Voyaga yetmaganlar o‘rtasida turli huquqbuzarlik va jinoyatchilikni oldini olishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik targ‘ibotlar - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	28000UZS
Размер	109.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Boburxoja Saydiburxonov

Дата регистрации 29 Январь 2025

0 Продаж

Voyaga yetmaganlar o‘rtasida turli huquqbuzarlik va jinoyatchilikni oldini olishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik targ‘ibotlar

Купить

Mavzu: Voyaga yetmaganlar o‘rtasida turli huquqbuzarlik va jinoyatchilikni
oldini olishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik targ‘ibotlar
MUNDARIJA
KIRISH......................................................................................................................3
I BOB . VOYAGA YETMAGANLAR O ‘ RTASIDA NAZORATSIZLIK VA
HUQUQBUZARLIKLARNING PROFILAKTIKASI TO ‘ G ‘ RISIDA……………8
1.1. Voyaga yetmaganlar o ‘ rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi to ‘ g ‘ risidagi qonunchilik…………………………………………….8
1.2. Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar.........................................................16
II BOB . Yakka tartibdagi profilaktika ishini tashkil etish.......................................15
2.1. Voyaga yetmaganlarning ma ’ naviy , axloqiy , huquqiy tashkil etish................34
2.2. Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish tartibi………………………………………………………………...40
XULOSA………………………………………………………………………….47
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI……………………………48
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: 2020 yilning 25 dekabr kuni Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoev O‘zbekiston yoshlari forumiga tashrif buyurib, mamlakatimizda birinchi
bor o‘tkazilayotgan ushbu anjuman bilan barchani tabriklab, «Men har gal
yoshlarimiz bilan uchrashganimda sizlarning g‘ayrat-shijoatingizdan kuch-quvvat
olaman, ko‘nglim tog‘day ko‘tariladi. Har biringiz jonajon Vatanimiz va
xalqimizga sidqidildan xizmat qilish orzusi bilan yonib yashayotganingizni yaxshi
bilaman. Sizlarni O‘zbekistonning eng katta boyligi, bebaho xazinasi sifatida
qadrlayman», — dedi o‘z nutqida.
«Biz yurtimizda qanday islohotlarga qo‘l urmaylik, avvalo, siz kabi
yoshlarga, sizlarning kuch-g‘ayratingiz, azmu shijoatingizga suyanamiz.
Barchangiz yaxshi bilasiz, bugun o‘z oldimizga ulkan marralar qo‘yganmiz. Ona
Vatanimizda Uchinchi Renessans poydevorini yaratishga kirishdik. Biz oila,
maktabgacha ta’lim, maktab va oliy ta’limni hamda ilmiy-madaniy dargohlarni
bo‘lg‘usi Renessansning eng muhim bo‘g‘inlari deb hisoblaymiz. Shu sababli ayni
ushbu sohalarda tub islohotlarni amalga oshirmoqdamiz. Ishonamanki,
mamlakatimiz taraqqiyotining yangi poydevorini yaratishda sizlar singari fidoyi va
vatanparvar yoshlarimiz faol ishtirok etib, munosib hissa qo‘shadilar».
Jahonda inson hayotida yuzaga keladigan muammolarni shakllanish
qonuniyatlarini psixologik tahlil qilish, unga nisbatan zarur psixologik chora-
tadbirlarni belgilab ularga oqilona yechim topish va natijalarni to‘g‘ri baholash
hamda ilmiy asosda qarorlar qabul qilish muammolarini o‘rganishga
yo‘naltirilgan tadqiqotlarga alohida ahamiyat berilmoqda. “Bolalar huquqi
to‘g‘risidagi Deklaratsiya” da bolalarga jismoniy va ma’naviy rivojlanishi uchun
barcha sharoitlar yaratib berilishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, bugungi kunda jahonda
o‘n millionlab bolalar ta’lim olishdan mahrumligicha qolmoqda, 85 millionga
yaqin bola mutlaqo savodsizligi natijasida ularning bilib-bilmay jinoyat
ko‘chasiga kirib qolishiga sabab bo‘lmoqda. Shu jihatdan o‘smirlar xulq-atvorida
jinoyat motivlari shakllanishining sabablari psixodiagnostikasi va
2

psixokorreksiyasining psixologik omillarini aniqlashga qaratilgan tadqiqotlar
muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev “Ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash – davr talabi” mavzusidagi
anjumanda so‘zlagan nutqida “... bugungi kunda mahalladagi, ayniqsa,
uyushmagan yoshlarning taqdiri bilan kim qiziqayapti? Bolalar kimlar bilan
hamsuhbat bo‘layotgani, o‘qishga qachon borib, qachon kelayotganini kim nazorat
qilayapti? Yoshlar, xususan, o‘smirlar orasida bezorilik, jinoyatlar soni ortishiga
qanday omillar sabab bo‘layapti? Ba’zi yoshlarimiz uchun mehr-oqibat, axloq-
odob tushunchalari butunlay begona bo‘lib borayotgani, ularda befarqlik,
mas’uliyatsizlik, mehnat qilmasdan kun ko‘rishga intilish kabi illatlar paydo
bo‘layotgani – achchiq bo‘lsa-da, haqiqat”1 degan edilar.
1 “Xalq so‘zi” gazetasi, 2017 yil 16 iyun, 119 son, 2-bet.
2 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 7 iyundagi
“Psixologiya sohasida kadrlarni tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish va
jamiyatda huquqbuzarliklarning oldini olish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi”gi 472-
sonli Qarori.
Shuningdek, jamiyatda huquqbuzarliklarning oldini olish chora-tadbirlarida
“profilaktika inspektorlari, voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha ishlovchi mas’ul
xodimlar va jamoatchilik vakillari uchun yoshlar, o‘quvchilar va ularning ota-
onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar bilan ishlash bo‘yicha
axborotnomalar va metodik qo‘llanmalar ishlab chiqish”2 kabi vazifalar belgilanib,
bu borada o‘smirlarda huquqbuzarlik va jinoat motivlari shakllanishining
psixodiagnostikasi va psixokorreksiyasining samarali metodikalarini aniqlash,
tashkiliy chora-tadbirlar mazmuni, hamda barkamol yoshlarni tarbiyalashga
yo‘naltirilgan va jinoyat motivlarining oldini olishga qaratilgan ilmiy-psixologik
tavsiyalar ishlab chiqishga oid ilmiy tadqiqotlarni samarali amalga oshirishni talab
etadi.
Xalqimizning asriy an’analarini hisobga olib, «Ona va bola sog‘lom bo‘lsa,
oila baxtli, oila baxtli bo‘lsa, jamiyat mustahkam bo‘ladi» degan hayotbaxsh
3

qadriyat va olijanob g‘oya jamiyatda chuqurroq anglab yetilishiga va qaror
topishiga yo‘naltirilgan keng chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirish bo‘yicha
olib borilayotgan ishlarning darajasini yanada yuksaltirish, oilani, onalik va
bolalikni muhofaza qilish tizimini yanada takomillashtirish, jamiyatda onalarga
alohida hurmat-ehtirom muhitini shakllantirish, sog‘lom va barkamol avlodni
tarbiyalash, oilaning mustahkam, sog‘lom va ahil bo‘lishida mahalliy davlat
hokimiyati organlari va jamoat tashkilotlarining hamkorligini kuchaytirish
maqsadida, 2021 yil O‘zbekiston Respublikasida «Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va
aholi salomatligini mustahkamlash» yili deb e’lon qilindi.
Yoshlar orasida jismoniy tarbiya va sportni keng ommalashtirish, yoshlarni,
ayniqsa qishloq joylarda qizlarni sport bilan muntazam shug‘ullanishga jalb etish,
yangi sport ob’ektlarini qurish, ishlab turganlarining moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash, ularni zamonaviy sport uskunalari va anjomlari bilan jihozlash,
yuqori malakali trener kadrlar va murabbiylar bilan ta’minlash muhim ahamiyatga
ega.
Mamlakatimizda tinchlik, osoyishtalik va farovonlikni yanada
mustahkamlashning muhim sharti sifatida oilalarda sog‘lom ma’naviy muhitni,
xususan, o‘zaro hurmat-ehtirom, er-xotin o‘rtasida, ota-onalar bilan farzandlar,
qaynona-kelin o‘rtasida, qo‘ni-qo‘shnilar o‘rtasida mehr-oqibat ruhini yaratish, qiz
bolalarni — bo‘lajak onalarni — jismonan sog‘lom va intellektual rivojlangan
tarzda shakllantirish, ularning akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida albatta
ta’lim olishini, zamonaviy bilimlar va kasb-hunarlarga ega bo‘lishlarini ta’minlash,
ularning hayotda munosib o‘rinni egallashlarida, kelajakda sog‘lom va mustahkam
oila qurishlarida asosiy shart hisoblanmish mustahkam hayotiy pozitsiyani va
mustaqil fikrlashni shakllantirish yoshlarni hayotga qiziqishini orttirib, komil inson
bo‘lishlariga yordam beradi.
Barcha sohalarda iqtidorli yoshlarimiz o‘z bilim va mahoratlarini ko‘rsatib,
ijtimoiy maqomga ega bo‘lib bormoqdalar. Yoshlarning ta’lim-tarbiya olishlari,
jamiyatda o‘z mavqeiga ega bo‘lishlari, muvaffaqiyatlarga erishishlari yo‘lida
Respublikamiz hukumati tomonidan zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. Kasb-
4

hunar kollejlari bitiruvchilarining, avvalo qizlarning ish bilan bandligini ta’minlash
chora-tadbirlarini amalga oshirish, o‘z biznesini yo‘lga qo‘yish ishtiyoqidagi
yoshlarga imtiyozli kreditlar, yosh oilalarga uy-joy sotib olish va qurish uchun
ipoteka kreditlari, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar xarid qilish uchun
iste’mol kreditlari ajratish ishlarini yanada kengaytirilmoqda. Har tomonlama
sog‘lom bolani shakllantirishda ta’lim tizimining rolini kuchaytirish, maktabgacha
ta’lim muassasalari tarmog‘ini yanada rivojlantirish, boshlang‘ich ta’limning
yuqori sifatini ta’minlab, ilg‘or pedagogika va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini amaliyotga keng joriy etgan holda bolalarni maktabga tayyorlash
darajasini tubdan oshirish, sog‘lom turmush tarzini keng targ‘ib qilish tadbirlarini
amalga oshirish zarur.
Yoshlarimizga bilim olishi, o‘zlariga munosib kasbni egallashi va erkin
mehnat qilishlari uchun zarur shuncha shart-sharoit yaratilganligiga qaramasdan,
ayrim yoshlarimiz huquqbuzarlik, ya’ni jinoyat yo‘liga kirib ketmoqdalar.
Eng xavfli tomoni shundaki, ba’zi yoshlarimiz butun insoniyatning tinchligi va
xavfsizligiga tahdid soluvchi diniy ekstremizm va terrorizm kabi jinoyatlarni sodir
etayotgan shaxslar ta’siriga tushib qolishidir. Bu shaxslar asosan dindorlar,
ziyolilar, ilmiy xodimlar, talaba-yoshlar o‘rtasidan o‘z tarafdorlarini tanlaydilar3.
Yoshlarning huquqbuzarlik yo‘liga kirib qolishiga quyidagilarni sabab qilib
ko‘rsatish mumkin. Yoshlarni foydali mehnatga jalb etish, tarbiyalash,
huquqbuzarlik va jinoyatchilikning oldini olishga mutasaddi bo‘lgan ta’lim
muassasalari, o‘zini-o‘zi boshqarish organlari va boshqa mas’ul idoralarning
faoliyatidagi jiddiy kamchiliklar4. Ayrim joylarda huquqiy-tarbiyaviy ishlarning
susaytirib yuborilganligi, nazoratning sustligi, ish bilan ta’minlash kabi
masalalarning qoniqarli hal etilmayotganligi yoshlar o‘rtasida turli
huquqbuzarliklar va jinoyatlar sodir etish, giyohvandlik va ichkilikbozlikka
berilish, turli diniy aqidaparastlik g‘oyalariga ergashish kabi salbiy holatlarni
keltirib chiqarmoqda.
5

Huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarning ma’lum qismining hayotiy faoliyati ishlab
chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmaydi va ular asosan bekorchilik yoki bo‘sh vaqtlarida
jinoyat yoki huquqbuzarlik sodir etishi olimlarimiz tomonidan ta’kidlab o‘tilgan.
Shaxs tarbiyasi bilan faqat tarbiya va o‘quv muassasalari shug‘ullanishi kerak
degan fikrga kelish noto‘g‘ridir, asosiy tarbiya avvalo oilada beriladi.
Mamlakatimizda tinchlik, osoyishtalik va farovonlikni yanada mustahkamlashning
muhim sharti sifatida oilalarda sog’lom ma’naviy muhitni, xususan, o‘zaro hurmat-
ehtirom, er-xotin o‘rtasida, ota-onalar bilan farzandlar, qaynona-kelin o‘rtasida,
qo‘ni-qo‘shnilar o‘rtasida mehr-oqibat ruhini yaratishdan iborat.
Ammo ta’lim muassasalari ham tarbiya ishlaridan soqit qilinmaydi,
albatta. Chunki, shaxs oiladan tashqaridagi ta’limning muhim qismini maktabdan
oladi va bu orqali ijtimoiy hayotga kirib boradi.
Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi : ish kirish , 2 bob , 4 bo ’ lim ,
umumiy xulosalar va tavsiyalar , foydalanilgan adabiyotlar ro ‘ yhatidan iborat .
I BOB . VOYAGA YETMAGANLAR O ‘ RTASIDA NAZORATSIZLIK VA
HUQUQBUZARLIKLARNING PROFILAKTIKASI TO ‘ G ‘ RISIDA
1.1 Voyaga yetmaganlar o ‘ rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi to ‘ g ‘ risidagi qonunchilik
Voyaga yetmaganlar o ‘ rtasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikning oldini
olishga qaratilgan ijtimoiy - pedagogik targ ‘ ibotlar Toshkent shahrida muhim
ahamiyatga ega . Ushbu targ ‘ ibotlar yoshlarning huquqiy bilimlarini oshirish , ularni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash va jinoyatchilikka qarshi kurashish maqsadida
amalga oshiriladi . O ‘ zbekiston Respublikasining " Voyaga yetmaganlar o ‘ rtasida
nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to ‘ g ‘ risida " gi qonuni ushbu
sohadagi munosabatlarni tartibga soladi . Qonunning maqsadi voyaga yetmaganlar
o ‘ rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi sohasidagi
munosabatlarni tartibga solishdan iborat . Toshkent shahrida voyaga yetmaganlar
o ‘ rtasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikning oldini olishga qaratilgan turli tadbirlar
6

o ‘ tkaziladi . Masalan , huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan o ‘ quvchi va
talabalar bilan uchrashuvlar tashkil etilib , huquqiy bilimlarni oshirishga qaratilgan
ma ' ruzalar o ‘ qiladi . Shuningdek , maktab va kollejlarda ijtimoiy - pedagogik
xizmatlar faoliyat yuritib , yoshlarning muammolarini aniqlash va ularni hal etishga
ko ‘ maklashadi . Bundan tashqari , ommaviy axborot vositalari orqali
huquqbuzarlikning salbiy oqibatlari haqida materiallar e ' lon qilinadi , ijtimoiy
tarmoqlarda esa profilaktik tadbirlar haqida ma ' lumotlar tarqatiladi . Ushbu chora -
tadbirlar yoshlarni huquqbuzarlik va jinoyatchilikdan himoya qilishga , ularning
sog ‘ lom va barkamol rivojlanishiga xizmat qiladi . Voyaga yetmaganlar o ' rtasida
turli huquqbuzarlik va jinoyatchilikni oldini olish ijtimoiy pedagogika sohasining
muhim yo ' nalishlaridan biridir . Ushbu jarayon bir qator targ ' ibot va chora -
tadbirlarni o ' z ichiga oladi :
1. O ' qituvchilar va murabbiylar tayyorgarligi : O ' qituvchi va murabbiylarning
ijtimoiy pedagogik bilimlarini oshirish , ular yoshlar tarbiyasida ijtimoiy
muammolarni aniqlash va ular bilan ishlashda samarali usullar haqida bilimga ega
bo ' lishlarini ta ' minlash muhimdir .
2. Ma ' rifiy tadbirlar : Voyaga yetmaganlarga huquqiy bilimlarni oshirish , ijtimoiy
normasizlik va huquqbuzarlik oqibatlari haqida tushuncha berish maqsadida
ma ' rifiy tadbirlar , seminarlar va treninashlar o ' tkazish zarur .
3. Ota - onalar bilan hamkorlik : Ota - onalar bilan faol aloqa o ' rnatish , ularni voyaga
yetmaganlarning tarbiyasi va ijtimoiy muammolariga jalb qilish orqali oila
muhitida ijtimoiy qadriyatlarni mustahkamlash zarur . Ota-onalar uchun maxsus
dasturlar tashkil etish foydali bo'ladi.
4. Jamoatchilik faoliyati: Jamiyatdagi barcha qatlamlarni (ijtimoiy tashkilotlar,
mahalla qo‘mitalari va hokazo) jinoyatchilikka qarshi kurashda jalb qilish,
yoshlarni har xil ijtimoiy faoliyatlarda ishtirok etishga rag'batlantirish orqali
ijtimoiy muhitni yaxshilash mumkin.
5. Ijtimoiy loyihalar: Ijtimoiy muammolarni hal qilishga qaratilgan ijtimoiy
loyihalar ishlab chiqish va amalga oshirish, yolg‘iz voyaga yetmaganlarni ijtimoiy
7

maisiyaga olib kirish, ko‘proq ijtimoiy tashkilotlar va davlat tuzilmalarini jalb
qilish orqali sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan jinoyatchilikni oldini olish.
6. Psixologik yordam: Voyaga yetmaganlar bilan psixologik yordam taqdim etish,
ularning hissiy va ijtimoiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash, stress, depressiya va
boshqa psixologik holatlarni bartaraf etish muhim ahamiyatga ega.
Yuqoridagi targ'ibot va chora-tadbirlar voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqbuzarlik
va jinoyatchilikni oldini olishda ahamiyatli bo'lib, ijtimoiy pedagogik tadbirlar
orqali ijtimoiy muhitni yaxshilash hamda yoshlarni ijtimoiy hayotga muvaffaqiyatli
integratsiyalashishga yordam beradi. Bu esa nafaqat yoshlar, balki jamiyatning
istiqboli uchun ham muhimdir.
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi to‘g‘risidagi qonunchilik ushbu Qonun hamda boshqa qonunchilik
hujjatlaridan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi ,
O‘zbekiston Respublikasining “Huquqbuzarliklar profilaktikasi
to‘g‘risida”gi Qonuni , O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 14-
martdagi PQ-2833-sonli “Huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi
kurashish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarori ,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 10-apreldagi PF-5005-sonli
“Ichki ishlar organlarining faoliyati samaradorligini tubdan oshirish, jamoat
tartibini, fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ishonchli
himoya qilishni ta’minlashda ularning mas’uliyatini kuchaytirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” Farmoni , O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-
apreldagi PQ-2896-sonli “Ichki ishlar organlarining huquqbuzarliklar profilaktikasi
bo‘linmalari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” qarori , O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 24-
dekabrdagi PQ-4075-sonli “Jamoat xavfsizligini ta’minlash samaradorligini
oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” qarori .
Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston
Respublikasining voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
8

huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risidagi qonunchiligida nazarda
tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari
qo‘llaniladi. (2-modda O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-
683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-
y., 03/21/683/0375-son)
3-modda. Asosiy tushunchalar
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:
voyaga yetmagan — o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxs;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi — voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi, qarovsizligiga, ular
tomonidan huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir
etilishiga imkon beradigan sabablar va shart-sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf
etishga qaratilgan, yakka tartibdagi profilaktika ishi bilan birgalikda amalga
oshiriladigan ijtimoiy, huquqiy, tibbiy va boshqa chora-tadbirlar tizimi; Ijtimoiy
jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmagan — voyaga yetmaganning
nazoratsizligi yoki qarovsizligi oqibatida uning hayoti yoki sog‘lig‘i uchun xavf
tug‘diradigan yoxud uni ta’minlash, tarbiyalash va unga ta’lim berish talablariga
javob bermaydigan sharoitda bo‘lgan yoxud huquqbuzarlik yoki boshqa
g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etayotgan voyaga yetmagan;
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan oila — ota-ona yoki ota-ona
o‘rnini bosuvchi shaxslar voyaga yetmaganlarni ta’minlash, tarbiyalash va ularga
ta’lim berish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin tovlayotgan yoki
lozim darajada bajarmayotgan yoxud ularning xulq-atvoriga salbiy ta’sir
ko‘rsatayotgan yoki ular bilan shafqatsiz muomalada bo‘layotgan oila;
Nazoratsiz — ota-ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar tomonidan
voyaga yetmaganni ta’minlash, tarbiyalash va unga ta’lim berish bo‘yicha o‘z
majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin tovlaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik
oqibatida xulq-atvori nazoratsiz qolgan voyaga yetmagan;
Yakka tartibdagi profilaktika ishi — ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda
bo‘lgan voyaga yetmaganlar va oilalarni o‘z vaqtida aniqlash, shuningdek ularni
9

ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya qilish hamda voyaga yetmaganlarning
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etishining oldini
olishga doir faoliyat;
Qarovsiz — aniq yashash joyi bo‘lmagan nazoratsiz qolgan voyaga
yetmagan;
G‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar — voyaga yetmaganning muntazam
ravishda spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki aql-iroda
faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol qilishida, fohishalik,
tilanchilik bilan shug‘ullanishida ifodalanadigan xatti-harakatlari, shuningdek
o‘zga fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini buzadigan
boshqa xatti-harakatlari.
4-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasiga doir faoliyatning asosiy vazifalari
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasiga doir faoliyatning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
voyaga yetmaganlar nazoratsizligi, qarovsizligi, ular tomonidan
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etilishining
oldini olish, ularga imkon beradigan sabablar va shart-sharoitlarni aniqlash hamda
bartaraf etish;
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari
himoya qilinishini ta’minlash;
voyaga yetmaganlarda qonunga itoatkorlik xulq-atvorini shakllantirish;
ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlar va oilalarni
ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya qilish;
voyaga yetmaganlarni huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlarni sodir qilishga jalb etish hollarini aniqlash va ularga barham berish.
5-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasiga doir faoliyatning asosiy prinsiplari
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasiga doir faoliyatning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
10

qonuniylik;
insonparvarlik;
tizimlilik;
oilani qo‘llab-quvvatlash va u bilan o‘zaro hamkorlik qilish;
ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlarning
tarbiyasiga yakka tartibda yondashish.
6-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasiga doir faoliyatni axborot bilan ta’minlash
Davlat organlari va boshqa tashkilotlar, shuningdek fuqarolar:
prokuratura organlarini — voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari
va qonuniy manfaatlari buzilganligi to‘g‘risida;
Qarang: O‘zbekiston Respublikasining “Prokuratura to‘g‘risida”gi Qonuni .
Oldingi tahrirga qarang.
bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalarni — voyaga yetmaganlarning
huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi to‘g‘risida, shuningdek
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar faoliyatida yo‘l
qo‘yilgan kamchiliklar to‘g‘risida;
(6-moddaning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil
11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
vasiylik va homiylik organlarini — yetim bolalar, ota-ona qaramog‘idan
mahrum bo‘lgan yoxud hayoti yoki sog‘lig‘iga xavf tug‘diradigan yoxud
ta’minlash, tarbiyalash va ta’lim berish talablariga javob bermaydigan sharoitda
bo‘lgan bolalar to‘g‘risida; ( Qarang: O‘zbekiston
Respublikasi Oila kodeksining 21-bobi .)
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarini — ijtimoiy jihatdan xavfli
ahvolda bo‘lgan hamda davlatning ijtimoiy yordamiga muhtoj bo‘lgan voyaga
yetmaganlar va oilalar aniqlanganligi to‘g‘risida;
11

(6-moddaning beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil
26-dekabrdagi O‘RQ-416-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2016-y., 52-son,
597-modda)
ichki ishlar organlarini — ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga
yetmaganlar va oilalar, huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlarni sodir etgan voyaga yetmaganlar to‘g‘risida, shuningdek voyaga
yetmaganlarni huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarni sodir
etishga jalb qilayotgan yoxud ularga nisbatan boshqa g‘ayrihuquqiy qilmishlar
sodir etayotgan ota-onalar va o‘zga shaxslar haqida; ( Qarang: O‘zbekiston
Respublikasi “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi Qonunining 16-moddasi .)
sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash muassasalarini
— muntazam ravishda spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki
aql-iroda faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol qilishi oqibatida
tibbiy tekshiruvga, kuzatuvga yoki davolanishga muhtoj bo‘lgan voyaga
yetmaganlar to‘g‘risida;
ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalarini — ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasalarini yoki boshqa bolalar muassasalarini o‘zboshimchalik
bilan tark etgan yoxud ta’lim muassasalaridagi mashg‘ulotlarga uzrli sabablarsiz
kelmayotgan yoki muntazam ravishda qatnashmayotgan hamda davlatning ijtimoiy
yordamiga muhtoj bo‘lgan voyaga yetmaganlar to‘g‘risida zudlik bilan xabardor
qiladi;
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligini va uning hududiy
bo‘linmalarini — voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy
manfaatlari buzilganligi, ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan hamda davlatning
ijtimoiy yordamiga muhtoj bo‘lgan voyaga yetmaganlar va oilalar aniqlanganligi
to‘g‘risida zudlik bilan xabardor qiladi.
(6-modda O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 25-yanvardagi O‘RQ-
747-sonli Qonuniga asosan to‘qqizinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan — Qonunchilik
ma’lumotlari milliy bazasi, 26.01.2022-y., 03/22/747/0064-son)
12

Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 11-
sentabrdagi 550-sonli qarori bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar
ishlari agentligi to‘g‘risidagi nizom .
7-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasida ota- ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarning ishtiroki
Ota-ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar bolalarini ta’minlash,
tarbiyalash va ularga ta’lim berish bo‘yicha majburiyatlarini bajara borib, ularning
xavfsizligini, hayoti va sog‘lig‘i muhofaza qilinishini, nazoratsizligi va
huquqbuzarliklarining profilaktikasini ta’minlash maqsadida:
ta’lim muassasalarida o‘qiyotgan voyaga yetmaganlarning o‘qish vaqtida
restoranlar, kafelar, barlar, klublar, diskotekalar, kinoteatrlar, kompyuter zallari,
Internet tarmog‘idan foydalanish xizmatlarini ko‘rsatish uchun jihozlangan
xonalarda yoxud boshqa ko‘ngilochar (dam olish) joylarda bo‘lishiga yo‘l
qo‘ymaslik, bundan mazkur muassasalarda ta’lim faoliyati yoki ta’lim muassasasi
tomonidan o‘tkaziladigan tadbir doirasida bo‘lishi mustasno;
voyaga yetmaganlarning spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari,
psixotrop yoki aql-iroda faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni iste’mol
qilishiga, chekishiga yo‘l qo‘ymaslik;
voyaga yetmaganlarning huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlar sodir etishiga yo‘l qo‘ymaslik chora-tadbirlarini ko‘radi.
Ota-ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar voyaga yetmaganlarning
restoranlar, kafelar, barlar, klublar, diskotekalar, kinoteatrlar, kompyuter zallari,
Internet tarmog‘idan foydalanish xizmatlarini ko‘rsatish uchun jihozlangan
xonalarda yoxud boshqa ko‘ngilochar (dam olish) joylarda tungi vaqtda ulardan
birining kuzatuvisiz bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik chora-tadbirlarini ko‘radi.
13

II-bob. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar va ularning
vakolatlari
8-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda
muassasalar tizimi
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar tizimiga
quyidagilar kiradi:
Oldingi tahrirga qarang.
bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar;
(8-modda birinchi qismining ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 6-
iyuldagi 363-sonli qarori bilan tasdiqlangan Bolalar masalalari bo‘yicha milliy
komissiya to‘g‘risidagi nizom .
ichki ishlar organlari;
ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalari;
vasiylik va homiylik organlari;
sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash muassasalari;
mehnat organlari;
(8-moddaning birinchi qismi yettinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2016-yil 26-dekabrdagi O‘RQ-416-sonli Qonuni tahririda —
O‘R QHT, 2016-y., 52-son, 597-modda)
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi va uning hududiy
bo‘linmalari.
14

(8-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 25-
yanvardagi O‘RQ-747-sonli Qonuniga asosan sakkizinchi xatboshi bilan
to‘ldirilgan — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 26.01.2022-y.,
03/22/747/0064-son)
Ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilmagan organlar hamda
muassasalar voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasida qonunchilikda belgilangan tartibda ishtirok etadi.
(8-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
1.2 Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar
9-modda. Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar
(9-moddaning nomi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi
O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar o‘z vakolatlari doirasida:
(9-modda birinchi qismining birinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasiga doir chora-tadbirlarni amalga oshiradi, ularning huquqlari,
erkinliklari hamda qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlaydi;
hududiy komissiyalar ishini nazorat qiladi va yo‘naltiradi, ularning faoliyati
tahlilini amalga oshiradi, ularga tashkiliy-uslubiy yordam ko‘rsatadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalarning ijobiy ish
tajribasini umumlashtiradi va tarqatadi, ularga tashkiliy-uslubiy yordam ko‘rsatadi;
davlat organlari va tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida
nazoratsizlik hamda huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari,
15

erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi faoliyatini
muvofiqlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘radi;
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga
rioya etilishi, ularning nazoratsizligi hamda huquqbuzarligi, ota-ona qaramog‘idan
mahrum bo‘lgan bolalarni aniqlash hamda joylashtirish bilan bog‘liq masalalarni
o‘rganadi va umumlashtiradi;
manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda voyaga yetmaganlar
o‘rtasida nazoratsizlik hamda huquqbuzarliklar profilaktikasi, voyaga
yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish
sohasidagi ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha kelishilgan yondashuvlarni ishlab chiqadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasiga oid normativ-huquqiy hujjatlarning amalga oshirilishini
ta’minlaydi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik, huquqbuzarliklar va boshqa
g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarning profilaktikasi bo‘yicha kompleks tadbirlarni
ishlab chiqadi, voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy
manfaatlari himoya qilinishini ta’minlaydi, shuningdek ushbu tadbirlarning
bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi;
o‘z vakolatiga kiritilgan muammolarni hal etish bilan bog‘liq maqsadli
dasturlar loyihalarini o‘rganadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlikka, qarovsizlikka, ular
tomonidan huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir
etilishiga imkon berayotgan sabablar va shart-sharoitlar tahlilini o‘tkazadi;
davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish,
ijtimoiy sheriklikni va fuqarolik jamiyati institutlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlarini ko‘radi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi, voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha takliflar ishlab chiqadi;
16

voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari
himoya qilinishini ta’minlash sohasida normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini
ishlab chiqishda ishtirok etadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshirayotgan organlar hamda muassasalar faoliyatini
o‘rganadi, bu faoliyatni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi;
o‘z vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan davlat organlari va
tashkilotlarning takliflarini ko‘rib chiqadi.
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 6-
iyuldagi 363-sonli qarori bilan tasdiqlangan Bolalar masalalari bo‘yicha milliy
komissiya to‘g‘risidagi nizomning 2 , 3-boblari .
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar qonunchilikka muvofiq boshqa
vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
(9-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalarning tashkil etilishi va faoliyati
tartibi qonunchilikda belgilanadi.
(9-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Qarang: Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 6-iyuldagi 363-sonli qarori bilan
tasdiqlangan Bolalar masalalari bo‘yicha milliy komissiya to‘g‘risidagi nizom .
10-modda. Ichki ishlar organlari
Ichki ishlar organlari voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasini o‘z vakolatlari doirasida amalga oshiradi.
Ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi maxsus bo‘linmalari
voyaga yetmaganlar o‘rtasida huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalaridan
hamda voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlaridan
17

