• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 1.4MB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

10 Продаж

Temir yo‘l tizimida yong‘in xavflilik darajasini baholash

Q = ∑ i = 1n G i ∙ Q ¿ p = 1660 ∙ 16,0 = 26880 MDj . Solishtirma yong‘in yuki: q= Q/S= 26880/ 57 = 472MDj Biz taxminiy PNni hisoblaymiz: 0,64qH 2 = 0,64 ∙472 ∙11,72 = 41352 MDj. Hisob kitoblarga ko‘ra yong‘in yuki, Q=26880 MDj, hisoblangan qiymatdan oshmaydi, ya’ni 26880< 41352 MDj. Shuning uchun demontaj - yuvish binolari B3 toifasiga kiritiladi 3.3. Omborxona xonalari yong‘in xavfli bo‘yicha darajasini aniqlash Omborxona maydoni 18×3 m va balandligi H = 3 m. Omborxonada 10 m 2 maydonda 30 kg kauchuk va 90 kg yog‘och buyumlar saqlanadi. B.1 ma’lumotlar jadval bo‘yicha yong‘in yukini aniqlaymiz: q=Q/S= 33,52∙90+30∙13,8/10=343,1/10=341,1 MDj∙m -2 3.2-jadvalga muvofiq,omborxona oldindan B3 toifaga kiritiladi. Uni yakuniy qaror qabul qilish uchun yong‘in yuki quyidagicha aniqlaymiz. 0,64∙qN 2 = 0,64 ∙343,1∙ 3 2 = 1976 MDj. Hisob kitoblardan ko‘rinib to‘ribdiki yong‘in yuki q=343,1 MDj tashkil etadi ya’ni 343,1> 1976 MDj, shuning uchun binoni taifalashga muvofiq omborxona binolari B2 toifasiga kiritiladi. 3.4. Yog‘ochga ishlov berish binolarini yong‘in xavfi bo‘yicha darajasini aniqlash. Yog‘ochga ishlov berish binolarini maydoni 1728 m 2 bo‘lgan yog‘ochga ishlov berish binolari balandligi H=7,2 m, bo‘limlari orasidagi maksimal masofa L i = 6 m. Binodagi tayyor materiallar maksimal yong‘in yuki maydoni S = 17,5 m 2 , omborda 10,5 m 3 qarag‘ay qismlari saqlanadi. 29 Ko‘rib chiqilgan misolni grafik usul yordamida hal qilish mumkin. Bunday holda, yong‘in yukini aniqlash va solishtirish yong‘in yukini ∑ i = 1n G i ∙ Q ¿ p formula bo‘yicha hisoblash maqsadga muvofi emas. Maksimal yong‘in yukini joylashtirish maydoni S max = 250 m 2 ga teng, grafikdan ushbu maydon N pr =19,8 m ga to‘g‘ri kelishini aniqlash kifoya va oldingi misolga ko‘ra, yong‘in yuki balandligi H=12,5 m tashkil qiladi. Shuning uchun H< H pr ,12,5 < 19,8 m ga muvofiq, g‘ildirak binolari toifasi B3 dan B2 gacha oshirilishi kerak. Unga ko‘ra, solishtirima yong‘in yuki q = 472 MVj m -2 demontaj - yuvish xonali toifa B3 olinadi. Yong‘in yuki balandligi masofa, H=11,7 m. Lokomotiv uchastkasi maydoni S max =57 m 2 . 3.2- jadvalga ko‘ra ko‘rsatilgan maydon N pr = 9,4 m ga to‘g‘ri keladi. N>N pr (11,7> 9,4 m) ekanligini hisobga olsak, xonaning toifasi o‘zgarmaydi. 33 konstruksiyalarida ko‘zda tutilmagan moslamalar, shuningdek, uchqun chiqaruvchi materialdan yasalgan moslamalar yordamida ochishga ruxsat etilmaydi. Mahsulotni quyish-to‘kish harakatlari tugagach quyish-to‘kish ustunlari, quvurlar, vakuum va ochish uchun mo‘ljallangan idishlar, o‘lchagichlar, mahsulot qabul qilgichlar va boshqa jihozlardan mahsulot bo‘shatilishi va sisternalar lyuk qopqoqlari germetik ravishda yopilishi kerak. Quyish-to‘kish estakadalari hududida sisternalarni ta’mirlash taqiqlanadi. Sisternalardan yonuvchi gazlar to‘kilayotgan sig‘imlar, to‘kish quvurlariga ega bo‘lgan sisternalar, shuningdek, to‘kish vaqtida ishlayotgan nasos va kompressorlar qarovsiz qoldirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Quyish-to‘kish ishlari amalga oshirilmayotgan vaqtda sisternani kommunikatsiyalarga ulab turish taqiqlanadi. Yonuvchi gazlarni quyish yoki to‘kish paytida uzoq tanaffus paydo bo‘lsa, ulash shlanglari sisternadan uzib qo‘yilishi lozim. Yonuvchi gazlar bilan sisternani to‘ldirish jarayonida sisterna qozonidagi gaz darajasini nazorat qilish kerak. Agar mahsulot oqishi (sizib chiqishi) aniqlansa, sisternani to‘ldirish to‘xtatiladi, mahsulot to‘kiladi, bosim tushiriladi va nosozlikni aniqlash va bartaraf etish choralari ko‘riladi. Ta’mirlash ishlarini olib borishda quyidagilar taqiqlanadi: a) qozonni yuklangan va bo‘sh holatida uni degazatsiya qilinishidan oldin ta’mirlash; b) sisterna qozoniga zarba berish; v) uchqun chiqaruvchi vositadan va sisternaga bevosita yaqin tarzda ochiq olovdan foydalanish. Suyultirilgan uglevodorod gazi oqishida (sizib chiqishida) quyidagilarni bajarish lozim: a) suyultirilgan uglevodorod gazini to‘kish (quyish) bo‘yicha barcha texnologik operatsiyalarni to‘xtatish, shuningdek, yong‘in xavfi holatini qurshab olish va bartaraf etish bilan bog‘liq bo‘lmagan poyezdlar harakati va manevr ishlarini to‘xtatish, potensial yonish manbaini (olov, uchqun va boshqalar) bartaraf qilish; 15 KIRISH Kur loyihasi avzusining dolzarbligi: Temir yo‘l transportida tashish jarayonining xavfsizligiga bir qator beqarorlashtiruvchi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Ular orasida texnik vositalar nosozligi va texnologik qoida buzarliklar bilan bir qatorda infratuzilma va harakat tarkibi yong‘inga xavfli sharoitlari yuzaga kelishi holatlari ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Hozirgi vaqtda mamlakat temir yo‘llarda bir vaqtning o‘zida 4 000 dan ortiq lokomotivlar, yuzlab boshqa xarakatlanuvchi tizimlar xarakatlanadi. Bunday oqimlar, albbata, temir yo‘l stansiyalarida, xarakat yo‘llarida yong‘in bartaraf etish, ayniqsa yong‘in oqibatlarini bartaraf etishga sarflangan vaqt poyezdlar harakatini uzoq muddatga kechikishiga va natijada korxonaga katta moliyaviy yo‘qotishlarga olib keladi. Bundan tashqari mamlakat temir yo‘l tizimida bashqa mamlakatlar aholisi va tovar moddiy boyliklari ham kechayu- kunduz xarakatlanadi. Bu esa yong‘inlar bilan bog‘liq favqulodda vaziyatlar ijtimoiy- siyosiy xolatini yanada mushkillashtiradi. Shu sababli ham temir yo‘lda uzluksiz tashish jarayonini ta’minlash uchun infratuzilma obektlari va temir yo‘lda harakatlanuvchi tarkibining yong‘inga olib keladigan xavfsizlikni beqarorlashtiruvchi holatlari paydo bo‘lishining oldini olish tizimi zarur. U yong‘in xavfini boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimiga asoslangan bo‘lishi kerak, bu operatsion xavfni bashorat qilish natijalariga ko‘ra kechikishni minimallashtirish uchun potensial yong‘in manbasini ta’mirlash, texnik xizmat ko‘rsatish yoki almashtirish zarurati to‘g‘risida qaror qabul qilishga imkon beradi. Kurs loyihasi m aqsad va vazifalar : Kurs loyihasi maqsadi - temir yo‘l tizimini mamalakt infratuzilma obektlari bilan hamogohlikdagi harakatlanuvchi tarkibining yong‘in xavfini 2 Temir yo‘l transporti obektining haqiqiy holatining yong‘in xavfi ko‘rsatkichi sifatida individual yong‘in xavfi emas, balki yong‘in ehtimoli bilan belgilanadi.. Yong‘in ehtimoli yong‘in xavfsizligi tizimlarining samaradorligi ko‘rsatkichlaridan biri sifatida 1991 yilda GOST 12.1.004-91 "Mehnat xavfsizligi standartlari tizimi. Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablar". GOST 12.1.004-91 ga muvofiq, himoyalangan obektlar yong‘inning eng past ehtimolini ta’minlaydigan yong‘in xavfsizligi tizimlariga ega bo‘lishi kerak. Yong‘in xavfini baholash natijalari yong‘in tarqalishi portlashlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan obektlardagi xavfli va zararli yong‘in omillari odamlarga ta’sirini minimallashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar ro‘yxatini shakllantirishdan iborat. Texnologik taraqqiyot nafaqat ishlab chiqarish jarayonlari samaradorligini oshirish, balki asbob-uskunalar narxi oshishi va texnologik jarayonlardagi uzilishlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari yong‘in xavfsizligi bishqa mamalakatlar tomoinidan o‘rnatilgan yong‘in xavfsizligi meyorlariga ham bog‘liq. Shu bilan birga, ishlab chiqarish jarayonlari o‘ziga xosligi va sanoatning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yong‘in xavfini baholash usullarini ishlab chiqish masalasi dolzarb bo‘lib qoladi. 