Xalq hokimiyatchiligi - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	47.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Oktyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Xalq hokimiyatchiligi

Sotib olish

O’ Z Б B Е KIS ТО N R Е SPUBLIKASI О LIY V А O’RTA МАХ SUS
ТА ’LI М V А ZIRLIGI
O’ZБBЕKISТОN МILLIY UNIVERSITETI
IJТIМОIY FАNLAR FАКULТЕТI

YURISPRUDENSIYA : BIZNES HUQUQI YO’NALISHI
KURS ISHI
Mavzu: Xalq hokimiyatchiligi
FAN : Konstitutsiyaviy Huquq
Bajardi :
Qabul qiluvchi:

Mundarija
Kirish
I. BOB. Xalq xokimiyatchiligi haqida umumiy tushuncha
1.1. Xalq xokimiyatining yuzaga kelishi
1.2. X alq xokimiyatining asosiy prinsiplarini
II.BOB. X alq xokimiyati qurilishining konstitutsion parametirlari
2.1. Xalq xokimiyati: xalqning jamiyat va davlat ishtiroki
2.2. Xalq xokimiyatining konstitutsion vakolatlari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Hokimiyatning bo’linishi prinsipini joriy qilish faqat
hokimiyat tuzilmalarini normal, yaxshiroq, malakaliroq ishlashini ta’minlash
uchungina emas, avvalo bu prinsip hokimiyatni to’g’ri tashkil qilish natijasida
fuqarolarning huquq va erkinliklarini to’la ta’minlash, manfaatlarini kengroq,
to’laroq ifodalashni maqsad qilib qo’yadi. Chunki, har bir hokimiyat tuzilmasi o’z
vazifasini to’la va malakali bajarsa, huquq buzilishlariga barham beriladi.
Hokimiyatning bo’linishi prinsipi hokimiyat tuzilmalarini bir-biridan holi, mustaqil
bo’lishiga imkon yaratadi. Demokratik davlatda bu, ayniqsa, muhimdir.
Hokimiyatning bo’linishi prinsipi aslo davlat hokimiyatining yagonaligiga putur
yetkazmaydi. Yagona davlat hokimiyati kuchli funksiya va vazifalarni amalga
oshirish zarurligidan kelib chiqib, uning qonunchilik, ijro etish, sud faoliyatini
kuchli, shu sohaga ixtisoslashgan organlar olib borishini nazarda tutadi.
Kurs ishining maqsadi. Davlat hokimiyati o’z ifodasini, erkini majburiy ravishda
qonun, farmon, qaror asosida hayotga tatbiq qiladi.
Kurs ishining vazifasi. Davlat hokimiyati qonunchilik hokimiyati, ijro hokimiyati,
sud hokimiyati orqali ijtimoiy hayotga tatbiq qilinadi
Kurs ishining obyekti. Davlat hokimiyati hamma uchun umummajburiy qoidalar
yaratadi, ularni qo’llaydi va o’zi ham o’rnatilgan qoidalarga amal qiladi. Siyosiy
institutlari, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligini o’z ichiga oladi
Kurs ishining predmeti. Davlat hokimiyati xalq irodasiga tayanadi.
I BOB. Xalq xokimiyatchiligi haqida umumiy tushuncha
Davlat siyosiy institutlar uchun normal siyosiy makon yaratib berishi, ular esa,
ijtimoiy guruhlarning manfaatlarini ifodalashi va himoya qilishga qodir bo’lishi
zarur. Prezidentimizning “Siyosiy partiyalar mavjud bo’lishining asosiy va birdan-
bir prinsipi davlatning konstitutsiyaviy me’yorlarini hurmat qilish va ularga
rioya etishdan iborat bo’lmog’i lozim” - degan so’zlari siyosiy partiyalarning
konstitutsiyaviy tuzumdagi o’rniga berilgan to’g’ri bahodir. O’zbekiston
Konstitutsiyasida mafkuraga munosabat ham huquqiy davlat nazariyasidan kelib
chiqib hal qilingan. Mafkura jamiyatdagi muayyan siyosiy, huquqiy, axloqiy,

diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy qoidalar, fikrlar va g’oyalar majmuidir - deb e’tirof
etsak, albatta, u turli-tuman bo’lishi kerak, degan xulosa paydo bo’ladi. Barchaga
yagona mafkurani singdirish ularning qarashlariga zid holat bo’ladi. Shuning
uchun, O’zbekistonda mafkura va fikrlar xilma-xilligi konstitutsiyaviy darajada
o’rnatildi. Bu yagona mafkuraning hukmron bo’Iishiga yo’l qo’ymaydi. Biron
mafkuraning davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi totalitarizmga olib keladi.
Ijtimoiy hayot mafkuralar xilma-xilligi asosida rivojlanishining belgilanishi
mafkuraning ajralmas qismi bo’lmish fikrlarning xilma-xilligini ta’minlaydi.
Jamiyat rivojini ta’minlovchi asosiy vositalardan biri fikrlar xilma-xilligi, bahs-
munozaralardir. Siyosiy institutlarning xilma-xilligi fikrlar xilma-xilligini
ta’minlovchi vositalardandir. Siyosiy, iqtisodiy masalalarni to’g’ri hal qilishda turli
fikrlar bo’lishi, albatta, zarur. Fikrlar xilma-xilligi hamma sohada foydalidir.
Ayniqsa, turli fikrlilik parlament faoliyatida muhim rol o’ynaydi. Uning natijasida
mukammal qarorlar qabul qilinadi, xato va kamchiliklarga yo’l qo’yilmaydi.
Fikrlar xilma-xilligiga amal qilmagan jamiyat, davlat inqirozga mahkum bo’ladi.
Bu sobiq Ittifoq misolida o’z isbotini topgan. Qaysi mamlakatda erkin fikrlash,
xilma-xil qarashlar mavjud bo’lsa shu mamlakatlarning rivojlanayotganligini
ko’rish mumkin. Shuning uchun mamlakatda barcha jabhalarda, hokimiyat
miqyosida, siyosiy faoliyatda fikrlar xilma-xilligi bo’lishiga ahamiyat berilmoqda.
Buning natijasida fuqarolar ham jamiyatda o’z o’rniga ega ekanligini his qiladi. U
larning fikri, so’zi inobatga olinishiga ishonch hosil qiladi, erkin shaxs sifatida
namoyon bo’ladi. O’zbekistonda siyosiy institutlar va fikrlar xilma-xilligi
Konstitutsiyada hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin
emas, degan qoida asosida kafolatlanadi. Biror-bir mafkura davlat mafkurasi
sifatida o’rnatilsa, unda fikrlar xilma-xilligi to’g’risida gap bo’lishi mumkin emas.
Chunki, bunga hukmron mafkura aslo yo’l qo’ymaydi.
XALQ HOKIMIYATI — o’z-o’zini boshqaruvchi davlat. Unda har bir shaxsning
erkinlik darajasi uning boshqaruvda to’g’ridan-to’g’ri yoki bevosita ishtiroki bilan
belgilanadi. Xalq o’z hokimiyatini o’zi saylaydigan yoki tuzadigan organlar orqali
ro’yobga chiqaradi. Ma’lumki, Konstitutsiya konsitutsiyaviy tuzumning asosiy

shartlaridan biri bo’lmish xalq hokimiyatchiligini mustahkamlab beradi. «Xalq
hokimiyatchiligi» atamasi yunoncha «demokratiya» so’zining aynan tarjimasidir.
Ilk bor yunon shahar davlatida paydo bo’lgan bu so’z butun dunyoga tarqalgan va
siyosiy lug’atdan mustahkam o’rin olgan. Jahondagi demokratik davlatlarning
Konstitutsiyalari «butun hokimiyat xalqqa tegishli» yoki «butun hokimiyat xalq
tomonidan amalga oshdaniriladi», degan tushunchani o’zida mujassamlashtirgan.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasinig 2-bobida «xalq hokimiyatchiligi»
atamasi «hokimiyat manbai» degan atama bilan uzviy bog’langan.
Demokratiyaning asl mohiyati o’z-o’zini boshqarish, o’z hayotini o’z qobiliyatiga,
o’z tafakkuriga va o’z vijdoniga ko’ra qurishdir va buning oqibati uchun
ma’suliyatini ham o’ziga olishdir. O’zbekiston davlat hokimiyatining birdan-bir
manbai xalq bo’lib, davlat xalq irodasini ifodalaydi, uning manfaatlariga xizmat
qiladi. Davlat siyosatini xalqning xohish-irodasi belgilab beradi. Mazkur siyosat
inson va jamiyatning farovonligini, O’zbekistondagi barcha fuqarolarning farovon
turmushini ta’minlashga qaratilgan bo’lishi kerak. Konstitutsiyaning 8-moddasida
qayd etilgan qoida jahondagi hech bir konstitutsiyada uchramaydi. Unda
«O’zbekiston xalqi» tushunchasiga Konstitutsiya darajasida ta’rif berilgan.
O’zbekistonda tug’ilgan, uning zaminida istiqomat va mehnat qilayotgan har bir
kishi, milliy va irqiy mansubligidan, e’tiqodidan qat’i nazar, respublikamizning
teng huquqli fuqarosi bo’lishga munosibdir. O’zbekiston fuqarolari, o’zlarining
nasl-nasabi, irqi, ijtimoiy kelib chiqishi va boshqa holatlardan qat’i nazar,
O’zbekiston xalqini tashkil etadi. Konstitutsiya O’zbekiston xalqini tashkil etuvchi
barcha millat va elatlarning urf-odatlari va milliy an’analari hurmat qilinishini
kafolatlaydi. Insoniyat tajribasi demokratiyaning ikki shaklini ishlab chiqqan:
to’g’ridan-to’g’ri, bevosita demokratiya hamda vakillik demokratiyasi-organlar,
avvalambor, vakillik va boshqa saylab qo’yiladigan organlar orqali amalga
oshiriladigan demokratiya, ya’ni saylov demokatiyasi. Demokratiyaning mazkur
shakllarini bir-biriga qarshi qo’ymaslik lozim, chunki bu ikkala shakl o’ziga xos
ahamiyatga ega va o’zaro uzviy bog’liqdir. To’g’ridan-to’g’ri demokratiya
insonning davlat ishlarini hal qilishda yashirin ovoz berish orqali yoki boshqa

