Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 49.6KB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 25 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Узлуксиз таълим тизимини инсoнпарварлаштиришда маънавий-маърифий ишларнинг рoли

Sotib olish
Узлуксиз таълим тизимини инсoнпарварлаштиришда маънавий-маърифий ишларнинг рoли Режа: 1. Ўзбекистонда таълим сие�сатининг гуманистик мазмуни. 2. “Таълимни инсонпарварлаштириш” тушунчасининг мазмун-моҳияти 3. Маънавий-маърифий ишларда таълим-тарбиянинг ўрни. 4. Таълим тизимини инсонпарварлаштиришнинг ташкилий-услубий асослари . Ўзбекистонда таълим сие�сатининг гуманистик мазмуни. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги Қонунининг 3моддасида қуйидагича таъкидланган, “таълим соҳасидаги давлат си е,сатининг асосий принципларидан бири таълим ва тарбиянинг инсонпарвар, демократик характерда эканлигини, таълимнинг узлуксизлиги ва изчиллигини таъминлаш долзарб масалалардан биридир”. Кадрлар тай е,рлаш миллий дастурида таъкидланган: “Узлуксиз таълимни ташкил этиш ва ривожлантириш принципларидан бири таълимнинг инсонпарварлашувидир. Таълимнинг инсонпарварлашуви – инсон қобилиятларининг очилиши ва унинг таълимга нисбатан бўлган турли туман эҳти е,жларининг қондирилиши, миллий ва умумбашарий қадриятлар устуворлигининг таъминланиши, инсон, жамият ва атроф муҳит ўзаро муносабатларининг уйғунлашувидир” 1 . Узлуксиз таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш тадбирлари – бу тизимни демократик ва инсонпарварлик йўналишларида қайта қуриш билан ҳам боғлиқ. Чунки, инсонпарварлик ғоялари ва тамойиллари миллий ғоя билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, инсоннинг моддий фаровонлиги ва маънавий баркамоллиги, эркин, мустақил, ижодий фаолиятини, кишиларнинг ўзаро ҳамкорлиги, дўстлиги, ҳамжиҳатлиги, бирдамлиги ва бир-бирига ғамхўрлиги каби энг юксак, илғор инсоний фазилатларни ўзида мужассам этади. Одиллик, ҳалоллик, поклик, тўғрилик, меҳнатсеварлик, ватанпарварлик, одоблилик, виждонлилик, иймон-эътиқодлилик, меҳмондўстлик, камтарлик, ор-номусни, шарм-ҳа е, ва иффатни эъзозлаш, тинчликсеварлик, олижаноблик, эл-юрт манфаатини ўз манфаатидан устун қўйиш каби юксак инсоний фазилатлар ҳам инсонпарварликнинг намо е,н бўлишидир. Бу эса, ўзўзидан, узлуксиз таълим-тарбия тизимини инсонпарварлаштириш эҳти е,жини кун тартибига қўяди. Ушбу эҳти е,ж мазкур масала бўйича илгари сурилган фикрмулоҳазаларни ва тавсияларни таълим-тарбия тизимига жорий этиш, 1 Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққи е,тининг пойдевори. Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури. “Шарқ” нашр е,ти, Тошкент, 1997, 44-бет. 2 ижтимоий-гуманиар фанлар мазмунига киритиш йўл-йўриқларини ўзида ифода этади. Ўзбекистонда таълим-тарбия тизимини инсонпарварлаштириш, умуман жамиятни инсонпарварлаштиришнинг ажралмас таркибий қисми эканлиги таъкидланади ва бу борада амалга оширилиши зарур бўлган тадбирлардан бири – мазкур тизимни инсонпарварлаштириш йўл-йўриқлари ва мақсадлари очиб кўрсатилади. Бу муаммони ҳал қилишда узлуксиз таълим тизими ўзи нима? уни инсонварлик йўналиши, инсонпарварлаштириш нима? – деган, савол туғилиши табиий ҳол. Таълим – Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги қонунига мувофиқ бу, инсон, жамият, давлат манфаатлари йўлидаги аниқ мақсадга йўналтирилган жарае,ндир. Таълим деганда ўқувни юзага келтирадиган ташкилий ва барқарор алоқа жара е,ни тушунилади. Хуллас таълим аввало ўқувчиларда билимлар, уқувлар ва малакалар тизимлари шаклланишида ифодаланадиган таълим жара е,нининг нисбий натижасидир, шунингдек, тарбия, ўзўзини тарбия, таъсир жара е,ни, яъни инсон қи е,фасини шакллантириш жара е,ни: бунда билимнинг ҳажми эмас, балки уни шахсий сифатлар, ўз билимларини мустақил тасарруф этиш уқуви билан бирлаштириш асос ҳисобланади. Таълим бериш - ўқитишнинг тури, ўқувчиларга билимлар, ўқув ва малакалар мажмуини беришга ва уларни ўқитиш жара е,нида тарбиялашга йўналтирилган ўқитувчининг махсус фаолияти. Таълим тизими – таълимнинг мазмуни, шакли ва усулларини белгиловчи қоидалар (тамойиллар) асосий кетма-кетлик, оддийдан мураккабга қараб бориш тизими. Узлуксиз таълим – инсон бутун ҳа е,ти мобайнида олиши мумкин бўлган таълим. Узлуксиз таълим деганда, унинг ривожланиши тугамаслиги, тадрижий боғлиқ бўлган бир неча босқичларга бўлиниши, ҳар бир босқич янги, анча юқори даражадаги босқичга ўтиш учун имкон яратиши тушунилади. 3 “Узлуксиз таълим – малакали рақобатбардош кадрлар тайе,рлашнинг асоси бўлиб, таълимнинг барча турларини, давлат таълим стандартларини, кадрлар тай е,рлаш тизими тузилмаси ва унинг фаолият кўрсатиш муҳитини ўз ичига олади: фан – юқори малакали мутахассислар тай е,рловчи ва улардан фойдаланувчи, илғор педагогик ва ахборот технологияларини ишлаб чиқувчи; ишлаб чиқариш – кадрларга бўлган эҳти е,жни, шунингдек уларнинг тай е,ргарлик сифати ва савиясига нисбатан қўйиладиган талабларни белгиловчи асосий буюртмачи, кадрлар тай е,рлаш тизимини молия ва моддий-техника жиҳатидан таъминлаш жара е,нининг қатнашчиси” 2 . Узлуксиз таълим тизими – ягона таълим тизими, таълимни шахс ижодий имкониятларининг мунтазам ривожланишини таъминловчи бир умрлик жара е,н сифатида талқин этилади ва унинг маънавий дун е,сини ҳар томонлама бойитади. Тизим шахснинг ривожланиш жара е,нини, “пиллапоя” тарзида унинг қарор топишининг имконини беради, “пиллапоя” нинг ҳар бир поғанаси инсоннинг ўз таълим жара е,нида янада юқори даражада эришишга томон тадрижий ҳаракатини англатади. Инсон – турмуш ривожланиши олий босқичи билан сингиб кетган мавжудот, ижтимоий-тарихий фаолият субъекти. Инсон тизим ҳисобланади, бунда жисмоний ва руҳий, жинсий асосланганлик ва тан олинган шаклланганлик, табиийлик, ижтимоий ва маънавийлик яхлит бир бутунликни ҳосил қилади. Инсон бир қатор фанларнинг ўрганиш объектидир: масалан, антропология, тафаккур фалсафаси, одам анатомияси, психология, социология, педагогика ва бошқалар. Инсонийлик, гуманност (лотинча humanus-инсоний) – инсонни севиш, инсоннинг қадр-қиммати, изтиробларини ҳурмат қилиш; ҳамкорлик, бирга иштирок этиш, е,рдамлашиш жара е,нидаги мулоқот ва бу фаолият жара е,нида амалга оширилади. Инсонийлик билан келиша олмайдиган ҳар қандай 2 Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққи е,тининг пойдевори. Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури. “Шарқ” нашр е,ти, Тошкент, 1997, 42-бет. 4 фаолият ғайриахлоқий ҳисобланади; ҳаттоки, “инсониятга қарши жиноят” тушунчаси ҳам пайдо бўлган. Инсонийлаштириш – жамиятда инсонпарварлик амалларини кучайтириш, умуминсоний қадриятларни қарор топтириш, мулойимлик ва инсонийлик билан уйғунлашган ҳолдаги тугалланган эстетик шаклга эга бўлган инсоний қобилиятларни юқори маданий ва ахлоқий даражада ривожлантириш демакдир. Инсонпарварлик («инсон» арабча; «парвар» форс-тожикча; «лик» ўзбекча қўплик қўшимчаси бўлиб-кишига ғамхўрлик, гуманизм) одамзоднинг қадри, унинг эркинлиги қобилятлари ҳар томонлама номое,н бўлиши учун курашиш, инсоннинг бахт саодати, тенг ҳуқуқлилиги, адолатли ҳа е,тини таъмин этишга интилиш, инсонийликнинг барча тамойиллари юзага чиқишига шарт-шароитлар яратиш маъносини англатади. Буюк адибларимизнинг фикрича, инсонпарварлик – инсоннинг шарафи, виждони ва иймоннинг маҳсули ҳисобланади. Инсонпарварлик ғоялари, бахт саодат ва адолатга эришиш орзуҳаваслари, халқ оғзаки ижоди е,тида, адаби е,тда, диний фалсафий, педагогик таълимотларда узоқ ўтмишдан бери ўз аксини топиб келмоқда. Инсонпарвар таълим - умуминсоний қадриятлар, инсоннинг ҳа е,ти ва соғлиғи, шахснинг эркин ривожланиши устиворлиги тамойилларига асосланган таълимдир. Ўзбекистонда таълим-тарбия тизимини инсонпарварлаштириш, умуман жамиятни инсонпарварлаштиришнинг ажралмас таркибий қисмидир. Бу борада амалга оширилиши зарур бўлган тадбирлардан бири узлуксиз таълимни инсонпарварлаштиришнинг асосий тамойилларини ишлаб чиқишдир. Бу эса, таълим-тарбия тизимини инсонпарварлаштириш уни қайта қуришнинг энг асосий ва марказий муаммоларидан биридир. Узлуксиз таълим-тарбия тизимини инсонпарварлаштириш кенг дун е,қарашли ва маърифатли, ақл-идроки мукаммал, маънавий-ахлоқий жиҳатдан баркамол, руҳан тетик, ўз мамлакати ва унинг жаҳон 5 ҳамжамиятида тутган ўрни ва ролида ўзининг фуқаролик масъулиятини тўғри ва тўла англаб етган иймонли, комил инсон шахсини тарбиялаш мақсадларидан келиб чиқади. Таълимни инсонпарварлаштиришнинг марказий масаласи е,шларда юксак ахлоқ ва фуқаролик сифатларини шакллантириш, инсоннинг орномуси, шаъни ва масъулияти каби туйғуларни, ватанпарварликни, маънавий-руҳий фазилатларни тарбиялашдан иборатдир. Таълимни инсонпарварлаштириш таълим ва тарбиянинг инсонпарварлик вазифасини амалга оширишнинг муҳим омилларидан биридир. У ташкилий, услубий, ҳуқуқий-меъ е,рий, педагогик-психологик тадбирларни ўз ичига қамраб олади. Бундай тадбирлар мажмуаси инсонпарварлик ғояларининг ва таълим-тарбиядаги гуманитар восита ва услубларнинг табиий-илмий ва техник билимлар доирасига кириб боришни таъминлашга ва шулар орқали таффакурнинг технократик усулини енгиб ўтиш ва бартараф қилишга қаратилади. Таълимни инсонпарварлаштиришнинг бош мақсади - илмий-техник билимларнинг гуманитар таълим билан чамбарчас бирлигини ва ўзаро боғликлигини таъминлашдан иборатдир. Узлуксиз таълимни инсонпарварлаштириш ижтимоий-маданий қадриятларни инсоннинг ижтимоий интизоми ва унинг ихтисослик бўйича меҳнат фаолиятининг ажралмас ва табиий белгиларига, хусусиятларига айлаштиришдан иборат бўлиб, бўлажак мутахассиснинг инсонпарварлик сифат ва фазилатларининг устивор бўлишини таъминлашга қаратилади. Таълимни инсонпарварлаштириш режалари гуманитар туркумдаги фанларнинг, шу жумладан, ижтимоий-иқтисодий фанларнинг инсонпарварлик хусусиятларидан ҳам таълим-тарбия жара е,нларида унумли ва самарали фойдаланишни кенг йўлга қўйиш билан бирга, бу туркумга кирмаган фанлар, яъни физика, ким е,, биология, математика, шунингдек, техника фанлари ва умуман талим тизимида ўтиладиган барча фанларнинг ҳам тарбиявий тамойилларига, инсоннинг маънавий-аҳлоқий руҳий жиҳатдан 6 такомиллаштириш имкониятларига алоҳида аҳамият ва эътибор қаратишни, уларнинг инсонпарварлик хусусиятларини кенгроқ очиб, таҳлил этиб кўрсатиб беришни, талаба е,шларни ўқитиш орқали маънавий-руҳий жиҳатдан ҳам тарбиялашни мақсад қилиб қўяди. Ўқув дастурларининг, дарслик ва қўлланмаларнинг янги авлодини яратишда, таълимнинг техник воситаларидан фойдаланишда, улар учун махсус ўқув дастурлари тай е,рлашда таълимни гуманитарлаштиришнинг мана шу томонларига, яъни е,ш мутахассисларнинг маънавий-аҳлоқий жиҳатдан баркамол шахс сифатида такомиллашувида ҳар бир фаннинг иштирокини энг юқори даражада таъминлашга катта эътибор берилиши зарур. Шўролар давридаги эски таълим тизимининг асосий қусурларидан бири, унинг жамият реал ҳа е,тидаги, ўтмиш аждодлар томонидан бун е,д этилган маданий меросдан, асл қадриятлардан, ижтимоий онг тараққи е,ти даражасидан ажралиб қолганлигидир. Бу борада ижтимоий сафсатабозлик ҳам таълим-тарбия ишларига катта маънавий зарар етказади: расмий доираларда тантанали равишда эълон қилинган ва ифтихор деб таъкидланган нарсалар билан ҳақиқатан мавжуд бўлган нарсалар орасидаги катта зиддият борлиги аниқ-равшан кўзга ташланар эди. Таълимни инсонпарварлаштириш тадбирлари талабаўқувчиларнинг ўз ихтисосликлари бўйича билимлари орқали ҳам, шунингдек, ижтимоийиқтисодий ва гуманитар фанлар орқали ва умуман маданий, маънавийахлоқий меъ е,рлар ва қадриятларни ўзлаштириш орқали шаклланган кўникма ва малакаларида самимийлик, ҳақгўйлик, одамгарчилик, иймон- эътиқод каби соф инсоний сифат ва фазилатларнинг устун бўлишини таъминлашга, бўлажак мутахассиснинг ўз касб-ҳунари бўйича фаолиятида эл-юртнинг сиҳат-саломатлиги, ижтимоий-иқтисодий, маданий-маърифий ривожи тўғрисида, мамлакатнинг тинчлиги ва осойишталиги, экологик жиҳатдан тозалиги, ободончилиги, Ватаннинг тақдири ва келажаги ҳақида ғамхўрлик қилишга ўрганиши ва ўзининг булар учун ҳам масъул эканлигини чуқур ҳис этишини тарбиялашга қаратилгандир. 7 Инсонпарварлаштириш ва таълим турлари . Таълимни инсонпарварлаштириш е,ки гуманитар таълимнинг бош тамойили шахснинг интелектуал, жисмоний ва маънавий-ахлоқий қобилиятларининг шаклланиши, тараққий этиши ва ўзини намо е,н қилиши учун муайян шароитини юзага келтиришни тақозо этади, табиий-илмий фанларга бўлган технологик муносабат ва тусиқларни енгиб ўтишга е,рдам беради; фан-техника ва ишлаб чиқаришнинг қайси тармоғида фаолият кўрсатишидан қатъий назар ҳар бир мутахассиснинг маданиятидан, бадиийэстетик, санъат ва гуманитар соҳалардан, жамиятнинг маънавий- ахлоқий негизларидан, бошқа кишиларнинг ва умуман жамиятнинг манфаатларидан ажралиб қолмаслик ва аксинча улардан мунтазам маънавий озиқ олиш, хабардор бўлиш масъулиятини ҳам оширади. Ихтисослик фанлари ва илмий-техник билимлар билан гуманитар таълимнинг алоқаларини мустаҳкамлаш, таълим-тарбия тизимларида улардан биргаликда самарали фойдаланиш вазифаларини, мустақил Ўзбекистоннинг ҳозирги шароитда ҳа е,тнинг ўзи кун тартибига кўндаланг қилиб қўйди: республикага кўплаб янги типдаги кадрлар керак. Улар фақат халқ хўжалиги талабларини қондириш учунгина эмас, балки Ўзбекистоннинг жаҳон жамиятига қўшилиши билан боғлиқ масалаларни бажариш, унинг халқаро маданий ва хўжалик алоқаларини ўстириш ва мутаҳкамлаш учун ҳам зарур. Таълим ва тарбияда миллатнинг маданий анъаналарига умумбашарий қадриятларга мурожаат этиш ҳам, шаклланган меъ е,рлар ва қарашларни қайта англашга бўлган ҳатти-ҳаракати ҳам ана шундандир. Эскирган мафкуравий қолиплар ва кўрсатмалардан воз кечиш, эркин, ижодкор ва ташаббускор шахсни тарбиялаб етиштириш, талабаўқувчилар онгини ижтимоий сафсатабозлик, миллий хурофотлардан халос этиш е,ш авлод таълими ва тарбияси олдида турган асосий вазифалардандир. Ҳозирги кун фан, маданият ва таълим соҳаларида ҳам катта ўзгаришлар амалга оширилмоқда, ислоҳотларнинг суръатлари тобора жадаллашмоқда. Бироқ ахборотлар асри талабларига мувофиқ ўзгара е,тган ҳа е,тимиз 8 эҳтие,жлари жамият олдига янгидан-янги вазифаларни кўндаланг қилиб қўймоқда. Бу вазифаларни амалга ошириш учун таълим ва тарбия тизимининг барча босқичларини Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури асосида ислоҳ қилиш тадбирлари кўрилмоқда. Ҳозирги кун бу борада қилинадиган ишларнинг биринчи, иккинчи босқичи якунланиб, учинчи босқич бўйича ишлар амалга оширила бошланди. Шахснинг, инсоннинг маънавий, руҳий камолоти таъминланмаса, жамиятнинг моддий-техник тараққи е,ти бир томонлама бўлади ва кутилган натижани бермайди. Руҳий ибтидо е,шлар қалбини юксак маданият ва ахлоқий фазилатлар билан бойитишга, уларнинг умуман миллатнинг руҳиймаънавий ростланишига е,рдам бериши керак. Маданият гуманитар таълим ва тарбиянинг муҳим қисмларидан бири сифатида талаба- е,шлар руҳий оламининг шаклланишида, ҳа е,тий позицияларнинг мустаҳкаланишида, уларнинг ижтимоий фаоллигининг ўсиши ва ихтисослик билимлари ҳамда умумназарий тай е,ргарлигининг ошишида асосий воситалардан бири ҳисобланади. Инсоният томонидан тўпланган беҳисоб маданий бойликлардан баҳраманд бўлиш, уларни ўзлаштириш е,шларда гуманистик дун е,қарашнинг ватанпарварлик, виждон, эътиқод, ор-номус, шаън, мардлик, жасорат, олийҳимматлик, фидоийлик, инсонпарварлик каби қадриятларнинг шаклланишига е,рдам беради. Ёшларда бундай сифат ва фазилатларни тарбиялаш маориф ва олий таълим тизимида устивор аҳамиятга эга бўлиши керак. Зеро, Президент И.