Xalqaro iqtisodiy aloqalar - Geografiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	69.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Sotuvchi

Husenov Jahongir

Ro'yxatga olish sanasi 03 May 2024

11 Sotish

Xalqaro iqtisodiy aloqalar

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“ Himoyaga ruxsat etilsin ”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024

MUNDARIJA:
KIRISH ......................................................................................................................... 3
I BOB. XALQARO IQTISODIY ALOQALARGA UMUMIY TAVSIF ............... 5
1.1. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning mohiyati ............................................................ 5
1.2. Xalqaro iqtisodiy aloqalarda tashqi savdo,xalqaro valyuta va moliya kredit
munosabatlari ............................................................................................................. 10
II BOB. XALQARO IQTISODIY ALOQALARNING AHAMIYATI VA
HUDUDIYLIGI .......................................................................................................... 22
2.1. Jahon savdo tashkiloti va uning ahamiyati ....................................................... 22
2.2. O zbekiston Respublikasida xalqaro iqtisodiy aloqalarʻ .................................. 25
III BOB. UMUMTA LIM MAKTABLARIDA XALQARO IQTISODIY
ʼ
ALOQALAR MAVZUSINI ZAMONAVIY PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA O QITISH
ʻ ......................................................... 35
3.1. Xalqaro iqtisodiy aloqalar mavzusini o rganishda va o qitishda Hikoya
ʻ ʻ
metodi orqali yetkazish .............................................................................................. 35
XULOSA ..................................................................................................................... 39
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: .................................................................. 40

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni o rganishdaʻ
mamlakatlar o rtasidagi iqtisodiy o zaro munosabatlarning murakkab tarmog ini
ʻ ʻ ʻ
tushunishdir. Bu savdo, investitsiyalar va moliyaviy oqimlar kabi omillarni o rganib,
ʻ
chegaralar orqali tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchi almashinuvini o z ichiga
ʻ
oladi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni o rganish bizga davlatlarning iqtisodiy o zaro
ʻ ʻ
bog‘liqligini va global iqtisodiy kuchlarning alohida mamlakatlarga ta’sirini tahlil
qilishga yordam beradi. U globallashuv, jumladan, iqtisodiy integratsiya, savdo
kelishuvlari va xalqaro institutlar taqdim etayotgan muammolar va imkoniyatlarni
o rganadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tushunish siyosatchilar, biznes va
ʻ
jismoniy shaxslar uchun juda muhimdir. Unda jahon bozorlaridagi murakkabliklar,
savdo siyosati va iqtisodiy rivojlanish muammolari haqida tushunchalar berilgan.
Ushbu sohani o rganish orqali biz jahon iqtisodiyoti qanday ishlashini va bizning
ʻ
harakatlarimiz global landshaftga qanday ta’sir qilishini chuqurroq tushunishimiz
mumkin.
Kurs ishining maqsadi: Geografiya ta’limi jarayonida pedagogik
texnologiyalardan,interfaol metodlardan va zamonaviy usullardan foydalanib Xalqaro
iqtisodiy aloqalar mavzusini o rganish va tahlil qilish
ʻ
Kurs ishining vazifasi:
✔ Xalqaro iqtisodiy aloqalar mavzusi haqida mahalliy va xalqaro
adabiyotlarni to plash va tahlil qilish
ʻ
✔ Xalqaro iqtisodiy aloqalarning o zaro munosabatlarni o rganish
ʻ ʻ
✔ Tashqi savdo, savdo balansi, eksport,import, valyuta va moliya - kredit
munosabatlarini o rganish va tahlil qilish
ʻ
✔ Jahon savdo tashkiloti va uning ahamiyatini o rganish va tahlil qilish
ʻ

✔ Xalqaro iqtisodiy aloqalarda O zbekiston Respublikasining tutgan o rniniʻ ʻ
tahlil qilish
Kurs ishining obyekti: Xalqaro iqtisodiy aloqalarning tashqi savdo balansi,
xalqaro valyuta munosabatlari va moliya - kredit munosabatlari
Kurs ishining predmeti: Xalqaro iqtisodiy aloqalar mavzusiga doi ilmiy
manbalar, statistik ma lumotlar, xarita va diagrammalar, jadvallar, foto va
ʼ
videoma lumotlar, olib borilayotgan strategik ishlarnni yoritib boruvchi tarmoqlar
ʼ
Tadqiqotning usullari: statistik, matematik, tarixiylik, tizimlashtirish,
qiyosiy, SWOT tahlil, taqqoslash, qiyoslash, muammoviy xronologik hamda fanlararo
yondashuv kabi ilmiy tadqiqot usullaridan foydalanildi.
Kurs ishining tarkibiy qismi: tadqiqot usullaridan foydalanildi.Kurs ishining
tarkibiy qismi. Kurs ishi kirish, uch bob, beshta reja, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro yxati, rasmlar hamda jadvallardan iborat.
ʻ

I BOB. XALQARO IQTISODIY ALOQALARGA UMUMIY TAVSIF
1 . 1. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning mohiyati
Har bir davlat o z ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida tashqi iqtisodiy aloqalar olibʻ
borishi talab qilinadi. Xalqaro (tashqi) iqtisodiy aloqalar sifatida quyidagi holatlar
o rganiladi:
ʻ
✓ Mahsulot va xizmatlar bilan xalqaro savdo;
✓ kapitalning xalqaro harakati;
✓ Xalqaro valyuta va moliya-kredit munosabatlari;
✓ Ishchi kuchining xalqaro harakati;
✓ Ishlab chiqarishda xalqaro ixtisoslashuv va kooperatsiyaning
rivojlanganligi;
✓ Xalqaro ilmiy texnik taraqqiyot;
✓ Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar aloqalari.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarning asosiy ko rinishlari sifatida quyidagilarni qayd
ʻ
qilish mumkin:
✓ Xalqaro savdo;
✓ Xalqaro moliya-kredit munosabatlari;
✓ Ilmiy-texnik hamkorlik;
✓ Ishlab chiqarishda xalqaro hamkorlik;
✓ Xalqaro turizm.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning an’anaviy va eng rivojlangan
ko rinishlaridan biri tashqi (xalqaro) savdo hisoblanadi. Xalqaro aloqalarning eng
ʻ
qadimiy ko rinishi bo lib, davlat chegaralaridan tashqariga xom ashyo, mahsulotlari
ʻ ʻ
va xizmatlarni olib chiqilishi holati xalqaro savdo sifatida tushuniladi. Dunyoda
mavjud bo lgan har qanday mamlakat uchun tashqi savdoning roli kattadir. Iqtisodchi
ʻ

olim J.Saksning fikricha “dunyodagi har qanday davlatning iqtisodiy muvaffaqiyati
tashqi savdoda ko rinadi. Hozirgi kunga qadar hech bir mamlakat jahon iqtisodiyʻ
tizimidan ajralgan holda sog lom iqtisodiyotini hosil qila olgani yo q”.
ʻ ʻ
Xalqaro savdoda xalqaro mehnat taqsimoti asosida paydo bo ladigan turli
ʻ
davlatlarni tovar ishlab chiqaruvchilari o rtasidagi aloqalarning bir shakli bo lib, ular
ʻ ʻ
o rtasidagi o zaro iqtisodiy bog liqlikni namoyon qiladi.Mamlakatlar iqtisodiyotida
ʻ ʻ ʻ
ITI ta’siri ostida ro y berayotgan tuzilmaviy o zgarishlar, (sanoat ishlab chiqarishning
ʻ ʻ
ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi) milliy xo jaliklarning o zaro hamkorligini
ʻ ʻ
kuchaytirmoqda. Bu esa xalqaro savdoni faollashuviga imkon yaratmoqda. Xalqaro
savdo ishlab chiqarishga nisbatan tezroq o smoqda.
ʻ
Tashqi savdo aylanmasini tahlil qilish shuni ko rsatadiki, jahonda ishlab
ʻ
chiqarish 10 foizga kopaygan xolda jahon savdosi 16 foizga o smoqda. Jahon
ʻ
xo jaligining rivojlanib, globallashuv jarayonining chuqurlashib borishi bilan Xalqaro
ʻ
iqtisodiy hamkorlikning milliy iqtisodiyot taraqqiyotidagi ahamiyati ortib boradi.
Uning asosiy sub yektlari — davlatlar, transmilliy kompaniyalar, mintaqaviy va
ʼ
xalqaro iktisodiy tashkilotlar hisoblanadi.
XX asrning 80-yillaridan e tiboran, Xalqaro iqtisodiy hamkorlikh. doirasi
ʼ
kengayib, iqtisodiy munosabatlarni keng ko lamda qamrab oddi, tashki va xalqaro
ʻ
savdo, kredit munosabatlari, valyuta va to lov — hisobkitob sohasi, migratsiya va
ʻ
kapital chiqarish, mintaqaviy integratsiya, transmilliy kompaniyalarni tashkil etish va
kreditmoliya intlarini shakllantirish, xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tartibga solib,
ilmiytexnika va i.ch. sohalarida muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Xalqaro
iqtisodiy hamkorlikh. uning sub yektlari iktisodiy manfaatlarini milliy chegaralardan
ʼ
tashqarida ro yobga chikdrishning eng maqbul yo li hisoblanadi. Jahon davlatlari
ʻ ʻ
o zlarining tub ichki manfaatlarini amalga oshirish maqsadida, ijtimoiyiqgisodiy
ʻ
taraqqiyot darajasidan kelib chiqqan holda Xalqaro iqtisodiy hamkorlikh.ning
muayyan yo nalishlarida faollik ko rsatadilar. Mas, sanoati rivojlangan
ʻ ʻ
mamlakatlarning axborot texnologiyalari savdosida, xalqaro valyutakredit va

moliyaviy intlar faoliyatida yuqori mavqe bilan ishtiroki kuzatiladi. Rivojlanayotgan
mamlakatlar Xalqaro iqtisodiy hamkorlik h.ning ishchi migratsiyasi, kapital kiritish,
investitsiyey tovarlar importi yo nalishlariga ustuvorlik beradilar.G‘arbningʻ
rivojlangan mamlakatlari xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlanishida yetakchi
mavqelarga ega. Aksincha, ko plab rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiy qoloqligi
ʻ
sababli bu borada pastki pogonalarda turadi. BMT 70-yillardayoq yangi xalqaro
iqtisodiy tartiblar dasturini qabul oqilgan edi. Dastur asosida xalqaro iqtisodiy
aloqalarni adolatli va teng huquqlilik asosida tashkil qilish, o zaro hurmat va
ʻ
manfaatlar daxlsizligiga qat`iy amal qilish tamoyillari ishlab chiqilgan. Xalqaro
iqtisodiy aloqalarning tayanch yo`nalishlaridan biri xalqaro savdodir.
Qadimdan ijtimoiy hayotda muhim rol o ynab kelayotgan xalqaro savdo FTI
ʻ
davrida yangi yuksalish bosqichiga kirdi. Xalqaro savdoning muhim xususiyatlaridan
biri unda tovarlar tarkibi, salmog‘i va yo nalishlarining doimo o zgarib borishidir.
ʻ ʻ
Quyidagi jadvaldan ko rinib turibdiki, jahon bozorida, hatto ozig-ovqat mahsulotlarini
ʻ
hisoblamaganda ham, aholi va ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun tayyor zaruriy
mahsulotlar hissasi tez o sib borgan. Xalqaro savdoning muhim talablaridan biri
ʻ
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga e’tibormng kattaligidir. Jahon andozalariga
mos holda ishlab chiqarilgan tovarlargina ayovsiz raqobatlarga bardosh bera olishi
mumkin.
Boshqacha aytganda, jahonga mashhur «Soniy», «Xitachi», «Samsung»,
«Panasonik», «Adidas», «Mersedes-Benz», «Boing» kabi firma va kompaniyalar
ishlab chiqarayotgan mahsulotlarining sifati va turlari shu kun talabiga mosligi tufayli
doimo о`sishga etishmoqdalar. Jahon savdosi ham geografik xilma-xillikka ega.
Bunda ikki yo nalish ajralib turadi. Jahon bozorida qatnashadigan mintaqalar,
ʻ
davlatlar, ya’ni G‘arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, ayrim Sharqiy Osiyo
mamlakatlari va boshqalar xalqaro savdoga, asosan, yuqori texnologiya asosida ishlab
chiqarilgan turli ishlab chiqarish vositalari va aholi iste’mol buyumlari yetkazib bersa,
Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlari turli yoqilg‘i, ma’dan kabi mineral