2.2. Temir yo‘l sisternalari va quyish-to‘kish estakadalariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari Estakadada mahsulotlarni to‘kish va quyish vaqtida manevr ishlarini bajarish taqiqlanadi. Ikki tomonlama estakadalarda yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklarni quyish va to‘kishda, quyish-to‘kish jarayoni tugamaguncha ikkinchi yo‘lga sisterna kiritilishi taqiqlanadi. Quyish-to‘kish ishlari boshlanishidan oldin sisternalar uchqun hosil qilmaydigan materialdan tayyorlangan maxsus tormoz boshmoqlari yordamida relsga mahkamlanadi. Sisternaning nosoz ostki quyish qurilmalarini ularning 14 Poyezdlar soniga uchastka sig‘imi grafik og‘irligi va uzunligi nisbatan o‘tkazish qobiliyati noldan yarmigacha o‘zgarib turadi.O‘tkazuvchanlik va tortishish hisob-kitoblari natijalarini tahlil qilish yuk poyezdlari aylanmasi uchun “O‘zbekiston-Gavas” ikki yo‘lli uchastkasi massa oyiga o‘tkazish qobiliyatini to‘ldirish tezligini ko‘rsatdi maksimal trafik ruxsat etilgan qiymatga yaqin va massasi ortgan oddiy va yuk poyezdlarining harakat vaqtlari bir xil. Texnologik hisob-kitoblar ortib borayotgan massali yuk poyezdlarini shakllantirish va o‘tish samaradorligi quyidagi kombinatsiyalar uchun ishlab chiqariladi: 1) massasi ortgan oddiy va yuk poyezdlari massalarining nisbati -1,0, 1,1: 1,12: 1,13: 2) oddiy va yuk poyezdlari orasidagi intervallar nisbati massa - 1,05: 1,1: 1,13.oshdi ; Texnologiyani samaradorligini aniqlash massa si ortgan yuk poyezdlarining shakllanishi va o‘tishi hisoblanadi Ushbu texnologiyadan foydalanganda mavjud o‘tkazish qobiliyati quyidagi shaklga ega: (1) bunda, α - qatnovchi poyezdlar va yuk poyezdlarining umumiy oqim massasi ortgan ulushlari; N - yuqori massali poyezdlar yuk harakatidan foydalanganda mavjud o‘tkazish qobiliyati Poligonda rejalashtirilgan po yez dlardan foydalanishda poezdlararo interval va Texnologiyani qo‘llashda temir yo‘l liniyasining yuk ko‘tarish qobiliyati po yez dlar va yuk poyezdlari qatnovi jadvali shakllantirildi va formula bilan aniqlanadi: (2) 24 6) yo‘lovchi poyezdlarida ko‘p miqdorda yonuvchi materiallar va odamlarni tezda evakuatsiya qilishga imkon bermaydigan tor yo‘laklar mavjudligi sababli yong‘in butun vagonni juda tez qoplaydi; 7) ayrim buyumlar yondirilganda zaharli yonish mahsulotlari havoga chiqariladi. Poyezlar sostavi o‘rmonli, botqoqli va boshqa qiyin yerlarda harakatlanishi paytida yong‘in sodir bo‘lganda, yong‘inga qarshi kurash o‘t o‘chirish mashinalari qiyin kirishi tufayli yanada murakkablashadi. Eshelonlar orasidagi bo‘shliqlar yo‘qligi ham yong‘inni tez o‘chirishga to‘sqinlik qiladi, chunki yong‘in shu sababli uzoq masofalarga juda tez tarqaladi. Temir yo‘lda xavfsizlikni ta’minlashda eshelonlarni to‘g‘ri shakllantirish va tarqatish katta rol o‘ynaydi. Ushbu jarayonlar belgilangan tezligidan oshib ketish qat’iyan man etiladi. Har qanday obektning yong‘in xavfsizligi uchun mas’ul bo‘lgan shaxs uning rahbari hisoblanadi. Rahbar: - belgilangan chekish joylarini belgilash; - xom ashyo va mahsulotlarni saqlash joylarini tashkil etish; - jihozlar va binolarni texnik ko‘rikdan o‘tkazish, ta’mirlash muntazamligini nazorat qilish; - xodimlarning yong‘in xavfsizligi qoidalari bo‘yicha bilimlarini tekshirish va yangi kelganlarni o‘qitish; - korxonada yong‘inga qarshi rejimni o‘rnatish; - poyezdlarga yuk ortish va tushirish, poyezdlarni ulash va ajratish, vagonlarni jo‘natish uchun tayyorlash va hokazolarni nazorat qilish. Temir yo‘l transportini parvozga tayyorlashda barcha mavjud elektr jihozlari va elektr qurilmalarini diqqat bilan tekshirish kerak: ular yaxshi tartibda bo‘lishi va qisqa tutashuvlardan va boshqa favqulodda vaziyatlardan himoya qilish uchun ishlaydigan asboblar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. 6 Temir yo‘l tizimida yong‘in xavflilik darajasini baholash MUNDARIJA Topshiriq …………………………………………………………… ……. . 3 KIRISH ………………………………………………………… … ..…… .. . 4 ASOSIY QISMI....................................................................................... 8 I-BO‘LIM. TEMIR YO‘L TRANSPORTIDAGI YONG‘IN XAVFINI BOSHQARISHNI TAHLIL QILISH USULLARI .................................... 8 1.1 . Temir yo‘l transportida yong‘in xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari. 8 1 . 2 Temir yo‘l transportida yong‘indan himoya qilish harbiylashtirilgan qo‘riqlash birlashmasi faoliyati..............................…… 11 1.3 . Temir yo‘lda yong‘inlarni uchirish uchun yong‘in poyezdi va boshqa qo‘shimcha vositlari........................ ……………… ...... …….… 13 II-BO‘LIMI. EMIR YO‘L TIZIMILARIDA YONG‘IN XAVFSIZLIGI TALABLARI VA ULARNI BAHOLASH.............................. …………. 15 2.1 . Temir yo‘l tizimilarida yong‘in xavfini baholash … …… ....................... ... 1 5 2.2 . Temir yo‘l sisternalari va quyish-to‘kish estakadalariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari ......................................... ………………...… 16 2. 3 . Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar hamda yonuvchi gazlarning rezervuar parklariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari 18 2. 4 Temir yo‘l transportida yong‘in xavfini boshqarish tizimi ......................... 25 2.5 Og‘ir yuk va uzun poyozdlarni o‘tkazish texnologiyasini qo‘llanishda yong‘in xavfsizligini samaraligini ortashtirishni baholash......................... 27 III-BO‘LIM. TEMIR YO‘L TIZIMIDAGI BINOLARNING YONG‘IN TOIFASINI ANIQLASH USULLARI............................................ ........... 29 3.1 Temir yo‘l obektlaridagi yong‘ini xavfligi bo‘yicha B1-B4 toifadagi binolari yong‘inga xavfli darajasini aniqlash Xavfli.....................…. ....... 29 3.2 4 ta seksiyali lokomotiv deposi demontaj- yuvish xonasi yong‘in xavfi darajasini aniqlash.. ………………………………………………………. 30 3.3 . Omborxona xonalari yong‘in xavfli bo‘yicha darajasini aniqlash.............. 31 3.4 . Yog‘ochga ishlov berish binolarini yong‘in xavfi bo‘yicha darajasini aniqlash ................... ............................................................................ .. 31 3.5 . Vogon g‘ildiraklari uchun binolari yong‘in xavfi darajasini aniqlash....... 3 3 XULOSA………………………………..………………………………… 35 FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RUYXATI..................................... 4 7 KURS LOYIHASI ILOVALARI.............................................................. 40 1 Toluol 41 867 Uayt-spirit 43,62 776 Emal 42 960 Etilspirt 27,2 780,9 Kley 42 850 Qattiq yonuvchi modda va materillar Qog‘oz 13,4 300 Vinil teri 20,934 Shtapel tolasi 13,8 Qarag'ay daraxti (Wp = 20%) 13,8 240 Fibreboard (fibreboard) 20,9 DSP (DSP) 18,23 Yillik qog'ozli qatlamli plastmassa (DBSP "Manminit") 18,673 Karbolit mahsulotlari 26,0 Tabiiy kauchuk 42,3 910 Sintetik kauchuk 40,2 940–980 Kabel (quvvat, yoritishni boshqarish, avtomatlashtirish) 37,51 Karton kulrang 15,43 3,6 kg/p.m 0,67 kg/m2 Linolyum PVX 32 kg/m2 Zig'ir bo'shashgan 15,7 Mipora (g'ovakli kauchuk) 17,43 12–20 kg/m3 25,1 Organik shisha 15,7 Tozalash materiali 20,0 Birlashtiruvchi plastinka 24,3 poliuretan ko'pik 41,24 3635 Kauchuk 33,52 shisha tolali 10,803 1000–1250 Paxta matosi (ommaviy) 16,75 1700 Jun mato (omma holda) 22,58 190 Kontrplak 22,12 Kauchuk va PVX simli izolyatsiya 37,51 41 Stanoklar orasidagi maksimal masofa L i = 2,5 m . Reja bo‘yicha poddon maydoni stonok maydoniga teng. Yonish balandligi H = 12,5 m. Poddon maydoni 12,5 m 2 ga teng. Avariya natijasida turbin moyining to‘kilishi hajmi 250 litr, to‘kilish maydoni 250 m 2 bo‘ladi. To‘kilish maydonini doira shaklida olib, suyuqliq to‘kilishi radiusi quyidagi formula bo‘yicha topamiz: R =( S π ) = ( 250 3,14 ) = 9 m Shuning uchun barcha stonoklar moy to‘kilgan 100 m 2 maydonga hududiga kiradi. Binoning ma’lumotlar jadval ko‘ra B1 toifasidagi binodagi turbin moyi umumiy massasi: ∑i=1 n Gi∙Q¿p m = 0,25 ∙4∙ 900 = 900 kg teng aniqlaymiz. to‘kilgan hududdagi moy qiymati:: Q =900∙ 41,87 =37683 MDj. Quyidagi formula bo‘yicha to‘kilgan zonasi. q=Q/S=37683/250=150,7 MDj m -2 Bundan ko‘rib to‘ribdiki vogon g‘ildirak uchun binolari B4 toifasiga kirmaydi. Shuning uchun uni B3 toifaga kiritishimiz mumkin, Lekin to‘kilgan hududdagi maksimal solishtirma yong‘in yuki 3.2-jadval belgilangan meyordan kam 150,7 < 200 MDj m -2 Ustaxonada yong‘in yuki:: 0,64qH 2 = 0,64∙ 150,7 ∙12,52 = 15070 MDj. Umumiy yong‘in yuki miqdori, Q = 37683 MDj, hisoblangan yong‘in yuki 37683> 15070 MDj dan oshadi. Shuning uchun g‘ildirak binolari B2 toifasiga kiritilish maqsadga muvofiq. Oldingi misol bilan solishtirganda g‘ildirak binosi xona toifasi B3 dan B2 gacha ko‘tarildi. 