Xorazm musiqiy tarixchasi ilmiy ahamiyati - Литература - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	35.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	27 Октябрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Литература

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Xorazm musiqiy tarixchasi ilmiy ahamiyati

Купить

KURS ISHI
Mavzu: Xorazm musiqiy tarixchasi ilmiy ahamiyati
Bajardi: _______________
Rahbar: _______________
Xorazm -2024

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I BOB. XORAZM MUSIQIY MEROSINING SHAKLLANISHI VA
RIVOJLANISHI
1.1. Xorazm musiqasining qadimiy davrlardan boshlab rivojlanishi ………. 5
1.2. Xorazm musiqiy merosining qadimgi davrlardagi o‘rni………………. 7
1.3. O‘rta asrlarda Xorazm musiqiy maktabining shakllanishi…………….. 1 0
II BOB. XORAZMNING AN’ANAVIY MUSIQIY JANRLARI
2.1. "Maqom" san’ati va uning Xorazmdagi o‘ziga
xosliklari………………. 13
2.2. Dostonchi va baxshichilik
san’ati………………………………………. 15
2.3.Xalq qo‘shiqlari va ularning
turlari........................................................... 16
III BOB. ZAMONAVIY DAVRDA XORAZM MUSIQIY
AN’ANALARINING DAVOM ETTIRILISHI VA O‘ZGARISHI
3.1. S ovet davrida va mustaqillikdan keyingi musiqiy
o‘zgarishlar................ 19
3.2. Xorazm musiqasi va globalizatsiya
ta’siri................................................ 20
3.3. Xorazm musiqiy merosini saqlash va rivojlantirish bo‘yicha chora-
tadbirlar................................................................................................................. 22
XULOSA…….………...……………………………………………………….. 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 26
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Xorazm musiqiy tarixi o‘ziga xos madaniy
meros bo‘lib, nafaqat o‘zbek xalqining, balki butun Markaziy Osiyodagi
xalqlarning musiqiy an’analarini shakllantirgan. Ushbu mavzuning dolzarbligi
shundaki, Xorazm musiqasi zamonaviy va tarixiy jarayonlarning kesishgan
nuqtasida turgan bo‘lib, unda qadimiy an’analar va zamonaviylik uyg‘unlashgan.
Bugungi kunda bu musiqiy merosni o‘rganish, saqlash va keyingi avlodlarga
yetkazish muhim ahamiyat kasb etadi, ayniqsa globalizatsiya jarayonlarida milliy
o‘zlikni anglash va musiqiy o‘ziga xoslikni saqlab qolish masalasi dolzarb bo‘lib
bormoqda.
Kurs ishining predmeti . Xorazm musiqasining an’anaviy va zamonaviy
jihatlarini o‘rganish. Bunga Xorazm musiqiy merosi, maqom san’ati, dostonchi va
baxshilar ijodi, xalq cholg‘u asboblari va zamonaviy musiqachilar ijodi kiradi.
Kurs ishining obyekti. Xorazm musiqiy madaniyati, uning tarixiy
rivojlanishi va zamonaviy davrdagi holati. Shu jumladan, o‘zbek xalq musiqasi,
ijrochilik maktablari, xalq ashulalari va musiqiy an’analar.
Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi Xorazm musiqiy
merosini ilmiy jihatdan o‘rganish, uning rivojlanish bosqichlarini tahlil qilish va
zamonaviy davrda uning qanday o‘zgarishlarga uchraganini aniqlashdan iborat.
Kurs ishining vazifalari :
1. Xorazm musiqasining tarixiy manbalarini o‘rganish va ularni tahlil qilish.
2. Xorazmning an’anaviy musiqiy janrlari, xususan, maqom san’ati,
dostonchi va baxshichilik san’atini o‘rganish.
3. Mahalliy cholg‘u asboblarining musiqiy ijrodagi o‘rnini aniqlash.
4. Sovet davrida va mustaqillikdan keyingi Xorazm musiqasidagi
o‘zgarishlarni tahlil qilish.
3

5. Zamonaviy Xorazm musiqachilarining ijodiy faoliyati va ularning xalqaro
miqyosdagi o‘rnini aniqlash.
6. Xorazm musiqiy merosini saqlash va rivojlantirish bo‘yicha takliflar
ishlab chiqish.
Kurs ishining tuzilmasi. Kurs ishi kirish, uchta asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Har bir bobda muayyan mavzuga oid
ilmiy tahlillar keltiriladi. Birinchi bobda Xorazm musiqiy merosining tarixiy
rivojlanishi, ikkinchi bobda an’anaviy musiqiy janrlar va ularning xususiyatlari,
uchinchi bobda esa zamonaviy davrdagi o‘zgarishlar o‘rganiladi.
4

I BOB. XORAZM MUSIQIY MEROSINING SHAKLLANISHI VA
RIVOJLANISHI
1.1. Xorazm musiqasining qadimiy davrlardan boshlab rivojlanishi .
Xorazm musiqasi o‘zining ko‘p asrlik tarixiga ega bo‘lib, u qadimiy
davrlardan boshlab shakllanib kelgan. Xorazm qadimdan muhim savdo yo‘llari
chorrahasida joylashgan madaniy va iqtisodiy markazlardan biri bo‘lgan, bu esa
hududda turli xalqlarning san’at va madaniyati uyg‘unlashganini ko‘rsatadi.
Quyida Xorazm musiqasining qadimiy davrlardan boshlab rivojlanishiga oid
asosiy jihatlar keltirilgan:
1. Qadimgi davrlarda musiqaning paydo bo‘lishi va dastlabki shakllari.
- Ma’bad va diniy marosimlar musiqasi: Qadimgi Xorazmda musiqaning
dastlabki shakllari diniy marosimlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Arxeologik topilmalar
shuni ko‘rsatadiki, Xorazmda turli diniy va ma’naviy marosimlarda musiqa va
qo‘shiqlar ijro etilgan. Bu marosimlarda ishlatilgan cholg‘u asboblari va qo‘shiqlar
jamiyatda muhim rol o‘ynagan.
- Xalq ijodi va og‘zaki an’ana: O‘sha davrlarda xalq orasida musiqiy folklor
shakllana boshlagan. Bu asosan marosim qo‘shiqlari, bayram ashulalari va oddiy
hayotiy voqealarni tasvirlovchi ashulalar orqali amalga oshirilgan.
2. Antik davr va antik madaniyat ta’siri.
- Xorazmning antik shahar-davlatlari: Miloddan avvalgi 6-5-asrlarda
Xorazmda rivojlangan shahar-davlatlari mavjud bo‘lgan. Ular boshqa madaniyatlar
bilan savdo va madaniy aloqalar o‘rnatgan, shu bilan birga, musiqaga bo‘lgan
qiziqishni oshirgan. Yunon, fors, hind va boshqa xalqlarning madaniy ta’siri
musiqaning rivojlanishida o‘z aksini topgan.
- Cholg‘u asboblari va musiqa uslublari: Qadimgi davrlardan boshlab
Xorazmda turli cholg‘u asboblari, jumladan, nay, doira, chang kabi asboblar keng
5

