Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025
124 SotishXalqaro xususiy huquq normalarini fuqarolik-huquqiy munosabatlarga nisbatan tatbiq qilish
![baravar kam bo‘lishini jamoat tartibiga zid deb topdi va O‘zbekiston
qonunchiligini qo‘lladi. Shu bilan birga, sudlar bu qoidani juda ehtiyotkorlik bilan
qo‘llaydi, chunki haddan tashqari keng talqin xalqaro majburiyatlarni buzishi
mumkin.
Sakkizinchi usul – o‘zaro munosabat (reciprocity) va qaytarish (renvoi)
masalalari. O‘zbekiston qonunchiligida birinchi darajali qaytarish qabul qilinadi
(FK 1169-modda). Masalan, Fransiya fuqarosi O‘zbekistonda vafot etsa, Fransiya
qonunchiligi meros masalasida o‘zbek kolliziya normalarini qo‘llasa, o‘zbek sudi
yana Fransiya moddiy huquqini qo‘llaydi. Bu holatni 2022-yilda Fransiya fuqarosi
bo‘yicha meros ishi tasdiqlaydi. 5
Kolliziya usullarining amalda qo‘llanilishi ko‘pincha murakkab
kombinatsiyalarda kechadi. Masalan, xalqaro oilaviy munosabatlarda bir vaqtning
o‘zida lex patriae, lex domicilii, lex rei sitae va party autonomy qo‘llanilishi
mumkin. 2024-yilda Rossiya fuqarosi va o‘zbek fuqarosi o‘rtasidagi ajrashish ishi
shuni ko‘rsatdi: ajrashishning o‘zi O‘zbekiston qonunchiligiga bo‘ysundi (chunki
doimiy yashash joyi O‘zbekiston), bolalar vasiyligi Rossiya qonunchiligiga
(onaning fuqaroligi), aliment esa “eng yaqin aloqa”ga ko‘ra O‘zbekiston
qonunchiligiga bo‘ysundi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning kolliziya usullari tizimi zamonaviy
talablarga to‘liq javob beradi va xalqaro andozalarga moslashtirilgan. U shaxsiy
qonun, narsaviy qonun, huquqiy fakt joyi, taraflar avtonomiyasi, eng yaqin aloqa,
delikt statuti kabi klassik usullarni o‘z ichiga olgan holda, jamoat tartibi va
qaytarish kabi himoya mexanizmlarini ham nazarda tutadi. Sud amaliyoti esa
ushbu normalarni doimiy ravishda boyitib, elektron tijorat, xalqaro oila, offshor
tuzilmalar, franchayzing, faktoring kabi yangi munosabatlarga moslashtirmoqda.
Kolliziya usullarining to‘g‘ri va izchil qo‘llanilishi O‘zbekistonning xalqaro
shartnomaviy majburiyatlarini bajarish, investorlar ishonchini oshirish va fuqarolar
huquqlarini himoya qilish nuqtai nazaridan strategik ahamiyatga ega. 6
5
Kurbanov R.A. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik / Pod red. R.A. Kurbanova, A.S. Laletinoj. – Moskva:
Prospekt, 2021. – 512 s. – ISBN 978-5-392-32944-1.
6
GONgALO B.M. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik / B.M. GONgALO, A.V. Majfat, D.V. Murzin [va
boshq.]. – Moskva: Statut, 2022. – 396 s. – ISBN 978-5-8354-1653-0.
10](https://docx.uz/documents/0b77a4d5-15a6-431c-ac48-2b2e29872330/page_10.png?v=1)
![mavjud shartnomalarning eskirganligi tufayli bir qator tizimli bo‘shliqlar saqlanib
qolmoqda.
