Xalqaro turizmda transport tizimi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	47.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Urokov Orif

Дата регистрации 11 Январь 2024

19 Продаж

Xalqaro turizmda transport tizimi

Купить

Kirish
1. Mavzuning dolzarbligi – Xalqaro turizmda transport tizimining o‘rni va
ahamiyati.
2. Maqsad va vazifalar – Kurs ishining asosiy maqsadlari va bajarilishi lozim
bo‘lgan vazifalar.
3. Tadqiqotning ob’ekti va predmeti – Xalqaro transport tizimi va uning turizmga
ta’siri.
I Bob. Xalqaro turizm va transport tizimi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik
1.1. Xalqaro turizmning mohiyati va rivojlanish tendensiyalari.
1.2. Transportning turizmda tutgan o‘rni – Turizmda transport xizmatlarining
ahamiyati va asosiy turlari (havo, temiryo‘l, dengiz va avtomobil transporti).
1.3. Transport tizimining turizm sohasiga ta'siri – Iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik
jihatlar.
II Bob. Xalqaro transport turlari va ularning turizmga ta'siri
2.1. Havo transporti – Xalqaro aviatashuvlar, ularning turlari va turizmda tutgan
o'rni.
2.2. Temiryo‘l transporti – Xalqaro temiryo‘l tarmoqlari va ularning turistik
yo'nalishlar uchun ahamiyati.
2.3. Dengiz transporti – Dengiz kruizlari va kemalarning turistik xizmat
ko'rsatishdagi o'rni.
2.4. Avtomobil transporti – Xalqaro avtomobil yo‘llari va transport tizimining
turizm uchun afzalliklari va kamchiliklari.
III Bob. Xalqaro transport infratuzilmasini rivojlantirishning turizmga ta’siri
3.1. Transport infratuzilmasining holati – Aeroportlar, vokzallar, yo'llar va
portlarning ahamiyati.

3.2. Transport va turizm xavfsizligi – Xavfsizlik me'yorlari, texnologik rivojlanish
va ularning turizmga ta’siri.
3.3. Yashil transport tizimi – Ekologik transport turlarini joriy etish va ularning
turizmga foydasi.
IV Bob. O‘zbekistonda turizm va transport tizimi rivoji
4.1. O'zbekiston transport tizimi – Xalqaro sayyohlarni jalb qilishdagi
imkoniyatlar.
4.2. Turizmda transport infratuzilmasini yaxshilash yo‘nalishlari – Investitsiyalar,
texnologiyalar va kadrlar tayyorlash.
4.3. O‘zbekistonda transport va turizm o‘rtasidagi muammolar va yechimlar.
Xulosa
1. Olingan natijalar va xulosalar – Kurs ishining umumiy natijalari.
2. Tavsiyalar – Xalqaro turizmda transport tizimini takomillashtirish bo‘yicha
taklif va tavsiyalar.
Foydalanilgan adabiyotlar .
KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi : Xalqaro turizm sohasining rivojlanishi bugungi kunda
global iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylangan bo‘lib, bir qancha sohalar bilan
o‘zaro bog‘langan kompleks tizimni tashkil etadi. Xususan, turizmning samarali
rivojlanishi uchun transport tizimi katta ahamiyatga ega. Har bir turistik
destinatsiya sayohatchilarni jalb qilishda va ularni qabul qilishda yuqori sifatli
transport infratuzilmasiga ega bo‘lishi zarur. Transport tizimining o‘rni va
ahamiyati, ayniqsa, xalqaro turizmda, dunyo bo‘ylab sayohatchilarning harakatini
yengillashtirish va turizmning barqaror rivojlanishini ta'minlashda hal qiluvchi
omil hisoblanadi.
Bugungi kunda turizm va transport o‘rtasidagi bog‘liqlik tobora kuchayib
bormoqda. Turizmni amalga oshirish uchun sayohatchilar samolyotlar, temiryo‘l,
avtobuslar, kemalar va boshqa transport vositalaridan foydalanadi. Shuningdek,
transportning tezligi, qulayligi, xavfsizligi va ekologik jihatlari ham sayohatning
sifatini belgilaydi. Xalqaro turizmda transport tizimining rivojlanishi nafaqat
sayohatlarni osonlashtiradi, balki iqtisodiy o‘sishga, yangi ish o‘rinlarining
yaratilishiga, madaniy aloqalar va diplomatik munosabatlarning rivojlanishiga ham
hissa qo‘shadi.
Dunyo bo‘yicha turizmning kengayishi va sayohatchilar sonining oshishi transport
tizimining takomillashtirilishini talab qilmoqda. Xalqaro havo qatnovining o‘sishi,
yangi temiryo‘l liniyalarining ochilishi, avtomobil transportining qulayligi va
ekologik toza transport vositalarining rivojlanishi turizmni yangi bosqichga olib
chiqmoqda. Bu esa o‘z navbatida mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar va
madaniy almashinuvlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Shu bilan birga, transport tizimining ekologik barqarorligini ta'minlash, yangi
texnologiyalarni joriy etish va transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish
masalalari bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu omillarni
inobatga olib, xalqaro turizmda transport tizimining ahamiyatini o‘rganish va
uning samarali rivojlanishini ta'minlash nafaqat turizm sohasining muvaffaqiyatini,

balki global miqyosda ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash uchun ham
zarurdir.
Kurs ishining asosiy maqsadi — xalqaro turizmda transport tizimining o‘rni va
ahamiyatini chuqur tahlil qilishdir. Transport infratuzilmasi turizm sohasining
rivojlanishida muhim omil hisoblanadi va uning samarali ishlashi global turizm
bozorining o‘sishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi. Mazkur ishda transport
tizimining turizm sohasiga qanday ta'sir qilayotganini, transport va turizm
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni, shuningdek, transport tizimi orqali sayohatlarni
amalga oshirishda yuzaga keladigan iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni tahlil
qilish ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari, xalqaro turizmda transportning ekologik,
iqtisodiy va madaniy jihatlarini inobatga olgan holda, uning rivojlanishi uchun
zarur bo‘lgan takliflar ishlab chiqish maqsad qilinadi.
Kurs ishining tadqiqotning ob'ekti — xalqaro transport tizimi va uning
turizm sohasidagi rivojlanishga ta’siri dir. Xalqaro transport tizimi, o‘z
navbatida, turli transport turlari (havo, temiryo‘l, avtomobil, kema va boshqalar) va
bu transport turlarining bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq ishlashini o‘z ichiga oladi.
Xalqaro transport tizimi orqali mamlakatlar o‘rtasidagi odamlar va tovarlar oqimi
amalga oshiriladi, va aynan bu tizimning rivojlanishi turizmning jadal o‘sishiga,
yangi yo‘nalishlarning ochilishiga va yangi turistlar oqimining yaratilishiga imkon
beradi. Xalqaro transport tizimi orqali sayohatlarning tezligi, qulayligi, xavfsizligi
va arzonligi sayohatchilar soniga bevosita ta’sir qiladi, shuningdek, bu turizmning
iqtisodiy va madaniy ta'sirini ham kuchaytiradi
Kurs ishining tadqiqotning predmeti — xalqaro transport tizimining turizmga
ta’siri va uning turizmning rivojlanishiga bo‘lgan aloqalari di.
Kurs ishi tarkibi kirish, 3 ta bob, 9 ta mavzu, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan
adabiyotlar qismidan iborat.

I Bob. Xalqaro turizm va transport tizimi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik
1.1. Xalqaro turizmning mohiyati va rivojlanish tendensiyalari.
Xalqaro turizm — bu odamlarning o‘z mamlakatidan tashqariga chiqib,
boshqa davlatlarga sayohat qilishidir. Ushu sayohatlar turli maqsadlar uchun
amalga oshiriladi: dam olish, biznes, madaniy almashinuv, ta'lim olish,
sog‘liqni saqlash yoki boshqa maxsus xizmatlar olish. Xalqaro turizmning
mohiyati shundaki, u global miqyosda mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy va
madaniy aloqalarni mustahkamlaydi, shuningdek, turizm sanoatining
rivojlanishi orqali yangi ish o‘rinlari yaratadi va iqtisodiy o‘sishga hissa
qo‘shadi.
Xalqaro turizm iqtisodiyotga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu soha ko‘plab
sanoatlarni, jumladan transport, mehmonxona xizmatlari, oziq-ovqat sanoati,
madaniy va ko‘ngilochar xizmatlarni o‘z ichiga oladi. Turizm
mamlakatlarning global iqtisodiyotiga, shuningdek, ularning madaniy,
ijtimoiy va ekologik rivojlanishiga ta’sir qiladi.
Xalqaro turizmning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- Sayohatchilarning davlatlar o‘rtasida harakati: Xalqaro turizmda
sayohatchilar o‘zining tug‘ilgan yurtidan boshqa davlatlarga sayohat qiladi.
- Sayohatning maqsadi: Sayohatlar turizmning turli turlarida amalga
oshiriladi, masalan, dam olish, biznes, tibbiy turizm, madaniy yoki ekologik
sayohatlar.
- Davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar: Sayohatchilar o‘z yurtidan boshqa
mamlakatga sayohat qilishda mahalliy iqtisodiyotga pul sarflashadi, bu esa
o‘z navbatida turizm sanoatining rivojlanishiga olib keladi.
Xalqaro turizm sohasining rivojlanishi global iqtisodiyotning umumiy
o‘sishiga, transport tizimlarining takomillashuviga, yangi texnologiyalar va
raqamli innovatsiyalarning joriy etilishiga bog‘liq.
Bu sohada bir nechta tendensiyalar kuzatilmoqda:

1. Texnologiyalarning jadal rivojlanishi:
Onlayn sayohat platformalari: So‘nggi yillarda sayohatlarni rejalashtirish
va bron qilish jarayoni asosan onlayn platformalar orqali amalga
oshirilmoqda. Masalan, sayohatchilar internetda aviakompaniyalar,
mehmonxonalar, ekskursiyalar va transport xizmatlarini osonlik bilan
qidirib, onlayn tizimlar orqali bron qilishadi. Bu turizmni yanada
soddalashtiradi va sayohatchilarga eng yaxshi narxlar va xizmatlar tanlash
imkoniyatini beradi.
Mobil ilovalar va GPS texnologiyalari: Sayohatchilar safar davomida mobil
ilovalar va GPS yordamida yo‘nalishlarini rejalashtirishi, mehmonxonalar va
turistik joylarni topishi mumkin. Bu texnologiyalar turizmni osonlashtiradi
va sayohatni qulaylashtiradi.
2. Arzon aviatsiya va transport turlarining rivojlanishi:
Low-cost aviakompaniyalar: Arzon aviakompaniyalar (low-cost carriers)
xalqaro turizmni sezilarli darajada kengaytirgan. Ushbu kompaniyalar
sayohatchilarga nisbatan arzon narxlarda aviabiletlar taklif qilishadi, bu esa
ko‘plab insonlarga sayohat qilish imkoniyatini yaratadi. Arzon
aviakompaniyalar orqali yangi turistik yo‘nalishlar ochilishi, yangi
mintaqalarga sayohat qilishning osonlashishi xalqaro turizmni yanada
rivojlantiradi.
Yuqori tezlikdagi transportlar: Yuqori tezlikdagi poezdlar, shuningdek,
samarali temiryo‘l tarmog‘ining rivojlanishi xalqaro turizmni yaxshilaydi.
Bu poezdlar, masalan, Evropaning ayrim hududlarida sayohatchilarga tez va
qulay transport variantlarini taqdim etadi. Avtomobil va avtobuslar kabi
boshqa quruqlik transport turlari ham sayohatchilarni maqsadli joylarga olib
borishda katta rol o‘ynaydi.
3. Ekoturizmning o‘sishi:
Ekologik turizmning rivojlanishi: Ekoturizm so‘nggi yillarda dunyo
bo‘ylab o‘sib bormoqda. Sayohatchilar tabiiy resurslarni himoya qilish va
tabiatni saqlab qolish bilan bog‘liq sayohatlarni afzal ko‘rmoqda.

Ekoturizmning ommalashuvi sayyohlar va qabul qiluvchi mamlakatlar
o‘rtasida ekologik mas'uliyatni oshiradi. Bu tendensiya transportning
ekologik variantlari, masalan, elektr transport vositalari va kam karbon izini
qoldiradigan texnologiyalarni rivojlantirishni talab qiladi.
4. Sog‘liqni saqlash va tibbiy turizmning kengayishi:
Tibbiy turizm: Sog‘liqni saqlash maqsadida sayohat qilish, ya'ni tibbiy
turizm, so‘nggi yillarda jadal rivojlanmoqda. Ko‘plab odamlar turli davolash
usullari yoki kosmetik xizmatlar olish uchun chet elga sayohat qilishadi.
Buning natijasida sog‘liqni saqlash va turizm sanoati o‘rtasida yaqin
hamkorlik shakllanmoqda.
5. Yangi turistik yo‘nalishlarning ochilishi:
Global sayohat tarmoqlarining kengayishi: Yangi yo‘nalishlar ochilishi va
chet elga sayohat qilishning yanada qulaylashishi sayohatchilar uchun
ko‘proq imkoniyatlar yaratmoqda. Xususan, yangi rivojlanayotgan bozorlar,
masalan, Osiyo va Afrika mamlakatlari sayohatchilar uchun yangi
imkoniyatlar yaratmoqda. Bunday mintaqalarda madaniyat va tabiatga
qiziqish ortmoqda va bu sayohatlarni jalb qilishda muhim omilga
aylanmoqda.
6. Madaniy va ta'limiy almashinuvning oshishi:
Madaniy turizm: Madaniy merosni o‘rganish, muzeylar, tarixiy obidalar va
san'at galereyalarini ziyorat qilish xalqaro turizmning ajralmas qismi
hisoblanadi. Shu bilan birga, turizm sohasida madaniy almashinuvning
o‘sishi global jamoa o‘rtasida yanada yaxshiroq tushunishni yaratadi.
Sayohatlar nafaqat dam olish, balki madaniyatlararo o‘zaro munosabatlarni
rivojlantirish imkoniyatini ham yaratadi.
Ta'limiy turizm: Ta'limiy sayohatlar, talabalarning xalqaro
konferensiyalarga, seminar va treninglarga qatnashishi ham turizm sohasida
muhim o‘rin tutadi. Bu turizm turiga alohida e'tibor qaratilmoqda.