qo‘llangan. Bu asboblar orqali xalq musiqasi ijro etilib, ularning dastlabki shakllari
aynan antik davrda shakllangan bo‘lishi mumkin.
3. O‘rta asrlarda Xorazm musiqasining gullab-yashnashi.
- Ijtimoiy va madaniy rivojlanish: Xorazm O‘rta asrlarda fan, san’at va
madaniyat markazlaridan biriga aylangan. Ayniqsa, Al-Xorazmiy, Beruniy va Ibn
Sino kabi olimlar yashagan davrda Xorazm musiqasi nazariy jihatdan ham
rivojlana boshlagan. Shu bilan birga, Sufiylik ta’sirida diniy va tasavvufiy
qo‘shiqlar keng tarqalgan.
- Maqom san’ati: Xorazmda maqom san’atining paydo bo‘lishi va
rivojlanishi aynan o‘rta asrlarga to‘g‘ri keladi. Maqomlar murakkab musiqiy
tuzilmalarga ega bo‘lib, ular xalq an’analariga asoslangan, lekin o‘sha davr
olimlari tomonidan rivojlantirilgan. Xorazm maqomlari butun o‘zbek va Markaziy
Osiyo musiqa madaniyatiga katta hissa qo‘shgan.
4. Xorazmning musiqa va san’at markazi sifatidagi o‘rni.
- Xorazm musiqachilari va san’atkorlari: Qadimiy va o‘rta asrlarda Xorazm
musiqa va san’at ustalari yetishtirgan makon bo‘lgan. Ushbu ustalar xalq ijrochiligi
an’analarini davom ettirgan va ularni yangi uslublar bilan boyitganlar. Baxshilar,
dostonchi va xofizlar Xorazmda katta e’tibor qozongan va ular o‘zlarining ijro
mahorati bilan mashhur bo‘lgan.
- Savdo va madaniy almashuv: Xorazmning boshqa hududlar bilan savdo-
sotiq va madaniy aloqalari musiqaning rivojlanishida muhim rol o‘ynagan. Ular
orqali boshqa xalqlar musiqiy asboblari va uslublari Xorazm musiqasiga kirib
kelgan va o‘zaro boyitgan.
5. Xorazm musiqasining qadimgi davrlardan boshlab rivojlanishi
natijalari.
- Musiqiy merosning davomiyligi: Qadimiy davrlardan boshlab shakllangan
musiqiy an’analar keyingi davrlarda ham saqlanib qolgan. Xalq ijodi orqali
6

uzluksiz o‘tgan musiqiy meros hozirgi kunda ham Xorazmning boy musiqiy
madaniyatini tashkil etadi.
- Musiqaning jamiyatdagi o‘rni: Xorazm musiqasi nafaqat marosimlar va
bayramlar bilan bog‘liq bo‘lgan, balki xalqning kundalik hayoti, ma’naviy va
madaniy ehtiyojlarini ham qondirgan.
1.2. Xorazm musiqiy merosining qadimgi davrlardagi o‘rni.
Xorazm musiqiy merosi qadimgi davrlarda o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lgan
bo‘lib, u xalqning ma’naviy, madaniy va ijtimoiy hayotida muhim rol o‘ynagan.
Qadimgi Xorazm mintaqasi Markaziy Osiyo madaniyati va san’atining muhim
markazlaridan biri hisoblangan. Quyida Xorazm musiqiy merosining qadimgi
davrlardagi o‘rniga oid asosiy jihatlar keltirilgan:
1. Musiqa va diniy marosimlar.
- Diniy va ma’naviy marosimlar: Qadimgi Xorazmda musiqaning eng
dastlabki shakllari diniy marosimlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Zardushtiylik dinining
keng tarqalgan davrida musiqa va qo‘shiqlar marosimlarning ajralmas qismi edi.
Bu dinning ma’badlarida turli diniy amallarni bajarishda musiqa va qo‘shiqlar
orqali ma’naviy ta’sir ko‘rsatishga urinishgan. Qadimgi Xorazm aholisi musiqani
ruhiy poklanish, duolar va ibodatlar uchun ishlatgan.
- Cholg‘u asboblarining qo‘llanilishi: Marosimlarda va diniy tadbirlarda
ishlatilgan cholg‘u asboblari qadimgi Xorazm musiqasining bir qismi bo‘lib,
ularning ijrosi xalqqa kuchli ruhiy ta’sir qilgan. O‘sha davrlarda asosan davul,
doira, nay va chang kabi asboblar ishlatilgan.
2. Xalq hayotidagi o‘rni.
- Xalq qo‘shiqlari va marosimlari: Qadimgi davrlarda xalq qo‘shiqlari va
marosim qo‘shiqlari keng tarqalgan. Ular odatda bayramlar, to‘ylar va mavsumiy
marosimlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Bunday qo‘shiqlar xalq hayotining ajralmas
qismi sifatida xizmat qilgan va ularning turmush tarzi, mehnati va e’tiqodlari
haqida ma’lumotlar bergan.
- Ijtimoiy birlashuv vositasi: Musiqa xalqning ijtimoiy hayotida
birlashtiruvchi rol o‘ynagan. Bayramlar, turli tadbirlar va ommaviy yig‘inlar
7

davomida ijro etilgan musiqalar jamiyat a’zolarini bir maqsad atrofida
birlashtirgan. Shu tariqa, qadimgi davrda musiqiy meros nafaqat san’at shakli,
balki jamiyatning birlashuv va birdamlikni saqlash vositasi sifatida ham muhim
o‘ringa ega bo‘lgan.
3. Savdo va madaniy almashinuvdagi roli.
- Madaniy aloqalar va musiqa: Qadimgi Xorazm Buyuk Ipak yo‘li
chorrahasida joylashgan bo‘lib, bu hudud turli madaniyatlar o‘rtasidagi madaniy
almashinuv markazi bo‘lgan. Shu tufayli, Xorazm musiqasi boshqa hududlar va
xalqlarning musiqiy madaniyatidan ta’sirlangan va o‘ziga singdirgan. Masalan,
fors va hind madaniyati musiqiy merosining ayrim unsurlari Xorazm musiqasiga
kirib kelgan.
- Cholg‘u asboblari va uslublar almashinuvi: Savdo va madaniy aloqalar
orqali Xorazmda yangi cholg‘u asboblari paydo bo‘la boshlagan va ularning
musiqaga bo‘lgan ta’siri ortgan. Ushbu madaniy aloqalar musiqiy janrlar va
uslublarning boyishiga sabab bo‘lgan.
4. Musiqiy merosning saqlanishi va uzluksizligi.
- Og‘zaki an’ana: Qadimgi davrlarda Xorazm musiqasi asosan og‘zaki
an’analar orqali saqlanib qolgan. Bu musiqiy madaniyat xalqning kundalik hayoti,
og‘zaki ijodi va marosimlari orqali keyingi avlodlarga o‘tgani bilan izohlanadi.
Ko‘pgina musiqiy asarlar va qo‘shiqlar og‘zaki ravishda saqlanib, keyinchalik
yozma manbalarda qayd etilgan.
- Dostonchilik va baxshichilik: Qadimiy Xorazmda dostonchilik va
baxshichilik an’analari shakllangan bo‘lib, ular xalq og‘zaki ijodi orqali musiqa va
she’riyatni birlashtirgan. Bu an’analar qadimdan bugungi kungacha uzluksiz
davom etib kelgan va xalqning musiqiy merosini asrashda muhim o‘rin tutgan.
5. Musiqaning san’at va ijodiy faoliyatda o‘rni.
- Ijodiy ilhom manbai: Qadimgi Xorazm musiqasi ijodiy jarayonlarning
ajralmas qismi bo‘lib, san’atkorlar, ijodkorlar va bastakorlar o‘z ijodlarida
8

