Umumtaʼlim maktablari adabiyot darslarida Mirtemir ijodini oʻrgatish usullari - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	89.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Umumtaʼlim maktablari adabiyot darslarida Mirtemir ijodini oʻrgatish usullari

Купить

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT UNIVERSITETI
O‘ZBEK TILI VA ADABIYOT FAKULTETI
“ O‘ZBEK TILI VA ADABIYOT ” TA’LIM YO‘NALISHI
Sirtqi A4- guruh talabasi Mahmudova Xulkarning
“ O‘zbek tili va adabiyot o‘qitish metodikasi ” fanidan
“ Umumta lim maktablari adabiyot darslarida Mirtemir ijodini o rgatish usullari”ʼ ʻ
mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: A4- guruh talabasi Mahmudova Xulkar
Ilmiy rahbar: ______________________________________
Navoiy-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. MIRTEMIRNING ADABIYOT DARSLARIDA
O‘RGANILADIGAN ASARLARI VA ULARNING O‘QUVCHI UCHUN
AHAMIYATI
1.1. Mirtemir asarlarining mazmuni va ahamiyati………………………………. 6
1.2. Mirtemir asarlarini o‘quvchilarga tanitish va ularga bo‘lgan qiziqishni
oshirish…………………………………………………………………………...
10
1.3. Mirtemirning adabiyot darslarida o‘rganiladigan asarlaridan tahlil
qilish …... 15
II-BOB. MIRTEMIR IJODINI O‘RGATISHDA SAMARALI USULLAR
VA METODLAR
2.1. Mirtemir asarlarini tahlil qilishda an’anaviy pedagogik
usullar …………...... 18
2.2. Mirtemir ijodini o‘rgatishda tanqidiy yondashuv va pedagogik
diskussiya…. 23
2.3. Mirtemir ijodini o‘rgatishda yoritilgan adabiy va tarixiy kontekstga e’tibor
qaratish…………………………………………………………………………...
26
XULOSA……………………………………………………………………….. 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 29
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O‘zbekistonning mustaqillikka erishganidan so‘ng,
milliy ma’naviyatni rivojlantirish, o‘zbek adabiyotini o‘rganish va uning yuksak
qadriyatlarini yosh avlodga yetkazish masalalari davlat siyosatining asosiy
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ushbu yo‘nalishda umumta limʼ
maktablarida adabiyot darslarining o‘rni katta bo‘lib, o‘quvchilarga milliy
adabiyotimizning yirik namoyandalari, jumladan, Mirtemir ijodini o‘rgatishning
ahamiyati alohida. Mirtemir o‘zining badiiy uslubi, san’atni qadrlash va xalq
ruhiyatini ifodalashdagi yuksak mahorati bilan o‘zbek adabiyotining o‘ziga xos
namoyandasi hisoblanadi. Uning asarlari faqat adabiy jihatdan emas, balki ijtimoiy
va axloqiy g‘oyalari bilan ham dolzarbdir. Shu bois, Mirtemir ijodini umumta lim
ʼ
maktablarida o‘rgatish yosh avlodni nafaqat o‘zbek adabiyotining asosiy
qadriyatlari bilan tanishtiradi, balki ularning badiiy va axloqiy dunyoqarashlarini
shakllantirishga yordam beradi.
Prezidentimiz tomonidan amalga oshirilayotgan “Yoshlar bilan ishlashni
yanada rivojlantirishga qaratilgan” yangi yondashuvlar va o‘quv dasturlariga oid
farmonlar hamda qarorlar umumta lim maktablarida adabiyot darslarining sifatini
ʼ
oshirishga qaratilgan muhim bosqich bo‘lib, bu adabiyot darslarini zamonaviy
pedagogik metodlar asosida o‘tkazish zaruratini tug‘diradi. Masalan, 2020-yil 2-
dekabrdagi “Yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash va ularni barkamol shaxs
sifatida shakllantirishning samarali tizimini yaratish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida” 1
gi Farmon, yoshlarni tarbiyalashda o‘qituvchilarning
professional kompetensiyalarini oshirishga, yangi pedagogik texnologiyalarni joriy
etishga qaratilgan chora-tadbirlar ko‘rsatilgan. “O‘zbek adabiyotini o‘rganish va
yoshlarni adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshirish” masalasi doimiy ravishda davlat
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan bo‘lib, adabiyot darslarini innovatsion
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 2-dekabrdagi "Yoshlarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash va ularni
barkamol shaxs sifatida shakllantirishning samarali tizimini yaratish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida"gi Farmoni
3

pedagogik usullar asosida o‘tkazish zaruratini oshirmoqda. Mirtemir ijodini
o‘rganish, yoshlarni milliy adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshirish, o‘zbek
xalqining qadriyatlari, tarixi va madaniyatini targ‘ib qilish maqsadida ta’lim
jarayonida yangiliklar kiritish bugungi kunda ayniqsa muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Mirtemir ijodini o‘rganish va unga pedagogik yondashuvlarni ishlab
chiqish nafaqat adabiyotshunoslikni rivojlantirish, balki o‘quvchilarning
dunyoqarashini shakllantirishda ham muhim vosita hisoblanadi. Bunga, albatta,
Prezidentning o‘quvchilarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar orqali ta’lim
olishga yo‘naltirishga qaratilgan tashabbuslari va ularning ta’lim jarayonida
ishtirokini faollashtirishga qaratilgan qarorlar asos bo‘lishi kerak.
Kurs ishining maqsadi. Umumta lim maktablarida Mirtemir ijodiniʼ
o‘rgatishning samarali pedagogik usullarini aniqlash va o‘quvchilarga uning
asarlari orqali ma’naviy va badiiy qadriyatlarni yetkazishdir. Mirtemirning badiiy
uslubi, dunyoqarashi va uning o‘quvchilarga ta’sirini tahlil qilish, shuningdek,
adabiyot darslarida uning asarlarini o‘rganishda qo‘llaniladigan metodlar va
pedagogik texnologiyalarni o‘rganish maqsad qilinadi. Mirtemir ijodini o‘rgatish
orqali o‘quvchilarda adabiyotga bo‘lgan qiziqish va sevgi, shuningdek, uning
asarlaridagi ijtimoiy va axloqiy g‘oyalarni tushunish va tahlil qilish qobiliyatini
rivojlantirishga katta e’tibor beriladi. Kurs ishining maqsadi, o‘quvchilarni milliy
adabiyotimizning o‘ziga xos vakillari bilan tanishtirish va ularning badiiy
tafakkurini shakllantirishdir. Shu bilan birga, darslarda zamonaviy pedagogik
metodlar va texnologiyalarni qo‘llash orqali adabiyot o‘qitish sifatini oshirish,
o‘quvchilarning intellektual va ma’naviy rivojlanishini ta’minlashga
ko‘maklashishdir.
Kurs ishining vazifalari:
 Mirtemir ijodini o‘rganishning ahamiyatini tahlil qilish.
 Adabiyot darslarida Mirtemir asarlarini o‘rgatishda qo‘llaniladigan
pedagogik usullarni aniqlash.
4

 O‘quvchilarda adabiyotga bo‘lgan qiziqishni oshirish yo‘llarini
ko‘rsatish.
 Mirtemir asarlarining ma’naviy va badiiy qadriyatlarini o‘quvchilarga
yetkazish.
 Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni adabiyot darslarida qo‘llashning
samaradorligini o‘rganish.
Kurs ishining predmeti. Umumta lim maktablarida adabiyot darslaridaʼ
Mirtemir ijodini o‘rgatish jarayonidagi pedagogik usullar, metodlar va
texnologiyalar.
Kurs ishining obyekti. Umumta lim maktablaridagi adabiyot darslari va
ʼ
unda Mirtemir ijodini o‘rganish jarayoni.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-BOB. MIRTEMIRNING ADABIYOT DARSLARIDA O‘RGANILADIGAN
ASARLARI VA ULARNING O‘QUVCHI UCHUN AHAMIYATI
1.1. Mirtemir asarlarining mazmuni va ahamiyati
Mirtemir Tursunov (1910–1978) o‘zbek adabiyotining buyuk shoirlaridan
biri bo‘lib, uning asarlari nafaqat badiiy, balki ijtimoiy va axloqiy jihatdan ham
katta ahamiyatga ega. U o‘z hayoti davomida xalqining ruhiyatini, orzu-umidlarini
va yashash tarzini o‘zgacha bir tasvirda ifodalagan. Shoirning ijodi ko‘p jihatdan
o‘z davrining siyosiy va ijtimoiy holatlariga bog‘liq bo‘lib, uning badiiy faoliyati
ko‘plab murakkab sharoitlar bilan bog‘liq edi. Mirtemir Samarqand viloyatidagi
Iqon qishlog‘ida 1910-yilda tug‘ildi. 1921-yildan 1923-yilgacha Toshkentda
joylashgan “Almaiy” nomli maktabda o‘qigan. Bu maktabda u nafaqat adabiyot,
balki tarix, falsafa va boshqa sohalarda ham bilim olgan. So‘ngra 1925-yildan
1929-yilgacha O‘zbek Erlar bilim yurtida tahsil olib, 1926-yilda o‘zining birinchi
she’rlar to‘plamini yaratdi va shu yili “Shu’lalar qo‘ynida” nomli asarini nashr
ettirdi 2
.
Shoirning she’riyati va badiiy ijodi ko‘plab turli janrlarda yaratilgan. Uning
dastlabki asarlari asosan zamonasining ijtimoiy va madaniy muammolariga
bag‘ishlangan. “Zafar” (1929), “Qaynashlarim” (1932), “Bong” (1932) kabi
she’rlari xalqning ehtiyojlarini, uning orzu-umidlarini va yashashini ifodalagan.
Uning asarlarida ham ijtimoiy sinflar o‘rtasidagi tafovutlar, jamiyatdagi tazyiqlar
va qiyinchiliklar tasvirlangan. Shoir nafaqat milliy masalalarga, balki o‘z xalqining
ijtimoiy ahvoli, uning muammolarini hal etish yo‘llarini ham o‘rtaga qo‘ygan.
Mirtemirning she’rlari va dostonlarining asosiy g‘oyalari Vatanparvarlik,
mehnatga hurmat, xalqni uyg‘otish va uni jamiyatda faol va o‘z o‘rnini anglagan
fuqaro sifatida tarbiyalashni o‘z ichiga oladi. U shuningdek, yoshlarni yuksak
2
Xodjaev Sh. – Mirtemir: ijod va madaniyat, Tashkent universiteti nashriyoti, 2015, 200 bet.
6

