Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	4.9MB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Категория	Физическая культура

Voleybol maydoni va jihozlarining o'lchami

1957-yil – tanaffus 1 daqiqadan 30 soniyagacha qisqaradi.
1961-yil – o’yinchi almashtirish qoidasi tasdiqlandi.
1965-yil – to’siq qo’yuvchi qayta o’ynashi (to’pga tegishi) mumkin, u qo’llarini
raqib tomoniga o’tkazishi mumkin.
1970-yil – chegaralovchi antenna (180 sm) joriy etildi.
1976-yil – kiritilgan to’pga to’siq qo’yish.
1984-yil – to’pni qabul qilishda tanani beldan baland joyi bilan «tegish» mumkin,
to’p o’yinga kiritilayotganda uni to’sish bekor qilindi.
1988-yil – eng yuqori hisob 17 gacha, hal etuvchi partiya taybreyk tarzida,
ochkolar soni 2 ta farq bo’lguncha davom etadi.
1992-yil – to’p tanani tizzadan yuqori barcha joyiga tegishi mumkin.
1998-yil – to’p tanani barcha joyiga tegishi mumkin; hisob 25 gacha, 5 partiyada
15 gacha; har partiyada hisob 8 va 16 bo’lganda 2 ta bir daqiqadan texnik tanaffus
beriladi; jamoalar 2 martadan 30 sek. Tanaffus olishlari mumkin; to’p kiritish 9
metr oralig’ida ijro etilishi mumkin; «Libera» o’yinchisi joriy etildi.
2008-yil – to’pni rangi o’zgartirildi (sariq-ko’k); to’r oldida joylashgan o’yinchilar
to’rni pastki qismiga tegishi mumkin.
Zamonaviy voleybol musobaqaning qoidalari haqida qisqacha ma’lumotlar:
- maydoncha 9 xl8 m, chiziqlar kengligi 5 sm;
- o’yin maydonini chegaralovchi antennalarning balandligi 180 sm;
O’yinchilarning roto va jinsiga qarab to’rning balandligi
quyidagicha bo’ladi:
Voleybol o’yini barcha mushaklarni rivojlantiradi, tez idrok yuritishga o’rgatadi.
Quvvatni, chaqqonlikni, chidamlilikni, yengil harakatlanish sifatlarini va bu
sifatlarni to’g’ri yo’naltira olish hislatlarni o’stiradi. Nafas olish, yurakqon tomir
faoliyatini mustahkamlaydi, aqliy charchoqni yozadi. Sakrab bajariladigan o’yin
vositalaridan hisoblanadi.
Voleybol gavdaga ijobiy ta’sir ko’rsatadi, uni ortiqcha yukdan xolos qiladi. U
jamoa bo’lib harakat qilishga, o’z shaxsiy manfaatlarini jamoa manfaatiga
9

Kirish
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev «Jismoniy
tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi
PQ 5368 qarori va PQ 5924 qarorini imzoladi. Bu haqda «O‘zbekiston» telekanali
«Axborot» dasturida o‘qib eshittirildi.
Qarorda mamlakatda aholining, ayniqsa yosh avlodning jismoniy tarbiya va
ommaviy sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-
sharoitlar yaratilgani, iqtidorli sportchilarni saralab olish va maqsadli tayyorlash
ishlarini tizimli tashkil etish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilgani,
o‘quvchi va talabalar orasida tobora ommalashib borayotgan «Umid nihollari»,
«Barkamol avlod», «Universiada» sport musobaqalari yoshlarni ommaviy tarzda
sportga, sog‘lom sport tarziga oshno qilishning samarali vositasiga aylangani
ta'kidlangan. Jamiyatimizda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, aholining,
ayniqsa yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam
shug‘ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratish, sport
musobaqalari orqali yoshlarda o‘z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo‘lgan
ishonchni mustahkamlash, mardlik va vatanparvarlik, ona Vatanga sadoqat
tuyg‘ularini kamol toptirish, shuningdek, yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni
saralab olish ishlarini tizimli tashkillashtirish hamda jismoniy tarbiya va ommaviy
sportni yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan keng ko‘lamli ishlar amalga
oshirilmoqda. Dastur doirasida 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasida
jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yana rivojlantirish maqsadlarida jami 995,2
mlrd so‘mdan ziyod mablag‘ sarflanishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, shundan 706,2
mlrd so‘mdan ortiq qismi ushbu yillarda jami 167ta sport inshootlari, jumladan,
90ta sport majmuasi va 77ta suzish havzasini qurish, rekonstruksiya qilish va
kapital ta'mirlash hamda jihozlash va qayta jihozlashga yo‘naltiradi.
Qaror va dastur doirasida belgilangan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi
jismoniy tarbiya va ommaviy sportning jamiyatimiz hayotidagi rolini yanada
kuchaytirish, aholining barcha qatlamlari orasida sog‘lom turmush tarzini
3

paytida amalga oshirish mumkin, buning uchun turli xil hujum kombinatsiyalari
mavjud. Biz tez-tez o'yinchilar hujum paytida voleybol maydonidan tashqarida
joylashishlari mumkinligini ko'ramiz. Qoidalarda bu taqiqlanmagan, hujum
chizig'i maydon tashqarisidagi nuqta chiziqlar bilan ko'rsatilgan.
Saytning old chizig'i orqasida yana bir maydon mavjud — besleme. Ilgari qoidalar
uch metr kenglikda cheklangan edi, ammo endi o'yinchilar to'qqiz metr
kenglikdagi zonaning istalgan qismidan xizmat qilishlari mumkin. Ba'zan siz
besleme zonasining yon tomonlarida nuqta chiziqlarni ko'rishingiz mumkin.
Maydonning yon tomonlaridan birining tashqarisida murabbiylar shtabi va
zaxira o'yinchilari joylashgan, bu joyda almashtirish zonasi mavjud. Uning
uzunligi to'rdan har tomonga uch metr. Voleybol maydonidan tashqaridagi boshqa
barcha joylar erkin zona deb ataladi, u ham o'yin maydoni hisoblanadi. Ko'pincha
voleybol maydonining turli xil ranglarini ko'rishingiz mumkin. Muayyan rang
talablari yo'q, lekin ko'pincha bo'sh joy saytning o'zidan rang jihatidan farq
qilishini ko'rish mumkin. Bu hakamlarning zarbalarini tuzatish qulayligi uchun
amalga oshiriladi.
Voleybol maydonchasini belgilash
Har qanday voleybol maydonida chiziqlar shaklida belgilar mavjud. Har bir
chiziqning kengligi besh santimetrga teng. Saytdan tashqarida old va orqa zonani,
shuningdek etkazib berish zonasini ajratib turadigan nuqta chiziqning o'lchamlari
19

keyinchalik yaratuvchining nomi bilan atashdi. Garchi o’yinni tan olmaslik
birinchi bo’lib bo’lsa-da, Springfieldda bo’lib o’tgan YMCA direktorlarining sport
anjumanida tomoshabinlarni qozonish uchun hali ham muvaffaqiyatli bo’ldi.
Jahon miqyosidagi 1930-x boshlanishidan oldin voleybolga bo’sh vaqt va dam
olish uchun ermak sifatida qaralib unchalik ham jamoatchilik e’tibori berilmadi.
Turli qit’alarda “voleybol” o’yinining tarixi turli xil mamlakatlarda farq qiladi,
chunki dunyoning turli burchaklarida o’yinning turli qoidalari mavjud edi. Shu
bilan birga, ko’plab mamlakatlarda milliy chempionatlar (masalan, Sharqiy
Evropada yuqori darajada bo’lgan) o’ynadi. Shunday qilib, voleybol
raqobatbardosh sportga aylandi, yuqori jismoniy va texnik faoliyat bilan ajralib
turdi. Hammasi qaerdan boshlandi?
Tarixi, bu konferentsiyada Springfield kolleji professori rotoc Alfred Xolsteadning
“voleybol” so’zini o’yin nomi sifatida ishlatishni taklif qilganini aytadi.
Qoidalarni o’zgartirish va yakunlash
Ko’p sonli o’zgarishlar voleybol tarixi orqali o’tdi, shuning uchun o’yin bizni
hozir biladigan darajada amalga oshirdi. Yuqorida aytib o’tganimizdek,
avvalambor, o’yinning o’ziga xos nomi o’zgargan. Qani, Karch Kiraly (amerikalik
voleybolchi, klassik va plyaj voleybolida 3-olimpik olimpiya chempioni) sahnada
sahnada o’ynashni tasavvur qilish qiyin bo’lar edi! O’yinchilar soni ham
o’zgartirildi: dastlab jamoaga 10x5 yarim metrli rotocol, ya’ni to’qqiz kishi mos
keladigan futbolchi bo’lishi mumkin edi. Biroq, yangiliklardan so’ng, jamoada 6
kishi soni kamaydi.
Morgan sport zalidagi dastlabki o’yinlar kauchuk kamerali to’p bilan ijro etildi.
1896da Spalding sport kompaniyasi birinchi rasmiy voleybolni chiqardi va 1900
tomonidan to’pning standart shakli va vazni deyarli bugungi o’lchovlar bilan bir
xil edi.
Voleybolni yanada qiyinlashtirish uchun tarmoq zamonaviy o’yinlarga qaraganda
ancha yuqori edi. O’yinning qoidalari va rivojlanish tarixi bundan keyin sezilarli
darajada o’zgardi. Bugungi kunda grid balandligi 2,43 m va ayollar uchun 2,24 m
7

dan kamroq. Dastlabki voleybol qoidalariga ko’ra, jamoa g’alaba qozonish uchun
21 ochko to’plagan va 1917da bu raqam 15ga tushirilgan. Bundan tashqari,
1922da to’pning ruxsat etilgan teglar soni uchta bilan cheklangan.
1.1.Uilyam G. Morgan o’rnatgan dastlabki o’yin qoidalari
Voleybol o’yinining dastlabki rasmiy o’yin qoidalari 1896-yilda ishlab
chiqilgan. Mazkur qoidalarni ayrim bandlari quyidagilardan iborat bo’lgan:
- maydonchaning o’lchami 7,6 x 16,1 m;
- to’rning balandligi 195 sm;
- to’pning og’irligi 252-336 gr;
- o’yinchilar tarkibi chegaralanmagan;
- to ' p o ' yinga maydonchani o ' ng tashqi qismida joylashgan lxl metrli
to ' rtburchak shaklidagi joydan bir oyoqda turib kiritilgan va hokazo .
Voleybolning rotoc sari ommaviylasha borishi va ishtirokchilaming o ' yin mahorati
shakllana borishi bilan bir qatorda musoba qoidalari ham o ' zgarib , takomillashib
rotoc .
1900-yil –hisob 21 ochkogacha, to’rning balandligi 213 sm;
1912-yil-maydoncha 10,6 x 18,2 m, to’r-228 sm;
1917-yil –hisob 15 ochkogacha, to’rning balandligi 243 sm;
1918-yil – o’yinchilar soni bir jamoada – 6 ta;
1922-yil –to’pni faqat 3 marta o’ynash, maydoncha 9,1 x 18,2 m;
1925-yil – to’p 66-69 sm, og’irligi 275-285 g, maydoncha 9x18 m;
1934-yil – to’r ayollar uchun 224 sm.
Qoidalar rasmiy holda to’liq 1946-yilda joriy etilgan, lekin 1951-yilga kelib
Marselda FIVB Kongressi tomonidan tasdiqlandi.
1947-yil – erkaklar o’rtasida o’yin 5 partiyadan iborat.
1950-yil – ayollar o’yini 5 partiyadan iborat.
1952-yil-tanaffus 1 partiyada2 marta.
8