(bundan buyon matnda ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazi deb yuritiladi)
iboratdir. Ichki ishlar organlarining boshqa bo‘linmalari voyaga yetmaganlar
o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasida o‘z vakolatlari
doirasida ishtirok etadi hamda zarur yordam ko‘rsatadi.
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi
Qonunining 4 , 16 , 17-moddalari .
11-modda. Ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasida
huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalari
Ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasida
huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalari o‘z vakolatlari doirasida:
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib boradi;
qidiruv e’lon qilingan voyaga yetmaganlarni, shuningdek ijtimoiy jihatdan
xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlarni aniqlashga doir chora-tadbirlarni
amalga oshiradi hamda belgilangan tartibda ularni voyaga yetmaganlar o‘rtasida
nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi tegishli
organlarga yoki muassasalarga yuboradi;
voyaga yetmaganlarni huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlarni sodir etishga jalb qilayotgan yoxud voyaga yetmaganlarga nisbatan
boshqa g‘ayrihuquqiy qilmishlar sodir etayotgan shaxslarni, shuningdek voyaga
yetmaganlarni ta’minlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish bo‘yicha o‘z
majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin tovlayotgan yoki lozim darajada
bajarmayotgan yoxud voyaga yetmaganlarning xulq-atvoriga salbiy ta’sir
ko‘rsatayotgan yoki ular bilan shafqatsiz muomalada bo‘layotgan ota-onalarni yoki
ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarni aniqlaydi hamda ularga nisbatan qonunchilikda
nazarda tutilgan ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risida tegishli davlat organlari va
boshqa tashkilotlarga takliflar kiritadi;
(11-modda birinchi qismining to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
18

voyaga yetmaganlarning, ularning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarning, shuningdek boshqa shaxslarning voyaga yetmaganlarning huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilishi bilan bog‘liq shikoyatlari va
arizalarini ko‘rib chiqadi;
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etgan
voyaga yetmaganlarga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan ta’sir choralarini
qo‘llash to‘g‘risida voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi tegishli organlar va
muassasalarga takliflar kiritadi;
(11-modda birinchi qismining oltinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
voyaga yetmaganlarni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlariga
yoki ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga belgilangan tartibda
joylashtirish uchun ularga taalluqli hujjatlarni tayyorlaydi;
voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi, qarovsizligi, huquqbuzarliklari yoki
boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlari faktlari, shuningdek ularga imkon
berayotgan sabablar va shart-sharoitlar to‘g‘risida tegishli davlat organlari hamda
boshqa tashkilotlarni xabardor qiladi;
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etgan
voyaga yetmaganlarni, shuningdek nazoratsiz va qarovsiz qolgan voyaga
yetmaganlarni qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda va tartibda ichki ishlar
organlariga olib boradi, bu haqda zudlik bilan bayonnoma tuzadi hamda voyaga
yetmaganlar keltirilganligi haqida ularning ota-onasini yoki ota-ona o‘rnini
bosuvchi shaxslarni xabardor qiladi;
(11-modda birinchi qismining to‘qqizinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
voyaga yetmaganlarning yashash, o‘qish (ish) joyidagi ta’lim, madaniy-
ko‘ngilochar, sport-sog‘lomlashtirish muassasalarida, boshqa tashkilotlarda,
19

to‘garaklar va klublarda voyaga yetmaganlar bilan olib borilayotgan tarbiyaviy
ishlarning ahvolini o‘rganadi;
voyaga yetmaganlarning huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlar sodir etishiga imkon berayotgan sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf
qilish to‘g‘risida tegishli davlat organlariga hamda boshqa tashkilotlarga takliflar
kiritadi;
voyaga yetmaganlarning huquqbuzarliklari yoki boshqa g‘ayriijtimoiy
xatti-harakatlari to‘g‘risidagi materiallarning tegishli organlar va muassasalar
tomonidan ko‘rib chiqilishida ishtirok etadi;
voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan huquqbuzarliklar va boshqa
g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarning, voyaga yetmaganlarni ta’minlash, tarbiyalash
va ularga ta’lim berish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin
tovlayotgan yoki lozim darajada bajarmayotgan yoxud ularning xulq-atvoriga
salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan yoki ular bilan shafqatsiz muomalada bo‘layotgan ota-
onalar yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarning hisobini yuritadi, shuningdek
statistika hisobotini tuzish uchun zarur bo‘lgan axborotni yig‘adi va
umumlashtiradi;
Yetim bolalar hamda ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni
joylashtirishda vasiylik va homiylik organlariga ko‘maklashadi.
Ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasida
huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalari qonunchilikka muvofiq boshqa
vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
(11-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
12-modda. Voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markazlari
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari o‘z vakolatlari doirasida:
uch yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmaganlarning
shaxsini aniqlash, hayoti, sog‘lig‘ini muhofaza qilish yoki ular tomonidan takroran
20

huquqbuzarliklar sodir etilishining oldini olish maqsadida ularni kecha-kunduz
qabul qilishni hamda vaqtincha saqlashni ta’minlaydi;
Olib kelingan voyaga yetmaganlar bilan yakka tartibdagi profilaktika ishini
olib boradi, voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi, qarovsizligiga,
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etishiga imkon
beradigan sabablar va shart-sharoitlarni aniqlaydi hamda bu haqda tegishli davlat
organlarini va boshqa tashkilotlarni xabardor qiladi;
Voyaga yetmaganlarni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga olib
boradi, shuningdek ushbu muassasalarda saqlanayotgan voyaga yetmaganlarni
joylashtirish bo‘yicha boshqa chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari qonunchilikka muvofiq
boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
(12-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlariga quyidagi voyaga
yetmaganlar joylashtirilishi mumkin:
Nazoratsiz yoki qarovsiz qolganlar;
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarini, yetim bolalar va ota-ona
qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar uchun ta’lim muassasalarini yoxud boshqa
bolalar muassasalarini o‘zboshimchalik bilan tark etganlar;
Ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan o‘n olti yoshgacha bo‘lganlar;
Ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan, lekin jinoiy javobgarlikka tortish
mumkin bo‘lgan yoshga to‘lmagan yoxud ruhiy holatining buzilganligi bilan
bog‘liq bo‘lmagan holda rivojlanishda o‘z yoshiga nisbatan ancha orqada qolishi
oqibatida sodir etgan qilmishining ahamiyatini to‘la ravishda anglab yetishga qodir
bo‘lmaganlar, agar voyaga yetmaganlarning hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza
qilishni ta’minlash yoki ular tomonidan takroran ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir
etilishining oldini olish zarur bo‘lsa, shuningdek ularning shaxsi aniqlanmagan
21

yoxud ularning aniq yashash joyi bo‘lmasa yoki o‘zlari ijtimoiy xavfli qilmishlar
sodir etgan O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashamayotgan bo‘lsa;
(12-modda uchinchi qismining beshinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2019-yil 12-sentabrdagi O‘RQ-567-sonli Qonuni tahririda —
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 13.09.2019-y., 03/19/567/3737-son)
Ma’muriy javobgarlikni keltirib chiqaradigan huquqbuzarliklarni sodir
etganlar, agar ularning shaxsi aniqlanmagan bo‘lsa yoxud ularning aniq yashash
joyi bo‘lmasa yoki o‘zlari huquqbuzarliklar sodir etgan O‘zbekiston Respublikasi
hududida doimiy yashamayotgan bo‘lsa;
O‘zining ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirilishi
to‘g‘risidagi masalaning sud tomonidan ko‘rib chiqilishini vaqtincha kutib
turganlar;
Sudning ajrimiga ko‘ra ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
yuborilayotganlar.
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish uchun sudning ajrimi asos bo‘ladi.
Voyaga yetmagan ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga ichki
ishlar organi yoki ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazi boshlig‘ining yoxud
uning o‘rinbosarining qarori asosida joylashtirilishi mumkin. Bu holda voyaga
yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga joylashtirish
to‘g‘risidagi iltimosnoma va uni mazkur markazga joylashtirish zaruratini
tasdiqlovchi materiallar voyaga yetmagan markazga joylashtirilganidan keyin 48
soatdan kechiktirmasdan sudga yuboriladi.
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazi boshlig‘i yoki uning
o‘rinbosari voyaga yetmaganning ushbu markazga joylashtirilganligi to‘g‘risida
mazkur markaz joylashgan yerdagi prokurorni va bolalar masalalari bo‘yicha
komissiyani zudlik bilan, lekin 24 soatdan kechiktirmasdan xabardor qiladi.
(12-moddaning oltinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
22

Voyaga yetmaganlar ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazida ularni
joylashtirish uchun zarur bo‘lgan eng kam vaqt davomida, lekin ko‘pi bilan o‘ttiz
kun bo‘lishi mumkin. Alohida hollarda bu muddat sudning ajrimi asosida o‘n besh
kungacha uzaytirilishi mumkin.
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazida voyaga yetmaganning
bo‘lishi muddatiga quyidagilar kirmaydi:
Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazida sog‘liqni saqlashni
boshqarish organi tomonidan e’lon qilingan karantin davri;
Voyaga yetmaganning sog‘liqni saqlash muassasasining hujjati bilan
tasdiqlangan va uni oilaga qaytarishga yoki tegishli muassasaga yuborishga
to‘sqinlik qilayotgan kasalligi davri;
Sudning iltimosnomani qanoatlantirish va voyaga yetmaganni
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi ajrimi
ustidan berilgan shikoyatning (protestning) ko‘rib chiqilish vaqti.
Voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari
to‘g‘risidagi nizom O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan
tasdiqlanadi.
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 3-
avgustdagi 490-sonli qarori bilan tasdiqlangan Voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-
huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari to‘g‘risidagi nizom .
13-modda. Ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalari
Ta’limni boshqarish organlari o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarda qonunga itoatkorlik xulq-atvorini shakllantirishga,
ularga axloq va sog‘lom turmush tarzi asoslarini singdirishga yo‘naltirilgan
dasturlar hamda uslublarni ishlab chiqadi va ta’lim muassasalarining ish
amaliyotiga joriy etadi;
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarining, shuningdek voyaga
yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini
ta’minlash vazifalarini amalga oshirayotgan boshqa muassasalarning faoliyatini
takomillashtirishga doir chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
23

Ta’lim muassasalaridagi mashg‘ulotlarga uzrli sabablarsiz kelmayotgan
yoxud muntazam ravishda qatnashmayotgan voyaga yetmaganlarni aniqlaydi
hamda ularning hisobini yuritadi, ularning umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, ta’lim
olishiga doir chora-tadbirlarni ko‘radi;
(13-moddaning birinchi qismi to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2018-yil 23-iyuldagi O‘RQ-486-sonli Qonuni tahririda — Qonun
hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 24.07.2018-y., 03/18/486/1559-son)
Voyaga yetmaganlarga o‘z hayot yo‘lini va kasb-hunar tanlashida ularning
qobiliyati, qiziqishi, moyilligi hamda sog‘lig‘ining holatiga muvofiq psixologik
yordam ko‘rsatadi;
Rivojlanishida yoki xulq-atvorida nuqsoni bo‘lgan voyaga yetmaganlarni
aniqlaydigan, ularni kompleks tekshiruvdan o‘tkazadigan hamda ularning
kelgusidagi ta’minoti, tarbiyasi va ta’limi shakllarini belgilash bo‘yicha tavsiyalar
tayyorlaydigan psixologik-tibbiy-pedagogik komissiyalar tuzadi;
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borishda ishtirok etadi;
Ta’lim muassasalarida ommabop sport seksiyalari, texnik va boshqa
to‘garaklar, klublar tashkil etilishini hamda voyaga yetmaganlarni ularda
qatnashishga jalb etishni ta’minlaydi, voyaga yetmaganlarning bandligi va dam
olishini tashkil etishda qatnashadi.
Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari hamda
boshqa ta’lim muassasalari o‘z vakolatlari doirasida:
Rivojlanishida yoki xulq-atvorida nuqsoni yoxud o‘qishida muammolari
bo‘lgan voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-psixologik hamda pedagogik yordam
ko‘rsatadi;
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan, shuningdek ta’lim
muassasalaridagi mashg‘ulotlarga uzrli sabablarsiz kelmayotgan yoxud muntazam
ravishda qatnashmayotgan voyaga yetmaganlarni aniqlaydi, ularni ta’minlash,
tarbiyalash va ularga ta’lim berishga doir chora-tadbirlarni ko‘radi;
24