ma’naviyat va axloqiy qadriyatlar asosida tarbiyalashni muhim deb bilgan.
Shoirning “Barot” (1930), “Xidir” (1932), “Dilkusho” (1937), “Suv qizi” (1937)
kabi dostonlari ham o‘zbek xalqining tarixiy voqealari, uning qadriyatlari va
mustaqil hayotga bo‘lgan orzusini aks ettirgan 3
.
Shoirning ijodiga qaratilgan sinovlar, ayniqsa, 1932-yilda boshlanadi. U
qatag‘on etilib, “Moskva-Volga” kanali qurilishida ishlashga yuboriladi. Bu og‘ir
davr Mirtemirning hayoti va ijodida katta iz qoldirdi. Ammo tezda ozod etilib,
yozuvchilik faoliyatini davom ettirdi. U so‘ngra turli o‘quv yurtlarida dars beradi,
muharririyatlarda adabiy xodim, teatrlarda adabiy emakdosh, Yozuvchilar
uyushmasida maslahatchi sifatida faoliyat yuritdi. Mirtemirning adabiy faoliyati
davomida yozgan asarlari o‘z zamonining ijtimoiy va madaniy hayotini
tasvirlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Shoir, o‘z asarlari orqali o‘zbek
xalqining ruhiyatini, milliy qadriyatlarini va tarixiy yo‘llarini o‘rganishga chaqirdi.
Uning asarlari jamiyatni yaxshilash, xalqni uyg‘otish va unga yangi istiqbollarni
ko‘rsatishga harakat qildi. Mirtemirning badiiy faoliyatining asosiy jihatlari, xalq
hayoti va mehnatga bo‘lgan yuksak hurmat, ayniqsa, uning asarlarida birinchi
o‘rinda turadi. Shoirning asarlari bugungi kunda ham o‘quvchilar va
adabiyotsevarlar tomonidan katta e’tibor bilan o‘rganilmoqda. Uning ijodi o‘zbek
adabiyotining rivojida muhim o‘rin tutib, bir avlodning dunyoqarashini
shakllantirishga xizmat qilgan 4
.
Mirtemir (1910-1975) o‘zbek adabiyotining yirik vakillaridan biri sifatida
nafaqat badiiy, balki ijtimoiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega. Uning asarlari
o‘zbek xalqining tarixiy, ijtimoiy va madaniy hayotini yoritishda muhim rol
o‘ynagan. Shoir va yozuvchi sifatida Mirtemir o‘z ijodida ko‘plab muhim
g‘oyalarni ilgari surgan va xalqning turmush tarzini, mehnatga bo‘lgan
munosabatini, tabiat va inson o‘rtasidagi uyg‘unlikni ulug‘lagan. Mirtemir
asarlarini o‘rganish o‘quvchilarga faqat estetik zavq beribgina qolmay, balki
ularning ma’naviy va axloqiy dunyoqarashlarini shakllantirishga ham yordam
3
Karimov Naim – Mirtemir, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1985, 200 bet.
4
Abdukadirova M. M. – Mirtemir lirikasi, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1998, 140 bet.
7

beradi. Uning asarlarida aks etgan asosiy g‘oyalar xalqning an’analariga, mehnatga
hurmatga va Vatanparvarlik ruhiga bag‘ishlangan. Asarlarni o‘rganish orqali
yoshlar o‘zlarini jamiyatdagi mas’uliyatli fuqarolar sifatida anglashadi,
shuningdek, ularda mehnatsevarlik, samimiy tuyg‘ular, insoniyatga bo‘lgan hurmat
kabi muhim qadriyatlar shakllanadi. Mirtemirning asarlaridagi eng diqqatga
sazovor jihatlarning biri bu uning sevgi va muhabbatni tasvirlashdagi samimiyati,
bosh qahramonlarning hissiy va ruhiy holatlari. Masalan, uning “To‘rg‘ay”
she’rida to‘rg‘ay qushi tongni ardoqlab, ezgulikni va hayotni madh etadi. Bu
she’rda Mirtemir shoirlarning asosiy vazifasi sifatida xalqning ovozi bo‘lishi,
uning ezgu ishlarga chorlashi va yorug‘ tuyg‘ularni ifodalashni ko‘rsatadi. Shoir
o‘z ijodida faqat badiiy jihatdan emas, balki jamiyatga bo‘lgan ma’naviy
mas’uliyatni ham chuqur anglagan 5
.
Mirtemirning “Suv qizi” (1937) dostonida tabiat va inson o‘rtasidagi
uyg‘unlik, sevgi va muhabbat g‘oyalari markaziy o‘rinni egallaydi. Dostonning
mazmuni tabiatning go‘zalligini yuksak qadrlash va insonning qalbidagi eng ezgu
tuyg‘ularni tasvirlashga qaratilgan. Bunda Mirtemir sevgi va muhabbatni
insonning ruhiyatidagi eng nozik, eng go‘zal va eng oliyjanob tuyg‘ular sifatida
taqdim etadi. Bundan tashqari, “Barot” (1930) dostonida Mirtemir yoshlarning
orzu-umidlari, ularning mehnatga bo‘lgan hurmati va hayotga munosabati haqida
so‘z yuritadi. Bu doston yoshlarni Vatanparvarlik, mehnatsevarlik va o‘zlarining
shaxsiy kamolotini olishga undaydi. “Xidir” (1932) dostonida esa tabiat va
insonning o‘zaro bog‘liqligi, tabiatning inson ruhiga ta’siri tasvirlanadi. Bu doston
insonning tabiatga bo‘lgan muhabbatini va uning go‘zalligidan zavq olishni
o‘rgatadi. Mirtemirning asarlaridagi asosiy g‘oyalar o‘quvchilarda nafaqat estetik
zavq, balki ma’naviy va axloqiy dunyoqarashni shakllantirishga ham xizmat qiladi.
Uning asarlari yoshlarni mehnatga, tabiatga hurmatga, Vatanparvarlikka va
samimiy tuyg‘ularga rag‘batlantiradi. Mirtemirning yozuvchi sifatidagi o‘rni
5
Xurshid Davron – Mirtemir ijodi misolida O‘zbek–Qoraqalpoq adabiy aloqalari haqida suhbat, G‘afur G‘ulom
nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2018, 150 bet.
8

adabiyotda beqiyosdir, chunki u xalqning ichki dunyosini, uning orzu-umidlarini,
shuningdek, ularning kundalik hayotini o‘ziga xos tarzda ifodalagan.
Mirtemir she’riyatining o‘ziga xosligi va o‘quvchilarga ta’sir qiluvchi
adabiy jihatlari ko‘plab omillarga bog‘liq. Birinchidan, uning she’rlarida xalqona
ohang va sodda uslub ustunlik qiladi, bu esa keng o‘quvchi auditoriyasiga oson va
samimiy tarzda yetib borish imkonini yaratadi. Shoir o‘z asarlarida tabiiy va
insoniy tuyg‘ularni juda tabiiy tarzda ifodalaydi, bu esa o‘quvchilarda chuqur
taassurot va kechinmalar uyg‘otadi. Mirtemir she’rlarida tabiat va inson hayotining
bir-biri bilan chambarchas bog‘lanishi ko‘rsatiladi. Tabiat uning she’rlarida nafaqat
tashqi muhit, balki inson qalbining aks-sadosi sifatida tasvirlanadi. Shoir, masalan,
“To‘rg‘ay” she’rida, to‘rg‘ay qushining tongni kutishdagi ezgulik va umidlarini
yoritadi, bunda u tabiatni, uning go‘zalligini va insonning ruhiy holatini
mukammal tarzda birlashtiradi. Tabiat va insonning uyg‘unligi, shuningdek,
insonning o‘zini tabiat bilan muvozanatli tarzda ifodalash g‘oyalari Mirtemir
she’riyatining asosiy xususiyatlaridan biridir. Mirtemirning she’rlarida didaktik
maqsadlar ham muhim o‘rin tutadi. Shoir oddiy va ravon uslubda, lekin juda teran
ma’nolarga ega fikrlarni o‘quvchilarga yetkazadi. U asarlarida ko‘pincha yoshlarni
mehnatga, tabiatga va Vatanparvarlikka chaqiradi. Mirtemirning she’rlaridagi
didaktik fikrlar o‘quvchilarni nafaqat badiiy tomondan o‘zgacha bir dunyo bilan
tanishtiradi, balki ular o‘zlarining ma’naviy, axloqiy dunyoqarashlarini ham
shakllantiradi. Shoir o‘z asarlarida insonning ichki olami, uning ruhiy holati va
zamonning ijtimoiy muammolari haqida chuqur fikrlar bildirib, o‘quvchilarga
qanday yashash, nima uchun mehnat qilish, qanday qilib yaxshilikka intilish
kerakligini o‘rgatadi. Mirtemirning xalqona ohanglari uning she’rlarini ko‘proq
odamlar uchun tushunarli va qadrli qiladi. Shoirning o‘zgacha poetik uslubi
o‘quvchilarga o‘z xalqining qadriyatlari, urf-odatlari va hayot tarzi bilan tanishish
imkonini beradi. Uning asarlari o‘quvchilarda nafaqat estetik zavq, balki ma’naviy
va axloqiy jihatdan ham ta’sirchan bo‘lib, shaxsiy rivojlanish va jamoa hayotiga
bo‘lgan hurmatni oshiradi. Mirtemir she’riyatidagi samimiy tuyg‘ular va oddiy,
9