1993 yil iyul oyida Xitoyni Shanxay shaxrida o`tkazilgan UP Osiyo
chеmpionatida mustaqil O`zbеkiston Rеspublikasining ayollar jamoasi volеybol
tarixida birinchi bor ishtirok etib faxrli 6-o`rinni qo`lga kiritdi. Shunisi e'tiborga
loyiqki, istiqloldan so`ng uzbеk volеybolining taraqqiyoti yangicha yo`nalishda
rivojlanayotgani ko`zga tashlanayotir. Jumladan 1992 yildan boshlab muntazam
o`tkazilayotgan O`zbеkiston milliy chеmpionati va viloyatlararo spartakiadasidagi
volеybolning yanada ommaviylashishiga ta'sir etmoqda.
Albatta barcha sport turlari singari volеybolning ham ommaviyligining
kеngayishi faqatgina yirik musobaqalarni o`tkazishi bilan
bеlgilanmay, aksincha «katta» voleybolni ommaviyligi joylarda qishloq
shaxar, maktab va barcha o`quv yurtlarida shu sport turiga bo`lgan e'tibor uni
taraqqiy ettirish ishlari bilan o`lchanadi.
O`quv yurtlarida volеybol bo`yicha o`tkaziladigan jismoniy tarbiya darsi
yoki o`quv mashg`ulotlari saviyasi ancha past bo`lib moddiy va ma'naviy ta'minoti
talabga javob bеrmaydi. Aynan mazkur ma'suliyat O`zbеkiston davlat jismoniy
tarbiya instituti va uni sport o`yinlari kafеdrasiga yuklatilgan bo`lib xozirgi kunda
bu masala bo`yicha talaygina tashkiliy uslubiy va ilmiy ishlar amalga
oshirilmoqda.
Volеybol bo`yicha o`qituvchi murabbiy modеli. Volеybol bo`yicha trеnеr-
murabbiyning kasb faoliyati va o`z moxiyati va mazmuni bilan o`zga pеdagogik
ixtisosga munosib bo`lgan o`qituvchi yo`riqchi tashkilotchi mutaxassislardan
tubdan farq kiladi.
Shuning uchun ixtisoslik fanini talqin qilishdan avval murabbiyning
ko`p qirralik faoliyati namunaviy nusxasini modеlini va uni mazmuniy
moxiyatini ko`rib chiqishi lozim bo`ladi. Modеl-frantsuzga so`z bo`lib nusxa-
andoza namuna kabi tushunchalarni anglatadi. Mazkur soxa mutaxassisi o`quv
rеjasida qayd etilgan o`quv fanlarini umumiy va maxsus yo`nalishini, ma'muriy
ko`rsatmalarni, jismoniy tarbiya va sportga oid 1992 yil 14 yanvarda qabul
26

1. Quyidagilar jismoniy tarbiya va sport tizimini isloh qilishning 2025 yilgacha
asosiy yo'nalishlari etib belgilansin:
jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug'ullanayotgan aholining
umumiy sonini 30 foizgacha, sport tashkilot va muassasalarida shug'ullanayotgan
yoshlarning umumiy sonini 20 foizgacha oshirish;
davlat sport ta'limi muassasalarida trener va mutaxassislarning sifat tarkibi,
xususan, oliy ma'lumotli xodimlar sonini bosqichma-bosqich 80 foizgacha
etkazish;
joylarda yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni tanlab olish (selektsiya)ning
samarali va shaffof to'rt bosqichli – tashkilot-tuman (shahar)-hudud-respublika
tizimini ishlab chiqish va joriy etish;
O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi tizimidagi sport
maktablari o'quvchi-sportchilari o'rtasida "bolalar sport o'yinlari"ni o'tkazish orqali
iqtidorli sportchilarni aniqlash va yoshlar terma jamoalariga zaxira yaratish hamda
oliy ta'lim muassasalari talabalari o'rtasida "talabalar sport o'yinlari"ni tashkil etish
natijasida talabalarni sport bilan muntazam shug'ullanishga jalb etish;
aholining keng qatlamlari, jumladan, umumta'lim maktabi o'quvchilari,
professional va oliy ta'lim muassasalari o'quvchi va talabalari o'rtasida jismoniy
tarbiyani ommalashtirish, ular orasida iqtidorlilarini aniqlash maqsadida
"umumta'lim maktab sporti" festivali, "jismoniy tayyorgarligi rivojlangan
muassasa" ko'rik-tanlovini bosqichma-bosqich (tuman/shahar, hudud, respublika)
o'tkazish tizimini ishlab chiqish va jismoniy tayyorgarlik darajasi rivojlangan eng
yaxshi umumta'lim maktabi, professional va oliy ta'lim muassasasi nominasiyasini
joriy etish;
2020 yildan boshlab sport sohasida "Tashkent Marathon" xalqaro marafoni,
"Save Aral" xalqaro ekomarafoni, avtoralli va motokross sport musobaqalarini
tizimli o'tkazish orqali sport turizmini rivojlantirish;
aholining barcha qatlamlari o'rtasida "jismoniy tayyorgarlik darajasi"
sinovlarini o'tkazishni joriy etish;
35

2.1. Volleybol o ’ yini maydon va jihoz o ’ lchamlari
Maydon o‘lchamlari. Maydon to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida bo‘lib, o‘yin
maydoni uzunligi 18 metr, eni 9 metr bo‘lishi kerak. Maydon tashqarisida birinchi
chiziqdan 3 metr uzoqlikda yana bir chiziq tortilib, bu oraliq xavfsizlik zonasi
deyiladi. SHuning hisobiga qurilish o‘lchami 24x15 metr bo‘ladi. Xavfsizlik
zonasi ochiqda joylashgan maydonda 3 metr, yopiqdagida esa 2 metr bo‘ladi.
Soddalashtirilgan qoidaga muvofiq 15x7,5 metrni tashkil etadi.
Maydonni chegaralovchi chiziqlar maydon bilan bir tekislikda bo‘lib, chiziqlar
eni 5 sm bo‘ladi. Uzunasiga tortilgan chiziq – yon chiziq, eniga, ya’ni
ko‘ndalangiga tortilgan chiziq – yuz yoki en chiziq deb ataladi. Maydon o‘rtasida
ikkita yon chiziqqa tutashgan o‘rta chiziq o‘tadi.
30-rasm. Voleybol o‘yin maydoni . T-murabbiy, BH-bosh hakam, hakam
chizig‘i, to‘pni uzatish
15

aylantirmasdan bajaradilar. To’pni uchish tezligi oshirish bilan keng diapazonda
o’zgaradi. Pastdan uzatganda to’p sekin uchadi, yuqoridan esa tez uchadi.
Pastdan to’pni o’yinga kiritish. To’pni o’yinga kiritishni bajarishda,
o’yinchi to’rga yuz bilan turishi eng ko’p qulay holat hisoblanadi. Oyoqlar elka
kengligida va biroz bukilgan holda qo’yiladi. Bitta oyoq maydonchada oldinga
qo’yilgan. To’p tirsakdan bukilgan qo’lda bo’lib, taxminan bel balandligida
bo’ladi. Zarba beruvchi qo’l siltash uchun orqaga uzatiladi, so’ngra yuqoriga
otilgan to’p pasayishi vaqtida, past-orqa tomoniga zarba beriladi. Zarba berish
vaqtida panjalar mustahkam langan, barmoqlar siqilgan. Gavdani og’irligini
orqada turgan oyoqdan oldinda turgan oyoqqa o’tkaziladi. To’pni uchish
yo’nalishi va balandligi panjani to’p bilan bir-biriga tegish vaqtiga bog’liq bo’ladi.
To’pni oshirishni musht bilan ham bajarish mumkin. (46-rasm)
Yon boshdan to’pni o’yinga
kiritish , to’pni pastdan to’g’ri
oshirishdan farqi shundaki, bunda
o’yinchi to’rga yon tomoni bilan
turadi. To’p chap qo’lda bel
balandligida ushlab turiladi. To’pni 1m balandlikka irg’itib uruvchi (o’ng) qo’lni,
to’g’ri ushlagan holda past-orqaga siltash uchun uzatiladi. Gavdani engilgina
burab va shu tomonga engashadi. Tanasining og’irligi o’ng oyoqqa o’tkaziladi.
To’pni zarbani past-old tomoniga uriladi. (47-rasm)
Tepadan to’pni o’yinga kiritish. O’yinchi tepadan o’yinga kiritishdan oldin
yuz bilan to’rga qarab turadi. Oyoqlarni yon tomonga ochib, biroz bukib turadi.
To’pni yuqoriga irg’itib va bir vaqtni o’zida o’ng qo’lni siltab to’pni pasayish
vaqtida imkon boriga eng yuqori nuqtasiga zarba beriladi. To’pga zarba beruvchi
kuchni oshirish uchun siltashni va keyinga zarba beruvchi qo’l paytini amplituda
bilan bajariladi. (48-rasm)
22