Xalqaro turizmning mohiyati global miqyosda iqtisodiy va madaniy
aloqalarni rivojlantirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish va iqtisodiy o‘sishni
ta'minlashdir.
1.2. Transportning turizmda tutgan o‘rni – Turizmda transport
xizmatlarining ahamiyati va asosiy turlari (havo, temiryo‘l, dengiz va
avtomobil transporti).
Transport tizimi xalqaro turizmning rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi,
chunki turizm faqatgina mehmonxonalar va turistik joylarning mavjudligi bilan
cheklanmaydi, balki sayohatchilarni o‘z manzillariga yetkazishda samarali
transport vositalari zarur. Turizmda transportning o‘rni, ayniqsa, masofalar
uzaygan sari, yanada muhim bo‘ladi. Transport tizimi sayohatchilarning
xavfsizligini ta'minlash, vaqtni tejash, qulaylik yaratish, iqtisodiy imkoniyatlar va
ekologik barqarorlikni ta'minlashda bevosita ta'sir ko‘rsatadi.
Sayohat uchun eng qulay va iqtisodiy jihatdan samarali transport vositasini
tanlash, turizmni rivojlantirishning asosiy omillaridan biridir.
Transport tizimi turizmning har bir turini o‘ziga xos xususiyatlar bilan
qo‘llab-quvvatlaydi. Havo, temiryo‘l, dengiz va avtomobil transporti turizmdagi
harakatlanishni ta'minlaydi va ularning har biri turli xil sayohatlar uchun mos
keladi.
Turizmda transport xizmatlarining ahamiyati
1. Sayohatlarning amalga oshirilishi: Transport xizmatlari sayohatchilarning
manzilga borishi va qaytishining asosiy vositasini tashkil etadi.
Xalqaro turizmda samolyotlar, poezdlar, avtobuslar va kemalar orqali sayohat
qilish sayohatchilarga geografik masofalarni yengillashtiradi va butun dunyo
bo‘ylab sayohat qilish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Iqtisodiy ahamiyat: Transport sohasining rivojlanishi nafaqat turizmni
rivojlantirishga, balki iqtisodiy o‘sishga ham hissa qo‘shadi.
Yangi transport yo‘nalishlari va arzon aviakompaniyalar sayohatchilarni chet elga

olib borishni soddalashtiradi, bu esa turizmni rivojlantirishga, yangi ish o‘rinlarini
yaratishga va davlat budjetiga qo‘shimcha daromadlarni keltiradi.
Xavfsizlik va qulaylik: Transport xizmatlari sayohatchilarga xavfsiz va qulay
sayohatlarni taqdim etish uchun yuqori sifatli infratuzilma va xizmatlarni
ta'minlashga qaratilgan.
Bu omil sayohatlarning qoniqarli o‘tishini va turizmni kengaytirishni ta'minlaydi.
Barqarorlik va ekologik jihatlar: Yangi transport turlari, masalan, elektr
transporti va ekologik toza aviatsiya vositalari orqali turizmning ekologik
barqarorligi ta'minlanadi. Transportning barqaror rivojlanishi sayohatning ekologik
ta'sirini kamaytiradi va yashil turizmni rivojlantiradi.
Transportning asosiy turlari va ularning turizmga ta’siri
Xalqaro turizmda transportning turli turlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib,
har bir tur sayohatchilarni turli yo‘nalishlarda harakatlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Havo, temiryo‘l, dengiz va avtomobil transporti o‘zining afzalliklari va
kamchiliklariga ega bo‘lib, turizmda bir-birini to‘ldiradi.
1. Havo transporti — xalqaro turizmda eng keng tarqalgan transport turi
hisoblanadi. Havo yo‘llari orqali sayohatlar ko‘pincha uzoq masofalar uchun eng
qulay va tezkor vosita hisoblanadi.
Tezlik: Samolyotlar uzoq masofalarni qisqa vaqt ichida bosib o‘tadi, bu
sayohatchilarga tez va samarali sayohat qilish imkonini beradi.
Global ulanish: Havo transporti dunyoning deyarli barcha nuqtalarini bir-biriga
bog‘laydi, bu esa xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi.
Yuqori imkoniyatlar: Havo kompaniyalarining xizmatlari, masalan, o‘zaro
hamkorlik, arzon aviakompaniyalar va xalqaro tarmoqlar turizmni yanada
ommalashtiradi.
Narxlar: Havo transportining narxi ba'zan boshqa transport turlariga qaraganda
qimmat bo‘lishi mumkin.

Ekologik ta'sir: Aviatsiya ekologik jihatdan zararlidir, chunki u yuqori miqdorda
CO chiqindilarini hosil qiladi.₂
2. Temiryo‘l transporti xalqaro turizmda, ayniqsa, Evropada va Osiyoda keng
tarqalgan. Yuqori tezlikda harakatlanuvchi poezdlar turizmning ekologik toza va
qulay shaklini ta'minlaydi.
Quyoshni va tabiatni tomosha qilish imkoniyati: Poezd orqali sayohat qilish
nafaqat manzilga borishni ta'minlaydi, balki yo‘lning o‘zida ham go‘zal
manzaralarni tomosha qilish imkonini beradi.
Xavfsizlik va qulaylik: Poezdlar ko‘plab xizmatlarni taqdim etadi, shu jumladan,
mehmonxona kabi qulayliklar.
Ekologik tozalik: Poezdlar ekologik jihatdan havo transportiga nisbatan kamroq
zarar etkazadi.
Masofa: Ba'zi mamlakatlarda temiryo‘l tarmog‘i cheklangan bo‘lishi mumkin,
bu esa uzoq masofalarga sayohat qilishni qiyinlashtiradi.
Vaqt: Temiryo‘l transporti havo transportiga qaraganda ba'zan sekinroq bo‘lishi
mumkin.
3. Dengiz transporti sayohatchilarni, ayniqsa, kemalarga mingan holda sayohat
qilishda katta rol o‘ynaydi.
Dengiz kruizlari turizmning o‘ziga xos va mashhur shaklini tashkil etadi.
Dam olish va sayohat birgalikda: Dengiz kruizlari nafaqat sayohat qilish, balki
dam olish va ko‘ngilochar xizmatlardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Kruizlar sayohatchilarni bir nechta manzillarga olib boradi.
Tabiatni yaqinroq ko‘rish: Dengiz orqali sayohat qilish sayohatchilarga
tabiatning go‘zalliklarini va dengiz manzaralarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri tomosha qilish
imkonini beradi.
Uzoq vaqt: Dengiz orqali sayohat qilish ko‘pincha ko‘proq vaqt talab etadi,
bu esa tezkor sayohatni istaganlar uchun noqulay bo‘lishi mumkin.

Narxlar: Dengiz kruizlari, odatda, nisbatan qimmatroq bo‘ladi, chunki
ular uzoq davom etadigan sayohatlarni tashkil etadi va ko‘plab xizmatlarni
o‘z ichiga oladi.
4. Avtomobil transportiturizmda, ayniqsa, qisqa masofalarda va sayohatchilar
uchun maxsus yo‘nalishlarda juda muhim ahamiyatga ega.
Bu tur sayohatlar o‘zgacha erkinlikni ta'minlaydi.
Moslashuvchanlik: Avtomobillar orqali sayohat qilish sayohatchilarga harakat
erkinligini beradi, ular o‘z marşrutini va jadvalini o‘zi belgilaydi.
Qisqa masofalar uchun qulay: Kichik masofalarga sayohat qilishda
avtomobillar juda qulay va tezkor variant hisoblanadi.

1.2. Transport tizimining turizm sohasiga ta'siri – iqtisodiy, ijtimoiy va
ekologik jihatlar.
Transport tizimi xalqaro turizmning rivojlanishida muhim o‘rin tutadi,
chunki u sayohatlarni amalga oshirish uchun zarur infratuzilma va xizmatlarni
taqdim etadi. Biroq, transport tizimining turizmga ta'siri nafaqat sayohatlarni
amalga oshirish, balki ularning ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik sohalarga ta'siri
bilan ham chambarchas bog‘liq. Ushbu ta'sirlar turizm sohasining samarali va
barqaror rivojlanishini ta'minlash uchun juda muhimdir. Quyida transport
tizimining turizmga ta'sirini uchta asosiy jihatdan — iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik
— tahlil qilamiz.
1. Iqtisodiy jihatlar
Transport tizimining turizm sohasiga ta'siri iqtisodiy nuqtai nazardan juda katta.
Yaxshi rivojlangan transport infratuzilmasi nafaqat sayohatlarni osonlashtiradi,
balki turizm sohasining o‘sishini ta'minlaydi va kengaytiradi. Turizmning iqtisodiy
jihatlarini quyidagicha ajratish mumkin:
- Iqtisodiy o‘sish: Transport tizimi, ayniqsa havo, temiryo‘l va dengiz transporti,
turizm sanoatining rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Sayohatchilarni jalb qilish
va ularni maqsadli joylarga olib borish orqali, transport tizimi mamlakatning
turizm sektorini jonlantiradi, shuningdek, yangi ish o‘rinlarini yaratadi.
Turizmning o‘sishi xizmatlar, mehmonxona, restoranlar, do‘konlar va boshqa
infratuzilma tarmoqlarini rivojlantiradi, bu esa iqtisodiy o‘sishga olib keladi.
- Daromadlar va investitsiyalar: Xalqaro turizmdan keladigan daromadlar
ko‘pincha transport tizimiga qo‘shimcha investitsiyalarni jalb etadi. Masalan,
yangi yo‘nalishlar, aeroportlar, portlar va temiryo‘l stansiyalari qurilishi
turizmning o‘sishiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Arzon aviakompaniyalar va
samarali transport tarmog‘i orqali turizm tarmog‘ida daromadlar ko‘payadi, bu esa
davlat budjetini to‘ldiradi va transport infratuzilmasining yanada yaxshilanishiga
imkon beradi.

- Raqobatbardoshlik: Raqobatbardosh transport tizimi sayohatchilarni ko‘proq jalb
qilish imkoniyatini yaratadi. Xususan, arzon aviakompaniyalar, temiryo‘l poezdlari
va ekologik toza transport turlari orqali mamlakatlar o‘rtasida turizm sohasida
raqobat kuchayadi. Bu esa transport tizimining sifatini yaxshilash va yangi
xizmatlarni ishlab chiqishga undaydi.
2. Ijtimoiy jihatlar
Transport tizimi turizm sohasiga ijtimoiy jihatdan ham muhim ta'sir ko‘rsatadi. Bu
ta'sirlar ko‘proq sayohat qilayotgan odamlarning turmush tarziga, madaniyatlararo
almashuvga va sayohat davomida yuzaga keladigan ijtimoiy muammolarga
bog‘liq.
- Madaniy almashinuv: Transport tizimi sayohatchilarni turli mamlakatlar va
madaniyatlarni o‘rganish imkoniyatini beradi. Xalqaro turizmda transport
vositalari (avtomobillar, samolyotlar, poezdlar, kemalar) orqali sayohat qilish
sayyohlar o‘rtasida madaniy almashinuvni oshiradi, turli xalqlar o‘rtasida
yaxshiroq tushunishni ta'minlaydi.
Sayohatchilar o‘z mamlakatlaridan tashqarida yangi madaniyatlar, urf-odatlar va
qadriyatlarni o‘rganadilar, bu esa xalqlar o‘rtasidagi do‘stona munosabatlarni
rivojlantiradi.
- Ijtimoiy muammolar va tengsizlik: Transport tizimining turizmga ta'siri ba'zan
ijtimoiy tengsizlikni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, ba'zi transport
tarmoqlariga faqat boy sayohatchilar yoki maxsus guruhlar kirish imkoniga ega
bo‘ladi, bu esa ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirishi mumkin. Shuningdek, turizm
mintaqalari o‘rtasida ijtimoiy inqirozlar, masalan, yerli aholi va sayyohlar
o‘rtasidagi konfliktlar yuzaga kelishi mumkin.
Yaxshi rejalashtirilgan transport tizimi bu kabi ijtimoiy muammolarni
minimallashtirishga yordam beradi.

- Xalqaro aloqalar va turizm diplomatiyasi: Xalqaro transport tarmoqlari, xususan,
havo yo‘llari va temiryo‘l tizimlari turizm diplomatiyasining muhim vositasi
bo‘lishi mumkin. Yangi transport yo‘nalishlari va osonlashtirilgan vizalar orqali
mamlakatlar o‘rtasidagi sayohatlar ko‘payadi, bu esa xalqaro aloqalarni
mustahkamlashga, diplomatik va iqtisodiy munosabatlarni yaxshilashga yordam
beradi.
3. Ekologik jihatlar
Transport tizimining ekologik ta'siri turizm sohasiga sezilarli ta'sir ko‘rsatadi.
Transport vositalari, ayniqsa havo transporti, atrof-muhitga zararli moddalarni
chiqaradi va bu ekologik barqarorlikka salbiy ta'sir qiladi.
Shuning uchun ekologik jihatlar transport tizimi rivojlanishida ka е ta
ahamiyatga ega.
- Karbon izi va ifloslanish: Transport tizimi, xususan, havo, dengiz va avtomobil
transporti, global miqyosda karbon gazlari va ifloslanishni oshiradi.
Havo transporti eng katta karbon izini qoldiradigan transport vositalaridan biri
hisoblanadi. Bu, o‘z navbatida, iqlim o‘zgarishiga, global isish jarayoniga va
tabiatning yomonlashishiga olib keladi. Bu ekologik ta'sirlar turizmning uzoq
muddatda barqarorligini ta'minlash uchun jiddiy tahdidga aylanishi mumkin.
- Yashil transport: Ekologik barqaror turizmni rivojlantirish uchun yashil transport
tizimlari muhim ahamiyatga ega. Elektr transporti, havo kemalari uchun ekologik
toza yonilg‘ilar va energiya samaradorligini oshirish kabi texnologiyalar transport
tarmoqlarining ekologik ta'sirini kamaytiradi. Bu, o‘z navbatida, turizmni yanada
barqaror va ekologik toza qilishga yordam beradi.
- Ekoturizm va barqarorlik: Ekoturizm sohasida ekologik barqaror transport
turlarining rivojlanishi muhim ahamiyatga ega. Ekoturizmda sayohatlar tabiatni
himoya qilish va muhofaza qilish maqsadida amalga oshiriladi, bu yerda transport
tizimi atrof-muhitga minimal ta'sir ko‘rsatishi kerak. Yashil poezdlar, elektr
avtobuslar va ekologik toza samolyotlar kabi alternativ transport turlari

ekoturizmga yordam beradi va atrof-muhitni asrab-avaylashda muhim rol
o‘ynaydi.
Transport tizimining turizm sohasiga ta'siri keng qamrovli va ko‘p jihatdan
ijobiydir, ammo ba'zi salbiy ekologik ta'sirlar ham mavjud.
Iqtisodiy jihatdan transportning samarali va arzon tizimi turizmning o‘sishiga
yordam beradi, yangi ish o‘rinlari yaratadi va mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy
aloqalarni kuchaytiradi. Ijtimoiy jihatdan transport turizmni madaniy almashinuv,
diplomatiya va xalqaro aloqalarni mustahkamlash vositasi sifatida xizmat qiladi.
Ekologik jihatdan esa, yashil transport va ekologik toza tizimlar orqali
transportning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish zarurati kundalik hayotda
ahamiyat kasb etmoqda.
Shuning uchun, barqaror transport tizimlarini rivojlantirish turizm sohasining
kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega.

II Bob. Xalqaro transport turlari va ularning turizmga ta'siri
2.1. Havo transporti – Xalqaro aviatashuvlar, ularning turlari va turizmda
tutgan o'rni.
Havo transporti , aviatsiya transorti — yo lovchilar, pochta va yuklarni ʻ
havo yo llari orqali tashishni amalga oshiradigan transport turi. Uning afzalligi
ʻ
shundaki, yuqori uchish tezligi hisobiga tashish vaqtini juda tejaydi, yer va suv
yo llari bo lmagan manzillar bilan bevosita transport aloqasini yo lga qo yish
ʻ ʻ ʻ ʻ
imkoniyatlarini yaratadi.
Dastlabki Havo transporti Birinchi jahon urushidan keyin Yevropa va Amerika
davlatlarida vujudga keldi. Germaniya va Fransiyada transport turi sifatida 1920—
21 yillarda rivojlandi. O zbekistonda birinchi havo yo li 1992-yil 12-mayda
ʻ ʻ
ochildi. Uzunligi 800 km bo lgan Toshkent—Avliyoota (Taroz) — Pish-pek
ʻ
( Bishkek ) — Olmaota marshrutida Rossiya ko ngilli havo floti jamiyati
ʻ
("Dobrolyot")ning O'rta Osiyo bo limi (Kogon shahri)ga qarashli Germaniyadan
ʻ
sotib olingan "Yunkers—13" samolyotlarida dastlabki yo lovchilar tashish reysi
ʻ
amalga oshirildi. Shu yili uz. 450 km bo lgan Kogon—Oq-to qay—Darg onota—
ʻ ʻ ʻ
Xiva hamda Buxo-ro—Termiz—Dushanba havo yo llari ochildi. 1924-yilda Havo
ʻ
transportida jami 1000 yo lovchi, 200
ʻ kg pochta jo natmalari, 5 t yuk tashildi. ʻ
1930-yillar boshidan O zbekiston havo transportida yuk va yo lovchilar tashish
ʻ ʻ
ommaviy tus oldi, 1930-yildan Toshkent—Moskva yo lida samolyotlar muntazam
ʻ
qat-nay boshladi. Toshkent (1932), nukus va Urganch (1939), Termiz (1940),
Namangan (1941) shaharlarida aeroportlar qurilib ishga tushirildi.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda Il—12, YL—14. li2 va turli
difikatsiyadagi AN—2 samolyotlari t. parklariga berildi. 1957—58 gsarda havo
yo llarida TU—104, P—18, AN-24, YAK-40 samolyotlari, mi1, mi2, ka26
ʻ
vertotlari o zlashtirildi, mahalliy havo kelarida AN—24, YAK—40 samolyotlari
ʻ
qatnay boshladi. Ayni vaqtda dalalarga mineral o g itlar va zararkunanda
ʻ ʻ
hasharotlarga qarshi preparatlar sepishda, g o zani defoliatsiya qilish ishlarida
ʻ ʻ