lekin o‘ta chuqur fikrlar, uni faqat badiiy adabiyotning o‘ziga xos vakili sifatida
emas, balki yoshlar uchun tarbiyaviy ahamiyatga ega bir yozuvchi sifatida ham
e’tirof etilishiga sabab bo‘ladi 6
.
1.2. Mirtemir asarlarini o‘quvchilarga tanitish va ularga bo‘lgan
qiziqishni oshirish
Mirtemir asarlarida o‘quvchilarga taqdim etiladigan asosiy voqealar va
personajlar orqali ko‘plab ijtimoiy, axloqiy va insoniy masalalar ko‘tariladi.
Shoirning asarlari o‘zining an’anaviy xalqona mazmuni va estetik yuksakligi bilan
ajralib turadi. Mirtemirning she’rlarida oddiy insonning ichki kechinmalari,
tabiatning go‘zalligi va insonning tabiati bilan uyg‘unligi, muhabbat va
vatanparvarlik, mehnat va uning ahamiyati kabi mavzular alohida ta’kidlanadi. U
o‘zining badiiy asarlarida inson va tabiat o‘rtasidagi chuqur bog‘liqlikni
tasvirlaydi, bu esa o‘quvchilarga yanada chuqurroq fikrlashga, o‘z ichki
dunyolarini anglashga yordam beradi. Mirtemirning asarlaridagi asosiy voqea va
personajlar, ko‘pincha, xalqning hayoti va mehnatini, ularning orzu-umidlarini aks
ettiradi. Uning personajlari ko‘pincha oddiy xalq vakillari bo‘lib, ular o‘zining
hayotiy va insoniy muammolarini, kechinmalarini ifodalaydi. Mirtemirning
she’rlarida, masalan, ”To‘rg‘ay” she’rida to‘rg‘ay qushi tongni kutib olish, hayotni
maqtagan va ezgulik darakchisi sifatida tasvirlanadi. Bu she’rda shoir tabiatning
soddaligini va tabiatdagi barcha mavjudotlar bilan uyg‘un aloqani ko‘rsatadi.
Shoirning ushbu asari orqali o‘quvchilarga tabiat bilan yashash va uni qadrlash,
uning go‘zalligidan ilhom olish muhimligini anglatadi. Mirtemir o‘z asarlarini
o‘quvchilarga qiziqarli va tushunarli tarzda taqdim etishda bir nechta usullarni
qo‘llaydi. U o‘z asarlarida faqat badiiy go‘zallikni emas, balki ma’naviy va axloqiy
6
Husanboyeva Q. – Muammoli ta limda adabiyot o qitish metodikasi, Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi,ʼ ʼ
2021, 368 bet.
10

ta’sirni ham yetkazadi. Mirtemirning she’rlarida ochiq va sodda til ishlatilgan
bo‘lib, bu asarlarni o‘qish o‘quvchilarga ma’naviy yuksalish, axloqiy uyg‘onish va
o‘zlari bilan muloqot qilishda yordam beradi. She’rlarning mazmuni esa ko‘pincha
juda chuqur, ular o‘quvchining shaxsiy dunyoqarashini shakllantirishga xizmat
qiladi 7
.
Mirtemir ijodida milliy va umuminsonga oid g‘oyalar muhim ahamiyatga
ega. Uning asarlarini o‘rganish o‘quvchilarga milliy qadriyatlarni anglash, o‘z
xalqining tarixini va madaniyatini qadrlashga yordam beradi. Shoir o‘z asarlarida
milliy adabiyotning eng yaxshi an’analari va ma’naviy qadriyatlarini o‘zida
mujassam etgan. Shuningdek, u insoniyatning umumiy qadriyatlariga ham
murojaat qilgan. Mirtemirning asarlarida adolat, haqiqat, samimiylik va mehnatga
hurmat kabi universal g‘oyalar o‘quvchilarga katta ta’sir ko‘rsatadi. Mirtemirning
asarlari o‘quvchilarga nafaqat estetik zavq berib, balki ularning ma’naviy va
axloqiy dunyoqarashlarini shakllantirishga ham yordam beradi. Shoirning
asarlaridagi oddiy, lekin chuqur ma’noli fikrlar, xalqona ohang va samimiy
tuyg‘ular o‘quvchilarga hayotiy tajriba va ilhom beradi. Mirtemirning she’rlaridagi
g‘oyalar, ularning ijtimoiy ahamiyati va xalqning orzu-umidlarini aks ettirishi
orqali o‘quvchilarni o‘z milliy va insoniy qadriyatlarini anglashga undaydi. Bu o‘z
navbatida, o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi va ularga o‘z hayotlarini
ma’naviy jihatdan boyitish imkonini yaratadi 8
.
Mirtemir asarlarini o‘quvchilarga tanitish va ularga bo‘lgan qiziqishni
oshirish uchun bir nechta samarali usullar mavjud.
1. Adabiy kechalar va rolli o‘qishlar tashkil etish. O‘quvchilarga
Mirtemir asarlarini qiziqarli tarzda taqdim etish uchun adabiy kechalar yoki rolli
o‘qishlarni tashkil etish juda samarali usuldir. Bu turdagi tadbirlar orqali
o‘quvchilar asarlarning mazmunini chuqurroq anglab, personajlarni jonlantirib
ifodalash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masalan, “To‘rg‘ay” she’ridagi to‘rg‘ayni
o‘quvchilar birgalikda roldan o‘qib, asarning mohiyatini yaxshiroq tushunishlari
7
Karimov Naim – Adabiyotimiz fidoiylari, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2000, 220 bet.
8
Karimov Naim – O‘zbek adabiyoti tarixi, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2005, 300 bet
11

mumkin. Rolli o‘qishlar o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirishga,
ularning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshirishga yordam beradi. Bu usul
shuningdek, o‘quvchilarning nutq ko‘nikmalarini oshirishga ham xizmat qiladi.
2. Multimedia vositalaridan foydalanish. Mirtemir asarlarini o‘rganishda
multimedia vositalari, masalan, videolar, slaydlar yoki audio materiallar tayyorlash
orqali o‘quvchilarga taqdim etish mumkin. Asarlarning mazmunini ko‘rsatish
uchun yaratilgan slaydlar va videolar o‘quvchilarga vizual tarzda yengil tushunarli
bo‘ladi va ular uchun o‘rganish jarayoni qiziqarli bo‘ladi. Shu bilan birga, video
materiallar o‘quvchilarning diqqatini jalb etadi, asarlarning muhim qismlarini
eshitish va ko‘rish imkoniyatini beradi. Bu usul orqali o‘quvchilar adabiyotga
bo‘lgan qiziqishlarini oshirishlari va asarlarning chuqur ma’nosini yaxshiroq
anglashlari mumkin.
3. Interaktiv mashg‘ulotlar o‘tkazish. O‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish va ularning asarlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish uchun
interaktiv mashg‘ulotlar juda samarali. Masalan, asarlarning mazmunini o‘rganish
jarayonida viktorinalar, guruhli muhokamalar yoki taqqoslash mashg‘ulotlari
o‘tkazish mumkin. Bu mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilar o‘quv materiallarini
yanada yaxshiroq tushunib, o‘z fikrlarini ifodalash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Viktorinalar o‘quvchilarga she’r va dostonlarni tahlil qilishga yordam beradi,
guruhli muhokamalar esa adabiy asarlarning turli jihatlarini o‘rganishga yordam
beradi. Interaktiv mashg‘ulotlar o‘quvchilarning faolligini oshiradi va ular
o‘rganayotgan materialga yanada qiziqish bilan yondashadilar.
4. Qiziqarli va mazmunli sinovlar o‘tkazish. Asarlarni o‘rganish
jarayonida o‘quvchilarga qiziqarli testlar va sinovlar o‘tkazish ularning bilimlarini
mustahkamlashga yordam beradi. Masalan, “To‘rg‘ay” she’ridagi obrazlarni va
asar mazmunini tahlil qiluvchi testlar yoki qisqa savollar orqali o‘quvchilar
o‘qiganlarini yanada mustahkamlashadi. Bu usul o‘quvchilarni o‘z bilimlarini
to‘g‘ri va tezda qo‘llashga undaydi. Sinovlar va testlar o‘quvchilarning
ma’lumotlarini yaxshilashda samarali vosita hisoblanadi.
12