А.Каримов таъкидлаганидек, си е,сатда, иқтисодда ва маънавият соҳасидаги ислоҳотларнинг тақдири ўсиб кела е,тган е,ш авлодга боғлиқ. Узлуксиз таълим тизимининг барча талабаўқувчиларини Республикамизнинг тарихий шаҳарларига, диққатга сазовор жойларига мунтазам равишда са е,ҳатлар уюштириб туриш, музейларга, кўргазмаларга, театрларга, концертларга махсус жадвал тузиб оммавий равишда олиб бориш, таълим муассасаларида уларнинг меҳнат ва уруш фахрийлари билан, 9 замонамиз қаҳрамонлари билан, санъаткорлар,шоир-е,зувчилар, шифокорлар, ҳуқуқ-тартибот идораларининг масъул ходимлари, маҳалла оқсоқоллари, отаоналар билан давра суҳбатларини, учрашувлар ташкил этиш-булар ҳаммаси е,шларда миллий ифтихор, ватанпарварлик туйғуларини тарбиялаш билан бирга уларнинг дун е,қарашини янада кенгайтиришга, бойитишга умуминсоний савиясини оширишга е,рдам беради. Ўқув юртларида талабаларнинг қизиқишлари бўйича ташкил этилган турли хил тўгараклар, клублар, спорт секциялари, касб-ҳунар цехлари ҳам талаба- е,шларнинг уйғун ривожи учун яратила е,тган шароитлардандир. Ўзбекистон мустақилликка эришиши муносабати билан унинг жамият тизимида сифат жиҳатдан туб ўзгаришлар содир бўлди. Республикада амалга оширилган ижтимоий-иқтисодий ва си е,сий ислоҳотлар жамиятнинг тубдан янгиланиши, қайта қурилиши учун муҳим замин яратади, шу жумладан, маданий соҳаларда ҳам, таълим-тарбия тизимида ҳам кенг ислоҳотлар ўтказиш имкониятлари вужудга келди. Мустақил Ўзбекистон тараққи е,тининг ҳозирги босқичида таълимнинг инсонпарварлик ва тарбиявий воситаларига, жаҳон таълим тизимининг ижобий тажрибалари ва ютуқларига диққат-эътибор кучайди. Шунга кўра, айрим олиб борилган тадқиқотлар: Н.Э.Жумаеванинг 3 ҳамда О.Н.Ибодуллаеванинг 4 номзодлик диссертацияларида инсонпарварлик ғоясини шакллантиришнинг педагогик асосларини ва таълимни инсонпарвралаштиришда ўқитиш тамойиллари ва методларининг ўзаро алоқадорлигини ифодалаб беришган. Таълимни(гуманитарлаштириш) инсонпарварлаштириш бўйича муҳим тадбирлар белгиланмоқда. Бироқ, бу ҳаракатлар муайян объектив сабабларга кўра тўсиқларга учраши ҳам табиийдир. Чунки, жамиятда пул-товар, мулкчилик муносабатларининг тубдан ўзгариши оммавнинг 3 Жумаева Н.Э. Умумий ўрта таълимни инсонпарварлаштиришда ўқитиш тамойиллари ва методларининг ўзаро алоқадорлиги. 13.00.01.пед.ф.н.ил.дар.олиш учун е,з.дисс.162б, Қарши, 2005. 4 Ибодуллаева О.Н. Кичик е,шдаги ўқувчиларда инсонпарварлик ғоясини шакллантиришнинг педагогик асослари. 13.00.01.пед.ф.н. ил.дар.олиш учун е,з.дисс.НавоийДПИ, 2005. 10 руҳийпсихологик ҳолатида, унинг онги ва дуне,қарашида жиддий ўзгариш ясайди, айрим ҳолларда шахснинг маънавий аҳлоқий меъ е,рларининг бузилишига ва бунинг оқибатида инсонпарварлик тамойилларига тўғри келмайдиган омилларнинг содир бўлишига олиб келиши ҳам мумкин. Шунинг учун ҳам ҳозирги вақтда, ижтимоий-иқтисодий ўтиш шароитида, гуманитар туркумдаги фанлар кафедралари ишини таълимнинг кенг миқ е,сли, уйғун, инсонпарварлик вазифа ва мақсадларини бажаришга йўналтириш зарурати туғилмоқда. Айниқса, олий таълим муассасаларидаги ва тибиий-илмий факультетлардаги ижтимоий-гуманитар кафедраларнинг илмий-педагогик имкониятларини янада ошириш, уларни етакчи ва юқори малакали кадрлар билан таъминлаш борасидаги ишларни жадаллаштириш, ўқув юртларининг замон талабларига жавоб берадиган янги типдаги ўқув қўлланмалари, дарсликлар ва ахборот воситаларига бўлган эҳти е,жларини қондириш навбатдаги муҳим вазифалардандир. Гуманитар соҳалар бўйича мутахассислар тай е,рлаш сифати ва самарадорлигини ошириш, бу соҳа профессорўқитувчиларини қайта тай е,рлаш ишларини изчил олиб бориш зарур. Бу вазифаларни амалга ошириш учун айрим олий ўқув юртлари қошида гуманитар соҳалар бўйича илмийўқув марказларини ташкил этиш. Шунингдек, ўқув-услубий, илмий, таржима адаби е,тларини нашр қилишни йўлга қўйиш, таълим-тарбия муаммолари бўйича семинарлар, анжуманлар, учрашув ва давра суҳбатлари, мулоқотлар ўтказиб туриш мумкин. Бу йўналишларда ҳозирги кунда анча ишлар амалга оширилмоқда. Бироқ бу ҳали ҳозирги даврнинг тобора ошиб бора е,тган талаб ва эҳти е,жларига тўла жавоб бера олмайди. 11 Гуманитар таълимнинг истиқболи . Юқорида бае,н қилинганлардан келиб чиқиб айтиш мумкинки, гуманитар таълимнинг равнақи, айниқса, унинг таълим муассасаларидаги техника ва табиий-илмий истиқболи қуйидагиларни назарда тутади: 1.Гуманитар ихтисосликлар бўйича мутахассислар етиштиришнинг сифати ва миқдорини ошириш. Бундай вазифани ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибаларидан келиб чиқиб, муҳандис-менеджер, муҳандиссоциолог, муҳандис-педагог, муҳандис-психолог е,ки шифокор- педагог, ҳуқуқшунос-педагог ва шу каби йўналишларда амалга ошириш мумкин. 2.Таълимдаги тор соҳачиликдан фундаментал билимлар олиш йўлига ўтиш ва бунда асосий билимларнинг табиий-илмий соҳаларгина эмас, балки гуманитар соҳаларга ҳам оид бўлишига эришиш. Бу эса, ўз навбатида, битирувчиларнинг фаолиятини турли хил кўринишларига, турли хил машғулотларга тезда кўникиб кетишларига е,рдам беради. 3.Ҳар қандай табиий-илмий ва техника фанларини ўқитишга ҳам гуманитар мазмун касб этиш, бундай фанларнинг тарбиявий, маънавийахлоқий, ижтимоий-гуманитар, эколог салоҳиятини, инсонпарварлик хусусиятлари ва мазмунини очиб кўрсатиш, бунда жаҳоншумул илмийтехника кашфи е,тлари, машҳур олимларнинг ҳа е,ти ва фаолиятидан фойдаланиш мумкин (масалан, А.Сахаров, Ҳ.Абдуллаев, И.Мўминов, О.Шарафиддинов ва бошқалар). 4.Ўқитувчи шуни англаб етиш керакки, таълим ўз моҳиятига кўра гуманитар жара е,н, бу борада талабани таъқирлаш, камситиш е,ки ҳуқуқларини чеклашнинг бирон бир кўринишига, ҳар қандай сабабга кўра, йўл қўйиб бўлмайди. Талабага баҳо, унинг масаласига қараб эмас, балки билими, малакаси, қобилиятига қараб қўйилиши зарур. Ҳар қандай талаба дун е,қараш турини ўз эркича танлаш ҳуқуқига эгадир. Ўқитувчи шаънига иснод келтирувчи таъмагирлик ва порахўрлик каби иллатлар тамомила бартараф этилиши керак. 