avianiyadan keng foydalanildi. Qo qon (1947), Samarqand (1948), Qarshi (1955), ʻ
Buxoro (1963) va Toshkent yaqinidagi Sergeli (1961) da yangi aeroportlar qurildi.
1974-yildan IL-62, 1977-yildan TU—154 samolyotlari, 1982-yil dekabrdan IL—
86 aerobuslari respublika havo yo llarida ucha boshladi.
ʻ
1980-yilga kelib O zbekiston havo transporti havo yo llarining uz. 155 ming km
ʻ ʻ
dan ortiq bo ldi (shu jumladan, mahalliy havo yo llari uzunligi 60,1 ming km ni
ʻ ʻ
tashkil etdi).
O zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyin O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Prezidenti farmoniga muvofiq, 1992-yil 28-yanvarda sobiq Ittifoq
Fuqaro aviatsiyasi vazirligi tasarrufida bo lgan O zbekiston Fuqaro aviatsiyasi
ʻ ʻ
boshqarmasi negizida "O zbekiston havo yullari" milliy aviakompaniyasi tashkil
ʻ
etildi.
Havo transporti O zbekiston iqtisodiyotida yetakchi tarmoqlardan biri hisoblanadi,
ʻ
mamlakatning tashqi dunyo bilan xalqaro, iqtisodiy, diplomatik, madaniy
aloqalarini rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Toshkent, Nukus, Samarqand,
Buxoro, Urganch, Termiz, Qarshi, Namangan, Andijon, Farg ona, Navoiy
ʻ
shaharlarida zamonaviy jihozlangan aerovokzal (aeroport)lar ishlaydi.
Toshkent aeroporti Markaziy Osiyo mintaqasidagi eng yirik xalqaro aeroport
hisoblanadi. Buxoro, Samarqand, Urganch aeroportlari ham xalqaro aeroport
maqomiga ega. "O zbekiston havo yo llari" milliy aviakompaniyasi muntazam
ʻ ʻ
holda 20 ta xalqaro reyslarni amalga oshiradi. Yevropa, Amerika, Janubi-Sharqiy
Osiyo, MDH davlatlari shaharlarida uning 44 ta vakolatxonalari ochilgan.
Mustaqillik yillarida O zbekiston Respublikasi hukumati yordamida aviatsiya
ʻ
tarmog iga 1 mlrd. 200 mln. AQSH dollari miqdorida investitsiya kiritildi va
ʻ
rivojlangan zamonaviy infratuzilma barpo etildi.
Barcha xalqaro reyslar "Boing" 767/757, A-310, Yu-85 rusumli samolyotlarda
bajariladi. "O zbekiston havo yo llari" milliy aviakompani-yasi Yevropadagi yirik
ʻ ʻ
"Erbas Indast-ri", AQShning "Boing" kompaniyalari, Rossiyaning "Ilyushin"

konstruk-torlik byurosi, Germaniya, Fransiya f irmalari bilan turli sohalarda
hamkorlik qiladi. Shunday hamkorlik natijasida 1993-yildan milliy avia-
kompaniya sotib olgan "Erbas" A—310— 300 aerobuslari, "Boing" laynerlari
xalqaro reyslarda yo lovchilarga xizmat qo rsata boshladi. 2004-yilda ʻ ʻ
"O zbekiston havo yo llari" milliy avia-kompaniyasi 3 ta "Boing 757" va "Bo-ing
ʻ ʻ
767" samolyotlarini sotib oldi va G arb mamlakatlarida ishlab chiqarilgan
ʻ
samolyotlari soni 16 taga yetdi.
Respublika Havo transporti uchun uchuvchilar, texnika xizmati tarkibi, yerdagi
xizmat xodimlari "O zbekiston havo yo llari" milliy aviakompaniyasining uchish
ʻ ʻ
o quvtexnika markazi (1943-yil 15-mayda tashkil etilgan), Toshkent aviatsiya
ʻ
institutit tayyorlanadi. 2003-yilda O zbekiston Havo transportida 0,8 mln.
ʻ
yo lovchi, 5,9 ming t yuk tashildi, yo lovchi aylanmasi 3956,5 ming yo lovchi km
ʻ ʻ ʻ
ni, yuk aylanmasi 95,3 ming t km ni tashkil etdi.
Chet mamlakatlarda Havo transporti AQSH, Germaniya, Buyuk Britaniya,
Fransiya, Italiya va boshqa davlatlarda rivojlangan. Bu mamlakatlardagi
aviakompaniyalarda 300 va undan ortiq yo lovchiga mo ljallangan fuqaro
ʻ ʻ
sa molyotlari, og ir yuk transport samolyotlari keng qo llanadi.
ʻ ʻ
O‘zbekiston Respublikasining tegishli xorijiy davlatlar bilan imzolagan havo
qatnovi to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalarida ko‘rsatilgan aviakompaniyalar
soniga qo‘yilgan cheklovlarni olib tashlash, muntazam qatnovlarini bosqichma-
bosqich tiklash hamda O‘zbekistonning havodagi tranzit salohiyatini oshirish
maqsadida xorijiy aviakompaniyalar uchun jozibador, yangi xalqaro trassalar va
marshrutlarni joriy qilish rejalashtirilgan.
Respublika aeroportlarida avtoturargohlar, bagaj saqlash xonalarini joriy etish,
mehmonxonalar, Duty Free, keytering xizmatlarini rivojlantirish orqali noaviatsiya
daromadlarni oshirish, shuningdek, aeroportlarning mintaqaviy salohiyatidan kelib
chiqib, yuk tashish parvozlarini jalb etish choralari ko‘rilmoqda.

Turizm sohasini rivojlantirish hamda aholining jismoniy faolligini oshirish
borasidagi ishlarni jadallashtirish borasida Prezidentimiz tomonidan Transport
vazirligiga yuklatilgan topshiriqlar ijrosini ta’minlash maqsadida hamda Ziyorat
turizmini rivojlantirish dasturi doirasida joriy yilda mavjud aviaqatnovlarni
ko‘paytirish, yangi yo‘nalishlarda aviaqatnovlarni ochish hamda ushbu dastur
doirasida parvozlarni amalga oshiruvchi xorijiy aviakompaniyalar uchun
aeroportlarda xizmat ko‘rsatish tariflarini 50 foizgacha kamaytirish orqali
aviareyslar sonini oshirish rejalashtirilgan.
Bundan tashqari respublikamizda ichki yo‘nalishlarni rivojlantirish maqsadida
Farg‘ona vodiysi shaharlarini Buxoro, Urganch kabi shaharlarini bog‘lagan holda
aviaqatnovlar yo‘lga qo‘yilishi ustida hozirda tegishli ishlar amalga oshirilmoqda.
Mazkur aviaqatnovlarni yo‘lga qo‘yish bilan bir qatorda ushbu yo‘nalishlarda
aviachipta narxlarini qisman byudjet hisobidan qoplanishi tizimini joriy etish
borasida Transport vazirligi tomonidan hujjat loyihasi ishlab chiqilgan bo‘lib,
hozirda kelishish uchun tegishli vazirlik va idoralarga yuborilgan.
Mazkur tizim joriy etilishi yurtdoshlarimiz uchun qulaylik yaratish bilan birga
aholining aviamobillik ko‘rsatkichi ortishiga sabab bo‘ladi.

2.2. Temiryo‘l transporti – Xalqaro temiryo‘l tarmoqlari va ularning turistik
yo'nalishlar uchun ahamiyati.
Temir yo l transportiʻ - yuk va yo lovchilarni lokomotiv va motovagonlar ʻ
vositasida temir yo l bo ylab tashiydigan transport turi. Uning paydo bo lishi yirik
ʻ ʻ ʻ
sanoat taraqqiyoti, ayniqsa, tog kon va metallurgiya sanoati taraqqiyoti bilan
ʻ
bog liq. XVIII-asr oxiri va XIX-asr boshlarida kapitalizmning rivojlanishi yuk
ʻ
aylanmasi tuzilmasini tubdan o zgartirdi, temir rudasi, ko mir, qurilish materiallari
ʻ ʻ
va shu kabini ommaviy tashishga ehtiyoj o sdi.
ʻ
1825-yil jahonda birinchi umumiy foydalanishdagi Stokton —Darlington temir
yo l (21
ʻ km, Angliya) J.Stefenson tomonidan qurilgan. 30-yillarda Avstriya ,
Germaniya, Belgiya , Fransiya , Rossiyada xam temir yo l qurildi. 1850—70
ʻ
yillarda Osiyo, Afrika, Janubiy Amerika va Avstraliyada xam kurila boshladi. 20-
asr boshlarida jahonda temir yo l tarmog i 1 mln. km dan oshdi. 19-asr oxiri — 20-
ʻ ʻ
asr boshlarida temir yo l tarmoklarini tez rivojlantirgan sabablardan biri, uning
ʻ
katta harbiystrategik ahamiyatga egaligi bo lib, Transport yo lit. xo jalik, iktisodiy
ʻ ʻ ʻ
va strategik vazifalarga xizmat qilish bilan bir qatorda mamlakatlararo,
hududlararo madaniy aloqalarni rivojlantirish, ijtimoiy masalalar, xalkaro turizm
sohasida xam ishtirok etadi, mamlakatning ilmiytexnik taraqqiyotiga xam salmokli
hissa ko shadi. Temir yo l transportining afzalliklaridan biri — boshqa transportga
ʻ ʻ
nisbatan yuk tashish kiymatining arzonligi, yilning har qanday faslida va bir yo la
ʻ
katta hajmdagi yuklarni tashish imkoniyatiga egaligidir.
O zbekistonda dastlabki temir yo l 1886—88 yillarda Zakaspiy temir yo lining
ʻ ʻ ʻ
Forob styasidan Samarqandgacha yotqizilgan (podsho Rossiyasi tomonidan
imperiyaning jan. chegaralarini mustahkamlashga qaratilgan va harbiystrategik
maqsadlardagi Zakaspiy harbiy temir yo l nomi bilan 1880-yil noyabrdan 1886-yil
ʻ
dekabrgacha kurib bitkazilgan Krasnovodsk — Chorjo y temir yo lning davomi).
ʻ ʻ
1888-yil may oyida Amudaryo orkali 2,7 km uzunlikdagi yog och ko prik kurib
ʻ ʻ
bitkazilishi bilan temir yo lda Samarqandgacha poyezdlar qatnovi boshlandi.
ʻ
Keyinchalik bu yo l 1895—97 yillarda Ursatyevskaya (Xovos) styasidan
ʻ

Qo qongacha davom ettirildi. 1899-yil temir yo l Toshkentga yetkazildi ʻ ʻ
(qarang Samarqand — Andijon temir puli ). 189 0-yil kuzida 1874-yilda Rossiya
imperiyasining maxsus temir yo l komissiyasi kurish zarur deb topgan Toshkent—
ʻ
Orenburg temir yo l qurilishi boshlandi. 1906-yil yanvarda Toshkent — Orenburg
ʻ
temir yo l (Toshkent temir yo li) ishga tushirildi. 1907-yil Kogon—Buxoro, 1913
ʻ ʻ
—16 yillarda Farg ona halqa temir yo lning Qo qon—Namangan—Andijon qismi,
ʻ ʻ ʻ
1913—15 yillarda Kogon—Amudaryo styasi va Qarshi—Kitob shoxobchalari
kurildi. 1917-yilga qadar hozirgi O zbekiston hududida jami temir yo l uzunligi
ʻ ʻ
1,1 ming km edi.
20-asrning 20y.laridan boshlab fuqarolar urushi yillarida vayron bo lgan temir yo l
ʻ ʻ
harakat tarkibi va yo l xo jaligini tiklash uchun zarur choralar kurildi. Shahar va
ʻ ʻ
portlarni birlashtiruvchi yangi temir yo l liniyalari kurilishiga ham e tibor berildi.
ʻ ʼ
Farg ona (Iskobil) — Kuvasoy (1922), Karshi— Kitob (1924), Amudaryo
ʻ
(Samsonovo) — Termiz (1925), Asaka —Shahrixon (1931) va boshqa temir yo l
ʻ
liniyalari kurilib foydalanishga topshirildi. 1929—31 yillarda kurilgan uz. 1452 km
bo lgan Turkiston—Sibir temir yo li (Turksib) O zbekiston temir yo l bilan ulandi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
30-yillarda O zbekiston temir yo lda EU seriyadagi yangi parovozlar ishlay
ʻ ʻ
boshladi, yirik styalarda vagonlar saralashda qulay bo lgan maxsus moslamalar,
ʻ
nim do nglik (gorka)lar, konteyner maydonlari kurildi, katta, masofalarda temir
ʻ
yo l liniyalari rekonstruksiya qilindi, poyezdlarning harakat tezligi oshirildi, yuk
ʻ
va yo lovchilar tashish ko paydi.
ʻ ʻ
1941—45 yillardagi urush davrida Temir yo l t.da front uchun zarur yuklar
ʻ
tashildi. Urushdan keyingi yillarda transportning bu soxasida tub o zgarishlar
ʻ
qilindi. Lokomotivlar kuvvati oshirildi, poyezdlar tig iz qatnaydigan joylarda
ʻ
ikkinchi yo llar qurildi. Parovozlar o rniga elektrovoz va teplovozlar ko llanildi.
ʻ ʻ ʻ
Styalarning texnika bilan jihozlanishi yaxshilandi. Bu davrda magistral yo llardan
ʻ
sanoat shaharlariga (Toshkent—Angren, Toshkent— Chirchiq) shoxobcha yo llar
ʻ
kurildi. 1963-yili Krasnovodsk—Boku parom yo lining ishga tushirilishi bilan
ʻ
Toshkent—Krasnovodsk liniyasi Ozarbayjon temir yo l bilan muntazam boglandi.
ʻ

1964-yil O zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston temir yo llari boshqaruvi ʻ ʻ
Toshkentda bo lgan yagona O rta Osiyo temir yo lga birlashtirildi. 1971-yilda
ʻ ʻ ʻ
Qozog iston orqali Rossiyaga chiqadigan Qo ng irot—Beynov temir yo l kurildi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
1982-yil Termiz shahri yaqinida Amudaryo orqali Afg onistonga o tadigan temir
ʻ ʻ
yo l va avtomobil yo li ko prigi foydalanishga topshirildi. Aksariyat viloyat
ʻ ʻ ʻ
markazlarida yangi temir yo l vokzallari kurildi.
ʻ
1994-yil noyabrda O rta Osiyo temir yo lning O zbekiston Respublikasida
ʻ ʻ ʻ
joylashgan temir yo l korxonalari va bo limlari, loyihakonstruktorlik va boshqa
ʻ ʻ
tashkilotlari, muassasalari negizida "O zbekiston temir yo llari" davlataksiyadorlik
ʻ ʻ
temir yo l kompaniyasi tashkil etildi. Respublika temir yo l transportini
ʻ ʻ
rivojlantirish istiqbollari Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti mamlakatlarining Kvetta
rejasida belgilangan vazifalar qatoridan o rin olgan.
ʻ
21-asr boshida O zbekiston Transport yo lit. tarkibida ijtimoiy sohalar va ishlab
ʻ ʻ
chiqarish.ga yo naltirilgan korxona muassasa va tashkilotlardan iborat bo lgan
ʻ ʻ
yagona texnologikishlab chiqarish. majmuiga aylandi. Kompaniyaning temir
yo ldan foydalanishga mas ul bo lgan Toshkent, Farg ona, Qo qon, Buxoro,
ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ
Qo ng irot, Qarshi— Termiz mintaqaviy temir yo l uzellari fao, liyat ko rsatadi
ʻ ʻ ʻ ʻ
(2004).
Yuk tashishda teplovozlar (respublika temir yo lda parovoz 1974-yilgacha
ʻ
ishlatildi), yo lovchilar tashishda teplovoz va elektrovozlar xizmat ko rsatadi.
ʻ ʻ
Transport yo lini elektrlashtirish dastlab 1970-yil Toshkent—Yangiyo l
ʻ ʻ
uchastkasida boshlangan. Keyinchalik Xo jakent—Sirdaryo liniyasi (148
ʻ km)da
elektr poyezdlari katnovi yo lga qo yiddi. 1985-yildan temir yo lni o zgaruvchan
ʻ ʻ ʻ ʻ
tokda elektrlashtirishga o tildi. 1993-yilda Transport yo lining Xovos—Bekobod
ʻ ʻ
va Xovos—Jizzax liniyalari elektrlashtirildi. 2003-yildan Toshkent—Samarqand
yo nalishida "Registon" elektropoyezdi qatnovi yo lga qo yildi.
ʻ ʻ ʻ
Mustaqillik yillarida O zbekistonning yagona temir yo l tarmog ini vujudga
ʻ ʻ ʻ
keltirish bo yicha uz. 700
ʻ km ga yaqin Navoiy — Uchquduk — Nukus temir yo li ʻ