5. Adabiyot o‘rganish jarayonini o‘yin shaklida tashkil etish.
O‘quvchilarga Mirtemir asarlarini o‘rganish jarayonini o‘yin shaklida tashkil etish
ham qiziqarli va samarali usuldir. Masalan, “Mirtemirning she’rlari” mavzusida
o‘quvchilarni o‘yin shaklida mashg‘ulotlarga jalb qilish mumkin. Bu o‘yinlarda
o‘quvchilar bir-birlariga savollar berish, asarlarning mazmunini tahlil qilish yoki
eng muhim voqealar haqida bahs-munozara qilishlari mumkin. O‘yin shaklidagi
mashg‘ulotlar o‘quvchilarni faollashtiradi, ular o‘rganish jarayonida ko‘proq
ishtirok etadilar va o‘quvchilarning fikrlarini rivojlantiradilar. Bularning barchasi
o‘quvchilarga Mirtemir asarlarini qiziqarli va samarali tarzda taqdim etishning
samarali usullari hisoblanadi. Bu usullar o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini
rivojlantiradi, ularning asarlarni chuqurroq tushunishlarini va ularning adabiyotga
bo‘lgan qiziqishini oshiradi 9
.
Mirtemir asarlarida milliy qadriyatlar va umuminsonga oid g‘oyalar muhim
o‘rin tutadi. Shoir o‘zining she’riy asarlarida o‘zbek xalqining tilini, madaniyatini
va urf-odatlarini ulug‘laydi. U xalqining ma’naviy yuksalishini, uning tarixi va urf-
odatlarini yoritadi, shuningdek, Vatanparvarlikni va xalqining qadriyatlarini
hurmat qilishni ta’kidlaydi. Bu g‘oyalar o‘quvchilarga o‘zligini anglash, milliy
o‘ziga xoslikni qadrlashni o‘rgatadi. Mirtemirning asarlarida insonning ichki
dunyosi, uning hayotdagi tuyg‘ulari, kechinmalari va maqsadlari chuqur
tasvirlangan. Shoir insoniyatning eng oliy tuyg‘ularini, sevgini, hamjihatlikni,
mehr-muhabbatni ta’kidlaydi. Misol uchun, uning “Onaginam” she’rida onasiga
bo‘lgan muhabbat va uning yo‘qligida kechgan azoblar juda samimiy ifodalangan.
Shoirning asarlarida oilaviy qadriyatlar, mehr-oqibat va o‘zaro hurmatning
ahamiyati yoritiladi. Mirtemir shuningdek, insonlarning bir-biriga bo‘lgan e’tibori
va do‘stlikni, haqiqiy muhabbatni ta’kidlaydi. Shoirning asarlarida hayotning har
bir lahzasini qadrlash va uni ezgu niyatlar bilan yoritish asosiy g‘oya sifatida ilgari
suriladi. Mirtemirning “To‘rg‘ay” she’rida qushning tongni kutishi orqali hayotga
bo‘lgan muhabbat va ertangi kunga ishonchni aks ettiradi. Bu she’rda tabiat va
9
Mirvaliev S., Shokirova R. – O‘zbek yozuvchilari, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2016,
320 bet.
13

inson o‘rtasidagi uyg‘unlik va go‘zallik hamda insonning ezgu hissiyotlari
tasvirlanadi.
Mirtemir asarlarida ijtimoiy adolat, mehnatga hurmat va shaxsiy kamolot
masalalari ham o‘z aksini topadi. Shoir jamiyatda adolatsizlik va noxush holatlar
mavjudligini tan olib, insonlarni o‘z mehnatini qadrlashga, mehr-muhabbatga va
adolatga chaqiradi. Asarlarida o‘zining maqsadi – insonlarni yaxshilikka, yuksak
ma’naviyatga va bir-biriga hurmatga undashdir. Mirtemirning “Suv qizi” va
“Oysanamning to‘yi” kabi asarlarida mehnatning ahamiyati, odamlar orasidagi
yuksak axloqiy fazilatlar ko‘rsatilgan. Shoirning ta’limga oid g‘oyalari ham
alohida ahamiyatga ega. U bilim olish, intellektual rivojlanish va yoshlarni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning zarurligini ta’kidlaydi. Mirtemirning
asarlarida ilmning, ma’naviyatning va bilim olishning ahamiyati o‘quvchilarga o‘z
taraqqiyotlarini ta’minlashda yordam beradi. Mirtemir asarlarini o‘rganish,
o‘quvchilarga milliy qadriyatlar, insoniy fazilatlar, mehnatga hurmat va adolatni
qadrlashni o‘rgatish imkonini beradi. Shoirning asarlaridagi g‘oyalar o‘quvchilarni
faqat adabiyotga emas, balki haqiqiy hayotga, ma’naviyatga, va ijtimoiy
ahamiyatga oid masalalarga ham chuqur fikr yuritishga undaydi 10
.
Mirtemir asarlarida milliy va umuminsonga oid g‘oyalar nafaqat insoniy
tuyg‘ularni, balki insonning jamiyatdagi o‘rni, uning o‘zligini topish va erkinlikka
bo‘lgan intilishlarini ham aks ettiradi. Shoirning asarlaridagi g‘oyalar ko‘p jihatdan
yoshlarni ma’naviy tarbiyalashga, ularni adolat, haqiqat va mehnatga bo‘lgan
hurmatga o‘rgatishga qaratilgan. Mirtemirning “Dilkusho” dostonida shaxsiy va
ijtimoiy qadriyatlar, insoniyatning umumiy etik masalalari, jamiyatdagi adolat,
muhabbat va samimiyat masalalari keng yoritilgan. U o‘z she’rlarida yoshlarning
ruhiyatini shakllantirishga, ularning dunyoqarashini kengaytirishga alohida e’tibor
qaratadi. Asarlarini o‘rganish orqali o‘quvchilar milliy qadriyatlarni anglab, shaxs
sifatida o‘zlarini rivojlantirishga yordam beradigan prinsiplarni qabul qiladilar.
Mirtemirning ijodida milliy va xalqning ma’naviy merosi hamda umumiy insoniy
10
Qozoqboy Y., Muhayyo Y. – O‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi, G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi, 2022, 400 bet.
14

qadriyatlar o‘rtasida uyg‘unlik mavjud. Shoirning she’rlarida o‘z vataniga, uning
tarixiga va madaniyatiga bo‘lgan sevgi, hamda xalqning birligini saqlash g‘oyalari
doimiy ravishda ifodalanadi. Bu orqali o‘quvchilarga o‘zligini tanish, o‘z
madaniyatini qadrlash va uni hurmat qilishni o‘rgatadi. Mirtemirning asarlarida
milliy qadriyatlarning asosiy o‘rni bo‘lishi bilan birga, umumiy insoniy qadriyatlar
ham muhim o‘rin tutadi. Shoirning ijodida erkinlik, adolat, haqiqat va insof kabi
tamoyillarni yuksaltirish orqali jamiyatda barqarorlik va tinchlikni ta’minlash
g‘oyasi ilgari suriladi.
1.3. Mirtemirning adabiyot darslarida o‘rganiladigan asarlaridan tahlil
qilish
Mirtemir (1910–1978) o zbek adabiyotining mashhur shoirlaridan bo lib,ʻ ʻ
uning asarlari o quvchilarga adabiyot darslarida o rganilishi va tahlil qilinishi
ʻ ʻ
orqali adabiy fikrlashni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Shoirning ijodi
milliy va umuminsonga oid g oyalarga boy bo lib, uning asarlarida sof muhabbat,
ʻ ʻ
vatanparvarlik, mehnatga hurmat kabi mavzular chuqur ifodalangan. Mirtemirning
"Surat" dostoni o‘zbek she’riyatida alohida o‘rin tutadi va u shoirning eng muhim
lirik asarlaridan biri hisoblanadi. “Surat” dostoni, shaxsiy tuyg‘ularni, muhabbat va
sevgi haqidagi tasavvurlarni, insonning qalbida uyg‘onayotgan hislarni aks
ettirishga qaratilgan. Dostonning asosiy g‘oyasi, muhabbatning inson ruhiyatidagi
ta’siri, shuningdek, surat orqali tuyg‘ularning qanday ifodalanishi haqida. Asarda
shoir muhabbatni, uning hayotdagi o‘rni va inson qalbida qanday iz qoldirishini
tasvirlaydi 11
.
“Surat” dostoni mazmuni. “Surat” dostoni – bu o‘sha paytlarda yashab
turgan Mirtemirning sevgi haqidagi tashvishlarini, uning muhabbatga bo‘lgan
fidoyiligini va shaxsiy his-tuyg‘ularini aks ettiruvchi asaridir. Dostonning asosiy
qahramoni shoirning o‘zi bo‘lib, u suratga qaraganda, sevimli insonini hayotida
qanday rol o‘ynashini va undan o‘rgangan darslarini eslab, his-tuyg‘ularini
boshqacha tasvirlaydi. Shoirning sevgi va sadoqat haqidagi tushunchalari, aslida,
11
Yusufov X. – O‘zbek poeziyasida Mirtemir, O‘zbekistan nashriyoti, 2002, 190 bet.
15