32 3- jadval Qattiq i va sekin yonuvchi materiallardan tashkil topgan yong'in yuki uchun tushgan nurlanish oqimlarining kritik zichligi Material Kritik zichlik pasaymoqda oqim qacr, kVt∙m –2 Yog'och (namligi 12% bo'lgan qarag'ay) 13,9 Zichligi 417 kg m–3 8,3 Torf briketi 13,2 Torf bo'lagi 9,8 Paxta tolasi 7,5 Laminat 15,4 Shisha tolali 15,3 Glassine 17,4 Kauchuk 14,8 Ko'mir 35,0 Rolikli tom yopish 17,4 Pichan, somon (minimal namligi 8% gacha) 7,0 3.4-jadvalga muvofiq maksimal masofa L pr =6,0 m.Yuzadan minimal masofani hisobga olgan holda, yong‘in yuki H=0,5 m saqlash balandligida, orasidagi maksimal masofa bo‘limga muvofiq uchastkalar. 3.2 Lpr = 6.0 + (11 - 7.9) = 9.1 m < 20 m 3.2-jadval va 3.2-bandda keltirilgan talablarga muvofiq xona toifasi duradgorlik va mebel bo‘limi B4 qabul qilinadi. 3.5. Vogon g‘ildiraklari uchun binolari yong‘in xavfi darajasini aniqlash Vogon g‘ildiraklari uchun binolarida turbina moyini to‘kib tashlashda bilan bog‘liq maksimal yong‘in yuki yong‘in xavfi toifasini aniqlash kerak. To‘rtta g‘ildirakli stanok binosi mahalliy yong‘in to‘siqlari jihozlanmagan. Uchastka 100 m 2 maydoni ega bo‘lgan g‘ildirakli stonok hududida maksimal yong‘in yuki, 250 litr turbin moyi bo‘lib (gidravlik idishg hajmi 250 litr) tagliklar bilan jihozlangan. 31 vaziyatlarni bartaraf etishda jangovar operatsiyalar ko‘plab yo‘nalishlarida idoraviy normativ-huquqiy baza yaratilmoqda. Tuzilma qayta tashkil etilgandan so‘ng O‘zbekiston Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimiga, Ichki ishlar vazirligining Yong‘in xavfsizligi bosh boshqarmasi, uning tarkibiy va hududiy bo‘linmalari va Yong‘in xavfsizligi instituti, shuningdek, Mudofaa vazirligining Gidrometeorologik jarayonlarga ta’sirni boshqarish xizmati o‘tkazildi. Ayni paytda bir qator rivojlangan mamlakatlarda maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan fuqarolar orasidan “ko‘ngilli o‘t o‘chiruvchilar” deb ataladiganlar faoliyati tashkil etilgan. Ixtiyoriy yong‘indan himoya qilish Belgiya, Fransiya, Germaniya, Italiyada katta mashhurlikka erishdi. Misol uchun, Belgiyada o‘t o‘chiruvchilar umumiy sonining qariyb 90 % ixtiyoriy o‘t o‘chiruvchilardir. Ushbu mamlakatlar keng jamoatchilikni ixtiyoriy ravishda yong‘inni o‘chirishga jalb etish bo‘yicha ilg‘or tajribalari O‘zbekistonda ham izchil tatbiq etilmoqda. Zamon talablari va ixtiyoriy o‘t o‘chiruvchilarning muvaffaqiyatli tajribasi inobatga olinib, ixtiyoriy o‘t o‘chirish bo‘limining faoliyat ko‘lamini kengaytirishga qaror qilindi. Ko‘ngilli yong‘in xavfsizligi bo‘linmalarini tashkil etish va faoliyat yuritish tartibi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra, ko‘ngillilar nafaqat tashkilot va korxonalarda, balki tuman va shahar yong‘in xavfsizligi bo‘linmalaridan ancha uzoqda joylashgan aholi punktlarida ham faoliyat yuritadi. Bu yong‘in sodir bo‘lgan taqdirda, mutaxassislar kelganda yong‘inga qarshi kurashish uchun dastlabki choralarni ko‘rish imkonini beradi. 1.3. Temir yo‘lda yong‘inlarni uchirish uchun yong‘in poyezdi va boshqa qo‘shimcha vositlari Yong‘in poyezdi - maxsus maqsadli temir yo‘l transportining mustaqil turi bo‘lib, temir yo‘llar va harakatlanuvchi tarkib yaqinida joylashgan obektlardagi yong‘inlarni o‘chirish uchun nasos agregati, yong‘in o‘chirish vositalari va yong‘inga qarshi texnik vositalar bilan jihozlangan temir yo‘l poyezdi bilan amalga oshiriladi. 11 2.5. Og‘ir yuk va uzun poyozdlarni o‘tkazish texnologiyasini qo‘llanishda yong‘in xavfsizligini samaraligini ortashtirishni baholash Temir yo‘l transporti rivojlanishining hozirgi bosqichida temir yo‘lning mavjud uchastkasidan optimal foydalanish masalasi ancha keskin bo‘lib turibdi. Shu bilan birga, ayrim cheklovchi oraliqlar o‘tkazuvchanligi uchun hisoblangan to‘ldirish koeffitsenti ruxsat etilgan qiymatdan oshib ketadi. Avtoblokirovka bilan jihozlangan elektrlashtirilgan ikki yo‘lli yuk tashishlar uchun quvvatni oshirishning asosiy usuli qo‘shimcha asosiy yo‘lni qurishdir, bu esa kapital talab qiladigan ishdir. Bunga muqobil yuk poyezdlarini shakllantirish va tashish texnologiyasidan foydalanish mumkin . bu nda : 1) yuk po yez dlarini shakllantirish va tarqatish jarayonining boshlang‘ich va yakuniy stansiyalar i , shuningdek, qo‘shni po yez dlar o‘tkazuvchanligiga salbiy ta’sirini minimallashtirish uchun bu jarayonni stansiya yo‘llari va parklaridan foydalangan holda, ya’ni yuk tashishn i egallamasdan tashkil qilish; 2) agar poligon stansiyalarida yuk po yez dlari massasi ortib borishi uchun tortish turini o‘zgartirmasdan lokomotiv brigadalari va lokomotivlarini almashtirish zarur bo‘lsa, bu jarayonni stansiya yo‘llari va lokomotivlar quvvatidan foydalangan holda tashkil etish kerak; 3) "ortiqcha vaznli - muntazam" yoki "oddiy - ortiqcha vaznli" yuk poyezdi kombinatsiyasi bo‘yicha (paketdagi) po yez dlar orasidagi interval "normal - muntazam" juftligiga qaraganda yuqori bo‘ladi; 4) massasi ortgan yuk poyezdlarini shakllantirish va o‘tish texnologiyasidan foydalanish ularning uchastkadan to‘xtovsiz o‘tishini talab qiladi, buning natijasida yuklarni o‘z vaqtida yetkazib berish ehtimoli ortadi. Tezyurar poyezdlar soni ko‘payishi,temir yo‘llarning uchastkalari va poligonlarida katta massali yuk poyezdlarini shakllantirish va o‘tish texnologiyasidan foydalanish kerakligini aniqlashtirish kerak. ular uchun sig‘imni to‘ldirish koeffitsenti ruxsat etilgan qiymatga yaqin yoki undan oshib ketgan. Aks holda, grafik massa va uzunlikdagi poyezdlarni shakllantirish va o‘tkazish eng maqsadga muvofiqdir. 23 Bunda, N - jadvalning bir qatoriga to‘g‘ri keladigan yuk poyezdlar umumiy soni harakat, Q - harakat jadvalining bir qatoriga poyezdning o‘rtacha massasi t; Harakat jadvalining har bir satridagi yuk poyezdlari umumiy soni: (3) Po yez dlar jadvali har bir satriga o‘rtacha po yez d massasi formuladan anqlanadi : (5) Yuqoridagi parametrlarga asoslanib, vagonni soni aniqlashtirish kerak va o‘tkazish qobiliyati va poyezdlararo interval boshiga poyezd massasiga qarab rejalashtirilgan poyezdlarni o‘tkazish texnologiyasidan foydalanishni hisobga olgan holda ikki yo‘lli uchastkalar va yuk poyezdlari ortib bordi. Hisoblash natijalari 1-rasmda ko‘rsatilgan . 5 -rasm. Mavjud sig‘im va po yez dlararo intervalga qarab po yez d massasi 1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, yuqori tezlikda va ko‘p yo‘lovchilar mavjudligi oddiy yo‘lovchi poyezdlari sonini kamaytiradi, yuk poyezdlarini o‘tkazish qobiliyati oshadi. 25 17. Седнев В. А., и др . Организаsиya зашити населениya и территории чрезвичайних ситуатсий: учебник. Академиya ГПСМЧС России, 2014. – 229б 18. Зашита и действиya населениya в чрезвичайних ситуаsиyaх: учебное пособие длya висшей школи/ Подруководством Е.И. Насса; под. ред. к.т.н. А.С. Клетс.Академиya ГПСМЧС России, 2014. – 384б. 19. Маджидов И.У., Ибрагимов Б.Т., Анализ пожарной опасности сейс- мозашитних деформаsионних швов. /Строителнаya механика инженерних конструксий и сооружений. -№ 1 . - Т. : 2019. Б . 75 - 80. 20. Джураев О.А., Умаров Ф.Й., Шомансуров С.С. Оsенка рисков при сейсмопожароопасном воздействии на опасние производственние и категорированние об’екти промишленности. /Строителнаya механика инженерних конструксий и сооружений РУДН. № 3, -Т.: 2019. - Б . 219-228. 21 . Вагин А. В., ва др. Пожарнаya безопасност в строителстве СПБ Санкт Перербургский МЧС России, 2014- 274 с 2 2. Основи пожарной безопасности в пассажирских поездах / под ред. В. П. Аксyu-тина. – М. : Желдориздат, 2001. – 240 с. 23 . Пожарнаya безопасност в строителстве : метод. указаниya/ Мин.обр. науки России, ОмГТУ ; – Омск : Изд-во ОмГТУ, 2015. 2 4 . Курсовой проект Тема: « Eкспертиза строителних конструксий и обёмно – планировочних решений средней школи» Екатеринбург.- 2010 25. Абрамов Н.Н. Водоснабжение. М., Стройиздат, 1982. 26. Гадаев А.Н. Ёнg‘инга qарши сув та’миноти. О‘qув qо‘лланма/ Самарqанд –2006 2 7. СТП БЧ 26.239–2012 Пожарние аварийно-спасателние поезда. Правила со-держаниya и eксплуататсии: утв. приказом от 14.12.2012 № 446 Н с изменениyaми № 3 от 18.12.2017 № 351 Н. - Минск, 2012. - 24 с. IV .Internet saytlari www.bilim.uz (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ) www.min trud.uz (O‘zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi ) www.min zdrav.uz (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi ) www.mchs.go v.uz (O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi ) www.sanoat kon.uz (O‘zbekiston Respublikasi Sanoatgeokontexnazorat ) 38 xavfsizligi talablari, yong‘in sodir bo‘lganda odamlarni evakuatsiya qilish usullari, birlamchi ut uchirish vositlari, avtomatik ut uchirish vositlari va yong‘in to‘siqlarini o‘rnatish usullari tahlil qilindi hamda tahlillar asosida kurs rahbari bergan topshiriqqa asosan, temir yo‘l tizmidagi binolarni yong‘in xavfligi jihatdan toifasini belgilash masalalari yechildi Kurs loyihasi mavzusiga binoan. quyidagilarni taklif etiladi: 1. Yong‘in xavfsizligi fanini Oliy ta’lim muassasalaridagi barcha ta’lim yo‘nalishlarida utilishi iqtisodiy va ijtimoiy tarmoqlarda yong‘in sodir bo‘lishi omillari kamayishiga paydevor yasaydi. Chunki asosiy sodir bo‘layotgan yong‘inlar texnogen yonginlar bo‘lib, muhandis-texnik xodimlar va boshqa xodimlarning qo‘ygan xatosi to‘fayli sodir bo‘lmoqda. 