shaklda bevosita ishtirok etish. Vakillik demokratiyasi deb insonning davlat
ishlarini hal etishda o’zi saylagan vakillari, ya’ni deputatlar orqali ishtirok etishiga
aytiladi.Bevosita demokratiya (asosiy qarorlar barcha fuqarolar tomonidan
referendum, yig’in kabilarda qabul qilinadi) va bilvosita demokratiya (qarorlar
saylab qo’yiladigan muassasalar - parlamentlar va boshqalar tomonidan qabul
qilinadi) farqlanadi. Demokratiya institutlari huquqiy davlatda to’la rivojlanadi.
X alq xokimiyatining asosiy prinsiplarini
O’zbekiston о ’ z taqdirini belgilovchi asosiy hujjat — Konstitutsiya qabul
qilishdan ko’zlangan maqsadlardan biri sifatida demokratiya va ijtimoiy adolatga
sadoqatni namoyon qilish ekanligini e’tirof etgan. Davlat o’z faoliyatini inson va
jamiyat farovonligini ko’zlab, ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplari asosida
amalga oshi- radi (14-modda). Davlatning faoliyati, eng avvalo, jamiyat
farovonligini ko’zlashi xalq xohish-irodasiga to’la mos tushadi. Bu yo’lda
davlatning tashkilotchilik qobiliyati, undan foydalanish alohida ahamiyat kasb
etadi. Jamiyat farovonligiga erishish yo’lida iqtisodiy asoslarni yaratish, bozor
munosabatlarini shakllantirish borasida davlatning o’tkazayotgan tadbirlari
konstitutsiyaviy normalarni hayotga tatbiq qilishdir. O’zbekiston faqat demokratik
huquqiy davlat emas, balki demokratik odil davlat qurishni ham maqsad qilib
qo’ygan. Jamiyatda adolat o’rnatilmasa, boshqa amalga oshirilayotgan tadbirlar o’z
samarasini bermaydi. Adolat hamma jabhalarda: siyosiy hayotda, iqtisodda,
turmushning barcha munosabatlarida o’rnatilishi zarur. Adolatning buzilishi og’ir
oqibatlarga, fojiaga sabab bo’ladi. Ijtimoiy adolatni buzish aholini shunda ham
tang ahvolini yanada og’irlashtirib, jiddiy ijtimoiy ziddiyatlarga olib kelishi
mumkin. O’zbekiston bir tuzumdan boshqa tuzumga o’tdi. Ushbu davrda
odamlarning moddiy ahvoli yomonlashuviga olib keladigan, noma’lum, keskin
qarorlar qabul qilishga ham to’g’ri keldi. Ana shunday paytda aholining kam
ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj qismini turli choralar bilan qo’llab-
quvvatlash ijtimoiy adolat prinsipiga amal qilish natijasi bo’ldi. Umuman
O’zbekistonning rivojlanishini belgilovchi tamoyillar orasida kuchli ijtimoiy
himoyani tashkil qilish doimo o’zini sezdirib turadi. Adolat prinsipining namoyon

bo’lishi, mamlakatimiz xalqining munosib, farovon va erkin hayotini ta’minlashga,
har bir kishi huquq va imkoniyatlaridan to’liq foydalanishi uchun zarur sharoitlar
yaratishga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Adolat prinsipining amal qilishi natijasida
respublikamizda osoyishtalik va barqarorlik saqlanib turibdi. Adolat prinsipiga
amal qilish, uni ijtimoiy hayotning barcha sohalarida qo’llashga erishish davlatga
juda qimmatga tushadi. Buning uchun juda katta mablag’lar zarur bo’ladi, lekin
Yurtboshimiz aytganlaridek: “Adolat va haqiqat g’oyasi ijtimoiy hayotimizning
barcha sohalarini qamrab olmog’i darkor. Adolat va haqiqat g’oyasi qonunchilik
faoliyatimizning zamini, bosh yo’nalishi bo’lmog’i shart. Davlatchilik va fuqarolik
munosabatlari, mehnat va uy-joy, nafaqa va soliq, tabiatni muhofaza qilish va
jinoyatchilikka qarshi kurashish masalalari, qo’yingki, hayotimizning hamma
jabhalari ana shu zaminga tayanishi zarur”. Adolat prinsipi davlatchilik tariximizda
azaldan qo’llanib, mansabdor shaxslarga qo’yiladigan talab va bahoning asosi
bo’lgan. Hokimiyat masalasi davlatchilikda muhim masala bo’lib, har qanday
davlatning ajralmas qismini tashkil etadi. Davlat hokimiyatining qanday tashkil
etilishi u tayanadigan prinsiplarga bog’liq. O’zbekiston huquqiy davlat qurishni
maqsad qilib qo’ygan ekan, o’z faoliyatida qonuniylik va adolat prinsiplariga
tayanadi. Ularning real bo’lishi esa, fuqarolar taqdiriga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir
qiladi. Amaldagi O’zbekiston Konstitutsiyasida hokimiyatning xalq manfaatiga
mos tarzda tashkil etilishi uni tom ma’noda xalq hokimiyatchiligi deb atash uchun
asos bo’ladi.Hozirgi davrda jamiyat hayotini, fuqarolar tinchligi, farovonligini
davlatsiz, hokimiyatsiz tasavvur qilish qiyin. Jamiyatning ma’Ium bosqichida
davlat yo’q bo’ladi, degan g’oyalar xomxayol ekanligi hozirgi kunda aniq bo’lib
qoldi. Amalda barcha davlatlar o’zini demokratik davlat deb hisoblaydi (diktatura,
avtoritar davlat bo’lsa ham) va buni konstitutsiyalarida mustahkamlab qo’yishgan.
O’zbekiston ham o’z taraqqiyotini demokratiya bilan bog’ladi va konstitutsiyada
O’zbekistonning demokratik respublika ekanligi belgilab qo’yildi. Demokratiya
atamasi turli ma’nolarda ishlatilsa ham, uning mag’zini “xalq hokimiyati”
tushunchasi tashkil etadi. Demokratik davlat hokimiyat xalqqa tegishliligini
bildiradi. Bunda hokimiyat nafaqat xalqqa tegishli, balki hokimiyatning o’zi

xalqdan vujudga kelishi, uning yagona manbai xalq ekanligi bilan xarakterlanadi.
O’zbekiston — demokratik davlat. Bu xalq hokimiyati amal qilishini bildiradi.
Davlat siyosiy hokimiyatini amalga oshirar ekan, xalqdan vakolat oladi.
Konstitutsiyaning Xalq hokimiyatchiligi.II bobida: “Xalq davlat hokimiyatining
birdan-bir manbaidir”, — deb belgilangan Demokratik jamiyat hisoblanuvchi
O’zbekistonda hokimiyat xalqqa tegishli. Ana shu hokimiyat samarali ishlashi,
undan barcha manfaatdor bo’lishi uchun u to’g’ri tashkil qilinishi kerak. Xalq
hokimiyatini to’g’ri va samarali tashkil qilish vositalaridan eng samaralisi va
sinovdan o’tgani hokimiyatni davlat hokimiyati orqali amalga oshirishdir. Chunki,
davlat uzoq yillar davomida hokimiyatni amalga oshirish bilan shug’ullanadi va
katta tajriba to’plagan. Bu faoliyatni yaxshiroq amalga oshirish maqsadida davlat
faoliyati, tuzilishi takomillashtirilib boriladi. Xalq davlat hokimiyatini amalga
oshiruvchi organ va mansabdor shaxslarni saylashda, tayinlashda bevosita yoki
vakillari orqali ishtirok etadi. Ular xalq oldida mas’uliyatli hisoblanadi. Vakolatni
xalqdan olgach, o’zlarining faoliyatini xalq manfaatlariga xizmat qilishga qaratadi.
O’zbekistonda davlat faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga
qaratilgan yo’l ham xalq hokimyatini kuchaytirishga qaratilgandir. Xalqning
xohish istagi davlat siyosatini belgilashda hal qiluvchi o’rin egallaydi. O’zbekiston
Respublikasida, barcha demokratik davlatlar singari, davlat hokimiyati xalq
manfaatlarini ko’zlab va Respublika Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul
qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi (7-
modda). Demak, birinchidan, davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko’zlashi kerak,
ikkinchidan, davlat hokimiyati konstitutsiya va maxsus qonunlar vakolat bergan
organlar tomonidangina amalga oshiriladi. Konstitutsiya davlat hokimiyatining uch
turdagi hokimiyat tarmoqlari: qonunchilik, ijro, sud organlari tomonidan amalga
oshirilishini belgilagan. Asosiy qonunda davlat boshlig’i - Prezident, qonunchilik
hokimiyatini amalga oshiruvchi Oliy Majlis va uning palatalari vakolatlari belgilab
qo’yilgan. Konstitutsiyadan tashqari yana bir necha qonunlar mavjud bo’lib, ularda
davlat hokimiyatini amalga oshiruvchi organlar vakolatlari belgilangan, jumladan,
“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to’g’risida”gi,