uning o‘zini tanishidan boshlanadi. Dostonning mazmuni, sevgan insonning
suratiga qaraganda, shaxsning qalbidagi haqiqiy sevgi va muhabbatni qayta kashf
qilishdir. Surat, faqat tashqi ko‘rinishning ifodasi emas, balki insonning ruhiy
holatini va qalbini ko‘rsatuvchi ayniqsa yuqori ma’no keltiruvchi vosita sifatida
tasvirlanadi.
“Surat” dostoni qisqacha matnidan parchalar:
1. Sahifa
O‘zimni tanlab ko‘rsatay,
Nega muhlisga hech ko‘rsatilmay,
Aytsam sevgilimning suratini,
G‘ayrisi men uchun bir narsa emas.
2. Sahifa
Birovga qarashdan bosh tortganman,
O‘zimga kelib, yiroqdagi vaqt,
Qanday ko‘rganimda hayotingni,
Sana tilimga olish kerakdir.
3. Sahifa
Muxtorlikda ko‘zlarimni o‘zgartirgan,
Xuddi mening o‘ylayonganim kabi,
Aynan surat, bu haqda ko‘ring:
Qanday his-tuyg‘ularni va’da qiladi.
Mirtemirning badiiy uslubi o‘ziga xos va chuqur. U xalqona she’riyatning
an’analarini zamonaviy she’riyat bilan uyg‘unlashtirgan, sodda va samimiy
uslubda yozgan. “Surat” dostoni ham shu tarzda badiiy shaklga ega bo‘lib, unda
xalqona til, sodda ifoda va shoirning ichki dunyosini yoritishga harakat qilinadi.
Shoirning badiiy uslubi o‘ziga xosdir: oddiy so‘zlar bilan katta ma’no ifodalanadi,
she’riyat esa shu tarzda chuqur va samimiy bo‘ladi. Mirtemir “Surat” dostonida
sevgi haqidagi falsafani faqat tashqi ko‘rinish bilan emas, balki ichki ruhiyatni aks
ettirish orqali ko‘rsatadi. Dostonning har bir qismida, shaxsiy his-tuyg‘ular va
16

qalbdagi bo‘shliqlarni to‘ldirishdagi o‘zgartirishlar tasvirlanadi.
Mirtemirning”Surat” dostoni nafaqat sevgi haqida, balki insonning ruhiy holati va
uning qalbini anglash haqidagi fikrlarni ham ifodalaydi 12
.
Shoir sevgan insonining suratiga qaraganda, uning qalbida qanday iz
qoldirganini tushunadi. U suratni faqat tashqi ko‘rinish sifatida emas, balki haqiqiy
muhabbat va o‘zligini anglash vositasi sifatida qabul qiladi. Shoir uchun surat,
aslida uning sevgi va muhabbatga bo‘lgan o‘zining tushunchasidir. Dostonning
asosiy g‘oyasi shundaki, inson muhabbatni nafaqat tashqi ko‘rinishda, balki uning
qalbida ham anglashga harakat qiladi. Shoir surat orqali, shuningdek, sevgan
insoniga nisbatan tuyg‘ularini aniq ifodalashga intiladi. Bu esa sevgi haqidagi
chuqur fikrlarni o‘quvchilarga etkazishning bir vositasidir.
“Surat” dostonining shakli, asosan, lirik she’r shaklida yozilgan bo‘lib, unda
sevgi va tuyg‘ularning ifodasi aniq va sodda tilda bayon etilgan. Shoir oddiy
so‘zlar bilan inson qalbining eng chuqur hislarini ifodalaydi. Bu asar, shaxsiy
tuyg‘ularni va uning ichki dunyosini chuqur tahlil qilishga yordam beradi.
Dostonning shakli va mazmuni o‘quvchiga o‘sha paytdagi shoirning his-tuyg‘ulari,
sevgi haqidagi falsafasi va muhabbatga bo‘lgan munosabatini tushunishga imkon
beradi. Mirtemirning “Surat” dostoni, nafaqat lirik jihatdan boy, balki adabiy
mazmuni bilan ham o‘ziga xosdir. Shoir, o‘zining his-tuyg‘ularini shunday o‘ziga
xos tarzda ifodalashga harakat qilgan. Shoirning suratga qaraganda, o‘sha
insonning qalbida nima borligini anglashga intilish jarayoni tasvirlangan. Surat,
uning uchun muhabbatni va o‘zi his qilayotgan tuyg‘ularni anglash vositasiga
aylanadi 13
.
12
Yuldashev M. – Mirtemir va adabiyotimiz, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2007, 150 bet.
13
Zokirov B. – Shoir Mirtemir, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, 1997, 170 bet.
17

II-BOB. MIRTEMIR IJODINI O‘RGATISHDA SAMARALI
USULLAR VA METODLAR
2.1. Mirtemir asarlarini tahlil qilishda an’anaviy pedagogik usullar
Mirtemir asarlarini o‘rgatishda an’anaviy pedagogik usullarni qo‘llash
o‘quvchilarning adabiy tafakkurini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Mirtemir (1908–1972) o‘zining she’rlari va adabiy merosi bilan o‘zbek adabiyotida
alohida o‘rin tutadi. Uning asarlari o‘quvchilarga nafaqat badiiy estetik zavq
bag‘ishlaydi, balki ularning tafakkurini boyitadi. An’anaviy pedagogik usullar,
masalan, matnni o‘qish, tahlil qilish, muhokama qilish va qahramonlarning
fikrlarini izohlash, o‘quvchilarning adabiy asarlarni chuqurroq tushunishlariga
yordam beradi. Mirtemirning she’rlari va hikoyalari orqali o‘quvchilar insoniy
qadriyatlar, ijtimoiy masalalar va estetik go‘zallik haqida o‘rganadilar. Bu esa
ularning adabiy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladi. Mirtemir asarlarini
o‘rganishda zamonaviy pedagogik texnikalarni qo‘llash, masalan, guruhli
muhokamalar, rolli o‘yinlar yoki interaktiv mashg‘ulotlar, o‘quvchilarning
qiziqishini oshiradi va ularning adabiy asarga bo‘lgan munosabatini
chuqurlashtiradi. Bunday yondashuvlar o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash
qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Mirtemir asarlarini o‘rgatishda
an’anaviy pedagogik usullarni qo‘llash o‘quvchilarning adabiy tafakkurini
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu usullar o‘quvchilarga adabiyotning chuqur
18

mazmunini anglash, estetik didini shakllantirish va ijtimoiy qadriyatlarni
o‘zlashtirishda yordam beradi 14
.
Mirtemir asarlarini o‘rgatishda an’anaviy pedagogik usullarni qo‘llash
o‘quvchilarning adabiy tafakkurini rivojlantirishga katta hissa qo‘shadi. Ushbu
usullar asarlarni chuqur tahlil qilish, badiiy vositalarni tushunish va shoirning
g‘oyalarini to‘g‘ri talqin qilishga yordam beradi. O‘quvchilarga asarning asosiy
mavzusi va muallifning ifodalamoqchi bo‘lgan g‘oyasini tushuntirish juda muhim.
Mirtemir asarlaridagi asosiy g‘oyalar nafaqat badiiy ifodani, balki insoniyatning
falsafiy va ijtimoiy muammolarini anglashga yordam beradi. Masalan, uning
she’rlari va dostonlarida muhabbat, sadoqat, insonning ichki kechinmalari va
dunyoqarashlarida yuz berayotgan o‘zgarishlar kabi mavzular markaziy o‘rin
tutadi. Shoirning ushbu g‘oyalari orqali o‘quvchilar nafaqat she’rlarning estetik
jihatini, balki hayot haqidagi chuqur tafakkurlarini ham anglaydi.
Kompozitsion tuzilma, ya’ni asarning tarkibi va uning ichki bog‘liqligini
tushunish juda muhim. O‘quvchilarga asarda qahramonlarning o‘zaro aloqalari,
voqealar rivoji va ularning qanday tartibda joylashganini tushuntirish zarur.
Kompozitsiya tushunchasini o‘rganish orqali o‘quvchilar asarning qanday
tuzilganini va qahramonlar orasidagi taranglikni qanday ifodalanganini
tushunishadi. Asarda dramadagi asosiy voqealar va ularning o‘zaro bog‘liqligi,
shuningdek, har bir qahramonning roli va tasvirlangan voqea-hodisalar muhim
o‘rin tutadi. Mirtemir asarlarida badiiy vositalar, masalan, metafora, taqqoslash,
timsollar va simvolizm shoirning fikrlarini yanada chuqurroq va ta’sirliroq
ifodalashga yordam beradi. O‘quvchilarga bu badiiy vositalarni aniqlashni
o‘rgatish, asarlarga chuqurroq kirib borishlariga va shoirning g‘oyalarini yaxshiroq
tushunishlariga yordam beradi. Masalan, "Surat" dostoni va boshqa asarlarda
qahramonlarning his-tuyg‘ulari va ichki dunyosi timsollar orqali ifodalanadi.
Shoirning hayotga bo‘lgan qarashlari va insonning ichki dunyosidagi o‘zgarishlar
badiiy vositalar orqali yanada boy va ma’noli ifodalangan 15
.
14
Mansurov A. – Mirtemir va ijtimoiy adabiyot, Tashkent universiteti nashriyoti, 2011, 200 bet.
15
Mamajonov S. – Mirtemir va uning lirikasi, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2004, 180
bet.
19