boyliklari, xilma-xil qishloq xo jalik mahsulotlaridan iborat xomashyo mahsulotlariʻ
chiqaradi. Ayniqsa, Fors qo ltig‘i mamlakatlari neft, Markaziy va Janubiy Afrika
ʻ
hamda Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari rangdor metall rudalari, Markaziy va
Janubiy Amerika davlatlari tropik dehqonchilik mahsulotlari bilan jahon savdosida
keng ishlirok etadilar
Jahonning tashqi savdosida Xitoy, germaniya, AQSH kabi mamlakatlar
yetakchilik qiladi. Jumladan, Xitoyning mingdan ortiq nomenklaturadagi tovarlarni
eksport qiladi. U dunyoda avtomobillarni eksport qilish bo`yicha 1-o`rinni egallaydi
(2012-y. 17 mln. mashina eksport qildi). AQSH avtomobillar (14 mln. dona),
aerokosmik telekommunikatsion mahsulot, Germaniya kimyo mahsuloti, avtomobillar
eksportida yetakchilik qiladi. Xuddi shunday fikrni boshqa rivojlangan davlatlar
to`g`risida ham bildirish mumkin. O`zbekiston ham jahon savdo aloqalarida o`ziga
munosib o`rinni egallashga harakat qilmoqda. Eng muhimi, mamlakatda keyingi
yillarda xomashyo eksportidan tayyor mahsulot eksportiga harakat qilinmoqda va buy
o`nalishda katta ijobiy o`zgarishlar yaqqol ko`zga tashlanadi. Mamlakatda eksport
hajmi 2011-yilda 2010-yilga nisbatan 13023,4 mlrd.
AQSH dollardan 15021,3 mlrd. AQSH dollariga ko`paydi yoki 115,3 foizga
oshdi. Shu yil ichida paxta tolasini eksport qilish hissasi 12,1 foizdan 9,0 foizgacha
qisqardi, mashina va uskunalarning eksporti esa 5,5 foizdan 6,6 foizgacha o`sdi.
Umuman olganda davlat mustaqilligining keyingi 10 yili O`zbekistonning savdo
aloqalarida ijobiy o`zgarishlarga boy bo`ldi. Va, nihoyat, xalqaro iqtisodiy
aloqalarning eng ommaviy yirik sohasi - xalqaro turizm. Bu soha rivojlanishi xalqaro
doirada, ayniqsa, so nggi o n yilliklar davrida o zining eng yuqori ko rsatkichlaijga
ʻ ʻ ʻ ʻ
erishdi.
Xalqaro turizmda ishtirok etganlar soni 1950-yilda 25 mln. kishi bo lgan
ʻ
bo`lsa, hozirgi vaqtga kelib bu ko rsatkich 900 mln. kishidan oshib ketdi. Turizm
ʻ
mo may daromad keltiradigan sohadir. Undan tushadigan yillik daromad miqdori
ʻ
jahon bo yicha o rtacha 850 mlrd. dollardan ortiqdir. Yildan-yilga jahonda turistlar
ʻ ʻ

soni va undan tushadigan daromad hajmi tez sur’atlar bilan o sib bormoqda. Xalqaroʻ
turizm Yevropa mamlakatlarida har jihatdan taraqqiy etgan. Jahon turizmining 57
foizi ana shu qit’a hissasiga to g‘ri keladi. Bu ko rsatkich Osiyoda 16%, Shimoliy
ʻ ʻ
Amerikada 8% va boshqa mamlakatlarda 19% ni tashkil qiladi. Xalqaro turizm
rivojlanayotgan mamlakatlarda o`sib bormoqda. Ular hissasiga jahon turistlarining
17% i to g‘ri keladi. Tabiiy va tarixiy-madaniy rekreatsiya resurslari uyg‘unlashib
ʻ
ketgan Ispaniya, Fransiya, Italiya, Gretsiya, AQSH kabi davlatlar xalqaro turizmdan
eng katta daromad ko rmoqdalar. Undan Kipr, Bar
ʻ bados, Bagam, Bermud, Seyshel
orollari kabi «kurort orollari» ham asosiy daromadga ega bo lmoqdalar. Ispaniya,
ʻ
Fransiya, Italiya, AQSHga yiliga o`rtacha 30-50 mln. nafar turistlar kelib-ketmoqda.
Xalqaro iqtisodiy aloqalar – bu davlatlar, tashkilotlar va kompaniyalar
o rtasidagi iqtisodiy munosabatlar va jarayonlar yig‘indisi bo lib, ular savdo,
ʻ ʻ
investitsiya, moliyaviy va texnologik hamkorlik shakllarida amalga oshiriladi. Bu
aloqalar davlatlarning iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishini ta’minlash,
texnologik taraqqiyotni qo llab-quvvatlash va raqobatbardoshligini oshirishda katta
ʻ
rol o ynaydi.
ʻ

1.2. Xalqaro iqtisodiy aloqalarda tashqi savdo,xalqaro valyuta va moliya kredit
munosabatlari
Tashqi savdo — bir mamlakatning boshqa mamlakat yoki mamlakatlar bilan
olib boradigan savdosi. Mamlakatdan tovarlar chikarish (eksport) va mamlakatga
tovarlar kiritish importdan tashkil topadi. Eksport va import yig indisi mamlakatningʻ
Tashqi savdo aylanmasini tashkil etadi. Mamlakatlar o rtasida savdosotiqni
ʻ
rivojlanishi ikki tomonlama foyda olish imkonini beradi. Tashqi savdo
mamlakatlararo iktisodiy munosabatlarning eng oddiy va eng kad, shaklidir. Kds..
Misr, Yunoniston va Rim quldorlik tuzumi davridayoq boshqa mamlakatlar bilan ikki
tomonlama savdosotiq munosabatlarini amalga oshirgan. Insoniyat tarixida birinchi
marta Sharq va G arb dunyosini bir-biri bilan bog lagan Buyuk Ipak yo li kitalararo
ʻ ʻ ʻ
savdoni yo lga qo ydi. Bu yo l hozirgi O zbekiston hududida joylashgan shaharlarda
ʻ ʻ ʻ ʻ
savdosotiqning keng kuloch yoyishiga olib kelgan edi.
T.sning rivojlanishiga Buyuk geografik kashfiyotlaraan so ng yangi dengiz
ʻ
yo llarining ochilishi kuchli turtki bo ldi. Ayniqsa, sanoat, mashinalashgan ishlab
ʻ ʻ
chiqarish. xalqaro xo jalik aloqalarini yanada rivojlantirib yubordi. Yangi tarmoklar,
ʻ
ishlab chiqarish. turlarining paydo bo lishi, mehnat unumdorligining oshishi ishlab
ʻ
chiqarilgan mahsulotlarning ichki iste moldan tashqari qismini chet ellarga chiqarish
ʼ
va sotish imkonini berdi. Ayni paytda kupchilik mamlakatlarda xom ashyo
resurslariga ehtiyoj keskin oshdi. Natijada tashqi oldisotdi harakatlarini amalga
oshirishni uygunlashtiradigan xalqaro bozor qaror topdi.
Tashqi savdoning rivojlanishi asosida xalqaro mehnat taqsimoti va D. Rikardo
asoslab bergan qiyosiy ustunlik qoidasi yotadi. Bu kridaga ko ra alohida
ʻ
sharoitlarning mavjudligi, xususan, qulay geografik joylashuv, noyob tabiiy resurslar
ayrim mamlakatlarga tovar va xizmatlarning ayrim turlarini i. ch.da muayyan
ustunliklar beradi. Mamlakat o zining qiyosiy ustunligidan foydalanib ayrim tovar
ʻ

turlarini ishlab chiqarish.ga ixtisoslashadi, mahsulotlarini boshqa mamlakatlarga ham
sotish maqsadida katta miqdorda va yuqori sifatda ishlab chiqarish.ga harakat qiladi.
Bunday tovar va xizmatlarni uzlarida ishlab chiqarmaydigan boshqa mamlakatlar,
ishlab chiqarganda ham ularga ketadigan sarfxarajatlarning nisbatan yuqoriligini
hisobga olib, tashqaridan tovar va xizmatlarni kiritish yo lini tutadilar.O zbekistonʻ ʻ
Respublikasi jahonning 140 dan ortiq mamlakatlari bilan savdosotiq aloqalarini
amalga oshirmoqda. 2003-yilda O zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 6,7 mlrd.
ʻ
AQSH dollarini tashkil etdi. Bu ko rsatkich 2002-yilga nisbatan 17,3% kupdir. Uning
ʻ
Tashqi savdoda jahonning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlari hissasi ortib bormoqda.
O zbekiston savdo aylanmasining 62% uzoq xorij mamlakatlariga, 38% esa MDH
ʻ
mamlakatlari hissasiga to g ri kelmoqda.
ʻ ʻ
O zbekistonning hozirgi asosiy savdo hamkorlari — Buyuk Britaniya,
ʻ
Germaniya, Yaponiya, Shveysariya, AQSH, Janubiy Koreya, Rossiya, Italiya,
Niderlandiya, Belgiya, Turkiya, Fransiya, Xitoy va boshqa davlatlar. Respublika
Tashqi savdoning 60%dan ziyodrog i Yevropaga, 33% Osiyo, 6,5% Amerika qit asi
ʻ ʼ
mamlakatlari hissasiga to g ri keladi (2003). Tashqariga tovar chiqarish tarkibida
ʻ ʻ
mashina va asbobuskunalar, rangli metallar va energiya vositalari o rin olmoqda.
ʻ
Asosiysi — O zbekistonning Tashqi savdoda faqat xom ashyo vositalari bilan
ʻ
qatnashuviga barham berilmoqsa, eksport tarkibi sezilarli kengaymoqda. Rivojlangan
mamlakatlar bilan savdo aloqalari chetdan qo shimcha moddiymoliyaviy resurslarni
ʻ
jalb kilish, ishlab chiqarish.ga ilgor texnika va texnologiyani joriy etish, ichki iste mol
ʼ
bozorini turlituman keng xalq iste moli tovarlari bilan to ldirish, xizmat ko rsatish
ʼ ʻ ʻ
sohasida xorij tajribasidan foydalanish, qo shimcha ish o rinlarini yaratihda muhim
ʻ ʻ
ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatning Tashqi savdo siyosatini O zbekiston Respublikasi Tashqi
ʻ
iqtisodiy aloqalar Agentligi amalga oshiradi.Tashqi savdo "O zbekiston
ʻ
Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati to g risida" (1991, 14 iyun), "Valyutani
ʻ ʻ
tartibga solish to g risida" (1993, 7 may), "Davlat bojxona xizmati to g risida" (1997,
ʻ ʻ ʻ ʻ