12 5. Ҳае,т ва жамият тараққи е,ти мантиқи кун тартибига қўя е,тган эҳти е,ж ва заруратлардан келиб чиқиб ва уларга жавобан, таълим жара е,нларига янгиянги ихтисосликлар, мутахассисликлар, янги йўналишларни мунтазам киритиб бориш ва халқ хўжалиги тармоқлари учун зарур кадрларни тай е,рлаб бериш давр талабидир. Масалан, ҳозирги кунда мамлакатимизда юқори малакали социологлар ва психологлар, ҳуқуқшунослар ва си е,сатшунослар, тибби е,тнинг, саноат ва муҳандисликнинг, қишлоқ хўжалиги, молия ва иқтисоднинг замонавий йўналишлари бўйича йирик мутахассислар керак. Уларни ўзимизда етарли даражада тай е,рлаш учун ўрта махсус, касб-ҳунар ва олий таълим тизимини бунга мослаштириш жара е,нларини жадаллаштириш лозим. Маънавий - маърифий ишларнинг жорий ҳолати қониқарли деб бўлмайди. Яъни бизнинг тарғибот - ташвиқот ишларимиз кўпинча тор доирада қолиб кета е,тганлиги, ҳа е,тнинг кенг қатламларига кириб боролма е,тганлиги, тажрибасиз айрим е,шларнинг онгига етиб борма е,тганлигининг нақадар хавфли эканлигига махсус тўхталиш мумкин. Бунинг учун миллий тарбияни юксалтиришда ҳам давлат бош ислоҳатчи бўлишини эътироф этиб, мактаблар, лицей ва коллежларда бевосита маънавият масалалари билан шуғулланадиган мутасадди мутахассислар лавозимлари фаолиятини қўллаб қувватлашни йўлга қўйиш, барча таълим муассасаларида болаларимизни онгини юксалтирувчи, уларни ижобий ишлар ва тарбиявий тадбирлар билан банд қиладиган турли ташкилот ва тўгараклар тузиш лозимдир. Кўзланган мақсадни амалга ошириш учун ижтимоий - гуманитар фанлар ҳамкорлигида педагогика ва психология фанларига: Оила мафкураси ва уни шакллантирш механизимини ишлаб чиқиш, ўқувчи е,шлар маънавиятини шакллантиришнинг комплекс дастурини ишлаб чиқиш, миллий дастурга маънавий-мафкуравий тарбия юзасидан қўшимчалар киритиш, ўқувчи е,шларни миллий ғоя, мафкура, ўзўзини англаш, қадриятлар руҳида шакллантирувчи миллий тарбия концепциясини ишлаб чиқиш, 13 миллий мафкуравий курашнинг илмий-амалий тизмларини яратиш, халқимизнинг барча қатламлари хусусиятларини акс эттирувчи ва қамраб олувчи тарғибот-ташвиқот механизмларини ишлаб чиқиш, миллий маънавий ғоянинг янги илмий фалсафий талимини яратиш, кенгашлар фаолиятини услубий таъминлашлари керак бўлади. Миллий тарбиянинг назарияси, услубияти ва ўқувчи е,шлар бирлашмалари тизмини, маънавият билан шуғулланувчи мутасадди лавозим профессиограммаларни ишлаб чиқиш, ўқувчи е,шлар уюшмалари ва уларнинг тизими ва фаолияти мазмунининг шаклларини ишлаб чиқиш каби долзарб амалий вазифаларнинг ечимини топишни юклайди. Баркамол авлодни вояга етказишда диний ақидапарстликнинг тарихий илдизлари, замонавий ҳолати ва унга қарши курашнинг назарий асосларига ҳам кўп боғлиқдир. Одамларимиз тафаккурида оғир кураш кеча е,тганидан огоҳ бўлиш лозимлиги, вазият - тарихий хотира ва миллий ўзликни англаш ва бу орқали барча маърифий мамлакатларда бўлганидек, ғояга қариши ғоя билан курашишнинг фалсафий, тарихий асосларини яратишни, инсон ҳуқуқлари миллий ҳаракат дастурини ишлаб чиқишни талаб қилмоқда. Бу эса фалсафа, тарих, маданиятшунослик, си е,сатшунослик, социология ва бошқа фанларда янги дун е, қараш ва янги тафаккур шаклланиш хусусиятларини ўрганиб, натижаларини ҳа е,тга тезроқ тадбиқ қилишни, миллий ўзликни англаш жар е,нини таҳлил қилиш, ғоявий кураш стратегияси ва техникаси, усул ва шаклларини ишлаб чиқишни тақозо қилади. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримовнинг «Тафаккур» журнали бош муҳаррири, «Узтелерадиокомпания» раиси саволларига жавоблари ва республикамизнинг бир гуруҳ тарихчи олимлари, шунингдек журналистлар, матбуотчилар ва адаби е,тшунос олимлар билан бўлган суҳбатларида, Вазирлар Маҳкамасининг «Маънавий-маърифий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва унинг самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида» ҳамда «Ўзбекистон Фанлар академияси тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарорларида е,шларимиз онгида 14 миллий ғоя ва мафкурани шакллантириш, уларнинг маънавиятини миллий ва умумбашарий қадриятлар асосида юксалтириш, ўтган минг йилликлар мобайнида аждодларимиз яратган шонли тарихимиз ҳақидаги ҳақиқатларни қайта тиклаш ва унинг мисолида е,ш авлодни миллий ифтихор, ватанпарварлик туйғулари руҳида тарбиялаш каби ғоялар, вазифалар таълим тизимининг ҳам олдида турган долзарб вазифаларга айланди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1997 йил август ойида бўлиб ўтган IX сессиясида қабул қилинган «Таълим тўғрисида» ги қонун ва «Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури» мамлакатимиз халқ хўжалигининг барча тармоқ ва соҳаларини юқори малакали ва эркин фикрловчи, маънавий жиҳатдан баркамол мутахассис кадрлар билан таъминлашга қаратилган тарихий муҳим ҳужжатлардир. Узлуксиз таълим тизими қайта қурилди: умумтаълим мактаблари, ўрта касб-ҳунар билим юртлари, олий таълим муассасалари ҳозирги замон талаблари ва мамлакатимиз халқ хўжалиги эҳти е,жлари, манфаатлари нуқтаи-назаридан қайта ташкил этилди. Кўплаб университетлар, янги типдаги коллеж ва лицейлар барпо қилинди. Халқ хўжалигининг турли тармоқлари бўйича янги-янги соҳалар, мутахассисликлар, йўналишлар ташкил этилди. Узлуксиз таълим тизимига оид барча фанлар бўйича давлат таълим стандартлари янгидан яратилди. Барча ўқув дастурлари, дарсликлар ва қўлланмалар давлат таълим стандартлари талабларидан келиб чиқиб қайта тай е,рланмоқда. Узлуксиз таълим тизимининг ҳамма босқичлари бўйича педагогўқитувчиларнинг ихтисослик малакаларини ошириш ва уларни қайта тай е,рлаш бўйича ишлар кенг миқ е,сда ва изчил амалга оширилмоқда. Мамлакатни демократик асосларда қайта қуриш ва жамиятда маънавий- ахлоқий муҳитни соғломлаштириш – кўп қиррали жара е,ндир. Бунда таълим-тарбия тизимларининг ўрни, аҳамияти, шубҳасиз, жуда катта. Ўзининг кундалик тирикчилик ташвишларидан ортмай қолган, миллийтарихий қадриятларидан, урф-одатлари ва қадимий анъаналаридан деярли бегоналашган, тор ихтисослик доирасида фикр юритиш ва фаолият 15 кўрсатишдан чиқа олмаган, эркин ва ижодий фикр юритишдан маҳрум этилган «совет кишиси»нинг онги ва дуне,қарашини ўзгартириш, қалбига, руҳига миллий ва умуминсоний қадриятлар нурини сингдириш, унинг бугунги тараққий эта е,тган маданий олам, эркин ва илғор фикрловчи инсонлар даражасида фаолият кўрсатиши учун зарур шарт-шароитлар яратишда таълим-тарбия тизимлари олдида катта ва кенг миқ е,сли вазифалар турибди. Бу, аввало, янги давр талабларига тўла жавоб берадиган юқори малакали мутахассис кадрларни тай е,рлашдир. Шу жиҳатдан қараганда, таълим-тарбия соҳасида назарда тутила е,тган тадбирларнинг ғоявий-назарий асослари миллий мустақиллик ғояси билан чамбарчас боғлиқ. Маънавий-ахлоқий устувор вазифаларни амалга ошириш: - таълимни инсонпарварлаштиришни таъминлаш механизмларини ишлаб чиқиш, бевосита фанлар бўйича ишлаб чиқилган ишчи дастурларда таълим-тарбия бирлигини таъминлаш; - узвийлик ва узлуксизлик мезонларига амал қилган ҳолда ишлаб чиқилган янги намунавий ўқув дастурларининг янги туркумини таълим амали е,тига жорий қилиш. Маънавият-бу кишини, эгаллаган фойдали билимлари (билим туридан қатъий назар), унинг ҳа е,тида такрорланавериши натижасида, кўникма ва малака босқичларидан ўтиб руҳига сингиб, унинг ҳа е,т тарзига айланиб кетган босқичдаги ижобий ижтимоий сифатлардир. Демак маънавият асосини билим ташкил қилар экан, билим турларига мос равишда маънавият турларини санаб чиқсак бўлади. Буларга диний маънавият, ахлоқ ва одоб маънавияти, дун е,ни илмий билиш маънавияти, техник маънавият, касбий маънавият ва бошқалар киради. Ахлоқ ва одоб маънавияти инсон ижтимоий моҳиятини энг устки қаватини яъни, қобиғини ташкил қилгани учун, баъзилар маънавият деганда, кишининг ахлоқ ва одобга оид билимларини 16 унинг ҳае,т тарзида акс этиши деб тушунишади. Бу маънавиятни тор маънода тушунишдир. Президентимиз Ислом Каримов “Юксак маънавият-енгилмас куч” асарида қайд қилганидек: “ “Маънавият” тушунчаси жамият ҳа е,тидаги ҳоявий, мафкуравий, маърифий, маданий, диний ва ахлоқий қарашларни ўзида тўла мужассам этади. Шунинг учун ҳам бу мавзуда фикр юритганда, мазкур қарашларнинг барчасини умумлштириб, кенг маънодаги “маънавият” тушунчаси орқали ифода қилиш мумкин”! Ҳақиқатан ҳам узлуксиз таълимни инсонпарварлаштириш жара е,нида маънавий-маърифий