buni yoqtirmaydi-ularning har biri uni qabul qilishiga va teng darajada ajoyib
tarzda himoya qilinishiga amin. Bundan tashqari, bunday tez-tez almashtirishlar
o’yin ritmidan chiqarib tashlanadi. Laurie Kerminen va boshqalar.Yaqin
vaqtgacha libero jamoa sardori bo’lishi mumkin emas edi. Endi bu qoida
o’zgartirildi. To’g’ri, haqiqiy libero kapitanlari hali ham etarli emas. Faqat «ugra-
Samotlor»dan Valentin Krotkov eshitadi.
Libero ega bo’lishi kerak bo’lgan fazilatlar
Liberoni qabul qilgandan yoki himoya qilgandan so’ng, to’p raqib tomoniga
uchib, maydonga tushadi. Eng yorqin misol – Londondagi Rossiya – Braziliya
uchrashuvi. Beshinchi o’yinda Aleksey Smochaev himoyada so’yish to’pini
ko’tardi (aksincha, to’p shunchaki unga tegdi), u to’g’ridan-to’g’ri Braziliya
maydonchasining burchagiga, to’qqizinchi metrga va hatto chiziqqa sakrab tushdi.
Albatta, bizning jamoamiz ochko bilan hisoblashdi,lekin shaxsan xok-na. Va
shunga qaramay, bunday vaziyatlarda (va ular sodir bo’ladi) libero hisobiga ballar
yozilmaydi. Qancha vaqt?Libero voleybolda eng kam maosh oladigan
mutaxassislikdir. 200 ming dollarlik shartnoma-bu rol o’yinchilari uchun deyarli
erishib bo’lmaydigan bar.
33

a’zolarga qabul qilib, unga erkaklar va ayollar jamoalari o’rtasida 1952 jahon
chempionatini o’tkazishni topshirdi. Rus tili FIVBning rasmiy tili sifatida ham tan
olingan.
24 sentyabr 1957 yil XOQ 53- sessiyasi voleybolni Olimpiya sporti deb tan
oldi. 1961da Marselda bo’lib o’tgan FIVBning VIII Kongressi o’z tarkibida
beshta qit’a komissiyasini tuzish to’g’risida qaror qabul qildi, unga
Evropa , Osiyo ( Avstraliya va Okeaniya ), Afrika , Shimoliy Amerika va Janubiy
Amerikada joylashgan mamlakatlarda voleybol tashkil etish va rivojlantirish
topshirildi . 1964 yil Tokioda bo’lib o’tgan Olimpiya o’yinlari
dasturida birinchi marta voleybol bo’yicha musobaqalar bo’lib o’tdi.
1965da Polshada yangi musobaqa — erkaklar jamoalari o’rtasida jahon
chempionati , 1973da Urugvayda esa ayollar o’rtasida ham xuddi shunday turnir
o’tkazildi.
1972da FIVB Kongressi qit’a komissiyalarini qit’a konfederatsiyalariga qayta
nomlash to’g’risida qaror qabul qiladi. Quyidagi Konfederatsiyalar tashkil
etilgan: Osiyo (AVC), Afrika (CAVB), Evropa (CEV), Shimoliy, Markaziy
Amerika va Karib dengizi (NORCECA) va Janubiy Amerika (CSV).
1977 yilda Braziliyada yoshlar jamoalari o’rtasida birinchi jahon chempionati
bo’lib o’tdi. 1984da meksikalik Ruben Acosta Hernandez FIVB prezidenti
etib saylandi , federatsiya shtab-kvartirasi Parijdan Lozannaga ko’chib o’tdi .
Acosta tashabbusi bilan voleybolda ko’plab islohotlar o’tkaziladi- 1993da tijorat
turnirlari ( Jahon ligasi va Gran-pri ) paydo bo’ladi ,o’yinning qoidalari sezilarli
darajada o’zgaradi (“rally Point” tizimi, liberoning ko’rinishi ). 1996da plyaj
voleyboli Olimpiya sporti maqomiga ega bo’ldi. 2008 yil 16-17 iyun kunlari
Dubayda bo’lib o’tgan FIVB XXXI Kongressida uning vakolatlari tugaguniga
qadar ikki yil oldin Acosta Prezident lavozimini tark etdi, uning vorisi Vey
Szichjun edi . 2012-yil 21-sentabr kuni Anaheim (Kaliforniya) da XXXIII
Kongressida Braziliyaning ari Grasa tashkiloti yangi prezidenti etib saylandi
.
2- bob . Volleybol o ’ yinida maydon o ’ lchamlari va jihozlari o ’ lchamlari
14

shakllantirish, yoshlarga o‘z qobiliyat va iste'dodlarini ro‘yobga chiqarishlari
uchun barcha shart-sharoitlarni yaratish orqali ularni ommaviy tarzda sportga,
sog‘lom turmush tarziga oshno qilish, qolaversa, nufuzli xalqaro maydonlarda
Vatanimiz bayrog‘ini baland ko‘tarib kelayotgan mashhur sportchilarimiz saflarini
tobora kengaytirishga xizmat qilishi nazarda tutilgan.
Yurtimiz vakillarining Olimpiya o‘yinlari, jahon chempionatlari, Osiyo
o‘yinlari va chempionatlari hamda xalqaro musobaqalarda yuksak natijalarga
erishayotgani, dunyoda O‘zbekistonning obro‘-e’tibori va sport salohiyati yanada
oshayotgani, respublikamiz hududlarida jahon andozalariga mos muhtasham sport
inshootlari barpo etilayotgani, o‘quvchi va talaba yoshlar o‘rtasida uch bosqichdan
iborat “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” va “Universiada” sport o‘yinlari
ommalashib borayotgani ayniqsa e’tiborlidir.
Shu bilan birga, mamlakatimizning barcha hududlarida ommaviy sportning inson
va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma’naviy sog‘lomlikning
asosi ekanini targ‘ib-tashviq qilish, hayotga rot umid bilan kirib kelayotgan
yoshlarni zararli odatlardan asrash, ularga o‘z qobiliyat va iste’dodlarini ro‘yobga
chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular orasidan iqtidorli
sportchilarni saralab olish hamda maqsadli tayyorlash tizimini takomillashtirish
borasida muhim va dolzarb vazifalar turibdi.
Voleybol (inglizcha: volleyball volley — «urib qaytarmoq» va ball —
«to p»)to pli sport o yini bo lib, har biri 6 kishidan iborat ikki jamoa bilanʻ ʻ ʻ ʻ
o rtasidan to r tortilgan maydonchada o ynaladi.
ʻ ʻ ʻ
Voleybol (ing . volley ball, volley — urib qaytarmoq va ball — koptok) — jamoa
bo lib o ynaladigan sport o yini; o rtasidan to r bilan (erkaklar musobaqasi uchun
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
2,43 m va ayollar musobaqasi uchun 2,24 m balandlikda) bo lingan 9x18 m li
ʻ
maydonchada o ynaladi. Bir jamoa 6 kishidan iborat bo lib, 2 jamoa o ynaydi.
ʻ ʻ ʻ
O yinchilar to pni qo l bilan urib, raqib maydoniga tushirishga harakat qiladilar.
ʻ ʻ ʻ
4

2. To rning o lchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 198 smʻ ʻ
3. To pning vazni 340 g, aylanasi 63,5 — 68,5 sm
ʻ
4. O yinchilarning soni chegaralanmaydi va hokazo.
ʻ
1895—1920-yillar voleybol o yini rivojlanishining birinchi bosqichi bo lib
ʻ ʻ
hisoblanadi. O yinning boshqa davlatlarda vujudga kelishi va rivojlanishi
ʻ
quyidagicha: 1900-yil — Kanada, 1908-yil — Kuba, 1909-yil — Puerto-riko,
1910-yil — Peru, 1917-yil — Braziliya, Urugvay, Meksika, Osiyoda 1900—1913-
yillar — Yaponiya, Kitay, Filippinda, 1914-yil — Angliya, 1917-yil — Fransiya.
Hozirgi kunda FIVB dunyodagi eng yirik sport tashkiloti bo’lib, 222 milliy
federatsiyalarini birlashtiradi.
Libero (Italiya. Libero” bepul”) voleybolda-faqat himoya funktsiyalarini
bajaradigan jamoa tarkibidagi maxsus o’yinchi.
Libero o’yinda bajaradigan asosiy vazifalar raqibning hujum zarbalarini qabul
qilish, blokdan sakrash va tiklashlarni tanlashdir.

2-rasm. Voleybol o’yini o’yinchilar turish xolatlari.
17

Yon boshidan to’pni o’yinchi kiritish turgan holda bajariladi. To’pni
yuqoriga chap qo’l bilan 1,5 bilandlikka irg’itish vaqtida o’yinch tana og’irligini
o’ng oyoqqa o’tqazadi va o’ng qo’lni past-orqaga uzatadi, gavda esa qo’lni siltash
tomoniga qarab egiladi. To’pni pasayish vaqtida, gavada va oyoqni rostlash
boshlanadi, shuningdek to’p bilan eng yuqori nuqtasida uchrashish uchun o’ng
qo’lni yuqoriga to’g’ri yoy bo’ylab faol harakatlantiriladi.
Chap qo’l pastga tushiriladi. Gavda, oyoqni yozilish tezligi va zarba berish
vaqtida uruvchi qo’l kuchayadi. To’pni oshirishda elka kamarini yuqorisi va gavda
mushagini ishtiroki bilan bajariladi, bu esa katta kuch bilan to’pga zarba berishga
imkon beradi. To’pni qabul qilib olishni qiyinlashtirish maqsadida, to’pni
oshirishni aylantirish bilan bajariladi. Aylanma harakat to’pni markaziy
nuqtasidan aralashtirib zarba berish hisobiga vujudga keladi. Bu aralashish
chapga, yuqoriga va pastga bo’lishi mumkin. Ana shunga bog’liq holda to’p
vertikal bo’ylab yoki gorizontal o’q atrofida aylanishi mumkin. To’pni aylinish
bilan oshirishdan tashqari, ko’p jamoalarni o’yinchilari to’p oshirishni
aylantirma
sdan, yoki planiruyushie (uchuvchi) usulidan keng foydalaniladi.
23