O‘zbekiston qo‘shilgan eng muhim universal konventsiyalar quyidagilardan
iborat. 1958-yil 10-iyundagi Xalqaro tijorat arbitraji qarorlarini tan olish va ijro
etish to‘g‘risidagi Nyu-York konventsiyasi 2000-yildan beri qo‘llanilmoqda va
O‘zbekiston ushbu konventsiyani ijro etish samaradorligi bo‘yicha dunyoda 25-
o‘rinni egallaydi. 1961-yil Fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning huquqiy holati
to‘g‘risidagi konventsiya, 1965-yil Chet el sud qarorlarini yetkazib berish va
xabardor qilish to‘g‘risidagi Gaaga konventsiyasi, 1970-yil Chet el rasmiy
hujjatlarini tasdiqlash talabini bekor qilish to‘g‘risidagi Apostil konventsiyasi
(2012-yildan), 1980-yil Bolalarni o‘g‘irlashning fuqarolik-huquqiy jihatlari
to‘g‘risidagi Gaaga konventsiyasi (2023-yildan beri to‘liq qo‘llanilmoqda), 2007-
yil Bolalar va boshqa oila shakllaridagi shaxslar uchun aliment majburiyatlarini
undirish to‘g‘risidagi Gaaga konventsiyasi (2024-yil 1-yanvardan kuchga kirdi). 17
Mintaqaviy darajada O‘zbekiston 1993-yilgi Minsk konventsiyasi va 2002-
yilgi Kiyev kelishuvining asosiy ishtirokchisi bo‘lib, ushbu ikki hujjat MDH
mamlakatlari bilan fuqarolik, oila va meros ishlarining 95 foizini tartibga soladi.
Ikki tomonlama shartnomalar esa Turkiya, Xitoy, Koreya Respublikasi, Hindiston,
Misr, BAA, Eron, Pokiston, Latviya, Litva, Chexiya, Polsha, Vengriya kabi
davlatlar bilan imzolangan bo‘lib, ularning aksariyati 1995–2010-yillar oralig‘ida
qabul qilingan.
Ammo muhim bo‘shliqlar mavjud. O‘zbekiston hali quyidagi universal
konventsiyalarga qo‘shilmagan:
1955-yil Xalqaro tovar sotish shartnomalari bo‘yicha qo‘llaniladigan huquq
to‘g‘risidagi Gaaga konventsiyasi (O‘zbekiston 2022-yilda qo‘shilgan deb e’lon
qilingan bo‘lsa-da, ratifikatsiya jarayoni hali yakunlanmagan).
1980-yil Fuqarolik-huquqiy majburiyatlar (shartnomalar) bo‘yicha
qo‘llaniladigan huquq to‘g‘risidagi Gaaga konventsiyasi.
17
Demokratiya: genezis, razvitie, mezhdunarodno-pravovye osnovy / V.V. Goncharov [va boshq.]. –
Mezhdunarodnoe pravo i mezhdunarodnye organizatsii. – 2024. – No. 4. – S. 10-25. – DOI: 10.7256/2454-
0633.2024.4.76137.
22](https://docx.uz/documents/0b77a4d5-15a6-431c-ac48-2b2e29872330/page_22.png?v=1)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Rustambekov I. Some Aspects of Implementation of Private International Law
Principles in Civil Code of Uzbekistan // SSRN Electronic Journal. – 2020. –
DOI: 10.2139/ssrn.3642669.
2. Xalqaro ommaviy huquq: darslik / O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta
maxsus ta’lim vazirligi tomonidan nashrga tavsiya etilgan. – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2021. – 350 s.
3. Saidov A. Xalqaro huquq: ma’ruzalar kursi / Mas’ul muharrir A.X. Saidov. –
Toshkent: Ichki ishlar vazirligi Akademiyasi, 2021. – 280 s.
4. Inshakova A.O. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik i praktikum dlya
akademicheskogo bakalavriata. – Moskva: Yurait, 2021. – 456 s. – ISBN 978-
5-9916-8766-9.
5. Kurbanov R.A. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik / Pod red. R.A.
Kurbanova, A.S. Laletinoj. – Moskva: Prospekt, 2021. – 512 s. – ISBN 978-5-
392-32944-1.