kurib bitkazildi, 223 km li Toshguzar — Boysun — Qumqo rg on temir yo li ʻ ʻ ʻ
kurilishi boshlab yuborildi. Bu yo llar xududlarni ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirishda
ʻ
katta ahamiyatga ega.
"O zbekiston temir yo llari" kompaniyasi tasarrufida asosiy temir yo lning
ʻ ʻ ʻ
foydalanish uz. 3992 km. Bundan tashqari, 1992,7 km stya yo llari va 362,4
ʻ km
respublika korxonalari shoxobcha yo llaridan foydalaniladi. Elektrlashtirilgan
ʻ
temir yo l liniyalari uz. 620
ʻ km (2004-yil 1 yanvar). Hozirgi kunda "O'zbekiston
temir yo'llari" AJ umumiy uzunligi 7500 kmdan oshdi.(2024 yil)
2003-yilda umumiy foydalaniladigan Transport yo lit.da asosiy qismi toshko mir,
ʻ ʻ
neft yuklari, kurilish yuklari, sement, kimyoviy va mineral o g itlar, don
ʻ ʻ
mahsulotlari va boshqalardan iborat bo lgan 45,1 mln. t yuk tashildi, yuk
ʻ
aylanmasi 19,1 mlrd.t. km ni tashkil etdi (2000-yilda tegishlicha 42,4; 15,4).
Mamlakat ichida tashilgan jami yuklarning 9,7%, uzoq xorij mamlakatlariga
jo natilgan yuklarning 40,7% Transport yo lit. hissasiga to g ri keldi. Temir yo l
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
transportida jo natilgan yo lovchilar esa 15,3 mln. kishidan, yo lovchi aylanmasi
ʻ ʻ ʻ
— 2,065 mlrd. yo lovchi. km dan iborat bo ldi (2000-yilda tegishlicha 14,5; 2,2).
ʻ ʻ
"O zbekiston temir yo llari" kompaniyasining lokomativ parki yangi tipdagi
ʻ ʻ
teplovozlar, elektrovozlar, elektropoyezd (seksiyalar)laridan tashkil topgan.
"O ztemiryo lmashta mirlash" unitar korxonasi — Toshkent teplovoz ta mirlash
ʻ ʻ ʼ ʼ
zdida yirik magistral teplovozlar ta mirlanadi, harakatlanuvchi tarkib uchun ehtiyot
ʼ
qismlar ishlab chiqariladi.
"O zvagonta mir" aksiyadorlik jamiyatida barcha turdagi yuk tashish vagonlari
ʻ ʼ
ta mirlanadi. 2001-yilda yo lovchi tashish vagonlarini ta mirlaydigan "Toshkent
ʼ ʻ ʼ
yo lovchi vagonlarini ta mirlash zdi" aksiyadorlik jamiyati tashkil qilindi. 1998-
ʻ ʼ
yildan kompaniya tarkibida asosiy faoliyati shahar atrofi, shaharlararo — mahalliy
va xalqaro yo nalishlarda yo lovchi, pochta, qo l yuki tashishga ixtisoslashgan va
ʻ ʻ ʻ
bir kunda 10 mingdan ortiq fuqarolarga xizmat ko rsatadigan
ʻ
"O ztemiryo lyo lovchi" aksiyadorlik jamiyati faoliyat ko rsatadi.
ʻ ʻ ʻ ʻ

Respublika Transport yo lit. qurilishini loyihalash ishlarini Toshkent transport ʻ
loyihalashqidiruv instituti (Tashgiprotrans, 1952) va Toshkent temir yo l
ʻ
loyiqalash — qidiruv instituti ("Toshtemiryo lloyiha", 1969) olib boradi.
ʻ
Temir yo l transporti uchun muhandis va texnik xodimlar "O zbekiston temir
ʻ ʻ
yo llari" kompaniyasining Akmal Ikromov nomidagi Toshkent temir yo l
ʻ ʻ
muhandislari instituti (1931), Toshkent (1932), Samarqand (1932), Xovos (1979)
temir yo l transporti kollejlarida tayyorlanadi.
ʻ
Jahonning barcha rivojlangan davlatlarida Transport yo lit. yetakchi o rinlardan
ʻ ʻ
birini egallaydi. Bu transport turini rivojlantirishning asosiy yo nalishlaridan biri
ʻ
yuqori tezlikda harakatlanuvchi yer usti transport turini joriy qilish hisoblanadi.
Bu tizimda harakatlanish tezligi 200 km/soatdan yuqori bo lib, bunday temir
ʻ
yo llar 2avlod temir yo l toifasiga kiritiladi. G arbiy Yevropa va Yaponiyaning
ʻ ʻ ʻ
ba zi temir yo l uchastkalarida poyezdlar tezligi 350–500
ʼ ʻ km/soatga yetkazilgan.
Rivojlangan mamlakatlarda 20-asrning 90y.larida temir yo l uzunligi (ming km):
ʻ
AQShda—205, Bukj Britaniyada — 16,6, Kanadada — 93,5, Fransiyada — 34,6,
Yaponiyada —23,9, Italiyada — 25,8. Ochilboy Ramatov.
Temiryo‘l transporti xalqaro turizmda muhim rol o‘ynaydi, chunki u turistik
yo‘nalishlarni bir-biriga bog‘lashda, sayohatchilarga qulay va ekologik toza
transport vositalarini taqdim etishda samarali bo‘ladi.
Xalqaro temiryo‘l tarmoqlari sayohatchilarni katta masofalarda, ayniqsa quruqlik
bo‘ylab, arzon, qulay va xavfsiz tarzda olib borish imkonini beradi.
Temiryo‘l transporti nafaqat iqtisodiy jihatdan samarali, balki ekologik tozaligi
bilan ham ajralib turadi, bu uni yashil turizmga mos keladigan eng yaxshi
variantlardan biriga aylantiradi.
Xalqaro temiryo‘l tarmoqlarining turizm sohasidagi ahamiyati keng.
Temiryo‘l transporti sayohatlarni osonlashtirib, iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy
jihatdan ko‘plab foydalar keltiradi.

 Qulaylik va tezlik : Yuqori tezlikdagi poezdlar va yaxshi rivojlangan
temiryo‘l tarmoqlari sayohatchilarga qulay va tez sayohatlarni ta'minlaydi.
Masalan, Yevropadagi yuqori tezlikdagi poezdlar sayohatchilarga
mamlakatlar o‘rtasida ko‘plab qiziqarli joylarga tez va qulay yetib borishni
ta'minlaydi. Bu turizmni soddalashtiradi, vaqtni tejaydi va sayohatchilar
uchun maqsadli joylarga tezkor yetib borishni imkonini yaratadi.
 Yuqori sifatli xizmatlar : Ko‘p yirik xalqaro temiryo‘l tarmoqlari o‘z
mijozlariga yuqori sifatli xizmatlar taqdim etadi. Masalan, Yevropadagi
poezdlar Wi-Fi, restorantlar, qulay o‘rinlar va o‘rnatilgan televizorlar kabi
qulayliklarni taqdim etadi. Bu xizmatlar sayohatchilar uchun qulay va
yoqimli sayohatni ta'minlaydi, ularning tajribasini yanada yaxshilaydi.
 Iqtisodiy va ekologik samaradorlik : Temiryo‘l transporti odatda avtomobil
va havo transportiga nisbatan ekologik toza variant hisoblanadi.
Poezdlar kamroq yoqilg‘i sarflaydi va CO chiqindilarini kamaytirishga ₂
yordam beradi, bu esa turizmni barqaror ravishda rivojlantirishga xizmat
qiladi. Shuningdek, temiryo‘l transporti sayohatchilarga arzon narxlarda
yo‘lovchilarni olib borish imkonini yaratadi. Arzon va samarali transport
tizimi ko‘proq sayohatchilarni jalb qiladi va turizmni rivojlantiradi.
 Madaniy almashinuv va xalqlararo aloqalar : Xalqaro temiryo‘l
tarmoqlari mamlakatlar o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga yordam
beradi. Temiryo‘l transporti turizmning madaniy va ijtimoiy jihatlarini
rivojlantiradi, sayohatchilarga turli mamlakatlar va madaniyatlarni o‘rganish
imkonini beradi.
Temiryo‘l tarmoqlari orqali sayohat qilish ko‘p millatli va madaniyatli
shaharlar o‘rtasida almashinuvni oshiradi va xalqlar o‘rtasidagi do‘stona
munosabatlarni kuchaytiradi.
 Sayohatlarni madaniy va tarixiy kontekstda qilish : Xalqaro temiryo‘l
tarmoqlari orqali sayohat qilish ko‘plab tarixiy va madaniy joylarni tomosha
qilish imkoniyatini yaratadi.

2.3. Dengiz transporti – Dengiz kruizlari va kemalarning turistik xizmat
ko'rsatishdagi o'rni.
Dengiz transporti, ayniqsa dengiz kruizlari, turizm sohasida o‘ziga xos o‘rin
tutadi. U nafaqat sayohatchilarni bir mamlakatdan boshqasiga olib boradigan
samarali transport vositasi, balki dam olish, o‘rganish va ko‘ngilochar xizmatlarni
taqdim etadigan qulay va xilma-xil platformadir.
Dengiz kruizlari va kemalar turizmda nafaqat sayohat qilish, balki yirik sayohat
markazlari bo‘lib, ko‘plab turistik xizmatlarni bir joyda taqdim etadi. Bu xizmatlar
nafaqat sayohatni yanada qiziqarli va maftunkor qiladi, balki turizm sohasining
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi.
1. Dengiz kruizlarining rivojlanishi va ahamiyati
Dengiz kruizlari, bir necha asrlar davomida o‘zining qulayligi va noyob tajribasi
bilan sayohatchilarni jalb qilib kelmoqda. Ular, asosan, katta kemalar yordamida
amalga oshiriladi va ko‘plab sayohatni o‘z ichiga olgan dasturlarni taqdim etadi.
Dengiz kruizlari sayohatchilarni yangi joylarni o‘rganish, madaniyatlararo aloqalar
o‘rnatish va ajoyib manzaralarni ko‘rish imkoniyatini beradi.
- Ko‘p davlatlarni bir safar bilan ko‘rish imkoniyati: Dengiz kruizlari orqali
sayohatchilar bir vaqtning o‘zida bir necha mamlakatlarni yoki ularning ayrim
shaharlarini ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Masalan, Yevropa kruizlari bo‘yicha
sayohat qilish, sayohatchilarga Italiya, Ispaniya, Fransiya kabi mamlakatlar va
shaharlarni bir safar bilan ziyorat qilish imkoniyatini beradi. Bu esa turizmni
yanada jozibador va samarali qiladi.
- Dengiz kruizlarining turi va yo‘nalishlari: Dengiz kruizlarining bir nechta turini
ajratish mumkin. Eng mashhur turlari quyidagilardir:
- Ekzotik kruizlar: Bunday kruizlar asosan tropik hududlar va ekzotik orollarni
ziyorat qilishni o‘z ichiga oladi. Masalan, Karib dengizi bo‘ylab amalga
oshiriladigan kruizlar yoki Hind okeanidagi kruizlar.

- Mamlakatlararo kruizlar: Yevropa, Osiyo, Amerika va boshqa qit’alar bo‘ylab
yo‘nalishlar. Bu kruizlar sayohatchilarga turli madaniyatlar va mamlakatlarni kashf
qilish imkoniyatini beradi.
- Yevropa kruizlari: Yevropa dengizlarida sayohat qilish, misol uchun, Italiya,
Fransiya, Ispaniya, Gretsiya va boshqa Yevropa davlatlarini ziyorat qilishni
ta'minlaydi.
2. Kemalarning turistik xizmat ko‘rsatishdagi o‘rni
Kema sayohatlari faqatgina transport vositasi sifatida emas, balki turistik
xizmatlarning to‘liq majmuasi sifatida qaraladi. Kruiz kemalari bugungi kunda
sayohatchilarni nafaqat bir joydan boshqasiga olib boradigan, balki dam olish va
o‘yin-kulgi imkoniyatlarini taqdim etadigan ko‘p funksiyali joylardir.
- O‘ziga xos sayohat tajribasi: Kruiz kemalari sayohatchilarni noyob va ajoyib
tajribalar bilan ta'minlaydi. Kema bortida sayohatchilar uchun ko‘plab qulayliklar
mavjud, jumladan restoranlar, do‘konlar, sport zallari, spa salonlari, havuzlar va
ko‘plab ko‘ngilochar dasturlar. Bu esa sayohatchilarga har bir daqiqadan to‘liq
foydalangan holda dam olish imkoniyatini yaratadi.
- Kruizlarda ko‘ngilochar xizmatlar: Dengiz kruizlari asosan ko‘ngilochar
xizmatlarga boy bo‘ladi. Sayohatchilar kemalarda yashashni, ko‘ngilochar
dasturlarni, teatrlar, kino, musiqa va boshqa san’at shakllarini tomosha qilishni,
shu bilan birga, kazino va diskotekalarda vaqt o‘tkazishni mumkin qiladigan bir
qator xizmatlarga ega bo‘ladi.
- Oziq-ovqat va restoranlar: Kruiz kemalarida yuqori sifatli restoranlar va oziq-
ovqat xizmatlari taqdim etiladi. Sayohatchilar uchun dunyoning turli

burchaklaridan taomlar va milliy taomlar taqdim etiladi. Bu, o‘z navbatida,
turizmni yanada qiziqarli qiladi va sayohatchilarga yangi taomlarni tatib ko‘rish
imkoniyatini beradi.
3. Dengiz kruizlarining turizmga ta'siri
Dengiz kruizlarining turizm sohasiga ta'siri keng va ko‘p jihatdan ijobiydir. Ular
mamlakatlar o‘rtasida turizmni rivojlantirishga yordam beradi, mahalliy
iqtisodiyotga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi va xalqaro aloqalarni kuchaytiradi.
- Ekonomik ta'sir: Dengiz kruizlari xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Kruizlar sayohatchilarga ko‘plab turistik xizmatlarni taklif etadi va shu
bilan birga, turistik markazlar, portlar, mehmonxonalar va restoranlarga
qo‘shimcha daromad keltiradi. Portlar va kruiz terminalariga katta sarmoya kiritish
talab etiladi, bu esa yangi ish o‘rinlarini yaratadi.
- Madaniy va ijtimoiy ta'sir: Dengiz kruizlari orqali turizmning madaniy va
ijtimoiy jihatlari rivojlanadi. Sayohatchilar kemada va undan tashqarida yangi
madaniyatlar va an'analarga duch kelishadi. Shuningdek, kruizlar sayohatchilarni
global miqyosda bog‘laydi va xalqaro do‘stlikni mustahkamlaydi. Portlarda
sayohatchilar va mahalliy aholi o‘rtasida madaniy almashinuv yuz beradi, bu esa
ijtimoiy aloqalarni kuchaytiradi.
- Ekologik ta'sir: Dengiz kruizlari ekologik jihatdan ham muhim ahamiyatga ega.
Ko‘plab kruiz kompaniyalari ekologik toza kemalarni ishga solish, chiqindilarni
kamaytirish va dengiz atrof-muhitini saqlash uchun turli dasturlarni amalga
oshirmoqda. Bu sayohatlarning atrof-muhitga salbiy ta'sirini kamaytirishga yordam
beradi va barqaror turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi.
4. Dengiz kruizlarining turizmdagi afzalliklari

- Ko‘p turlilik: Dengiz kruizlari sayohatchilarga turli yo‘nalishlarni, dam olish
variantlarini va o‘yin-kulgi xizmatlarini taqdim etadi. Bu sayohatchilarga
individual ehtiyojlariga qarab turli xil tajribalar olish imkoniyatini beradi.
- Teng imkoniyatlar: Kruiz kemalarida barcha yoshdagi sayohatchilar uchun
xizmatlar mavjud. Bu oilalar, juftliklar va yolg‘iz sayohatchilar uchun ham maqbul
variant hisoblanadi.
- Dam olish va ko‘ngilochar xizmatlar: Dengiz kruizlarining ko‘p funktsiyali
platformalaridan biri, bu sayohat davomida sayohatchilarga dam olish, sport va
ko‘ngilochar xizmatlarni taqdim etadi.
Dengiz kruizlari va kemalar turizm sohasida alohida o‘rin tutadi.
Ular nafaqat sayohatlarni amalga oshirish, balki yangi madaniyatlarni o‘rganish,
qiziqarli va ko‘ngilochar tajribalar olish imkoniyatini ham taqdim etadi.
Dengiz kruizlari turizmni iqtisodiy, madaniy va ekologik jihatdan rivojlantirishga
yordam beradi, shu bilan birga, ko‘plab yangi sayohat yo‘nalishlarini kashf qilish
imkonini yaratadi.
Yashil turizm va ekologik barqarorlikni hisobga olib, kruizlar kelajakda yanada
samarali va barqaror tarzda rivojlanadi.