29 avgust) qonunlari, "Bojxona kodeksi" (1997, 27 dekabr) va boshqa qonun va
qarorlar, me yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.Mamlakatlar o rtasida Tashqiʼ ʻ
savdoni tartibga solishda Jahon savdo tashkiloti muhim rol o ynaydi.Dunyodagi
ʻ
barcha mamlakatlarning haq to lanadigan tovar aylanmasi yig indisi xalqaro savdo
ʻ ʻ
deb ataladi. Xalqaro savdo tushunchasi torroq ma’noda ham ishlatilishi mumkin.
Masalan, sanoati rivojlangan davlatlarda tovar aylanmasining yig indisi,
ʻ
rivojlanayotgan davlatlarda tovar aylanmasining yig indisi va x.k. Jahonning barcha
ʻ
davlatlari oldida tashqi savdo bo yicha milliy siyosat muammosi bo lib, 200 yillar
ʻ ʻ
mobaynida bu mavzuda qizg in tortishuvlar bo lib turibdi Eksport va import tashqi
ʻ ʻ
iqtisodiy aloqalarning asosiy ko rsatkichlari bo lib hisoblanadi. Eksport deb (lotincha
ʻ ʻ
exporto so zidan olingan) mahsulot va xizmatlarni ma’lum davlat hududidan olib
ʻ
chiqishiga aytiladi. Eksportning asosiy turlari quyidagilar:
•Mahsulot eksporti – moddiy xususiyatga ega mahsulotlarni chetga chiqarish;
•Xizmatlar eksporti – xorijiy hamkorlar uchun ishlab chiqarish yoki iste’mol
xususiyatiga ega xizmatlar ko rsatish;
ʻ
•Kapital eksporti – xorijda o z ishlab chiqarish sohalarini rivojlantirish
ʻ
maqsadida kapital qo yilma kiritish.
ʻ
Import (lotincha importo so zidan olingan) deganda davlat hududiga
ʻ
intellektual faoliyat natijasida hosil bo lgan mahsulotlar, ishlar, xizmatlar olib kirish
ʻ
tushuniladi. Import turlari quyidagilardan iborat:
✓ Sanoat va iste’mol mahsulotlarini import qilish
✓ Oraliq xom ashyo va xizmatlar importi.
Hozirgi kunda jahonda tashqi savdo hajmi yildan yilga ortib borishi
ko zatilmoqda. Lekin ayrim davlatlarda (Rossiya, Qozog iston, Ukraina) iqtisodiy
ʻ ʻ
qiyinchiliklar tufayli uning hajmi pasayib bormoqda. Ma’lum davr oralig ida biron
ʻ
davlatga olib kirilgan mahsulotlar qiymatidan olib chiqib ketilgan mahsulotlar
qiymatining ayirmasi tashqi savdo balansi hisoblanadi Xalqaro savdo - bu turli
davlatlar va milliy iqtisodiyotlar o rtasida tovar va xizmatlar almashinuvi jarayoni.
ʻ

Xalqaro savdo uzoq vaqtdan beri mavjud bo lsa-da, faqat 19- asrga qadar deyarliʻ
barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdoda ishtirok eta boshladilar. Xalqaro
savdo tashqi savdo aylanmasi, eksport va import, savdo balansi kabi ko rsatkichlar
ʻ
bilan tavsiflanadi. Xalqaro savdo va kooperatsiya ko pgina mamlakatlarda yuqori
ʻ
foyda olish uchun asos bo lib xizmat qiladi, masalan, bugungi kunda rivojlanayotgan
ʻ
mamlakatlar rivojlangan va o tish davridagi iqtisodiyoti bo lgan mamlakatlarga har
ʻ ʻ
xil turdagi tovar va xizmatlar eksport qilmoqda. Bugungi kunda Xitoy va Hindiston
xalqaro savdo bo yicha eng tez rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi.
ʻ
Xalqaro savdoning yana bir afzalligi shundaki, u ko plab mamlakatlarda
ʻ
qashshoqlikni kamaytirishga qaratilgan. Hindistonda 60-70-yillarda qashshoqlik atigi
1 foizga kamaymagan, ammo vaqt o tishi bilan globallashuv va integratsiya ishlab
ʻ
chiqarish, xizmat ko rsatish, ta’lim va boshqa barcha sohalarda o sishga olib keladi.
ʻ ʻ
Xalqaro hamkorlikning kuchayishi ta’lim va sog‘liqni saqlashni yaxshilashga olib
keladi. Bugungi kunda xalqaro savdo aloqalari, ayniqsa, rivojlanayotgan
mamlakatlarning bu sohadagi ulushi chuqurlashmoqda. Xalqaro savdo 2024 yilda 4,7
foizga o sishi prognoz qilinmoqda, bu so nggi ikki yildagi 2,2 foizdan ko proq va
ʻ ʻ ʻ
undan orqada rivojlangan davlatlar turibdi. Bizga ma’lumki, tashqi savdoning o sishi
ʻ
bilan jahon iqtisodiyoti ham o sadi. 2024 yil rejasi o tgan yilga nisbatan 4,7% ga ko p
ʻ ʻ ʻ
bo lsa-da, bu ko rsatkich 20 yillik o rtacha 5,3% dan past; Ushbu sekin o sishning
ʻ ʻ ʻ ʻ
asosiy sabablaridan biri rivojlangan mamlakatlarning qo shma importiga bo lgan
ʻ ʻ
talabning o sishi bo lib, u 2,1% ga o sdi.
ʻ ʻ ʻ
Eksport nuqtai nazaridan rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar faqat
kichikroq miqyosda o sadi (rivojlangan mamlakatlarda 1,5% va rivojlanayotgan
ʻ
mamlakatlarda mos ravishda 3,3%). 2023-yilda dollarlik tovarlar eksporti 2,8 foizga
oshib, 18,8 trillion dollarni tashkil etdi; Savdo xizmatlari eksporti ushbu davrda 5,5
foizga o sib, 4,6 trillion dollarni tashkil etdi. Mutaxassislarning fikricha, jahon bozori
ʻ
yalpi ichki mahsuloti bozor kursining 3 foizini tashkil etadi va 2025- yilda 3,1 foizga
yetishi kutilmoqda. Xalqaro savdo tendentsiyalari. Bugungi kunda transport va

axborot kommunikatsiyalari narxining sezilarli darajada pasayishi kuzatildi va
geosiyosat xalqaro savdo tizimida hal qiluvchi rol o ynaydi. Oxirgi 30 yil ichida tovarʻ
va savdo xizmatlari yiligao rtacha 7 foizga o sib, mos ravishda 18 trillion dollar va 4
ʻ ʻ
trillion dollar cho qqisiga yetdi. 1990 va 2021 yillarda rivojlanayotgan mamlakatlar
ʻ
jahon eksporti va importining ulushiga to g‘ri keldi. sezilarli o sish kuzatildi; Uning
ʻ ʻ
jahon eksportidagi ulushi 34 foizdan 47 foizga oshdi; Jahon importining ulushi 29%
dan 42% gacha ko tarildi, bunda opsion mamlakatlari ortib borayotgan rol o ynaydi;
ʻ ʻ
So nggi bir necha o n yilliklarda jahon savdosi xuddi global ishlab chiqarish sur’ati
ʻ ʻ
kabi deyarli ikki baravar oshdi va bu xalqaro ta’minot zanjiri darajasi oshib
borayotganini va qo shilgan qiymatning juda muhim ahamiyat kasb etayotganini
ʻ
anglatadi.
Bugungi kunda xalqaro savdo bir qator sabablarga ko ra o sib bormoqda va
ʻ ʻ
pasaymoqda. Rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdoda yetakchi rol o ynaydi. Jahon
ʻ
savdosining hozirgi holatini tahlil qilish shuni ko rsatadiki, xalqaro savdo so nggi o n
ʻ ʻ ʻ
yilliklarda jadal rivojlanib va takomillashib bormoqda. Unda nafaqat rivojlangan,
balki rivojlanayotgan va o tish davridagi iqtisodiyotlar ham faol ishtirok etmoqda va
ʻ
har bir davlat ishtirok etishiga qarab o z iqtisodiy manfaatlariga ega. Biroq
ʻ
rivojlangan davlatlar tomonidan tashqi savdo aloqalariga katta e’tibor qaratilayotgani
va mamlakatning yuqori iqtisodiy salohiyati bugungi kundagi jahon savdosining
istiqboldagi strategiyasini belgilab beradi. Jahon bozori - bu xalqaro mehnat
taqsimotida ishtirok etish orqali o zaro bog‘langan mamlakatlar o rtasidagi barqaror
ʻ ʻ
tovar-pul munosabatlari tizimi.
Xalqaro savdo aloqalari qadimda mavjud bo lgan, mamlakatlar o rtasidagi
ʻ ʻ
iqtisodiy va siyosiy munosabatlar milliy davlatlarning paydo bo lishi bilan
ʻ
boshlangan, biroq jahon bozori (jahon xo jaligiga asoslangan) ko plab mamlakatlar,
ʻ ʻ
keyin esa dunyoning barcha mamlakatlari savdosini o z ichiga olgan. faqat
ʻ
yigirmanchi asrda shakllanadi. asrning boshida qaror qildi. Yirik
mexanizatsiyalashgan ishlab chiqarishga o tish milliy bozor chegaralarini kengaytirdi,
ʻ

tashqi savdo esa mamlakatning ichki rivojlanishini to ldiradigan omildan mamlakatʻ
iqtisodiyotini rivojlantirishning zaruriy shartiga aylandi. Agar ixtisoslashuv
mamlakatda ma’lum tovarlarni arzon va sifatli ishlab chiqarishga, tovar ishlab
chiqarishda resurslardan unumli foydalanishni ta’minlashga imkon bersa, u holda bu
tovarlar ko p miqdorda yaratiladi va jahon bozoriga chiqariladi. Bir mamlakatda
ʻ
mavjud bo lmagan yoki ishlab chiqarilishi mumkin bo lmagan tovarlar jahon
ʻ ʻ
bozorida sotib olinadi. Jahon bozorida alohida narxlar - jahon narxlari amal qiladi;
Birja ulgurji va xalqaro birjalar orqali amalga oshiriladi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
• tashqi iqtisodiy faoliyat erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi;
• tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining tengligi;
• savdo-iqtisodiy munosabatlarda kamsitmaslik;
• tashqi iqtisodiy faoliyatda o zaro manfaatdorlik;
ʻ
• tashqi iqtisodiy faoliyatning huquq va qonuniy manfaatlarini davlat
tomonidan himoya qilish. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo nalishlari
ʻ
quyidagilardan iborat:
• xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik;
• tashqi savdo faoliyati;
• xorijiy investitsiyalarni jalb qilish;
• O zbekiston Respublikasidan tashqarida investitsiya faoliyati.
ʻ
O zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati to g risidagi qonun
ʻ ʻ ʻ
hujjatlariga muvofiq ishlab chiqarish, moliya, bank va sug urta, ta lim va kadrlar
ʻ ʼ
tayyorlash, turizm,sog liqni saqlash, fan-texnika, madaniyat, ekologiya, gumanitar va
ʻ
boshqa sohalardagi xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik. xorijiy davlatlarning
yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek, xalqaro tashkilotlar bilan o zaro manfaatli
ʻ
aloqalarni o rnatish va kengaytirishga qaratilgan. Jahon bozori xalqaro fond birjalari,
ʻ
savdo uylari, banklar va sug‘urta kompaniyalaridan iborat o ziga xos infratuzilmaga
ʻ
ega. Jahon bozoridagi to lovlar va hisob-kitoblar xalqaro pul, likvidlar, AQSH dollari,
ʻ

yapon iyenasi va yevro bo lib xizmat qiluvchi barqaror, erkin konvertatsiyaʻ
qilinadigan valyutalarda amalga oshiriladi. Jahon bozorida ixtisoslashgan xalqaro
birjalarning katta segmentlari mavjud.
Maye, Chikago don birjasi, Liverpul paxta birjasi va London rangli metallar
birjasi, shuningdek, jahon bozoridagi xalqaro savdo birjalari, birjadan tashqari ikki
tomonlama yoki ko p tomonlama operatsiyalar. Jahon bozoridagi savdoni maxsus
ʻ
tashkilot - Jahon savdo tashkiloti boshqaradi, u davlatlararo savdo qoidalari va
qoidalarini belgilaydi, uning a’zolari erkin savdo qilish huquqiga ega. Jahon bozorida
sanoati rivojlangan mamlakatlarning ishtiroki ustun bo lib, ular tayyor mahsulot
ʻ
ishlab chiqarishda (jahon eksportining 70% dan ortig i), rivojlanayotgan mamlakatlar
ʻ
esa asosan xom ashyo va ishchi kuchi eksportida ishtirok etadi.
Mustaqillik yillarida O zbekiston Respublikasining tashqi savdo aloqalarini
ʻ
liberallashtirish borasida amalga oshirilgan chuqur islohotlar natijasida tashqi
savdoning geografik va tovar tarkibida sezilarli ijobiy o zgarishlar ro y berdi.
ʻ ʻ
Bugungi kunda O zbekiston 45 dan ortiq davlat bilan o zaro savdo aloqalarini
ʻ ʻ
o rnatib, 1991-yildagi 2,1 milliard dollardan 2021-yilda 48,9 milliard dollarga yetdi.
ʻ
Qo g irchoq hajmiga yetdi. Shu bilan birga, mahsulot va xizmatlar eksporti 25,1
ʻ ʻ
milliard dollarni, import 23,8 milliard dollarni, tashqi savdo balansi 2,3 milliard
dollarni tashkil etdi. Bugungi kunda O zbekistonda xalqaro savdo ham muhim
ʻ
ahamiyatga ega. Yaqin kelajakda jahon bozorida narxi keskin tushib ketgan
xomashyoni eksport qilish amaliyotidan tezroq xalos bo lishimiz, tayyor
ʻ
raqobatbardosh mahsulotlar eksportini faol ravishda oshirishimiz va eksport
qilinadigan mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirishimiz zarur. mahsulotlar
yetkazib beriladi. Jahon xo jaligi rivojlanishining o ziga xos xususiyatlaridan biri
ʻ ʻ
xalqaro iqtisodiy munosabatlarning intensiv rivojlanishi hisoblanadi. Buni
mamlakatlar, mamlakatlar guruhlari, alohida firma va korxonalar o rtasidagi
ʻ
savdoiqtisodiy aloqalarning chuqurlashib borishi, iqtisodiy hayotning globallashuvi,
milliy iqtisodiyotning ochiqligining kuchayishi, mamlakatlarning iqtisodiy