musiqani ilhom manbai sifatida qo‘llaganlar. Musiqa she’riyat, raqs va teatr singari
san’at turlarining rivojlanishiga hissa qo‘shgan.
- Cholponlar va baxshilar ijodi: Cholponlar va baxshilar qadimiy Xorazmda
musiqa ijrochilari sifatida faoliyat yuritganlar. Ular ijodida doston va maqom
janrlarini keng qo‘llagan va xalq orasida hurmat qozongan.
1.3. O‘rta asrlarda Xorazm musiqiy maktabining shakllanishi.
O‘rta asrlar davrida Xorazm musiqiy maktabi o‘zining boy merosi, ijodiy
yondashuvi va ijodkorlari bilan ajralib turadi. Bu davrda Xorazm, o‘zining
madaniy va ilmiy merosi bilan birga, musiqiy san’atning rivojlanishida muhim rol
o‘ynagan. Quyida o‘rta asrlarda Xorazm musiqiy maktabining shakllanishiga oid
asosiy jihatlar keltirilgan:
1. Musiqiy maktablarning tashkil topishi.
- Ta’lim tizimining rivojlanishi: O‘rta asrlar davomida Xorazmda musiqiy
ta’lim tizimi shakllana boshlagan. Musiqa ijodkorlari va o‘qituvchilar musiqiy
asarlarni o‘rgatish, musiqiy nazariyani rivojlantirish va talabalarni tayyorlash
uchun maktablar ochganlar. Bu maktablar nafaqat musiqani o‘rganish, balki uning
nazariy asoslarini ham ishlab chiqishga qaratilgan.
- Ustoz-shogird an’analari: Musiqiy maktablarda ustoz-shogird an’analari
keng tarqalgan. Ustozlar o‘z bilimlarini shogirdlariga o‘rgatish orqali yangi avlod
musiqachilarini tayyorlaganlar. Bu an’analar musiqiy san’atning davomiyligini
ta’minlagan va ijodiy yondashuvlarni rivojlantirgan.
2. Musiqiy janrlar va uslublarning rivojlanishi.
- Maqom san’ati: O‘rta asrlarda maqom san’ati Xorazmda juda mashhur
bo‘lib, musiqiy maktablar maqomlarni ijro etish va o‘rganishga alohida e’tibor
qaratganlar. Maqomlar o‘zining murakkab tuzilishi, melodik va ritmik
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Ular nafaqat musiqiy asar sifatida, balki ruhiy va
ma’naviy tarbiya manbai sifatida ham xizmat qilgan.
9

- Dostonchilik va baxshichilik an’analari: Xorazm musiqiy maktablarida
dostonchi va baxshilar o‘z ijodida xalq folklorini, tarixiy voqealar va afsonalarni
musiqiy shaklda ifodalaganlar. Bu ijod nafaqat san’at, balki milliy
identifikatsiyaning bir qismi sifatida ham muhim ahamiyatga ega bo‘lgan.
3. Ilm-fan va san’atning integratsiyasi.
- Musiqa va nazariya: O‘rta asrlar Xorazmda musiqa nazariyasi bilan amaliy
ijod o‘rtasida o‘zaro aloqalar rivojlangan. Bu davrda musiqiy nazariyalar, masalan,
musiqaning asosiy qonuniyatlari va kompozitsion shakllari haqida tadqiqotlar olib
borilgan. Al-Xorazmiy, Al-Biruniy kabi olimlar musiqaning matematik asoslarini
o‘rganib, musiqiy nazariyani rivojlantirishga katta hissa qo‘shganlar.
- Musiqa va boshqa san’at turlari: O‘rta asr Xorazmda musiqaning badiiy
san’atlar, xususan, she’riyat, tasviriy san’at va teatr bilan integratsiyasi amalga
oshirilgan. Musiqa va adabiyot o‘rtasidagi bog‘liqlik san’atning ko‘plab shakllarini
birlashtirishda muhim rol o‘ynagan.
4. Xorazm musiqiy maktabining ta’siri.
- Musiqa san’atining ta’siri: Xorazm musiqiy maktabi nafaqat Xorazmda,
balki butun Markaziy Osiyo mintaqasida musiqiy madaniyatning rivojlanishida
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu maktablar orqali ko‘plab musiqachilar va
bastakorlar yetishtirilgan, ularning ijodi boshqa hududlarga tarqalgan.
- Mahalliy va xalqaro aloqalar: O‘rta asrda Xorazm ko‘plab madaniy
aloqalar orqali xalqaro musiqiy madaniyatga ham ta’sir ko‘rsatgan. Xorazm
musiqasi boshqa xalqlarning musiqiy an’analariga kirib kelgan va o‘zaro ta’sir
orqali rivojlangan.
5. Musiqiy asboblar va ijro uslublari.
- Cholg‘u asboblarining rivojlanishi: O‘rta asrlarda Xorazmda turli cholg‘u
asboblari, masalan, dutor, g‘ijjak va ney keng qo‘llangan. Ushbu asboblar musiqiy
ijro va maqom san’atida muhim rol o‘ynagan va o‘ziga xos ijro uslublarini
shakllantirgan.
- Ijro texnikalari: Musiqa ijrochilari o‘z ijrosida yuqori mahorat
ko‘rsatganlar. Ijro texnikalari, improvisatsiya va ifoda usullari musiqiy san’atni
10

yanada boyitgan. Bu usullar orqali musiqiy asarlarning mazmuni va ruhiyati
kengaygan.
O‘rta asrlarda Xorazm musiqiy maktabining shakllanishi nafaqat musiqa
san’atining rivojlanishi, balki milliy identifikatsiya va madaniy merosning
saqlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu maktablar orqali Xorazm
musiqasi nafaqat o‘zining o‘ziga xosligini, balki xalqlararo aloqalar orqali
rivojlanish imkoniyatlarini ham ochgan. O‘rta asr Xorazm musiqiy maktabining
merosi bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini saqlab kelmoqda va musiqa
madaniyatimizning ajralmas qismi hisoblanadi.
O‘rta asr Xorazm musiqasining rivojlanishida musiqa ijrochilari va
bastakorlarining roli ajralmas ahamiyatga ega bo‘lgan. Ular nafaqat musiqaning
rivojlanishiga hissa qo‘shgan, balki xalq madaniyatining o‘ziga xosligini saqlab
qolishda ham muhim rol o‘ynagan. Quyida Xorazm musiqa ijrochilari va
bastakorlarining o‘rni va ahamiyatini ko‘rsatadigan asosiy jihatlar keltirilgan:
1. Ijrochilarning ahamiyati.
- Xalq an’analarining saqlanishi: Musiqa ijrochilari, xususan, baxshilar va
dostonchilar, xalq an’analari va og‘zaki ijodning saqlanishida muhim rol o‘ynagan.
Ular o‘z ijro uslublari orqali urf-odatlarni, tarixiy voqealarni va xalq hikoyalarini
musiqiy shaklda ifodalaganlar. Bunday ijrochilar xalq orasida katta hurmatga ega
bo‘lishgan.
- Ta’lim va tarbiya: Musiqa ijrochilari nafaqat ijro etish, balki boshqa
avlodlarga musiqani o‘rgatish vazifasini ham bajargan. Ular o‘z bilimlarini
shogirdlariga o‘rgatish orqali musiqiy maktablarning rivojlanishiga hissa
qo‘shganlar.
2. Bastakorlarning o‘rni.
- Yangi asar va janrlar yaratish: Bastakorlar musiqiy asarlarning
yaratilishida asosiy rol o‘ynagan. Ular yangi asarlar va janrlarni kashf etish,
musiqaning turli shakllarini rivojlantirish va yangilashda muhim ahamiyatga ega
11

