoat tashkilotlari ta’minlaydi.
Tariflar bojxona tariflariga asoslangan dastaklar bo‘lsa,
notarif dastaklar qolgan hamma dastaklarni o‘z ichiga oladi.
•
Savdo siyosatining asosiy dastagi — bu bojxona tarifidir.
Bojxona tarifiga turli xil ta’riflar berilgan, ammo, fikrimizcha
ular orasida eng to‘g‘risi quyidagicha: «bojxona tarifi — bu
mahsulot bojxona chegarasidan olib o‘tilayotganda to‘lanishi
kerak bo‘lgan bojxona bojlari haqidagi umumiy
ma’lumotdir».

Bojxona boji mahsulotni import yoki eksport qilganda boj-
xona xodimlari tomonidan undiriladigan majburiy to‘lovdir.
Bojxona boji quyidagi vazifalarni bajaradi:B
o
jx
o
n
a
b
o
ji v
a
z
ifa
la
ri
fiskal — davlat byudjetiga kelib tushuvchi tushumlardan biri
bojxona bojidir;
proteksionistik (himoya vazifasi) — importni cheklash orqali
milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qiladi;
balanslovchi — ayrim sabablarga ko‘ra ichki narxi jahon
narxidan past bo‘lgan mahsulotlarni xorijga oqib chiqib ketilishini
cheklaydi

Bojxona bojlari
Undirish
usuliga ko’ra
Maxsus
Advalor
Aralash Soliq solish
obyektiga ko’ra
Import
Eksport
Tranzit Mazmuniga
ko’ra
Mavsumiy
Dempingga
qarshi
Kompensatsion Kelib chiqishiga
ko’ra
Avtonom
Konvension
Preferensial Stavka turiga
ko’ra
Doimiy
O’zgaruvchan Hisoblash
usuliga ko’ra
Nominal
Real

Undirish usuliga ko’ra
advolor — mahsulotni bojxona qiymatidan foiz
shaklida hisoblanuvchi va undiriluvchi boj.
spetsifik — mahsulotning har bir o‘lchov birligidan
belgilangan miqdorda undiriladigan boj.
kombinatsiyalashgan — advolor va spetsifik uzviy
ravishda birgalikda qo‘llaniluvchi boj.

Undirish obyektiga ko‘ra
import — import qilinuvchi
mahsulotlardan undiriluvchi boj.
eksport — eksport tovarlaridan
undiriladi.
tranzit — bojxona hududini kesib
o‘tuvchi tovarlardan undiriladi.

Xarakteriga ko‘ra
davriy — davriy mahsulotlar (asosan, qishloq xo‘jalik
mahsulotlari)ning xalqaro savdosini tartibga solishning joriy dastagi
bo‘lgan bojlar
dempingga qarshi — mamlakat hududiga o‘zining haqiqiy narxidan
past narxda tovar olib kirilishi natijasida milliy ishlab chiqaruvchilarga
zarar yetkazilsa, bu mahsulot importidan undiriladigan boj
kompensatsion — import qilinadigan mahsulotni ishlab chiqarishda
bevosita yoki bilvosita subsidiyalar qo‘llanilgan bo‘lsa va buning
natijasida milliy ishlab chiqaruvchilarga zarar keltirilayotgan bo‘lsa,
qo‘llaniladigan boj.

Kelib chiqishiga ko‘ra
avtonom — davlat boshqa davlatlar bilan kelishib
o‘tirmasdan joriy qilingan bir tomonlama bojlarr
konvension — ikki yoki ko‘p tomonlama kelishuv
asosida joriy qilinuvchi bojlar
preferensial — sanoat jihatidan rivojlangan
mamlakatlar rivojlanayotgan mamlakatlardan import
qilinadigan tovarlardan undiriladigan chegirmali bojlar

Stavka turiga ko‘ra
doimiy — shart-sharoit o‘zgarsa ham
o‘zgarmasdan turadigan boj.
o‘zgaruvchan — hukumat tomonidan belgilab
qo‘yilgan hollarda o‘zgarib turuvchi bojdir

Hisoblash usuliga ko‘ra
nominal — bojxona tarifida ko‘rsatilgan boj stavkalari.
Bu stavkalar mamlakat bojxona himoyasi to‘g‘risida
faqat umumiy ma’lumotlarni berishi mumkin;
real — qism va detallardan undiriluvchi bojxona bojlarini
hisobga olgan holda yakuniy tovarlardan undiriluvchi
haqiqiy boj. Bu boj tarif eskalatsiyasini aks etiradi.

Tarif kvotasi
•
Import boji ichki qarama-qarshilikka ega. Ya’ni ishlab
chiqaruvchilar, bir tarafdan, xalqaro raqobatdan qutulish
maqsadida import bojidan manfaatdor bo‘lsa, ikkinchi
tomondan, ish vaqtidan tashqari vaqtda iste’molchi sifatida
import tarifiga qarshidirlar. Bu ziddiyat qisman tarif kvotasini
joriy qilish orqali hal etiladi.
•
Tarif kvotasi — o‘zgaruvchan bojxona boji ko‘rinishi bo‘lib,
boj stavkasi miqdori import qilinadigan tovar hajmiga bog‘liq
bo‘ladi: ma’lum chegaradagi importga pastroq miqdordagi
boj, bu chegaradan oshib ketganda yuqoriroq boj o‘rnatiladi.