integratsiyasi va mintaqaviy xalqaro hamkorlik strategiyasining chuqurlashuvida
ko rish mumkin. iqtisodiy munosabatlar. Inqirozga qarshi choralar dasturining yanaʻ
bir yo nalishi – mahalliy eksportchilarni qo llab-quvvatlash va rag‘batlantirish,
ʻ ʻ
ularning eksport salohiyatini mustahkamlash bo yicha ko rilayotgan amaliy chora-
ʻ ʻ
tadbirlardir. eksportga yo naltirilgan korxonalarning tashqi bozorlarda
ʻ
raqobatbardoshligini qo llab quvvatlash va eksportni rag‘batlantirishning qo shimcha
ʻ ʻ
omillarini yaratish bo yicha aniq chora-tadbirlarni amalga oshirishga alohida e’tibor
ʻ
qaratildi.
Ayniqsa:
- korxonalarga aylanma mablag‘larni to ldirish uchun Markaziy bankning
ʻ
qayta
moliyalash stavkasining 70 foizidan ko p bo lmagan stavkada 12 oygacha
ʻ ʻ
bo lgan muddatga imtiyozli kreditlar berish:
ʻ
- xorijiy investitsiyalar ishtirokida tashkil etilgan tayyor mahsulot ishlab
chiqarishga ixtisoslashgan korxonalarni byudjetga barcha soliq va yig‘imlardan ozod
qilish muddatini uzaytirish, qo shilgan qiymat solig‘i bundan mustasno.
ʻ
Xalqaro valyuta va moliya - kredit munosabatlari
Valyuta (ital. valuta, lot. valere — qadrlanmoq, qiymat) — 1) mamlakatning
pul birligi va uning turi (oltin, kumush, qog oz); 2) chet mamlakatlarning xalqaro
ʻ
muomalada qo llanuvchi pullari, shuningdek shu mamlakatlarning pul birligida
ʻ
ifodalangan va xalqaro hisobkitoblarda foydalaniladigan kredit va to lov hujjatlari
ʻ
(veksellar, cheklar, banknotlar va b.).
Valyuta tizimi — valyuta harakati bilan bog liq iqtisodiy va huquqiy
ʻ
munosabatlar majmui. V.t. valyutalar, ulardan foydalanish va o zaro almashinuv,
ʻ
to lov vositasi sifatida qo llanishi, shuningdek valyutalarni ishlatish bilan bog liq pul-
ʻ ʻ ʻ
kredit munosabatlarining qoida va tadbirlari majmuidan iborat. Shuningdek
valyutalarni chiqarish va ularning muomalada bo lishini tartibga soladigan organlar
ʻ
ham V.t. ga kiradi. Milliy, mintaqaviy (mas., Yevropa), jahon V.t.lari mavjud.

V.t.ning asosiy vazifasi mamlakat ichida va mamlakatlararo pul hisobkitoblarini
ta minlash uchun sharoit yaratishdir. Valyuta kursi tartiboti, valyuta cheklashariningʼ
bor yoki yo qligi, xalqaro hisob-kitoblar shakli, valyutalarni o zaro qaytarish shartlari,
ʻ ʻ
xalqaro valyuta va oltin bozorlari tartiboti, xalqaro valyuta-kredit tashkilotlarining
huquqiy holati (mas., Xalqaro valyuta fondi) kabilar V.t.ning asosiy unsurlarini
tashkil etadi. Dastlab milliy xo jalik doirasida paydo bo ldi. Jahon bozorinint vujudga
ʻ ʻ
kelishi bilan jahon V.t. ham shakllandi. 20-asr boshida jahon V.t. o z taraqqiyotining
ʻ
yuksak bosqichiga yetdi (qarang Oltin standart). Kapitalizmning umumiy inqirozi
davrida jahon V.t. ham inqirozga yuz burdi, oltin muomala va to lov vositasi
ʻ
vazifasini yo qotdi. Hoz. xalqaro hisoblarning ko pchiligi naqd pul ishtirokisiz, bank
ʻ ʻ
o tkazmalari vositasida amalga oshirilsada, lekin oltin mamlakatlarning o zaro pul
ʻ ʻ
oldi-berdisini va majburiyatlarini tartibga solib turuvchi so nggi asosiy vosita
ʻ
hisoblanadi. Uning xazinadagi zahiralari esa valyutalar barqarorligi va ayrim
mamlakatlar iqtisodiy imkoniyatlarining muhim ko rsatkichidir. Xalqaro to lov
ʻ ʻ
muomalalarida qog oz valyutadan foydalaniladi. Bunda AQSH dollari, Germaniya
ʻ
markasi, Yaponiya iyenasi, Fransiya franki, Angliya funt sterlingi va b. valyutalarning
salmog i katta.
ʻ
Xalqaro valyuta jamg armasi
ʻ
Xalqaro Valyuta Jamg armasi (qisqartmasi: XVJ; ingl. International Monetary
ʻ
Fund, IMF) xalqaro tashkilot bo lib, makroiqtisodiy siyosat yurgizadi, butunjahon
ʻ
moliyaviy tizimini nazorat etadi. Uning maqsadlariga xalqaro valyuta kurslarini
barqarorlashtirish, iqtisodiy qoidalarni liberallashtirish[1] shartlari bilan a zo
ʼ
mamlakatlarga qarz, moliyaviy yordam berish kiradi.[2] Shtab-kvartirasi Vashington
shahrida joylashgan. XVJ’ni ba zilar ta siri haddan oshiq katta, deb tanqid qilishadi.[3
ʼ ʼ
Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro valyuta jamg armasi (IMF; International
ʻ
Monetary Fund) – BMT ning ixtisoslashgan muassasasi, a zo mamlakatlarning
ʼ
valyuta hamkorligini amalga oshiradigan xalqaro tashkilot. 1944-yilda BrettonVuds
(AQSH) da o tkazilgan xalkaro valyutamoliya kongressida Jahon banki bilan bir
ʻ

vaqtda ta sis etilgan (qarang BrettonVuds bitimi). 1947-yil mart oyidan o z faoliyatiniʼ ʻ
boshlagan. 182 mamlakat a zo (1999). Shtabkvartirasi Vashingtonda. Fondning
ʼ
rasmiy maqsadlari:
● maslahatlar berish va valyuta muammolari bo yicha hamkorlik qilish orqali
ʻ
xalqaro valyuta hamkorligiga yordam ko rsatish;
ʻ
● xalqaro savdoning kengayishi va muvozanatli o sishi uchun qulay
ʻ
sharoitlarni yaratish;
● valyuta kurelarining barqarorligiga yordam berish, raqobat tufayli yuz
beradigan valyuta devalvatsiyalarining oldini olish;
●ko p tomonlama to lovlar tizimini yaratishda va jahon savdosini rivojiga
ʻ ʻ
to siq qo yadigan valyuta almashtirish bilan bog liq cheklashlarni bartaraf etishda
ʻ ʻ ʻ
yordam ko rsatish;
ʻ
●a zo mamlakatlarga o z to lov balanslarini tiklash, shuningdek, ularning
ʼ ʻ ʻ
xalqaro to lov balanslari taqchilligi davomiyligi va miqsorini qisqartirish uchun
ʻ
muddatli moliyaviy mablag lar berish.
ʻ
Xalqaro valyuta jamg armasi jahon valyutalari monitoringini olib boradi,
ʻ
barcha mamlakatlar urtasida tashkiliy to lov tizimi faoliyatiga yordam beradi, to lov
ʻ ʻ
balansida chuqur taqchilikka uchragan, shuningdek, o z valyutasining to liq
ʻ ʻ
konvertatsiyasiga erishmoqchi boladi.
Valyuta bozori — talab va taklif asosida chet el valyutasi oldi-sotdi
qilinadigan doira. Birja (O zbekistonda 1992-yil iyun oyidan O zR Valyuta birjasi
ʻ ʻ
ishlaydi) va birjadan tashqari (banklararo) V.b.ga bo linadi. Shuningdek, V.b. valyuta
ʻ
xatarini sug urtalash valyuta zahiralarini diversifikatsiyalash valyuta sarflari bilan
ʻ
bog liq turli tadbirlarni ham qamraydi.
ʻ
Valyuta siyosati — davlatning mamlakat ichida va undan tashqarida
valyutaga, valyuta kursita, valyuta operatsiyalariga ta sir ko rsatish chora-tadbirlari;
ʼ ʻ
davlat iqtisodiy siyosatining va tashqi iqtisodiy faoliyatiningtarkibiy qismi. V.s.ning
asosiy dastaklari — valyuta intervensiyasi, valyuta cheklashlari, valyuta subsidiyasi,

valyuta pariteti, valyuta rezervlari, devalvatsiya, revalvatsiya va b.dan tashkil topadi.
Mamlakatda V.s.ni hukumat, markaziy bank, markaziy moliya muassasalari amalga
oshiradi.Tashkilotining ahamiyati kattadir.Oltin-valyuta zaxiralari -mamlakatning
markaziy emissiya banki yoki xazinasida quyma (yombi) va tanga shaklida
to plangan markazlashgan oltin rezerv fondi. O.-v.z.ga hukumat va markaziyʻ
banklarga tegishli bo lgan oltin quymalari va oltin tan-galar, xorijiy bank hisob
ʻ
raqamlaridagi valyuta mablaglari, xorijiy mamlakatlar banknotlari, tangalari va davlat
qimmatli qog ozlari, shuningdek, Xalqaro valyuta fondi (XVF)dagi rezerv
ʻ
pozitsiyalari kiradi.O.-v.z. mamlakatning pul birligini mustahkamlash, uni barkaror
ushlab turish, shuningdek, ichki valyuta bozorini zaruriy valyuta mablag lari bilan
ʻ
ta minlash maqsadida shakllantiriladi.Markaziy bank va boshqa moliya intlari
ʼ
tomonidan saqlanadigan O.-v.z. hajmi xalqaro va mintaqaviy valyuta-kredit hamda
moliyaviy institutlarning xorijiy bank hisob raqamlaridagi xalqaro to lovlar uchun
ʻ
mo ljallangan mablag lari hisobidan to ldirib boriladi. O.-v.z.ni shakllantirishda erkin
ʻ ʻ ʻ
muomaladagi, ya ni boshqa valyutalarga to siklarsiz ayirboshlash mum-kin bo lgan
ʼ ʻ ʻ
valyutalar ham muhim o rin tutadi. Oltin (quyma va tanga ko rinishida) yuqori
ʻ ʻ
likvidlikka ega bo lgan xalqaro mablag lar orasida muhim ahamiyatga egaligini
ʻ ʻ
saqlab kelmoqda.
Butunjahon oltin kengashining 2021-yilgi ma’lumotlariga ko ra, O zbekiston
ʻ ʻ
oltin-valyuta zaxiralari tarkibidagi oltin hajmi bo yicha dunyoning top-20 taligi
ʻ
reytingida Saudiya Arabistoni, Buyuk Britaniya va Liberiyadan o zib ketgan holda
ʻ
15-o rinni egalladi.
ʻ
O zbekistonda 2020 yilda 101,6 tonna oltin qazib olindi. Bu bilan O zbekiston
ʻ ʻ
oltin qazib olish bo yicha dunyoda 8-o rinni egalladi. O zbekiston oltin qazib olish
ʻ ʻ ʻ
miqdori eng yuqori bo lgan 10 mamlakatdan biri bo ldi. O zbekiston oltin qazib olish
ʻ ʻ ʻ
bo yicha dunyodagi eng yaxshi 10 mamlakat qatoriga kirdi. Bu haqda Forbes`ning
ʻ
Butunjahon Oltin Kengashi ma’lumotlariga asoslangan maqolasida ma’lumot berildi.