Hakamlar:
birinchi hakam (minbardagi hakam);
- ikkinchi hakam;
- hakam-kotib;
- axborot beruvchi hakam;
- 4 ta chiziq hakamlari;
- 6 ta to’p uzatib turuvchilar.
Hakamlarning har birini o ' z vazifasi , huquqlari , hakamlik qilish joylari va
vositalari mavjud . Ularni atroflicha talqini ma ' ruzada og ' zaki va o ' quv filmlari
yordamida bayon qilinadi , tushuntiriladi .
Musobaqa o ' yinidan 20-30 min oldin maydonchani , anjom ( to ' p , to ' r , maydon
chiziqlari ), hakamlarni kiyim - bosh , tayyorgarligi , xullas , o ' yinni o ' tkazishga nima ,
kim , qancha kerak bo ' lsa , hammasining muhayyoligi birinchi hakam tomonidan
tekshirilishi kerak va zaruriyat bo ' lsa ta ' minotni oshirish talab qilinishi shart .
1940 turli xil voleybol uslubini ishlab chiqdi. Ikki yoki to’rtta futbolchining
jamoalari Kaliforniyadagi qumli sayohlarni tanlovlarda qatnashishdi va tez orada
eng yaxshi jamoalar janglarda boshqa jamoalar bilan uchrashish uchun sahildagi
haydashni boshladilar. Plyaj voleybol bo’yicha birinchi musobaqa 1948 da
Kaliforniyada bo’lib o’tdi.
Plyaj voleybolining asosiy muvaffaqiyati 1996dagi Atlanta Olimpiadasida
chempionatni televideniedan so’ng keldi, o’yinning tarixi FIVB Swatch World
Tourning ajoyib natijasi bilan ajralib turdi va plyaj voleyboliga ochilgan xalqaro
darajadagi butunlay yangi yo’l.
Plaj voleybol assotsiatsiyasi 1965da rasmiy qoidalarni ajratish va standartlashtirish
va rasmiy turnirlarni o’tkazish maqsadida tashkil etilgan. 1976 bo’yicha eng
yaxshi futbolchilar mukofotlar jamg’armasi uchun taniqli sportchilar sifatida
raqobatlashdi, 1983da Voleybol bo’yicha professionallar assotsiatsiyasi (AVP)
erkak futbolchilar tomonidan tashkil etildi. Eng yaxshi voleybolchilar taniqli
12

jamoalari, o'ziga xos xususiyatlari bor. FIVB 200 dan ortiq mamlakatlarning
federatsiyalarini o'z ichiga olgan eng ko'p sonli xalqaro sport tashkilotlaridan
biridir. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, bir milliarddan ortiq odam doimo voleybol
o'ynaydi. Hujumda va himoyada o’yin texnikasi
Hujumda o’yin texnikasi to’p bilan va to’psiz bajariladigan usullardan tashkil
topadi. Birinchisiga tik turish, siljish va sakrashlar, ikkinchisiga – to’pni uzatish,
oshirish, hujumlar zarba va (fint) aldamchi harakatlar kiradi.
Turish. Texnik usulni yaxshi bajarish uchun o’yinchi ko’proq, “tayyor
turishi” deb ataladigan qulay vaziyatda turadi. Hujum harakatida ko’proq qulay
bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa, himoya esa ko’proq past holda turiladi.
Hujum harakatida ko’proq qulay bo’lgan vaziyat yuqori tik turish bo’lsa,
himoyada esa ko’proq past holatda turiladi. Tik turish qulay start holat vujudga
keltiradi, keyinchalik undan kerakli yo’nalishiga siljishni engil bajariladi.
Siljish. Maydonchada siljish, yurish, yugurish, sakrash orqali bajariladi.
Voleybolchilar maydoncha bo’ylab gavdani biroz oldinga engashtirib, oyoqlarni
engilgina bukib, yumshoqqina siljiydilar. To’pga kelish uchun tez yugurish
qo’llaniladi (3-5m masofadan). Hujum zarbasini berishda, to’siq qo’yishda va
ikkinchi to’pni oshirishda ko’proq tez-tez sakrash bilan davom etadi.
Sakrash. Sakrash turgan joyda va yugurib kelib, odamdagidek ikki oyoqda
depsinish bilan bajariladi. Hujum zarbasini berish uchun sakrashdan oldin oyoqlar
parallel holda 20-30sm masofada qo’yiladi. Gavda bunday holatda oldinga
engashadi, qo’l yuqoriga siltab, o’yinchi yuqoriga sakraydi. Bir oyoq depsinib
sakrash kamdan-kam qo’llaniladi. (45-rasm)
To’pni o’yinga kiritish. To’pni
o’yinga kiritig muhim texnik usullardan
hisoblanib, nafaqat o’yin boshlashga va
ochkoni yutib olishga imkon beradi.
To’pni o’yinga kiritishni pastdan va
yuqoridan, shuningdek to’g’ridan va yondan to’pni o’yinga kiritishga bo’linadi.
Ko’pchilik o’yinchilar to’pni o’yinga kiritishni to’pni aylantirish va
21

$Adabiyotlar ro’yxati 1. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Sh.M. Mirizyoyev.- Toshkent. O’zbekiston. 2017. 2. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faolyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent: O’zbekiston, 2017. 3. “Voleybol”. Yu. N. Klesheva tomonidan tahrirlangan to’plam-M.: jismoniy tarbiya va sport, 1983 yil. 3. “Voleybol”. Jismoniy tarbiya universiteti uchun darslik Belyaev A. V., Savina M. V. – M. tomonidan tahrirlangan: jismoniy tarbiya, ta’lim, fan, 2000 yil. 4. “Voleybol”, Ivoylov A. V. – Juda Ko’p.: Oliy maktab jismoniy tarbiya, 1979 yil. 5. “Voleybol mahoratini oshirish” V. Hapko, M. Maslov, Kiev 1990 yil 6. “Voleybol” A. Belyaev, M. Savin, Moskva, 2000 yil 7. “Voleybol” A. Iriyants, fis, Moskva, 1976 yil 8. “Voleybol” V. Oskolkova, M. Sungurov, Moskva, fis, 1961 yil 9. “Voleybol”M. Fidler va boshqalar., Moskva, fis, 1972 yil 10. “Voleybol asoslari”, tashkil etadi. O. Chexov, Moskva, fis, 1979 yil 11. “Yosh volybolist”, yu. Kastor, A. Furmanov, fis, 1979 yil 12. “voleybol; g’alaba sari yo’l”, J. Matsudaira, Moskva, fis, 1983 yil 13. “Sport va jismoniy madaniyat psixologiyasi asoslari”, R. Ueynberg, D. Gould, Moskva, 2001 yil 14. “Trening doktrinasi”, D. xarre, Moskva, fis, 1971 yil 15. “Voleybolda mahorat uchun”, Y. Jeleznyak, Moskva, fis, 1978 yil 16. https://metaratings.ru/sports-terms/kto-takoy-libero-v-voleybole/ 17. https://infourok.ru/igrok-libero-v-volejbole-6134988.html 18. https://otherreferats.allbest.ru/sport/00553410_0.html\ 37$

Mundarija:
Kirish…………………………………………………...…………………………3
1-bob. Voleybol o’yinining kelib chiqishi qoidalarini o’rnatilishi…………….6
1.1. Voleybolning paydo bo'lishi va dastlabki qoidlarni ki ritilishi………..…….6
1.2. Uilyam G. Morgan o’rnatgan dastlabki o’yin qoidalari………………………8
1.3. Voleybol o'yinini XX-XXI asrlarda rivojlanishi va taraqqiyoti …………….13
2-bob. Volleybol o’yinida maydon o’lchamlari va jihozlari o’lchamlari…....15
2.1. Volleybol o’yini maydon va jihoz o’lchamlari………………………………15
2.2. Voleybol to’pining og’irligi, aylana diametri va sentasini o’lchamlari ...... .. . 18
2.3.Volleybol o’yinida maydonda liberoning roli va ahamiyati ..................... .......27
Xulosa…………………………………………………………………………….34
Ilova……………………………………………………………………………...36
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………….37

teginish libero tomonidan yuqoridan barmoqlar bilan amalga oshirilgan bo’lsa,
boshqa o’yinchilarga hujum qilish taqiqlanadi. Biroq, bu bilan u cheksiz
miqdordagi almashtirishlarni amalga oshirish huquqini oladi. Amalda, libero
Markaziy blokerni orqa chiziqda bo’lganida va xizmat ko’rsatmayotganida
almashtirish uchun ishlatiladi. 2012 yilda libero pozitsiyasida ikkita o’yinchini
da’vo qilishga imkon beradigan qoidalarga o’zgartirishlar kiritilgandan so’ng,
ba’zi jamoalar taktikani qo’llay boshladilar, bu erda o’yinchilardan biri ziyofatda,
ikkinchisi himoyada o’ynayd 90-yillarning oxirida turli darajadagi ko’plab
musobaqalar natijasida voleybol qoidalariga bir nechta jiddiy o’zgarishlar kiritildi.
O'yinda griddagi o'yin harakatlaridan ozod bo'lgan sportchining paydo bo'lishi.
Uning bevosita vazifasi-o'yin epizodini o'ynash vaqtini ko'paytirish, yuqori
tezlikni namoyish etish, muvofiqlashtirish, akrobatik mashg'ulotlar orqali
o'yinning o'yin-kulgisini oshirish.Eng muhimi, professional sportchi-sportchining
o’sishi tufayli oddiy muxlisga yaqinlashishi .
2. Liberoning yangi o’yinchisini o’yinga kiritgan voleybol qoidalari musobaqa
davomida hal qilinishi kerak bo’lgan vazifalar doirasini belgilab berdi.
Hujum chizig’iga o’yin orqali o’tishni taqiqlash, hujum, blokirovka va xizmat
ko’rsatish kabi texnik elementlarning bajarilishi darhol olib tashlanadi.
Qoidalarning alohida bandiga “libero” himoya zonasidan to’rning yuqori chetidan
yuqorida joylashgan to’pga hujum qilish taqiqlanadi. Uning sheriklarga hujum
qilish uchun pas beradigan o’yinchi sifatidagi roli qisqartirildi. U faqat himoya
zonasidan yuqori vitesni amalga oshirishi mumkin. Shunday qilib, libero – raqibni
topshirgandan so’ng to’pni eng yuqori sifatli qabul qilishni ta’minlaydigan
o’yinchi va hujumchilar va aldamchi zarbalarni qabul qilish va raqib blokining
qarshiligidan faol sug’urta qilish bilan bog’liq asosiy himoya harakatlari.
“Libero” ning funktsiyalari o’yinni faol “o’tkazish” ni va himoyada va
umuman butun jamoaning inninglarini qabul qilishda asosni o’z ichiga oladi.
Ammo shuni unutmasligimiz kerakki, himoyadagi o’yinni tushunish, agar u ham
28