Ta’lim muassasalarida ommabop sport seksiyalari, texnik va boshqa
to‘garaklar, klublar tashkil qiladi hamda voyaga yetmaganlarni ularda qatnashishga
jalb etadi;
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan oilalarni aniqlaydi hamda ushbu
oilalarga o‘z bolalarini ta’minlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish borasida
yordam ko‘rsatadi;
Voyaga yetmaganlarda qonunga itoatkorlik xulq-atvorini shakllantirishga,
ularga axloq va sog‘lom turmush tarzi asoslarini singdirishga yo‘naltirilgan
dasturlar hamda uslublarni amalga oshirishga doir chora-tadbirlarni ko‘radi.
Yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar uchun
ta’lim muassasalari o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarning ota-onasi vafot etgan, ularning ota-onalari ota-
onalik huquqidan mahrum etilgan, ular ota-onalarining ota-onalik huquqi
cheklangan, ota-onasi muomalaga layoqatsiz deb topilgan, ota-onasi kasal bo‘lgan,
ota-onasi uzoq muddat bo‘lmagan, ota-onasi bolalarini tarbiyalashdan yoki
ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdan bo‘yin
tovlagan hollarda, shu jumladan ota-onasi o‘z bolalarini ta’lim muassasalaridan,
sog‘liqni saqlash muassasalaridan, aholini ijtimoiy muhofaza qilish
muassasalaridan va boshqa muassasalardan olishdan bosh tortgan taqdirda,
shuningdek bolalar ota-onasi qaramog‘idan mahrum bo‘lgan boshqa hollarda
voyaga yetmaganlarni ta’minlash, tarbiyalash, ularga ta’lim berish, kelgusida
ularni joylashtirish va mustaqil hayotga tayyorlash uchun qabul qiladi;
Kam ta’minlangan, ko‘p bolali oilalarning voyaga yetmagan bolalarini,
faqat otasi yoki onasi bor bo‘lgan voyaga yetmaganlarni ushbu oilalarni ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash maqsadida bir yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ta’minlash,
tarbiyalash va ularga ta’lim berish uchun qabul qiladi;
Mazkur muassasalarda saqlanayotgan voyaga yetmaganlarning huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlaydi;
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borishda ishtirok etadi.
25

Ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalari qonunchilikka
muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
(13-moddaning to‘rtinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston Respublikasining
“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni , Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 19-fevraldagi
146-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi
to‘g‘risida nizom ” va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil
20-iyuldagi 341-sonli qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Oliy va
o‘rta maxsus ta’lim vazirligi to‘g‘risida”gi nizom .
14-modda. Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga ixtisoslashtirilgan
maktablar va ixtisoslashtirilgan kasb-hunar kollejlari kiradi.
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga o‘n bir yoshdan o‘n sakkiz
yoshgacha bo‘lgan, ta’minlash, tarbiyalash va ta’lim berish uchun alohida
sharoitlarga muhtoj voyaga yetmaganlar quyidagi hollarda uch yildan ortiq
bo‘lmagan muddatga joylashtirilishi mumkin, agar ular:
Ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan, lekin jinoiy javobgarlikka tortish
mumkin bo‘lgan yoshga to‘lmagan yoxud ruhiy holatining buzilganligi bilan
bog‘liq bo‘lmagan holda rivojlanishda o‘z yoshiga nisbatan ancha orqada qolishi
oqibatida sodir etgan qilmishining ahamiyatini to‘la ravishda anglab yetishga qodir
bo‘lmagan bo‘lsa;
(14-modda ikkinchi qismining ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2019-yil 12-sentabrdagi O‘RQ-567-sonli Qonuni tahririda —
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 13.09.2019-y., 03/19/567/3737-son)
Aybliligi to‘g‘risidagi masala hal qilinmay turib jinoiy javobgarlikdan ozod
qilingan, materiallar bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaga ko‘rib chiqish uchun
topshirilgan bo‘lsa;
26

(14-modda ikkinchi qismining uchinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga joylashtirish tariqasidagi
majburlov chorasi qo‘llanilgan holda jinoiy jazodan ozod qilingan bo‘lsa;
yakka tartibdagi profilaktika ishi olib borilayotganligiga qaramay
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir qilishni davom
ettirayotgan bo‘lsa.
Voyaga yetmaganlarni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga
joylashtirish uchun quyidagilar asos bo‘ladi:
Ushbu modda ikkinchi qismining ikkinchi , uchinchi va beshinchi
xatboshilarida ko‘rsatilgan voyaga yetmaganlarga nisbatan ushbu Qonunga
muvofiq chiqarilgan sud ajrimi;
Ushbu modda ikkinchi qismining to‘rtinchi xatboshisida ko‘rsatilgan
voyaga yetmaganlarga nisbatan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-
protsessual kodeksiga muvofiq chiqarilgan sud ajrimi.
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga ushbu muassasalarda
saqlash, tarbiyalash va ta’lim berishga to‘sqinlik qiladigan kasalligi bo‘lgan
voyaga yetmaganlar joylashtirilishi mumkin emas.
Voyaga yetmaganlarni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida
saqlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berishga to‘sqinlik qiladigan kasalliklar
ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan
tasdiqlanadi.
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarni o‘qitishni, ularning kasb-hunar tayyorgarligini va
ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiyasini amalga oshiradi;
Voyaga yetmaganlarni saqlashning mazkur muassasalar hududini
qo‘riqlashni, voyaga yetmaganlarning shaxsiy xavfsizligini va salbiy ta’sirlardan
himoyalanganligini, ushbu muassasalar hududiga begona shaxslarning erkin
27

kirishini, bu muassasalarda saqlanayotgan voyaga yetmaganlarning erkin
chiqishini cheklashni o‘z ichiga olgan maxsus shart-sharoitlarini ta’minlaydi;
Voyaga yetmaganlarning mazkur muassasalarni o‘zboshimchalik bilan tark
etishi holatlari to‘g‘risida ushbu muassasalar joylashgan yerdagi va voyaga
yetmaganlarning yashash joyidagi yoki turgan joyidagi ichki ishlar organlarini
xabardor qiladi hamda ichki ishlar organlari bilan birgalikda ularni topish va
mazkur muassasalarga qaytarishga doir chora-tadbirlarni ko‘radi;
Voyaga yetmaganlarning yashash joyidagi bolalar masalalari bo‘yicha
komissiyalarga voyaga yetmaganlarning ushbu muassasalardan chiqarilayotganligi
to‘g‘risidagi xabarnomalarni, shuningdek voyaga yetmaganlarga oid
tavsifnomalarni ularni chiqarishdan kamida bir oy oldin yuboradi.
(14-modda oltinchi qismining beshinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari mazkur muassasalar
joylashgan yerdagi bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalarga quyidagi masalalar
yuzasidan taqdimnomalar kiritadi:
(14-modda yettinchi qismining birinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Voyaga yetmaganlarni boshqa ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasalariga o‘tkazish;
Voyaga yetmaganlarning mazkur muassasalarda bo‘lishini sud tomonidan
belgilangan muddat o‘tishidan oldin, agar ular xulq-atvori tuzalganligi sababli
ushbu ta’sir chorasini qo‘llashni davom ettirishga muhtoj bo‘lmasa yoki sog‘lig‘i
holatiga ko‘ra bu muassasalarda bo‘la olmasa, tugatish;
Voyaga yetmaganlarni o‘qitishni tamomlash zarur bo‘lgan taqdirda,
ularning ushbu muassasalarda bo‘lish muddatini uzaytirish.
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari qonunchilikka muvofiq
boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
28

(14-moddaning sakkizinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil
21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari to‘g‘risidagi nizomlar
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Qarang : Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 17-oktabrdagi 880-sonli
“Respublika o‘quv-tarbiya muassasalari faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori .
15-modda. Vasiylik va homiylik organlari
Vasiylik va homiylik organlari o‘z vakolatlari doirasida:
Yetim bolalarni, ota-onasi qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni
aniqlaydi va ularning hisobini yuritadi hamda ota-ona qaramog‘idan mahrum
bo‘lganlikning aniq holatlaridan kelib chiqib, bolalarni joylashtirish shakllarini
tanlaydi, shuningdek ularni ta’minlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish
sharoitlari ustidan nazoratni amalga oshiradi;
Qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda va tartibda voyaga yetmaganlarga
nisbatan vasiylik va homiylikni belgilashga doir chora-tadbirlarni ko‘radi;
(15-modda birinchi qismining uchinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
O‘n to‘rt yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmaganning o‘z
ish haqi, stipendiyasi yoki boshqa daromadlarini mustaqil tasarruf etish huquqini
cheklab qo‘yish yoki uni bu huquqdan mahrum qilish to‘g‘risidagi iltimosnoma
bilan sudga murojaat qiladi, bundan voyaga yetmaganning belgilangan tartibda
to‘la hajmda muomala layoqatini olishi hollari mustasno;
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borishda ishtirok etadi;
Ota-onalik huquqini cheklash yoki ota-onalik huquqidan mahrum qilish
to‘g‘risida da’volar qo‘zg‘atadi;
29

Ota-onalik huquqini cheklash yoki ota-onalik huquqidan mahrum qilish
to‘g‘risidagi, shuningdek ota-onalik huquqini tiklash haqidagi ishlarni sudlarda
ko‘rib chiqishda ishtirok etadi.
Vasiylik va homiylik organlari qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni
ham amalga oshirishi mumkin.
(15-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2014-yil 22-sentabrdagi 269-sonli qarori bilan tasdiqlangan
“O‘zbekiston Respublikasida vasiylik va homiylik to‘g‘risida”gi nizom .
16-modda. Sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash
muassasalari
Sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash muassasalari
o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlar, ularning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslar o‘rtasida sanitariya-gigiyena bilimlarini keng yoyishni, shuningdek
sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilishni tashkil etadi;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida alkogolizm, chekish, giyohvandlik va
zaharvandlik hamda ularning xulq-atvoridagi shu bilan bog‘liq nuqsonlarning
profilaktikasi bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqilishi va amalga oshirilishini
ta’minlaydi;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida alkogolizm, chekish, giyohvandlik va
zaharvandlikning tarqalishi to‘g‘risida bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalarni
xabardor qiladi;
(16-modda birinchi qismining to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
30

Uch yoshgacha bo‘lgan adashib qolgan, tashlab ketilgan va ota-onasi
qaramog‘idan mahrum bo‘lgan boshqa bolalarni kecha-kunduz qabul qilish hamda
parvarishlashni amalga oshiradi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarga, shuningdek voyaga
yetmaganlarning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarga maslahat
yordamini ko‘rsatadi;
alkogol ta’sirida mast holatda bo‘lgan yoki giyohvandlik vositalari,
psixotrop yoki aql-iroda faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalar ta’siri ostida
bo‘lgan voyaga yetmaganlarni kecha-kunduz qabul qilishni amalga oshiradi va
ularga tibbiy yordam ko‘rsatadi;
rivojlanishida yoki xulq-atvorida nuqsoni bo‘lgan voyaga yetmaganlarga
ixtisoslashtirilgan tashxis hamda davolash-tiklash yordamini ko‘rsatadi;
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga yuborilayotgan voyaga
yetmaganlarning sog‘lig‘i to‘g‘risida belgilangan tartibda xulosalar tayyorlaydi;
spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki aql-iroda
faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni muntazam ravishda iste’mol
qilayotgan voyaga yetmaganlarni aniqlash, hisobga olish, tekshirish va tibbiy-
ijtimoiy reabilitatsiya qilishni tashkil etadi;
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: “Spirtli ichimliklar, giyohvandlik
vositalari, psixotrop yoki aql-iroda faoliyatiga ta’sir etuvchi boshqa moddalarni
muntazam ravishda iste’mol qilayotgan voyaga yetmaganlarni aniqlash, hisobga
olish, tekshirish va tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish tartibi
to‘g‘risida”gi nizom (ro‘yxat raqami 2215, 11.04.2011-y.).
Jinsiy yo‘l bilan yuqtiriladigan kasalliklarning manbalarini aniqlash, ushbu
kasalliklarga chalingan voyaga yetmaganlarni tekshirish va davolashni tashkil
etadi.
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlarga va oilalarga
ijtimoiy yordam ko‘rsatish hamda ularni ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya
qilishning zamonaviy uslublari va texnologiyalaridan foydalanadi;
31

Ioyaga yetmaganlarning dam olishini, ijtimoiy muassasalarda tashkil
etilgan to‘garaklarda yoki markazlarda ijodiy qobiliyatini rivojlantirishini tashkil
etishda ishtirok etadi;
Iogiron bolalarni tibbiy-ijtimoiy yordam bilan ta’minlaydi, nogiron
bolalarga ijtimoiy yordam ko‘rsatish xizmatlarining kompleks tarmoqlarini
rivojlantiradi;
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borishda ishtirok etadi.
(16-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 26-
dekabrdagi O‘RQ-416-sonli Qonuniga asosan o‘n ikkinchi — o‘n beshinchi
xatboshilar bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2016-y., 52-son, 597-modda)
Sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash muassasalari
qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
(16-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: Vazirlar Mahkamasining 2017-yil
12-sentabrdagi 714-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi
Sog‘liqni saqlash vazirligi to‘g‘risida nizom ”.
17-modda. Mehnat organlari
Mehnat organlari o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarni ishga joylashtirishga, kasbga tayyorlashga, qayta
tayyorlashga va ularning malakasini oshirishga ko‘maklashadi, ular bilan tuzilgan
mehnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusiga ko‘ra bekor qilish
to‘g‘risidagi masalalarni ko‘rib chiqadi;
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borishda ishtirok etadi.
Mehnat organlari qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga
oshirishi mumkin.
(17-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
32

Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: Vazirlar Mahkamasining 2018-yil
31-dekabrdagi 1066-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi
Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi to‘g‘risida nizom ”.
17 1
-modda. O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi va uning
hududiy bo‘linmalari
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi va uning hududiy
bo‘linmalari o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini
himoya qiladi;
Voyaga yetmaganlarning o‘z iqtidori va iste’dodini to‘laqonli namoyon
etishiga, shuningdek ularning o‘z qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishiga monelik
qiladigan omillarni aniqlaydi hamda ularni bartaraf etish bo‘yicha choralar ko‘radi;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasida ishtirok etadi;
Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoki ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelgan voyaga yetmaganlarni ijtimoiy-
pedagogik jihatdan reabilitatsiya qilishga va ularning moslashuviga ko‘maklashadi.
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi va uning hududiy
bo‘linmalari qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi
mumkin.
(17 1
-modda O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 25-yanvardagi O‘RQ-
747-sonli Qonuniga asosan kiritilgan — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
26.01.2022-y., 03/22/747/0064-son)
18-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasida madaniyat va sport muassasalari, turizm
sohasidagi tashkilotlarning hamda ommaviy axborot vositalarining ishtiroki
Madaniyat va sport muassasalari, turizm sohasidagi tashkilotlar hamda
ommaviy axborot vositalari o‘z vakolatlari doirasida:
33

Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasi bo‘yicha maqsadli dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda
ishtirok etadi;
Faoliyati voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish
bilan bog‘liq bo‘lgan bolalar va yoshlar jamoat birlashmalari, ijtimoiy muassasalar,
jamoat fondlariga hamda boshqa tashkilotlarga yordam ko‘rsatadi;
Voyaga yetmaganlarni o‘qitishni, ularning bandligi va dam olishini tashkil
etishda ishtirok etadi;
Voyaga yetmaganlarda qonunga itoatkorlik xulq-atvorini va sog‘lom
turmush tarzini targ‘ib qilish hamda shakllantirish bo‘yicha faoliyatni amalga
oshiradi.
Madaniyat va sport muassasalari, turizm sohasidagi tashkilotlar hamda
ommaviy axborot vositalari qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni ham
amalga oshirishi mumkin.
(18-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
II BOB. Yakka tartibdagi profilaktika ishini tashkil etish
2.1. Voyaga yetmaganlarning ma’naviy, axloqiy, huquqiy tashkil etish
19-modda. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning ishtiroki
Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat
tashkilotlar o‘z vakolatlari doirasida:
Voyaga yetmaganlarning ma’naviy, axloqiy, huquqiy, estetik, jismoniy,
mehnat tarbiyasida ishtirok etadi, ularda sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga
ko‘maklashadi;
34

Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlarga va oilalarga
yordam ko‘rsatadi;
Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoki ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelgan voyaga yetmaganlarning ijtimoiy-
pedagogik reabilitatsiya qilinishi va moslashuviga ko‘maklashadi;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar bilan hamkorlik
qiladi.
Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat
tashkilotlar qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi
mumkin.
(19-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qo‘shimcha ma’lumot uchun qarang: O‘zbekiston
Respublikasining “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
to‘g‘risida” va “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida” gi qonunlari.
3-bob. Yakka tartibdagi profilaktika ishini tashkil etish
20-modda. O‘ziga nisbatan yakka tartibdagi profilaktika ishi olib
boriladigan shaxslarning toifalari
Yakka tartibdagi profilaktika ishi quyidagi voyaga yetmaganlarga nisbatan
olib boriladi:
nazoratsiz yoki qarovsiz qolganlar;
g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etganlar;
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida yoki ijtimoiy-huquqiy
yordam ko‘rsatish markazlarida saqlanayotganlar;
ta’lim muassasalaridagi mashg‘ulotlarga uzrli sabablarsiz kelmayotgan
yoki muntazam ravishda qatnashmayotganlar;
ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etganlar;
35

amnistiya akti asosida yoki qilmish yoxud shaxs ijtimoiy xavflilik
xususiyatini yo‘qotganligi sababli yoki aybdor o‘z qilmishiga chin ko‘ngildan
pushaymon bo‘lganligi yoxud yarashilganligi munosabati bilan, shuningdek
voyaga yetmaganni jazo qo‘llamasdan turib tuzatish mumkin deb e’tirof etilgan
hollarda jinoiy javobgarlikdan ozod qilinganlar;
Ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan, lekin jinoiy javobgarlikka tortish
mumkin bo‘lgan yoshga to‘lmaganlar yoxud ruhiy holatining buzilganligi bilan
bog‘liq bo‘lmagan holda rivojlanishda o‘z yoshiga nisbatan ancha orqada qolishi
oqibatida sodir etgan qilmishining ahamiyatini to‘la ravishda anglab yetishga qodir
bo‘lmaganlar;
(20-modda birinchi qismining sakkizinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2019-yil 12-sentabrdagi O‘RQ-567-sonli Qonuni tahririda —
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 13.09.2019-y., 03/19/567/3737-son)
Jinoyat sodir etganlikda ayblanib, qamoqqa olish bilan bog‘liq bo‘lmagan
ehtiyot chorasi qo‘llanganlar;
Majburlov choralari qo‘llangan holda jinoiy jazodan ozod qilinganlar;
Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilinganlar, shaxs
ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotganligi sababli yoki aybdor o‘z qilmishiga
chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan yoxud amnistiya akti
yoki afv etish asosida jazodan ozod qilinganlar;
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining XIII bobi .
hukmning ijrosi kechiktirilganlar;
Shartli hukm qilinganlar, axloq tuzatish ishlariga yoki ozodlikdan mahrum
qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa jazo turlariga hukm qilinganlar;
Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilganlar yoki ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelganlar;
Ruhiy holatining buzilganligi tufayli sog‘liqni saqlash muassasalarida
hisobda turganlar va huquqbuzarliklar sodir etishga moyil bo‘lganlar.
36

(20-modda birinchi qismining o‘n beshinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2019-yil 12-sentabrdagi O‘RQ-567-sonli Qonuni tahririda —
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 13.09.2019-y., 03/19/567/3737-son)
Yakka tartibdagi profilaktika ishi ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan
oilalarga nisbatan ham olib boriladi.
21-modda. Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borish asoslari
Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borish uchun ushbu Qonunning 20-
moddasida nazarda tutilgan holatlar, agar ular quyidagi hujjatlarda qayd etilgan
bo‘lsa, asos bo‘ladi:
Voyaga yetmaganning yoxud uning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar vakolatiga
kiradigan masalalar yuzasidan o‘ziga yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi arizasida;
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaning, tergovga qadar tekshiruvni
amalga oshiruvchi organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi,
prokurorning yoki ichki ishlar organi boshlig‘ining qarorida;
(21-moddaning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2023-
yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari
milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi muassasalarga voyaga yetmaganlarni
joylashtirish uchun zarur bo‘lgan hujjatlarda;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organ yoki muassasa rahbari shikoyatlar,
arizalar yoki boshqa xabarlarni tekshirish natijalari bo‘yicha tasdiqlagan xulosada.
22-modda. Yakka tartibdagi profilaktika ishini olib borish muddatlari
Yakka tartibdagi profilaktika ishi ijtimoiy va boshqa yordam ko‘rsatish
uchun zarur bo‘lgan muddatlarda, voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi va
qarovsizligiga, huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir
etishiga imkon bergan sabablar va shart-sharoitlar bartaraf qilinguniga yoki voyaga
37

yetmaganlar o‘n sakkiz yoshga to‘lguniga yoxud qonunchilikda nazarda tutilgan
boshqa holatlar yuzaga kelguniga qadar olib boriladi.
(22-moddaning matni O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi
O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qarang: O‘zbekiston Respublikasi “Huquqbuzarliklar profilaktikasi
to‘g‘risida”gi Qonunining 5-bobi .
23-modda. Yakka tartibdagi profilaktika ishi olib borilishini tashkil etish
Ichki ishlar organlari ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga
yetmagan bilan yakka tartibdagi profilaktika ishini uning shaxsi va yon-
atrofidagilarning o‘ziga xos xususiyatlarini, sodir etilgan huquqbuzarlik yoki
boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarning xususiyatini, oilaviy tarbiya sharoitlarini
hisobga olgan holda olib boradi. Ushbu holatlar voyaga yetmagan, uning ota-onasi
yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar, boshqa shaxslar bilan profilaktika
suhbatlari o‘tkazish, voyaga yetmaganni uning yashash, o‘qish (ish) joyiga borib
ko‘rish, tavsiflovchi materiallarni o‘rganish davomida aniqlanadi.
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmagan bilan yakka
tartibdagi profilaktika ishini olib borish davomida:
voyaga yetmaganning turmush tarzi, aloqalari va niyati aniqlanadi;
voyaga yetmaganga huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlar sodir etishining oqibatlari tushuntiriladi;
voyaga yetmaganning huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlar sodir etishi sabablari va shart-sharoitlari aniqlanadi hamda ularni
bartaraf etishga doir chora-tadbirlar ko‘riladi;
voyaga yetmaganni huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-
harakatlarni sodir qilishga jalb etayotgan shaxslar aniqlanadi va ularni belgilangan
tartibda javobgarlikka tortishga doir chora-tadbirlar ko‘riladi;
voyaga yetmaganga ijobiy ta’sir ko‘rsatishga qodir bo‘lgan shaxslar jalb
etiladi;
38

Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar bilan o‘zaro
hamkorlikda voyaga yetmaganni saqlash, tarbiyalash, unga ta’lim berish, uning
bandligi va dam olishini tashkil etish masalalari hal etiladi.
Ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan oilalar bilan yakka tartibdagi
profilaktika ishini olib borish davomida:
Oiladagi muhitni sog‘lomlashtirishga, ota-ona yoki ota-ona o‘rnini
bosuvchi shaxslarning bolalarga salbiy ta’sir ko‘rsatishini bartaraf etishga doir
tadbirlar amalga oshiriladi;
Ota-ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarga voyaga yetmaganlarni
ta’minlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini
bajarishdan bo‘yin tovlaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik, bolalarning
xulq-atvoriga salbiy ta’sir ko‘rsatganlik yoxud ular bilan shafqatsiz muomalada
bo‘lganlik oqibatlari tushuntiriladi;
Oilani yashash joyiga borib ko‘rish, tavsiflovchi materiallarni o‘rganish,
sog‘liqni saqlashni boshqarish organlari va sog‘liqni saqlash muassasalari, ta’limni
boshqarish organlari va ta’lim muassasalari vakillari, boshqa shaxslar bilan
suhbatlar o‘tkazish orqali ota-ona yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarning
turmush tarzi hamda niyati aniqlanadi;
Ularga ijobiy ta’sir ko‘rsatishga qodir bo‘lgan shaxslar jalb etiladi;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalar bilan o‘zaro
hamkorlikda voyaga yetmaganlarni saqlash, tarbiyalash, ularga ta’lim berish,
ularning bandligi va dam olishini tashkil etish masalalari hal etiladi;
Voyaga yetmaganlarni ta’minlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish
bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishdan bo‘yin tovlayotgan yoki lozim darajada
bajarmayotgan yoxud ularning xulq-atvoriga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan yoki ular
bilan shafqatsiz muomalada bo‘layotgan ota-onalar yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan ta’sir choralarini qo‘llash
39

to‘g‘risida tegishli davlat organlari va boshqa tashkilotlarga belgilangan tartibda
takliflar kiritiladi.
(23-modda uchinchi qismining yettinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
24-modda. O‘ziga nisbatan yakka tartibdagi profilaktika ishi olib
borilayotgan shaxslarning huquqlari
O‘ziga nisbatan yakka tartibdagi profilaktika ishi olib borilayotgan voyaga
yetmaganlar, ularning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar
qonunchilikda nazarda tutilgan huquqlar bilan ta’minlanadi.
(24-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasi yoki ijtimoiy-huquqiy yordam
ko‘rsatish markazida saqlanayotgan voyaga yetmaganlar belgilangan tartibda
quyidagi huquqlar bilan ta’minlanadi:
Ota-onasini yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarni voyaga yetmaganlar
mazkur muassasalarga olib kelinganligi yoki joylashtirilganligi to‘g‘risida
xabardor qilish;
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning
profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar hamda muassasalarning qarorlari va
mansabdor shaxslarning harakatlari (harakatsizligi) ustidan yuqori turuvchi
organlarga, bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalarga, prokuratura organlariga
yoki sudga shikoyat qilish;
(24-modda ikkinchi qismining uchinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Cheklanmagan miqdorda telefonda so‘zlashuvlar, boshqa aloqa vositalari
orqali muloqotlar hamda uchrashuvlar vositasida oilasi bilan aloqada bo‘lish,
40

posilkalar, banderollar, yo‘qlovlar olish, xat va telegrammalar olish hamda
jo‘natish;
Belgilangan normalar bo‘yicha bepul ovqat, kiyim-kechak, poyabzal va
ashyoviy ta’minotning boshqa buyumlarini olish.
Qarang: Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 3-avgustdagi 490-son qarori
bilan tasdiqlangan Voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markazlariga qabul qilingan bolalarni oziq-ovqat, birlamchi kiyim-kechak va
ashyoviy ta’minot buyumlari bilan ta’minlash me’yorlari .
2.2 Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish tartibi
25-modda. Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi materiallarni tayyorlash.
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirishni talab qiluvchi holatlar aniqlangan taqdirda, ichki ishlar organlari
voyaga yetmagan ichki ishlar organlarining bo‘linmalariga keltirilgan paytdan
e’tiboran 48 soat ichida voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risida sudga iltimosnoma yuborish uchun materiallarni
tayyorlashi shart.
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma va uni mazkur markazga joylashtirish
zarurligini tasdiqlovchi materiallar voyaga yetmagan topilgan joydagi yoxud
ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazi joylashgan yerdagi jinoyat ishlari
bo‘yicha tuman (shahar) sudiga ichki ishlar organi boshlig‘i yoki uning o‘rinbosari
tomonidan yuboriladi.
26-modda. Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomaning sud tomonidan ko‘rib
chiqilishi
41

Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma ichki ishlar organi uni taqdim etgan paytdan
e’tiboran 24 soat ichida jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining sudyasi
tomonidan yopiq sud majlisida yakka tartibda ko‘rib chiqiladi.
O‘ziga nisbatan ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma ko‘rib chiqilayotgan voyaga yetmagan,
prokuror, vasiylik va homiylik organining, ichki ishlar organining vakillari sud
majlisida ishtirok etishi shart. Iltimosnomani ko‘rib chiqishda bolalar masalalari
bo‘yicha komissiyaning vakili va advokat ishtirok etishi mumkin.
(26-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish ichki ishlar organi
vakilining voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish zarurligini asoslab beradigan ma’ruzasidan boshlanadi. So‘ngra
prokuror, o‘ziga nisbatan iltimosnoma ko‘rib chiqilayotgan voyaga yetmagan,
advokat, agar u sud majlisida ishtirok etayotgan bo‘lsa, sudda hozir bo‘lgan boshqa
shaxslar eshitiladi, taqdim etilgan materiallar o‘rganiladi.
Ajrim sudya tomonidan alohida xonada chiqariladi.
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqib, sudya quyidagi ajrimlardan
birini chiqaradi:
Iltimosnomani qanoatlantirish va voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy
yordam ko‘rsatish markaziga joylashtirish to‘g‘risida;
Iltimosnomani qanoatlantirishsiz qoldirish to‘g‘risida.
Sudyaning voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani qanoatlantirish yoki
qanoatlantirishsiz qoldirish to‘g‘risidagi ajrimi u o‘qib eshittirilgan paytdan
e’tiboran kuchga kiradi va darhol ijro etilishi lozim.
42

Sudyaning voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma bo‘yicha chiqargan ajrimi darhol
ichki ishlar organiga ijro etish uchun, voyaga yetmaganga, uning ota-onasi yoki
ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarga, vasiylik va homiylik organiga, advokatga,
agar u sud majlisida ishtirok etgan bo‘lsa, ma’lumot uchun yuboriladi.
Sudyaning voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma bo‘yicha chiqargan ajrimi
ustidan sudya mazkur ajrimni chiqargan kundan e’tiboran o‘n kun ichida
Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudiga, viloyat, Toshkent shahar sudiga voyaga
yetmagan, uning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar, vasiylik va
homiylik organi hamda advokat tomonidan shikoyat berilishi yoki prokuror
tomonidan protest bildirilishi mumkin.
(26-moddaning sakkizinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2024-yil
14-avgustdagi O‘RQ-943-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari
milliy bazasi, 14.08.2024-y., 03/24/943/0616-son)
Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudining, viloyat, Toshkent shahar sudining
sudyasi voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma bo‘yicha chiqarilgan ajrim ustidan berilgan
shikoyatni (protestni) shikoyat (protest) kelib tushgan kundan e’tiboran o‘n kun
ichida ko‘rib chiqadi va quyidagi ajrimlardan birini chiqaradi:
(26-modda to‘qqizinchi qismining birinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2024-yil 14-avgustdagi O‘RQ-943-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 14.08.2024-y., 03/24/943/0616-son)
Sudyaning ajrimini o‘zgarishsiz, shikoyatni (protestni) esa
qanoatlantirishsiz qoldirish to‘g‘risida;
Sudyaning ajrimini o‘zgartirish to‘g‘risida;
Sudyaning iltimosnomani qanoatlantirish va voyaga yetmaganni ijtimoiy-
huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga joylashtirish to‘g‘risidagi ajrimini bekor
qilish haqida;
43

Sudyaning iltimosnomani qanoatlantirishsiz qoldirish to‘g‘risidagi ajrimini
voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga joylashtirish
masalasini hal qilgan holda bekor qilish haqida.
27-modda. Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish
markazida saqlash muddatini uzaytirish tartibi
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazida saqlash
muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnoma va ushbu muddatni uzaytirish
zaruratini tasdiqlovchi materiallar ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazi
boshlig‘i yoki uning o‘rinbosari tomonidan mazkur markaz joylashgan yerdagi
jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudiga voyaga yetmaganni ijtimoiy-
huquqiy yordam ko‘rsatish markazida saqlashning muddati tugashidan kamida uch
kun oldin yuboriladi.
Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazida saqlash
muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnoma ushbu Qonunning 26-
moddasida belgilangan tartibda sud tomonidan ko‘rib chiqiladi.
V-bob. Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
joylashtirish tartibi
28-modda. Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv- tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi materiallarni tayyorlash
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiya voyaga yetmaganga nisbatan kelib
tushgan uning aybliligi to‘g‘risidagi masala hal qilinmay turib rad qilingan yoki
tugatilgan jinoyat ishi materiallarini yoxud o‘ziga nisbatan yakka tartibdagi
profilaktika ishi olib borilgan voyaga yetmaganning huquqbuzarligi yoki boshqa
g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlari to‘g‘risidagi materiallarni ko‘rib chiqib, voyaga
yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish
to‘g‘risidagi iltimosnoma bilan sudga murojaat qilish yoki boshqa ta’sir choralarini
qo‘llash haqida qaror qabul qiladi.
44