“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to’g’risida”gi, ‘“Sudlar
to’g’risida’gi, “O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to’g’risidagi,
“Mahalliy davlat hokimiyati to’g’risida”gi qonunlarda. Birinchi. Vazirlar
Mahkamasi vakolatlari tizimlashtirildi va aniqlashtirildi, uning 6-ta vakolati
bandlarda aniq-ravshan etib ifodalandi. Muqaddam 98-moddaning 2011 yilgi
tahririda uning atigi 2 ta vakolati aniq ko’rsatilgan bo’lsa, endilikda ularning soni 6
taga yetdi. Xususan, Vazirlar Mahkamasi ilgari faqatgina iqtisodiyotning, ijtimoiy
va ma’naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlik qilishi belgilangan bo’lsa
endilikda ushbu sohalar moliyaviy, pul-kredit siyosati yuritilishi, fan, madaniyat,
ta’lim, sog’liqni saqlashni hamda iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning boshqa
tarmoqlarini rivojlantirish bo’yicha dasturlar ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi
uchun javobgar bo’lishi bilan to’ldirildi. Shuningdek, fuqarolarning iqtisodiy,
ijtimoiy va boshqa huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo’yicha
chora-tadbirlarni amalga oshirish, davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari ishini
muvofiqlashtirish va yo’naltirish, ularning faoliyati ustidan qonunda belgilangan
tartibda nazoratni ta’minlash; O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari yuzasidan
ma’ruzalar taqdim etish kabi yangi vakolat va vazifalar belgilandi. O’zbekiston o’z
taraqqiyotiga jahon davlatchilik taraqqiyotidagi eng ijobiy xususiyatlarni,
prinsiplarni amalda qo’llash orqali erishishni maqsad qilib qo’ygan. Davlatni
tashkil etish, davlat hokimiyatini amalga oshirish masalasida ham barcha
rivojlangan mamlakatlar tajribasida qo’llanilib kelinayotgan va amalda o’zini
oqlagan davlat hokimiyati tizimining hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi prinsipini konstitutsiyada mustahkamlash
va amalda qo’llash yo’lidan bordi. Hayotda va ayrim yuridik manbalarda
“hokimiyat bo’linishi prinsipi” degan atama uchrab turadi. Aslida esa, davlat
hokimiyati yagona, u bo’linmaydi. Bo’linish deganda faqat davlat hokimiyati
tizimining tarmoqlarga bo’linishi tushunilishi kerak. Agar davlat hokimiyatini bir
katta daraxt deb olsak, daraxtning shoxlari shu hokimiyatning tarmoqlaridir.
Daraxt shoxlarga bo’linishi bilan butunlay bo’linib ketmaganidek, hokimiyat

tizimining tarmoqlarga bo’linishi bilan hokimiyatning yagonaligiga putur
yetmaydi, chunki u bo’linib ketmaydi. Davlat hokimiyatini alohida tarmoqlar
tomonidan amalga oshirilishi hokimiyatning samarasini oshiradi. Chunki ular shu
ishga ixtisoslashgan. O’zbekiston mustaqillikka erishgach, mustaqillikning birinchi
huquqiy asosi “O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida”gi
1991-yil 31-avgust Qonunida birinchi marta hokimiyat tizimi hokimiyatning
bo’linishi prinsipida tashkil qilinishi ko’rsatilgan. Keyinchalik Konstitutsiyaning
11-moddasida: “O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi
hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi
prinsipiga asoslanadi”, — deb belgilandi. Shu asosda O’zbekistonda hokimiyatni
amalga oshiruvchi organlar tizimi barpo etildi. Mamlakatimizda qonunchilik
hokimiyati Oliy Majlis, ijro hokimiyati Vazirlar Mahkamasi va hokimlar, sud
hokimiyati Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy Xo’jalik sudi va hududiy tuzilish-
lardagi sudlar orqali amalga oshiriladi. Hokimiyatning bo’linishi prinsipidan kelib
chiqib, har bir alohida hokimiyat tuzilmalarining vakolatlari aniq belgilab
qo’yiladi. Hokimiyat bo’linishi prinsipi faqat vakolatlarni aniq belgilab
qo’yishnigina nazarda tutmaydi.

II BOB. X alq xokimiyati qurilishining konstitutsion parametrlari
O’zbekiston xalqi. Xalqning jamiyat va davlat hayotida ishtiroki. Xalq nomidan
ish olib borish Konstitutsiyaning 8-moddasida: “O’zbekiston xalqini millatidan
qat’i nazar, O’zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi, qisqa huquqiy
ta’rif berilgan. Xalq tushunchasini aniqlash huquqiy munosabatlarda muhim o’rin
egallaydi. Chunki, O’zbekistonda kimlar yashashidan qat’i nazar, davlat
boshqaruvida faqat xalq ishtirok etadi, xalq esa O’zbekiston fuqarolaridir.
0’zbekiston fuqarosi bo’lmagan shaxslar, ya’ni xorijiy mamlakat fuqarolari yoki
fuqaroligi bo’lmagan shaxslar davlat boshqaruvida, idora ishlarida ishtirok
etmaydi. O’zbekiston xalqi, ya’ni fuqarolarigina davlat boshqaruvida ishtirok
etadi. O’zbekiston xalqini davlatni boshqarish ishlarida ishtiroki ularning siyosiy
huquqlari hisoblangani uchun bunday huquqlar siyosiy huquqlarga taalluqli

Konstitutsiya normalarida belgilab qo’yilgan. Konstitutsiyaning 32-moddasiga
asosan, O’zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini
boshqarishda bevosita hamda o’z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar.
Bunday ishtirok etish o’zini-o’zi boshqarish, referendum bilan amalga oshiriladi.
Bu yerda xalqning davlat hayotida ishtirok etish yo’llari aniq belgilab qo’yilgan.
Bundan tashqari, Konstitutsiyaning 9-moddasida: “Jamiyat va davlat hayotining
eng muhim masalalari xalq muhokamasiga taqdim etiladi, umumiy ovozga
(referendumga) qo’yiladi”, - deb belgilangan. O’zbekiston mustaqillikka
erishgandan keyingi davrda, haqiqatan ham, eng muhim masalalar xalq
muhokamasiga taqdim etilganligini, shuningdek referendumga qo’yilib, hal
qilinganligini ko’ramiz. Bularni misollar bilan ko’rsatish mumkin. Agar
Konstitutsiyaning ijtimoiy hayotdagi o’rnini ko’radigan bo’lsak, undan muhim
hech narsa yo’q. Konstitutsiya loyihasi ishlangach, u uzoq vaqt xalq
muhokamasiga qo’yildi. Muhokama natijasida tushgan fikr-mulohazalar asosida
loyihaga ko’pgina tuzatishlar, qo’shimchalar kiritildi. Muhokama asosida xalq
Konstitutsiyani yaratishda bevosita ishtirok etish imkoniyatiga ega bo’ldi. Yoki,
keyingi vaqtda qabul qilinayotgan ko’plab qonun loyihalari, albatta, xalq
muhokamasiga qo’yildi va ularning istak-mulohazalari qonunlarning qabul
qilinishida inobatga olindi. O’zbekiston mustaqil davlat bo’lgach, davlat
rivojlanish tarixida referendum degan hodisa (voqelik) uchraydigan bo’ldi. Uning
natijasida, mustaqilligimiz xalq tomonidan ma’qullandi, prezidentning vakolat
muddati 5 yildan 7 yilga o’zgartirildi va nihoyat, ikki palatali parlament tashkil
qilindi. Demak, eng muhim masalalarga xalq o’z munosabatini bildirdi, xalqning
ovozi shu masalalarni hal qilishda asosiy rol o’ynadi. Xalq davlat boshqaruvida
muhokamalarda, referendumda ishtirok etish bilan qatnashar ekan, bular haqida
aniqroq tushunchaga ega bo’lish zarur. Umumxalq muhokamasi nima, umumxalq
ovozi (reterendum) nima, degan savollar tez-tez uchrab turadi. Umumxalq
muhokamasida ma’lum bir masala yoki loyiha ommaviy axborot vositalari orqali
e’lon qilinadi. Xalq uni o’rganib, o’z istak, mulohaza, takliflarini omntaviy axborot
vositalari orqali bildiradi yoki pochta orqali yoki shaxsan tegishli organlarga