2.4. Avtomobil transporti – Xalqaro avtomobil yo‘llari va transport tizimining
turizm uchun afzalliklari va kamchiliklari.
Avtomobil transporti xalqaro turizmda o‘zining muhim o‘rniga ega,
chunki u sayohatchilarga katta moslashuvchanlik va qulayliklar taqdim etadi.
Xalqaro avtomobil yo‘llari, shuningdek, sayohatchilarga bir mamlakatdan
boshqasiga o‘ta oladigan, quruqlikda harakatlanish imkoniyatini yaratadi.
Avtomobil transporti orqali turizmning turli yo‘nalishlari o‘zaro bog‘lanadi,
ammo u bilan birga ba'zi kamchiliklar ham mavjud.
1. Xalqaro avtomobil yo‘llari va transport tizimi
Xalqaro avtomobil yo‘llari turizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Yevropa, Osiyo, Amerika va boshqa mintaqalarda yaxshi rivojlangan avtomobil
yo‘llari va transport infratuzilmasi sayohatchilar uchun qulay va xavfsiz sayohatni
ta'minlaydi. Avtomobil transporti orqali amalga oshiriladigan xalqaro sayohatlar,
odatda, qisqa va o‘rta masofali sayohatlar uchun qulay bo‘lib, asosan quyidagi
yo‘nalishlar orqali amalga oshiriladi:
- Yevropa avtomobil yo‘llari: Yevropa davlatlari o‘rtasidagi avtomobil yo‘llari
tizimi juda rivojlangan. Yevropa avtomobil yo‘llari tarmog‘i, Europay kabi shaxsiy
tizimlar orqali bir nechta davlatlarni birlashtiradi. Avtomobil yo‘llari tarmog‘i,
masalan, E-5, E-6, va E-10 kabi yo‘nalishlar, sayohatchilarga Yevropaning bir
nechta mamlakatlarini oson va tez o‘tib borish imkoniyatini yaratadi.
- Trans-Avstraliya yo‘li: Avstraliya bo‘ylab xalqaro yo‘llar orqali sayohat qilish
sayohatchilarga mamlakatning eng go‘zal tabiiy hududlarini o‘rganish imkonini
beradi.
- Amerika qit'asi bo‘ylab avtomobil yo‘llari: AQSh va Kanadada rivojlangan
avtomobil yo‘llari tarmog‘i sayohatchilarni bir davlatdan boshqasiga olib borishda
keng qo‘llaniladi. Route 66 kabi mashhur yo‘llar, Amerikada sayohat qilishni
yanada qiziqarli qiladi va turistik joylarni kengaytiradi.

- Osiyo avtomobil yo‘llari: Osiyo bo‘ylab ham avtomobil yo‘llari tarmog‘i
rivojlanmoqda. Xitoy, Hindiston, Rossiya va boshqa mamlakatlar o‘rtasida
avtomobil yo‘llari orqali sayohatlar amalga oshirilmoqda.
2. Avtomobil transportining turizm uchun afzalliklari
Avtomobil transporti turizmda bir qator afzalliklarga ega. U ko‘plab sayohatchilar
uchun qulay va moslashuvchan bo‘lib, quyidagi afzalliklarni taqdim etadi:
- Moslashuvchanlik va erkinlik: Avtomobil orqali sayohat qilish sayohatchilarga
o‘z yo‘nalishlarini va vaqtlarini mustaqil ravishda belgilash imkoniyatini beradi.
Bu erkinlik sayohatchilarga ko‘plab turistik joylarni o‘z vaqtida ziyorat qilish
imkonini yaratadi. Sayohatchilar avtobuslar yoki temiryo‘l transporti kabi boshqa
vositalarda mavjud bo‘lgan cheklovlar bilan bog‘lanmasdan, o‘z yo‘nalishlarini
o‘zgartirishlari mumkin.
- Kengroq joylar va maskanlarga borish imkoniyati: Avtomobil transporti
sayohatchilarga kichik va uzoq hududlarni ziyorat qilishni ta'minlaydi. Ayniqsa,
tabiiy go‘zalliklarni va kamroq rivojlangan hududlarni kashf etish uchun avtomobil
sayohatlari juda qulay. Masalan, Yevropada kichik qishloqlarni yoki
Avstraliyaning yovvoyi tabiatini ko‘rish uchun avtomobil sayohatlari juda
mashhur.
- Tez va qulay yo‘nalishlar: Avtomobillar orqali sayohat qilish tez va qulay tarzda
amalga oshiriladi, ayniqsa qisqa masofali sayohatlar uchun. Avtomobil orqali
sayohat qilish vaqtni tejashga va sayohatchilarga o‘z rejalari asosida tezkor
ravishda harakat qilish imkonini beradi.
- Gruplar uchun qulayliklar: Avtomobil transporti kichik guruhlar yoki oilalar
uchun juda qulay. Yirik avtotransport vositalari, masalan, avtobuslar,
mikroavtobuslar yoki furgonlar orqali ko‘plab sayohatchilar birgalikda sayohat
qilishlari mumkin. Bu turdagi sayohatlar ko‘pincha arzon va samarali bo‘ladi.

- Juda arzon variant: Avtomobil transporti ko‘plab turistik yo‘nalishlar uchun
arzon va hamyonbop variant hisoblanadi. Boshqa transport vositalariga nisbatan,
masalan, aviapoezdlar va havo transportiga qaraganda, avtomobil orqali sayohat
qilish odatda arzonroq bo‘ladi.
3. Avtomobil transportining turizm uchun kamchiliklari
Avtomobil transportining turizm uchun bir qator afzalliklariga qaramay, ba'zi
kamchiliklar ham mavjud. Ularning ba'zilari quyidagilardir:
- Yo‘l va trafik muammolari: Avtomobil transportining asosiy kamchiligi yo‘l va
trafik holatiga bog‘liq bo‘lishidir.
Xalqaro avtomobil yo‘llari orqali sayohat qilishda, ayniqsa katta shaharlar yoki
turistik markazlarga yaqin joylarda tirbandliklar, uzoq kutishlar va yo‘l to‘siqlari
sayohatchilarni qiynashi mumkin.
Trafikning ko‘pligi sayohat vaqtini uzaytiradi va sayohatchilarni
noqulayliklarga duchor qiladi.
- Avtomobil yo‘llarining sifati va xavfsizlik: Ba'zi rivojlanmagan mamlakatlarda
avtomobil yo‘llarining sifati past bo‘lishi mumkin, bu esa sayohatchilar uchun
xavfsizlik xavflarini keltirib chiqaradi.
Yo‘llarning yomon holati, yuqori tezlikda sayohat qilishni qiyinlashtiradi va
xavfsizlikni ta'minlashda muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
- Yo‘l xarajatlari: Avtomobil transporti orqali sayohat qilish ba'zan yo‘l
xarajatlarini oshiradi.
Benzin narxining ko‘tarilishi, avtoulovlarni ijaraga olish va yo‘l to‘lovlari
(masalan, avtomobil yo‘llari uchun to‘lovlar) sayohatning umumiy narxini
oshirishi mumkin. Ayniqsa uzoq masofalarda sayohat qilganda, bu xarajatlar
sezilarli darajada ortadi.
- Ekologik ta'sir: Avtomobil transporti ekologik nuqtai nazardan kamchiliklarga
ega. Transport vositalarining ishlatilishi atrof-muhitga zarar keltiradi, ayniqsa katta

shaharlar va turistik markazlarga yaqin joylarda, avtotransportdan foydalanish
havo ifloslanishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Shu sababli, ekologik toza transport vositalariga o‘tish va boshqa alternativalarni
izlash zarurati yuzaga kelmoqda.
- Cheklangan joylar: Avtomobil transporti orqali sayohat qilish ba'zi joylarga
cheklangan kirish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.
Masalan, kichik orollar, tog‘li hududlar yoki tabiiy rezervatlar kabi joylarga
faqatgina maxsus transport vositalari orqali kirish mumkin.
Avtomobil transporti xalqaro turizmda o‘zining muhim o‘rniga ega,
chunki u sayohatchilarga keng imkoniyatlar yaratadi: erkin harakat qilish, turli
joylarga borish va turistik yo‘nalishlarni o‘z vaqtida kashf qilish imkoniyatini
beradi.
Biroq, avtomobil transportining ba'zi kamchiliklari ham mavjud, jumladan yo‘l
sharoitlari, trafik va ekologik ta'sirlar.
Yaxshi rivojlangan avtomobil yo‘llari va transport infratuzilmasi orqali bu
kamchiliklarni kamaytirish mumkin, ammo sayohatchilar uchun sayohatni
qulay va xavfsiz qilish uchun ehtiyotkorlik bilan rejalashtirish talab etiladi.

III Bob. Xalqaro transport infratuzilmasini rivojlantirishning turizmga ta’siri
3.1. Transport infratuzilmasining holati – Aeroportlar, vokzallar, yo'llar va
portlarning ahamiyati.
Xalqaro turizmning samarali rivojlanishi va muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi uchun transport infratuzilmasining mustahkamligi va samaradorligi
muhim ahamiyatga ega. Transport infratuzilmasi — bu sayohatchilarni bir
mamlakatdan boshqasiga, bir nuqtadan boshqa nuqtaga olib borish uchun zarur
bo‘lgan barcha transport tizimlari, ularning tashkil etilishi va ishlashini
ta'minlovchi strukturalar to‘plamidir. Bu infratuzilma elementlari, xususan,
aeroportlar, vokzallar, yo‘llar va portlar, turizm sohasining o‘sishiga bevosita ta'sir
ko‘rsatadi.
Aeroportlar xalqaro turizmning eng muhim infratuzilma ob'ektlaridan biri
hisoblanadi. Ular nafaqat xalqaro aviatashuvlarning amalga oshirilishiga yordam
beradi, balki turizmni qo‘llab-quvvatlashda iqtisodiy va ijtimoiy ro‘l o‘ynaydi.
Aeroportlar sayohatchilar uchun sayohatning boshlanishi va tugash nuqtasi bo‘lib,
ularning qulayliklarini ta'minlash hamda turizmni rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega.
- Sayohatlarni boshlash va tugatish nuqtasi: Aeroportlar xalqaro turizmda asosiy
transport nuqtalari hisoblanadi. Sayohatchilar ko‘pincha avia yo‘nalishlarini
tanlab, o‘z sayohatlarini aeroportlardan boshlaydilar. Aeroportlar orasidagi yaxshi
bog‘lanish hamma turdagi turistik yo‘nalishlarni qo‘llab-quvvatlaydi va
sayohatlarni osonlashtiradi.
- Sayohatchilarga qulayliklar: Aeroportlar, ayniqsa xalqaro aeroportlar,
sayohatchilar uchun bir qancha qulayliklarni taqdim etadi. Bu qulayliklar orasida
maxsus xizmatlar (vizalar, bojxona, xavfsizlik tekshiruvlari), savdo do‘konlari,
restorannar, kutish zallari, shuningdek, aeroportda o‘z vaqtida sayohat qilishni
ta'minlovchi ilg‘or texnologiyalar (onlayn tizimlar, mobil ilovalar) mavjud.

- Iqtisodiy ahamiyat: Aeroportlar iqtisodiy jihatdan juda muhim ob'ektlardir. Ular
o‘zlarida ko‘plab ish o‘rinlarini yaratadi, turizm sektorining rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlaydi, mehmonxona va boshqa turistik infratuzilmalar bilan hamkorlik
qiladi. Aeroportlar faoliyatidan olingan daromadlar mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy
ta'sir ko‘rsatadi.
Vokzallar ham xalqaro turizmda muhim rol o‘ynaydi, chunki ular temiryo‘l
transportining markazlari bo‘lib, sayohatchilarni manzilga yetkazish va sayohatni
boshqarishda muhim nuqtalarni tashkil etadi. Xalqaro temiryo‘l yo‘nalishlarida
ishlaydigan vokzallar turizmda o‘zining alohida o‘rniga ega.
- Xalqaro temiryo‘l aloqalari: Yevropa va Osiyo kabi qit'alar bo‘ylab ko‘plab
xalqaro temiryo‘l yo‘nalishlari mavjud. Vokzallar xalqaro temiryo‘l aloqalarining
muhim tugunidir. Vokzallar orqali sayohatchilar osonlik bilan turli davlatlar
o‘rtasida harakatlana olishadi, bu esa turizmni rivojlantirishda katta ahamiyatga
ega.
- Sayohatchilarni kutish va o‘zaro aloqalar: Vokzallar sayohatchilarga nafaqat
qulay kutish joylari, balki sayohatni davom ettirish uchun barcha kerakli
axborotlarni (poezdlarning kelish vaqti, yo‘nalishlar, chiptalar) taqdim etish
imkoniyatini yaratadi. Yaxshi tashkil etilgan vokzallar sayohatni qulay va xavfsiz
qiladi.
- Iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyat: Vokzallar ham iqtisodiy jihatdan juda
ahamiyatlidir. Temiryo‘l tizimi orqali yirik shaharlarga va turistik joylarga oson
kirish imkoniyati turizmni rivojlantiradi, ish o‘rinlarini yaratadi va mintaqaviy
iqtisodiyotga hissa qo‘shadi.
Yo‘llar, xususan, xalqaro avtomobil yo‘llari turizmda muhim rol o‘ynaydi.
Avtomobil transporti xalqaro sayohatlar uchun osonlik bilan foydalaniladigan
vosita bo‘lib, yaxshi rivojlangan avtomobil yo‘llari sayohatchilarga samarali va
qulay harakatlanish imkonini yaratadi.

- Sayohatning qulayligi: Yaxshi rivojlangan avtomobil yo‘llari orqali sayohatchilar
qisqa muddatda ko‘plab turistik joylarni ziyorat qilishlari mumkin. Xalqaro
avtomobil yo‘llarining tarmog‘i, masalan, Yevropaning E-yo‘llari, sayohatchilarga
bir mamlakatdan boshqasiga o‘tish imkonini beradi, bu esa turizmni osonlashtiradi.
- Turizmga ta'siri: Avtomobil yo‘llarining rivojlanishi turizmni rivojlantirishda
muhim rol o‘ynaydi. Sayohatchilar uchun avtomobil yo‘llarining to‘liq tarmog‘i
mavjud bo‘lsa, bu turizmni kengaytirish va yangi sayohat yo‘nalishlarini kashf
qilish imkoniyatini yaratadi.
Portlar dengiz transporti uchun juda muhim bo‘lib, ularning rivojlanishi turizmda
katta ahamiyatga ega. Dengiz kruizlari, kemalar va yuk tashish ham turizmni
rivojlantirishda asosiy omil hisoblanadi.
- Savdo va turizm aloqalari: Portlar nafaqat sayohatlarni amalga oshirishda, balki
turizmni rivojlantirishda iqtisodiy va madaniy aloqalarni kuchaytiradi. Dengiz
yo‘llari orqali sayohatchilar yangi joylarni kashf qilishadi, shu bilan birga,
mahalliy aholi bilan madaniy aloqalar o‘rnatiladi. Portlar orqali turistik
mahsulotlar va xizmatlar savdosi ham rivojlanadi.
- Yuk tashish va turizmning integratsiyasi: Portlar faqat sayohatlarni amalga
oshirish uchun emas, balki turizm va savdoning integratsiyasini kuchaytiradi.
Portlar orqali turistik mahsulotlar va xizmatlar eksporti amalga oshiriladi va shu
bilan birga, turizm infratuzilmasining rivojlanishiga yordam beradi.
Transport infratuzilmasining rivojlanishi xalqaro turizmning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi uchun zaruriy shartdir. Aeroportlar, vokzallar, yo‘llar va portlar
turizm sohasida asosiy elementlar bo‘lib, ular sayohatchilarga qulayliklar yaratadi
va turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi.