2. Temir yo‘l tizimida yong‘in xavfsizligi bo‘yicha normativ- huquqiy xujjatlarni, standartlarni, meyorlarni, qoidalarni va QMQ larni shuningdek o‘quv manbalarini ya’nada takomillashtirishni ta’qoza etadi. Chunki asosiy xujjatlar va o‘quv adabiyotlari rus tilida chop etilmoqda. 3.Temir yo‘l xodimlar va yo‘lovchilarga yong‘in xavfsizligi bo‘yicha aholi o‘rtasida targ‘ibot ishlarni takomillashtirish va yong‘in xavfsizligiga rioya qilmagan shaxslarga nisbatan jazo choralarni kuchaytirish lozim. 4. Yong‘in xavfsizligi avtomatik ut uchirish maslamalarini barcha yo‘ovchi tashish vogonlarda o‘rnatilishini joriy etish kerak. 5. Yong‘inni uchirish birlamchi vositlar jamlanmasi qolqonidan frydalanish tartibi bo‘yicha yo‘riqnoma ishlab chiqish kerak. Ushbu yo‘riqnomani xar bir xodim bilan boshlangich va ish joyidagi yo‘riqnomalarni utish jarayonida tanishtirish va amaliy bajarishini bo‘yicha sinovlar o‘tkazish kerak. Temir yo‘l tizimida yong‘in xavfsizligiga qoidalariga rioya qilish va uni ta’minlash nafaqat muhandis- texnik xodimlar va mansabdor shaxslarning ishi bo‘lib qolmasdan butun jamiyatning ishi bo‘lmog‘i lozim. Shundagina yong‘in sodir bo‘lish omillarini minimallashtirishga va uning xavfli omillaridan odamlarning sharohatlanishi, texnik jixozlar, bino va inshootlar yaroqsiz xolatga kelib qolishining oldini olgan bo‘lamaz. Bu esa iqtisodiyot tarmoqlari samarali 36 Temir yo‘l oqimidagi yuk poyezdlari ulushi uchun 0 dan 0,5 gacha bo‘lgan ortib borayotgan massali yuk poyezdlari orasidagi ulushi umumiy oqimdagi massa ortdi. 6 -rasm. Poyezdlar orasidagi i ntervallarga qarab yuk ko‘tarish qobiliyatining nomogrammasi 7 -rasm. Intervallarga qarab uchastkaning yuk ko‘tarish qobiliyati nomogrammasi Kelajakda po yez dlar oqimi ratsional parametrlarini aniqlash muammosi vektorni optimallashtirish muammosi sifatida hal qilindi. Bu muammoning yechimi topish shartlarni qo i diradigan po yez dlar oqimi parametrlari orqali bnlgilanadi 26 b) suyultirilgan uglevodorod gazi to‘kilgan joydan yonuvchan moddalarni olib tashlash; v) oqishni to‘xtatish va (yoki) sisterna ichidagi suyultirilgan uglevodorod gazini boshqa soz sisternaga (sig‘imga) o‘tkazish; g) suyultirilgan uglevodorod gazi bilan to‘ldirilgan sisterna-vagonni xavfsiz zonaga olib borish; d) voqea sodir bo‘lgan joyga avariya-qutqaruv bo‘linmalarini va gaz ta’minoti xizmatini chaqirish; ye) suyultirilgan uglevodorod gazini tunnellar, yerto‘lalar, kanalizatsiyaga kirishiga yo‘l qo‘ymaslik choralari ko‘rish. Agar intensiv oqim bo‘lsa, gazg sisternadan butunlay chiqib ketishiga imkon yaratish, bunda 200 m radiusdagi gaz yig‘ilishi mumkin bo‘lgan zonalarni gaz tarqalib ketkunga qadar kuzatib turish kerak. 2.3. Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar hamda yonuvchi gazlarning rezervuar parklariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari Rezervuarlarda va katta sig‘imli inshootlarda faqat ularga mo‘ljallangan mahsulotlar saqlanishi kerak. Zarur hollarda va tegishli tayyorgarlik bo‘lganda, rezervuarga boshqa mahsulot quyishga, ya’ni bug‘ bosimi egiluvchanligi hisob- kitob bo‘yicha ushbu turdagi rezervuarnikidan oshmasa ruxsat beriladi. Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar hamda yonuvchi gazlar to‘ldirilgan sig‘imlar, rezervuarlardan foydalanish jarayonida ularning germetikligi, sifon jo‘mraklari, flanetsli ulanish joylarining qistirmalari, salnikli zichlanishlarning holati ustidan doimiy nazorat o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Aniqlangan nosozliklar darhol bartaraf etilishi kerak. Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar hamda yonuvchi gazlar to‘ldirilgan sig‘imlar, rezervuarlar joylashgan va aylana to‘siq (obvalovaniye) bilan o‘ralgan hududga avtotransport vositalarining kirishiga faqat ta’mirlash ishlarini olib borish uchun obekt rahbari yoki uning o‘rinbosarining yozma topshirig‘i asosida ruxsat beriladi. 16 boshqarish orqali yong‘inga olib keladigan xavfli sharoitlar sonini kamaytirish va harakat xavfsizligini ta’minlash. Ushbu maqsadga muvofiq quyidagi nazariy va amaliy vazifalar belgilandi: - temir yo‘l obektlarida yong‘in xavfini baholash va boshqarish muammosi holatini, yong‘in xavfini boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari turlarini tahlil qilish; - temir yo‘l inshootining foydalanish bosqichida yong‘in xavfini tahli qilish; - temir yo‘l obektlari yong‘in xavfiga olib keladigan nosozliklarini identifikatsiya qilish; - infratuzilma obektlari va temir yo‘l harakatlanuvchi tarkibi uchun yong‘in xavfini boshqarish jarayonlarini ularning haqiqiy sharoitlaridan kelib chiqqan holda intellektuallashtirish. -Temir yo‘l obektlarining yong‘in xavfini avtomatlashtirilgan boshqarish uchun mobil dasturiy-texnik kompleksni ishlab chiqish. - temiryo‘llari statsionar va mobil infratuzilma obektlari va harakat tarkibidagi yong‘in xavfini boshqarish tizimini o‘rganish. Kurs loyihasida foydalanilgan asosiy terminlar: Yonish - bu juda ko'p miqdordagi issiqlik va yorqin porlash bilan birga keladigan murakkab, tez oqimli kimyoviy transformatsiY. Portlash - siqilgan gazlar hosil bo'lishi bilan gaz, bug ', chang-havo aralashmalarining tez nazoratsiz yonishi. Yonuvchanlik - bu moddalar va materiallarning yonish qobiliyati. yong‘inga qarshi oraliq — yong‘in tarqalishining oldini olish uchun binolar va (yoki) inshootlar oralig‘idagi belgilangan masofa yong‘inga qarshi texnik himoya vositalari — yong‘inni avtomatik tarzda aniqlash va o‘chirish, tutunni chiqarish, xabar berish, yong‘inga qarshi suv ta’minoti tizimlari, shuningdek, odamlarni va moddiy boyliklarni yong‘indan himoya qilish uchun mo‘ljallangan boshqa texnik vositalar . 3 II-BO‘LIMI TEMIR YO‘L TIZIMILARIDA YONG‘IN XAVFSIZLIGI TALABLARI VA ULARNI BAHOLASH 2.1. Temir yo‘l tizimilarida yong‘in xavfini baholash Yong‘in- temir yo‘l transporti harakati va ulardan foydalanish xavfsizligi qoidalarini buzish bilan bog‘liq hodisa sifatida tasniflangan. Yong‘in xavfini baholashda asosiy mummolardan biri, nuqsonlar, nosozliklar, texnologik buzilishlar bilan bog‘liq xavflarga nisbatan o‘ziga xos xususiyati yong‘in xavfining ichki auditining yo‘qligi hisoblanadi. Temir yo‘l tizimilarida xavfsiz sharoitlarga rioya etilishini tekshirish, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Sanoat xavfsizligi qo‘mitasi, transport prokuraturasi va boshqa tegishli organlar tomonidan amalga oshiriladi. Temir yo‘l infratuzilmasi obektlarida yong‘in oqibatlarining hajmiga quyidagi omillar ta’sir qiladi: tashish hajmiga, jihozlar eskirishi, yong‘in manbasi joylashuvi va undan qimmat uskunalargacha bo‘lgan masofa, yong‘in vaqti transport kechikishiga va stansiyalardagi odamlar soniga ta’siri va h.k. Temir yo‘l infratuzilmasi obektlarida yong‘inlar yiriklashib ketishiga sabablaridan biri Favqulodda vaziyatlar vazirligi yong‘in o‘chirish bo‘linmalaridan uzoqda joylashganligidir. Shunday qilib, statsionar va ko‘chma temir yo‘l obektlari uchun yong‘in xavfini boshqarish tizimini ishlab chiqish dolzarb bo‘lib, uning maqsadi yong‘in paydo bo‘lishining oldini olishdir. Yong‘in xavfsizligi masalalari mutaxassislar tomonidan murakkab texnik tizimlarning xavfsizligini ta’minlash muammosining bir qismi sifatida ko‘rib chiqiladi. Bu faoliyatda ikkita: profilaktika va tezkor-taktik yo‘nalishlar bo‘yicha olib boriladi. Temir yo‘l tizimida yonilg‘i manbalari paydo bo‘lish jarayonlari, ko‘p sonli omillarga bog‘liqligi tufayli, davlat darajasida standartlar o‘rnatilgan moddalar va materiallardan farqli o‘laroq, tasniflash qiyin. Biroq, aynan shunday jarayonlar paydo bo‘lishining oldini olish yong‘in xavfsizligini ta’minlash nuqtai nazaridan eng samarali hisoblanadi. 