yetkazadi. Muhokamada loyihani u yoki bu qoida, normalariga o’zgartirish, biror
qo’shimcha kiritish, mavjud norma, qoidalarni olib tashlash haqida fikr bildiriladi,
qanday fikr-mulohazalarni inobatga olish yoki rad etish tegishli organ, komissiya
vakolatiga kiradi. Muhokama bir necha kun, hafta yoki oylab davom etishi
mumkin. Muhokamada qancha odam ishtirok etishi belgilab qo’yilmaydi.
Umumxalq ovozi (referendum) masalani uzil-kesil hal qilish uchun yoki qonun
loyihasini qabul qilish uchun o’tkaziladi. Bunda masala ijobiy hal qilinadi yoki rad
etiladi. Referendumda qancha xalq ishtirok etishi, qanchasining ovoz berishi
masalaning hal qilinishini belgilaydi. U saylovdagi kabi ovoz berish orqali hal
qilinadi. Uni saylovdan farqi, saylovda aniq nomzodlarga ovoz berilsa,
referendumda aniq masalaga ovoz beriladi. Xalq davlat hayotida boshqa usullar
orqali ham ishtirok etadi. Masalan: saylov orqali, davlat organlarining faoliyatini
nazorat qilish orqali. Bu masalalar keyingi mavzularda o’rganiladi. O’zbekiston
Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining referendumi to’g’risida” maxsus
qonun bo’lib, u nima uchun referendum o’tkazilishi, referendum predmeti
bo’lmaydigan masalalar doirasi, qanday hollarda referendum o’tkazish mumkin
emasligi, referendum o’tkazishning asosiy prinsiplari va referendum o’tkazish
tartibini belgilab qo’ygan. Qonunga asosan referendum o’tkazish tashabbusi
huquqiga, Respublika fuqarolari, Oliy Majlisning palatalari, O’zbekiston
Prezidenti ega. Fuqarolar referendum o’tkazish tashabbusi bilan chiqadigan bo’lsa,
bunday tashabbusni referendumda ishtirok etuvchilarning kamida besh foizi
qo’llab-quvvatlaganda, tashabbus amalga oshiriladi. Referendum O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tayinlanadi. O’zbekiston Prezidenti
referendum o’tkazish tashabbusi bilan chiqqan taqdirda, Oliy Majlisga murojaat
etishi yoki referendum o’tkazish to’g’risida o’z qarorini qabul qilishi mumkin.
Referendum o’tkazishda saylovlar vaqtidagi asosiy prinsiplar, tartiblar qo’llaniladi.
Referendum o’tkazish, uning natijalarini aniqlash, e’lon qilishda Markaziy saylov
komissiyasi ishtirok etadi. Referendumda qabul qilingan qaror respublikaning
butun hududida majburiy kuchga ega bo’ladi va davlat hokimiyati tomonidan
tasdiqlanishi shart emas. Yuqorida qayd etilganidek, xalq o’z xohish-irodasini

amalga oshirishni davlatga topshirgan. Bu qonuniy asosga ega. Lekin, davlat juda
murakkab tuzilma, uni harakatga keltiruvchi, yurgizuvchi ko’plab mansablar,
organlar mavjud. Xalq hokimiyatning yagona manbai bo’lsada, hamma vaqt,
hamma joyda to’g ‘ridan-to’g’ri harakat qila olmaydi. Buning imkoniyati ham
yo’q. Shuning uchun, xalq nomidan harakat qiluvchilar doirasi aniq chegaralab
qo’yilgan. O’zbekiston Konstitutsiyasining 10-moddasida: “O’zbekiston xalqi
nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi
mumkin”, - deb mustahkamlab qo’yilgan. Bu sharafli va mas’uliyatli vazifani Oliy
Majlis bilan Prezident mamlakat ichkarisida ham, tashqi munosabatlarda ham
amalga oshiradi. Oliy Majlis ham, Prezident ham xalq vakilligining oliy ko’rinishi.
O’zbekiston Oliy Majlisi ikki palatadan iborat bo’lib, quyi palata - Qonunchilik
palatasi xalq tomonidan bevosita saylangan deputatlardan iborat bo’lsa, yuqori
palata Senatning a’zolari senatorlar xalq saylagan mahalliy Kengash deputatlaridan
va Prezident tayinlagan senatorlardan iborat. Quyi palata deputatlarini saylashda
xalq bevosita ishtirok etsa, Senatni shakllantirishda vakillari orqali ishtirok etadi.
Oliy Majlis oliy vakillik va yagona qonunchilik organidir. Shuning uchun ularning
xalq nomidan ish olib borishi asoslidir. Prezident - davlat boshlig’i. O’zbekistonda
Prezident bevosita xalq tomonidan saylanadi, u xalqdan to’g’ridan-to’g ri vakolat
oladi. Prezidentning bunday vakolatga egaligi Konstitutsiyaning yana boshqa
moddasida ham ko’rsatilgan: “O’zbekiston Respublikasining Prezidenti: mamlakat
ichkarisida va xalqaro munosabatlarda О’zbekiston Respublikasi nomidan ish
ko’radi” (93-modda). Prezidentning ham xalq nomidan, ham davlat nomidan ish
olib borishining ma’nosi bor. Chunki, davlat xalq hokimiyatini ta’sarruf
etuvchi tuzilma bo’lsa, Prezident xalq saylagan, ma’qullagan davlat boshlig’i.
Nihoyat Konstitutsiyamizning 98-moddasi 2014-yilda ham yangi tahrirda bayon
etildi. Endilikda 98-modda 9 qismdan iborat bo’lgan maqbul ko’rinishga keldi. 98-
moddaning 2014-yildagi yangi tahriri 6 ta yangi qoidani belgilab berdi.Ikkinchi.
Vazirlar Mahkamasi ilgari “amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq” qaror va
farmoyishlar chiqargan bo’lsa, endilikda ushbu vakolat “konstitutsiyaviy normalar
doirasida va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq” amalga oshirilishi belgilandi.

Uchinchi. Vazirlar Mahkamasi ilgari o’z faoliyatida “O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi” oldida javobgar bo’lgan
bo’lsa, endilikda ustuvorlik o’zgarib, javobgarlik dastlab O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi va undan keyin O’zbekiston Respublikasi Prezidenti oldida etib
belgilandi. To’rtinchi. Ilgari amaldagi Vazirlar Mahkamasi o’z vakolatlarini
zimmasidan soqit qilgach, Vazirlar Mahkamasining yangi tarkibi
shakllantirilguniga qadar hukumat qanday faoliyat yuritishi masalasi ochiq qolgan
edi. Endilikda ushbu muammo hal etildi – amaldagi Vazirlar Mahkamasi uning
yangi tarkibi shakllantirilguniga qadar mamlakat Prezidentining qaroriga muvofiq
o’z faoliyatini davom ettirib turishi belgilandi. O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 98-moddasi, unda belgilangan ijro hokimiyatini tashkil
etishning demokratik prinsip va qoidalari amaldagi qonun hujjatlarida
mustahkamlangan va sezilarli darajada boyitilgan. Xususan, “O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to’g’risida”gi Qonuni 2003-yil 29 avgustda
yangi tahrirda qabul qilingan bo’lsa, 2003-yildan 2017-yilga qadar ushbu Qonunga
jami 9 marotaba o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi (2007, 2008, 2009, 2011,
2014 va 2015 yillarda – 2 martadan hamda 2016 yil). Bularning barchasi o’z
navbatida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi faoliyati mustaqillik
yillarida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan qoida va
prinsiplar asosida izchil takomillashib kelayotganligidan dalolat bermoqda.