Liberoning vazifalari
Libero, orqa chiziqdagi har qanday o’yinchi singari, to’sib qo’yilmasligi aniq.
Bundan tashqari, agar to’p to’rdan yuqori bo’lsa, unga biron bir zonadan hujum
qilish mumkin emas. Agar libero o’yin vaziyatida oldingi chiziqqa ko’chib o’tgan
bo’lsa va u erdan yuqoridan uzatmani bergan bo’lsa, unda bunday uzatmadan
keyin hujumchi panjara ustiga hujum qilishga haqli emas. Shuning uchun, uch
metrli chiziqda joylashgan libero har doim to’pni pastdan o’ynaydi.
Xo’sh, liberoga xizmat qilish mumkin emas.
Vazifalar
Libero orqa chiziqda joylashgan har qanday o’yinchi uchun xohlagancha
o’zgartirilishi mumkin. To’g’ri, hikoya liberoning diagonal yoki oldingi
o’yinchiga almashtirilganligi haqidagi misollarni bilmaydi. Markaziy blokirovka
har doim unga joy beradi va bu mantiqan to’g’ri – Muserskiy orqa chiziqda 218
sm balandlikda nima qilishi kerak? O’zingizni himoya qilasizmi?
Dastlab, asosiy liberoni har bir o’yinda faqat bir marta zaxira bilan
almashtirish mumkin edi. Endi hamma narsa boshqacha – bitta libero xohlagancha
himoyaga, ikkinchisi esa uchrashuvga borishi mumkin. To’g’ri, liberoning o’zi
32

bo’ysundirishga, intizomli bo’lishga, sheriklarga yordam berishga o’rgatadi.
Voleybolning kishi tanasiga ijobiy ta’siri, uning hammabo’ligi, texnikjihatdan
uncha murakkab emasligi kabi xususiyatlari — sog’lomlashtirish ishida yaxshi
natija berishini ko’rsatmoqda. Aynan shular voleybol o’yinini kollejlar o’quv
dasturiga kiritish imkonini berdi.
0’yinning mohiyati. Voleybolni ikki jamoa bir-biriga qarama-qarshi turib
o’ynaydi. Maydonda bir jamoada 6 kishi ishtirok etadi. Jamoa 0’yinchilari
topniraqib tomonga(o’rtada tortilgan to’rdan oshirib) bir yoki ikki qo’llab otadi.
Shunday qilib, to’p to yerga tiishgunicha yoki maydondan chiqib ketguncha
to’pning u tomonidan bu tomoniga, qo’ldan qo’ga 0’taveradi. Oxir oqibat, to’p
maydondan chiqib ketsa yoki yerga tushsa, shunda jamoalardan biri ochko oladi.
Harbir jamoa topni o’zaro uch marta otiishi mumkin, so’ngra uni raqib tomonga
etkazadi. 0’yin jamoalardan biri 25 ochko to’plagunicha davom etadi. Bu ochkoni
to’plagan jamoa g’oiib bo’ladi va jamoaiar o’rin almashadilar. 0’yin uch
partiyadan iborat bo’ladi. Ko’proq partiyada g’olib chiqqan jamoa yenggan
hisoblanadi (masalan: 2 : 1 yoki 3 : 2 hisob bilan).0’yin maydoni (18x9m)
o’rtasidan Ko’ndalangiga 2-2,45 m balandlikda setka-to’p(eni 1 m.) tortiladi.
Mashg’ulotlar zal yoki ochiq havoda o’tkazilishi ham mumkin. Ammo, maydon
atrofida turli xavfli narsalar: to’nkalar, tunukalar bo’lmasligi lozim. Maydon
shunday
joyda bo’lishi kerakki, o’yin chog’ida quyosh nuri ko’zga tushmasin. Maydon 5sm
qalinlikdagi chiziq bilan o’raladi. U ham maydon sathiga kiradi. Maydon
o’rtasidagi chiziq uni ikkiga bo’lib turadi. Har bir maydonchaning o’ng tomonida
topniotish chizig’i belgilanadi. 0’rta chiziq bo’ylab (chetki chiziqdan 50— 100 sm
uzoqlikda) voleybol ustunchalari 0’rnatiladi. Ustunchada o’g’il bolalar uchun
ilmoq balandligi 2 m 20 sm, qizlar uchun 2 m 10 sm; erkaklar uchun 2 m 43 sm,
ayollar uchun 2 m 24 sm bo’ladi. Aytib 0’tganimizdek, voleybol to’ri o’rtadan
tortiladi. To’r bir xil rangda bo’ladi (zalda rang ochroq bo’lgani ma’qul). Uning
og’irligi 270 — 280 gramm bo’ladi.
10

1-bob. Voleybol o’yinining kelib chiqishi
1.1. Voleybolning paydo bo’lishi va dastlabki qoidlarni kiritilishi
Hozirgi mashhur o’yinning yangi avlodi 1870da Nyu-York shahridagi
Lockport shahrida tug’ilgan, u erda bolalik yillarini davlat maktabida o’tkazgan va
sobiq Eri Kanalining qirg’oqlarida otasining qayig’ida ishlagan. 1891da taqdiri
yosh Morganni basketbolning ajdodi bo’lishga loyiq bo’lgan Jeyms A. Naismitga
olib keldi. Northfielddagi tayyorgarlik maktabini tugatganidan so’ng, Morgan o’z
ta’limini Springfield kolleji (hozirgi Springfield kolleji) Xalqaro Yosh Erkaklar
Xristian Jamiyati (YMCA) da davom ettirdi. Springfieldda, yosh iste’dodlar, sport
mahoratini yuksaltirish, Alonzo A. Stagg boshchiligidagi mashhur futbol
maktabining tarkibi bo’lgan. 1894da bitiruvdan so’ng Morgan uyushma
direktorining taklifiga rozi bo’ldi va Massachusets shtatidagi Holyoke shahrida
xuddi shunday murabbiylik lavozimini qabul qildi. Shu vaqtlarda voleybol tarixi
qurilgan edi. Qisqacha aytganda, Jeyms A. Naismithning aytishicha, Morgan o’z
yulduzini sport sohasida yoritishga imkoniyat yaratdi.
1895 da, rejissyor Uilyamning oldida. G. Morgan ikkilamchi edi: har bir yoshdagi
odamlar sport ko’nikmalariga ega bo’lishlari va kerakli hajmda mashq qilishlari
kerak, biroq yangi basketbol o’yinlari faqat bolalar orasida ommalashgan.
Mahalliy keksa yoshdagi tadbirkorlar uchun u juda kuchliroq edi, chunki u ko’p
kuch sarfladi va uni dam olishga ruxsat bermadi. Morgan bir vazifaga duch keldi –
ishdan keyin va tushlik paytida zavq bilan o’ynashingiz mumkin bo’lgan jismoniy
mashqlar bilan shug’ullanishingiz kerak. Muammoning bayonoti Morganning o’zi
tomonidan belgilab qo’yilgani kabi: “O’yin kuchli sport turtki bo’lishi kerak,
ammo jismoniy tajovuzkor aloqasiz bo’lishi kerak”.
Keyin u bir nechta o’yinlarning simbiozini yaratishga, eng yaxshisini olishga va
yangi narsalar qilishga qaror qildi; Bu o’yin tarixidan o’tgan rivojlanish yo’li.
Voleybolda basketbol (to’p), tennis (aniq), qo’l to’pi (uzoq masofadan qo’l to’pi
yetkazib berish), beysbol (tushunchalar tushunchasi) elementlari mavjud. Barcha
mahorat o’yinda “mintonet” o’yinida muvaffaqiyatli amalga oshirildi, uni
6

sport turlari bo'yicha terma jamoalar sportchilari uchun ilmiy-kompleks
laboratoriyalar tashkil etish, tayyorgarlik jarayoniga ilg'or innovasion
texnologiyalarni joriy etish hamda sport sohasida samarali tibbiy va farmakologik
ta'minotni yo'lga qo'yish;
sport turlari bo'yicha 18 yoshgacha bo'lgan hududiy terma jamoa a'zolarini
hududiy bolalar ko'p tarmoqli tibbiyot markazlarining o'smirlar bo'limlarida va
undan katta yoshdagi hududiy terma jamoa a'zolarini tuman (shahar) ko'p tarmoqli
Markaziy poliklinikalarida muntazam ravishda chuqurlashtirilgan tibbiy ko'rikdan
o'tkazib borish mexanizmini joriy etish;
qishki Olimpiya sport turlari infratuzilmasini yaratish, ushbu sport turlarini
ommaviylashtirish orqali professional sportchilarni tayyorlash tizimini yo'lga
qo'yish;
O'zbekiston sport delegasiyalarini nufuzli sport musobaqalariga tizimli
tayyorlash bo'yicha Toshkent viloyati, Bo'stonliq tumanida Olimpiya tayyorgarlik
markazini tashkil etish;
xorijlik sportchi va muxlislarni keng jalb qilish hamda sport
infratuzilmasidan samarali foydalanish maqsadida "xospitaliti xizmatlari"ni yo'lga
qo'yish, "Sport Visa" qo'shimcha (elektron bo'lmagan) kirish vizasini joriy etish;
sport sohasida xususiy sektor ishtirokini oshirish, shu jumladan, sport
tashkilotlarida davlat ulushini kamaytirish bo'yicha zarur choralar belgilash;
sport lotereyalarini tashkil etish orqali sportni qo'shimcha moliyalashtirish
tizimini kengaytirish;
milliy sport turlarini rivojlantirish va ommaviyligini oshirish, ularni Osiyo va
Olimpiya o'yinlari dasturlariga kiritish bo'yicha tizimli chora-tadbirlarni amalga
oshirish amalga oshiriladi
36