Qayd etilishicha, 2020 yilda O zbekistonda birinchi marta 100 tonnadan ziyodʻ
(101,6 tonna) oltin qazib olindi. Bu orqali O zbekiston butunjahon reytingida 8-
ʻ
o rinni egallab turgan Peruning o rnini egalladi. 2019 yilda O zbekiston 94,6 tonna
ʻ ʻ ʻ
oltin qazib olgan edi.
Forbes nashri O zbekistonda dunyodagi eng yirik ochiq oltin koni —
ʻ
«Muruntov» koni haqida ham aytib o tdi. Nashr ushbu kon dunyodagi eng yirik oltin
ʻ
zaxirasi bo lishi mumkinligini ham qayd etdi. Eslatib o tamiz, avvalroq Kitco e’lon
ʻ ʻ
qilgan 2020 yildagi oltin qazib olish bo yicha dunyodagi eng katta konlar ro yxatida
ʻ ʻ
Navoiy viloyatida joylashgan «Muruntov» koni birinchi o rinni egallagani haqida
ʻ
xabar berilgan. Reytingda 1-o rinni o tgan yili 368,3 tonna oltin qazib olgan Xitoy
ʻ ʻ
egalladi. Keyingi o rinni Rossiya (331,1 tonna), 3-o rinni Avstraliya (327,8 tonna)
ʻ ʻ
egalladi. Kuchli o nlikdan AQSh (190,2 tonna), Kanada (170,6 tonna), Gana (138,7
ʻ
tonna), Braziliya (107 tonna), Meksika (101,6 tonna) va Indoneziya (100,9 tonna)
mamlakatlari joy oldi.

II BOB. XALQARO IQTISODIY ALOQALARNING AHAMIYATI VA
HUDUDIYLIGI
2.1. Jahon savdo tashkiloti va uning ahamiyati
Jahon Savdo Tashkiloti (WTO) (inglizcha: World Trade Organization,
fransuzcha: Organisation Mondiale du Commerce, ispancha: Organización Mundial
del Comercio) — 1995-yilda a zo-davlatlar o rtasidagi xalqaro savdoniʼ ʻ
liberallashtish, savdo va siyosiy munosabatlarini tartibga solish maqsadida tashkil
etilgan. JST 1947-yil tuzilgan xalqaro bitim — GATT(ing. General Agreement on
Tariffs and Trade)ning davomchisi hisoblanadi.
Mavzuni kengroq ochib berishda mazkur tashkilotning tarixi va tarkibiy
tuzilishiga alohida to xtalib o tish joiz. JSTga 1995-yil yanvarda asos solingan. 1994-
ʻ ʻ
yil 15-apreldagi Marokash deklaratsiyasida «uning natijalari jahon iqtisodiyotini
mustahkamlaydi va butun dunyoda savdoni, investitsiyalarni kengaytirib, ishchi kuchi
bandligi, daromadlarning o sishiga olib keladi. Shuningdek, u jamoaviy bahslar,
ʻ
muzokaralar va taqdimlash orqali mamlakatlar orasidagi savdo aloqalarini
rivojlantiruvchi platforma hisoblanadi», deb yozib qo yilgan.
ʻ
1994-yildagi mahsulotlar savdosi haqidagi bitim, xizmatlar savdosi haqidagi
bosh bitim, intellektual mulk haqidagi bitim Jahon savdo tashkilotining tarkibiy
qismlariga kiradi. Mazkur hujjatlar a zo mamlakatlarning parlamentlari tomonidan
ʼ
tasdiqlangan.1995-yildan faoliyatini boshlagan bu tashkilotga ayni vaqtda a zo
ʼ
bo lgan 164 davlat uchun yangi bozorlar ochiq hisoblanadi. O ndan ziyod turli
ʻ ʻ
yo nalishdagi bitimlar uning normativ-huquqiy bazasini tashkil etyapti. Mazkur
ʻ
hujjatlar talabini bajarish tashkilotning barcha a zolari uchun majburiy sanaladi. A zo
ʼ ʼ
bo lishni istagan davlatlar o z milliy qonunchiligini ularga muvofiqlashtirishi kerak.
ʻ ʻ
Tashkilotda qarorlar ishtirokchi mamlakatlar yordamida konsensus —
umumiy ovoz berish orqali qabul qilinadi. Nizomda qaror ko pchilik ovozlar evaziga
ʻ
qabul qilinishi belgilab berilgan bo lsa-da, hozir bunday voqea tashkilot tarixida yuz
ʻ

bermadi. Qarorlar qoidaga ko ra,ikki yilda bir marta chaqiriladigan Vazirlarʻ
konferensiyasi tomonidan qabul qilinadi. Borayotgan ishlar borasida javobgar bo lgan
ʻ
Bosh kengash yig inlarini tashkilotning ma muriy qarorgohi joylashgan Jeneva
ʻ ʼ
shahrida bir yilda bir marta o tkazadi. Yig ilishlarda tashkilotga a zo mamlakatlar
ʻ ʻ ʼ
vakillari, elchilar ishtirok etadi. Bosh kengash qoshida nizolarni hal etish va savdo
siyosati tahlillari bilan shug ullanadigan organlar bor (jami 650 xodim ishlaydi).
ʻ
Bundan tashqari, uning tarkibida savdo va rivojlanish bo yicha qo mita, savdo balansi
ʻ ʻ
borasida cheklovlar o rnatuvchi qo mita hamda byudjet, moliya va ma muriy
ʻ ʻ ʼ
masalalar bilan shug ullanadigan qo mita faoliyat yuritadi. Bosh kengashdan quyi
ʻ ʻ
pog onada yana uchta kengash: tovarlar savdosi bo yicha kengash, xizmatlar savdosi
ʻ ʻ
bo yicha kengash va intellektual mulk huquqi bo yicha kengash faoliyat yuritadi.
ʻ ʻ
Ma’lumki, Jahon savdo tashkiloti davlatlararo ko p tomonlama savdo tizimini
ʻ
muvofiqlashtirib turuvchi nufuzli xalqaro tuzilmadir. Dunyo savdosining 95 foizi
unga a’zo 164 ta mamlakat hissasiga to g‘ri keladi.
ʻ
Tashkilotning asosiy vazifasi – erkin va shaffof savdo munosabatlarini
tartibga solish va uni kengaytirish orqali a’zo mamlakatlar barqaror taraqqiyotini
ta’minlash va insonlar turmushini yaxshilash hisoblanadi. Bu O zbekistonda amalga
ʻ
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar maqsadiga to liq mos keladi.Jahon savdo tashkiloti
ʻ
xalqaro savdoni tartibga soluvchi hukumatlararo tashkilotdir. JST rasmiy ravishda
yanvar oyida tashkil etilgan 1, 1995 bilan 123 davlatlar asl a’zo sifatida ro yxatdan
ʻ
o tdilar. JST savdo -sotiq bitimlari bo yicha muzokaralar olib borish va nizolarni hal
ʻ ʻ
qilish jarayonini ta’minlash orqali a’zo davlatlar o rtasidagi savdo -sotiqni tartibga
ʻ
solish bilan shug‘ullanadi, uning maqsadi barcha sheriklarini JST savdo bitimlariga
rioya qilishga majburlashdir.. JSTga e’tibor qaratadigan muammolarning aksariyati
oldingi savdo muzokaralaridan kelib chiqadi.Jahon savdo tashkilotining
yurisdiktsiyasidagi hozirgi muzokaralar Doha raundi deb nomlanadi, yilda boshlangan
2001 rivojlanayotgan mamlakatlarga alohida e’tibor qaratiladi. Doha raundi hali
yakunlanmagan. Savdoni osonlashtirish to g‘risidagi shartnoma, Bali paketi, dekabrda
ʻ

yakunlandi 2013. Bu tashkilot tarixidagi birinchi keng qamrovli bitim edi.JST
Jyenevada joylashgan, Shveytsariya. Hozirda 164 a’zo davlatlar bor. Roverto
Azevedo hozirgi bosh direktor.
Tashkilotga a zo bo lishning ijobiy jihatlari ko p.ʼ ʻ ʻ
Birinchidan, uning zamirida iqtisodiy manfaat turadi. Ya ni to siqlarsiz o zaro
ʼ ʻ ʻ
mahsulot ayirboshlashga erishiladi va tovar ayirboshlanishi yuksak
texnologiyalarning qo llanilishi hamda rivojiga hissa qo shadi. Ikkinchidan, xalqning
ʻ ʻ
turmush darajasini yaxshilashga turtki beradi, insonlarga sifatli mahsulot iste mol
ʼ
qilish imkonini yaratadi. Uchinchidan, eksport qilinayotgan mahsulotlar hisobiga
milliy mahsulotlar tannarxi tushirilishiga xizmat qiladi. To rtinchidan, milliy ishlab
ʻ
chiqarish hajmini oshirib, byudjetga pul tushumlarini ko paytiradi, savdo
ʻ
liberallashuvi mamlakat va alohida vatandoshlarimizning daromadlarini oshiradi.
Beshinchidan, mehnat bandligiga ijobiy ta sir etadi.
ʼ
BMTga a zo aksar davlatlar JSTga ham a zo bo lib kirgan. Masalan, Rossiya
ʼ ʼ ʻ
Federatsiyasi 19 yillik kutishlardan keyin 2012-yilda, Qirg iziston 1998-yilda,
ʻ
Tojikiston 2012-yilda, Qozog iston 2015-yilda a zolikka qabul qilindi. Tojikiston
ʻ ʼ
Prezidenti Emomali Rahmon JSTga a zolikni “energetika mustaqilligiga erishish va
ʼ
aholini oziq-ovqat bilan ta minlash” sari tashlangan muhim qadam, deb baholagan.
ʼ
Ammo bu jarayon silliq kechadi, degani emas. Demak, hukumat birinchi navbatda
mahalliy shirkatlarni himoya qilishga qaratilgan jiddiy tadbirlarni ishlab chiqishi
kerak bo ladi.
ʻ