bo‘lgan. Bastakorlarning ijodi musiqaning o‘zgarishiga va rivojlanishiga turtki
bo‘lgan.
- Musiqiy nazariyaning rivoji: Bastakorlar o‘z asarlarini yaratishda musiqiy
nazariyalarni o‘rganish, ular asosida yangi yondashuvlarni ishlab chiqish bilan
shug‘ullangan. Bu musiqaning nazariy va amaliy jihatlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni
kuchaytirgan.
3. Musiqa ijrochilari va bastakorlarining ijro uslublari.
- Improvisatsiya va ijro texnikasi: Musiqa ijrochilari o‘z ijrosida yuqori
mahorat ko‘rsatganlar. Improvisatsiya qobiliyati ularning ijro texnikasini boyitgan,
bu esa musiqa asarlarini ijro etishda muhim o‘rin tutgan. Ijrochilar har bir ijroda
yangi ifoda va uslublarni kiritish orqali musiqaning ijro an’analarini
rivojlantirganlar.
- An’anaviy va zamonaviy uslublarning birlashuvi: Musiqa ijrochilari
an’anaviy uslublarni saqlab qolgan bo‘lsalar-da, zamonaviy musiqiy uslublarni
ham o‘z ijrolariga kiritganlar. Bu o‘zgarishlar musiqaning xilma-xilligini oshirib,
yangi ijro texnikalarini yaratishga olib kelgan.
4. Musiqa ijrochilari va bastakorlarining ta’siri.
- Madaniy aloqalar: Xorazm musiqasi boshqa xalqlarning musiqiy
an’analariga ta’sir ko‘rsatgan va o‘z navbatida ulardan ta’sirlangan. Musiqa
ijrochilari va bastakorlarining xalqaro aloqalar orqali o‘zaro madaniy almashinuvi
musiqaning rivojlanishiga olib kelgan. Bu jarayon musiqiy an’analarni boyitish va
yangi ijro shakllarini kiritishga sabab bo‘lgan.
- Xalqaro musiqiy sahnada tan olish: Xorazm musiqiy ijrochilari va
bastakorlarining san’ati xalqaro musiqiy sahnada tanilgan va e’tirof etilgan.
Ularning ijodi nafaqat mahalliy, balki mintaqaviy va xalqaro darajada ham katta
e’tibor qozongan.
5. Musiqa ijrochilari va bastakorlarining merosi.
- Davomiylik va uzluksizlik: Musiqa ijrochilari va bastakorlarining merosi
O‘zbekistonning zamonaviy musiqiy madaniyatida davom etmoqda. Ularning
12

asarlarini ijro etish va ularni o‘rganish jarayoni nafaqat musiqiy san’at, balki milliy
madaniyatni saqlashda ham muhim ahamiyatga ega.
- Ijtimoiy va madaniy rol: Xorazm musiqiy ijrochilari va bastakorlarining
ijodi, shuningdek, jamiyatda musiqa va san’atning o‘rni haqida yangi
tushunchalarni shakllantiradi. Ularning san’ati o‘z xalqining ijtimoiy va madaniy
hayotida muhim rol o‘ynaydi.
Xorazm musiqiy ijrochilari va bastakorlarining o‘rni ularning ijodi va
madaniyatdagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Ular musiqaning rivojlanishiga, xalq
an’analarini saqlashga va yangi ijro uslublarini kashf etishga hissa qo‘shgan.
Musiqa ijrochilari va bastakorlarining merosi hozirgi kunda ham o‘z dolzarbligini
saqlab, zamonaviy musiqiy madaniyatning ajralmas qismi bo‘lib qolmoqda.
II BOB. XORAZMNING AN’ANAVIY MUSIQIY JANRLARI
2.1. "Maqom" san’ati va uning Xorazmdagi o‘ziga xosliklari .
Maqom san’ati Xorazmning musiqiy madaniyatida o‘ziga xos va muhim
o‘rin egallaydi. Bu san’at nafaqat musiqiy janr, balki xalqning ma’naviy va
madaniy hayotining ajralmas qismi sifatida rivojlangan. Quyida maqom
san’atining asosiy jihatlari va uning Xorazmdagi o‘ziga xosliklari keltirilgan:
1. Maqom san’ati tushunchasi.
- Maqomning ta’rifi: Maqom san’ati, asosan, muayyan melodik tuzilish,
ritmik naqshlar va ijro uslublaridan iborat bo‘lgan musiqiy janr hisoblanadi. U ijro
etish jarayonida ko‘p hollarda improvisatsiyalarga asoslanadi. Maqomlar
ko‘pincha dostonlar, xalq qo‘shiqlari yoki boshqa musiqiy asarlar bilan bog‘liq
bo‘ladi.
- Maqomning tuzilishi: Maqomlar odatda, o‘ziga xos melodik va ritmik
tuzilish bilan ajralib turadi. Ularning ichida muayyan ohanglar va melodiya
elementlari mavjud bo‘lib, ular asar ijro etilishida muhim rol o‘ynaydi.
13

2. Xorazmdagi maqom san’ati.
- Tarixi va rivojlanishi: Xorazmda maqom san’ati qadimdan mavjud bo‘lib,
u mintaqadagi musiqiy an’analar va urf-odatlar bilan chuqur bog‘liqdir. O‘rta
asrlarda Xorazm musiqiy maktablari va ijrochilari tomonidan maqom san’atining
rivojlanishiga katta hissa qo‘shilgan. Ushbu san’at an’analari vaqt o‘tishi bilan
takomillashgan va yangilangan.
- Mahalliy ijrochilar: Xorazmda maqom san’atining rivojlanishida ustozlar
va ijrochilar, masalan, maqomchi va baxshilar, muhim rol o‘ynagan. Ular o‘z ijro
uslublari va malakasi orqali maqom san’atini davom ettirib kelganlar.
3. Maqom san’atining o‘ziga xosliklari.
- Improvisatsiya: Maqom san’ati ijrosida improvisatsiya muhim ahamiyatga
ega. Ijrochilar o‘z ijrosida maqomlar ustida ishlash, yangi melodiyalar va ritmlarni
kiritish orqali musiqani jonlantiradilar. Bu improvisatsion yondashuv maqom
san’atini dinamik va harakatda saqlaydi.
- Ritmik naqshlar: Xorazm maqom san’atida ritmik naqshlar o‘ziga xos
bo‘lib, bu naqshlar musiqaning ifodali va hissiy tarafini oshiradi. Ijrochilar
tomonidan qo‘llaniladigan ritmik strukturalar va uslublar musiqiy ijroning unikal
xususiyatlarini ta’minlaydi.
- Diniy va ma’naviy mazmun: Xorazm maqom san’atida ko‘plab maqomlar
diniy va ma’naviy mazmunga ega. Ular ko‘pincha xalqning e’tiqodlari, urf-odatlari
va qadriyatlari bilan bog‘liq bo‘ladi, bu esa musiqaning ruhiy va ma’naviy qismiga
ta’sir ko‘rsatadi.
4. Maqom san’atining jamiyatdagi o‘rni.
- Madaniy tadbirlarda ishtirok: Maqom san’ati Xorazmda turli madaniy
tadbirlarda, bayramlarda va to‘ylarda muhim rol o‘ynaydi. Maqomlar bu
tadbirlarning ajralmas qismi sifatida xizmat qiladi va jamiyatni birlashtiradi.
- Ijtimoiy va ma’naviy tarbiya: Maqom san’ati xalqning ma’naviy
tarbiyasida muhim o‘rin tutadi. U musiqiy ijro orqali xalqning e’tiqodlari, tarixiy
voqealari va qadriyatlari haqida ma’lumot berib, o‘zaro aloqa va birlashuvni
ta’minlaydi.
14

5. Xorazm maqom san’atining ta’siri.
- Madaniy almashinuv: Xorazm maqom san’ati boshqa mintaqalar va
xalqlarning musiqiy madaniyatiga ta’sir ko‘rsatgan. Xorazm maqomlari Markaziy
Osiyo musiqasining muhim qismi sifatida tanilgan va ulardan ilhomlangan
ijrochilar va bastakorlar tomonidan davom ettirilgan.
- Zamonaviy musiqaga ta’siri: Hozirgi kunda Xorazm maqom san’ati
zamonaviy musiqaga ham ta’sir ko‘rsatadi. Ijrochilar maqomlarni zamonaviy
uslublarda ijro etish orqali bu san’atni yangilash va kengaytirishmoqda.
Xorazm maqom san’ati nafaqat musiqiy janr, balki xalqning ma’naviy va
madaniy hayotining ajralmas qismi hisoblanadi. U o‘zining o‘ziga xos
xususiyatlari, improvisatsiya yondashuvi va diniy mazmuni bilan ajralib turadi.
Maqom san’ati Xorazmda turli madaniy tadbirlarda muhim rol o‘ynab, xalqning
tarbiyasi va ijtimoiy hayotida o‘ziga xos o‘rnini saqlab kelmoqda.
2.2. Dostonchi va baxshichilik san’ati.
Dostonchi va baxshichilik san’ati Xorazm musiqiy madaniyatining muhim
qismlaridan biri bo‘lib, bu san’atlar nafaqat musiqiy ijod, balki xalqning tarixiy,
madaniy va ma’naviy qadriyatlarini saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Quyida
dostonchi va baxshichilik san’atining asosiy jihatlari va o‘ziga xos xususiyatlari
keltirilgan.
1. Dostonchi san’ati.
- Doston tushunchasi: Doston – bu uzun shakldagi epik asar bo‘lib, unda
qahramonlar, voqealar va tarixiy hodisalar tasvirlanadi. Dostonlar odatda xalq
qahramonligi, sevgisi, urushlar va boshqa hayotiy mavzularni yoritadi.
- Dostonchilar roli: Dostonchilar – bu xalq ijodkorlari bo‘lib, ular og‘zaki
ijod orqali dostonlarni yaratish va ijro etish bilan shug‘ullanadilar. Ular ma’naviy
tarbiya va madaniy qadriyatlarning saqlanishida muhim rol o‘ynaydi.
2. Baxshichilik san’ati.
15

- Baxshi tushunchasi: Baxshi – bu Xorazmda ma’lum bir musiqiy va ijodiy
uslubda ijro etuvchi san’atkor bo‘lib, u dostonlar, maqomlar va xalq qo‘shiqlarini
ijro etadi. Baxshilar o‘z asarlarida ko‘plab musiqiy asboblarni, xususan, g‘ijjak,
dutor va ney kabi cholg‘u asboblarini ishlatadilar.
- Baxshichilik an’analari: Baxshichilik san’ati o‘ziga xos an’analarga ega
bo‘lib, bu an’analar avloddan avlodga o‘tiladi. Baxshilar o‘z ijrosida mahoratli
improvisatsiya va o‘ziga xos ijro uslubini qo‘llab, xalq e’tiqodlari va urf-odatlarini
ifodalaydilar.
3. Ijro va texnika.
- Improvisatsiya: Dostonchilar va baxshilar o‘z ijrosida improvisatsiya
qobiliyatiga ega bo‘lishlari kerak. Bu qobiliyat ijro jarayonida yangi melodiyalar
va so‘zlar qo‘shishga imkon beradi va asarlarning jonli va interaktiv bo‘lishini
ta’minlaydi.
- Ritmik va melodik elementlar: Doston va baxshichilik san’atida ritmik
naqshlar va melodik tuzilmalar muhim ahamiyatga ega. Ijrochilar musiqiy asarlarni
ijro etishda o‘ziga xos ritmik naqshlarni yaratadilar va bu nafaqat musiqani, balki
so‘zlarni ham jonlantiradi.
4. Xorazmdagi o‘ziga xosliklar.
- Mahalliy mavzular va motivlar: Xorazm dostonlari ko‘pincha mintaqaning
tarixiy voqealariga, urf-odatlariga va mahalliy an’analariga bog‘liq bo‘ladi. Bu
dostonlar xalqning o‘ziga xos hayotini, ma’naviyatini va qiyofasini aks ettiradi.
- Mahalliy ijrochilarning roli: Xorazmda dostonchilar va baxshilar o‘z
ijrosida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Ularning ijro uslubi va vokal texnikalari
mintaqaviy an’analarga asoslanadi, bu esa musiqaning xilma-xilligini ta’minlaydi.
5. Madaniy ahamiyati.
- Milliy identifikatsiya: Dostonchi va baxshichilik san’ati Xorazm xalqining
madaniy va milliy identifikatsiyasini saqlab qolishda muhim ahamiyatga ega. Bu
san’atlar xalqning qadriyatlari, e’tiqodlari va tarixi bilan bog‘liq bo‘lib, ularni
saqlash va rivojlantirishda xizmat qiladi.
16

- Ijtimoiy va ma’naviy rol: Doston va baxshichilik san’ati ijtimoiy hayotda
ham muhim rol o‘ynaydi. Ular bayramlarda, to‘ylarda va boshqa madaniy
tadbirlarda ko‘rsatiladi va jamiyatni birlashtirishda xizmat qiladi.
Dostonchi va baxshichilik san’ati Xorazm musiqiy madaniyatining ajralmas
qismi hisoblanadi. Ularning ijodi xalqning madaniy va ma’naviy merosini
saqlashda, urf-odatlarni rivojlantirishda va milliy identifikatsiyani ta’minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Ushbu san’atlar orqali xalq o‘z tarixi, e’tiqodlari va
qadriyatlari bilan bog‘liq voqealarni, qahramonlarni va urf-odatlarni saqlab qoladi.
Dostonchilar va baxshilar xalqning yurak ovozi bo‘lib, ularning ijodi nafaqat
musiqa, balki xalqning ruhiy va madaniy tarbiyasining ajralmas qismidir.
2.3. Xalq qo‘shiqlari va ularning turlari.
Xalq qo‘shiqlari – bu xalqning madaniyatini, urf-odatlarini, tarixini va hayot
tarzini aks ettiruvchi musiqiy asarlardir. Ular og‘zaki ijod orqali avloddan avlodga
o‘tib keladi va jamiyat hayotida muhim o‘rin tutadi. Xalq qo‘shiqlarining turli
turlari bor bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Quyida Xorazm
xalq qo‘shiqlari va ularning turlari keltirilgan.
1. Xalq qo‘shiqlarining ahamiyati.
- Madaniy meros: Xalq qo‘shiqlari xalqning madaniy merosini saqlashda va
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular xalq an’analarini, urf-odatlarini va
e’tiqodlarini ifodalaydi.
- Tarbiya va ta’lim: Qo‘shiqlar orqali xalq o‘z tarbiyasi, ma’naviy
qadriyatlari va ijtimoiy hayoti haqida ma’lumot beradi. Ular ta’lim va tarbiyaning
muhim vositasi sifatida ishlatiladi.
2. Xalq qo‘shiqlarining turlari.
Xalq qo‘shiqlari bir qancha turlarga bo‘linadi, ular orasida quyidagilar eng
keng tarqalgan:
2.1. Ushul qo‘shiqlari.
- Tushuntirish: Ushul qo‘shiqlari xalqning ko‘ngil his-tuyg‘ularini, tabiatni
va hayotiy voqealarni aks ettiradi. Ular ko‘pincha oddiy, ravon va hamma
tushunadigan til bilan yoziladi.
17