Voleybol maydoni va jihozlarining o'lchami
Reja:
Kirish
1-bob. Voleybol o’yinining kelib chiqishi qoidalarini o’rnatilishi
1.2. Voleybolning paydo bo'lishi va dastlabki qoidlarni kiritilishi
1.2. Uilyam G. Morgan o’rnatgan dastlabki o’yin qoidalari
1.3. Voleybol o'yinini XX-XXI asrlarda rivojlanishi va taraqqiyoti
2-bob. Volleybol o’yinida maydon o’lchamlari va jihozlari o’lchamlari
2.1. Volleybol o’yini maydon va jihoz o’lchamlari
2.2. Voleybol to’pining og’irligi, aylana diametri va sentasini o’lchamlari
2.3.Volleybol o’yinida maydonda liberoning roli va ahamiyati
Xulosa
Ilova
Foydalanilgan adabiyotlar
2

2.2. Voleybol to’pining og’irligi, aylana diametri va sentasini o’lchamlari
Oddiy va plyaj voleybolida maydonchaning o'lchamlari uzoq vaqtdan beri
xalqaro voleybol federatsiyasi (FIVB) javobgar bo'lgan qoidalar bilan belgilanadi.
Agar o'yinning boshqa nuanslariga nisbatan qoidalar tez-tez o'zgarib tursa, unda
o'lchamlarga kelsak, ular o'nlab yillar davomida mustahkam bo'lib qolmoqda:
oddiy platformaning uzunligi 18 m, kengligi 9 m
plyaj voleyboli uchun maydonchaning uzunligi 16 m, kengligi 8 m
O'yinchilarning yoshi va jamoalarning holatidan qat'i nazar, o'lchamlar har
doim standart bo'lib qoladi, maktab musobaqalari yoki Olimpiya musobaqalari.
O'zgarishlar faqat to'rning balandligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin, u erkaklar va
ayollar jamoalari o'yinlarida farq qiladi.
Voleybol maydoni
Oddiy hisob — kitoblarga ko'ra, oddiy voleybolda maydonning standart
maydoni 162 kvadrat metr, plyajda-128 kvadrat metr ekanligini aniqlash mumkin.
Oddiy voleybolda bitta jamoaning tarkibi oltita sportchidan iborat, plyaj
voleybolida esa ikkitasi bor. Plyaj voleybolida o'yin kamroq dinamik ravishda
rivojlanadi, bu nafaqat o'yinchilar soniga, balki saytning qum qoplamasiga ham
bog'liq.
Voleybol maydonchasi zonalari
Voleybolda olti kishidan iborat jamoalarning har biri 9x9 metr maydondagi
maydonning yarmida joylashgan. Jamoalarni erkaklar voleybolida 2,43 metr va
ayollar voleybolida 2,24 metr balandlikda joylashgan panjara ajratib turadi.
Maydonning har bir yarmi ikkita hujum zonasiga bo'linadi. Old qismi to'rga
yaqinroq, undan uch metr masofada joylashgan. Old hujum zonasi orqa zonadan
uzluksiz chiziq bilan ajralib turadi, uning uzunligi olti metrni tashkil qiladi, uni
himoya zonasi deb ham atashadi.
Qoidalarga ko'ra, himoya zonasida bo'lgan o'yinchilar hujum paytida hujum
chizig'ini bosib o'tishlari yoki bosib o'tishlari mumkin emas, buni faqat parvoz
18

0’yinchilar kiyimi mayka, trusik va yengil ‘oyabzaldan iborat. Jamoa bir xil
rangdagi kiyim kiyadi. Jamoa sardori maykasining cha’ tomonida belgi
qo’yiladi.0’yin boshlanishidan avval, 15—20 daqiqa chigil yoziladi. Dastlabki
mashqlar bajarilmasa, o’quvchi tana a’zolari zo’riqishi mumkin.
Dastlabki mashqqa asta lo’killab yugurish (6 daqiqa), qo’l, tana va oyoqlar uchun
umumiy mashqlar, juft bo’ib bajariladigan mashqlar, oyoqdan oyoqqa sakrash,
oyoqlarni chalishtirib yurish mashqlari va shu kabilar kiradi. Shuningdek, belni
0’ngga,cha’ga egish, aylanib otish, oshirishni ishora qilish mashqi, huju to’sish va
shunga o’xshashlar kiradi. Shu voleybol uchun maxsus mashqlar bajariladi
qizlar 13-14 15-16 2 m 10 sm 1 2 m 20 sm
ayollar 17-18 va bundan rot
yoshdagilar uchun 2 m 24 sm
o’g’il bolalar 13-14 15-16 2 m 20 sm 2 m 35 sm
| erkaklar 2 m 43 sm
- to’pni aylana uzunligi 66±1 sm, rotocol 21±0,3 sm, og’irligi 270±10g;
- har partiyada 6 o’yinchi almashinuviga ruxsat beriladi. Asosiy o’yinchi 1
marta almashtirilishi va qaytib o’yinga tushishi mumkin;
- o’yin 3 yoki 5 partiyadan iborat bo’ladi;
- har partiyada hisob 25 gacha, agar 25:25 bo’lib qolsa eng yuqori hisob 2
ochko farq qilguncha davom etadi. Hal qiluvchi partiya taybreyk
tarzida o ' tadi 15 ochkogacha , hisob toki 2 ochko farq qilguncha davom etadi .
Jazo «ayb»ga yarasha bo’lishi shart. Bordi-yu hakam xatoga yo’l qo’ysa, u o’z
vaqtida bu xatoni bo’yniga olishi kerak va adolatni tiklashi zarur.
Hakam nafaqat o’yin davomida o’z odobi bilan namuna bo’lishi, balki u boshqa
joylarda ham o’zini tuta bilishi kerak.
11

Hammaga salom, mening ismim Fairim va bugun men o’z tilimda libero
kimligini va o’yin davomida nima qilayotganini tushuntirishga harakat qilaman.
Libero-chet el so’zi (qaysi tildan bilmayman ?????? ), bu jamoada eng yaxshi
reaktsiyaga ega va yuqori muloqot qobiliyatiga, yuqori tezlikka va to’pni aniq
uzatishga ega bo’lgan odam.
 Libero, ilgari o’z maqolalarida aytib o’tilganidek, orqa chiziqda turadi.
 Uning almashtirilmaydigan soni bor, odatda o’yin oldidan o’yinchilar bilan
o’zgaradi, chunki o’yin oldidan hamma narsa o’ynaladi va ularni qabul qilish
qiyin va libero ularni almashtiradi.
 U bog’lovchi sifatida to’pni oldingi o’yinchiga bog’lab qo’yish
imkoniyatiga ega, ammo u sakrash huquqiga ega emas.
 Rasmiy o’yinlarda liberoni boshqa o’yinchilardan ajratish oson:
1. Birinchidan, ular tizza yostiqchalarini kiyishadi, bu tizzadan
tashvishlanmaslik uchun. Rostini aytsam, u 3,5 yil tizzasiz o’ynadi va azob chekdi,
har doim tizzalariga zarar etkazdi.
2. Ikkinchidan, ularning kiyimlari jamoadagi boshqa futbolchilar orasida
ajralib turadi.
Siz allaqachon sezganingizdek, qizil libero
3. Va fotosuratdan allaqachon sezganingizdek, ular odatda qisqa bo'yli, ammo
istisnolar mavjud.
30

xizmat ko’rsatuvchi o’yinchi, ham o’tovchi, bloker va hujumchining o’yin
harakatlarining mohiyatini aniq ifodalasa, o’yinchi uchun rivojlanadi.
Shu sababli, cheklangan o’yin funktsiyalari bilan libero voleybolchining
asosiy tayyorgarligi bo’yicha butun maktabni – zamonaviy voleybolning barcha
taktik va texnik arsenalini o’zlashtirishi shart. Shundagina u hujumkor
dushmanning harakatlarini kuzatib borishi va uning rejasini bashorat qilishi va
raqibni rotocolal ravishda takrorlashi mumkin. Mahoratni takomillashtirishda siz
faqat “libero”ga xos bo’lgan harakatlarni keskinlashtirishingiz
mumkin.«libero»psixologik tayyorgarligi
1. “Libero” ni tayyorlash bo’yicha ilmiy va adabiy manbalarning holati
Libero roli voleybolda nisbatan yaqinda paydo bo’ldi. Shu sababli, voleybol
bo’yicha adabiyotlarning so’nggi nashrlari va qayta nashrlarida voleybolchilarni
tayyorlash masalasi – libero alohida ko’rib chiqilmagan. A. Belyaev va M. Savin
tomonidan tahrirlangan 2000 yil Moskva shahridagi “voleybol” darsligining eng
to’liq nashri, shuningdek 2002 yilda qayta nashr etilishi “libero” mavzusiga
bag’ishlangan bo’limlarga ega emas, ammo himoyadagi o’yin haqida juda ko’p
foydali materiallar, hujjatlarni qabul qilishda, blokni sug’urtalashda va uning
hujumchisi, himoya qiluvchi o’yinchining psixologiyasi-harakatlar zamonaviy
“libero” o’tgan yillardagi deyarli barcha o’quv, uslubiy va ilmiy adabiyotlarda
mavjud.
Libero, bu voleybol dunyosida kim?
29