Proteksionizmning salbiy xususiyatlari
• Aholi turmush darajasi xarajatlar ulushining ortib ketishi tufayli pasayishi.
Import bojlari kiritilganidan keyin xaridorlar ichki bozorga olib kirilgan
tovarlar uchun yanada yuqoriroq haq to‘lashga majbur bo‘lishadi. Bu
investitsiyalarga aylanishi mumkin bo‘lgan aholi jamg‘armalarining
kamayishiga olib keladi.
• Aksariyat mamlakatlar tomonidan tarif cheklashlarining joriy etilishining
zanjir reaksiyasi bilan bog‘liq xalqaro ko‘paytiruvchi samarasi vujudga kelishi.
• Milliy iqtisodiyotda samarasiz sohalar va korxonalarning saqlanib qolishi.
Turli imtiyozlar berilishi natijasida ishlab chiqaruvchilarda mahsulot ishlab
chiqarish xarajatlarini kamaytirish va raqobatbardosh tovarlar ishlab
chiqarishga rag‘bat bo‘lmaydi.
• Iqtisodiy sohada korrupsiya va egallagan mansab, lavozimidan
foydalanishning ko‘rinishlari keng tarqaladi. Milliy iqtisodiyotning
«yopiqligi», odatda, TIF ning kriminallashuvi uchun ozuqa muhitini yaratadi.

Hukumatning TIF ni tartibga solish bo'yicha chora-
tadbirlar kompleksini joriyetishga majbur etuvchi omillar
• iqtisodiyotning yangidan shakllanayotgan sohalarini qudratli xorijiy kompaniyalar
raqobatidan himoyalash;
• davlat ko‘magisiz tuzilmani qayta qurishning iloji bo‘lmagan jahon bozorida
raqobatbardosh boimagan «eski» sohalarni qoTlab-quvvatlash;
• kamsituvchi savdo siyosati amalga oshirayotgan mamlakatlar yoki kompaniyalarga
javob tariqasida demping va xorijiy raqobatning boshqa notarif usullari bilan
kurashish;
• jahon bozor konyunkturasidagi tebranishlarning milliy iqtisodiyotga ta’sirini
kamaytirish. Bu omil xomashyo va tabiiy resurslar eksport qiluvchi mamlakatlar
uchun dolzarb hisoblanadi;
• byudjetning daromad qismini shakllantirish, ko‘paytirish — o‘tish davri
iqtisodiyoti va rivojlangan mamlakatlarda aksariyat hollarda proteksionistik
siyosatning tarkibiy unsurlari bo‘lgan bojxona bojlari va boshqa egri soliqlar
hisobiga amalga oshiriladi.

Tarif usullarini qo‘llash tarafdorlarining fikricha,
tariflarning iqtisodiyotga ijobiy ta’siri quyidagichaT
a
rifl
a
rn
in
g
iq
ti
s
o
d
iy
o
tg
a

ijo
b
iy
ta
’s
iri
tariflar yosh tarmoqlarni himoya qilishga xizmat qiladi;
davlat byudjetining daromad manbayi sifatida foydalaniladi
mamlakat ichkarisida daromadni qayta taqsimlash faollashadi
arzon xorijiy ishchi kuchini jalb etish imkoniyati yaxshilanadi
mamlakatning xomashyo ishlab chiqarishga ixtisoslashuvining oldi
olinadi

Tarif usullarini qo‘llashga qarshi bo‘lganlarning fikricha,
tariflarning iqtisodiyotga salbiy ta’siri quyidagicha.T
a
rifla
rn
in
g
iq
tiso
d
iy
o
tg
a

sa
lb
iy
ta
’sirla
ri
tariflar tashqi savdoni cheklash, dunyo ishlab chiqarishi hajmining qisqarishi
sabab bo‘ladi
mamlakatlar o‘rtasida tovarlarning optimal taqsimotiga to‘sqinlik qiladi
iste’molchiga soliq yukining ortishiga olib keladi
importga belgilangan tariflar eksport hajmining qisqarishiga ta’sir qiladi
importga belgilangan tariflar eksport hajmining qisqarishiga ta’sir qiladi

Xulosa
•
Shunday qilib, proteksionizm tashqi savdo operatsiyalariga
turli-tuman cheklashlarni joriy etuvchi davlatga
vaqtinchalik, taktik yutuq keltirsa-da, strategik, uzoq
muddatli strategiyada istiqbolsiz siyosat hisoblanadi. Bu
siyosat XX asr tajribasidan ma’lumki, aholi turmush darajasi
va farovonligining pasayishiga olib keladi. Shunday boisa-da,
iqtisodiy erkinlashtirish kursini saqlagan holda
proteksionizmning ayrim unsurlaridan oqilona foydalanish
ma’lum vaqt mobaynida milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda
ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Tashqi savdoni davlat tamonidan tartibga solish va boshqarish yo‘llari

Sotib olish