ишларни тўғри белгилаш, ўқитувчи-талабалар онгига мустақил фикирлашни, турли мафкуравий ва маънаий таҳдидларга қарши курашиш туйғуларини сингдириш уларни келажакка тай е,рлашда муҳим вазифадир. Ўз ўзидан маълумки, халқ ва Ватаннинг келгуси истиқболи, тақдири бугун мактабда таълим ола е,тган авлодга боғлиқ. Таълим тарбиянинг мазмуни, савияси мамлакат иқтисоди е,ти, си е,сатининг оқибатини белгилайди. Шунинг учун ўз келажагини ўйлаган миллат, мамлакат маънавий маърифий ислоҳотлар орқали маънавий етук авлодни вояга етказиш, улар учун замонавий шарт шароитлар яратишни биринчи навбатда ҳал этилиши зарур бўлган муаммолар деб қарайди. Ўтган қисқа даврда е,қ ҳар жиҳатдан баркамол, иймон эътиқоди мустаҳкам, билимли, фидойи ватанпарвар кишилар Ватан истиқболининг порлоқлигига замин бўлиши тобора а е,н бўлди. Шунинг учун ҳам муҳтарам Президентимиз айтганларидек, “Буюк мақсадларимизга, эзгу ниятларимизга эришишимиз, жамиятимизнинг янгиланиши, ҳа е,тимиз тараққи е,ти ва истиқболи, амалга оширила е,тган ислоҳотларимиз, режаларимизнинг самарали тақдири” буларнинг барчаси, авваламбор, замон талабларига жавоб берадиган юқори малакали, онгли мутахассис кадрлар тай е,рлаш муаммоси билан чамбарчас боғлиқлигини барчамиз англаб етмоқдамиз . шундай экан, мустақиллигимизнинг истиқболи, мамлакатимизнинг эртаси, буюк келажак яратиш йўлидаги дастурий мақсадларнинг пировард натижаси комил авлодни вояга етказишга, 17 таълим тарбия тизимида жиддий янгиланишларни вужудга келтиришга боғлиқ. Демак, биз мактаб ва ўқув юртларида таълим тарбия мазмунини замон талабларига мувофиқ такомиллаштириб боришимиз, ўзгартиримиз, ўқитувчилар савияси, педагогик маҳоратини тубдан яхшилашимиз орқали таълим тарбия тизимини юксак даражага кўтаришимиз лозим бўлади. Ўқув дастурларидан тортиб, ўқув жарае,нининг ички мазмунигача, ўқитувчиларимизнинг билим савияси, маҳоратидан тортиб, жамоатчилик ўртасидаги нуфузигача барча барчасида ислоҳ қилишга, янгича муносабат билдиришга эҳти е,ж сезилиб туради. Президентимиз мактабнинг замона тараққи е,тидан орқада қола е,тганлигини таъкидлаганлиги бежиз эмас. Бинобарин, мактаб ислоҳотига жиддий е,ндашмаслик, у тараққи е,тдан орқада қолавериши билан мушкулларимиз ортганидан ортиб бораверади. Бунинг устига, одамларимиз ҳам аввалги одамлар эмас. Дастлабки йилларда аксариятимизнинг дун е,қарашимиз, маънавиятимизга бозор иқтисоди е,ти шарт шароитлари акс таъсир кўрсатди. Натижада хусусийликни шахсийликка айлантириш, шахсий манфаат йўлида кўпроқ меҳнат қилиш, пулни барча муаммоларни ҳал этишнинг ягона воситаси деб қаровчи кишилар тез кўзга ташланади. Бу ҳол кўпгина ўспирин е,шларни бозор муомаласига торта е,тганлиги маълум. Айрим нуронийларнинг “бозор болаларимизни бузди”, деган гапларининг тагида жуда катта маъно бор. Бундан ташвишланмаслигимиз мумкин эмас. Мактаб ислоҳотини изчиллик билан амалга ошириш орқали фарзандларимизни билимга, касб ҳунарга ўргатишимиз жамият келажаги учун қайғурган ҳар бир кишининг муҳим вазифасидир. Айтиш жоизки, таълим тизимини ислоҳ қилиш давр талаби эди. Ислоҳ заминида келажаги буюк давлат яратиш мақсад муддаоси бор. Шу боис Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Таълим тарбия ва кадрлар тай е,рлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш тўғрисида” ги Фармони, “Таълим тўғрисида” ги қонун, “Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури” улкан тарихий аҳамиятга эга. 18 Маълумки, ҳар бир давлатнинг таълим соҳасида ўз дастури, концепцияси ва андозалари бўлади. Бу дастур ва концепциялар таълим тизимининг тўла ислоҳ қилиниши ва ўзига хос универсал модел яратиш е,ки мукаммаллаштириш, мавжуд тизимлардан фойдаланиб, ўз таълим соҳасини ривожлантириш стратегияларини назарда тутишини тушуниш мумкин. Давлатимизда ишлаб чиқилган дастур, гарчи миллий бўлсада, у умумий ва чегараланмаган таълим тизими, стратегияси ва моделлари, андозалари талабларини ҳисобга олган ҳолда тузилганлиги, чегараланмаган универсал тизим тарзидадир. Чунки таълимни бутунлай ислоҳ қилишнинг зарурий шартшароитлари вужудга келади. Мустақиллик йилларида мамлакат тараққи е,тининг иқтисодий, си е,сий, ижтимоий, ҳуқуқий асослари шакланди. Натижада фуқаролик жамиятини барпо қилиш омиллари яратилди. Айни пайтда тараққи е,тнинг ҳозирги тезкор суръати инсон шахси, онги, дун е,қараши, қобилияти ва майлларини тезда камол топтиришни тақазо эта е,тганлиги ўз- ўзидан аниқ. Шунинг учун ҳам янги иқтисодий-ижтимоий ривожланиш талабига мос малакали, етук маънавиятли, фидойи ва ватанпарвар мутахассис кадрлар тай е,рлаш долзарб вазифага айланди. Бу вазифанинг муваққиятини таъминлаш учун махсус Миллий дастур яратиш кун тартибига қўйилди. Миллий дастур асосида таълимни тубдан ислоҳ қилиш учун бутун таълим- тарбия жара е,нига истиқлол руҳи, Ватан туйғуси, миллат келажаги, жамият равнақи, комил инсонни вояга етказиш ғоялари сингдирилиб, ақлий- маънавий, ахлоқий-руҳий, жисмоний-ижтимоий баркамол авлоднинг ўсиб улғайишини таъминлашга қаратилган илмийназарий, маърифий-моддий шарт-шароитларни рў е,бга чиқариш кутилмоқда. Миллий дастур буюк келажак сари дадил қадам қўйган Ўзбекистонда янги авлодни тарбиялаш, одамларга муносиб фаровон турмуш шароитини яратишга йўналтирилган энг оқилона маънавий-ижтимоий, маърифиймафкуравий муҳит барпо этиши табиийдир. Демак, кенг қамровли ва улуғ мақсадли Миллий дастур ишлаб 19 чиқиш орқали таълим-тарбия тизимлари, мазмуни, педагогик асосларини янгилаш имкониятлари кучаяди. Шу жарае,нда ҳар бир шахсда миллий маънавиятни, миллий онг, миллий шуур, миллий туйғуни баркамолликка кўтариш омиллари фаоллик жара е,нига кўчади. Бу улуғвор мақсадларни амалга ошириш учун жамиятимиз ўзининг реал имкониятларига эга. Аввало, озод ва мустақил Ватанда халқни фаровонликка етакловчи ва маълум маънода муносиб турмушни кафолатловчи шарт-шароитлар яратилди. Давлатимизда фидойи, ишчан, ташкилотчилик салоҳияти баланд малакали кучлар улғайди. Улар си е,моси, фаолиятида миллий маънавиятнинг барқарор мағзи, яратувчан кучи мавжуд. Миллий маънавияти барқарор шаклланган буднай кишилар ўз халқи, миллати, ватани манфаатини ҳар қандай шароитда ҳимоя қилади, ўз фаолиятида халқимизнинг миллий маънавиятини намойиш эта оладиган, миллатнинг салоҳиятини, Ватан қадри, шаъни, шухратини эллараро, давлатлараро кўрсата биладиган инсонлардир. Таъбир жоиз бўлса, бундай кишиларда миллат тафаккурининг қаймоғи жамланган ва фаолиятида ривож топган бўлади. Шунинг учун ҳам ақлий, шуурий заковати етук, миллий маънавияти камол топган, Ватан ва миллат туйғуси қалбида жўш урган бундай шахслар бошқа маданиятларга рўбарў келганда ўзилигини йўқотмайди, ўзга маданиятлар таъсирига тушиб қолмайди. Миллий дастурда қабул қилинган атамалардан, таълим тузилмаси тизимларида мавжуд бўлган структура ва терминлардан фойдаланиши зарур бўлган анъанавий усулдир. Аммо кадрлар тай е,рлаш соҳасидаги миллий моделнинг тизимлари ва таркибий қисмлари турличадир. Фақат Ўзбекистоннинг ўзига хос, яъни кадрлар тай е,рлашнинг миллий модели таркиби бу шахс (субъект), давлат ва жамият, узлуксиз таълим, фан ва ишлаб чиқариш деб конкретлаштирилиши миллий дастурнинг ягоналигидир. Миллий дастурда умумий ўрта ва ўрта махсус, касб ҳунар таълимининг мажбурийлиги, академик лицей е,ки касб-ҳунар коллежларини танлашнинг 20 ихтие,рийлиги ва уларда бепул, давлат ҳисобидан ўқитиш, билим бериш имкониятларининг яратилганлиги, дастурдаги умумийлик ва миллийлик, таълимнинг ижтимоий тараққи е,тда устувор деб эълон қилиниши, таълим демократияси, таълим олишнинг мажбурийлиги, истеъдодга берила е,тган эътибор диққатга сазовор ҳисобланади. Мазкур дастурнинг “Кадрлар тай е,рлаш миллий модели” сарлавҳали бобида келажакда ҳар жиҳатдан баркамол шахсни шакллантириш ҳақида шундай сўзлар ўз ифодасини топган: “Кадрлар тай е,рлаш соҳасидаги давлат си е,сати инсонни интеллектуал ва маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш билан узвий боғлиқ бўлган узлуксиз таълим тизими орқали ҳар томонлама баркамол шахс-фуқарони шакллантиришни назарда тутади. Шу тарзда фуқаронинг энг асосий конституциявий ҳуқуқларидан бири-билим олиш, ижодий қобилиятини намо е,н этиш, интелектуал жиҳатдан ривожланиш, касби бўйича меҳнат қилиш ҳуқуқи рў е,бга чиқарилади”. 