1-rasm. Voleybol o’yini maydoni ko’rinishi.
У maydonni ikkiga bo‘lib turadi. Har bir maydonchada o‘rta chiziqdan 3 metr
uzoqlikda o‘rta chiziqqa parallel yana bir chiziq o‘tib, bu oraliq-hujum zonasi deb
ataladi. Hujum zonasi chizig‘idan orqa yuz chiziqqacha 6 metr oraliq – himoya
zonasi deb ataladi.
Voleybol maydoni quyidagi jihozlar bilan taminlanadi.
To‘r. O‘rta chiziq ustida maydonga ko‘ndalang tortiladi, uzunligi 9,5 metr, eni
1 metr katakchalarining o‘lchami 10x10 sm bo‘ladi. Balandligi o‘yinchilarning
jinsi va yoshiga qarab, ya’ni: erkak guruhi uchun – 2,43 sm; ayollar guruhi uchun
– 2,24 sm bo‘ladi. To‘r kanop yoki ipak ipidan to‘qilgan va yo‘g‘onligi 5 mm
bo‘ladi.
To‘p. To‘p yumaloq bo‘lib, aylanasi 661 sm, og‘irligi 27010 g, charmdan 
yasalgan. 1896-yilda Springfild shahridagi kollej direktori doktor Alfred Xalsted
bu o yinga „voleybol“ deb nom berdi. „Voleybol“ inglizcha so z bo lib, o zbek
ʻ ʻ ʻ ʻ
tilida „parvoz qiluvchi to p“ degan ma noni bildiradi. 1897-yilda tadbiq etilgan
ʻ ʼ
ba zi bir o yin qoidalari quyidagicha edi:
ʼ ʻ
1. Maydoncha chegaralari 7,6 x 15,1 m
16

 Роль либеро в команде очень тяжёлая, ведь он должен очень быстро
обрабатывать всю игn, понять за ранее с какого фронта будет идти атака, и
приготовиться к приёму.
 В официальных командах, у всех есть Либеро, но например у нас, его
нет, и как я понял, во всех командах, которые не в профессиональной лиге,
нету либеро.
 Esimda, u o’yin boshidan bitta oldingi o’yinchiga o’rnatiladi va keyin
hakamning ogohlantirishisiz almashtiriladi. Ya’ni, bu qanday qilib so’raysiz? Men
tushuntiraman, oddiy o’yin paytida, agar ular o’yinchini almashtirishni xohlasalar,
unda murabbiy avval o’yinchini almashtirish to’g’risida ogohlantirishi kerak,
shundan so’ng hakam almashtirish uchun hushtak chaladi, agar hakam uni
ogohlantirmasa, u holda ochko avtomatik ravishda raqibga beriladi.
 Rostini aytsam, libero bo’lish juda qiyin, chunki bu o’yinchi har kuni o’z
reaktsiyasini o’rgatishi kerak, u holda o’yinchi bu pozitsiyada o’ynay olmaydi.
 Yana bir narsa, libero hech qachon xizmat qilmaydi.
Ushbu maqolani o’qiganingiz uchun tashakkur, shuni eslatib o’tamanki, men
yuqori ligada o’ynamayman va bizning jamoamizda libero yo’q ??????
Liberolar ushbu ajoyib o’yinda o’tgan asrning oxirida paydo bo’lgan. Ularning
maqsadi xizmatni qabul qilish va himoya qilishdir. Shu munosabat bilan liberoga
faqat orqa chiziqda o’ynashga ruxsat beriladi, ya’ni birinchi zonaga chiqib, keyin
oltinchi va beshinchi o’rinlardan o’ting. Keyingi o’tish paytida libero to’rtinchi
zonaga o’tmaydi, balki saytni tark etadi – axir, “to’rt” allaqachon oldingi chiziqda.
31

To’pni aylantirmasdan bajarish texnikasi bo’yicha to’pni yuqoridan to’g’ri va
yon tomondan oshirishga o’xshash bo’ladi. Texnikasini bajarishni asosiy farqi
zarba beriladigan joyni va qisqa siltashdan iboratdir.(49-rasm)
Aylantirmasdan to’pni oshirishda zarba berish (vektor kuchi) yo’nalishi
to’pni og’irlik markazi orqali o’tadi. To’pni oshirish kalta, qisqa-qisqa harakat
bilan bajariladi. To’pni aylanmasdan o’chishi ma’lum tezlikda u turni orqasida
kutalmaan joyga tushadi.
To’pni uzatish - voleybol o’yinini muhim texnikasi usul hisoblanadi.
Hujumda samaradorlikka bir va ikki qo’llab to’pni uzatishda to’liq foydalanish
hisobiga erishiladi. Tepadan to’pni o’zatish hujumkor zarbalarni o’tkazishda
hammadan ko’ra yaxshi natija yordam beradi. Bularga eng avvalo turgan holatdan
to’pni uzatish va sakrab to’pni uzatish kiradi.
Tepadan to’pni uzatish ko’proq tez-tez tayanch holatda-o’rta, yuqori tik
turish holatida, shuningdek sakrash bilan bajariladi. Turish holatini tanlash to’pni
uchish tezligi va traektoriyasi bilan aniqlanadi. To’pni qabul qilish uchun qanchaki
turish holati past bo’lsa, uchish traektoriyasi qancha past bo’lsa va shunga tezligi
katta bo’ladi. (50-rasm)
O’rtacha turish holatidan to’pni uzatishga tayyorgarlik ko’rishda, o’yinchi
tana og’irligini ikkala oyoq kafti yuziga bir tekisda taqsimlash bilan ikki oyoqni
biroz bukkan holda turadi.
1. yil o’qituvchi “jismoniy tarbiyanazariyasi va metodikasi”.
24

Biroz oldinga engashtirilgan bo’ladi qo’llarni tirsakdan bukkan holatdan
to’pni yuzki balandlikda qarshi oladi. To’pni uzatish oyoq, tana va qo’lni ketma-
ket to’g’rilanish hisobiga bajariladi. To’pni yo’nalishi, balandligi, tezligi va aniq
uzatish pancha va barmoqlarni yakuniy faol harakatlari bilan erishiladi.
O`zbеkiston Rеspublikasi jismoniy tarbiya tizimida volеybolning o`rni.
Volеybol o`zining gеografik chеgarasi va shug`ullanuvchilar soni jixatidan
nixoyatda kеng ommaviylashgan sport turlari qatoriga mansubdir. 1996 yil iyul
oyida AQSh ning Atlanta shaxrida bo`lib o`tgan Butun jaxon Kongrеsida e'lon
qilinganidеk volеybol jaxon miqyosida futboldan kеyin ikkinchi o`rinni egallaydi.
Mazkur o`yinni ilk bor 1895yilda ixtiro qilgan amеrikaning massagusito shtati
Xoliok shaxridagi kollеjlardan birining jismoniy tarbiya o`qituvchisi pastor
Vilyam Morgon volеybolni shu darajada ommaviylashib kеtishini o`z vaqtida
extimol xayoliga ham kеltirmagan bo`lsa kеrak.
O`zbеkistonda volеybol o`yini sport turi sifatida 1920 yillardan so`ng
vujudga kеlgan bo`lib qisqa vaqt ichida kеskin ommaviylashib kеtdi. Ayniqsa
Toshkеnt shaxri, Toshkеnt viloyati vodiy viloyatlari, shaxar va qishloqlarda
volеybol kеng tus oldi.
O`tgan davr ichida rеspublikamiz sharafini ximoya qiluvchi o`qituvchi,
navuka, lakamativ, spartak, paxtakor, avtomobilis, dinamo kabi еtakchi volеybol
jamoalari turli miqyosdagi musobaqalarda o`z san'atlarini
navbatma-navbat namoyish qilib kеlishdi. Mana shu davr ichida еtakchi
o`zbеk volеybolchilari еtishib chiqdi. Bular qatoriga ilk bor sport ustaligiga
sazovor bo`lgan G.Xudyakov, G`.Bakirov, Yu.Simonov, V.Kuchеrov, V.Anonig
va R. Xusainovlar kiradi. Ayollardan esa M.Katasanova, L.Ishmaеva,
L.Raxmonqulova, I.Nazarova olimpiada chеmpionlari V.Duyunova Galushko.
L.Pavlova yoshlar o`rtasida Ovrupa chеmpionlari L.Ishmaеva, L.Sulеykana,
O.Bеlova, O.Dubyaga hamda erkaklardan
S.Myaginlar O`zbеkiston shuxratini xalqaro miqyosga ko`tardilar. Xozirgi
kunga kеlib o`zbеk volеyboli mustaqil yo`nalishda taraqqiy etib bormoqda.
25

sportchilar sifatida mukofot sovrini uchun kurashadilar. Ayollar 1986 da o’z
uyushmasini yaratdilar.
Voleybol olimpiadasi yulduzlari sahnada musobaqalar o’tkaza boshlaganlarida, bu
sport yanada mashhur bo’ldi. Plaj voleyboli Kaliforniyadan Florida-ga, keyin esa
boshqa davlatlarga, hatto sayohlarni jalb qilmaganlarga ham tarqaldi. Ba’zi
joylarda qum arenalarida yopiq joylarda o’ynash. 1993 tomonidan plyaj voleyboli
Qo’shma Shtatlarda mashhur bo’lib, turnirlar milliy televidenieda efirga uzatildi.
1.3.Voleybol o’yinini XX-XXI asrlarda rivojlanishi va taraqqiyoti
Xalqaro voleybol federatsiyasi ( FR. Fédération Internationale de
Volleyball , сокр. FIVB , rus transliteratsiyasida FIVB ) – butun jahon voleybolini
boshqaradigan tuzilma 222 milliy federatsiyasini birlashtiradi. Shtab-
kvartirasi Shveytsariyaning Lozanna shahrida joylashgan bo’lib, tashkilotning
prezidenti ari Grasa Filo ( Braziliya ).
Tashkilot 1947 yil 20 aprelda Parijda tashkil etilgan. 1940 – yillar oxirida
jahon voleybol jamoatchiligi xalqaro voleybol boshqaruv organini shakllantirish
uchun choralar ishlab chiqa boshladi. Xalqaro voleybol federatsiyasini tashkil
etishning asosiy sharti milliy voleybol qo’mitalarining ushbu sport bo’yicha jahon
chempionatini tashkil etish va o’tkazish istagi edi. Shunday qilib, 18 dan 20
aprel 1947gacha 14 Milliy qo’mitalari vakillari 5 qit’alaridan Parijdagi
Kongressda FIVB tashkil etdi. Tashkilotning birinchi prezidenti frantsuz Pol yoki .
O’yinning rasmiy xalqaro qoidalari tasdiqlandi, o’yin qoidalarini ishlab chiqish va
takomillashtirish bo’yicha hakamlik komissiyasi va komissiya tuzildi. FIVBning
rasmiy tillari ingliz va frantsuz edi.
1948 yil sentyabr oyida Rimda FIVB erkaklar jamoalari o’rtasida birinchi
Evropa chempionatini , 1949 yil
sentyabr oyida Pragada ( Chexoslovakiya ) erkaklar o’rtasida birinchi voleybol
jahon chempionati va ayollar o’rtasida birinchi Evropa chempionatini o’tkazdi .
Xuddi shu yili FIVB Kongressi butun Ittifoq voleybol bo’limini rasmiy
13