Xalq xokimiyatining konstitutsion vakolatlari
O’zbekiston xalqi. Xalqning jamiyat va davlat hayotida ishtiroki. Xalq nomidan
ish olib borish Konstitutsiyaning 8-moddasida: “O’zbekiston xalqini millatidan
qat’i nazar, O’zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi”, degan qoida
belgilanib, unda “xalq” tushunchasiga aniq, qisqa huquqiy ta’rif berilgan. Xalq
tushunchasini aniqlash huquqiy munosabatlarda muhim o’rin egallaydi. Chunki,
O’zbekistonda kimlar yashashidan qat’i nazar, davlat boshqaruvida faqat xalq
ishtirok etadi, xalq esa, O’zbekiston fuqarolaridir. O’zbekiston fuqarosi bo’lmagan
shaxslar, ya’ni xorijiy mamlakat fuqarolari yoki fuqaroligi bo’lmagan shaxslar
davlat boshqaruvida, idora ishlarida ishtirok etmaydi. O’zbekiston xalqi, ya’ni
fuqarolarigina davlat boshqaruvida ishtirok etadi. O’zbekiston xalqini davlatni
boshqarish ishlarida ishtiroki ularning siyosiy huquqlari hisoblangani uchun
bunday huquqlar siyosiy huquqlarga taalluqli Konstitutsiya normalarida belgilab
qo’yilgan. Konstitutsiyaning 32-moddasiga asosan, O’zbekiston Respublikasining
fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o’z vakillari
orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o’zini o’zi
boshqarish, referendumlar o’tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil
etish bilan amalga oshiriladi. Bu yerda xalqning davlat hayotida ishtirok etish
yo’llari aniq belgilab qo’yilgan. Bundan tashqari, Konstitutsiyaning 9-moddasida:
“Jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari xalq muhokamasiga taqdim
etiladi, umumiy ovozga (referendumga) qo’yiladi”, -deb belgilangan. O’zbekiston
mustaqillikka erishgandan keyingi davrda, haqiqatan ham, eng muhim masalalar
xalq muhokamasiga taqdim etilganligini, shuningdek referendumga qo’yilib, hal
qilinganligini ko’ramiz.Bularni misollar bilan ko’rsatish mumkin. Agar
Konstitutsiyaning ijtimoiy hayotdagi o’rnini ko’radigan bo’lsak, undan muhim
hech narsa yo’q. Konstitutsiya loyihasi ishlangach, u uzoq vaqt xalq
muhokamasiga qo’yildi. Muhokama natijasida tushgan fikr-mulohazalar asosida
loyihaga ko’pgina tuzatishlar, qo’shimchalar kiritildi. Muhokama asosida xalq
Konstitutsiyani yaratishda bevosita ishtirok etish imkoniyatiga ega bo’ldi. Yoki,
keyingi vaqtda qabul qilinayotgan ko’plab qonun loyihalari, albatta, xalq

muhokamasiga qo’yildi va ularning istak-mulohazalari qonunlarning
qabul qilinishida inobatga olindi.O’zbekiston mustaqil davlat bo’lgach, davlat
rivojlanish tarixida referendum degan hodisa (voqelik) uchraydigan bo’ldi. Uning
natijasida, mustaqilligimiz xalq tomonidan ma’qullandi, prezidentning vakolat
muddati 5 yildan 7 yilga o’zgartirildi va nihoyat, ikki palatali parlament tashkil
qilindi. Demak, eng muhim masalalarga xalq o’z munosabatini bildirdi, xalqning
ovozi shu masalalarni hal qilishda asosiy rol o’ynadi. Xalq davlat boshqaruvida
muhokamalarda, referendumda ishtirok etish bilan qatnashar ekan, bular haqida
aniqroq tushunchaga ega bo’lish zarur. Umumxalq muhokamasi nima, umumxalq
ovozi (reterendum) nima, degan savollar tez-tez uchrab turadi. Umumxalq
muhokamasida ma’lum bir masala yoki loyiha ommaviy axborot vositalari orqali
e’lon qilinadi. Xalq uni organib, o’z istak, mulohaza, takliflarini ommaviy axborot
vositalari orqali bildiradi yoki pochta orqali yoki shaxsan tegishli organlarga
yetkazadi. Muhokamada loyihani u yoki bu qoida, normalariga o’zgartirish, biror
qo’shimcha kiritish, mavjud norma, qoidalarni olib tashlash haqida fikr bildiriladi,
qanday fikr-mulohazalarni inobatga olish yoki rad etish tegishli organ, komissiya
vakolatiga kiradi. Muhokama bir necha kun, hafta yoki oylab davom etishi
mumkin. Muhokamada qancha odam ishtirok etishi belgilab qo’yilmaydi.
Umumxalq ovozi (referendum) masalani uzil-kesil hal qilish uchun yoki qonun
loyihasini qabul qilish uchun o’tkaziladi. Bunda masala ijobiy hal qilinadi yoki rad
etiladi. Referendumda qancha xalq ishtirok etishi, qanchasining ovoz berishi
masalaning hal qilinishini belgilaydi. U saylovdagi kabi ovoz berish orqali hal
qilinadi. Uni saylovdan farqi, saylovda aniq nomzodlarga ovoz berilsa,
referendumda aniq masalaga ovoz beriladi. Xalq davlat hayotida boshqa usullar
orqali ham ishtirok etadi. Masalan: saylov orqali, davlat organlarining faoliyatini
nazorat qilish orqali. Bu masalalar keyingi mavzularda o’rganiladi.
O’zbekiston Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining referendumi
to’g’risida”, maxsus qonun bo’lib, u nima uchun referendum o’tkazilishi,
referendum predmeti bo’lmaydigan masalalar doirasi, qanday hollarda referendum
o’tkazish mumkin emasligi, referendum o’tkazishning asosiy prinsiplari va

referendum o’tkazish tartibini belgilab qo’ygan. Qonunga asosan referendum
o’tkazish tashabbusi huquqiga, Respublika fuqarolari, Oliy Majlisning palatalari,
O’zbekiston Prezidenti ega. Fuqarolar referendum o’tkazish tashabbusi bilan
chiqadigan bo’lsa, bunday tashabbusni referendumda ishtirok etuvchilarning
kamida besh foizi qo’llab-quvvatlaganda, tashabbus amalga oshiriladi.
Referendum O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tayinlanadi.
O’zbekiston Prezidenti referendum o’tkazish tashabbusi bilan chiqqan taqdirda,
Oliy Majlisga murojaat etishi yoki referendum o’tkazish to’g’risida o’z qarorini
qabul qilishi mumkin. Referendum o’tkazishda saylovlar vaqtidagi asosiy
prinsiplar, tartiblar qo’llaniladi.Referendum o’tkazish, uning natijalarini aniqlash,
e’lon qilishda Markaziy saylov komissiyasi ishtirok etadi. Referendumda qabul
qilingan qaror respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega bo’ladi va
davlat hokimiyati tomonidan tasdiqlanishi shart emas. Yuqorida qayd etilganidek,
xalq o’z xohish-irodasini amalga oshirishni davlatga topshirgan. Bu qonuniy
asosga ega. Lekin, davlat juda murakkab tuzilma, uni harakatga keltiruvchi,
yurgizuvchi ko’plab mansablar, organlar mavjud. Xalq hokimiyatning yagona
manbai bo’lsada, hamma vaqt, hamma joyda to’g ‘ridan-to’g ‘ri harakat qila
olmaydi. Buning imkoniyati ham yo’q. Shuning uchun, xalq nomidan harakat
qiluvchilar doirasi aniq chegaralab qo’yilgan. O’zbekiston Konstitutsiyasining 10-
moddasida: “O’zbekiston xalqi nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi
va Prezidenti ish olib borishi mumkin”, - deb mustahkamlab qo’yilgan. Bu sharafli
va mas’uliyatli vazifani Oliy Majlis bilan Prezident mamlakat ichkarisida ham,
tashqi munosabatlarda ham amalga oshiradi. Nima uchun faqat Oliy Majlis va
Prezident? Oliy Majlis ham, Prezident ham xalq vakilligining oliy ko’rinishi.
O’zbekiston Oliy Majlisi ikki palatadan iborat bo’lib, quyi palata - Qonunchilik
palatasi xalq tomonidan bevosita saylangan deputatlardan iborat bo’lsa, yuqori
palata - Senatning a’zolari - senatorlar xalq saylagan mahalliy Kengash
deputatlaridan va Prezident tayinlagan senatorlardan iborat. Quyi palata
deputatlarini saylashda xalq bevosita ishtirok etsa, Senatni shakllantirishda
vakillari orqali ishtirok etadi. Oliy Majlis oliy vakillik va yagona qonunchilik

organidir. Shuning uchun ularning xalq nomidan ish olib borishi asoslidir.
Prezident - davlat boshlig’i. O’zbekistonda Prezident bevosita xalq tomonidan
saylanadi, u xalqdan to’g’ridan-to’g’ri vakolat oladi. Prezidentning bunday
vakolatga egaligi Konstitutsiyaning yana boshqa moddasida ham ko’rsatilgan:
“O’zbekiston Respublikasining Prezidenti: mamlakat ichkarisida va xalqaro
munosabatlarda О’zbekiston Respublikasi nomidan ish ko’radi” (93-modda).
Prezidentning ham xalq nomidan, ham davlat nomidan ish olib borishining
ma’nosi bor. Chunki, davlat xalq hokimiyatini ta’sarruf etuvchi tuzilma bo’lsa,
Prezident xalq saylagan, ma’qullagan davlat boshlig’i. Nihoyat
Konstitutsiyamizning 98-moddasi 2014-yilda ham yangi tahrirda bayon etildi.
Endilikda 98-modda 9 qismdan iborat bo’lgan maqbul ko’rinishga keldi. 98-
moddaning 2014-yildagi yangi tahriri 6 ta yangi qoidani belgilab berdi. Ikkinchi.
Vazirlar Mahkamasi ilgari “amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq” qaror va
farmoyishlar chiqargan bo’lsa, endilikda ushbu vakolat “konstitutsiyaviy normalar
doirasida va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq” amalga oshirilishi belgilandi.
Uchinchi. Vazirlar Mahkamasi ilgari o’z faoliyatida “O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi” oldida javobgar bo’lgan
bo’lsa, endilikda ustuvorlik o’zgarib, javobgarlik dastlab O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi va undan keyin O’zbekiston Respublikasi Prezidenti oldida etib
belgilandi. To’rtinchi. Ilgari amaldagi Vazirlar Mahkamasi o’z vakolatlarini
zimmasidan soqit qilgach, Vazirlar Mahkamasining yangi tarkibi
shakllantirilguniga qadar hukumat qanday faoliyat yuritishi masalasi ochiq qolgan
edi. Endilikda ushbu muammo hal etildi – amaldagi Vazirlar Mahkamasi uning
yangi tarkibi shakllantirilguniga qadar mamlakat Prezidentining qaroriga muvofiq
o’z faoliyatini davom ettirib turishi belgilandi.O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 98-moddasi, unda belgilangan ijro hokimiyatini tashkil
etishning demokratik prinsip va qoidalari amaldagi qonun hujjatlarida
mustahkamlangan va sezilarli darajada boyitilgan. Xususan, “O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to’g’risida”gi Qonuni 2003-yil 29-avgustda
yangi tahrirda qabul qilingan bo’lsa, 2003-yildan 2017-yilga qadar ushbu Qonunga