Sinf ichidagi muhokamalar o‘tkazish o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini
oshiradi. O‘quvchilarga asarlarni o‘zlari tahlil qilish, guruhlar bilan ishlash, o‘zaro
fikr almashish imkoniyatini berish, ularni har bir asarning mazmunini chuqur
tushunishga undaydi. Guruh muhokamasi va fikr almashish orqali o‘quvchilar bir-
birining fikrlarini qabul qilish va mustahkamlashni o‘rganadilar, bu esa ularning
ijodiy fikrlashini rivojlantiradi. O‘quvchilarni asarlarni mustaqil o‘qib, tahlil
qilishga undash, ularning o‘z fikrlarini shakllantirishga yordam beradi.
O‘quvchilarni badiiy tahlilni o‘rganishga va ularning fikrlarini izchil ifodalashga
rag‘batlantirish orqali, ularning adabiy tafakkurlari kuchayadi. Shoirning asarlari
bilan bog‘liq savollar va muhokamalar o‘quvchilarga to‘g‘ri xulosalar chiqarishga
va asarlarga bo‘lgan qiziqishni oshirishga yordam beradi. Shunday qilib, an’anaviy
pedagogik usullarni qo‘llash, Mirtemir asarlarini o‘rgatishda o‘quvchilarning
adabiy tafakkurini rivojlantiradi va ular uchun adabiyotga bo‘lgan qiziqishni
oshiradi. Bu usullar asarlarning badiiy va falsafiy jihatlarini tushunishga,
shuningdek, o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi.
Mirtemir asarlarini o‘rgatishda an’anaviy pedagogik usullarni qo‘llash,
o‘quvchilarning adabiy tafakkurini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
O‘quvchilarni mustaqil o‘qish va tahlil qilishga undash, ular uchun asarlarning
badiiy va falsafiy jihatlarini tushunish imkonini beradi. Bu usulda, o‘quvchilarga
asarni o‘zlari mustaqil o‘qib, uning mazmunini va tuzilishini tushunishiga imkon
yaratish kerak. O‘quvchilarni matnni o‘zlari o‘qishga va unga chuqurroq kirishga
undash, ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Mustaqil o‘qish
o‘quvchilarga tanqidiy va ijodiy fikr yuritish imkonini beradi, ularning matnni
faqat yodlashdan ko‘ra, uning mazmunini to‘g‘ri anglashiga yordam beradi.
O‘quvchilarga asarlarni tahlil qilishda savol-javob usulini qo‘llash ham juda
samarali. O‘qilgan matn asosida berilgan savollar orqali o‘quvchilarning
tushunishini tekshirish va muhokama qilish mumkin. Savollarni aniq, tahliliy va
muzokarali shakllarda berish o‘quvchilarni fikrlashga undaydi va ularning adabiy
tafakkurini oshiradi. Savollar yordamida o‘quvchilarni asar haqidagi fikrlarini
20

bayon qilishga, badiiy vositalarni aniqlashga, qahramonlarning xarakterini tahlil
qilishga va asarning asosiy g‘oyasini tushunishga rag‘batlantirish mumkin. Bu
jarayon o‘quvchilarga nafaqat asarni tushunish, balki o‘z fikrlarini izchil ifodalash
imkonini beradi. Guruh bilan ishlash va o‘zaro fikr almashish o‘quvchilarning
interfaol o‘rganish jarayonini rivojlantiradi. O‘quvchilar bir-biriga savollar berish,
o‘z fikrlarini bo‘lishish orqali adabiy asarlarni chuqurroq tushunadilar va ularga
bo‘lgan qiziqishlari ortadi. Bu usul yordamida o‘quvchilar orasida fikr almashish,
biror voqeani mushtarak ravishda tahlil qilish, qahramonlarning fikrlarini izohlash
kabi jarayonlar o‘rganiladi. Bunday pedagogik usullar yordamida Mirtemir
asarlarini o‘rgatish nafaqat o‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi, balki ularning ijodiy tafakkurini rivojlantiradi, tanqidiy fikrlash
qobiliyatlarini shakllantiradi 16
.
Sinf ichida muhokama o‘tkazish va guruhlar bilan ishlash o‘quvchilarning
fikrlash va muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunday usullar
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin ifodalashga, bir-birlarining fikrlarini tinglashga
va yangi nuqtai nazarlarni qabul qilishga yordam beradi. Guruh bo‘lib muhokama
qilish o‘quvchilarga o‘rtadagi fikr almashinuvi orqali chuqurroq tahlil qilish
imkonini yaratadi. O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, ularni asar haqidagi
fikrlarini o‘rtoqlashtirishga rag‘batlantirish, ular o‘rtasida dialog va munozara
o‘rnatadi. Har bir guruh o‘z qarashlarini va tahlilini jamoaviy ravishda baham
ko‘rish imkoniga ega bo‘ladi, bu esa ularning fikrlash doirasini kengaytiradi.
Shuningdek, guruhlar o‘rtasidagi muhokama, o‘quvchilarga turli nuqtai nazarlarni
tushunishga va har bir asarni yanada boyroq va har tomonlama o‘rganishga yordam
beradi. Davra suhbati tashkil etish esa o‘quvchilarning fikrlarini erkin
ifodalashlariga sharoit yaratadi. Ochiq savol-javob shaklida bo‘lib o‘tadigan
suhbatlar, o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq va asosli ravishda bayon qilishga imkon
beradi. Bu jarayon o‘quvchilarning ishonchlarini oshiradi, muloqotga kirishga
yordam beradi va o‘z fikrlarini qisqa va aniq tarzda ifodalashni o‘rgatadi. Davra
suhbatlari orqali, o‘quvchilar asarlarning asosiy g‘oyasini, qahramonlarning
16
Mamatqulov Sh. – Mirtemir asarlarining falsafiy mazmuni, O‘zbekiston nashriyoti, 1995, 220 bet.
21

hissiyotlarini va muallifning niyatlarini tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Muhokama va guruh ishlari, shuningdek, o‘quvchilarning jamoaviy ish olib borish
qobiliyatlarini rivojlantiradi. O‘quvchilar bir-birlarining fikrlarini hurmat qilishga,
konstruktiv tanqidga erishishga va o‘zlarini o‘rganayotgan mavzuga yanada
chuqurroq yondashishga o‘rgatiladi. Bu pedagogik usullar adabiyot darslarini
qiziqarli va samarali o‘tishiga yordam beradi.
Asar yoki voqeani birgalikda tahlil qilish va qahramonlarning fikrlarini
izohlash – bu adabiyot darslarida o‘quvchilarni chuqur tahlil qilishga, o‘z fikrlarini
shakllantirishga va yaratgan personajlarning ichki dunyosini tushunishga yordam
beradigan samarali usuldir. Qahramonlar nuqtai nazaridan tahlil qilish
o‘quvchilarga asar qahramonlarining qarorlarini, his-tuyg‘ularini va ularning
rivojlanishini o‘rganishga imkon beradi. Har bir qahramonning o‘ziga xos fikr va
qarashlari bor, va bu qarorlar asarning rivojlanishida qanday ahamiyatga ega
ekanini tushunish o‘quvchilar uchun muhimdir. Masalan, qahramonlar o‘z
vaziyatlariga qarshi qanday reaktsiya bildirishi va bu reaktsiyalar ularning
xarakterini qanday ta’riflaydi, shuni tahlil qilish orqali o‘quvchilar o‘sha
qahramonlarning his-tuyg‘ularini yanada yaxshiroq anglaydi. Empatiya
rivojlantirish ham aynan shu nuqtada muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarga
qahramonlarning holatini tushunishga va ularning pozitsiyasini baholashga yordam
berish, ular o‘zlarini voqea yoki qahramonning o‘rniga qo‘yishga va qandaydir
qarorlar chiqarishga harakat qilishni ta’minlaydi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarda
nafaqat adabiy bilim, balki hayotdagi vaziyatlarga empatik munosabatda bo‘lishni
ham rivojlantiradi.
Qo‘shimcha metodlar ham o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularning
adabiyotga bo‘lgan muhabbatini rivojlantirishda yordam beradi. Noan’anaviy
usullarni qo‘llash – masalan, raqamli texnologiyalar, vizual materiallar, video va
audio materiallar yordamida asarni yanada jonlantirish – o‘quvchilarning diqqatini
jalb qilish va mavzu bo‘yicha chuqurroq tushuncha hosil qilishda samarali
usullardir. Bu usullar asarning atmosferasini yaxshiroq tushunishga yordam beradi
22

va o‘quvchilarni asar bilan yanada yaqindan tanishtiradi. Interaktiv mashg‘ulotlar,
masalan, rolli o‘yinlar, debatlar yoki boshqa interaktiv faoliyatlar orqali
o‘quvchilarning faolligini oshirish mumkin. Ushbu faoliyatlar orqali o‘quvchilar
o‘zaro fikr almashib, o‘rgangan bilimlarini hayotga tadbiq qilishadi. Shuningdek,
bunday mashg‘ulotlar o‘quvchilarga asar va uning mazmunini kengroq tushunish
imkoniyatini beradi. Bunday pedagogik usullarni qo‘llash o‘quvchilarda
adabiyotga bo‘lgan qiziqishni oshiradi, ularning tahliliy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi va Mirtemir asarlarining chuqur mazmunini anglashlariga yordam
beradi. Bu metodlar o‘quvchilarning har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi,
ularda tahliliy fikrlashni, empatiya va o‘z fikrlarini erkin ifodalashni rivojlantiradi.
2.2. Mirtemir ijodini o‘rgatishda tanqidiy yondashuv va pedagogik
diskussiya
Mirtemir asarlarini o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash
o‘quvchilarning adabiy tafakkurini rivojlantirishda samarali vosita hisoblanadi.
Adabiyot darslarida elektron resurslar, internet, multimedia materiallari, video
darslar va interaktiv doskalar yordamida asarlarni o‘rganish o‘quvchilarning
qiziqishini oshiradi va bilim olish jarayonini jonlantiradi. Mirtemir asarlarini
o‘rganishda internet va elektron resurslardan foydalanish o‘quvchilarga shoir ijodi
haqida keng qamrovli ma’lumot olish imkonini yaratadi. Internet orqali
Mirtemirning she’rlari, hikoyalari, maqolalari va adabiy tahlillarini o‘z ichiga
olgan turli manbalarga kirish mumkin. Bu esa o‘quvchilarning mustaqil
izlanishlarini rag‘batlantiradi va ularning adabiy bilimlarini kengaytiradi.
Mirtemirning shaxsiy hayoti va ijodiga oid tahlillarni o‘z ichiga olgan
maqolalar ham mavjud. Masalan, Naim Karimovning “Mirtemir haqida” nomli
maqolasida shoirning ijodi va uning adabiyotdagi o‘rni haqida qiziqarli
ma’lumotlar keltirilgan. Internetda shoirning she’rlari, dostonlari va tarjimalari
bilan tanishish imkoniyatlari mavjud. Bu orqali o‘quvchilar Mirtemirning badiiy
uslubi, mavzulari va adabiy merosi haqida chuqurroq tushuncha hosil qilishlari
mumkin. Mirtemirning ijodiga oid ilmiy tadqiqotlar va adabiyotshunoslik ishlarini
23