15 santimetr uzunlikda va bir-biridan 20 santimetr masofada joylashgan. Ularning
kengligi ham o'zgarmaydi, standart-besh santimetr
Voleybol maydonchasi chizig'i uning bir qismi ekanligini bilish muhimdir.
Shunday qilib, to'p unga tegsa, ochko hujumkor jamoaning hisobiga o'tkaziladi.
Hujumchining hujumi paytida to'p juda katta tezlikda uchadi va ba'zida vizual
aldash paydo bo'ladi, u chiziqqa tegadimi yoki yo'qmi. Ilgari, bu ko'pincha
tortishuvlarga va hatto janjallarga olib keldi, ammo video takrorlashlar paydo
bo'lishi bilan tortishuvlar o'z-o'zidan yo'qoldi. Vizual ravishda, to'p maydon
tashqarisiga urilgandek tuyulishi mumkin, lekin takrorlanganda u chiziqni
millimetrga uradi, ya'ni u maydonda.
Video takrorlovchilar hech qanday holatda sudyalarning ishini bekor
qilmaydi. Panjara oldidagi minorada bosh hakam, saytning burchaklarida esa
chiziq hakamlari joylashgan. Ularning asos ш y vazifasi-to'pni chiziqqa tegizish
yoki maydon tashqarisiga chiqish.
Har bir inson voleybol bilan shug'ullanishi mumkin, bu juda oddiy o'yin va
uning qoidalarini tushunish qiyin bo'lmaydi. So'nggi o'n yilliklarda u juda tomosha
qilinadigan bo'ldi. Televizion kompaniyalar xalqaro va milliy federatsiyalar bilan
turli musobaqalarning asosiy vaqtdagi o'yinlarini namoyish etish uchun
shartnomalar tuzishlari bejiz emas. Voleybolning o'z yulduzlari, mashhur
20

qilingan qonun moxiyatini hamda barcha dasturiy va shaxodatlash xujjatlarini
bilishi ularni amaliyotga tadbiq qila olishi darkor.
Murabbiy ommaviy sport razryadlariga loyiq volеybolchilarni va yuqori
malakali sportchilarni еtishtirish tadbirlarini mashg`ulotlarni tashkil qilish
tеxnologiyasini o`zlashtirgan bo`lishi zarur. Volеybol ixtisosi bo`yicha tahsil
olayotgan talabalar 4 G`kunduzgi bo`lim va5G` sirtqi bo`lim yil davomida,
nazariy amaliy va uslubiy mashg`ulotlar yordamida volеybolga oid bo`lgan barcha
bilim malaka va ko`nikmalarni o`zlashtiradilar. Institutni bitiruvchi, mutaxassis
kasbi va ixtisosiga xos faoliyatlarni, qobiliyatlarni o`zida mujassamlashtirgan
bo`lishi lozim. Jumladan еchiladigan masalalar, o`tkaziladigan tadbirlar va barcha
soxaga oid ishlarni oldindan loyixalashtirish, rеjalashtirish andoza va nusxalarni
chizish barcha shu g`ullanuvchi tarbiyalanuvchi va umuman soxa kishilari bilan
maqsadga muvofiq aloqa bog`lay olish, soxaga bog`liq barcha tadbirlarni samarali
tashkil qila olish o`z soxasi bo`yicha bilim doirasini kеngaytira borish uni kasb
yo`nalishiga joriy qilish boshqa shu kabi faoliyatlar bеlgilangan.
2.3. Volleybol o’yinida maydonda liberoning roli va ahamiyati
Liberoning roli birinchi marta 1999 yilda paydo bo’lgan. Yangi rolni joriy
etishning asosiy maqsadi o’yinlarning o’yin — kulgisini oshirish edi, buning
uchun libero rolini joriy etish bilan bir vaqtda boshqa yangiliklar ham joriy etildi,
masalan, “bitta o’yin-bitta ochko”tizimiga o’tish[1][1]. Himoyachining o’yinga
kiritilishi duranglarning davomiyligi va o’yin-kulgisini uzaytirishga imkon berdi.
Libero ishtirok etgan birinchi yirik xalqaro musobaqa 2000 yilgi Sidney
olimpiadasi bo’ldi.
Libero zamonaviy voleybolda
Qoidalarga ko’ra, libero faqat mudofaa o’yinchisidir. Xususan, u pitching,
blok va hujum zarbasini bajara olmaydi [K 2]. Bundan tashqari, agar oxirgi
27

Vоlеybоlchi оrganizmining funktsiоnal imkоniyatlari undagi jismоniy
tayyorgarlikning asоsini tashkil qiladi. Funktsiоnal imkоniyatlarning darajasi
kоnkrеt spоrt ishchanligida namоyon bo`ladi.
Voleybol to’p bilan o’ynaladigan sport o’yini hisoblanadi, u to’r bilan bo’lingan
maxsus maydonchada o’ynaladi. Unda oltita o’yinchidan iborat ikkita jamoa
musobaqalashadi. O’yin to’g’risida turli – tuman rivoyatlar yoki taxminiy fikrlar
mavjudligi uning ko’p qirrali ekanligini ko’rsatadi. O’yinning maqsadi to’pni to’r
ustidan yo’naltirish bo’lib, u raqib maydonchasiga tegishi kerak. Raqibning huddi
shunday harakatiga ehtiyot chora ko’rish zarur yoki oldindan bartaraf qilish kerak.
Buning uchun voleybol jamoasi to’pga uch marta qo’l tekkizish imkoniyatiga ega.
Chunоnchi, mashg`ulоtlar ta’sirida bo`ladigan o`zgarishlar mustahkam bo`lishi
uchun o`yinchi uzоq vaqt davоmida o`ziga хоs (spеtsifik) ishni bajarish
qоbiliyatiga ega bo`lishi lоzim. Mashg`ulоt mashg`ulоtlari jarayonida
vоlеybоlchiga хajm va intеnsivligi jihatidan anchagina rot nagruzkani bajarishga
to`g`ri kеladi. Ko`pincha bu nagruzka musоbaqa nagruzkasidan ham оrtiqrоq
bo`ladi. Ma’lumki, o`yinda faоl ishtirоk etgan o`yinchi harakatlanadi, sakraydi,
to`pga zarbali urush qiladi, to`siq qo`yadi va hakоzо. Bunday sharоitda
bajarayotgan ishning darajasi оrganizmning faqat enеrgеtika imkоniyatiga bоg`liq
bo`lmay, balki ma’lum darajada, nеrv – mushak kоrdinatsiyasiga, tехnik
kamоlоtga va harakat faоliyatining mustahkamligini hamda tеjamkоrligini
ta’minlab bеruvchi bоshqa faktоrlarga ham bоg`liq bo`ladi.
Spоrtchilarning funktsiоnal imkоniyatlari mushaklardagi enеrgеtik mоddalarni
umumiy zaхirasidan tashqari gipaksiya хоlatiga psiхik tayyorgarlik bilan qarshilik
ko`rsata bilish ya’ni tоlikishni chikaradigan kislоrоd еtishmasligiga bardоsh bеra
оlishiga ham bоg`liq.
5

Xulosa
Volleybolga yangi o’yinchining kiritilishi, ehtimol, past bo’yli o’yinchilarga
eng yuqori darajadagi musobaqalarda qatnashish imkoniyatini berish bilan bog’liq
edi.
Liberodan foydalangan holda o’yin taktikasini sinab ko’rgan birinchi
jamoalar Bolgariya va Gollandiyani eslaganimga qaramay (men xato qilishim
mumkin) erkaklar jamoalari edi. Biroq, yangilik tezda ildiz otmadi (va parklarda
o’ynaydigan havaskorlar orasida bu va boshqa yangiliklar dastlab doimiy nafratga
sabab bo’ldi – 25 ballgacha, xizmat qilayotganda siz to’rni to’p bilan urishingiz
mumkin va oh, dahshat !! oyoq bilan o’ynashga ruxsat berildi!!!!! Qanday
qilib???!!! Futbolni ziyolilar uchun eng sevimli o’yinimiz bilan tenglashtirdi.. )
Liberoning voleybolga kiritilishi bilan ixtisoslashuv kuchaydi. Agar ilgari
voleybol o’yinchilari u yoki bu ma’noda universal bo’lgan bo’lsa (ya’ni ular
hamma narsani qilishgan, agar ular pasga kirmagan bo’lsalar), yaqinda va
menimcha, liberoning joriy etilishi tufayli voleybol o’yinchilarining Markaziy,
diagonal, pregame va liberolarga bo’linishi kuchaygan.
Shuni ta’kidlash kerakki, libero bizning erkaklar terma jamoamiz turli
musobaqalar va chempionatlarda bir necha bor eng yaxshi deb tan olingan. Ushbu
asrning boshlarida Evgeniy Mitkov Rossiya erkaklar jamoasi tarkibida porladi,
uning o’rniga ushbu rolning teng darajada yorqin va iste’dodli vakili Aleksey
Verbov keldi. Umuman olganda, ushbu voleybol maxsus safarbarligining eng
kuchli vakillari milliy chempionatimizda o’ynashdi va o’ynashdi – Pablo Meana
(Argentina), Hubert Henno (Frantsiya), Teodor Salparov (Bolgariya)
Hozirgi vaqtda liberoning ishtirokisiz voleybolni tasavvur qilish qiyin.
Mamlakatda yuksak madaniyatga ega bo'lgan har tomonlama etuk hamda
jismonan sog'lom insonni shakllantirish maqsadida aholining jismoniy tarbiya va
sport sohasida malaka va bilimlarini orttirishga qaratilgan ustuvor yo'nalishlarni
belgilash, iqtidorli sportchilarni tanlab olish (selektsiya) jarayoniga innovasion
shakllar va usullarni joriy etish maqsadida:
34

Voleybol maydoni va jihozlarining o'lchami

Купить

Информация о документе

Продавец

Voleybol maydoni va jihozlarining o'lchami