13 2 . 4. Temir yo‘l transportida yong‘in xavfini boshqarish tizimi Mamlakat temir yo‘llaridagi yong‘in xavfini boshqarish bir qator korxonalar standartlari orqali tartibga solinadi. Ushbu standartlar halqaro qoidalariga va temir yo‘l transporti obektlarida yong‘in xavfsizligini boshqarishni tartib-qoidalariga, ularning xususiyatlarini hisobga olgan holda asoslanadi. O‘z standartlarimizni yaratish zarurati temir yo‘l transportiga xos ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshiradigan ko‘plab obektlarning mavjudligi bilan bog‘liq. Temir yo‘l transporti obektlarining holatini boshqarish ularning butun mamlakat bo‘ylab hududiy taqsimlanishi bilan murakkablashadi. Temir yo‘llaridagi yong‘inlar yillik statistik ma’lumotlar 1 va 2 –rasmlarda keltirilgan. 1-rasm. Temir yo‘l tizimidagi sodir bo‘lgan yong‘inlar diagrammasi 2-rasm. Temir yo‘l tizimidagi sodir bo‘lgan yong‘inlar diagrammasi 19 ASOSIY QISMI I-BO‘LIM TEMIR YO‘L TRANSPORTIDAGI YONG‘IN XAVFINI BOSHQARISHNI TAHLIL QILISH USULLARI 1.1.Temir yo‘l transportida yong‘in xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari Temir yo‘l transporti bugungi kunda eng keng tarqalgan transport vositalaridan biridir. Deyarli har bir shahar va qishloq aholisi yiliga bir yoki ikki yoki undan ko‘p marta o‘z hayotini temir yo‘lga ishonib topshiradi. Har yili temir yo‘l transportida sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar natijasida 3000 ga yaqin odam halok bo‘ladi, bu aviatsiya hodisalari qurbonlari sonidan sezilarli darajada oshadi. Har qanday davlat hayoti va taraqqiyotida temir yo‘l tizmi juda katta rol o‘ynaydi. Mamlakatimizda temir yo‘lning ulushi barcha transport turlarida amalga oshirilayotgan umumiy yuk tashishlarning qariyb 70 % tashkil qiladi. Yuk va yo‘lovchi poyezdlar yong‘in xavfsizligini ta’minlash juda muhim, chunki ular yonuvchan va tez yonuvchi moddalarni tashishi mumkin. Poyezdlar va stansiyalar xavfsiz ishlashini ta’minlash qanchalik zarurligini tushunish uchun ularning asosiy xususiyatlarini sanab o‘tish kerak: 1) odatda yuk va tarqatish uchastkalaridagi stansiyalarida bir-biriga parallel bo‘lgan yo‘llarda joylashgan juda ko‘p turli xil temir yo‘l eshelonlari mavjudligi; 2) stansiyalarda va yo‘lda tez yonuvchi, va portlovchi moddalar, suyultirilgan gazlar, zaharlar, zararli qattiq materiallar bilan to‘ldirilgan ko‘plab vagonlar, sisternalar, konteynerlar va boshqa yuklar mavjudligi; 3) tarqatish va yuk stansiyalari odatda turli maqsadlar uchun bino va inshootlar bilan ancha zich qurilgan, shuningdek, stansiyalarda poyezdlar bilan to‘lganligi; 4) eshelonlar orasidagi masofalar yo‘q; 5) stansiyalarda yong‘inga qarshi suv ta’minoti juda yomon rivojlangan; 5 Germaniyada ishlab chiqarilgan yengil avtomobillar (2020 yil modeli) 22,6 7938 70 4,38 Sovutgichli vagonlar (moy va dizel yoqilg'isisiz) 19,53 4180 45 4,6 Yog'och qoplamali yuk vagonlari 13,8 1760 40,5 4,7 Elektr poezd vagonlari va dizel poyezdlarining treyler vagonlari 16,34 5565 72 4,29 Dizel lokomotivlari (dizel yoqilg'isisiz) 16,0 1680 55 4,5–5,2 Dizel lokomotivlari 36,5 7980 55 4,5–5,2 Elektr lokomotivlari (transformator moyi bilan) 34,8 2900 60 5,1–5,3 Elektr lokomotivlari (transformator moyisiz) 19,0 60 5,1–5,3 5,1–5,3 Dizel yoqilg'isi bilan ishlaydigan dizel poezdlarning motorli vagonlari 20,9 6765 72 4,29 2-jadval Temir yo'l transporti ob'ektlari binolarida aylanib yuradigan THM, HFL va GFL ning past kaloriyali qiymati va zichligi r n Q Moddalar va materiallarning nomi Sof kaloriya qiymati,MDj∙kg–1 Zichligi . kg∙m –3 Suyuq yonuvchi modda va materillar Atseton 29 790,5 Benzin 41,9 722–751 Benzol 40,9 879 Butil spirt 41,9 809,9 Dizel yoqilg‘isi 43 831–921 Kerosin 43,54 810–840 Ksilol 40,8 880,2 Lak 42 953 Mazut 39,8 925 M ndustrial moyi 42 903–917 T ransformator moyi 42 878 T urbin moym 41,87 900 Metilspirt 22,7 791,5 Neft 41,9 840–916 Solyar moyi 42 900 40 ish koeffitsenti oshishini va odamlar esa faravon yashashining asosidir. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1 .O‘zbekiston Respublikasining “Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni ( 1993 yil) . 2. GOST 12.1.004-91 - “Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablar” . 3. QMQ II-89-80 “Sanoat korxonalarining bosh rejasi ” . 4. QMQ 2.09.02-85 - “Ishlab chiqarish binolari” . 5. QMQ 2.09.12-09 - “Ombor binolari” talablari . 6. QMQ 2.09.19-97 - ”Neft va neft mahsulotlari omborlari” . 7. SHNK 2.09.04-09 - “Korxonalarning ma’muriy va maishiy binolari” talablari . 8. QMQ 2.04.01-98 - “Binolarni ng ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi” talablari. 9 . QMQ 2.04.02- 97 - “Suv ta’minoti. Tashqi tarmoq va inshootlar” . 10. GOST 12.1.033-81 SSBT -“ Yong‘in xavfsizligi. Terminlar va aniqlash” . 11. GOST 12.1.044-89 - SSBT -“ Yong‘in- portlash moddalari va mater ia llari. Atamalar va aniqlash usullari ”. 12 . GOST 30444-97- "Qurilish materillari. Yong‘in tarqalishini tekshirish usullari 13. Xolbayev B.M., Raximov O.D., Maxmatqulov N.I. Hayot faoli yat i xavfsizligi. Darslik (2-qism). – T.: «Voris–nashriyot», 2020. 304 b. 15. Maxmatqulov N.I. «Yong‘inga xavfsizligi» fanidan 5641200- Mehnat muxofazasi va texnika xavfsizligi bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalari yong‘in xavfsizligi fanidan kurs loyihasini bajarish tartibi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma, QarIMI, 2022 y 16. Матвеев,А. И.Коваленко. Основи организатсии зашити населениya и территорий в чрезвичайних ситуаsиyaх мирного и военного времени: учебное; ГУАП.-СПб. 2007.- 224 б. 37 "Uskunaga texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha ko‘rsatmalar" ga muvofiq quyidagilar tekshirilishi kerak: -elektr energiyasi iste’molchilari; - lampalar va kalitlar; - elektr jihozlarini boshqarish; - isitish elektr pechlarining ekranlari, ularni yerga ulash; - akkumulyator batareyalari va asbob-uskunalarni avtomobil osti qutilarida saqlash; - aloqa vositalari; - ventilyatsiY. Yo‘lda konduktorlar yo‘lovchilarning xatti-harakatlarini va ularning yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qilishlari shart: ochiq olovdan foydalanish, ko‘rsatmalarda ko‘zda tutilmagan asboblardan foydalanish, avtoulovlarda chekish va yonuvchan moddalarni tashish taqiqlanadi. Temir yo‘l transportida yong‘in xavfsizligini ta’minlash uchun mas’ul bo‘lgan shaxslarga quyidagilar qat’iyan man etiladi: -ruxsat etilmagan elektr jihozlaridan foydalanish va uskunani qarovsiz qoldirish; - noto‘g‘ri qurilmalarni mustaqil ravishda ta’mirlash, xususan - generator voltaj regulyatori; - qozonxonalarda, pechkalarda yoki pechlarda quruq kiyim; -asboblar ko‘rsatkichlarini orqali elektr energiyasi nazorati; - nosoz batareyalardan foydalaning yoki ularni noto‘g‘ri zaryadlang. Yong‘in sodir bo‘lgan taqdirda, temir yo‘l xodimi zudlik bilan yuqori rahbariyatga xabar berishi va mavjud birlamchi yong‘inni o‘chirish vositalaridan foydalangan holda mustaqil ravishda yong‘inga qarshi kurashni boshlashi kerak. Temir yo‘l vokzalidagi yong‘inni uchirish uchun suv tarmoqlariga diametri 100 mm bo‘lgan gidrantlar o‘rnatilib, hajmi 50 m 3 bo‘lgan suv havzalari tayyorlandi. Ish parklarida maxsus postlar tashkil etiladi, ularda barcha yong‘inga qarshi vositalar saqlanadi, o‘t o‘chirish gidrantlari ekstremal yo‘llarda 8 1 jadval B1-B4 toifalaridagi xonalar uchun maxsus yong'in yukining qiymatlari Kategoriyasi Yong‘in yuki, M Dj ∙m –2 Joylashtirish usuli B1 2200 dan ortiq Standartlashtirilmagan B2 1400–2200 TCP 474–2013 ning 5.3.2-bandi talablariga muvofiq V3 200–1400 Xuddi shunday B4 100–200 Maydoni bo‘lgan xona qavati istalgan qismida 10 m 2 dan oshmasligi kerak. Uchastkani joylashtirish usuli TCP 474– 2013 ning 5.3.4-bandi talablari ko‘ra yong‘in yuki bo‘yicha aniqlanadi Biroq, ma’lumki, agar B2 yoki B3 yong‘in toifalarini aniqlashda olingan yong‘in yukidan oshsa yoki unga teng bo‘lsa. Q≥0,64qH 2 keyin binolar mos ravishda B1 yoki B2 sifatida tasniflanadi. Shuning uchun biz taxminiy yong‘in yukni aniqlaymiz 0,64qH 2 = 0,64 ∙754∙ 12,52 = 75400 MDj. Hisob kitoblarga ko‘ra yong‘in yuki q= 9420 MDj tashkil etadi 9420<75400 MDj, shuning uchun binolarni yong‘ini yuki bo‘yicha toifalashga ko‘ra g‘ildirak binolari B3 toifasiga kiritiladi. 