1 “Маънавий-ахлоқий тарбия ва маърифий ишлар” бобида: “Ёш авлодни маънавий-ахлоқий тарбиялашда халқнинг бой миллий маданий-тарихий анъаналарига, урф-одатлари ҳамда умумбашарий қадриятларга асосланган самарали ташкилий, педагогик шакл ва воситалари ишлаб чиқилиб, амали е,тга жорий этилади. Шахсни тарбиялаш ва уни ҳар томонлама камол топтиришнинг устуворлиги таъминланади. Умумий ҳамда педагогик маданиятни ошириш мақсадида, мамлакат аҳолиси орасидаги маърифий ишлар такомиллаштирилиб борилади. Ўзбекистон мустақиллиги принципларига садоқатли ҳамда жамият тараққи е,тига муносиб ҳисса қўшишга қодир шахсни шакллантириш мақсадида таълим муассасалари ота-оналар, оила, маҳалла қўмиталари, фондлар билан ўзаро пухта ҳамкорлик қиладилар”. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги қонунида (1997) ҳам е,ш авлоднинг маънавий ва маданий тарбиясига алоҳида эътибор берилган. 21 Ёшларнинг онги ва тафаккури ўзгариб, янгиланиб бормоқда. Тафаккур ва онгимизда мустақиллик ғоялари мустаҳкамланмоқда. Дуне,ни, ўзимизни ва ўзлигимизни англаш имконияти қўлга киритилди. Бу е,шлар тафаккурини мустақиллик тафаккури талабларига мос шакллантирмоқда. Бизга бобокалонларимиздан, динимиз, ўзбекона турмуш тарзимиз мерос қолган. Ана шунинг учун маънавий қадриятларга эътибор бериш, е ,шларнинг мақсади ва орзу-умидларига муносиб гўзал ҳа е,т барпо этиш жуда катта ижтимоий аҳамият касб этади. Чунки “Келажаги буюк давлат, энг биринчи навбатда, бўлажак фуқароларининг маданияти, маълумоти ва маънавияти ҳақида ғамҳўрлик қилмоғи зарур. Ёш авлодга озод ва обод Ватанни мерос қолдирар эканмиз, улар мутафаккирларимизнинг, давлат раҳбарларининг улуғ ишларини давом эттиришларини ният қилар эканмиз, е ,шларнинг маънавий уйғоқлигига аҳамият беришимиз лозим. Ғафлат уйқусидан уйғониб, е,рқин кўз билан келажакка назар ташлайдиган замон келади”. Миллий дастурни амалга ошириш, турмушда қўллаш миллат тараққи е,ти, маънавияти ва маълумоти юксак билимли е,шларга боғлиқ. Акс ҳолда е,шларнинг манқуртлик ва фақат пулга сажда қилувчи арзон ишчи кучига айланиб қолиш хавфи туғилади. Миллатнинг истиқболи арзон-гаровга ўз кучини сотадиганлар эвазига эмас, аксинча, моддий ва маънавий меҳнати, салоҳияти юксак қадрланадиган кишиларр, ўз ҳа е,тини ижодий ва жамият тараққи е,тида ижобий роль ўйнайдиган меҳнат асосида қурган е,шларга боғлиқ. Келажагимизга умид ва ишонч катта. Ўзбекистоннинг келажакда буюк давлат бўлиши учун шарт-шароитлар мавжуд: буюк тарих ва бой маънавий меросимиз бор. Жаҳоншумул аҳамиятга молик маданиятнинг ворисларимиз; ватанимизнинг иқлими, табиати, ажойиб ер ости ва ер усти бойлигимиз беҳисоб; халқимиз меҳнаткаш, ғайратли ва бардошли; кўҳна мамлакатимиз зўр интеллектуал салоҳиятга, бой ақлий меросга эга. 1 Бу маънавий неъматлар давлатимиз, мамлакатимизнинг тарихий илдизлари сифатида келажакда мўл-мўл маънавий ҳосил беришига шак-шубҳа йўқ. 22 Буни е,шлар қадрлашлари, уни ривожлантириб, доимо бойитиб боришлари ўзларидан кейинги авлодга қолдириш туйғуси баланд бўлиши, шундай миллий ғурур ва ифтихор уларни янги-янги ютуқларга; илм-фан сирларини эгаллашга даъват этади. Янги жамиятнинг мақсад ва идеалларига биноан янги авлод дун е,қараши шаклланмоқда. Янги жамиятнинг қарор топиши ва ривожланиши, ўз навбатида, маънавий янгиланган, ривожланган ва шаклланган авлодлар руҳининг покланишини ҳам тақозо этмоқда. 1 Янги жамият аввал миллат орзусида, қалбида пишиб етилади. Сўнгра уобъектив реалликка айланган, кенг жамоатчиликнинг ҳа е,т ва тараққи е,т тарзини ифодаловчи ғоя тарзида қарор топди. Худди шу жамият етиштирган кишилар, кенг жамоатчиликнинг илғор дун е,қараши ва тафаккурига зарурат сезади. Бир-бирини тақозо этувчи ва бир-бирининг тараққи е,тини белгиловчи ғоявий омиллар муштараклиги жамият ва мамлакатнинг миллий манфаатлари ва истиқболини кафолатловчи кучлардир. Ана шу маънода республикамизда қарор топа е,тган фуқаролик жамиятини ва бу жамиятда истиқомат қилувчи е ,шларнинг онгини, дун е,қарашини ўзгартириш ва инсонийлаштириш мақсадида ниҳоятда кўп ва хўп ижтимоий-тарихий чоратадбирлар кўрилмоқда. Инсон эркинлиги ва озодлигини таъминловчи Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси қабул қилинди. Қатор университетлар ташкил этилиб, ўқув тизимимизда жаҳон андозалари, тарбия йўналишида маънавий меросимизнинг энг илғор ва инсонпарвар тамойиллари асос қилиб олинди. Давлат ва жамият қурилиши масалаларини ўрганиш юксак малакали раҳбар кадрлар тай е,рлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги давлат ва жамият қурилиши Академияси ташкил этилди. Ватанимизнинг Қуролли Кучлари ва хавфсизлигини мустаҳкамлаш, фуқароларнинг ўз уйи ва иш жойларида тинчхотиржам бўлишлари бўйича чора-тадбирлар белгиланди; таълим тизимимиздаги ислоҳатлар замонавий лицей ва коллежлар таъсис қилинишига олиб келди; е,шларнинг билим ва 23 салоҳиятларини юксалтириш мақсадида “Улуғбек”, “Умид”, “Устоз” е,ки кейинчалик “Истеъдод” жамғармалари тузилди. Миллий дастур мамлакатдаги таълим тизимининг ҳамма томонларини қамраб олганлиги, ҳозирги замон талаблари кўзда тутилганлиги, бозор муносабатларини ҳисобга олиб маркетинг, менежмент каби мутахассисликлар тай е,рлашга аҳамият берилганлиги, янги дастурнинг ташаббускори шахсан Ўзбекистон Республикаси Президенти эканлиги ва уни Олий мажлис ҳамда Вазирлар Маҳкамаси қўллаб қувватлаганлиги билан алоҳидалик касб этади. Вилоятлар марказларида маънавият маркази мажмуи, вилоят халқ хунармандчилиги, амалий санъат, ишлаб чиқариш, тижорат марказлари ва бошқа инсонлар хордиқ чиқарадиган жойлар қурилди. Барча шаҳар ва туманларда маънавият ва маърифат бўлимлари ташкил бўлди. Уларга асосан ўқитувчи, журналист, ижодкор ва си е,сатшунос малакали ходимлар бошлиқ этиб тайинланди. Вилоятлар оммавий ахборот воситалари ҳам маънавият ва маърифатнинг моҳияти, аҳамияти ҳақида мунтазам мақола ва кўрсатувлар уюштирдилар. Республикамиз Президентининг китоблари ва нутқларида жойларда маънавий ва маърифий ишларни тубдан яхшилашнинг асосий йўналишлари белгилаб берилди. Ана шу дастурий йўналишлар бўйича изчил ва қатъият билан иш олиб бориш энг муҳим вазифамиздир. Давлатимиз истиқболини яратувчи маънавий етук, маърифатли, руҳияти баланд, жисмоний соғлом, вужудида Ватан туйғуси, истиқлол ғояларига садоқат руҳи жўш урган е,ш авлодни вояга етказиш мақсадида барча имкониятлардан самарали фойдалана билишимиз даркор. Зеро одамлар маънавиятли, маърифатли бўлса, жамият фаровон, давлатимиз қудратли бўлади. Барча соҳаларда адолат, инсоф, ди е,нат, қонунийлик маданияти, сўз ва иш бирлиги ўсиб улғаяди. 