jami 9 marotaba o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi (2007, 2008, 2009, 2011,
2014 va 2015 yillarda – 2 martadan hamda 2016 yil). Bularning barchasi o’z
navbatida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi faoliyati mustaqillik
yillarida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan qoida va
prinsiplar asosida izchil takomillashib kelayotganligidan dalolat bermoqda. 2017-
2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi yangilangan Konstitutsiyani hayotga
joriy etish bo’yicha chora-tadbirlar muhokama qilindi O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 8-may kuni Oliy Majlis palatalari, siyosiy
partiyalar, sud va ijro etuvchi hokimiyat organlari rahbarlari hamda jamoatchilik
faollari bilan muloqot qildi.Unda yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasini qabul qilish bo’yicha shu yil 30-aprelda bo’lib o’tgan referendum
yakunlari haqida so’z bordi.Davlatimiz rahbari o’z nutqida yangilangan
Konstitutsiyamizda barcha qatlam manfaatlari inobatga olinganligi, uni ishlab
chiqishda aholi faol ishtirok etganligi hamda referendum orqali qabul qilinganligi
ushbu hujjatning chinakam xalq Konstitutsiyasi bo’lganidan dalolat ekanligini
ta’kidladi. Konstitutsiyamiz loyihasini muhokama qilishdan boshlab to uni qabul
qilguncha bo’lgan davrda o’tkazilgan umumxalq muhokamalarida millionlab
yurtdoshlarimiz faol ishtirok etdilar. Shu nuqtai nazardan qaraganda, yangilangan
Konstitutsiyamizning chinakam muallifi xalqimiz bo’ldi, deb aytishga barcha
asoslarimiz bor. Eng muhimi, endi islohotlarimiz yo’lidan hech qachon ortga
qaytmaymiz, “inson – jamiyat – davlat”, degan yangi tizim asosida faqat va faqat
oldinga qarab boramiz, – dedi Prezident Shavkat Mirziyoyev.Dunyoda kundan-
kunga yangi sinovlar, xavf-xatar va tahdidlar paydo bo’layotgan vaziyatda
Konstitutsiyada O’zbekiston “suveren davlat” sifatidagi maqomini mustahkamladi.
– Shunday murakkab vaziyatda, har bir ishimizda, qabul qilayotgan barcha qonun
va qarorlarimizda faqat va faqat xalqimiz, Vatanimiz manfaatlari eng ustuvor
o’rinda turishi shart, – dedi davlat rahbari. Yangilangan Konstitutsiyada
O’zbekiston “ijtimoiy davlat” degan tamoyil muhrlanib, davlatning bu sohadagi
majburiyatlari bilan bog’liq normalar 3 baravarga oshdi. – Bu raqamni aytish oson,

lekin uni amalda ta’minlash uchun juda ko’p ishlashimiz zarur. Bunga davlat
byudjetidan har yili qo’shimcha 30-40 trillion so’m ajratish kerak bo’ladi. Buning
hisobidan, har yili yuzlab yangi bog’chalar, maktab va shifoxonalar qurishimiz
lozim.Yoshlar siyosatini, ta’lim-tarbiya, ilm-fan, madaniyat va sport sohalarini
rivojlantirishni ustuvor vazifa sifatida yuqori bosqichga ko’tarish bo’yicha ham
yangi imkoniyatlarni safarbar etamiz.Nuroniylar, yolg’iz keksalar, nogironligi
bo’lgan insonlar, alohida e’tiborga muhtoj aholi qatlamiga ijtimoiy xizmatlar
ko’lamini yanada kengaytiramiz. Ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalar
miqdorini muntazam oshirib boramiz, – dedi Prezident.Konstitutsiyada
O’zbekiston “huquqiy davlat” degan tamoyil ham qat’iy qilib belgilanib, inson
huquq va erkinliklari borasidagi normalar 3 baravarga ko’paytirildi.Shaxsni
sudning qarorisiz 48 soatdan ortiq muddat ushlab turish mumkin emasligi,
odamlarning huquq va erkinliklarini cheklash bilan bog’liq barcha harakatlarga
faqat sud qarori asosida yo’l qo’yilishi, ayblanuvchi va sudlanuvchilarning “sukut
saqlash” huquqi mustahkamlandi.“Inson qadri uchun” tamoyili Konstitutsiyada,
qonunlarimizda va davlat idoralari faoliyatida bosh mezon bo’lishi shartligi,
insonning sha’ni va qadr-qimmati daxlsizligi, hech narsa ularni kamsitish uchun
asos bo’lishi mumkin emasligi belgilab qo’yildi. Bu – avvalambor barcha sohada
qonun ustuvorligi ta’minlanadi, degani. Bundan buyon, qonunlardagi noaniqliklar
inson foydasiga hal bo’ladi. Eng muhimi, “Qonun – muqaddas, har qanday holatda
ham adolatni qaror toptirish shart!” degan qarash jamiyatning har bir a’zosi,
ayniqsa, mansabdorlar uchun hayot qoidasiga aylanishi kerak, – dedi davlatimiz
rahbari. Yangi tahrirdagi Konstitutsiya O’zbekistonning “demokratik davlat”
sifatidagi maqomini ham mustahamladi. Mamlakatimizda inson va biznesning
og’irini yengil qiladigan, ularga sifatli xizmat ko’rsatadigan ixcham va samarali
boshqaruv tizimini joriy etish maqsadida keng ko’lamli ma’muriy islohotlar
boshlanib, hukumat va vazirliklar ixchamlashdi, ish uslubi o’zgartirildi .
Hokimiyat tizimida davlat hokimiyati.Hokimiyat ijtimoiy kategoriya (hodisa)
bo’lib, kishilik jamiyatining barcha davrida (hatto davlat bo’lmagan davrda ham)
mavjud bo’lgan. Hokimiyat doimiy ravishda ijtimoiy munosabatlarga, shaxsiy

munosabatlarga ta’sir qilib kelgan. Hokimiyat boshqalarga nisbatan ustun turish,
buning uchun kuchga ega bo’lish va boshqalarga nisbatan ta’sir qila olishdir. Agar
hokimiyatga tushunish oson bo’lgan eng oddiy ta’rif beradigan bo’lsak, u ijtimoiy
hodisa; kishilik jamiyatining barcha bosqichlarida mavjud bo’lgan va jamiyat
rivojlanishi bilan rivojlanib borgan; hokimiyatning rivojlanishi jamiyat rivojiga
yoki aksincha, jamiyat rivoji hokimiyatga ta’sir etgan; hokimiyat munosabatida
ikki tomon: birinchisi - hokimiyat subyekti yoki hokimiyat egasi, ik-kinchi tomon -
shu subyektga bo’ysunuvchi tomon bo’ladi; hokimiyat, albatta, kuchga ega bo’ladi.
Umumlashtirib aytadigan bo’lsak, hokimiyat boshqalarga nisbatan huquqqa ega
bo’lish, kuchga ega bo’lish va boshqalarga ta’sir qilishdir. Boshqalar deganda
alohida shaxs yoki shaxslar, jamoa, oila, jamiyatni tushunish mumkin. Shuning
uchun hokimiyatning turlari, ko’rinishi turli-tuman. Insonlar o’rtasidagi
munosabatlarda hokimiyat ongga asoslanadi va u ongli hokimiyatdir. Ongga
asoslanmagan, instinktga asoslangan hokimiyat ham bo’lishi mumkin: hayvonlar
to’dasida kuchli hayvon o’z ta’sirini boshqalarga o’tkazishi ham hokimiyatdir.
Hozirgi kunda davlat mavjud bo’lgan davrda ham davlat hokimiyati bilan birga
boshqa hokimiyatlar ham mavjud. Oilada oila boshlig’i hokimiyati, jamoat
birlashmalaridagi hokimiyat, diniy tashkilotlaridagi hokimiyat va hokazolar. Ta’sir
doirasiga qarab siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy hokimiyat bo’lishi mumkin. Bu yerda
asosiy e’tiborni siyosiy hokimiyatga qaratamiz, chunki siyosiy hokimiyat davlat
tomonidan amalga oshiriladi. Hokimiyat masalasi "Davlat va huquq nazariyasi” da
kengroq o’rganiladi. Bu Konstitutsiya asosida qabul qilingan qonunlarda
tegishli hokimiyat organlarining vakolatlari, ularni amalga oshirish usul va
vositalari, hokimiyatni amalga oshirish jarayonida bir-biri bilan munosabati. xalq
oldidagi mas’uliyati belgilab qo’yilgan. Yuqoridagilarga e’tibor bersak, eng oddiy
xulosa shundan iborat bo’ladiki, davlat hokimiyati xalq manfaatiga zid harakat
qilmasligi va hokimiyatni qonun vakolat bermagan hech qanday organ amalga
oshirmasligi kerak. Konstitutsiya qabul qilish vaqtida Prezidentimiz tomonidan
aytilgan: `` O’zbekistonda davlat hokimiyatining birdatt-bir manbai xalq bo’lib,
davlat xalqning irodasini ifodalaydi, uning man-faatlariga xizmat qiladi",’ —