3.2. Transport va turizm xavfsizligi – Xavfsizlik me'yorlari, texnologik
rivojlanish va ularning turizmga ta’siri.
Xavfsizlik, ayniqsa transport tizimida, xalqaro turizmning eng muhim
jihatlaridan biridir. Sayohatchilar transport orqali bir mamlakatdan boshqasiga
harakatlanishda o‘zining xavfsizligini ta'minlashni kutadi. Shu sababli, transport va
turizm xavfsizligi o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va xavfsizlikni ta'minlash uchun joriy
etilgan me'yorlar, texnologiyalar va usullar turizm sohasining rivojlanishida
muhim rol o‘ynaydi.
Xavfsizlik me'yorlari, texnologik rivojlanish va ularning turizmga ta'siri quyidagi
jihatlar bilan izohlanadi:
1. Xavfsizlik me'yorlari va normativ hujjatlar
Transport va turizm xavfsizligini ta'minlash uchun xalqaro, milliy va mahalliy
darajadagi xavfsizlik me'yorlari va qonunchilik me'yorlari ishlab chiqilgan. Bular
sayohatchilarning xavfsizligini kafolatlashga yordam beradi va turizm tizimining
ishonchliligini oshiradi.
- Xalqaro me'yorlar: Xalqaro sayohatlarni boshqarishda jahon miqyosida
xavfsizlikni ta'minlash uchun turli tashkilotlar tomonidan belgilangan me'yorlar
mavjud. Xalqaro fuqarolik aviatsiyasi tashkiloti (ICAO), Dengiz xavfsizligi
xalqaro tashkiloti (IMO) va Xalqaro temiryo‘l uyushmasi (UIC) kabi tashkilotlar
xalqaro transport xavfsizligi uchun standartlarni belgilaydi. Ushbu tashkilotlar
havoda, dengizda va temiryo‘l transportida xavfsiz harakatlanishni ta'minlaydigan
qoidalar ishlab chiqadi va ularga rioya qilishni nazorat qiladi.
- Milliy xavfsizlik me'yorlari: Har bir davlat o‘z transport tizimining xavfsizligini
ta'minlash uchun o‘z me'yorlarini ishlab chiqadi. Bu, asosan, transportda
xavfsizlikni nazorat qilish, sayohatchilarni himoya qilish va sayohatni xavfsiz
qilish uchun maxsus inspeksiya tizimlarini yaratishdan iborat. Masalan,
aeroportlar, portlar va vokzallarda xavfsizlikni ta'minlash uchun maxsus bo‘limlar
faoliyat yuritadi.

- Xavfsizlikni nazorat qilish tizimlari: Turizm va transport sohasida xavfsizlikni
ta'minlash uchun nazorat tizimlari, shu jumladan xavfsizlik xizmatlari va texnik
vositalar (skanerlar, kamera kuzatuv tizimlari) joriy etilgan. Bu tizimlar transport
vositalarida va sayohat qilish nuqtalarida xavfsiz harakatlanishni ta'minlaydi.
2. Texnologik rivojlanish va uning turizmga ta'siri
So‘nggi yillarda texnologiyaning tezkor rivojlanishi transport va turizm
xavfsizligini ta'minlashda katta yutuqlarga olib keldi. Zamonaviy texnologiyalar
sayohatchilarni xavfsiz va oson tarzda joylashtirish, ularning harakatlanishini
kuzatish, sayohatni rejalashtirishni osonlashtirishda muhim ahamiyatga ega.
- Havoda xavfsizlik: Aviatsiya sohasida yangi texnologiyalar xavfsizlikni
ta'minlashga katta hissa qo‘shdi. Avtomatik identifikatsiya tizimlari, radarlar,
yangi aviaparklar va xavfsizlik bo‘yicha ilg‘or texnologiyalar orqali havo
kemalarining xavfsizligini oshirish mumkin bo‘ldi. Biometrik tekshiruvlar va
avtomatik xavfsizlik tizimlari sayohatchilarning hujjatlarini va boshqa
ma'lumotlarini tezkor ravishda tekshirishni ta'minlaydi, bu esa aeroportlarda
navbatlarni kamaytiradi va xavfsizlikni kuchaytiradi.
- Dengiz transporti xavfsizligi: Dengiz transporti sohasida kruiz kemalari va yuk
kemalari xavfsizligini ta'minlash uchun ilg‘or texnologiyalar qo‘llanilmoqda. GPS
tizimlari, avtomatik xavfsizlik tizimlari va dengiz kemalarining jonli kuzatuv
tizimlari yordamida kemalar harakatini doimiy ravishda nazorat qilish mumkin.
Shu bilan birga, yirik portlarda va kruiz kemalarida sayohatchilarning xavfsizligini
ta'minlash uchun maxsus xavfsizlik protokollari ishlab chiqilgan.
- Temiryo‘l xavfsizligi: Temiryo‘l transportida xavfsizlikni ta'minlash uchun ilg‘or
texnologiyalar, masalan, elektron chiptalar, avtomatik poezd boshqaruv tizimlari
va shoshilinch to‘xtash tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar poezdlarning xavfsiz
harakatini ta'minlaydi, poezd yo‘nalishlaridagi muammolarni tez aniqlash va
bartaraf etishga yordam beradi.

- Avtomobil transporti xavfsizligi: Zamonaviy avtomobillarda xavfsizlik tizimlari,
masalan, avtomatik to‘xtatish tizimlari, GPS kuzatuv tizimlari, yo‘l holati
monitoringi va haydovchilarni ogohlantirish tizimlari mavjud. Bu texnologiyalar
sayohatchilarning xavfsizligini oshiradi va baxtsiz hodisalarni kamaytiradi.
3. Xavfsizlikning turizm sohasiga ta'siri
Xavfsizlik, nafaqat sayohatchilarning, balki turizm sanoatining o‘sishiga ham
ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Xavfsizlikni ta'minlash bo‘yicha samarali chora-tadbirlar
sayohat qilishni yanada xavfsizroq va qulayroq qiladi, bu esa turistlarning so‘nggi
qarorlarini shakllantiradi.
- Xavfsizlik turizmni rivojlantiradi: Sayohatchilar xavfsiz transport tizimlarini
qidirmoqda, chunki bu ularga qulaylik va ishonch bag‘ishlaydi. Yaxshi xavfsizlik
choralari va zamonaviy texnologiyalar sayohatlarni xavfsizroq qilish bilan birga,
turizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Sayohatchilarga xavfsiz va
ishonchli sayohat qilish imkoniyatini yaratish orqali mamlakatlar o‘z turizm
bozorini kengaytiradi.
- Turizm xavfsizligini ta'minlash va iqtisodiy yutuqlar: Xavfsizlikni ta'minlash va
samarali boshqarish orqali turizm bo‘yicha iqtisodiy yutuqlarni oshirish mumkin.
Yaxshi tashkil etilgan xavfsizlik protokollari va texnologiyalar sayohatni
osonlashtiradi va turistik joylarning jozibasini oshiradi. Sayohatchilar uchun
xavfsiz muhit yaratilganda, bu mintaqaviy iqtisodiyotga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi va
yangi ish o‘rinlarini yaratadi.
Xavfsizlik, ayniqsa transport tizimida, xalqaro turizmning muvaffaqiyatli
rivojlanishi uchun juda muhimdir. Xavfsizlik me'yorlari, texnologik rivojlanish va
ularning turizmga ta'siri sayohatchilarning ishonchini oshirish, sayohatlarni yanada
xavfsiz qilish va turizmni rivojlantirishda hal qiluvchi omildir. Xavfsiz va
ishonchli transport tizimlari xalqaro turizmni qo‘llab-quvvatlash va yirik iqtisodiy
yutuqlarga erishishda muhim rol o‘ynaydi.

3.3. Yashil transport tizimi – Ekologik transport turlarini joriy etish va
ularning turizmga foydasi.
Bugungi kunda atrof-muhitni asrash va barqaror rivojlanishni ta'minlash
uchun ekologik transport tizimining rivojlanishi zaruriy ahamiyat kasb etadi.
Turizmning o‘sishi va transport sohasining kengayishi ekologik ta'sirni
kuchaytirishi mumkin, shuning uchun yashil transport tizimlarini joriy etish
turizmni ekologik jihatdan barqaror qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Yashil transport tizimi ekologik xavfsiz va barqaror transport turlarini o‘z ichiga
oladi va bu tizimning turizm sohasiga ta'siri ham nihoyatda ijobiydir.
1. Yashil transport tizimi va uning mohiyati
Yashil transport tizimi — bu tabiiy resurslarni tejash, atrof-muhitni ifloslanishdan
saqlash va uglerod izini kamaytirish maqsadida yaratilgan transport tizimi. Ushbu
tizimda ekologik jihatdan xavfsiz va samarali transport vositalari qo‘llaniladi,
masalan:
- Elektr transport vositalari (elektrikli avtobuslar, tramvaylar, avtoulovlar)
- Gibrid transport tizimlari (benzin va elektrni birlashtirgan avtomobillar)
- Velosipedlar va piyodalar yo‘laklari (yashil va ekologik transportning qo‘llab-
quvvatlanishi)
- Shahar ichidagi elektrli avtomobillarni ijaraga olish tizimlari
Yashil transport tizimining asosiy maqsadi, eng avvalo, karbonat angidrid (CO2)
chiqarish miqdorini kamaytirish, shuningdek, shaharlar va turistik joylarda havoni
tozalash, shovqin darajasini pasaytirish va ekologik muvozanatni saqlashdir.
2. Ekologik transport turlarining turizmga foydasi
Yashil transport tizimining turizm sohasiga ta'siri ijobiy va keng qamrovli bo‘lishi
mumkin. Bu tizim ekologik va iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lib, turizmning
barqaror rivojlanishiga yordam beradi. Quyidagi jihatlar orqali bu foydalar
yoritiladi:

- Atrof-muhitni himoya qilish: Yashil transport tizimlari, ayniqsa elektr va gibrid
transport vositalari, an'anaviy yoqilg‘ilardan (benzin, dizel) kamroq ifloslanishni
keltirib chiqaradi. Bu, o‘z navbatida, turistik joylarda havo sifatining
yaxshilanishiga, akvaparklar, muzeylar, tabiat bog‘lari kabi turizm joylarida
ekologik ifloslanishning kamayishiga olib keladi. Masalan, elektrikli avtobuslar va
velosipedlar yordamida sayohatchilar atrof-muhitni himoya qilgan holda sayohat
qilishlari mumkin.
- Barqaror turizmni qo‘llab-quvvatlash: Yashil transport tizimi barqaror turizmni
rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Barqaror turizm esa ekologik zararlarni
kamaytirish, mahalliy madaniyatni va tabiatni himoya qilishni anglatadi. Yashil
transport vositalari yordamida sayohatchilar ekologik toza va barqaror sayohat
qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi, bu esa sayyohlarning turizm joylarini tabiiy
holatda saqlashga qiziqishini oshiradi.
- Turizmni diversifikatsiya qilish: Yashil transport turlarining rivojlanishi yangi
turizm turlarining paydo bo‘lishiga yordam beradi. Masalan, ekologik turizm (eco-
tourism), yashil kruizlar, velosiped turizmi kabi yangi yo‘nalishlar mavjud. Elektrli
avtobuslar va velosipedlar bilan amalga oshiriladigan sayohatlar ko‘plab turistik
joylarda qiziqarli va ekologik toza alternativalarni yaratadi.
- Sayohatni arzonlashtirish va qulaylashtirish: Yashil transport tizimi sayohat
qilishni arzonroq va samaraliroq qiladi. Elektrli avtobuslar va tramvaylar orqali
sayohatchilar uzoq masofalarga kam xarajat bilan borishlari mumkin. Shuningdek,
ekoturizmni rivojlantirishda, ko‘plab davlatlar davlat subsidiyalari va imtiyozli
soliq stavkalarini taqdim etib, yashil transportni joriy etish va uning
imkoniyatlaridan foydalanishni rag‘batlantiradi.
- Sog‘lom turizmni qo‘llab-quvvatlash: Velosiped va piyodalar transporti
sayohatchilar uchun sog‘lom va ekologik toza transport turlaridir. Bunday
transport vositalari orqali sayohat qilish, nafaqat sayohatchilarga sport va jismoniy

faollikni ta'minlaydi, balki turistik joylarda odamlar orasidagi toza havoni, tabiiy
manzaralarni yanada yaxshilaydi. Bu, o‘z navbatida, sayohatchilarning
salomatligini yaxshilaydi va sog‘lom turizmni rag‘batlantiradi.
3. Yashil transport tizimining barqaror turizmga ta'siri
Yashil transport tizimining rivojlanishi barqaror turizmga katta ta'sir ko‘rsatadi.
Barqaror turizm - bu tabiatga zarar yetkazmasdan, madaniyat va an'analarni saqlab
qolgan holda turistik faoliyatni amalga oshirishni anglatadi.
- Kam uglerod chiqarilishi: Yashil transport tizimi orqali sayohatchilarning uglerod
izini kamaytirish mumkin. Masalan, elektr transport vositalari yoki gibrid transport
vositalari dizel yoki benzinli transport vositalariga nisbatan ancha kam CO2
gazlarini chiqaradi. Shu bilan birga, xalqaro sayohatlar va turizm joylarida
ekologik toza transport vositalarini qo‘llash sayohatlarni barqaror qilishga yordam
beradi.
- Ochiq joylarda ekologik ta'sirni kamaytirish: Yashil transport tizimi, xususan,
ekologik transport vositalari (elektrikli avtobuslar, velosipedlar), ekoturizmni
qo‘llab-quvvatlashda yordam beradi. Bu transport turlari orqali sayohatchilar
tabiatga zarar bermasdan sayohat qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masalan,
milliy bog‘lar, tabiat rezervatlari yoki ekologik toza hududlarda faqat elektrli
transport vositalari bilan sayohat qilish mumkin.
- Sayohatchilarning atrof-muhitga nisbatan mas'uliyatini oshirish: Yashil
transportni qo‘llash turistlar orasida ekologik mas'uliyatni oshirishga yordam
beradi. Sayohatchilar ko‘proq ekologik toza transport vositalaridan foydalanishga
intilishadi, bu esa butun turizm tizimining barqarorligini oshiradi. Ekoturizmda
qatnashayotgan sayohatchilar, o‘z sayohatlarini barqaror va ekologik toza qilib
rejalashtirishni o‘rganadilar.
4. Yashil transportning iqtisodiy foydalari

Yashil transport tizimi nafaqat ekologik jihatdan, balki iqtisodiy jihatdan ham
foydalidir:
- Samarali resurslardan foydalanish: Elektrli transport vositalarining ishlatilishi
elektr energiyasidan samarali foydalanishni ta'minlaydi. Bu nafaqat uglerod izini
kamaytiradi, balki yanada iqtisodiy foyda keltiradi, chunki elektr energiyasi
ko‘pincha an'anaviy yoqilg‘i resurslaridan arzonroq bo‘ladi.
- Barqaror turizmni rivojlantirish va yangi ish o‘rinlarini yaratish: Yashil
transportni rivojlantirish yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratadi.
Yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, barqaror transport vositalarini joriy etish,
yangi turizm yo‘nalishlarini ochish va ekoturizmga qiziqishning oshishi turizm
sohasida yangi ish o‘rinlarini yaratadi va iqtisodiy o‘sishni ta'minlaydi.
Yashil transport tizimi va ekologik transport turlarining joriy etilishi turizmni
barqaror rivojlantirishga, atrof-muhitni himoya qilishga va sayohatni ekologik toza
qilishga katta hissa qo‘shadi.