24 Ҳар қандай демократик давлатнинг ривожланишдан асосий мақсади – инсондир. Жамият тараққие,ти эса нафақат мамлакат иқтисодий салоҳиятининг катталиги билан, балки бу салоҳият ҳар бир инсоннинг камол топиши ва уйғун ривожланишига қанчалик йўналтирилгани билан ҳам ўлчанади. 2010 йил мамлакатимизда “Баркамол авлод йили” деб эълон қилингани муносабати билан қабул қилинган дастурни амалга оширишда соғлиқни сақлаш, таълим, аҳолини иш билан таъминлаш, тадбиркорликни ва маҳаллий инфратузилмани ривожлантириш, атроф-муҳит ҳолатини яхшилаш, табиат ва ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги билан боғлиқ масалалар муҳим устувор аҳамиятга эга. Буларнинг ҳаммаси моҳият эътибори билан инсон камолотига, унинг маънавий ҳамда моддий талаб-эҳти е,жларини таъминлаш учун ҳар томонлама қулай шароитлар яратишга қаратилган Инсон тараққи е,ти концепциясига батамом мос ва мувофиқдир. Бугунги кунда Инсон тараққи е,ти концепцияси истиқлолнинг биринчи кунларидан бошлаб “Ислоҳот ислоҳот учун эмас, аввало инсон учун, унинг манфаатлари учун” деган ҳа е,тий қоида асосида ислоҳот жара е,нларни амалга ошира е,тган мамлакатимизда барча ўзгариш ва янгиланишларнинг марказидаги устувор масалага айланмоқда. Бу ҳақда сўз борганда, Ўзбекистон Конституциясида инсон ҳуқуқ ва манфаатлари энг олий қадрият сифатида муҳрлаб қўйилганлигини қайд этиш ўринли бўлади. Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати аъзоларининг БМТнинг Мингйиллик ривожланиш мақсадлари амалга оширилишининг бориши ҳақидаги маърузаларини эшитиб, Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси мамлакатни модернизация қилишга қаратилган демократик ўзгаришлар йўли юқори даражада самарали эканини таъкидлади. Чиндан ҳам, иқтисодий, си е,сий ва ҳуқуқий соҳалардаги барча ислоҳотларимиз пировард натижада одамлар фаровонлигини муттасил ошириб боришга, мамлакатимиз ҳар бир фуқаросининг касбий, интеллектуал ва маънавий салоҳиятини рў е,бга 25 чиқариш учун кенг имкониятларни, соф экологик муҳитни яратишга қаратилгандир. Кейинги 10 йил мобайнида давлатимиз томонидан юртимизда амалга оширилган барча кенг миқе,сли ишлар БМТнинг Мингйиллик ривожланиш мақсадлари кенг кўламда бажарилишини таъминлади. Биргина таълим соҳасини оладиган бўлсак, мамлакатимизда ўз мазмун ва моҳиятига кўра но е,б бўлган Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури муваффақиятли амалга оширилди. Ушбу дастур ўн икки йиллик яхлит мажбурий узлуксиз таълим тизимига ўтиш ҳамда таълим жара е,нларининг сифатини тубдан ва тизимли оширишга, кадрларнинг юксак даражадаги умумий ва касбий маданиятга эга бўлган янги авлодини тарбиялашга қаратилган махсус чора-тадбирларни кўриш имконини берди. Мамлакатимизда умумий ва ўрта махсус таълим давлат томонидан кафолатланади. 7-15 е,шдаги болаларнинг бошланғич ва умумий таълимга қамраб олиниши, шунингдек аҳолининг саводхонлик даражаси бугунги кунда юз фоизни ташкил этади. Бу эса БМТнинг бошланғич ва ўрта мактабларда таълим сифатини ошириш соҳасидаги Мингйиллик ривожланиш мақсадларининг Ўзбекистон томонидан етакчи давлатлар қаторида бажарила е,тганини тўла тасдиқлайди. Сўнгги йилларда юртимизда тиббий хизмат тизими амалда тўлиқ модернизация қилинди, аҳолига бепул юқори малакали шошилинч тиббий е ,рдам кўрсатиш учун юксак талабларга жавоб берадиган замонавий касалхоналар ва бўлимларнинг ихтисослаштирилган тармоғи ташкил этилиши ислоҳотларнинг энг муҳим ва амалий натижаси бўлди. Жамоатчилик назорати жамиятнинг давлат билан самарали алоқасини таъминлашнинг, ўтказила е,тган чуқур демократик ислоҳотлар, мамлакатни си е,сий-ҳуқуқий ривожлантириш мақсадлари ва устувор йўналишлари аҳоли томонидан қўллаб-қувватланишининг, шунингдек, халқнинг эзгу интилишларини рў е,бга чиқариш ва фаровонлигини оширишнинг, иқтисоди е,тнинг рақобатдошлигини, қонун устуворлигини таъминлаш, инсон 26 ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ҳамда кучли фуқаролик жамиятини шакллантиришнинг муҳим шартига айланмоқда. Мамлакатимизда соғлом ва баркамол авлодни тарбиялаш, е,шларнинг ўз ижодий ва интеллектуал салоҳиятини рў е,бга чиқариши, мамлакатимиз йигит- қизларини XXI аср талабларига тўлиқ жавоб берадиган ҳар томонлама етук шахслар этиб вояга етказиш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш бўйича кенг кўламли чора-тадбирларни амалга ошириш мақсадида 2010 йил юртимизда “Баркамол авлод йили” деб эълон қилинди. “Баркамол авлод йили” давлат дастури мамлакатимиз е,шларининг барча гуруҳларини қамраб олади. Жумладан: - соғлом фарзанднинг дун е,га келиши учун “Соғлом она – соғлом бола” ғояси асосида бўлажак оналар саломатлиги бўйича ғамхўрликни янада кучайтириш; - мактабгача таълим тизими асосини ташкил этган боғча ва яслиларда ўғил-қизларимизни миллий ва умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялашнинг замонавий усулларидан кенг фойдаланиш; - умумтаълим мактабларида тарбия ва таҳсил ола е,тган е,шларимизнинг янада камол топишини таъминлаш, аниқ бир касбга бўлган қизиқишларини шакллантириш; - ўрта махсус таълим тизими, яъни касб-ҳунар коллежларида касб маҳоратини ўрганиб, тарбия топа е,тган, академик лицейларда ўз билимларини янада чуқурлаштириб, таълим ола е,тган е,шларни замонавий касб-ҳунар соҳалари ва олий таълим муассасаларига тай е,рлаш; 27 - олий таълим муассасида таҳсил олае,тган е ,шларни ўз йўналиши, мутахассислиги бўйича етук кадр сифатида катта ҳа е,тга тай е,рлаш. Маълумки, таълим соҳасидаги ислоҳотлар мамлакатимизда олиб борила е,тган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг узвий ва ҳал қилувчи йўналишларидан бири ҳисобланади. Президентимиз Ислом Каримов таъкидлаганидек, Бундан кўринадики, эркин демократик фуқаролик жамиятини барпо этиш, юксак иқтисодий тараққи е,тга эришиш ва аҳоли фаровонлигини таъминлаш каби пировард мақсадларга таълим соҳасини тубдан ўзгартирмасдан ва замонавий асосда қайта қурмасдан туриб эришиб бўлмайди. Таълимнинг бошқа босқичлари қатори олий таълим тизимини ҳам тубдан ўзгартириш мустақиллик давридаги таълим ислоҳотларининг энг муҳим йўналишларидан биридир. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги қонуни (1997 йил 29 август) ва Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури халқаро таълим стандартларини мамлакатимиз олий таълим тизимига жорий қилиш, юксак малакали замонавий кадрлар тай е,рлашда миллий тажриба ва анъаналаримиз билан бирга илғор жаҳон тажрибасидан ҳам кенг фойдаланиш борасида янги уфқ ва имкониятлар очди. Айнан ана шу ҳужжатлар асосида олий таълим муассасалари моддийтехник базасини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш, уларни замонавий ўқувлаборатория ускуналари ва компьютер техникаси билан жиҳозлаш, дарслик ва ўқув-услубий материаллар, педагог кадрлар билан таъминлаш, янгича фикрлайдиган ўқитувчиларни тай е,рлаш, қайта тай е,рлаш, малакасини 5 Ўзбекистон Конституцияси – биз учун демократик тараққи е,т йўлида ва фуқаролик жамиятини барпо этишда мустаҳкам пойдевордир. – Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул 28 қилинганининг 17 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси // Халқ сўзи, 2009 йил 6 декабрь. ошириш, уларнинг меҳнатини рағбатлантиришни кучайтириш тадбирлари аниқ белгилаб олинди. Олий таълимда бакалавриат ва магистратура тизими жорий қилинди. Жаҳон стандартларига мос бу тизим олий таълим сифатини оширишга хизмат қилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов бу ҳақда алоҳида тўхталиб, шундай деган эди: Кадрлар тайе,рлаш миллий