degan so’zlar konstitutsiyada ham o’z o’rnini topdi va amalda ham namoyon
bo’lmoqda. Davlat hokimiyati faqat qonun vakolat bergan organlar tomonidan
amalga oshirilishi demokratik huquqiy davlat shartlaridan biridir. Davlat
hokimiyati jamiyat hayotiga kuchli ta’sir qiluvchi vosita ekan, u ham turli
ta’sirlardan o’zini himoya qilishi kerak. Bu, eng avvalo, boshqa qonunda
belgilanmagan organlar va tartibda davlat hokimiyatini amalga oshirishga yo’1
qo’ymasligi bilan ta’minlanadi. Konstitutsiyamizning 7-moddasida:
“Konstitutsiyada nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini
o’zlashtirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to’xtatib qo’yish yoki tugatish,
hokimiyatning yangi va muvoziy tarkiblarini tuzish Konstitutsiyaga xilof
hisoblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo’ladi”, deb
belgilanib, bu masala huquqiy tomondan hal qilingan. Bu yerda bir necha harakat
qonunsiz hisoblanib, taqiqlangan. Bular: birinchidan, davlat hokimiyati
vakolatlarini o’zlashtirish. Bu degani bir hokimiyat organini boshqa hokimiyat
organi vakolatini egallab olishi yoki boshqa tuzilmalar, jamoat birlashmalari
tomonidan hokimiyat organlarining vakolatlarini egallab olishi na- zarda tutilgan.
Ikkinchidan, asossiz ravishda hokimiyat idoralari faoliyatini to’xtatib qo’yish yoki
butunlay tugatish. Uchinchidan, Konstitutsiya va qonunlarda ko’rsatilgandan
tashqari yangi organlar tuzish yoki mavjud organlarga o’xshash organlar tuzish.
Bunday harakatlar qonunga xilof hisoblanadi. Sababi har qanday qonuniy
tuzilrnalarni (organiarning) faoliyatini to’xtatish yoki tugatish, vakolatlarini
o’zlashtirish, yangi organlar tuzish konstitutsiyaviy tuzumga xavf soladi,
boshqaruvni izdan chiqaradi, natijada, fuqarolar xavfsizligiga va barqarorlikka
putur yetkazadi. Bunday noqonuniy tuzilrnalarni tuzish, qonuniy davlat hokimiyati
organlarining faoliyatini to’xtatishga urinish hollari O’zbekistonda bo’lgan.
Namanganda bir guruh kimsalar 90-yillarning boshida o’zlaricha tartib o’rnatish
maqsadida qonunsiz tuzilmalar tuzib, hokimiyat organlari vakolatlarini egallab,
jazolovchi organlarning o’rnini bosishga harakat qilishgan. Natijada, Namanganda
beboshlik vujudga kelgan, faqat qonuniy hokimiyat organlarining aralashuvi
natijasida qonuniy hokimiyat organlarining o’rnini bosishga qaratilgan harakat o’z

vaqtida to’xtatilgan va ko’plab qon to’kilishlarining oldi olingan. Hokimiyat
vakolatlarini o’zlashtirish, faoliyatini to’xtatish yoki tugatish, noqonuniy
tuzilmalar tuzish og’ir oqibatlarga olib kelishi tufayli, ana shunday holatlarda
qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo’ladi. Ijtimoiy hayotda eng ko’p
ishlatiladigan so’z demokratiya bo’lib, uning lug’aviy ma’nosi yunoncha
“democratia” - xalq hokimiyati, “demos” — xalq, “kratos” — hokimiyat so’zidan
kelib chiqadi. Hozirgi davrda mazkur atama asl ma’nosiga ta ‘sir qilmaydigan
tarzda, turli tushunchalarga tatbiq qilinadi. Ba’zi manbalarIda demokratiyaga xalq
hokimiyati siyosiy liberalizmga, fuqarolar tinchligi va erkinligiga asoslangan inson
huquqlaridan mahrum qilmaydigan davlat tuzilmasining shakli sifatida qaralsa,
ba’zi manbalarda demokratiyaga xalqni hokimiyat manbasi sifatida e’tirof etgan
siyosiy tuzum deb qaraladi. Har ikki tushuncha ham demokratiyaning mazmunini
ochib beradi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti demokratiyaga hozirgi zamon
talablaridan, milliy xususiyatlardan kelib chiqib quyidagi ta’rifni beradi:
“Haqiqatan ham, demokratiya faqat nazariya yoki siyosiy jarayongina bo’lib
qolmay, shu bilan birga, xalqning turmush tarzi va uning butun ruhiyati, an’analari,
madaniyati, psixologiyasining xususiyatlari hamdir Konstitutsiyamizning 13-
moddasida: “O’zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga
asoslanadi, ularga ko’ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va
boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Demokratik huquq va
erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi”, - deb belgilangan.
Demokratiya to’g’risida turli fikrlar bo’lgani singari, uning belgilari, prinsiplari
to’g ‘risida ham shuncha fikrlar mavjud. Ayrim manbalarda demokratiyaning
belgisi, prinsiplari qatoriga ko’pchilik hokimiyati va unda ozchilikning huquqini
hurmatlash; asosiy davlat organlarining saylab qo’yilishi; fuqarolarning erkinligi
va siyosiy huquqlarining mavjudligi; qonun ustuvorligi; hokimiyat bo’linishi
prinsipining mavjudligi ko’rsatilsa, boshqa manbalarda bularga qo’shimcha qilib,
hukumatning xalq irodasi bilan tuzilishi; fuqarolar huquq va erkinliklarining
kafolatlari mavjudligi; erkin va halol saylovlarning mavjudligi; odil sudlovning
mavjudligi; hukumatni konstitutsiyaviy cheklashning mavjudligi; ijtimoiy, siyosiy,

iqtisodiy liberalizm mavjudligi ko’rsatiladi. Bular demokratiyaning qay darajada
ekanini belgilovchi belgilar hisoblanadi. Prezidentimiz demokratiyani u yoki bu
mamlakatda qay darajada ekanligini belgilovchi belgilarni umumlashtirib shunday
xulosaga keladi: “Jamiyatda demokratiya qay darajada ekanligini belgilovchi
kamida uchta mezon bor. Bular — xalqning qarorlar qabul qilish jarayonlaridan
qanchalik xabardorligidir. Hukumat qarorlarining xalq tomonidan qanchalik
nazorat qilinishi, oddiy fuqarolar davlatni boshqarishda qanchalik ishtirok etishidir
‘. Bu mezonlarda xalq hokimiyatchiligini amalga oshirishni taminlovchi asosiy
holatlar ko’rsatilgan. Demokratiyaning prinsiplari to’g ‘risidagi tushunchaga
qaytsak, 0’zbekistonda demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanishi
Konstitutsiyamizda aniq ko’rsatib qo yilgan. Bular. inson, uning hayoti, erkinligi,
sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlarning oliy qadriyat hisoblanishidir.
Shu prinsiplar asosida mamlakatimizda demokratiyaga amal qiladi O zbekistonʻ
Respublikasi Konstitutsiyasiga kiritiladigan o zgartirishlar
ʻ — O zbekiston ʻ
Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev 6-noyabr 2021-yilda inauguratsiya
marosimidagi nutqida konstitutsiyaviy islohatlarni o tkazishni taklif qildi.
ʻ
Konstitusiyaning yangilanishi 2022-yilda bo lib o tib yakunlanishi
ʻ ʻ
rejalashtirilgan[1]. Konstitutsiyaning 127-moddasiga ko ra, unga o zgartirishlar
ʻ ʻ
tegishli ravishda Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a’zolari umumiy
sonining kamida uchdan ikki qismi ovozi bilan qabul qilingan qonun yoki
referendum yo li bilan kiritiladi[2]. Konstitutsiyaning 70, 71, 72, 73, 74 va 75
ʻ
moddalarini o zgartirishlar sababli
ʻ Qoraqalpogi stonda namoyishlar sodir bo ldi. ʻ ʻ
Namoyishlardan so ng
ʻ Shavkat Mirziyoyev Konstitutsiyaning ushbu moddalari
o zgarmasligini aytdi
ʻ
117-modda.O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri:
Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning
samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bo’ladi; Vazirlar Mahkamasining
majlislarida raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi; xalqaro munosabatlarda