3.2. 4 ta seksiyali lokomotiv deposi demontaj- yuvish xonasi yong‘in xavfi darajasini aniqlash Seksiyalar orasidagi maksimal masofa L i = 5 m; bino balandgi , H = 16,2 - 4,5 = 11,7 m, loyihaviy uchastka maydoni S ps =57 m 2 , solishtirima yong‘in yuki maydoni teplovoz uchastkasi hisoblanadi. B2 toifadagi binoning yong‘in yukini ma’lumotlar jadvaliga muvofiq quyidagi formula bo‘yicha aniqlash kerak. 28 Lexuz ( O‘zbekiston Respublikasi Milliy qonunchilik bazasi ) www.ohrana truda.ru ( Oхана труда, техника безопасности и пожарной безопасности ) ILOVA LA RI 1- Ilov a 2-Ilov a 1-jadval Harakatlanuvchi tarkibning asosiy turlarining texnik tavsiflari (o'rtacha qiymatlar) Harakatlanuvchi tarkibning nomi Sof kaloriya qiymatiQncrp MDJ kg −1 Yong'in yukining umumiy massasi G pn , kg Hudud qavat S, m 2 Temir yo'l boshlari sathidan balandligi h, m TVZ tomonidan ishlab chiqarilgan yengil avtomobillar (model 61- 817) 20,4 8834 71 4,36 39 III-BO‘LIM TEMIR YO‘L TIZIMIDAGI BINOLARNING YONG‘IN TOIFASINI ANIQLASH USULLARI 3.1. Temir yo‘l obektlaridagi yong‘ini xavfligi bo‘yicha B1-B4 toifadagi binolari yong‘inga xavfli darajasini aniqlash Vogon ta’mirlash zavodining g‘ildirak ustaxonasi binolari yong‘in xavfsizlik darajasini aniqlash kerak. Bino maydoni S=5,085 ∙ 2,45 = 12,5 m 2 maydonga ega bo‘lgan g‘ildirakli stonok hududida maksimal yong‘in yuki, 250 litr turbin moyi bo‘lib (gidravlik idishg hajmi 250 litr) tagliklar bilan jihozlangan. Stanoklar orasidagi maksimal masofa L i = 2,5 m . Reja bo‘yicha poddon maydoni stonok maydoniga teng. Yonish balandligi H = 12,5 m. Poddon maydoni 12,5 m 2 ga teng Yechish: B1 kategoriyali binodagi turbin moy massasini, ma’lumotlar jadvalga asoslanib quyidagini aniqlaymiz: G = 0,25∙ 900 = 225 kg. Yong‘in yuki qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi Q = ∑ i = 1n G i ∙ Q ¿ p = 225∙ 41,87 = 9420 M Dj . bunda, Gi - i-yong'in yuk materialining miqdori, kg;p Q ni – i-olov yuki materialining sof kalorifik qiymati, MJ∙kg -1 Quyidagi formula bo‘yicha yong‘in yukini aniqlanadi. q= Q/S=9420/12,5= 754 MJ ∙m -2 bunda, S- yong‘in yuki joylashgan maydon m 2 ( kamda 10 m 2 ) Quyilagi jadvalga binoan B3 xonasining toifasini aniqlaymiz. 27 XULOSA Mamlakat iqtisodiyotiga strategik ahamiyatga ega bo‘lgan temir yo‘llarda har kuni yuzlab poyezdlar harakatlanadi, minglab kishilarni o‘z manzili tomon elitadi, minglab tonna yuklar bir mayezildan boshqa manzilga yetkazadi. Bu yuklar ruyxati, ularning xavfli va zararli omillarning barcha turlarni sanab utishimiz mumkin. Shu bilan birga ularning xavfsio‘ligi ta’minlash uta muxim ahamiyatga ega bo‘lib, bu jarayon uta murakkab hisoblanadi. Temir yo‘l transporti obektlarida yong‘in xavfli sharoitlarni bashorat qilish va baholash haqiqiy holatidan kelib chiqqan holda obektlar yong‘in xavfli holatini usullari va modellarini yaratish, mavjud holatlar xavfini ma’muriyat mustaqil ravishda baholash va yuzaga kelishini bartaraf etish va oldini olish bo‘yicha tashkiliy-texnik tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirish imkonini beradi. Yong‘in xavfi integral ko‘rsatkichlarini ularning haqiqiy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yong‘inga olib keladigan omillar odamlarga va moddiy boyliklarga ta’sirini loyihalash asosida obektlar yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha samarali chora-tadbirlarni tanlash mezonlarini va individual yong‘in xavfini baholash usullarini ishlab chiqishdir Temir yo‘l obektlarining yong‘in xavfini baholashda nafaqat yong‘in sodir bo‘lgan taqdirda odamlarning xavfsizligiga, balki olov manbasining paydo bo‘lish ehtimoliga ham ta’sir qiluvchi omillarni hisobga olish kerak. Temir yo‘l obektlarining yong‘in xavfini bashorat qilish usulini ishlab chiqish qoidalarini buzish oqibatlarini o‘rganishni talab qiladigan murakkab ilmiy-texnik vazifadir. Bir vaqtning o‘zida bir necha ming obektni yong‘in xavfsizligini boshqarish faqat temir yo‘l transporti obektlarining holati to‘g‘risida avtomatlashtirilgan ma’lumotlarni yig‘ish va yong‘in xavfini hisoblash sharoitida mumkin. 34 Yong‘in xavfsizligini boshqarish tizimi doirasida yong‘in xavfini baholash vazifalari tahlil quyidagicha: - yong‘inlarning umumiy holati va oqibatlari; - temir yo‘llarining bo‘linmalari, va boshqa tarkibiy bo‘linmalari statsionar obektlari va temir yo‘l harakat tarkibidagi yong‘in xavfsizligi holatining tavsifi, shu jumladan yong‘inlar soni va oqibatlari to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlar. Dastlab, yong‘in xavfsizligini o‘rganishd a asosan statistik ma’lumotlari bo‘yicha umumlashtirilgan ma’lumotlar shakllantirildi. Keyinchalik tahlil qilishning eng oddiy statistik usullari qo‘llanila di(3, 4 –rasmlar) : 1Yong‘inlarning 80 % 8 turdagi temir yo‘l obektlarini tashkil qiladi: tortish harakatlanuvchi tarkibi, maxsus transport vositalari va maxsus harakatlanuvchi tarkib, ko‘p birlikli harakat tarkibi, elektr markazlashtirish postlari, ma’muriy binolar, issiqlik punktlari, yuk harakatlanuvchi tarkibi. va qozonxonalar. 3-rasm. Temir yo‘l tizimida sodir bo‘ladigan yong‘inlar sababi 21 Yong‘in poyezdlari ishlatiladigan temir yo‘l harakat tarkibiga va tegishli ishlash ko‘rsatkichlariga qarab 2 toifaga bo‘linadi. Birinchi toifadagi poyezdlar. Ixtisoslashtirilgan poyezdga qo‘shimcha ravishda quyidagilar kiradi: temir yo‘lda favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan asbob-uskunalar va materiallarni joylashtirish va tashilgan suyuqliklarni nosoz rezervuarlardan haydash uchun yopiq yuk vagoni; favqulodda vaziyatlar yuzaga kelganda favqulodda suyuqlikni yig‘ish uchun rezervuar-qabul qiluvchi (alohida vogonlar). Ikkinchi toifadagi poyezd quyidagilardan tuziladi: xodimlarni joylashtirish uchun vagon, nasos agregatlari, elektr stansiyasi, yong‘inga qarshi uskunalar va maxsus yong‘in o‘chirish uskunalari zaxirasi; suv ta’minoti bilan ikki yoki uchta vogon. Yong‘in poyezdi, lokomotiv parki mavjud bo‘lgan katta stansiyaga joylashtiriladi. Jo‘nab ketish ishtirokchilari poyezdning chaqiruv punktiga kelish vaqti (1,5 soatdan ko‘p bo‘lmagan) bilan belgilanadi, uning masofasi 100 km dan oshmasligi kerak. Bundan tashqari temir yo‘l tizimlari yong‘indan ko‘tarish va qutqarish mashinasi bilan ta’minlanadi Yong‘indan ko‘tarish va qutqarish mashinasi - statsionar mexanizatsiyalashgan aylanma kran, teleskopik bom (tizza paketi) bilan jihozlangan va odamlarni balandlikdan evakuatsiya qilish va ko‘p qavatli binolarda yong‘inlarni o‘chirish bo‘yicha qutqaruv ishlarini bajarish, shuningdek, boshqa ishlarni bajarish uchun mo‘ljallangan o‘t o‘chirish mashinasi yordamchi vositalar kiradi. 12 Nafas olish armaturalarini tekshirganda klapanlar va to‘rlarni kirlardan tozalash, qishda esa muzdan tozalash kerak. Gidravlik klapanlarida suyuqlik sathini tekshirish zarur. Gidravlik himoya klapani faqat qiyin bug‘lanadigan va muzlamaydigan suyuqlik bilan to‘ldirilishi kerak. Ushbu suyuqlikni yiliga kamida ikki marta almashtirish kerak va har bir chiqarishdan keyin suyuqlik qo‘shilishi kerak. Statsionar o‘lchash moslamalari bo‘lmasa, sig‘im uskunasidagi suyuqlik darajasi rangli metalldan yasalgan lot bilan o‘lchanganda, lyukning ichki qismiga o‘lchash tasmasi tushirilganda uchqun hosil qilmaydigan halqa yoki metalldan yasalgan kolodkani o‘rnatish kerak. Rezervuarlarning ichki yuzasini pirofor birikmalardan va korroziyadan tozalash tasdiqlangan jadvalga muvofiq muntazam ravishda amalga oshirilishi kerak. Yonuvchi gazlarni birinchi marta to‘ldirishdan oldin rezervuarlarni inert gaz yoki bug‘ bilan shamollatish kerak. Shamollatuvchi gazlar, ularning yonishining oldini olish bo‘yicha choralar ko‘rilgan holatda svechalar orqali chiqariladi. Shamollatishning yakuni svechadan chiqarilayotgan gaz-havo aralashmasidagi kislorod miqdori bilan belgilanadi. Agar aralashmadagi kislorod miqdori 1 foizdan oshmasa, shamollatish yakunlangan hisoblanadi. Rezervuarlar yonuvchi gazlardan bo‘shatilgandan keyin havo bilan shamollatishga ruxsat berilmaydi. Avariya holatlarida gazni chiqarish tarmoqlariga qulfli armatura o‘rnatish zarurati bo‘lsa, ushbu armaturalarni masofadan boshqarish xavfsiz joydan amalga oshirilishi kerak. Rezervuardagi (sig‘imlardagi) yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklardan namuna olish va ularning miqdorini o‘lchash sutkaning yorug‘ vaqtida amalga oshirilishi kerak. Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklarni rezervuarlarga (sig‘imlarga) ochiq oqim bilan uzatish taqiqlanadi. Rezervuarni to‘ldirish va bo‘shatish tezligi rezervuarga o‘rnatilgan nafas olish klapanlarning (shamollatish quvurlarining) umumiy o‘tkazuvchanligidan oshmasligi kerak. 17 Barcha zarur yong‘in o‘chirish uskunalari mavjudligini, yong‘in signalizatsiyasi holatini, favqulodda chiqish joylariga kirishni va ularning xizmat ko‘rsatishga yaroqliligini tekshirish kerak. Temir yo‘l transportida sodir bo‘layotgan yong‘inlar 26 % isitish tizimi va elektr jihozlaridagi nosozliklar sabab bo‘ladi: qisqa tutashuvlar, elektr simlari va elektr jihozlari ortiqcha yuklanishi, elektr simlari ulangan joylarda izolyatsiya yo‘qligi, simlar metall kommutatorlarga ishqalanishi, elektr simlaridagi namlik, va h.k. Ushbu nosozliklar aksariyati isitish tizimlari va elektr jihozlarini ishlatish qoidalari buzilishidan kelib chiqadi: - “bug‘” o‘skunalarida; - Qurilmalarni qarovsiz qoldirish - suv to‘ldirish quvurlari, ventilyatsiya, qozon va boshqa jihozlar elektr isitgichi; -kommutatorlar, avtomatlashtirish qurilmalari, ventilyatsiya kanallari bo‘shliqlarida, qozonxonada yonuvchi materiallarni saqlash; - yoritish uchun haddan tashqari quvvatli lampalardan foydalanish; - suv bilan to‘ldirilgan quvurlarni isitish uchun ochiq olovdan foydalanish; - suvsiz qozon va qozonlarning pechi; - isitish va elektr isitgichlar yonida o‘tinni quritish; - qozon va qozonlarni eritish uchun yonuvchi suyuqliklardan (benzin, kerosin va boshqalar) foydalanish; - elektr jihozlarida chang va ahloqsizlik to‘planishi. Mashinada yong‘in, darhol sodir bo‘lmaydi. Haddan tashqari yuklanganda, elektr simlari asta-sekin qiziydi, izolyatsiyasi haddan tashqari qizishi tufayli yonayotgan kauchuk va ipning xarakterli hidi paydo bo‘ladi. Shuning uchun, eng kichik yong‘in belgisi paydo bo‘lganda, iloji boricha tezroq manba topib, zarur choralarni ko‘rish kerak. Poyezd jo‘nab ketishidan avval ushbu obektda doimiy faoliyat yurituvchi yong‘in xavfsizligi bo‘yicha maxsus komissiya tomonidan tekshirilishi kerak. 7 Te mir yo‘llari da yong‘in xavfsizligini boshqarish tizimi, STO RZD 1.15.009-20132 standartiga muvofiq, uchta boshqaruv darajasini o‘z ichiga oladi: -mamlakat temir yo‘llarini boshqaruv organlari; - mintaqaviy boshqaruv organlari; yong‘in xavfsizligi dasturlarini shakllantirish amalga oshiriladi. - funksional bo‘limlar.Majburiy talablarni bajarish va ixtiyoriy sertifikatlash orqali yong‘in xavfsizligini ta’minlash, yong‘in holatlarini ro‘yxatga olish va hisobga olish, yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar ro‘yxatini shakllantirish Hududiy boshqarmalar tomonidan ishlab chiqilgan dasturlarni amalga oshirish katta moliyaviy investitsiyalar bilan bog‘liq bo‘lib, ularni moliyalashtirishning ustuvorligini aniqlash uchun boshqaruvning birinchi bosqichida yong‘in xavfsizligini ta’minlashga investitsiyalarga bo‘lgan ehtiyojga qarab obektlarni tartiblash mezonlari ishlab chiqiladi. Xususan, yong‘in xavfsizligini boshqarish tizimida istiqbolli yo‘nalishlarni belgilaydi Bular, - yong‘in xavfsizligini boshqarish tuzilmasini shakllantirish; - axborotni to‘plash, uzatish, almashish va uni tahlil qilish; - yong‘in sabablarini o‘rganish va hisobga olish; - yong‘in xavfini baholash; - tartibga soluvchi yordam; - yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni rejalashtirish va moliyalashtirish. Yong‘in xavfini baholash yong‘in xavfsizligini boshqarish tizimining muhim vositasidir. Ushbu baholashning asosiy maqsadlari: - himoya obektlari holati to‘g‘risida obektiv ma’lumot olish; - potensial xavfli muhofaza qilish obektlarini aniqlash va xavfni asoslash; - yong‘in va yong‘in xavfini kamaytirish va ulardan zararni minimallashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. 20 Kurs loyihasi tarkibiy qismi- kurs loyihasi mazmuniga asosan asosiy talablarni belgilaydi. Materiallari 54 bet kompyuter matnida taqdim etilgan bo‘lib: kirish, asosiy qismi, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ruyxati va i 4- ilovalaridan iborat. Kirish qismida, mavzuning dolzarbligi loyihaga qo‘yidgan maqsad va vazifalari, asosiy termin va atamalarning mazmuni belgilab berilgan. Asosiy qismi uchta bo‘lim va 5 paragrafdan iborat. Birinchi bo‘limi, «Sanoat korxonalarida sanoat xavfsizligi va yong‘in xavfsizligi ta’minlash asosalari» deb nomlanadi. Unda, Sanoat xavfsizligi va yong‘in xavfsizligini ta’minlashning huquqiy, tashkiliy va texnik asoslari va bino inshootlarni yong‘in xavfsizligi bo‘yicha tasiflanishlari bayon etilgan. Ikkinchi bo‘lim, “Sanoat korxonalarida yong‘in xavfsizlini tahlil qilish asosida baholash” deb nomlanib. Unda . sanoat korxonalaridagi bino va inshootlarning yong‘inga bardoshligini va shuningdek, yong‘indan aholi va tovar moddiy boyliklarni evakuatsiya qilish xolatlari tahlil qilingan. Uchinchi bo‘limi, “Sanoat korxonalarida yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha qarshi chora- tadbirlari» deb nomlanadi. Unda, sonat korxonalaridagi bino va inshootlarning yong‘in xavfsizligi bo‘yicha texnik yechimi, bino va inshootlardan aholini evakuatsiya qilish va yong‘in xavfini tahlili asosida baholash ishlanmalari keltirilgan. Kurs loyihasi ilovalarda amalga oshirish jarayonida tuzilgan hujjatlar namunalari, shuningdek, kurs loyihasini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan materiallar: ishlab chiqarish binolarida maydonchalar va uskunalarni joylashtirish, ishlab chiqarish jarayonining sxemasi, texnologik jihozlarning umumiy turlari ko‘rsatilgan. Bundan tashqari, ilovalar zarur ma’lumotnoma materiallarini, ishlab chiqarish binolari toifasini aniqlashda texnologik jarayonlarning portlash va yong‘in xavfini kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni, yonuvchan moddalar va materiallarning turli sinflari bo‘lgan ishlab chiqarish binolari toifalari berilgan 4 «Temir yo‘l tizimilarida yong‘in xavfsizligi baholash» mavzusidagi kurs loyihasi kirish qismi, asosiy qismi, xulosa va foydalangan adabiyotlar ruyxati hamda ilovalaridan iborat bo‘lib, kirish qismida, mavzuning dolzarbligi, kurs loyihaga qo‘yidgan maqsad va vazifalari, asosiy termin va atamalar, k urs loyihasi tarkibi va hajmi keltirilgan. Asosiy qismi uchta bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchi bo‘limda, temir yo‘l transportida yong‘in xavfsizligini ta’minlash chora-tadbirlari, temir yo‘l transportida yong‘indan himoya qilish harbiylashtirilgan qo‘riqlash birlashmasi faoliyati, temir yo‘lda yong‘inlarni uchirish uchun yong‘in poyezdi va boshqa qo‘shimcha vositlari Ikkinchi bo‘lim, temir yo‘l tizimilarida yong‘in xavfini baholash. temir yo‘l sisternalari va quyish-to‘kish estakadalariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari, yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar hamda yonuvchi gazlarning rezervuar parklariga qo‘yiladigan yong‘in xavfsizligi talablari, temir yo‘l transportida yong‘in xavfini boshqarish tizimi, og‘ir yuk va uzun poyozdlarni o‘tkazish texnologiyasini qo‘llanishda yong‘in xavfsizligini samaraligini ortashtirishni baholash. . Uchinchi bo‘limi, temir yo‘l obektlaridagi yong‘ini xavfligi bo‘yicha B1-B4 toifadagi binolari yong‘inga xavfli darajasini aniqlash , 4 ta seksiyali lokomotiv deposi demontaj- yuvish xonasi yong‘in xavfi darajasini aniqlash, omborxona xonalari yong‘in xavfli bo‘yicha darajasini aniqlash, yog‘ochga ishlov berish binolarini yong‘in xavfi bo‘yicha darajasini aniqlash, vogon g‘ildiraklari uchun binolari yong‘in xavfi darajasini aniqlash Kurs loyihasi ilovasida, temir yo‘l tizimida yong‘in xavfi bo‘yicha chizmalar, va boshqa ma’lumotlar berilgan. Kurs loyihasini ishlab chiqish dovomida, yong‘in xavfsizli, sanoat korxonalarini loyihalash, qurish va rekonstruksiya qilish, iqtisodiy va ijtimoiy sohalarni suv bilan ta’minlashga oid normativ- huquqiy xujjatlari, standartlar, meyorlar, QMQ va boshqa bir qancha reglament xujjatlari o‘rganildi. Normativ-huquqiy xujjatlarni o‘rganish asosida, temir tizimida yong‘in 35 joylashtiriadi. Stansiyalardagi suv minoralarida yong‘in sodir bo‘lganda doimo suv ta’minoti mavjud bo‘lishi kerak. 