дастури Президентимиз ташаббуси билан юзага келди. Бундай Дастур дун е,да АҚШдан сўнг фақат Ўзбекистонда қабул қилинди ва бугунги кунда жаҳон жамоатчилиги унинг афзалликларини тўла эътироф этиб, бизнинг бу соҳадаги тажрибаларимизни ўрганмоқда. Мамлакатимизда узлуксиз таълим ва кадрлар тай е,рлаш тизимининг амалий жиҳатдан янги меъ е,рий-ҳуқуқий пойдевори яратилди. Академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежлари учун юқори малакали педагог ва муҳандис-педагог кадрлар тай е,рлаш, уларни саралаш, аттестациядан ўтказиш, бошқарув ходимлари ва педагог кадрларни қайта тай е,рлаш бўйича мақсадли дастур ишлаб чиқилди ва ҳа е,тга жорий этилди. Маълумки, узлуксизлик ва узвийлик таълим тизимида ортиқча такрорийликка чек қўйиб, энг аввало, жамиятнинг маънавий ва интеллектуал салоҳиятини кенгайтиради, қолаверса, давлатнинг ижтимоий ва илмий-техник тараққи е,тини такомиллаштириш омили сифатида ишлаб чиқаришнинг барқарор ривожланишини таъминлайди. Президентимиз таъкидлаганидек, Ўзбекистонда ҳар йили таълим учун сафлана е,тган харажатлар ялпи ички маҳсулотнинг 10-12 фоизини ташкил этмоқда. Ҳолбуки, жаҳон тажрибасида бу кўрсаткич 3-5 фоиздан ошмайди. Бугунги кунда, жаҳон моливий-иқтисодий инқирози шароитида “Баркамол авлод йили” давлат дастурида белгиланган комплекс чоратадбирларни бажариш учун 2010 йилда барча молиялаш манбалари ҳисобидан 8 триллион сўм атрофидаги маблағ, жумладан, 1,8 триллион сўм 29 давлат маблағлари, тижорат банкларининг 3,3 триллион сўмлик кредитлари ва масъул ижрочиларнинг 2,7 триллион сўмдан ортиқ маблағлари йўналтирилди. Жаҳонда ҳеч бир давлат е,ш авлод камолоти учун бунчалик катта эътибор ва маблағ ажратмаган. Ўзбекистон таълим тизимидаги ислоҳотларнинг амалга оширилиши натижасида замон талабларига мос келадиган самарали босқич ва шаклларни ўз ичига олган узлуксиз таълим тизими яратилди Таълим соҳасидаги давлат си е,сатининг асосий тамойиллари қаторида таълим ва тарбиянинг инсонпарварлик ва демократик хусусияти, таълим узлуксизлиги, умумий, ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг мажбурийлиги, ўрта махсус, касб таълимининг, академик лицей е,ки касбҳунар коллежи йўналишининг танлаш эркинлиги алоҳида аҳамият касб этади. Шунга кўра, соҳани тубдан ислоҳ этиш ҳамда замон талаблари асосида шакллантиришда академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари тармоғининг яратилишига алоҳида эътибор қаратилди Президентимиз томонидан таълим-тарбия жара е,нига е,ндашувда е ,шларимизнинг ҳар томонлама баркамол бўлиб етишларини таъминлашга алоҳида эътибор берилмоқда. Бунда е,ш мутахассис кадрларнинг кенг дун е,қараш, замонавий билим, кўникма ва малака билан бир қаторда жисмонан соғлом бўлиши ҳам энг муҳим талаблардан бири сифатида кун тартибига қўйилмоқда. Бунинг учун эса е,шлар ўртасида жисмоний тарбия ва спорт ишларини мунтазам ва тизимли тарзда йўлга қўйиш алоҳида аҳамият касб этиши табиий, албатта. Шунга кўра, шахсан Президентимизнинг ташаббусига кўра, Ўзбекистонда ўқувчи ва талаба е,шлар ўртасида 3 бўғинли оммавий спорт мусобақалари тизими ишлаб чиқилиб, йўлга қўйилди. Умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчилари ўртасида «Умид ниҳоллари», академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари ўқувчилари ўртасида «Баркамол авлод», олий ўқув юрти талабалари ўртасида «Универсиада» спорт мусобақаларини ўтказиш таълим-тарбия тизимига киритилди. 30 Ўзбекистонда соғлом авлодни тарбиялаш, ўқувчи ва талаба е,шлар саломатлигини мустаҳкамлашда жисмоний тарбия ва спортдан самарали фойдаланиш давлат дастурларида, норматив ҳужжатларда белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон болалар спортини ривожлантириш жамғармасини тузиш тўғрисида” ги (2002 йил 24 октябрь) Фармони ва шу Фармон асосида Вазирлар Маҳкамаси томонидан қабул қилинган қарорлар болалар ўртасида спортни оммалаштириш, болалар шуғулланадиган спорт иншоотларининг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш, янги замонавий спорт иншоотлари бун е,д этилишига замин яратди. Жумладан, “2003-2009 йиллар мобайнида Жамғарма маблағлари ҳисобидан республикада намунавий лойиҳалар бўйича 1117 та болалар спорти объектлари барпо этилди ва фойдаланишга топширилди, шулардан 917 та спорт иншооти (82 фоизи) қишлоқ жойлардадир. Ҳозирги вақтда спорт секциялари ва гуруҳларида мактаблар, академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежларининг 2,1 миллионга яқин ўқувчиси мунтазам шуғулланиб келмоқда, шуларнинг 35 фоизини қизлар ташкил этади” 5 . Хулоса Бугунги кунда Ўзбекистонда таълим соҳасида амалга оширила е,тган ислоҳотлар кўп жиҳатдан мамлакатимизни модернизация қилиш жара е,нлари билан ҳамоханг тарзда олиб борилмоқда. Бунда асосий йўналишлар сифатида олий ва ўрта махсус таълим тизимида ўқув, ўқув-услубий ва илмий фаолиятни модернизация қилиш, таълим ва илмий тадқиқот жара е,нларидаги инновацион йўналишларни кучайтириш тадбирлари изчил амалга оширилмоқда. Мазкур тадбирлардан кутила е,тган асосий мақсад юқори даражадаги интеллектуал салоҳиятга эга бўлган миллий мутахассис кадрларни тай е,рлаш технологияси ҳамда таълимнинг мазмунини янгича босқичга кўтаришдан иборатдир. Бу ўринда Президентимизнинг қуйидаги 5 Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори. Болалар спорти объектларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида. 2010 йил 5 май // Халқ сўзи, 2010 йил 6 май. 31 фикрлари ушбу жарае,нларнинг аҳамиятини белгилаб берувчи ва мақсад сари йўналтирувчи дастуриламал бўлиб ҳисобланади: “Бугун ҳеч кимга сир эмаски, биз яша е�тган XXI аср – интеллектуал бойлик ҳукмронлик қиладиган аср. Кимки бу ҳақиқатни ўз вақтида англаб олмаса, интеллектуал бойликка интилиш ҳар қайси миллат ва давлат учун кундалик ҳа е�т мазмунига айланмаса – бундай давлат жаҳон тараққи е�ти Фoйдаланилган адаби е�тлар рўйxати 1. Республика “Маънавият ва маърифат жамоатчилик марказини тузиш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 23 апрельдаги Фармони. 2. “Маънавият ва маърифат жамоатчилик маркази фаолиятини янада такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 9 сентябрдаги Фармони. 32 4. “Республика Маънавият ва маърифат Кенгашини қўллаб-қувватлаш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 йил 3 октябрьдаги Фармони. 3. “Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 25 августдаги Фармони. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ-451- сонли 2006 йил 25 августдаги қарори. «Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тўғрисида». 5.Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори. «Болалар спорти объектларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида». 2010 йил 5 май // Халқ сўзи, 2010 йил 6 май. 6. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққие,тининг пойдевори. Кадрлар тай е,рлаш миллий дастури. “Шарқ” нашр е,ти, Тошкент, 1997 33 Дарслик ва ўқув қўлланмалар: 1. Лафасов М. ва бошқалар. Мустақиллик ва маънавий- тарбиявий ишлар. Т.: “Молия ва иқтисод” 2008. 2. Бегматов А., Рустамова Р. Миллий ғоя тарғиботи ва маданиймаърифий тадбирлар. – Тошкент, «Маънавият», 2007. 4. Аъзамов Қ., Жумаев Ш. Маънавият ва маърифат иши. Т.: 2006. 5. Зие,муҳаммадов Б. Педагогик маҳорат асослари. Т.: “Тиб-Китоб”, 2009. 6. Тоғаев Ш. Ғоявий таълим-тарбияда фалсафанинг ўрни. –Т.:“STARPOLIGRAF”, 2010. 34

Узлуксиз таълим тизимини инсoнпарварлаштиришда маънавий-маърифий ишларнинг рoли

Sotib olish