2.2 . O zbekiston Respublikasida xalqaro iqtisodiy aloqalarʻ
О zbekistonda mustaqillik yillarida jahon xo jaligiga chuqurroq
ʻ ʻ
integratsiyalashish maqsadida Xalqaro iqtisodiy hamkorlikh. bir necha yo nalishlarida
ʻ
rivojlantirilmoqda. Tashqi savdo tarkibini takomillashtirish, xorijiy investitsiyalarni
jalb etish, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyatida qatnashish, mintaqaviy iqtisodiy
birlashmalar bilan hamkorlik qilish shular jumlasidandir. Keyingi yillarda
O zbekiston ishchi kuchini eksport qilish borasida ham xorij mamlakatlari bilan
ʻ
yaqindan hamkorlik qilmoqda (yana qarang Xalqaro mehnat taqsimoti, Tashqi savdo)
O zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan aloqalari O zbekistonning BMT va uning
ʻ ʻ
ixtisoslashgan muassasalari bilan hamkorligi O zbekiston yangi suveren, mustaqil
ʻ
davlat sifatida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga (BMT) 1992-yil 2-martda a’zo
bo ldi. Mamlakatimiz ushbu tarixiy voqeadan keyin o tgan vaqt mobaynida BMT va
ʻ ʻ
uning ixtisoslashgan muassasalari bilan turli sohalarda samarali hamkorlik qilib
kelmoqda.
Xavfsizlikka zamonaviy tahdid va tahlikalarga qarshi kurashish,
Afg‘onistonda barqarorlikka erishish va mamlakat iqtisodiyotini qayta tiklash,
ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatmaslik, ekologik muammolarni hal qilish, xususan,
Orol dengizi inqirozi oqibatlarini yumshatish, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, inson
huquqlarini himoya qilish va ilgari surish, turizmni rivojlantirish kabilar ko p qirrali
ʻ
hamkorlikning ustuvor yo nalishlari hisoblanadi. 1993-yildan buyon Toshkentda
ʻ
BMT vakolatxonasi faoliyat ko rsatmoqda. Unga Rezident-koordinator rahbarlik
ʻ
qiladi.
BMT Taraqqiyot dasturi (BMTTD), Aholishunoslik jamg‘armasi (BMTAJ),
Bolalar jamg‘armasi (YUNISЕF), Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST), Ta’lim,
fan va madaniyat masalalari bo yicha tashkiloti (YUNЕSKO), Giyohvand moddalar
ʻ
va jinoyatchilik bo yicha boshqarmasi (BMTGMJB), Gender tengligi, ayollar huquq
ʻ
va imkoniyatlarini kengaytirish bo yicha tuzilma (BMT-Ayollar), Markaziy Osiyoda
ʻ

preventiv diplomatiya bo yicha mintaqaviy markazi (BMT MOPDMM), Xalqaroʻ
mehnat tashkiloti (XMT), Oziq-ovqat va qishloq xo jaligi tashkiloti (FAO),
ʻ
Migratsiya bo yicha xalqaro tashkilot (MXT), shuningdek, BMT Taraqqiyot dasturi
ʻ
shafeligidagi Ko ngillilar dasturi O zbekistonda “BMT oilasi”ni tashkil qiladi.
ʻ ʻ
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Sanoatni rivojlantirish tashkiloti
(YUNIDO), Atrof-muhit bo yicha dasturi (YUNEP) va Yevropa iqtisodiy komissiyasi
ʻ
(BMT YIK) ham BMT tizimi faoliyatiga munosib hissa qo shib kelmoqda.
ʻ
Shuningdek, Jahon banki BMTning mustaqil ixtisoslashgan organi sifatida
tuzilmaning mamlakatimizdagi faoliyatida muhim o rin tutadi.
ʻ
Taraqqiyotga ko maklashish umumiy dasturi (YUNDAF) o rta muddatli
ʻ ʻ
istiqbolda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo nalishlarini
ʻ
amalga oshirish nuqtai nazaridan O zbekiston hukumati va BMT o rtasidagi
ʻ ʻ
hamkorlikning samarali vositasi sifatida xizmat qilmoqda.
Yangi O zbekiston taraqqiyot strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga
ʻ
oshirish doirasida so nggi yillarda O zbekistonning BMT bilan oliy va yuqori
ʻ ʻ
darajadagi siyosiy muloqoti sezilarli faollashdi. O zbekiston BMT Bosh
ʻ
Assambleyasi va ixtisoslashgan tuzilmalarining faol ishtirokchisiga aylandi.
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh
ʻ
Assambleyasining 72, 75 va 76-sessiyalarda, BMT Inson huquqlari bo yicha kengashi
ʻ
46-sessiyasi yuqori darajadagi segmentida ishtirok etdi va nutq so zladi.
ʻ
BMT Bosh kotibi Antonio Guterrish 2017-yil iyun oyida mamlakatimizga
tashrif buyurdi va O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan
ʻ
uchrashdi. Shuningdek, 2017-yil sentabr oyida AQShning Nyu-York shahrida o tgan
ʻ
BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasi hamda Pekinda 2019-yil aprel oyida
o tgan “Bir makon, bir yo l” ikkinchi xalqaro forumi doirasida Prezidentimizning
ʻ ʻ
BMT Bosh kotibi bilan uchrashuvlari bo lib o tdi. Ushbu muloqotlar natijasida
ʻ ʻ
O zbekiston – BMT hamkorligini rivojlantirish bo yicha Amaliy chora-tadbirlar
ʻ ʻ
rejalari qabul qilindi va ular hayotga tadbiq etilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil sentabr oyida BMT Bosh
Assambleyasi 72-sessiyasi umumiy munozaralaridagi ishtiroki mamlakatimizning
ushbu xalqaro tashkilot bilan samarali va o zaro manfaatli muloqotida yangi davrniʻ
boshlab berdi. So nggi yillarda davlatimiz Rahbari BMT minbaridan global va
ʻ
mintaqaviy kun tartibining dolzarb masalalari bo yicha qator muhim xalqaro
ʻ
tashabbuslarni ilgari surdi. Xususan, O zbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh
ʻ
Assambleyasi doirasida oltita rezolyutsiya ishlab chiqildi va qabul qilindi.
- “Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni
ta’minlash bo yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash” (2018-yil
ʻ
iyun);
- “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” (2018-yil dekabr);
- “Markaziy Osiyoda barqaror turizm va barqaror rivojlanish” (2019-yil
dekabr);
- “Orolbo yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb
ʻ
e’lon qilish” (2021-yil may);
- “Markaziy va Janubiy Osiyo o rtasidagi o zaro bog‘liqlikni mustahkamlash
ʻ ʻ
to g‘risida” (2022-yil iyul);
ʻ
- “Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishni jadallashtirishda
parlamentlarning rolini kuchaytirish to g‘risida” (2022-yil dekabr).
ʻ
BMT Inson huquqlari bo yicha kengashi doirasida O zbekiston tashabbusi
ʻ ʻ
bilan “COVID-19 pandemiyasining yoshlar huquqlariga ta’siri to g‘risida”gi
ʻ
rezolyutsiya (2021-yil oktabr), YUNЕSKOda esa 2021-yil 14-16-sentabr kunlari Xiva
shahrida bo lib o tgan “Markaziy Osiyo – jahon sivilizatsiyalari chorrahasida”
ʻ ʻ
xalqaro madaniyat forumi yakuniga bag‘ishlangan “Xiva jarayoni” rezolyutsiyasi
(2021-yil noyabr) qabul qilindi.
O zbekiston tomonidan ishlab chiqilgan “Pandemiya davrida davlatlarning
ʻ
ixtiyoriy majburiyatlari to g‘risidagi kodeks” BMT Bosh assambleyasi rasmiy hujjati
ʻ

sifatida tarqatilib, mamlakatimizning COVID-19 bilan kurash bo yichaʻ
umumbashariy sa’y-harakatlarga qo shgan hissasi sifatida yuqori baholandi.
ʻ
Ko p tomonlama hamkorlikning yangi ruhini qo llab-quvvatlagan holda,
ʻ ʻ
O zbekiston BMTga a’zo davlatlar bilan birgalikda Bosh Assambleyaning qator yangi
ʻ
rezolyutsiyalari ustida ish olib bormoqda. O zbekiston qurolsizlanish va ularni
ʻ
tarqatmaslik sohasida barcha muhim xalqaro shartnomalar, xususan, Yadro qurolini
tarqatmaslik to g‘risidagi shartnoma, Yadro sinovlarini har tomonlama taqiqlash
ʻ
to g‘risidagi shartnoma, Kimyoviy va biologik qurollar to g‘risidagi konvensiya va
ʻ ʻ
boshqa xalqaro bitimlarga qo shilgan.
ʻ
1993-yil O zbekiston tomonidan BMT Bosh Assambleyasi minbaridan turib
ʻ
ilgari surilgan Markaziy Osiyoda yadro qurolidan xoli zonani barpo etish bo yicha
ʻ
tashabbus mamlakatimizning yadro qurolini tarqatmaslik tartibi va mintaqaviy
xavfsizlikni mustahkamlashga qo shgan salmoqli hissa bo ldi. Ushbu tashabbus
ʻ ʻ
bo yicha shartnoma 2006-yil sentabr oyida Semipalatinsk shahrida imzolandi. 2009-
ʻ
yil mart oyida esa shartnoma Markaziy Osiyo mintaqasining besh davlati tomonidan
ratifikatsiya qilingach, kuchga kirdi. BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida
2014-yil 6-may kuni tarixiy voqea sodir bo ldi – BMT tashkil etilganidan buyon ilk
ʻ
bor yadro quroliga ega besh davlat – AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Xitoy va
Rossiya vakillari bir vaqtning o zida va bir ovozdan muhim xalqaro hujjat – Markaziy
ʻ
Osiyoda yadro qurolidan xoli zona barpo etish to g‘risidagi shartnomaga Xavfsizlik
ʻ
kafolatlari to g‘risidagi protokolni imzoladi. Shu tariqa Markaziy Osiyo mintaqasi
ʻ
sayyoramizning shimoliy yarim sharidagi yadro qurolidan xoli yagona zonaga
aylandi.
BMTning terrorizmga qarshi kurash bo yicha barcha 13 konvensiyasi
ʻ
ishtirokchisi bo lgan O zbekiston ushbu sohada dunyo hamjamiyatining sa’y-
ʻ ʻ
harakatlarini jipslashtirish yo lida qator yirik tashabbuslarni ilgari surdi. О’zbekiston
ʻ
BMT Xavfsizlik kengashining 2001-yildagi 1373-sonli rezolyutsiyasi bilan tashkil
etilgan Terrorizmga qarshi kurashish qo mitasi faoliyatini olqishlaydi. Respublika,
ʻ

shuningdek, a’zo davlatlarning ushbu illatga qarshi kurashishdagi salohiyatini
kuchaytirishga qaratilgan sa’y-harakatlarni to la qo llab-quvvatlaydi. Qo mitaningʻ ʻ ʻ
tashkil etilishi, o z navbatida, O zbekiston tashabbusi hamdir. Boisi, mamlakatimiz
ʻ ʻ
tomonidan BMTning Istanbulda 1999-yil bo lib o tgan Xavfsizlik va hmkorlik
ʻ ʻ
sammitida Terrorizmga qarshi kurash xalqaro markazini tashkil etish bo yicha taklif
ʻ
ilgari surilgandi.
O zbekiston Respublikasi Prezidentining BMT Bosh Assambleyasi 75-
ʻ
sessiyasi chog‘ida ilgari surgan tashabbusi ijrosi doirasida 2022-yil mart oyida
Toshkentda yuqori darajadagi “BMT Global aksilterror strategiyasini amalga oshirish
bo yicha Qo shma harakatlar rejasi doirasida Markaziy Osiyo mamlakatlarining
ʻ ʻ
mintaqaviy hamkorligi” mavzusida xalqaro konferensiyasi o tkazildi. Tadbir
ʻ
yakunida mintaqaviy Qo shma harakatlar rejasi qabul qilindi.
ʻ
O zbekiston giyohvandlikka qarshi kurashda BMT va uning ixtisoslashgan
ʻ
muassasalari bilan yaqin hamkorlik qilmoqda. Bu sohada BMTning Narkotiklar va
jinoyatchilik bo yicha boshqarmasi bilan tegishli vazirlik-idoralar salohiyatini
ʻ
rivojlantirishga qaratilgan amaliy loyihalar amalga oshirilmoqda. O zbekiston tomoni
ʻ
taklifiga binoan Narkotik vositalar, psixotrop moddalar va ularning prekursorlari
noqonuniy aylanishiga qarshi kurash bo yicha Markaziy Osiyo mintaqaviy axborot-
ʻ
muvofiqlashtirish markazi tashkil etildi.
O zbekiston Afg‘onistonning tiklanishiga salmoqli hissa qo shmoqda.
ʻ ʻ
Davlatimiz Rahbari tashabbusi bilan Termiz shahrida Afg‘onistonga markazlashgan
va manzilli gumanitar yordam ko rsatish bo yicha Xalqaro ko p funksiyali transport-
ʻ ʻ ʻ
logistika xabi tashkil etildi. Termiz shahrining bu boradagi imkoniyatlaridan BMT
Qochoqlar ishlari bo yicha oliy komissari boshqarmasi, Jahon oziq-ovqat dasturi,
ʻ
YUNISЕF va BMTning boshqa tuzilmalari keng foydalanmoqda. Toshkentda 2018-
yil mart oyida o tkazilgan Afg‘oniston bo yicha yuqori darajali konferensiyaning
ʻ ʻ
natijasi o laroq, o sha yil aprel oyida xalqaro tadbirning yakuniy deklaratsiyasi BMT
ʻ ʻ