o‘rganish ham o‘quvchilarga shoirning asarlarini yanada chuqurroq tushunishga
yordam beradi. Masalan, “Adabiyotshunoslik nazariyasi” kitobida
adabiyotshunoslikning predmeti va metodlari haqida ma’lumotlar mavjud bo‘lib,
ular Mirtemir ijodini o‘rganishda qo‘l keladi. Umuman olganda, internet va
elektron resurslar orqali Mirtemir asarlarini o‘rganish o‘quvchilarga shoir ijodi
haqida keng va chuqur ma’lumot olish imkonini beradi. Bu esa ularning adabiy
bilimlarini oshiradi va mustaqil izlanishlarini rivojlantiradi 17
.
Multimedia materiallari, video darslar va interaktiv doskalar Mirtemir ijodini
o‘rganish jarayonida ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Bu vositalar
darsni interfaol, jonli va o‘quvchilar uchun yanada qiziqarli shaklda tashkil etish
imkonini beradi. Ayniqsa, she’riyatni o‘rganishda audio va video shakldagi
taqdimotlar, poetik o‘qishlar yoki shoirning she’rlariga asoslangan teatr sahnalari
o‘quvchining asarga nisbatan munosabatini chuqurlashtiradi, uning mazmuniy
qatlamlarini his qilishga yordam beradi. Masalan, Mirtemirning “Ona tilim”,
“Turkiston”, “Surat” kabi she’rlariga bag‘ishlangan video materiallar orqali
nafaqat matn, balki uning ifoda vositalari, ohangdorligi va ta’sir kuchi to‘g‘risida
kengroq tasavvur hosil qilish mumkin. Video darslarda shoirning tarjimai holi,
adabiy maktabi va davr sharoiti bilan bog‘liq vizual ma’lumotlar berilishi,
o‘quvchilarning tarixiy va ijtimoiy kontekstni yaxshiroq tushunishlariga yordam
beradi.
Interaktiv doskalar esa darsni rejalashtirish va uni bosqichma-bosqich
amalga oshirish imkonini beradi. Masalan, Mirtemirning biror she’rini interaktiv
doskada qatlamlab tahlil qilish — badiiy vositalarni ajratib ko‘rsatish, murakkab
so‘zlar ustida ishlash, metafora yoki timsollarni izohlash kabi mashg‘ulotlarni
qulaylashtiradi. Shuningdek, qahramon xarakteri, obrazlar tahlili, muallif
pozitsiyasi va asarning umumiy g‘oyasi bo‘yicha guruhli ishlashni ham samarali
tashkil etish mumkin. Bundan tashqari, o‘quvchilar interaktiv doskada o‘z
fikrlarini yozib qoldirish, test yoki viktorina savollariga javob berish, muhokama
qilishda faol ishtirok etadilar. Bu esa ularning nutqiy faoliyatini faollashtiradi,
17
Mansurov A. – Mirtemir va modernizm, Navro‘z nashriyoti, 2014, 160 bet.
24

adabiy tafakkurini chuqurlashtiradi hamda zamonaviy o‘quv jarayonida
texnologiyalardan unumli foydalanishni o‘rgatadi. Shu yo‘sinda, Mirtemir ijodini
multimedia vositalari orqali o‘rganish – nafaqat bilim berish, balki estetik tarbiya
vositasi sifatida ham katta ahamiyatga ega 18
.
O‘quvchilarning so‘zlashuv va yozma ifodalash qobiliyatlarini
rivojlantirishda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash juda samarali vosita
hisoblanadi. Raqamli vositalar, ayniqsa kompyuter va internet, o‘quvchilarga o‘z
fikrlarini erkin ifodalash, matnli, audio yoki vizual shakllarda fikr almashish
imkonini beradi. Ular yozma ishlarini elektron shaklda tayyorlab, o‘qituvchiga
yuborish, hamkorlikda tahrirlash, guruhda fikr bildirish, boshqa o‘quvchilarning
ishlari bilan tanishish orqali o‘z kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Bunday yondashuvlar ayniqsa adabiyot fanida foydalidir, chunki o‘quvchi o‘z
nuqtai nazarini adabiy matnga asoslangan holda ifodalashi, muallif fikriga
munosabat bildirishi va tahlil qilish ko‘nikmalarini mustahkamlashi zarur bo‘ladi.
Interaktiv platformalar orqali o‘quvchilarga insho yozish, tahliliy fikrlar
bildirish, savol-javoblarda ishtirok etish, shuningdek, Mirtemir ijodi bo‘yicha
tayyorlangan topshiriqlarni mustaqil bajarish imkoniyati yaratiladi. Bu esa ularni
nafaqat passiv eshituvchi emas, balki faol ishtirokchi sifatida shakllantiradi.
Masalan, “Google Docs”, “Padlet”, “Mentimeter”, “Kahoot”, “Quizizz” kabi
vositalar o‘quvchilarning yozma va og‘zaki nutqini rivojlantirishga xizmat qiluvchi
samarali texnologik platformalardir. Zamonaviy ta’limda interfaol usullar va
innovatsion texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini
shakllantirishda alohida o‘rin tutadi. Ular tayyor bilimni yod olish emas, balki
o‘zlari izlab topish, tahlil qilish va xulosa chiqarishga o‘rgatiladi. Bunday
yondashuvlar tanqidiy fikrlashni, tafakkur chuqurligini va o‘z fikrini mantiqan
asoslashni rag‘batlantiradi. O‘quvchi matnni o‘qibgina qolmasdan, uni hayotiy
tajribasi bilan bog‘laydi, asarning muhim jihatlarini ajratadi, muallif g‘oyasini
tahlil qiladi va o‘z munosabatini bildiradi. Ushbu jarayonda o‘qituvchi endi yagona
axborot manbai emas, balki yo‘naltiruvchi, yordamchi va motivator sifatida
18
Yusufov X. – O‘zbek poeziyasida Mirtemir, O‘zbekistan nashriyoti, 2002, 190 bet.
25

faoliyat yuritadi. U o‘quvchilarga savol berish, ularga izlanish yo‘nalishini
ko‘rsatish, muhokama maydonini tashkil qilish orqali bilim olishni boshqaradi. Bu
esa o‘quvchi-o‘qituvchi munosabatini demokratik asosda tashkil etishga xizmat
qiladi. Natijada o‘quvchilar o‘z fikrlarini ochiq ifodalay oladi, adabiyotga nisbatan
estetik didi va ijtimoiy-hissiy idroki rivojlanadi, o‘z bilimini mustaqil tarzda
yaratish imkoniga ega bo‘ladi. Shunday qilib, zamonaviy texnologiyalar
yordamida o‘quvchilarning so‘zlashuv va yozma ifoda qilish qobiliyatlari nafaqat
kengayadi, balki adabiy tafakkur ham yuksaladi 19
.
2.3. Mirtemir ijodini o‘rgatishda yoritilgan adabiy va tarixiy kontekstga
e’tibor qaratish
Mirtemir ijodini o‘rgatishda adabiy va tarixiy kontekstga chuqurroq e’tibor
qaratish – bu faqatgina she’r yoki g‘azalni o‘qib, uning mazmunini tahlil qilish
bilan cheklanmaydi. Balki, bu yondashuv orqali o‘quvchilarga asarlarning
yaratilgan muhitini, davr ruhiyatini, ijtimoiy-siyosiy sharoitni va muallif
shaxsiyatini to‘la tushuntirish nazarda tutiladi. Bunday yondashuv, o‘quvchilarni
faqat badiiy bilim bilan emas, balki keng tafakkur, tarixiy ong va milliy g‘urur
bilan ham qurollantiradi. Mirtemir XX asrning birinchi yarmi va o‘rtalarida yashab
ijod qilgan, u o‘z hayoti davomida o‘zbek adabiyotida milliy g‘urur, xalqona ruh
va she’riy mahorat timsoliga aylangan. Uning she’rlari orasida “Sen yetim
emassan”, “Ona tilim”, “Yurt”, “Chin yurakdan sevaman” kabi asarlar bor bo‘lib,
ular o‘z davrining ideologik va ruhiy holatini aks ettiradi. Mirtemir ijodi bilan
tanishish, o‘quvchilarni bu asarlarni qachon, nima uchun va qanday sharoitda
yozilganligini anglashga chorlaydi. Bu jarayonda tarixiy tafakkurni shakllantirish
o‘ta muhim 20
.
Masalan, “Ona tilim” she’rida Mirtemir o‘zbek tiliga bo‘lgan cheksiz
muhabbatni, milliy g‘ururni ifoda etgan. Bu asarni o‘rganishda o‘quvchilarga sovet
davrida milliy tillar qanday ahvolda bo‘lganligi, tilning jamiyatdagi o‘rni, va uni
19
Mirvaliev S., Shokirova R. – O‘zbek yozuvchilari, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2016,
320 bet.
20
Karimov Naim – O‘zbek adabiyotining rivojlanish bosqichlari, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at
nashriyoti, 2010, 250 bet.
26