1.2. Temir yo‘l transportida yong‘indan himoya qilish harbiylashtirilgan qo‘riqlash birlashmasi faoliyati Temir yo‘l transporti paydo bo‘lishi, uning rivojlanishi va shakllanishi, tovarlarni asosiy tashuvchisi sifatida davlat iqtisodiyotidagi roli ortishi bilan yo‘llarda. stansiyalarda va yo‘nalish bo‘ylab tashiladigan yuklarni himoya qilish zarurati paydo bo‘ldi. Harbiylashtirilgan qo‘riqlash birlashmasi 1927 yilda tashkil etildi va uning nizomi tasdiqlandi Nizom harbiylashtirilgan xavfsizlik bo‘limining quyidagi vazifalarini belgilaydi: -temir yo‘l transporti obektlarini qo‘riqlash; -qo‘riqlanadigan obektlarda va obekt rejimi ichida kirishni nazorat qilishni ta’minlash; -tezyurar, yuqori tezlikda harakatlanuvchi temir yo‘l uchastkalarini muhofaza qilishni tashkil etish va temir yo‘l infratuzilmasi xavfsizligini ta’minlash; -Qo‘riqlanadigan temir yo‘l vokzallari xavfsizligini ta’minlash, qo‘l yukini rentgen-televideniye tekshiruv qurilmalarida (introskopda) tekshirish yo‘li bilan yo‘lovchilar va boshqa shaxslarning xavfli moddalar va yo‘lovchi poyezdlarida tashish taqiqlangan buyumlar bilan o‘tishini aniqlash va oldini olish; -temir yo‘l uchastkalari, vokzallar va boshqa muhofaza qilinadigan obektlarni videokuzatuvini tashkil etish; -temir yo‘l transporti va boshqa qo‘riqlanadigan obektlarda jinoyatlar va ma’muriy huquqbuzarliklarning oldini olish va ularga chek qo‘yish; -temir yo‘l transporti va qo‘riqlanadigan obektlarda texnogen va tabiiy favqulodda vaziyatlarning oldini olish va oqibatlarini bartaraf etishda ishtirok etish; 9 -o‘t o‘chirish tadbirlarini o‘tkazish va belgilangan yong‘in xavfsizligi talablari bajarilishini nazorat qilish, “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ korxona, muassasa va tashkilotlarida, shuningdek, temir yo‘l harakatlanuvchi tarkibidagi yong‘inlarni o‘chirish; - shartnoma asosida bank muassasalaridan korxona va tashkilotlarga naqd pul bilan kassirlarni himoya qilish va kuzatib borish; -te mir yo‘l transporti tarkibiy bo‘linmalari, huquqni muhofaza qiluvchi va boshqa davlat organlari, jamoatchilik vakillari bilan mulkni qo‘poruvchilik va terroristik harakatlardan, o‘t qo‘yish, o‘g‘irlik va boshqa jinoiy tajovuzlardan ishonchli himoya qilishni tashkil etish bo‘yicha samarali hamkorlikni ta’minlash; - ilg‘or muhandislik-texnik vositalar va himoya usullarini joriy etish va ulardan foydalanish; -h arbiylashtirilgan qo‘riqchilarning xizmat-jangovar, ma’naviy-psixologik va jismoniy tayyorgarligini yuqori darajada ta’minlash va saqlash. Quriqlov hizmatining asosiy vazifadardan bir bu yong‘in xavfsizligini ta’minlashdan iborat. Chunki temir yo‘l transportida yong‘in xavfsizligini ta’minlash transport xavfsizligining ajralmas qismi sifatida davlat va infratuzilma egalari organlari tomonidan kompleks yondashuvni talab qiladi] Harbiylashtirilgan qo‘riqlash bo‘linmalarining xizmat faoliyati qo‘riqlash navbatini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Qo‘riqlash xizmati temir yo‘l obektlarini, yuk va mol-mulkni, moddiy boyliklarni ishonchli qo‘riqlash, yuk poyezdlarida ruxsat etilmagan shaxslarning noqonuniy o‘tishi va belgilanmagan joylarda temir yo‘l yo‘llarida yurishining oldini olish va yong‘in xavfsizligini ta’minlash maqsadida tashkil etiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, temir yo‘l murakkab va ko‘p funksiyali tizimidir. Unda yong‘in, avariya va boshqalar bilan bog‘liq har qanday favqulodda vaziyatlarning paydo bo‘lishi katta organizmning noto‘g‘ri ishlashiga olib keladi. Ushbu nosozlik minimal bo‘lishi va hodisani bartaraf etish taktik jihatdan malakali va imkon qadar tezroq amalga oshirilishi uchun yong‘inlar va turli xil favqulodda 10 B1toifadagi binon ma’lumotlar jadvaliga muvofiq yog‘och massasini aniqlaymiz G = 10,5∙ 500 = 5250 kg va yong‘in yuki Q = 5250 ∙13,8 = 72450 MDj. Solishtirma yong‘in yuki: q=Q/S= 72450/17,5=4140 MDj m -2 Bundan ko‘rib to‘ribdiki , 3.2-jadvalga muvofiq, yog‘ochni qayta ishlash binolari B1 toifasiga kiradi. Duradgorlik binolari toifasini aniqlash kerak. S = 34∙10 = 340 m 2 maydonga ega. Xona balandligi H=8,4 m. Bino bilan sanoat nefti to‘kilishi chegarasiga bo‘lgan maksimal L i =20 m. yong‘in yuki 10 m 2 maydonga joylashgan. Binoda 68 kg kesilgan qarag‘ay daraxti va 14 kg laminatdan iborat. Sanoat moyi 40 litrli idishda saqlanadi. to‘kilish maydoni S=10 m 2 tashkil qiladi. Binoning yong‘in yukini quyidagi 3.1- jadval va formula asosida aniqlaymiz: Q=∑i=1 n Gi∙Q¿p=68 ∙13,8 +14 ∙18,7 =1200 M Dj . Solishtirima yong‘in yuki: q =Q/S= 1200/10=120 MDj m -2 Sanoat moyi massasi G = 0,04 900 = 36 kg, yong‘in yuki Q = 36∙ 42 = 1512 MDj. Solishtirma yong‘in yuki^ q = Q/S= 1512/10=1512 MDj m -2 Qarag‘ay daraxti uchun quyidagi jadvalga muvofiq q cr ning minimal qiymati 13,9 kVt m -2 2- jadval Turli xil yong'in yukiga ega bo'limlar orasidagi chegara masofalarining qiymatlari q akr , kVt∙m 2 5 gach a 5 dan 10 gacha 10 dan 15 gacha 15 dan 20 gacha 20dan 25 gacha 25 dan 30 gacha 30 dan 40 gacha 40 dan 50 gacha l pr, m 12 8 6 5 4 3,8 3,2 2,8 30 4-rasm. Temir yo‘l tizimilari bo‘limlaridan sodir bo‘lgan yong‘inlar diagrammasi Biroq, yong‘indan himoya qilish nuqtai nazaridan ustuvor ahamiyatga ega bo‘lgan obektlar ro‘yxati odamlar (xodimlar va yo‘l ovchilar) uchun ham, umuman temir yo‘llari tizimi uchun ham mumkin bo‘lgan oqibatlarning og‘irligini hisobga olgan holda qayta ko‘rib chiqilishi kerak. Ushbu ro‘yxatga odamlarning ommaviy bo‘lgan obektlari kiritilishi kerak: stansiyalar, shuningdek, ishlab chiqarish jarayonlarining to‘xtab qolishi transport harakati to‘xtatilishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan obektlar. Bunday obektlar qatoriga temir yo‘llari tortish podstansiyalari va axborot-hisoblash markazlari kiradi. Te mir yo‘llarida favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bartaraf etish va yong‘in xavfsizligini ta’minlash komissiyasi temir yo‘l transporti ekspluatatsiyasi o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda statsionar va ko‘chma obektlarda yong‘in xavfini baholash bo‘yicha ish olib boradi . Shunday qilib, Te mir yo‘llari uchun yong‘in xavfini boshqarish tizimini ishlab chiqish dolzarb vazifadir. Ushbu tizimning uslubiy bazasining o‘ziga xos xususiyati turli xil obektlarning holatini hisobga olgan holda yong‘in xavfsizligini ta’minlash dasturini shakllantirishda qaror qabul qilishni asoslash imkoniyati ni beradi. 22 Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar omborlarida quyidagilar taqiqlanadi: a) germetik bo‘lmagan qurilmalar va qulfli armaturalarni ishlatish; b) buzilishlar va yoriqlar, suzuvchi qopqoqlarida teshiklar yoki yoriqlar bo‘lgan rezervuarlar, shuningdek, nosoz bo‘lgan o‘lchash vositalari, asboblar, mahsulot ta’minot quvurlari va statsionar yong‘inga qarshi qurilmalarni ishlatish; v) aylana to‘siq (obvalovaniye) ichida daraxtlar, butalar va quruq o‘simliklarning bo‘lishi; g) sig‘imlarni (rezervuarlarni) yonuvchan materiallardan tayyorlangan taglikka o‘rnatish; d) rezervuarlar va sisternalarni haddan ortiq to‘ldirib yuborish; ye) neft va neft mahsulotlarini quyish-to‘kish paytida rezervuarlardan namuna olish yoki mahsulot sathini o‘lchash; j) momaqaldiroq paytida neft va neft mahsulotlarini quyish va to‘kish, shuningdek, rezervuarlardan namuna olish yoki sathini o‘lchash. 109. Yengil alangalanuvchi va yonuvchi suyuqliklar omborlarida: a) nafas oluvchi klapanlar va olovto‘sqichlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarning texnik hujjatlariga muvofiq tekshirish kerak; b) nafas olish armaturalarini tekshirganda klapanlar va to‘rlarni muzdan tozalash kerak, ular faqat yong‘in chiqishini istisno qilgan usullarda isitiladi; v) namuna olish va idishdagi suyuqlik darajasini o‘lchash uchqun hosil qilmaydigan materiallardan tayyorlangan asboblar yordamida amalga oshirilishi kerak; g) suyuqlikni faqat yaroqli konteynerda saqlashga ruxsat beriladi. To‘kilgan suyuqlikni darhol tozalash kerak; d) neft mahsulotlarini to‘kish, shuningdek, qadoqlash materiallari va konteynerlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri omborxonalarda va o‘ralgan joylarda saqlash taqiqlanadi. 18

Temir yo‘l tizimida yong‘in xavflilik darajasini baholash

Купить