- Misollar: “Sarvarim”, “Oybarchin”, “Yorim” kabi qo‘shiqlar ushul
qo‘shiqlariga misol bo‘la oladi.
2.2. Turk qo‘shiqlari.
- Tushuntirish: Turk qo‘shiqlari turli mavzularni qamrab oladi, lekin
ko‘pincha sevgi, tabiat va odamlararo munosabatlar haqida bo‘ladi. Ular ko‘pincha
mexanik yoki simfonik musiqalar bilan birlashtirilgan holda ijro etiladi.
- Misollar: “Ollohim”, “Turkistan”, “Tushman” kabi qo‘shiqlar turk
qo‘shiqlariga misol bo‘ladi.
2.3. Doston qo‘shiqlari.
- Tushuntirish: Doston qo‘shiqlari ko‘pincha qahramonlar, tarixiy voqealar
yoki xalqning urf-odatlari haqida hikoya qiluvchi uzun shakldagi asarlardir. Ular
musiqiy va poetik tarzda ijro etiladi.
- Misollar: “Alpomish”, “Barchinoy”, “Shirin va Moshqi” kabi qo‘shiqlar
doston qo‘shiqlariga misol bo‘la oladi.
2.4. Aylovchi qo‘shiqlar.
- Tushuntirish: Aylovchi qo‘shiqlar har doim harakatda bo‘lgan, ko‘plab
mexanik harakatlar va raqslar bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘shiqlardir. Ular ijtimoiy va
madaniy tadbirlarda, bayramlarda ijro etiladi.
- Misollar: “Aylav”, “Chaqchay” kabi qo‘shiqlar aylovchi qo‘shiqlariga
misol bo‘la oladi.
2.5. O‘yin qo‘shiqlari.
- Tushuntirish: O‘yin qo‘shiqlari o‘yinlar, raqslar va boshqa ijtimoiy
tadbirlar uchun mo‘ljallangan qo‘shiqlardir. Ular ko‘pincha ritmik va tezkor
bo‘ladi.
- Misollar: “Kelincha”, “Saqi” kabi qo‘shiqlar o‘yin qo‘shiqlariga misol
bo‘la oladi.
3. Xalq qo‘shiqlarining ijro uslublari.
18

- Improvisatsiya: Xalq qo‘shiqlari ko‘pincha improvisatsiyaga asoslanadi, bu
esa ijrochilarga o‘z ijrolarini shaxsiylashtirishga imkon beradi.
- Cholg‘u asboblar: Xalq qo‘shiqlari ijrosida g‘ijjak, dutor, ney kabi
mahalliy cholg‘u asboblari qo‘llaniladi, bu esa musiqaning boyligini oshiradi.
4. Xalq qo‘shiqlarining jamiyatdagi o‘rni.
- Ijtimoiy ahamiyati: Xalq qo‘shiqlari ijtimoiy hayotda muhim rol o‘ynaydi.
Ular bayramlar, to‘ylar va boshqa madaniy tadbirlarda ijro etiladi va jamiyatni
birlashtirishga xizmat qiladi.
- Ma’naviy ahamiyati: Qo‘shiqlar xalqning e’tiqodlari, urf-odatlari va
qadriyatlari bilan bog‘liq bo‘lib, ularning ma’naviy tarbiyasida muhim rol
o‘ynaydi.
Xalq qo‘shiqlari Xorazm musiqiy madaniyatining ajralmas qismi
hisoblanadi. Ularning turli turlari xalqning tarixini, madaniyatini va ma’naviyatini
aks ettiradi. Xalq qo‘shiqlari ijrochilari xalqning og‘zaki ijodini saqlab qolish va
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu qo‘shiqlar xalqning ijtimoiy hayoti va
ma’naviy tarbiyasining ajralmas qismidir, shuningdek, xalqning yurtga bo‘lgan
muhabbatini, madaniyatini va urf-odatlarini ifodalaydi.
III BOB. ZAMONAVIY DAVRDA XORAZM MUSIQIY
AN’ANALARINING DAVOM ETTIRILISHI VA O‘ZGARISHI
3.1. S ovet davrida va mustaqillikdan keyingi musiqiy o‘zgarishlar.
Sovet davri va mustaqillikdan keyingi davrda O‘zbekiston musiqiy
madaniyatida sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Ushbu bo‘limda bu ikki davrda
musiqada ro‘y bergan o‘zgarishlar, ularning sabablari va oqibatlari haqida
ma’lumotlar keltiriladi.
1. Sovet davri musiqasi.
19

- Sovet ideologiyasi: Sovet davrida musiqiy ijodkorlar ko‘plab cheklovlarga
duch keldilar. Musiqa asarlari ko‘pincha Sovet ideologiyasini yoritishga, ma’naviy
tarbiya va ijtimoiy masalalarni hal qilishga qaratilgan bo‘lishi zarur edi.
- Musiqiy shakllar: Bu davrda xalq musiqa shakllari, asosan, xalq qo‘shiqlari
va maqomlar shaklida saqlanib qolsa-da, yangi musiqiy shakllar, masalan, estrada
va klassik musiqa ko‘tarila boshladi.
- O‘zbek musiqiy maktabi: Sovet davrida o‘zbek musiqiy maktabi
shakllandi. Ushbu maktabdan ko‘plab mashhur ijrochilar, bastakorlar va musiqa
nazariyotchilari yetishib chiqdi. Xorazm, Buxoro va Farg‘ona kabi mintaqalar
musiqiy ijodda o‘z alohida o‘rniga ega bo‘ldi.
- Musiqa ta’limi: Sovet davrida musiqa ta’limi tizimi mustahkamlandi.
Musiqa maktablari, konservatoriyalar va boshqa ta’lim muassasalari faoliyat
ko‘rsatdi. Bu esa yosh ijodkorlar va bastakorlar uchun yangi imkoniyatlar yaratdi.
2. Mustaqillikdan keyingi musiqiy o‘zgarishlar.
- Mustaqillik va erkinlik: 1991 yilda O‘zbekiston mustaqil davlat sifatida o‘z
yo‘lini tanladi. Bu davrda musiqiy ijodda erkinlik va yangiliklarga yo‘l ochildi.
Ijrochilar va bastakorlar o‘z ijodida erkinlik va mustaqil yondashuvga ega
bo‘lishdi.
- An’anaviy va zamonaviy musiqaning uyg‘unligi: Mustaqillik davrida
an’anaviy o‘zbek musiqasi zamonaviy musiqiy shakllar bilan birlashib, yangi
janrlar paydo bo‘ldi. Bu o‘zgarish xalq musiqasi va estradani birlashtirishga xizmat
qildi.
- Musiqa sanoati rivoji: Mustaqillikdan keyin O‘zbekiston musiqiy sanoati
rivojlanish jarayonida edi. Estrada, pop, rock va boshqa janrlar ommalashdi. Yosh
ijodkorlar o‘z musiqalarini keng auditoriyaga taqdim etish imkoniyatiga ega
bo‘ldilar.
- Xalqaro musiqiy aloqalar: Mustaqillik davrida O‘zbekiston xalqaro
musiqiy aloqalarni o‘rnatdi. Mahalliy ijrochilar va bastakorlar xorijiy festivallarda
va tanlovlarda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ldilar, bu esa o‘z musiqasini
xalqaro maydonda tanitishga yordam berdi.
20