IV Bob. O‘zbekistonda turizm va transport tizimi rivoji
4.1. O'zbekiston transport tizimi – Xalqaro sayyohlarni jalb qilishdagi
imkoniyatlar.
O‘zbekistonning transport tizimi mamlakatning iqtisodiy va turistik
rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Xalqaro turizmning rivojlanishi va
sayyohlarni jalb qilishda samarali transport tizimi muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekistonning transport infratuzilmasi va logistika tarmoqlari nafaqat ichki,
balki xalqaro turizmni rivojlantirishda ham katta imkoniyatlar yaratadi.
O‘zbekiston geografik jihatdan Markaziy Osiyoda, eng muhim savdo yo‘llarida
joylashgan, bu esa transport tizimining ahamiyatini yanada oshiradi.
O‘zbekistonning transport tizimi asosan to‘rt asosiy turga bo‘linadi: havo
transporti, temiryo‘l transporti, avtomobil transporti va dengiz transporti.
Har bir transport turi o‘zining imkoniyatlari va afzalliklariga ega, ularning o‘zaro
uyg‘unlashgan ishlashi xalqaro sayyohlarni jalb qilishda muhim o‘rin tutadi.
- Havo transporti: O‘zbekistonning havo transporti tizimi nisbatan yaxshi
rivojlangan va xalqaro yo‘nalishlar bilan bog‘langan. Toshkent va boshqa yirik
shaharlarda, xususan, Toshkent xalqaro aeroporti xalqaro sayohatchilar uchun
asosiy kirish nuqtalaridan biridir. Yirik xalqaro aviakompaniyalar va
O‘zbekistonning milliy aviakompaniyasi Uzbekistan Airways ko‘plab xalqaro
yo‘nalishlarga parvozlarni amalga oshiradi. Bular orasida Yevropa, Osiyo va
qo‘shni davlatlar bilan aloqalar mavjud.
- Temiryo‘l transporti: O‘zbekiston temiryo‘l tizimi ham xalqaro sayohatlarni
qo‘llab-quvvatlashga yaroqli. O‘zbekiston temiryo‘llari (O‘ZBEKISTON TEMIR
YO‘LLARI) keng tarmoqqa ega bo‘lib, mamlakat ichki qatnovni osonlashtiradi.
Shuningdek, qo‘shni davlatlarga temiryo‘l orqali sayohat qilish imkoniyatlari
mavjud. Misol uchun, Toshkentdan Almaty, Bishkek, Dushanbe kabi Markaziy
Osiyo shaharlariga temiryo‘l orqali osonlik bilan sayohat qilish mumkin.

- Avtomobil transporti: O‘zbekiston avtomobil transporti tarmog‘i ham yaxshi
rivojlangan. Xalqaro sayohatlarni amalga oshirish uchun avtomobil yo‘llari va
chegara o‘tkazish punktlari mavjud. Mamlakatda, shuningdek, turistlar uchun
ijaraga avtomobillar tizimi mavjud bo‘lib, sayohatchilar o‘zlari istagan joylarga
qulay va ekologik toza tarzda yetib borishlari mumkin.
Bu, ayniqsa, O‘zbekistonning tarixiy shaharlariga sayohat qilishda juda qulaydir
(masalan, Samarqand, Buxoro, Xiva va boshqalar).
- Dengiz transporti: O‘zbekistonning dengiz portlari mavjud emas, chunki
mamlakat ichki mamlakat hisoblanadi. Ammo, Markaziy Osiyo davlatlarining
boshqa portlariga (masalan, Turkmaniston, Qozog‘istonning Qora dengizdagi
portlari) transport yo‘llari orqali bog‘lanish imkoniyati mavjud. Bundan tashqari,
O‘zbekistonda Qashqadarya, Sirdaryo va boshqa daryolar orqali ichki suv
transporti ham rivojlanmoqda
O‘zbekiston transport tizimining rivojlanishi va kengayishi xalqaro sayohatchilarni
jalb qilishda bir nechta afzalliklarga ega:
- Markaziy Osiyo mintaqasidagi geostrategik ahamiyat: O‘zbekistonning transport
tizimi Markaziy Osiyo davlatlaridan sayohat qilayotgan turistlar uchun muhim
yo‘llarni ta'minlaydi. Toshkentning xalqaro aeroporti, temiryo‘l tarmoqlari va
avtomobil yo‘llari, mintaqaning boshqa mamlakatlari bilan bog‘liq bo‘lib, bu
O‘zbekistonni turizm markazi sifatida taqdim etadi. Markaziy Osiyoning boshqa
davlatlariga sayohat qilishni xohlagan turistlar uchun O‘zbekistonning yaxshi
transport infratuzilmasi qo‘shimcha qulayliklar yaratadi.
- O‘zbekistonning tarixiy va madaniy boyliklari: O‘zbekistonning tarixiy
shaharlariga, xususan, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi shaharlar turistlar uchun
jozibador joylardir. Ular sayohatchilarni o‘zining boy tarixiy merosi, madaniy
obidalari, arxitekturasi va unutilmas tajribalari bilan jalb qiladi. Transport
tizimining yaxshi rivojlanishi sayohatchilarga bu joylarga oson va qulay tarzda
yetib borish imkonini yaratadi. Havo, temiryo‘l va avtomobil transporti orqali

turistlar O‘zbekistonning turli hududlariga tez va xavfsiz tarzda yetib borishi
mumkin.
- Yangi yo‘nalishlar va xalqaro aloqalar: O‘zbekistonning transport tizimining
rivojlanishi, ayniqsa yangi xalqaro yo‘nalishlarning ochilishi sayyohlarni jalb
qilishga yordam beradi. O‘zbekiston havo transportining rivojlanishi, yangi
aviaparklar va xalqaro avtobus va temiryo‘l qatnovlarining yo‘lga qo‘yilishi orqali
turistlar mamlakatga sayohat qilishda ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘ladi.
- Barqaror transport turlari va ekologiya: O‘zbekistonning turistik tarmoqlarida
yashil transport tizimlarini rivojlantirish ham katta imkoniyatdir. Elektr transport
vositalari, gibrid avtobuslar va ekoturizmga yo‘naltirilgan transport tizimlari
sayohatchilarni mamlakatga jalb qilishda muhim faktor bo‘lishi mumkin. Bu
turizmni ekologik barqaror qilish, atrof-muhitni himoya qilish va sayohatlarni
yanada jozibador qilish imkonini yaratadi.
- Kuchli transport infratuzilmasi: O‘zbekistonda yirik yurtlararo va xalqaro avtobus
kompaniyalarining faoliyati kengaymoqda. Toshkentdan boshqa yirik shaharlarga
tezkor avtobuslar, poyezdlar va havo parvozlarining o‘sishi sayohatchilarni
mamlakatga jalb qilishda katta ahamiyatga ega. Bu
sohada joriy etilgan investitsiyalar va infratuzilma yaxshilanishi turizmni
rivojlantirishda sezilarli ta'sir ko‘rsatadi.
O‘zbekiston transport tizimi hali ham ba'zi muammolarga duch kelmoqda.
Ushbu muammolarni hal qilish xalqaro turizmni yanada rivojlantirishga
yordam beradi:
- Infratuzilmani modernizatsiya qilish: O‘zbekistonning transport infratuzilmasini
modernizatsiya qilish va yangilash zarur.
Eski yo‘llar, temiryo‘l tizimlari va eski avtobuslar turizmni to‘siq bo‘lishi mumkin.
Yangi, ekologik toza va zamonaviy transport vositalarini joriy etish turizmni
yanada jozibador qiladi.

- Xavfsizlikni ta'minlash: Transport tizimidagi xavfsizlikni oshirish,
sayohatchilarning ishonchini oshiradi.
Aeroportlar, avtobus stansiyalari va temiryo‘l vokzallarida xavfsizlikni
kuchaytirish, hamda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash sayohatchilarni o‘zlarini
xavfsiz his qilishlariga yordam beradi.
- Turistlarga qulay xizmatlar: Yangi transport yo‘nalishlari va xizmatlarini taklif
etish, masalan, turistlarga mo‘ljallangan ijaraga avtomobillar, maxsus sayohat
xizmatlari va transport kartalari kabi qulayliklarni taqdim etish muhim ahamiyatga
ega.
O‘zbekistonning transport tizimi mamlakatning xalqaro turizm bozorida o‘z o‘rnini
topish uchun katta imkoniyatlarga ega.
O‘zbekistonning havo, temiryo‘l, avtomobil va boshqa transport tarmoqlari
turizmning rivojlanishiga xizmat qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Transport tizimini modernizatsiya qilish, ekologik transportni joriy etish va sayoh

4.2. Turizmda transport infratuzilmasini yaxshilash yo‘nalishlari –
Investitsiyalar, texnologiyalar va kadrlar tayyorlash.
Turizm sohasining muvaffaqiyatli rivojlanishi ko‘p jihatdan transport
infratuzilmasining samarali ishlashiga bog‘liqdir. Yaxshi rivojlangan transport
tizimi, o‘z navbatida, sayohatchilar uchun qulaylik yaratadi, turizmni global
miqyosda rivojlantirishga yordam beradi va mamlakat iqtisodiyotiga hissa
qo‘shadi. O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish va xalqaro sayohatchilarni jalb
qilish uchun transport infratuzilmasini yaxshilash zarur. Bunda investitsiyalar,
zamonaviy texnologiyalar va kadrlar tayyorlash kabi asosiy omillar muhim rol
o‘ynaydi.
Transport infratuzilmasini yaxshilashda investitsiyalarni jalb qilishning o‘rni
beqiyosdir. O‘zbekistonning turizm sohasidagi potentsialini maksimal darajada
ro‘yobga chiqarish uchun transport tarmoqlariga investitsiya kiritish zarur. Bu
jarayonda davlat va xususiy sektor hamkorligining samarali tashkil etilishi
muhimdir.
- Transport infratuzilmasiga investitsiya: Yangi aeroportlar qurilishi, mavjud
aeroportlarni kengaytirish va modernizatsiya qilish, yangi temiryo‘l yo‘llari va
avtomobil yo‘llari qurilishi va yaxshilanishi transport infratuzilmasining muhim
jihatlaridir. Masalan, Toshkent va boshqa yirik shaharlarda havo yo‘llari
terminalini yangilash, temiryo‘l stansiyalarini zamonaviylashtirish, avtomobil
yo‘llarini yaxshilash, shuningdek, jahon standartlariga mos port infratuzilmasini
rivojlantirish zarur. Bunda davlat tomonidan davlat-chiqish investitsiya tizimi
orqali sektorni qo‘llab-quvvatlash muhim.
- Xususiy investitsiyalar: Turizm sohasining rivojlanishiga xususiy sektorni jalb
qilish ham zarur. Xususiy kompaniyalar, aviakompaniyalar, transport xizmatlari va
logistika tarmoqlari uchun qulay sharoitlar yaratish, xususiy investorlarni transport
va turizm infratuzilmasiga jalb qilish turizm sohasining raqobatbardoshligini
oshiradi. Yangi texnologiyalarni joriy etish va mavjud tizimlarni yaxshilash
xususiy sektordan kelayotgan investitsiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin.

Zamonaviy texnologiyalar transport infratuzilmasini takomillashtirishda katta rol
o‘ynaydi. O‘zbekistonning transport sohasida yuqori texnologiyalarni qo‘llash
orqali turizm sohasining sifatini oshirish va xizmatlar samaradorligini yaxshilash
mumkin.
- Raqobatbardosh transport vositalari: Elektr transport vositalari, gibrid avtobuslar
va ekologik toza texnologiyalarni joriy etish sayohatlarni barqaror va ekologik
jihatdan xavfsiz qilishga yordam beradi. Masalan, elektrli avtobuslar va jamoat
transporti yordamida sayohat qilish, turizmni ekologik barqaror qilish va atrof-
muhitni himoya qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, yangi texnologiyalar
yordamida transport vositalarining energiya samaradorligini oshirish mumkin.
- Aktyorlar o‘rtasida axborot texnologiyalarini integratsiya qilish: Transport
tizimida raqamli platformalar va axborot texnologiyalarining integratsiyasi nafaqat
turizm xizmatlarini yanada samarali qilishga yordam beradi, balki
sayohatchilarning transportdan foydalanish tajribasini sezilarli darajada
yaxshilaydi. Bunga onlayn chiptalar sotish tizimi, mobil ilovalar, GPS navigatsiya
tizimlari kiradi, bu sayohatchilarga vaqtni tejash, transportni eng qulay va samarali
yo‘nalishlar orqali ishlatish imkonini beradi.
- IoT va aqlli transport tizimlari: Internet of Things (IoT) texnologiyalarini joriy
etish orqali transport tizimini avtomatlashtirish va monitoring qilish mumkin.
Masalan, aqlli svetoforlar, real vaqtda yo‘l harakati haqida ma'lumot beruvchi
tizimlar va transport vositalarini raqamli tarzda boshqarish tizimlari
sayohatchilarga ko‘proq qulayliklar yaratadi. Bu sayohatchilar uchun
muammolarni kamaytirishga va transport tizimining samaradorligini oshirishga
yordam beradi.
- Yashil texnologiyalar: Ekologik transport tizimlarini rivojlantirishga katta e'tibor
berilishi kerak. Yashil transport texnologiyalari yordamida sayohatchilar atrof-
muhitga zarar yetkazmasdan sayohat qilishlari mumkin. Bu jarayonda elektrli va
hibrid avtomobillarni rivojlantirish, ekologik toza transport vositalarini ishlab
chiqarish va ularni kengaytirish zarur.

Transport infratuzilmasini yaxshilash uchun yuqori malakali va tajribali
mutaxassislarni tayyorlash zarur. Kadrlar transport sohasining barcha
yo‘nalishlarida samarali ishlashlari uchun kerakli bilim va ko‘nikmalarga ega
bo‘lishi kerak.
- Ta'lim va malaka oshirish: O‘zbekistonning transport va turizm sohasida yuqori
malakali kadrlar tayyorlash uchun mutaxassislar o‘rtasida o‘qitish va malaka
oshirish tizimlarini tashkil etish zarur. Yuqori texnologiyalarni qo‘llash, yangi
transport tizimlarini tashkil etish, logistika va aqlli transport tizimlarini yaratish
kabi sohalarda mutaxassislarni tayyorlash mamlakatning turizm va transport
infratuzilmasini mustahkamlashda muhim omil bo‘ladi.
- Xalqaro tajriba va hamkorlik: O‘zbekiston transport va turizm sohasidagi ilg‘or
xalqaro tajribalarni o‘rganib, malakali kadrlar tayyorlashga e'tibor qaratishi lozim.
Mamlakatda xalqaro universitetlar, kollejlar va ilmiy tadqiqot markazlari bilan
hamkorlikda o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va joriy etish hamda yosh
mutaxassislar uchun stajirovkalar, malaka oshirish kurslari tashkil etish zarur.
- Transport menejmenti va logistika sohasida kadrlar tayyorlash: Yangi transport
infratuzilmasini tashkil etishda logistika va transport menejmenti sohasidagi
mutaxassislar talabga muvofiq bo‘lishi kerak. Ular transport tarmoqlarini
boshqarish, resurslarni samarali taqsimlash, transport tizimini modernizatsiya
qilish va xizmatlarni optimallashtirish bo‘yicha bilimlarga ega bo‘lishlari zarur.
O‘zbekistonda turizmda transport infratuzilmasini yaxshilash, ayniqsa,
investitsiyalarni jalb qilish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va kadrlar
tayyorlash orqali amalga oshirilishi lozim. Bu jarayon turizm sohasining barqaror
rivojlanishiga, sayohatchilar uchun qulay sharoitlar yaratishga va mamlakat
iqtisodiyotini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi. Transport infratuzilmasini
modernizatsiya qilish va xalqaro standartlarga moslashtirish orqali O‘zbekiston
turizmni jahon miqyosida ilgari surishi va ko‘plab sayyohlarni jalb qilishda
muvaffaqiyat qozonishi mumkin.