(28-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Bolalar masalalari bo‘yicha komissiya voyaga yetmaganni
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi
iltimosnoma bilan sudga murojaat qilish haqida qaror qabul qilgan taqdirda, ichki
ishlar organlari bu haqda zudlik bilan xabardor qilinadi.
(28-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Ichki ishlar organlari voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani sudga yuborish uchun zarur
bo‘lgan materiallarni o‘n kun ichida bolalar masalalari bo‘yicha komissiya uchun
tayyorlashi shart.
(28-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Ichki ishlar organlari tegishli davlat organlariga va boshqa tashkilotlarga
zarur hujjatlarni taqdim etish to‘g‘risida so‘rovlar yuboradi. So‘rovlar olingan
kundan e’tiboran besh kun ichida bajarilishi kerak.
Sog‘liqni saqlash muassasalari voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish mumkinligini aniqlash uchun uni tibbiy
tekshiruvdan o‘tkazadi.
Tibbiy tekshiruv vaqtida voyaga yetmaganda uning ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasasida saqlanishi, tarbiyalanishi va ta’lim olishiga to‘sqinlik
qiladigan kasalliklar aniqlangan taqdirda, unga taalluqli materiallar boshqa ta’sir
choralarini qo‘llash uchun bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaga topshiriladi.
(28-moddaning oltinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
45

O‘ziga nisbatan ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish
haqidagi materiallar tayyorlanayotgan voyaga yetmagan ijtimoiy-huquqiy yordam
ko‘rsatish markaziga joylashtirilishi yoxud ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarning nazoratiga topshirilishi mumkin bo‘lib, ular voyaga yetmaganning
munosib xulq-atvorda bo‘lishini va sudning chaqiruviga binoan kelishini
ta’minlashi shart. Sudga kelishdan bo‘yin tovlayotgan ota-ona yoki ota-ona o‘rnini
bosuvchi shaxslar, shuningdek o‘n olti yoshga to‘lgan voyaga yetmaganlar
majburiy keltirilishi mumkin.
Voyaga yetmaganlar, agar jinoyat ishini qo‘zg‘atish rad qilingan yoki
jinoyat ishi tugatilgan yoxud jinoiy jazodan ozod qilingan paytdan e’tiboran bir
yildan ortiq vaqt o‘tgan bo‘lsa, ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
joylashtirilmaydi.
29-modda. Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv- tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani sudga yuborish
Ichki ishlar organi boshlig‘i yoki uning o‘rinbosari voyaga yetmaganni
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish mumkinligi haqidagi
masalani ko‘rib chiqish uchun bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaga quyidagi
hujjatlarni yuboradi:
(29-modda birinchi qismining birinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Voyaga yetmaganning o‘qish (ish) joyidan ma’lumotnoma va tavsifnoma;
Voyaga yetmaganning oilaviy-maishiy turmush sharoitlarini tekshirish
dalolatnomasi;
Ichki ishlar organining voyaga yetmagan tomonidan sodir etilgan
huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar hamda shu sababli
ko‘rilgan ta’sir choralari haqidagi axborotni o‘z ichiga olgan ma’lumotnomasi;
Sog‘liqni saqlash muassasasining voyaga yetmaganning sog‘lig‘i holati
hamda uni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish mumkinligi
haqidagi xulosasi.
46

Bolalar masalalari bo‘yicha komissiya ushbu moddaning birinchi
qismida ko‘rsatilgan hujjatlarni olgach, voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani olingan
hujjatlarni, shuningdek jinoyat ishini qo‘zg‘atish rad qilingan yoki tugatilgan
jinoyat ishi materiallarini ilova qilgan holda uch sutkadan kechiktirmay sudga
yuboradi.
(29-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
30-modda. Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomaning sud tomonidan ko‘rib
chiqilishi
Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma bolalar masalalari bo‘yicha komissiya uni
taqdim etgan paytdan e’tiboran 24 soat ichida voyaga yetmaganning yashash
joyidagi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining sudyasi tomonidan yopiq
sud majlisida yakka tartibda ko‘rib chiqiladi.
(30-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
O‘ziga nisbatan ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish
to‘g‘risidagi iltimosnoma ko‘rib chiqilayotgan voyaga yetmagan, uning ota-onasi
yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslar, prokuror, vasiylik va homiylik organining,
bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaning vakillari sud majlisida ishtirok etishi
shart. Iltimosnomani ko‘rib chiqishda ichki ishlar organining vakili va advokat
ishtirok etishi mumkin.
(30-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
47

Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish bolalar masalalari bo‘yicha
komissiya vakilining voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish zarurligini asoslab beradigan ma’ruzasidan boshlanadi.
So‘ngra prokuror, o‘ziga nisbatan iltimosnoma ko‘rib chiqilayotgan voyaga
yetmagan, advokat, agar u sud majlisida ishtirok etayotgan bo‘lsa, sudda hozir
bo‘lgan boshqa shaxslar eshitiladi, taqdim etilgan materiallar o‘rganiladi.
(30-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-
apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Ajrim sudya tomonidan alohida xonada chiqariladi. Voyaga yetmaganni
ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi
iltimosnomani ko‘rib chiqib, sudya quyidagi ajrimlardan birini chiqaradi:
Iltimosnomani qanoatlantirish va voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan
o‘quv-tarbiya muassasasiga mazkur majburlov chorasini qo‘llash muddatini
ko‘rsatgan holda joylashtirish to‘g‘risida;
Voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga
joylashtirmay turib tuzalishi mumkinligini tasdiqlovchi holatlar yoki uni mazkur
muassasaga joylashtirishga to‘sqinlik qiladigan sabablar sudya tomonidan
aniqlangan hollarda, iltimosnomani qanoatlantirishsiz qoldirish va materiallarni
bolalar masalalari bo‘yicha komissiyaga voyaga yetmaganga nisbatan boshqa ta’sir
choralarini qo‘llash uchun yuborish to‘g‘risida.
(30-modda beshinchi qismining uchinchi xatboshisi O‘zbekiston
Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O‘RQ-829-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Sudyaning voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani qanoatlantirish yoki
qanoatlantirishsiz qoldirish to‘g‘risidagi ajrimi u o‘qib eshittirilgan paytdan
e’tiboran kuchga kiradi va darhol ijro etilishi lozim.
48

Sudyaning voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish to‘g‘risidagi iltimosnoma bo‘yicha chiqargan ajrimi
darhol mazkur ajrimni ijro etishni ta’minlovchi organlar va muassasalarga
yuboriladi, voyaga yetmaganga, uning ota-onasi yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi
shaxslarga, vasiylik va homiylik organiga, advokatga, agar u sud majlisida ishtirok
etgan bo‘lsa, ma’lumot uchun yuboriladi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarni javobgarlikka
tortish yoki jazo choralarini kuchaytirish bilan jinoyatchilikni butunlay bartaraf
etib bo‘lmaydi. Eng muhimi yoshlarning bilim olishi, mehnat qilishi bilan bog‘liq
muammolarni ijobiy hal etishi, huquqiy, pedagogik va psixologik tarbiyani
kuchaytirish yo‘li bilan ko‘zlagan maqsadimizga erishishimiz mumkin. Voyaga
yetmaganlarning individual va ijtimoiy-psixologik rivojlanishiga salbiy ta’sir
qilishi mumkin bo‘lgan “o‘zini tasdiqlash”, “o‘z manfaatlarini boshqalardan ustun
qo‘yish”, “o‘g‘rilik”, “bezorilik”, “buzg‘unchilik”, “qasoskorlik”, “o‘z kuchi va
jasoratini ko‘rsatuvchi” jinoyat turlarini oldini olishga xizmat qiluvchi uslubiy
tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Voyaga yetmagan
jinoyatchining asosiy ijtimoiy-demografik xususiyati bu uning yoshi, jinsi va
oilaviy ahvolidir. Jinoyat Kodeksimizga ko'ra, shaxs 16 yoshdan umumiy jinoiy
javobgarlikka, 14 yoshdan boshlab esa qasddan odam o'ldirish, o'g'rilash, zo'rlash,
jinsiy ko'rinishdagi zo'rlik ishlatish, o'g'rilik, bosqinchilik, tovlamachilik,
talonchilik, jinoyatlar uchun, 13 yoshdan esa aybini og'irlashtiradigan holatlarda
qasddan odam o'ldirish uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi belgilangan. Statistik
ma'lumotlarga ko'ra, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarning
49

katta qismi 16-17 yoshda bo'lgan voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etiladi.[2]
Voyaga yetmaganlar tomonidan asosan mazkur yosh oralig'ida jinoyatlarning sodir
etilishiga turli sabablarni keltirish mumkin. Xususan, mazkur yosh oralig'ida
o'smirlar ta'sirchan va janjalga moyil bo'ladi. Shuningdek, hayotiy tajriba
etishmasligi, ishonuvchanlik, tez hishayajonga berilish, asabiylik, mustaqillikka
bo'lgan tabiiy intilish, o'ziga va atrofdagilarga baho berish mezonlarining
shakllanib ulgurmaganligi natijasida o'smirlar aksariyat hollarda bo'lib o'tayotgan
voqeliklarning asl mohiyatini anglab eta olmaydi. Ushbu omillar inobatga olish
ko'p jihatdan tergov uslubiyoti xususiyatlarini belgilab beradi. Sababi, voyaga
etmaganlar bilan munosabatlarda tergovchi protsessual me'yorlarga rioya
qilishidan tashqari keng miqyosdagi ma'naviy va ruhiy bilimlarga tayanishi lozim.
Voyaga yetmagan jinoyatchi shaxsiyatining keyingi muhim xususiyati uning
jinsidir. Ushbu toifadagi jinoyatchilarning 90-95 % erkak jinsidagi shaxslarbo'lib,
shu yoshdagi aholi qatlamining ko'pchiligini, ya'ni 48-52 % ni tashkil qiladi.
Voyaga yetmagan va jinoyat sodir etgan qizlar esa aholining shu yoshdagi
qatlamiga kiruvchilarning 4-9 % ni tashkil qiladi. Har ikki jinsga taalluqli voyaga
yetmagan jinoyatchilarning bu ko'rsatkichlari mamlakatimizda keyingi o'n yil
mobaynida bir hilligicha saqlanib qolmoqda.
50

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Sh.M.Mirziyoev “Yoshlar forumidagi va ma’naviyat haqidagi” nutqidan 25
dekabr 2020 yil, 18:00 Siyosat.
2. I.A.Karimov Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. Toshkent; Ma’naviyat, 2008
y.
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 7 iyundagi
“Psixologiya sohasida kadrlarni tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish va
jamiyatda huquqbuzarliklarning oldini olish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi”gi 472-
sonli Qarori.
4. Rajabova M. Diniy ekstremizm va terrorchilik. «Adolat» gazetasi. 2000 yil 3
noyabr soni.
5. Usmonaliev M., Karaketov Y. Kriminologiya. Toshkent, «Yangi asr avlodi».
2001 y. 281-bet.
6. Xalq so‘zi” gazetasi, 2017 yil 16 iyun, 119 son, 2-bet.
7. https://president.uz/uz/lists/view/4057
51

8. https://yuz.uz/news/shavkat-mirziyoev-yoshlar-kelajagi-bilan-bogliq-har-
qanday-vazifa-birlamchi-ahamiyatga-ega.
9. www.ziyouz.com kutubxonasi
INTERNET RESURSLAR
1. www.tdpu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.ziyonet.uz
4. www.edu.uz
52

51 bet

Купить