- Texnologik o‘zgarishlar: Texnologiyaning rivojlanishi musiqiy ijod va
tarqatish jarayonini o‘zgartirdi. Musiqiy asarlarni yozish, tarqatish va ijro etish
usullari yangilandi, bu esa yangi avlod ijodkorlariga o‘z ijodini ommalashtirishga
yordam berdi.
Sovet davri va mustaqillikdan keyingi musiqiy o‘zgarishlar O‘zbekiston
musiqiy madaniyatining rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Sovet davrida musiqa
ko‘plab cheklovlarga duch kelsa, mustaqillik davrida erkinlik va yangiliklar bilan
to‘ldi. An’anaviy musiqaning zamonaviy musiqiy shakllar bilan uyg‘unlashuvi va
xalqaro musiqiy aloqalar O‘zbekiston musiqiy madaniyatining boyligini oshirishda
muhim rol o‘ynadi. Musiqaning o‘zgarishi, ijodkorlar va bastakorlarning yangi
yondashuvlari O‘zbekiston musiqiy sahnasining o‘sishini ta’minladi.
3.2. Xorazm musiqasi va globalizatsiya ta’siri.
Globalizatsiya – bu iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy jarayonlar orqali
mamlakatlar va xalqlar o'rtasida o'zaro bog'lanish va integratsiyani anglatadi.
Ushbu jarayon Xorazm musiqasi kabi mahalliy musiqiy madaniyatlarga ham ta'sir
ko'rsatmoqda. Xorazm musiqasi, o'ziga xos an'analar, urf-odatlar va tarixi bilan
ajralib turadi, ammo globalizatsiya jarayoni bu musiqaning rivojlanishi va
o'zgarishiga sabab bo'lmoqda.
1. Globalizatsiyaning Xorazm musiqasiga ta'siri.
- An'anaviy musiqaning ommaviylashuvi: Globalizatsiya natijasida Xorazm
musiqasi yanada ommalashmoqda. Internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali xalq
musiqasi keng auditoriyaga tarqalmoqda. Xorazm musiqasi va maqom san’atiga
bo'lgan qiziqish oshmoqda.
- Musiyiqiy uslublarning aralashuvi: Xorazm musiqasi global musiqiy
tendentsiyalar bilan aralashmoqda. Mahalliy ijrochilar zamonaviy pop, rock va
elektron musiqalar bilan an'anaviy elementlarni birlashtirayotganini ko'rish
mumkin. Bu, o'z navbatida, yangi musiqiy janrlarning paydo bo'lishiga olib
kelmoqda.
- Xalqaro musiqiy aloqalar: Globalizatsiya jarayonida xorazm musiqasi
xalqaro maydonda tanilmoqda. Xorazm musiqiy an’analariga asoslangan ijodkorlar
21

xalqaro musiqiy festivallarda va tanlovlarda ishtirok etmoqda, bu esa musiqaning
global sahnaga chiqishiga yordam bermoqda.
2. Xorazm musiqasining o'ziga xosligini saqlash.
- Madaniy identitet: Globalizatsiya jarayonida Xorazm musiqasi o'z madaniy
identitetini saqlashga harakat qilmoqda. An’anaviy musiqa shakllarini saqlab
qolish va rivojlantirish uchun mahalliy ijrochilar va bastakorlar o'z musiqalarida
urf-odatlarni va an’analarni qo'llab-quvvatlamoqda.
- Yosh avlod: Yosh ijodkorlar an’anaviy musiqani zamonaviy shakllar bilan
uyg‘unlashtirishga intilmoqda. Ular xalq musiqasini o'z ijodida yangicha
yondashuvlar bilan taqdim etishga harakat qilishmoqda, bu esa an’anaviy
musiqaning davomiyligini ta’minlaydi.
3. Globalizatsiyaning ijobiy va salbiy tomonlari.
- Ijobiy tomonlari:
- Ommaviylik: Xorazm musiqasi global maydonda tanilmoqda, bu esa
mahalliy ijodkorlarga keng imkoniyatlar yaratadi.
- Yangi imkoniyatlar: Yosh ijodkorlar xalqaro musiqiy platformalarda
o'zlarini namoyish qilish imkoniyatiga ega bo'ladi.
- Yangi ijodiy imkoniyatlar: An'anaviy musiqani zamonaviy shakllar bilan
birlashtirish yangi ijodiy imkoniyatlar yaratadi.
- Salbiy tomonlari:
- Madaniy identitetning yo‘qolishi: Globalizatsiya jarayonida mahalliy
musiqaning o'ziga xos xususiyatlari yo'qolishi mumkin.
- Yaratuvchanlikni kamayishi: Ba'zi hollarda mahalliy musiqiy uslublar
global tendentsiyalar ta’sirida o'zining yaratuvchanligini yo‘qotishi mumkin.
- Ijtimoiy ta'sir: An’anaviy musiqaga nisbatan qiziqish kamayishi va uning
ijtimoiy ahamiyati yo‘qolishi mumkin.
Xorazm musiqasi globalizatsiya jarayonidan o‘ziga xos ta’sirlarni
ko‘rayapti. Ushbu jarayon mahalliy musiqaning rivojlanishi va o‘zgarishiga sabab
bo‘lishi bilan birga, uning an’anaviy xususiyatlarini saqlashga ham imkoniyat
yaratadi. Globalizatsiya ijobiy va salbiy tomonlarga ega bo‘lib, Xorazm musiqasi
22