Bosh Assambleyasi 72-sessiyasi va Xavfsizlik kengashi rasmiy hujjati sifatida
tarqatildi.
Bundan tashqari, O zbekiston rahbariyatining Afg‘onistondagi vaziyatni tinchʻ
yo l bilan hal etishga qaratilgan sa’y-harakatlari va Afg‘oniston bo yicha Toshkent
ʻ ʻ
konferensiyasi haqidagi ma’lumotlar BMT Bosh kotibining 2018-yil sentabr oyida
e’lon qilingan “Afg‘onistondagi vaziyat hamda uning xalqaro tinchlik va xavfsizlikka
ta’siri” ma’ruzasiga kiritildi. 2022-yil iyul oyida Toshkentda Afg‘oniston bo yicha
ʻ
konferensiya o tkazilishi O zbekistonning ushbu mamlakatda barqaror tinchlik va
ʻ ʻ
barqarorlikni ta’minlashga qo shgan salmoqli hissasi bo ldi. Hozirgi vaqtda BMT
ʻ ʻ
doirasida O zbekiston Respublikasi Prezidentining Afg‘oniston bo yicha xalqaro
ʻ ʻ
muzokara guruhini tuzish tashabbusini ilgari surish yuzasidan tizimli ishlar olib
borilmoqda.
BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 2018-yil 22-iyun kuni “Markaziy Osiyo
mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta’minlash bo yicha
ʻ
mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash” tarixiy rezolyutsiyasining qabul
qilindi. Bu O zbekistonning Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlikni yuqori
ʻ
darajada rivojlantirish bo yicha tashabbuslarining xalqaro miqyosda keng qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlanayotganini yana bir bor namoyon etdi. BMT Bosh Assambleyasining 2019-
yil 19-dekabrdagi yalpi majlisida “Markaziy Osiyoda barqaror turizm va barqaror
rivojlanish” maxsus rezolyutsiyasi qabul qilindi. Ushbu tashabbus Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyev tomonidan Pekinda 2019-yil aprel oyida BMT Bosh kotibi
Antonio Guterrish bilan uchrashuv chog‘ida ilgari surilgan edi. O zbekiston
ʻ
tomonidan ishlab chiqilgan va Markaziy Osiyo mamlakatlari nomidan taqdim etilgan
hujjat loyihasi BMTga a’zo davlatlar tomonidan bir ovozdan qo llab-quvvatlandi.
ʻ
Ushbu hujjatga Shimoliy va Lotin Amerikasi, Osiyo, Afrika va boshqa qit’alardan 50
dan ziyod mamlakat hammualliflik qildi. Bu xalqaro hamjamiyat tomonidan
O zbekiston Rahbari tashabbusining dolzarbligi va o z vaqtida qabul qilinganidan
ʻ ʻ
dalolat beradi.

Bugungi kunda O zbekiston va BMT o rtasida ekologiya va atrof-muhitniʻ ʻ
muhofaza qilish sohasidagi aloqalar jadallashib borayotir. Ushbu sohada O zbekiston
ʻ
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev yana bir o tkir va dolzarb global
ʻ
muammo – Orol dengizi fojiasiga e’tiborni qaratdi va dunyo hamjamiyatini “ushbu
ekologik ofatning Markaziy Osiyoda yashayotgan millionlab odamlar turmush tarziga
halokatli ta’sirini kamaytirishga va tabiiy, biologik muvozanatni saqlash”ga chorladi.
O zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasi 72-
ʻ
sessiyasining umumiy munozaralarida ilgari surgan tashabbusga binoan, 2018-yilda
BMT shafeligida Inson xavfsizligi bo yicha ko p tomonlama sheriklik trast
ʻ ʻ
jamg‘armasi o z faoliyatini boshladi.
ʻ
Jamg‘arma taqdimoti 2018-yil noyabr oyida BMT bosh qarorgohida Bosh
kotib A.Guterrish ishtirokida o tkazildi. Taqdimot chog‘ida BMT Bosh kotibi
ʻ
ta’kidlaganidek, “Ushbu tuzilma mahalliy aholining yashash sharoitini sezilarli
darajada yaxshilaydi va Barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirishga yordam
beradi. Maqsadli fond tomonidan qo llab-quvvatlanayotgan dasturlar mintaqada yangi
ʻ
ish o rinlarini yaratishga yordam bermoqda. Xususan, ushbu ish o rinlarida 45 foiz
ʻ ʻ
xotin-qizlar band. Ish bilan ta’minlash ularning imkoniyatlarini kengaytirib, tibbiy
xizmatlardan foydalanish sharoitini yaxshiladi va farovonligini oshirdi”.
Mamlakatimizning tashabbusi bilan Nukusda 2019-yil 24-25-oktabr kunlari
BMT shafeligida yuqori darajadagi “Orolbo yi — ekologik innovatsiyalar va
ʻ
texnologiyalar hududi” xalqaro konferensiyasi bo lib o tdi. Unda 28 mamlakatdan
ʻ ʻ
250 ga yaqin ishtirokchi, nufuzli xalqaro tashkilotlar rahbarlari va vakillari qatnashdi.
O zbekiston BMT bilan hamkorlikda diniy bag‘rikenglikni saqlash va
ʻ
mustahkamlashga, yoshlar hayotiga oid dolzarb muammolarni hal qilishga alohida
e’tibor qaratmoqda. Shu ma’noda davlatimiz Rahbari BMT Bosh Assambleyasining
72-sessiyasida “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” rezolyutsiyasini ishlab chiqish
hamda qabul qilish tashabbusini ilgari surdi. Prezidentimiz BMT minbaridan turib,
O zbekiston taklif etgan rezolyutsiyaning asosiy maqsadi “barchaning ta’lim olish
ʻ

huquqini ta’minlashga, savodsizlik va jaholatga barham berishga ko maklashishdanʻ
iborat” ekanini ta’kidladi. Hujjat “bag‘rikenglik va o zaro hurmatni qaror toptirish,
ʻ
diniy erkinlikni ta’minlash, e’tiqod qiluvchilarning huquqini himoya qilish, ularning
kamsitilishiga yo l qo ymaslikka ko maklashishga qaratilgan”ini qayd etdi.
ʻ ʻ ʻ
BMT Bosh assambleyasining 2018-yil 12-dekabrdagi yalpi majlisida
“Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” maxsus rezolyutsiyasi qabul qilindi. O zbekiston
ʻ
tomonidan qisqa muddatlarda ishlab chiqilgan ushbu hujjat BMTga a’zo davlatlar
tomonidan bir ovozdan qo llab-quvvatlandi. Shimoliy va Lotin Amerikasi, Osiyo,
ʻ
Afrika va boshqa qit’alarning 50 dan ortiq mamlakati ushbu hujjat hammuallifiga
aylandi. Bu O zbekiston rahbari tashabbusining dolzarbligi va o z vaqtida amalga
ʻ ʻ
oshirilayotgani xalqaro hamjamiyat tomonidan yuksak e’tirof etilganidan dalolat
beradi.
Jamiyat hayotining barcha jabhalarida amalga oshirilgan izchil o zgarishlarga
ʻ
muvofiq, O zbekiston ilk marotaba inson huquqlari sohasida yetakchi tashkilot –
ʻ
BMTning Inson huquqlari bo yicha kengashiga 2021-2023-yillar uchun o z
ʻ ʻ
nomzodini ilgari surdi hamda ko pchilik davlatlarning ovozi bilan ushbu tuzilmaga
ʻ
a’zolikka saylandi.
Mustahkam tinchlik tarafdori va hamkorlikni har tomonlama kengaytirish
tashabbuskori sifatida sifatida O zbekiston bundan keyin ham BMT va unga a’zo
ʻ
davlatlar bilan hamkorlikka katta e’tibor qaratadi. Mamlakatimizning sa’y-harakatlari
BMT rahbariyati tomonidan to liq qo llab-quvvatlanmoqda, chunki O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
tomoni tomonidan ilgari surilgan tashabbuslar tashkilotning global maqsadlariga,
jumladan, sayyoramizda tinchlik, barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga
qaratilgan Barqaror rivojlanish maqsadlariga to liq mos keladi.
ʻ
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot dasturi (BMTTD) faoliyati turli
sohalarda loyihalarni amalga oshirishga, xususan, Orol dengizining qurishi natijasida
zarar ko rgan hududda “Orolbo yi – ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar
ʻ ʻ
hududi” tashabbusi doirasida “yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirishga qaratilgan.

O zbekistonning YUNЕSKO bilan hamkorligi so nggi yillarda sifat jihatidanʻ ʻ
yangi bosqichga ko tarildi. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
ʻ ʻ
Mirziyoyevning 2018-yili Parijda, 2019-yili Samarqandda va 2022-yili Toshkentda
YUNЕSKO Bosh direktori Odri Azule bilan uchrashuvlari bo lib o tdi. 2022-yil iyul
ʻ ʻ
oyida O zbekiston ilk marotaba 2022-2026-yillarda Nomoddiy madaniy merosni
ʻ
muhofaza qilish bo yicha hukumatlararo qo mitaga a’zo bo ldi. Mamlakatimizda
ʻ ʻ ʻ
xalqaro turizm jadal rivojlanmoqda. Bunda O zbekiston 1993-yilda a’zo bo lgan
ʻ ʻ
BMT Butunjahon sayyohlik tashkiloti (UNWTO) bilan hamkorlik muhim ahamiyatga
ega. Samarqandda UNWTOning Buyuk ipak yo lidagi turizmni rivojlantirish
ʻ
bo yicha mintaqaviy markazi faoliyat ko rsatmoqda. Ushbu shaharda Ipak yo li
ʻ ʻ ʻ
xalqaro turizm universiteti tashkil etilgan bo lib, u eng mashhur va nufuzli oliy o quv
ʻ ʻ
yurtlaridan biri, O zbekistonda turizm sohasidagi ilk universitet hisoblanadi.
ʻ
2023-yil 16-20-oktabr kunlari Samarqandda UNWTO Bosh assambleyasining
25-sessiyasi bo lib o tadi.
ʻ ʻ
Yuqumli va yuqumsiz kasalliklarga qarshi kurashish, sog‘lom turmush tarzini
targ‘ib qilish, milliy sog‘liqni saqlash tizimini mustahkamlashda Jahon sog‘liqni
saqlash tashkiloti (JSST) bilan jadal hamkorlik amalga oshirilmoqda.
2022-yil sentabr oyida O zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi va
ʻ
JSST vakolatxonasi o rtasida 2022-2023-yillarga mo ljallangan ikki yillik Mamlakat
ʻ ʻ
bitimi imzolandi. Unga muvofiq, O zbekistonda JSST ekspertlari ishtirokida sog‘liqni
ʻ
saqlash sohasida qator tadbirlar o tkaziladi. So nggi yillarda BMT Bolalar
ʻ ʻ
jamg‘armasi (YUNISЕF) O zbekistondagi faoliyatini jadallashtirib bormoqda. Har
ʻ
yili noyabr oyida “Zamin” jamg‘armasi bilan hamkorlikda jahon bolalarni himoya
qilish kuniga bag‘ishlangan xalqaro anjumanlar o tkazilmoqda.
ʻ
YUNISЕF O zbekistonda mamlakatimizda bolalarni ijtimoiy himoya qilish,
ʻ
ona va bola salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlash, ta’lim tizimini
takomillashtirish, sifatli tibbiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish
va boshqa muhim yo nalishlarda boshlangan islohotlarni qo llab-quvvatlash yo lida
ʻ ʻ ʻ

qator chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Aholi va reproduktiv salomatlik
sohasidagi dasturlarni amalga oshirish uchun mas’ul Aholishunoslik jamg‘armasi
(YUNFPA) O zbekistondagi BMT agentliklari orasida muhim o rin egallaydi.ʻ ʻ
Hozirgi bosqichda YUNFPAning beshinchi mamlakat dasturi amalga
oshirilmoqda. Uning doirasida reproduktiv salomatlik bo yicha treninglar, seminarlar,
ʻ
konferensiyalar o tkazilmoqda, mamlakatimizda ayollarni ijtimoiy va huquqiy
ʻ
jihatdan qo llab-quvvatlash markazlari tashkil etildi, klinik protokollarni yangilash,
ʻ
tibbiyot muassasalarini modernizatsiya qilish, mutaxassislarni o qitish va malakasini
ʻ
oshirish bo yicha ishlar olib borilmoqda.
ʻ
2022-yil noyabr oyida YUNFPA bilan birgalikda Demografik laboratoriya
ishga tushirildi. Uning faoliyati respublikada davlat xizmatchilarining aholi
masalalari, demografik fan va tadqiqotlarni rivojlantirish bo yicha salohiyatini
ʻ
kuchaytirishga qaratilgan. O zbekiston ushbu jamg‘arma bilan aholini ro yxatga
ʻ ʻ
olishga tayyorgarlik ko rish va uni o tkazishda samarali hamkorlik qilmoqda.
ʻ ʻ
O zbekiston BMTning Gender tengligi, ayollar huquq va imkoniyatlarini
ʻ
kengaytirish bo yicha tuzilmasi (BMT-Ayollar) bilan hamkorligi jadallashib
ʻ
bormoqda. Gender va yoshlar masalalariga bag‘ishlangan xalqaro forum va
anjumanlar tashkil etilib, ixtisoslashgan yo nalishlar bo yicha loyihalar amalga
ʻ ʻ
oshirilayotir. Ushbu tuzilma O zbekistonda xotin-qizlarning jamiyatdagi rolini
ʻ
oshirish yo lida tadbiq etilayotgan sa’y-harakatlarini har tomonlama qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlab kelmoqda.
Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT) O zbekistonda so nggi yillarda munosib
ʻ ʻ
mehnat sharoitlarini yaratish, majburiy va bolalar mehnatiga barham berish,
mehnatkashlarning huquq va erkinliklarini himoya qiladi.