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish ko’radi O’zbekiston
Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi
118-modda. O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining mansabdor shaxslari saylangandan va
organlari shakllangandan so’ng bir oy ichida yoki Bosh vazir lavozimidan ozod
etilganidan keyin yoxud Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasining amaldagi tarkibi
iste’foga chiqqanidan keyin bir oy ichida Qonunchilik palatasi ko’rib chiqishi va
ma’qullashi uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan barcha siyosiy
partiyalar fraksiyalari bilan maslahatlashuvlar o’tkazilganidan so’ng taqdim
etiladi.O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan taqdim etilgan O’zbekiston
Respublikasi Bosh vaziri nomzodini taqdimnoma kiritilgan kundan e’tiboran o’n
kun ichida ko’rib chiqadi.Bosh vazir lavozimiga nomzod O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida uning nomzodi ko’rib chiqilayotganda
Vazirlar Mahkamasining yaqin muddatga va uzoq istiqbolga mo’ljallangan harakat
dasturini taqdim etadi.Bosh vazir nomzodi uning uchun O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining yarmidan ko’pi
tomonidan ovoz berilgan taqdirda ma’qullangan hisoblanadi.Bosh vazir lavozimiga
taqdim etilgan nomzod uch marta rad etilgan taqdirda, O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Bosh vazirni tayinlaydi va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik palatasini tarqatib yuborishga haqli. O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining a’zolari ularning nomzodlari O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi tomonidan ma’qullanganidan keyin
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadi.O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti Bosh vazirni, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining amaldagi tarkibini yoki a’zosini iste’foga chiqarishga
haqli.O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zosining o’z faoliyatiga oid masalalar
yuzasidan hisobotini eshitishga haqli. Vazirlar Mahkamasi a’zosining hisobotini
eshitish yakunlariga ko’ra Qonunchilik palatasi uni iste’foga chiqarish to’g’risidagi

taklifni O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga ko’rib chiqish uchun kiritishga
haqli.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zolari parlament
so’rovlariga va Qonunchilik palatasi deputatining, Senat a’zosining so’rovlariga
qonunda belgilangan tartibda javob berishi shart.Vazirlar Mahkamasining
faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi qonun bilan belgilanadi. 77-
modda. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik
palatasi qonunga muvofiq saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat.(77-
moddaning birinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2008-yil 25-dekabrdagi
O’RQ-194-sonli Qonuni tahririda — O’R QHT, 2008-y., 52-son, 510-
modda)O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi
bo’lib, Senat a’zolaridan (senatorlardan) iborat. O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Senati a’zolari Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi,
viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari
deputatlarining tegishli qo’shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin
ovoz berish yo’li bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahridan teng miqdorda — olti kishidan saylanadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi Senatining o’n olti nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish
sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy
tajribaga ega bo’lgan hamda alohida xizmat ko’rsatgan eng obro’li fuqarolar
orasidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Saylov kuni
yigirma besh yoshga to’lgan hamda kamida besh yil O’zbekiston Respublikasi
hududida muqim yashayotgan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zosi bo’lishi
mumkin.Deputatlikka nomzodlarga qo’yiladigan talablar qonun bilan
belgilanadi.Ayni bir shaxs bir paytning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati a’zosi bo’lishi mumkin emas.

Xulosa
Bizning xalqimiz rasmiy jihatdan sotsialistik respublika deb hisoblangan davlatda
yashagan. U davlatda qonun hukmronligi emas, mafkura hukmronligi o’rnatilgan
edi. Mafkura ham yagona kommunistik mafkura bo’lib, u o’zbek xalqi
ma’naviyatiga, turmush tarziga, qadriyatlariga mutlaqo zid edi. Shu saboqlardan
to’g’ri xulosa chiqarib, mustaqil davlatchiligimizni shakllantirishda, uning huquqiy
asosi bo’lmish Konstitutsiya qabul qilinganda mafkura hukmronligiga, ya’ni yakka
m afkuraning jamiyatda amal qilishiga barham berildi. Natijada, Konstitutsiyada:
“O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va
fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi
sifatida o’rnatilishi mumkin emas, — degan qoida o’rnatildi (12-modda). Bu
ijtimoiy hayotdagi munosabatlarda, Konstitutsiyaviy tuzumda mutlaqo yangi
rivojlanishni, taraqqiyotni ta’minlovchi muhim omil edi. Siyosiy institutlar xilma-
xilligining amaliy ifodasi sifatida, jamiyatda ko’ppartiyaviylik vujudga keldi.
Nodavlat tashkilotlar tizimi shakllandi va ular ijtimoiy hayotda o’z o’rniga ega
bo’ldi.Demak, demokratiyaning hamma joyda e’tirof etilgan prinsiplari bo’lib, bu -
inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari
oliy qadriyat hisoblanishidir. Boshqa barcha hodisa, voqealar shularga
bo’ysundiriladi. Eng oliy qadriyat sifatida inson va uning huquqlari deb e’tirof
etilishi, demokratiyaning umuminsoniy prinsipi bo’lib, shu narsa
Konstitutsiyamizning inson huquqlariga taalluqli boshqa barcha normalariga o’z
ta’sirini ko’rsatadi. Demokratiya haqida to’laroq tushunchaga ega bo’lish uchun
uning shakllari haqida tasavvurga ega bo’lish lozim. Demokratiyaning um um
e’tirof etilgan ikki shakli mavjud, birinchisi, bevosita demokratiya, ikkinchisi,
vakillik demokratiyasi. Bular xalqning irodasini bildirishi, davlat ishlarida
ishtirokining ko’rinishi, usullaridir. Bevosita demokratiya bir necha ko’rinishlarda
am alga oshiriladi. Bular: saylovda ovoz berish, saylanish, saylov kampaniyasida
turli tadbirlarda ishtirok etish; umumxalq muhokamasida, referendumda ishtirok
etish; turli organlar, mansabdor shaxslarning faoliyatini nazorat etish; davlat
organlariga murojaat qilish va boshqalar. Bevosita demokratiyada har bir fuqaro

davlat ishlarida bevosita, to’g ‘ridan-to’g ‘ri ishtirok etadi. Vakillik demokratiyasi
— saylov orqali prezidentni, deputatlarni saylash va ularga o’z nomidan ish ko’rish
vakolatini berishda namoyon bo’ladi. Shunga e’tibor berish kerakki, saylovda
demokratiyaning har ikki shakli namoyon bo’ladi. Bevosita demokratiyada
saylovda ovoz berishda, saylov tadbirlarida ishtirok etilsa, vakillik
demokratiyasida saylov natijasida fuqarolar nomidan ish ko’ruvchi vakillar
vujudga keladi. Vakillik demokratiyasining rivojlanishida, siyosiy partiyalar
nodavlat tashkilotlar muhim rol o’ynaydi. “Zero, siyosiy partiyalarsiz va
jamoatchilik harakatlarisiz respublikada vakillik demokratiyasini tasavvur qilib
bo’lmaydi” 1. Demokratiya ijtimoiy hayotda o’z o’rnini to’la topishi, undan barcha
bahramand bo’lishi uchun uning har ikki shaklidan to’g’ri foydalanish, ular
o’rtasida barqaror mutanosiblikka erishish zarur.Muxtasar qilib aytganda,
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining hokimiyatlar bo’linishi prinsipiga
asoslangan holda ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshirib,
mamlakatimizda iqtisodiy va ijtimoiy sohada samaradorlikni ta’minlash bo’yicha
huquqiy maqomini belgilab berdi hamda mamlakatimizda ijro hokimiyati tizimini
izchil isloh etish va yanada demokratlashtirish va modernizatsiya etishda
mustahkam asos bo’lib xizmat qilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar
1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.-Тошкент.: Ўзбекистон,
2018.4-6 бетлар. 2. Мирзие=ев Ш.М. Эркин
ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз.
Тошкент: «Ўзбекистон», 2016. -56 б. 3. Мирзи
е=ев Ш.М. Танқидий
таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Мамлакатимизни 2016 йилда
ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга
мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига
бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги
маъруза, 2017 йил 14 январь. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2017.-104 б.

Xorijiy adabiyotlar
1. Lushenko P., Hardy J. China, the United States and the Future of Regional
Security Order – An Unhappy Coexistence // Asian Security. 2016. Vol. 12 (1). P.
1–28. 2. Agnew, John A. 2003. Geopolitics:
revisioning world politics. New York, N.Y..Routledge. P.179

Xalq hokimiyatchiligi

Sotib olish