o'z madaniy identitetini saqlab qolish va yangi musiqiy shakllarni qabul qilish
yo'lida davom etishi lozim. Shuningdek, mahalliy ijodkorlar va bastakorlar xalq
musiqasini global sahnada tanitishda o'z o‘rnini topishi muhimdir.
3.3. Xorazm musiqiy merosini saqlash va rivojlantirish bo‘yicha chora-
tadbirlar .
Xorazm musiqiy merosini saqlash va rivojlantirish dolzarb masalalardan
biridir. Ushbu merosni kelajak avlodlarga etkazish uchun bir qator chora-
tadbirlarni amalga oshirish zarur. Quyida ushbu chora-tadbirlar keltirilgan:
1. Musiqiy ta'lim tizimini kuchaytirish.
- O‘quv dasturlarini takomillashtirish: Musiqa ta'limida an’anaviy Xorazm
musiqasi, maqom san'ati va xalq qo'shiqlari o'rniga ko'proq e'tibor berilishi kerak.
- Musiqa maktablari va konservatoriyalar: Xorazmda musiqa maktablari va
konservatoriyalar tashkil etish orqali yoshlarni musiqiy ta'lim olishga jalb qilish
zarur.
- Master-klasslar va ustoz-shogird an'analarini davom ettirish: Yosh
musiqachilar uchun tajribali ustozlar tomonidan master-klasslar o'tkazish va
an'anaviy ijro uslublarini o'rgatish.
2. Musiqiy merosni tadqiq etish .
- Ilmiy tadqiqotlar: Xorazm musiqiy merosini o'rganish va tadqiq qilish
uchun ilmiy muassasalar bilan hamkorlikda tadqiqotlar olib borish.
- Arxivlash: Musiqiy asarlarni va ijrochilarni arxivlash, audio va video
materiallarni to'plash va saqlash.
3. Musiqiy festivallar va tadbirlar.
- Musiqa festivallari: Xorazm musiqasini ommalashtirish uchun mahalliy va
xalqaro musiqiy festivallar tashkil etish.
- An'anaviy bayramlar: An'anaviy bayramlarda Xorazm musiqasini
namoyish etish va tadbirlar o'tkazish.
4. Ijtimoiy tarmoqlar va internet.
- Onlayn platformalar: Xorazm musiqasini targ‘ib qilish uchun ijtimoiy
tarmoqlar va onlayn platformalarda o'ziga xos kontent yaratish.
23

- YouTube va boshqa platformalarda kanallar: Yosh musiqachilar va
ijrochilar uchun YouTube va boshqa platformalarda o'z ijodini namoyish etish
imkoniyatlarini yaratish.
5. Yosh musiqachilarni qo‘llab-quvvatlash.
- Grantlar va stipendiyalar: Yosh musiqachilar uchun grantlar va
stipendiyalar ajratish orqali ularni qo'llab-quvvatlash.
- Ijrochilarni tanitish: Yosh musiqachilarni tanitish va ularning ijodini
ommalashtirish uchun media va matbuot orqali reklama qilish.
Zamonaviy Xorazm musiqachilari o'z ijodida an'anaviy musiqani zamonaviy
elementlar bilan uyg'unlashtirishga intilmoqda. Ularning ijodi va uslublari haqida
quyida ma’lumotlar keltirilgan:
1. Zamonaviy ijodkorlar.
- Yosh ijodkorlar: Xorazmda ko'plab yosh ijodkorlar o'z ijodlarini yaratish
va rivojlantirishda. Ular an'anaviy musiqiy shakllar va uslublarni zamonaviy
musiqiy yo'nalishlar bilan birlashtiradi.
- Ommabop musiqachilar: Mahalliy va xalqaro sahnada tanilgan
musiqachilar, masalan, Xorazm musiqasiga asoslangan dasturlar yaratgan
ijodkorlar.
2. Ijro uslublari.
- An'anaviy va zamonaviy elementlar: Zamonaviy Xorazm musiqachilari o'z
asarlarida an'anaviy melodiyalar, ritmlar va maqomlarni zamonaviy musiqiy
uslublar bilan birlashtirib ijro etadilar.
- Fusional musiqiy yo‘nalishlar: Xorazm musiqasining o'ziga xosligini
saqlab qolgan holda, rock, pop va elektron musiqa kabi janrlarni o'z ijodlariga
qo'shish.
3. Ijodiy g‘oyalar.
24

- Sotsial mavzular: Zamonaviy musiqachilar o'z asarlarida ijtimoiy, madaniy
va shaxsiy mavzularni yoritishga harakat qiladilar, bu esa musiqaning dolzarbligini
oshiradi.
- Hayotiy tajribalar: Ijodkorlar o'z hayotiy tajribalarini va hissiyotlarini
musiqalarida aks ettiradilar, bu esa ularning ijodini yanada chuqurlashtiradi.
4. Konsertlar va festivallar.
- Jonli ijrolar: Zamonaviy musiqachilar ko'plab konsertlar va festivallarda
ishtirok etish orqali o'z ijodini namoyish etmoqdalar.
- Xalqaro sahnalar: Xorazm musiqasi global maydonda tanilmoqda,
zamonaviy ijodkorlar xalqaro musiqiy tadbirlarda ishtirok etmoqda.
Xorazm musiqiy merosini saqlash va rivojlantirish bo‘yicha amalga
oshirilayotgan chora-tadbirlar bu merosning davomiyligini ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega. Zamonaviy Xorazm musiqachilari o‘z ijodida an'anaviy va
zamonaviy elementlarni birlashtirib, yangi musiqiy shakllarni yaratmoqda.
Ularning ijodi Xorazm musiqasining boyligini oshirishga va kelajak avlodlarga
yetkazishga xizmat qiladi.
XULOSA
Xorazm musiqiy merosi o'zining boy tarixi, an'anaviy shakllari va
zamonaviy ijodiy yo'nalishlari bilan ajralib turadi. Ushbu merosni saqlash va
rivojlantirish uchun amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar, musiqiy ta'lim tizimini
kuchaytirish, an'anaviy va zamonaviy musiqaning uyg'unligini ta'minlash, yosh
ijodkorlarni qo'llab-quvvatlash va musiqiy festivallarni tashkil etish muhim
ahamiyatga ega.
25

Xorazm musiqasi globalizatsiya jarayonida o'ziga xosligini saqlab qolishga
harakat qilmoqda. Zamonaviy musiqachilar an'anaviy elementlarni zamonaviy
uslublar bilan birlashtirib, yangi ijodiy imkoniyatlarni kashf etmoqdalar. Ularning
ijodi musiqaning madaniy va ijtimoiy kontekstida o'zaro aloqalarini kuchaytiradi
va xalq musiqasining kelajagini belgilaydi.
Xulosa qilib aytganda, Xorazm musiqiy merosining saqlanishi va
rivojlanishi, nafaqat mahalliy madaniyat uchun, balki xalqaro musiqiy sahna uchun
ham ahamiyatlidir. O'zbek musiqasining bu qismi, o'zining an'analari, uslublari va
zamonaviy ijrochilari bilan birga, jahon musiqasi merosiga muhim hissa
qo'shmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Yunusova, R. (2020). Xorazm musiqasining rivojlanishi va muammolari.
Tashkent: O‘zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti.
2. Rahimov, M. (2018). An'anaviy o'zbek musiqasi: tarix va zamonaviylik.
Tashkent: Fan va texnologiya.
26

3. Toshpo‘latov, S. (2021). Xorazm musiqasi va uning madaniy merosi.
Tashkent: O‘zbekiston milliy universiteti.
4. Sultonov, I. (2019). Xorazm maqom san’ati va uning bugungi ahamiyati.
O'zbekiston Musiqiy san'at jurnali, 2, 34-40.
5. Muhammadiev, A. (2023). Globalizatsiya va mahalliy musiqaning o'zaro
ta'siri. Musiqiy tadqiqotlar va innovatsiyalar, 5, 12-18.
6. Xolmatov, M. (2022). Zamonaviy o'zbek musiqasi: an'ana va yangiliklar.
Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi madaniyat vazirligi.
7. Raxmonov, A. (2024). Xorazm musiqasi va zamonaviy ijrochilik.
Tashkent: O‘zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti.
27

Купить