III BOB. UMUMTA LIM MAKTABLARIDA XALQARO IQTISODIYʼ
ALOQALAR MAVZUSINI ZAMONAVIY PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA O QITISH
ʻ
3.1. Xalqaro iqtisodiy aloqalar mavzusini o rganishda va o qitishda Hikoya
ʻ ʻ
metodi orqali yetkazish
Hikoya metodi deb geografik borliq, voqea va xodisalarni jonli tasvirlashga
aytiladi. Bunda o qituvchining jonli so zi muhim o rin tutadi. Hikoya metodi bilan
ʻ ʻ ʻ
o quvchi geografik voqea va xodisalarni, borliqni o quvchilar ongida jonli tasvirlarni
ʻ ʻ
shakllantirishda, o quvchilarni geografik kashfiyotlar bilan, o ziga xos landshaftlar
ʻ ʻ
bilan, turli xil davlatlardagi aholining hayoti va faoliyati bilan tanishtirishda
foydalanadi.
Hikoya metodi quyidagi talablarga javob berishi zarur:
-hikoya qilinishi lozim bo lgan geografik borliq, voqea va xodisalar oldindan
ʻ
tanlab olinishi lozim;
-hikoya o quvchilar ongida o rganilayotgan geografik borliq, voqea va
ʻ ʻ
xodisalar haqida aniq tasavvur xosil qilishi lozim;
- hikoya ishonchli bo lishi lozim, asosiy ma’lumotlar ikkinchi darajali
ʻ
ma’lumotlardan ajralib turishi zarur;
- hikoya davomida turli xil ko rgazmali qurollardan foydalanish kerak;
ʻ
- quyi sinflarda ko proq o qituvchi o zi ko rgan geografik voqea va xodisalar
ʻ ʻ ʻ ʻ
haqida hikoya qilib berishi kerak;
- hikoya hayot bilan bog‘langan bo lishi, oson tushuniladigan va qiziqarli
ʻ
bo lishi kerak;
ʻ
-hikoya geografiya fanining eng so ngi yutuqlaridan foydalangan xolda bayon
ʻ
qilinishi lozim;
- hikoya g‘oyaviy siyosiy jihatdan to g‘ri yo naltirilgan bo lishi kerak. Unda
ʻ ʻ ʻ
kundalik matbuotda e’lon qilingan ma’lumotlardan foydalanmoq zarur.

O qituvchi fikriʻ
Hikoyaning samaradorligi ko p xollarda o quv materialini tanlashga, dalillar
ʻ ʻ
va umumlashmalarni to g‘ri nisbatiga bog‘liq.
ʻ
Hikoya davomida o qituvchi turli xil ma’lumotlarni bayon qilish davomida
ʻ
asosiy va eng muhim narsalarni, ya’niy geografik tushunchalarni shakillantirishni
esdan chiqarmasligi kerak. Beriladigan ma’lumotlar qancha ko p va qiziqarli
ʻ
bo lmasin agar ular bir tizimga solinmagan bo lsa, ular orasidagi aloqalar va
ʻ ʻ
bog‘liqliklar ochilmasa va tegishli xulosalar qilinmasa hikoya ko zda tutilgan
ʻ
samarani bermaydi. Dalillar, xulosa va umumlashmalarni mustahkamlashi va
aniqlashtirish va o quvchilarni o zlashtirishini osonlashtirish lozim.
ʻ ʻ
O quvchilar ongida geografik voqea va xodisalar haqida ongli tasavvur xosil
ʻ
qilish uchun o qituvchi hikoya davomida ekskursiya va sayohatlar davrida olgan
ʻ
shaxsiy ma’lumotlaridan ham foydalanishi mumkin.
Hikoya yaxshi chiqishi va samarali bo lishi uchun bayon davomida harita,
ʻ
gerbariy, maket, diagramma va boshqa materiallardan foydalanish zarur. Ko rgazmali
ʻ
qurollar o qituvchi hikoya yordamida shakillantiriladigan tasavvurlarni to ldiradi va
ʻ ʻ
aniqlashtiradi. Hikoya davomida geografik borliq, voqea va hodisalar tasvirlangan
rasmlardan ham foydalaniladi.
Hikoya metodi alohida mamlakatlar va o lkalar geografiyasini o rganishda
ʻ ʻ
katta foyda beradi.
Hikoyadan darsning turli bosqichlarida foydalaniladi. Hikoya qo shimcha
ʻ
bilimlarni xabar qilish vositasi ham bo lishi mumkin. Ba’zida hikoya dars jarayonida
ʻ
mustaqil o rin ham egallashi mumkin, uning turli bosqichlarida tushintirish metodini
ʻ
qo llash mumkin. Ayrim hollarda o qituvchi qisqa hikoyadan tushuntirishga o tishi
ʻ ʻ ʻ
mumkin. Masalan, zil-zila jarayonini hikoya qilib keyin uni sababini tushuntiradi. V-
VII sinfarda mavzular ko proq tasviriy tarzda hikoya qilib beriladi. Masalan yirik
ʻ
shar-sharalardan Niagara va Viktoriya yangi Kongo xavzasidagi nam ekvatorial
o rmonlarni yoki baland tog‘ o lkasi tabiat manzarasini tasvirlab berish mumkin. VI-
ʻ ʻ

VII sinflarda geografik borliq va xodisalarni tasvirlash,tushuntirish, sharxlash ilmiy
dalillar bilan qo shib olib boriladi, V-VI sinflarda 3-10 minut, VI-VII sinflarda 10-15ʻ
minut, VIII-IX sinflarda 15-20 minut bo lishi lozim.
ʻ
O quvchi fikri
ʻ
Xalqaro Iqtisodiy Aloqalar (IER) metodologiyasi global muhitda mamlakatlar
va ularning iqtisodlari o rtasidagi o zaro munosabatlarni tushunish uchun tadqiqot va
ʻ ʻ
tahliliy usullarni o z ichiga oladi. IEOni o rganishning asosiy uslubiy yondashuvlari
ʻ ʻ
quyidagilardan iborat:
Nazariy tahlil - iqtisodiy nazariyalardan (masalan, qiyosiy ustunlik nazariyasi,
raqobatdosh ustunlik nazariyasi va global savdo modellari) xalqaro almashinuv
omillarini tushunish uchun foydalanish.
Ekonometrik tahlil - bu miqdoriy ma’lumotlarni baholash va xalqaro savdo,
investitsiyalar, kapital migratsiyasi va IEOning boshqa jihatlaridagi munosabatlarni
aniqlash uchun statistik usullarni qo llash.
ʻ
Institutsional yondashuv - xalqaro tashkilotlarning (JST, XVF, Jahon banki
kabi) rolini va ularning iqtisodiy munosabatlarga ta’sirini o rganish.
ʻ
Tarixiy tahlil iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishini ko rib chiqish bo lib, u
ʻ ʻ
global iqtisodiy tizimlar qanday rivojlanganligini va hozirgi holatga qanday omillar
ta’sir qilganligini tushunishga yordam beradi.
Benchmarking - bu xalqaro iqtisodiyotda muvaffaqiyatni belgilovchi omillarni
aniqlash uchun turli mamlakatlarning iqtisodiy ko rsatkichlari, modellari va
ʻ
tuzilmalarini taqqoslash.
SWOT tahlili va PESTEL tahlili xalqaro iqtisodiy munosabatlarga ta’sir
qiluvchi kuchli, zaif tomonlar va tashqi omillarni baholashga yordam beradigan
strategik metodologiyadir.
Ushbu usullarning har biri murakkab xalqaro iqtisodiy masalalarni har
tomonlama tushunish uchun qo llaniladi, bu esa yanada oqilona va strategik qarorlar
ʻ
qabul qilish imkonini beradi.

XULOSA
Xulosa o rnida shuni ta’kidlash mumkinki, xalqaro iqtisodiy munosabatlarʻ
zamonaviy jahon iqtisodiyotining ajralmas qismi bo lib, alohida mamlakatlar va
ʻ
butun jahon hamjamiyatining rivojlanishida asosiy rol o ynaydi. Bu aloqalar resurslar,
ʻ
kapital, texnologiya va bilim almashinuvini osonlashtiradi, bu esa iqtisodiy o sishni
ʻ
tezlashtiradi, raqobatbardoshlikni oshiradi va turmush sharoitini yaxshilaydi.
Biroq, xalqaro iqtisodiy munosabatlar iqtisodiy nomutanosiblik, savdo
kelishmovchiligi, protektsionistik choralar va barqaror rivojlanish muammolari kabi
ko plab muammolarga duch kelmoqda. Bu muammolarni hal qilish xalqaro miqyosda
ʻ
kelishilgan harakatlarni, mamlakatlar o rtasidagi samarali hamkorlikni va xalqaro
ʻ
tashkilotlarning faol ishtirokini taqozo etadi.
Kelajakda raqamli iqtisodiyot, ekologik yo naltirilgan ishlab chiqarish va
ʻ
mintaqaviy integratsiya jarayonlarini kuchaytirish kabi yo nalishlarni rivojlantirish
ʻ
xalqaro iqtisodiy munosabatlar tarkibini o zgartirishi va ularga yangi sifat
ʻ
bag‘ishlashi mumkin. Mavjud to siqlarni bartaraf etish va innovatsion yechimlarni
ʻ
topish orqali xalqaro iqtisodiy hamkorlik yanada barqaror, muvozanatli va adolatli
global iqtisodiyotga hissa qo shadi.
ʻ

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Baumol, W. J., Blinder, A. S. (2019). Iqtisodiyot: tamoyillar va siyosat.
Moskva: Yurayt.
2. Burov, V. Yu., Zimin, I. I. (2018). Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Sankt-
Peterburg: Pyotr.
3. Gruzinov, V. P., Gribov, V. D. (2017). Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar. Moskva: Dashkov va Co.
4. Ivanova, N. I. (2016). Globallashuv va xalqaro iqtisodiy munosabatlar.
Moskva: Prospekt.
5. Kochetkov, A. V., Pechenkin, V. V. (2019). Xalqaro savdo va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar. Moskva: Infra-M.
6. Kuznetsov, S. A. (2020). Iqtisodiy globallashuv va xalqaro hamkorlik. Sankt-
Peterburg: fan.
7. Kulikov, L. V., Eliseev, D. A. (2018). Xalqaro iqtisodiy munosabatlar asoslari.
Moskva: Dashkov va Co.
8. Pavlov, V. P., Nikolaev, S. G. (2017). Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar: darslik. Moskva: Iqtisodiyot.
9. Ushakov, N. M. (2021). Xalqaro iqtisodiy munosabatlar nazariyasi va
amaliyoti. Moskva: Yurayt.
10. Fedorov, S., Mitroxin, N. P. (2019). Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning
jahon iqtisodiyotiga ta’siri. Sankt-Peterburg: Pyotr.

Sotib olish