saqlab qolish uchun intellektual ziyolilar qanday kurashganliklari haqida ma’lumot
berish kerak. Shuningdek, o‘sha davrda tilni himoya qilish – bu faqat madaniy
harakat emas, balki siyosiy jasorat ham bo‘lganini tushuntirish lozim.
Mirtemirning tarjimonlik faoliyati ham tarixiy va madaniy kontekstda muhimdir. U
Pushkin, Lermontov, Shevchenko, Nizomiy, Rustaveli, Jan Batist Molyer va
boshqalar asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Bu bilan u o‘zbek o‘quvchisiga
dunyo madaniyatining durdonalarini olib kirgan va o‘zbek adabiyotining janr va
uslub jihatdan boyishiga xizmat qilgan. Bunday jarayonlar haqida ma’lumot
berish, o‘quvchilarda boshqa xalqlar madaniyatiga hurmat bilan qarashni, ochiqlik
va madaniy tolerantlikni rivojlantiradi.
Mirtemir she’rlari orqali o‘quvchilarga tarixiy voqealarni o‘rgatish mumkin.
Masalan, Ikkinchi jahon urushi davrida yozilgan “Ona yurt” kabi she’rlar yurt
himoyasi, jasorat, vatanparvarlik kabi mavzularni yoritadi. Bu davrda Mirtemir
xalqni ruhlantirishda, unga kuch-quvvat bag‘ishlashda adabiyot vositasida faol
ishtirok etgan. Bu she’rlarni o‘rganish bilan birga o‘quvchilarga urush yillari,
xalqning azob-uqubati, ammo bardoshli ruhi haqida tarixiy materiallar berish
foydalidir. Mirtemir asarlari orqali o‘quvchilarga milliy qadriyatlar, o‘zlikni
anglash, xalq og‘zaki ijodi va an’analariga bo‘lgan hurmatni shakllantirish
mumkin. U xalqona tilda, xalq timsollari orqali yozgan. Bu o‘rinda xalq og‘zaki
ijodi va folklor elementlarini tahlil qilish orqali, o‘quvchilarda o‘z madaniyatini
qadrlash tuyg‘usi kuchayadi. Mirtemirda mavjud obrazlar (ona, yurt, tuproq, til,
xalq) o‘quvchilar tafakkurida chuqur ildiz otadi.Ushbu yondashuvda o‘qituvchi
faqatgina bilim beruvchi emas, balki tarixiy va adabiy tafakkurni shakllantiruvchi,
madaniy yodgorliklarni o‘quvchi ongiga singdiruvchi yo‘lboshchidir. U
o‘quvchilarga Mirtemir ijodi orqali o‘zligimizni anglash, tarixni unutmaslik, millat
g‘ururini tuyish kabi qadriyatlarni singdiradi. Dars jarayonida tarixiy hujjatlar,
arxiv fotosuratlari, davr adabiyotidan parchalar, tarixiy hujjatli filmlar yoki
interaktiv savol-javoblar yordamida Mirtemirning hayoti va ijodini keng qamrovda
tushuntirish o‘quvchilarning darsga qiziqishini oshiradi, mustahkam bilimlar hosil
27

qiladi. Mirtemir asarlarini tarixiy-adabiy kontekstda o‘rgatish, nafaqat uning
she’rlarining mazmunini tushunishga, balki o‘quvchilarni mustaqil fikrlash, tarixga
chuqur qarash, o‘z madaniyatini anglash va qadrlashga undaydi. Bu esa har
tomonlama yetuk, ongli va vatanparvar yoshlarni tarbiyalashda eng muhim
vositalardan biridir 21
.
XULOSA
Umumta lim maktablari adabiyot darslarida Mirtemir ijodini o‘rgatishʼ
bugungi kunda nafaqat badiiy-estetik tarbiya, balki yosh avlodning tarixiy ongini
shakllantirish, milliy qadriyatlarga sadoqat ruhida tarbiyalash va tafakkurini
boyitishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Shoirning she’riy merosi chuqur
mazmun va yuksak badiiylikka ega bo‘lib, uni o‘quvchilarga zamonaviy pedagogik
yondashuvlar orqali yetkazish dars samaradorligini sezilarli oshiradi. Mirtemir
asarlarini o‘rganishda an’anaviy metodlar – ifodali o‘qish, tahlil, suhbat va ijodiy
topshiriqlardan foydalanish o‘quvchilarning matnga bo‘lgan estetik munosabatini
shakllantiradi. Shu bilan birga, zamonaviy ta’lim texnologiyalari – elektron
resurslar, interaktiv doskalar, multimedia materiallari, video darslar, onlayn
platformalar orqali Mirtemir ijodi bilan tanishish jarayonini yanada jonli, qiziqarli
va samarali qiladi. Bunday texnologiyalar o‘quvchilarning mustaqil o‘qish, fikrlash
va izlanish ko‘nikmalarini rivojlantirishda beqiyos ahamiyatga ega. Mirtemir
asarlarini o‘rgatishda ularning tarixiy, siyosiy va madaniy konteksti bilan
tanishtirish muhim. Shoirning yashagan davri, tarjimonlik faoliyati, adabiy va
ijtimoiy pozitsiyasi to‘g‘risida ma’lumot berish o‘quvchilarning umumiy
dunyoqarashini kengaytiradi, vatanparvarlik, o‘zlikni anglash va milliy g‘urur
tuyg‘ularini shakllantiradi. O‘quvchilarning so‘zlashuv va yozma ifodalash
qobiliyatlarini rivojlantirishda Mirtemirning obrazli, mazmunan teran va tuyg‘ular
21
Karimov Naim – O‘zbek adabiyoti tarixi, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2005, 300 bet.
28

bilan boyitilgan she’rlari muhim vositaga aylanadi. O‘quvchilar she’r tahlili, matn
asosida insho va erkin fikrlar yozish orqali til va tafakkur madaniyatini oshiradilar.
Umuman olganda, adabiyot darslarida Mirtemir ijodini o‘rganish – bu
o‘quvchining estetik didini, milliy tafakkurini, mustaqil fikrlash va ijodiy izlanish
qobiliyatini shakllantirishga xizmat qiluvchi murakkab, ammo nihoyatda foydali
jarayondir. O‘qituvchi esa bu jarayonning yo‘lboshchisi sifatida har bir asarni
darsga moslashtirib, turli metodik yondashuvlar orqali o‘quvchida chuqur ta’sirli
adabiy tasavvurni shakllantirishga intilishi zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdukadirova M. M. – Mirtemir lirikasi , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 1998, 140 bet.
2. Davron Xurshid – Mirtemir ijodi misolida O‘zbek–Qoraqalpoq adabiy
aloqalari haqida suhbat , G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti,
2018, 150 bet.
3. Husanboyeva Q. – Adabiyot o‘qitish metodikasi , Shafoat Nur Fayz, 2020,
352 bet.
4. Husanboyeva Q. – Muammoli ta limda adabiyot o qitish metodikasiʼ ʼ ,
Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi, 2021, 368 bet.
5. Karimov Naim – Adabiyotimiz fidoiylari , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2000, 220 bet.
6. Karimov Naim – Istiqlolni uyg‘otgan shoir , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 1995, 180 bet.
7. Karimov Naim – Mirtemir , G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at
nashriyoti, 1985, 200 bet.
8. Karimov Naim – O‘zbek adabiyoti tarixi , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2005, 300 bet.
9. Karimov Naim – O‘zbek adabiyotining rivojlanish bosqichlari , G‘afur
G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2010, 250 bet.
29

10. Matyoqubova Guli – Dar ё ga bota ё tgan quyosh , Qoraqalpog‘iston
nashriyoti, 2010, 220 bet.
11. Matyoqubova Guli – Vatan ruhi , Qoraqalpog‘iston nashriyoti, 2007,
200b
12. Matyoqubova Guli – Yo‘llaringga chiqdim , Qoraqalpog‘iston nashriyoti,
2014, 260 bet.
13. Mirvaliev S., Shokirova R. – O‘zbek yozuvchilari , G‘afur G‘ulom
nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2016, 320 bet.
14. Qozoqboy Y., Muhayyo Y. – O‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi ,
G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2022, 400 bet.
15. Xalilov Turg‘un – Mirtemir mahorati , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 1980, 150 bet.
16. Xayrullayev Muhammad – Mirtemir domlani qo‘msab , G‘afur G‘ulom
nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1990, 160 bet.
17. Xodjaev Sh. – Mirtemir: ijod va madaniyat , Tashkent universiteti
nashriyoti, 2015, 200 bet.
18. Yusupov N. – Adabiyot va shoir , Adabiyot va san’at nashriyoti, 1992,
250 bet.
19. Yusufov X. – O‘zbek poeziyasida Mirtemir , O‘zbekistan nashriyoti,
2002, 190 bet.
20. Yuldashev M. – Mirtemir va adabiyotimiz , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2007, 150 bet.
21. Zokirov B. – Mirtemir shaxsiyati va ijodi , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2009, 180 bet.
22. Zokirov B. – Mirtemirning lirik merosi , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2008, 140 bet.
23. Zokirov B. – Shoir Mirtemir , O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, 1997,
170 bet.
30

24. Mansurov A. – Mirtemir va modernizm , Navro‘z nashriyoti, 2014, 160
bet.
25. Mansurov A. – Mirtemir va ijtimoiy adabiyot , Tashkent universiteti
nashriyoti, 2011, 200 bet.
26. Mamajonov S. – Mirtemir va uning lirikasi , G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2004, 180 bet.
27. Mamatqulov Sh. – Mirtemir asarlarining falsafiy mazmuni , O‘zbekiston
nashriyoti, 1995, 220 bet.
31

Купить