4.3. O‘zbekistonda transport va turizm o‘rtasidagi muammolar va yechimlar.
O‘zbekistonning transport tizimi va turizm sohasining o‘zaro bog‘liqligi
mamlakat iqtisodiyoti va uning xalqaro obro‘-e’tiborining mustahkamlanishida
muhim rol o‘ynaydi. Biroq, turizmni rivojlantirishda transport tizimining ayrim
kamchiliklari va muammolari mavjud. Ushbu muammolarni hal qilish orqali
O‘zbekistonning transport va turizm infratuzilmasi yanada samarali bo‘lishi va
sayohatchilar uchun qulay sharoitlar yaratish mumkin.
O‘zbekistonda transport va turizm o‘rtasidagi asosiy muammolar
1. Transport infratuzilmasining eskirganligi va yetarsizligi
O‘zbekistonning transport infratuzilmasi, ayniqsa, eski temiryo‘l va avtomobil
yo‘llari, ba'zi aeroportlar va vokzallar, sayohatchilar talablariga mos kelmaydigan
holatda. Ko‘plab transport obyektlari jahon standartlariga javob bermaydi, bu esa
sayohatchilarning qulayligini ta’minlashda muammolar yaratadi.
- Temiryo‘l va yo‘l tarmog‘ining eskirganligi: Eski temiryo‘l yo‘llari va
avtomobil yo‘llarining sifatsizligi transport tizimining samaradorligini
kamaytiradi. O‘zbekistonning ayrim hududlariga temiryo‘l yoki avtomobil orqali
sayohat qilish qiyin, bu esa ichki va xalqaro turizmning rivojlanishiga to‘sqinlik
qiladi.
- Aeroportlar va portlarning yetersizligi: Toshkent va boshqa shaharlardagi
aeroportlar va temiryo‘l stansiyalarining zamonaviylashtirilmaganligi, xizmatlar
sifati pastligi va qulayliklarning yetishmasligi sayohatchilar uchun noqulayliklar
yaratmoqda.
2. Transportning ekologik samarasizligi
Avtomobillar va boshqa transport vositalarining ekologik jihatdan samarali
emasligi, atrof-muhitga zarar yetkazishi sayyohlarni ekologik turizmni tanlashdan
to‘xtatadi. O‘zbekistonning transport tizimida ekologik transport turlarining

yetishmasligi va ifloslanishning ortishi jahon turizm bozorida mamlakatning
imijiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
3. Xavfsizlik va xizmatlar sifati
Transport tizimining xavfsizlik darajasi ham turizmning rivojlanishiga to‘sqinlik
qilishi mumkin. Aeroportlar, temiryo‘l stansiyalari va avtobus bekatlari
xavfsizlikka yetarlicha e’tibor bermasligi sayyohlar uchun noqulaylik tug‘diradi.
Sayohatchilar uchun noxush holatlar va xavfsizlik tahdidlari, shuningdek,
transportda xizmat ko‘rsatish sifatining pastligi turizmni cheklab qo‘yadi.
4. Transport va turizm sohasida kadrlar yetishmasligi
Transport va turizm sohasida yuqori malakali mutaxassislarning yetishmasligi,
sohalarning rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Boshqaruv, logistika, transport
xizmatlari va turizm sohalarida samarali mutaxassislar etishmasligi tufayli
transport tizimi samarali ishlay olmaydi. Turizm xizmatlarining yuqori sifatini
ta’minlash uchun kerakli kadrlar tayyorlash zarur.
Muammolarni yechish yo‘llari
1. Transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish
O‘zbekistonda transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish uchun keng
qamrovli ishlar amalga oshirilishi zarur. Bu jarayonning asosiy yo‘nalishlari
quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
- Aeroportlar va temiryo‘l stansiyalarini rekonstruksiya qilish: Toshkent va
boshqa yirik shaharlardagi aeroportlarni modernizatsiya qilish, zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish va sayohatchilarga qulay xizmatlarni taqdim etish
zarur. Xususan, aeroportlarda xizmat ko‘rsatish tizimini takomillashtirish, yangi
terminal binolarini qurish, shuningdek, temiryo‘l stansiyalarini rekonstruksiya
qilish, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish mumkin.
- Yo‘l tarmoqlarini yaxshilash: O‘zbekistonning avtomobil yo‘llari va temiryo‘l
tarmog‘ini modernizatsiya qilish, yangi yo‘llar qurish, mavjud yo‘llarni

kengaytirish va yangilash sayohatchilar uchun qulaylik yaratadi. Bu, ayniqsa,
samarqand, buxoro, xiva kabi turistik markazlarga sayohat qilishni osonlashtiradi.
- Xalqaro aloqalarni rivojlantirish: Xalqaro transport aloqalarini mustahkamlash,
yangi yo‘nalishlar ochish, aviakompaniyalar va temiryo‘l kompaniyalariga
qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish, chet el sayohatchilari uchun yangi sayohat
yo‘llarini ochish zarur.
2. Ekologik transport tizimlarini joriy etish
Ekologik transport turlarini rivojlantirish O‘zbekistonda yashil turizmning
kengayishiga yordam beradi. Bunda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi
mumkin:
- Elektr transport vositalarini rivojlantirish: Elektrli avtobuslar, hibrid avtoulovlar
va boshqa ekologik toza transport vositalarini joriy etish, transport tizimining
ekologik jihatdan samarali bo‘lishini ta'minlaydi. Bu nafaqat atrof-muhitni himoya
qilishga, balki turizmni rivojlantirishga ham yordam beradi.
- Yashil turizmni qo‘llab-quvvatlash: Ekologik toza va barqaror transport
vositalarini yaratish va ulardan foydalanish ekologik turizmga qiziqishi ortgan
turistlar uchun qulaylik yaratadi.
3. Xavfsizlikni ta’minlash va sifatni oshirish
Transport tizimida xavfsizlikni ta’minlash va xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish
uchun quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi kerak:
- Xavfsizlik tizimlarini kuchaytirish: Aeroportlar, temiryo‘l stansiyalari, avtobus
va avtomobil yo‘llarida xavfsizlik choralari kuchaytirilishi zarur.
Xavfsizlikni ta’minlash uchun zamonaviy monitoring tizimlari, video kuzatuv va
xavfsizlik xodimlari sonini oshirish lozim.
- Xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish: Yaxshi tajribaga ega va mijozlarga
yo‘naltirilgan xizmatlar, masalan, samarali reyslar, mehmonxona xizmatlari, kutish
zonalari va barcha transport obyektlarida qulayliklarni ta'minlash muhimdir.

4. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish
Transport va turizm sohasidagi kadrlar yetishmasligini bartaraf etish uchun
malakali mutaxassislarni tayyorlash va malaka oshirish tizimi muhim ahamiyatga
ega:
- Kadrlar tayyorlash dasturlarini joriy etish: O‘zbekiston transport va turizm
sohasida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash uchun o‘quv dasturlarini
yaratishi zarur.
Universitetlar va maxsus trening markazlari orqali transport, turizm va logistika
sohasida mutaxassislar tayyorlash, shuningdek, jahon tajribalarini o‘rganish, yangi
texnologiyalarni joriy etish zarur.
- Xalqaro tajriba almashish: Xalqaro turizm va transport mutaxassislarining
tajribalarini o‘rganish va O‘zbekistonning transport tizimini rivojlantirishda
ulardan foydalanish mamlakatning turizm va transport sektorini mustahkamlashga
yordam beradi.
O‘zbekiston transport va turizm o‘rtasidagi muammolarni hal qilish uchun
transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish, ekologik transport tizimlarini joriy
etish, xavfsizlikni oshirish va malakali kadrlarni tayyorlash kabi chora-tadbirlarni
amalga oshirish zarur.
Bu jarayonlar nafaqat turizm sohasining rivojlanishiga, balki mamlakatning
iqtisodiy o‘sishiga ham xizmat qiladi.
Samarali transport tizimi va yuqori sifatli xizmatlar sayohatchilarni jalb qilishga
yordam beradi.

Xulosa
Xalqaro turizmda transport tizimining o‘rni va ahamiyati bugungi kunda
turizm sanoatini rivojlantirish uchun muhim omilga aylangan.
Transport tizimi sayohatchilar uchun qulayliklar yaratish, ularning sayohat
tajribasini yaxshilash va turizmga bo‘lgan talabni oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Xususan, havo, temiryo‘l, dengiz va avtomobil transportlari turizm sohasining
rivojlanishida o‘zaro bog‘liq elementlar sifatida ko‘rilishi kerak.
Kurs ishida O‘zbekistonda transport tizimining xalqaro turizmga ta'siri va uning
rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan yo‘nalishlar ko‘rib chiqildi.
Turizmning o‘sishi va global miqyosda raqobatbardosh bo‘lishi uchun transport
infratuzilmasini modernizatsiya qilish zarur.
Yangi yo‘llar, aeroportlar, temiryo‘l tarmoqlarini qurish, ekologik toza transport
vositalarini joriy etish va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash kabi chora-tadbirlar
O‘zbekistonning transport tizimini sezilarli darajada yaxshilashga yordam beradi.
Transport va turizm o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytirish, transport
xavfsizligini ta’minlash, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va malakali kadrlarni
tayyorlash orqali O‘zbekistonning xalqaro turizm bozoridagi pozitsiyasini
mustahkamlash mumkin.
Shuningdek, xalqaro sayohatchilarni jalb qilish uchun iqtisodiy va ekologik
samarali transport tizimlarini yaratish, investitsiyalarni jalb qilish va infratuzilma
sohasida davlat va xususiy sektor hamkorligini rivojlantirish zarur.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning transport infratuzilmasi va turizm sektorini
yaxshilash borasidagi strategiyalar xalqaro turizmni rivojlantirishga, mamlakat
iqtisodiyoti uchun yangi imkoniyatlar yaratishga va xalqaro miqyosda mamlakat
imijini mustahkamlashga yordam beradi.

Transport tizimini takomillashtirish va turizm xizmatlarini yangilash orqali
O‘zbekiston jahon turizm bozorida o‘z o‘rnini mustahkamlashi mumkin.
1. Olingan natijalar va xulosalar – Kurs ishining umumiy natijalari.
Kurs ishining maqsadi va vazifalariga asoslanib, xalqaro turizmda transport
tizimining o‘rni va ahamiyati o‘rganildi. Tadqiqot davomida quyidagi asosiy
natijalarga erishildi:
1. Xalqaro turizm va transport tizimi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik :
Transport tizimi turizmni rivojlantirishda beqiyos ahamiyatga ega. Xalqaro
turizmning rivojlanishi ko‘p jihatdan transport tizimining samarali ishlashiga
bog‘liq. Turizm uchun qulay transport tarmoqlari, xususan, havo, temiryo‘l,
dengiz va avtomobil transportlari sayohatni yanada osonlashtiradi va xalqaro
sayohatchilarni jalb qiladi.
2. Transport turlarining turizmga ta’siri : Havo, temiryo‘l, dengiz va
avtomobil transportlari turizmga alohida ta’sir ko‘rsatadi. Havo transporti
xalqaro sayohatlarni osonlashtirsa, temiryo‘l va avtomobil transportlari ichki
turizm va qisqa masofalarga sayohatlar uchun juda muhimdir. Dengiz
transporti esa kruiz turizmi va uzoq masofalar uchun muhim ahamiyatga
ega. Har bir transport turi o‘zining afzalliklari va kamchiliklariga ega bo‘lib,
turizmni turli yo‘nalishlarda rivojlantirishga imkon beradi.
3. Transport infratuzilmasini rivojlantirishning ahamiyati : Transport
infratuzilmasi – aeroportlar, temiryo‘l stansiyalari, portlar va avtomobil
yo‘llari – turizm sohasining rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Yaxshi
rivojlangan infratuzilma turistlarga qulay va xavfsiz sayohat qilish imkonini
beradi. O‘zbekistonda transport infratuzilmasining
hozirgi holati, ayniqsa, aeroportlar va temiryo‘l tarmoqlarining eskirganligi
turizm sohasining to‘liq rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda.

4. Ekologik transport va xavfsizlik masalalari : Ekologik toza transport
vositalarining rivojlanishi, masalan, elektr avtobuslar va gibrid transport
tizimlari, atrof-muhitni himoya qilishga va yashil turizmni rivojlantirishga
yordam beradi.
Shuningdek, transport xavfsizligini ta’minlash va xizmat ko‘rsatish sifatini
oshirish, ayniqsa, aeroportlar va temiryo‘l stansiyalarida, sayohatchilarning
qulayligini oshirishga imkon yaratadi.
5. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish : Transport va turizm sohasida
yuqori malakali mutaxassislarning yetishmasligi ham muammo bo‘lib
qolmoqda. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish tizimi orqali sohalarda
ishlovchi mutaxassislarning bilim va ko‘nikmalarini oshirish zarur.
2. Tavsiyalar – Xalqaro turizmda transport tizimini takomillashtirish
bo‘yicha taklif va tavsiyalar
1. Transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish :
O‘zbekistonning transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish, eski va
eskirgan infrastruktura obyektlarini yangilash zarur. Yangi aeroportlar va
temiryo‘l stansiyalarini qurish, mavjudlarini kengaytirish va yaxshilash, transport
tizimini yanada samarali qilish uchun ustuvor vazifa bo‘lishi lozim.
Avtomobil yo‘llari va temiryo‘l tarmoqlarini kengaytirish va yangilash, ayniqsa,
turistik markazlarga bog‘lanishlarni yaxshilash lozim. Bu sayohatchilar uchun
qulay va tezkor yo‘nalishlar yaratadi.
2. Ekologik transport tizimlarini rivojlantirish :
Yashil transport turlarini joriy etish, masalan, elektrli avtobuslar , hibrid
avtoulovlar va velosiped yo‘llarini rivojlantirish orqali transport tizimini ekologik
toza qilish zarur. Bu, ayniqsa, atrof-muhitni himoya qilishni xohlaydigan turistlar
uchun katta ahamiyatga ega bo‘ladi.

Yashil turizmni qo‘llab-quvvatlash va ekologik toza transport vositalarini
rivojlantirish orqali turizmni barqaror qilish mumkin.

3. Xavfsizlikni ta’minlash :
Transport tizimida xavfsizlikni oshirish va xavfsizlik me’yorlarini
mustahkamlash zarur. Aeroportlar, temiryo‘l stansiyalari, portlar va avtomobil
yo‘llarida xavfsizlik choralarini kuchaytirish, shuningdek, transport tarmoqlarida
zamonaviy monitoring tizimlarini joriy etish, sayohatchilarni xavfsizligi uchun
muhimdir.
Xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish uchun transport xodimlarini muntazam
ravishda o‘qitish va malakalarini oshirish zarur.
4. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish :
Transport va turizm sohalarida malakali kadrlarni tayyorlash va malaka
oshirish dasturlarini ishlab chiqish, shu jumladan, zamonaviy texnologiyalarni
o‘rgatish va jahon tajribalarini o‘rganish muhimdir.
Transport va turizm sohasidagi mutaxassislarni tayyorlashda xalqaro tajribalardan
foydalanish va zamonaviy ta’lim metodlarini joriy etish zarur.
5. Investitsiyalarni jalb qilish :
Turizm va transport infratuzilmasiga investitsiyalarni jalb qilish ni davom ettirish
zarur. Xususiy sektor va davlatning hamkorligi orqali yangi transport loyihalarini
amalga oshirish, shuningdek, turizm uchun zarur infratuzilma ob’yektlarini qurish
va modernizatsiya qilish mumkin.

Xalqaro hamkorlik va xususiy investitsiyalarni jalb qilish orqali transport
tizimini rivojlantirishda samarali natijalarga erishish mumkin.
Xalqaro turizmda transport tizimi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uning samarali
rivojlanishi sayohatchilar uchun qulay sharoitlarni yaratadi va turizmni global
miqyosda rivojlantirishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mustafaev, M., "Transport tizimi va uning iqtisodiyotdagi o‘rni", Toshkent:
O‘zbekiston iqtisodiyot nashriyoti, 2019.
2. Zubov, A. A., "Xalqaro turizm va transport infratuzilmasi", Moskva: Xalqaro
turizm akademiyasi, 2020.
3. Shomurodov, F. K., "Turizm va transport tizimining o‘zaro ta’siri", Toshkent:
Turizm va sport ishlari vazirligi, 2021.
4. Berkov, V. Y., "Xalqaro transport va turizm: rivojlanish tendensiyalari", Baku:
Baku Universiteti nashriyoti, 2018.
5. Jones, P., "The Impact of Transportation on Tourism: Global Perspectives",
London: Routledge, 2020.
6. Khaydarov, B., "O‘zbekiston transport infratuzilmasini rivojlantirish
strategiyasi", Toshkent: Ekonomika va statitika nashriyoti, 2022.
7. World Tourism Organization (UNWTO), "International Tourism Highlights",
2023 Edition, Madrid: UNWTO.
8. Kuchukova, G., "Yashil transport tizimi va uning turizmga ta’siri", Toshkent:
Ekologiya va turizm, 2021.
9. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development), "Tourism
and the Transport Infrastructure", OECD Report, 2022.

10. Semenov, A. V., "Transport va turizm: O‘zbekiston misolida tahlil", Tashkent:
O‘zbekiston transport va logistika akademiyasi, 2023.

Kurs ishi

Купить