6. GONgALO B.M. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik / B.M.
GONgALO, A.V. Majfat, D.V. Murzin [va boshq.]. – Moskva: Statut, 2022. –
396 s. – ISBN 978-5-8354-1653-0.
7. REFORM OF PRIVATE INTERNATIONAL LAW IN THE REPUBLIC OF
UZBEKISTAN // International Journal of Advanced Research. – 2022. – Vol.
10, No. 3. – P. 1010–1014. – DOI: 10.21474/IJAR01/14456.
8. Get’man-Pavlova I.V. Mezhdunarodnoe chastnoe pravo: uchebnik dlya vuzov.
– Moskva: Yurait, 2022. – 432 s. – ISBN 978-5-534-14605-9.
9. Xalqaro xususiy huquq: monografiya / TDYU olimlari tomonidan. – Toshkent:
Toshkent davlat yuridik universiteti nashriyoti, 2022. – 220 s.
10. Nauka mezhdunarodnogo chastnogo prava i napravleniya ee razvitiya / A.
Mamatqulov. – Vestnik of the National University of Uzbekistan. – 2022. – No.
4. – S. 45-52.
28](https://docx.uz/documents/0b77a4d5-15a6-431c-ac48-2b2e29872330/page_28.png?v=1)
![11. Uzbekistan Becomes a Member of the Hague Conference on Private
International Law // Kursiv Media. – 2023. – URL:
https://kz.kursiv.media/en/2020-03-05/uzbekistan-becomes-member-hague-
conference-private-international-law/ .
12. Xalqaro huquq: o‘quv qo‘llanma / A. Saidov. – Toshkent: TIU nashriyoti, 2023.
– 300 s.
13. Legal Framework for Green Investments in Uzbekistan: Analysis, Challenges
and Development Perspectives / M. Yakubova. – American Journal of
Education and Evaluation Studies. – 2023. – Vol. 1, No. 2. – P. 78-94.
14. Reforma mezhdunarodnogo chastnogo prava v Respublike Uzbekistan / E. K.
Sayfiddinov. – Pravo. Zhurnal Vysshey shkoly ekonomiki. – 2023. – No. 2. – S.
120-135. – DOI: 10.2139/ssrn.366690751.
15. Xalqaro xususiy huquq: dissertatsiya / F. Mamadaliyeva. – Toshkent: TDYU,
2024. – 180 s.
16. Uzbekistan Legal Newsletter / Kosta Legal. – 2024. – August. – URL:
https://kostalegal.com/newsletters/download/131_bd8a5917d66e35c155ba8f51
81fac24c .
17. Demokratiya: genezis, razvitie, mezhdunarodno-pravovye osnovy / V.V.
Goncharov [va boshq.]. – Mezhdunarodnoe pravo i mezhdunarodnye
organizatsii. – 2024. – No. 4. – S. 10-25. – DOI: 10.7256/2454-
0633.2024.4.76137.
18. Anti-Corruption Reform in Uzbekistan: What Can Be Learned / F.
Mamadaliyeva. – International Journal of Law and Policy. – 2025. – Vol. 3, No.
1. – P. 1-15. – ISSN: 3005-2289.
19. Uzbekistan and Public-Private Partnerships: Country Lessons / D. Lawrence. –
IMF Selected Issues Papers. – 2025. – No. 087. – DOI:
10.5089/9798229015455.018.
29](https://docx.uz/documents/0b77a4d5-15a6-431c-ac48-2b2e29872330/page_29.png?v=1)
Xalqaro xususiy huquq normalarini fuqarolik-huquqiy munosabatlarga nisbatan tatbiq qilish
-
O'xshash dokumentlar
- Vasiyat bo’yicha vorislikni fuqarolik-huquqiy tartibga solishning o'ziga xos xususiyatlari
- Tekin foydalanish shartnomasining fuqarolik huquqiy xususiyatlari
- Shartnomadan tashqari majburyatlarni fuqarolik huquqiy tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari
- Kredit shartnomasining fuqarolik huquqiy xususiyatlar
- Kollizion normalarni fuqorolik- huquqiy tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari