Xorij mamlakatlarining kambag'allikni qisqartirish bo'yicha tajribalarini O'zbekistonda qo'llash yo'llari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	242.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	15 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Gulmira Sajarova

Дата регистрации 15 Декабрь 2024

0 Продаж

Xorij mamlakatlarining kambag'allikni qisqartirish bo'yicha tajribalarini O'zbekistonda qo'llash yo'llari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IQTISODIYOT
FAKULTETI IQTISODIYOT YO’NALISHI “IQTISODIYOTNI
DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISH” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Xorij mamlakatlarining kambag'allikni
qisqartirish bo'yicha tajribalarini O'zbekistonda
qo'llash yo'llari
Topshirdi: Sajarova Gulmira
Qabul qildi:

Toshkent-2024

I BOB: KAMBAG’ALLIK TUSHUNCHASI VA O’ZBEKISTONDA AMALGA
OSHIRILAYOTGAN CHORA-TADBIRLAR
1.1 Kambag'allik tushunchasi va uni o'lchovlari
1.2 O’zbekistonda kambag'allikni qisqartish bo'yicha amalga oshiralayotgan ishlar
va ularning samarasi
II BOB: KAMBAG’ALLIKNI QISQARTIRISH BO’YICHA XORIJ
TAJRIBALARI VA ULARNI O’ZBEKISTONDA TATBIQ ETISH
2.1 Kambag'allikni qisqartish bo'yicha chet el tajribalari
2.2 O'zbekistonda xorij tajribalarini qo'llash va kambag’allikni qisqartirish
imkoniyatlari
XULOSA.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Kambag'allik — bu nafaqat iqtisodiy muammo,
balki ijtimoiy, siyosiy va psixologik jihatlarni ham o'z ichiga olgan murakkab
jarayon. O'zbekistonda kambag'allikni qisqartirish masalasi davlat siyosati
darajasida dolzarb bo'lib, aholi farovonligini oshirish, iqtisodiy o'sishni ta'minlash
va ijtimoiy tenglikni yaratish uchun muhimdir. Shuningdek, global iqtisodiy
muammolar, pandemiya va boshqa xavflar kambag'allikni yanada kuchaytirishi
mumkin, shuning uchun bu mavzuga e'tibor qaratish zarur.
Kambag'allik — bu shaxsning yoki oilaning zaruriy ehtiyojlarini qondirishda
qiyinchiliklar yuzaga kelishi holatini anglatadi. Kambag'allik iqtisodiy, ijtimoiy va
psixologik jihatlarni o'z ichiga oladi. Kambag'allik ijtimoiy muammolarni keltirib
chiqaradi, masalan, ta'limga kirish imkoniyatlarining cheklanishi, sog'liqni saqlash
xizmatlaridan foydalana olmaslik, jinoyatchilik va boshqa ijtimoiy muammolar.
Kambag'al aholi qatlamining ijtimoiy integratsiyasi va barqaror rivojlanishi uchun
hukumat va jamiyatning mas'uliyati oshadi. Kambag'allik iqtisodiy o'sishni
sekinlashtiradi, ish o'rinlari yaratish va investitsiyalarni jalb qilishni qiyinlashtiradi.
Kambag'al aholi iqtisodiy faoliyatda past ishtirok etadi, bu esa iqtisodiy
resurslarning samarali taqsimlanishiga to'sqinlik qiladi.
O'zbekistonda kambag'allik holati murakkab va xilma-xil. O'tgan yillarda
mamlakatda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilgan bo'lsa-da, kambag'allik darajasi
hali ham muammo bo'lib qolmoqda. O'zbekistonda kambag'allikni kamaytirishga
qaratilgan dasturlar va loyihalar mavjud, lekin iqtisodiy o'sishning barqarorligi,
global iqtisodiy muammolar va ijtimoiy sharoitlar kambag'allikni yanada
kuchaytirishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Kambag’allikni
qisqartish va aholi turmush farovonligini oshirish borasidagi chora-tadbirlarni

yangi bosqichga olib chiqish to’g’risidagi” 23.09.2024-yildagi PF-143-son
Prezident Farmoniga asosan 2024 yilning qolgan davrida 500 ming, 2025 yilda 1
million nafar aholini kambag‘allikdan chiqarish davlat ijtimoiy-iqtisodiy
siyosatining hamda barcha darajadagi davlat organlari va tashkilotlarining birinchi
darajali vazifasi etib belgilandi. 1
Kurs ishining maqsadi O'zbekistonda kambag'allikni qisqartirish
masalasini chuqur o'rganish, bu muammoning ijtimoiy-iqtisodiy jihatlarini tahlil
qilish va takliflar ishlab chiqishdir. Bu jarayonda aholi farovonligini oshirish,
ijtimoiy tenglikni ta'minlash va iqtisodiy rivojlanishni rag'batlantirish maqsad
qilingan. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
-Kambag’allik tushunchasini o’rganish;
- O’zbekistondagi kambag’allik xolatini tahlil qilish;
-Davlat siyosati va dasturlarini o’rganish;
-Xalqaro tajribalarni o’rganish;
-Ma’lumotlarni tahlil qilish va taklif berish.
Kurs ishining obyekti kambag’allik tushunchasi, davlat siyosati va dasturi
hamda xorij tajribalari bo’lib xizmat qiladi.
Kurs ishining predmeti kambag’allikni qisqartirish va iqtisodiy o’sishni
ta’minlash amalga oshiriladigan ishlarni o’z ichiga oladi.
Kurs ishini tarkibiy qismi; kirish, 4 savol, xulosa va takliflar hamda FARdan
iborat.
1
O’zbekiston Respublikasi Farmoni, 23.09.2024-yildagi PF-143-sonli

I BOB: KAMBAG’ALLIK TUSHUNCHASI VA O’ZBEKISTONDA AMALGA
OSHIRILAYOTGAN CHORA-TADBIRLAR
1.1 Kambag'allik tushunchasi va uni o'lchovlari
Kambag’allik tushunchasi butun dunyoda eng muhim jiddiy ijtimoiy-siyosiy
muammolardan biriga aylanib ulgurdi. Ko’plab mamlakatlar, siyosiy partiyalar,
ijtimoiy birlashma va tashkilotlar mu qaltis muammoga katta e’tibor berib, turli
yondashuvlar taqdim etadi. Xo’sh, kambag’allik tushunchasi nima? Kambag‘allik
tushunchasi uning belgilangan mezoniga mos ravishda ma’no mazmunga egadir.
Ayni vaqtda dunyo miqyosida kambag‘allik turli xil mezonlar va o‘lchovlar
asosida aniqlanadi. Shuning uchun kambag‘allik tushunchasini tushunish va
o‘rganish rang barang fikrlarni shakllanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ya’ni,
kambag‘allik tushunchasini har tomonlama batafsil yoritish va uning mohiyatini,
turlari ko‘rinishlari haqida aniq bilim ko‘nikmalarga ega bo‘lish dolzarb
ahamiyatga egadir. Tarixan kambag‘allik muammosini tushunish uning yechimini
topishga ajdodlardan tomonidan o‘ziga xos munosabat bildirilgan. Xitoy faylasufi,
daosizm asoschisi Lao Szi “Och qolgan insonga baliq bersang, uni bir kunlik
qornini to‘ydirasan. Agar unga qarmoq berib, baliq ovlashga o‘rgatsang, uni bir
umr ochlikdan qutqarasan” 2
deb ta’kidlab o‘tgan edi. Buyuk mutafakkirimiz,
she’riyat mulkining sultoni, davlat arbobi A.Navoiy Mahbub ul-ulub asarida bu
borada quyidagicha fikr yuritadi: “Bir diram olmoq chekibon dast ranj, Yaxshiroq
andinki, birov bersa ganj” 3
. Kambag‘allikni muammo sifatida tushunish
asrimizning jahonshumul masalalaridan biriga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vaziri Jamshid Qo‘chqorov o‘z ma’ruzalarining birida “Bizda shu
vaqtgacha kambag‘allik degan so‘zni hech kim ishlatmas edi. Iqtisodiyot
sohasidagi uzoq yillik faoliyatimdan aytamanki, biz bir paytlar «Aholi
farovonligini oshirish» deb n nomlangan dastur ham ishlab chiqqandik, go‘yo
2
http://ferlibrary.uz/f/abadiyat_gulshani.pdf
3
https://bviib.uz/uz/news/halimizga-bali-emas-armo-berishimiz-kerak

bizda kambag‘al yo‘qdek” 4
degan fikri bugungi kunda kambag‘allikni tom
ma’noda mohiyatidan chuqur o‘rganish kerakligini taqozo e’tmoqda.
Kambag‘allikni har xil nuqtai nazardan yoki turli standartlarga ko‘ra turli
turlarga bo‘lish mumkin. Avvalo, kambag‘allikning ma’nosiga ko‘ra, uni keng
ma’nodagi kambag‘allik va tor ma’nodagi kambag‘allikka bo‘lish mumkin.
Kambag‘allik tor ma’noda ijtimoiy ishlab chiqarishning ma’lum bir usuli
sharoitida eng asosiy yashash ehtiyojlarini qondira olmaslikni anglatadi va
hayotning davom etishiga tahdid soladi. Bu, asosan, odamlarning fiziologik
ehtiyojlarini qondirish ma’nosida. Fiziologik ehtiyojlarni ta’minlash uchun
minimal turmush darajasining yo‘qligi - kambag‘allik. Keng ma’noda
kambag‘allik nafaqat yashash uchun eng asosiy ehtiyojlarni qondira olmaslikni,
balki ijtimoiy, madaniy, ekologik va boshqa omillarni, masalan, madaniy-ma’rifiy
sharoitlar, tibbiy va sog‘liqni saqlash sharoitlari, yashash muhiti sharoitlari va
aholining umr ko‘rish davomiyligini o‘z ichiga oladi. Keng ma’noda kambag‘allik
tor ma’noda kambag‘allik ma’nosini ancha kengaytiradi. Jahon bankining
2000/2001 yillardagi “Jahon taraqqiyoti” hisobotida kambag‘allik haqidagi
tushunchasi keng talqin qilingan. Hisobotda ta’kidlanishicha, moddiy mahrumlik,
ta’lim va sog‘liqni saqlashning past darajasidan tashqari, kambag‘allik xavf-
xatarlar va xavf-xatarlarga zaiflik, shuningdek, o‘z ehtiyojlarini ifoda eta olmaslik
va ta’sirning yetishmasligini ham o‘z ichiga oladi.
Kambag‘allikning sabablariga ko‘ra uni umumiy kambag‘allik, institutsional
kambag‘allik, mintaqaviy kambag‘allik ва sinfiy kambag‘allikka bo‘lish mumkin.
Umumiy kambag‘allik - iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning past darajasidan kelib
chiqadigan kambag‘allik. Masalan, ibtidoiy jamiyatda mahsuldorlikning past
darajada rivojlanganligi, ishlab chiqarish faoliyati to‘liq rivojlanmaganligi,
4
Qo‘chqorov J. “Biz shu paytgacha go‘yo u yo‘qdek, kambag‘allik degan so‘zni ishlatmasdik”. -
https://kun.uz/ru/post/kambag’allik

oziqovqat juda kam bo‘lganligi sababli ibtidoiy odamlar haqiqatda keng
kambag‘allik sharoitida yashagan. Institutsional kambag‘allik ijtimoiy-iqtisodiy,
siyosiy va madaniy tizimlar tomonidan belgilanadigan turli jamoalar, mintaqalar,
ijtimoiy guruhlar va shaxslar o‘rtasida turmush resurslarining teng bo‘lmagan
taqsimlanishi bilan bog‘liq bo‘lib, muayyan jamoalar, mintaqalar, ijtimoiy guruhlar
va shaxslarning kambag‘allik holatida bo‘lishiga olib keladi. . Mintaqaviy
kambag‘allik – og‘ir tabiiy sharoit va ijtimoiy rivojlanishning past darajasi tufayli
yuzaga keladigan kambag‘allik hodisasi. Mamlakatimning qishloq aholisining
kambag‘al taqsimlanishi aniq mintaqaviy xususiyatlarga ega va ular tabiiy sharoiti
nisbatan og'ir bo‘lgan bir qator hududlarda to‘plangan. Sinfiy kambag‘allik
deganda ayrim shaxslar, oilalar yoki ijtimoiy guruhlarning jismoniy tayyorgarligi,
ma’lumot darajasi pastligi, oiladagi mehnat resurslarini ing kamligi, ishlab
chiqarish vositalari va ijtimoiy munosabatlarning etishmasligi tufayli yuzaga
kelgan kambag‘allik tushuniladi. Kambag‘allik ham mutlaq tushuncha, ham nisbiy
tushunchadir, shuning uchun kambag‘allikni mutlaq kambag‘allik va nisbiy
kambag‘allikka ajratish mumkin. Mutlaq kambag‘allik, shuningdek, tirikchilik
uchun kambag‘allik deb ataladi, yashash uchun minimal ehtiyojlarning
etishmasligi va eng asosiy yashash ehtiyojlarini qo‘llab-quvvatlay olmaslikdir.
Nisbiy kambag‘allik nisbiy kam ta’minlangan kambag‘allik deb ham ataladi. Bu
oziq-ovqat va kiyim-kechak muammosi hal qilingan bo‘lsa-da, turli ijtimoiy
a’zolar va turli mintaqalar o‘rtasida sezilarli daromad farqlari bo‘lishi
mumkinligini anglatadi. Kam daromadli shaxslar, oilalar va mintaqalar nisbatan
kambag‘aldir. Kam ta’minlangan aholining real turmush sharoitini to‘g‘ri
tushunish va kambag‘allikka qarshi strategiya va siyosat choralarini
shakllantirishning ilmiy asoslarini ta’minlash uchun kambag‘allik darajasi, ya’ni
kambag‘allik chegarasi ilmiy jihatdan aniqlanishi kerak. Turmush darajasi
kambag‘allik chegarasidan past bo‘lgan shaxslar yoki oilalar kam ta’minlangan va

ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va yordamga muhtoj. Jahon banki tomonidan
belgilangan kambag‘allik chegarasi aholi jon boshiga yillik iste’mol xarajatlari
270-370 AQSH dollarini tashkil etadi, bu 1985 yildagi xarid qobiliyati pariteti
o‘zgarmas narxlari asosida hisoblanadi. Xalqaro mehnat tashkiloti ekspertlari
sanoati rivojlangan mamlakatlarda kambag‘allik chegarasi ishlab chiqarish
ishchilarining o‘rtacha ish haqining taxminan 30% ga teng bo‘lishi kerak, Yevropa
Iqtisodiy Komissiyasi esa kambag‘allik chegarasi kattalar uchun bir martalik ish
haqining 50% ga teng bo‘lishini tavsiya qiladi. Hozirgi vaqtda xalqaro miqyosda
kambag‘allik chegarasini aniqlashning asosan to‘rtta usuli mavjud. Ulardan biri
xalqaro kambag‘allik standartlari qonunidir. Bu Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot
Tashkiloti tomonidan taklif qilingan daromad proporsional usul. Ya’ni, mamlakat
yoki mintaqa rezidentlarining daromadlari yoki o‘rtacha daromadlarining 50 dan
60% gacha bo‘lgan qismi ushbu mamlakat yoki mintaqaning kambag‘allik
chegarasi sifatida ishlatiladi, bu eng kam yashash xavfsizligi chegarasi hisoblanadi.
Ikkinchisi, “bozor savati usuli” deb ham ataladigan tirik ehtiyojlar usuli. Ushbu
usul yordamida kambag‘allik chegarasini aniqlash uchun avvalo mahalliy hududda
eng kam yashash darajasini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan tovarlar va xizmatlar
ro‘yxatini, shu jumladan tovarlar va xizmatlarning turlari va miqdorini, so‘ngra
ushbu tovarlarga egalik sonini hisoblashimiz kerak. va xizmatlar bozor narxlariga
asoslangan.Qancha naqd pul kerakligi va naqd pul miqdori kambag‘allik chegarasi
hisoblanadi. Uchinchisi - turmush tarzi usuli. U birinchi navbatda kishilarning
turmush tarzi, iste’mol xatti-harakatlari va boshqa “hayot shakllari”dan boshlanadi
va oilaviy hayot shakllariga oid qator savollarni ko‘taradi, so‘ngra bir qator
mahrumlik ko‘rsatkichlarini tanlaydi, ya’ni ma’lum bir turmush tarzidan voz
kechish va ma’lum bir hayotda iste’mol xatti-harakatlari. shakllantiring, so‘ngra
ushbu mahrumlik ko‘rsatkichlari va respondentlarning haqiqiy turmush
sharoitlariga asoslanib, kim kambag‘al ekanligini aniqlang, so‘ngra kambag‘allik

chegarasini hisoblash uchun ularning mahrum ehtiyojlari, iste’moli va
daromadlarini tahlil qiling. To‘rtinchisi - Engel koyeffitsiyenti usuli bo‘lib, u
oilaning oziq-ovqat iste’moliga bo‘lgan mutlaq xarajatlarini ma’lum Engel
koyeffitsiyentiga bo‘lib, zarur iste’mol xarajatlarini topadi, ya’ni kambag‘allik
chegarasi. Bu, shuningdek, “Engel qonuni” dan olingan daromad nisbati usulidir.
Xalqaro oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti kambag‘allik Engel
koyeffitsiyenti 60% dan yuqori deb ta’riflanadi, deb hisoblaydi. Ushbu
ma’lumotlardan foydalangan holda hisoblangan iste'mol xarajatlari kambag‘allik
chegarasi bo‘lib, u yashash uchun minimal xavfsizlik chegarasi hisoblanadi.
Qo‘shma Shtatlar oilaning harajatlarining 1/3 qismi oziq-ovqat sotib olishga
sarflanar ekan, u kambag‘al oila yoki kambag‘aldir, shuning uchun ijtimoiy
yordam ko‘rsatilishi shart. Qo‘shma Shtatlardagi “kambag‘allik chegarasi” eng
kam daromad standarti bo‘lgan oziq-ovqat xarajatlaridan uch barobar ko‘pdir.
Daromadlari ushbu darajaga teng yoki undan past bo‘lgan har qanday
oila yoki jismoniy shaxs ijtimoiy yordam olish huquqiga ega. Hozirgi vaqtda
aksariyat mamlakatlar oziq-ovqat xarajatlarining ulushini oilaning boyligini
o‘lchash va ijtimoiy yordamni amalga oshirish uchun asos sifatida ishlatadi.
Kambag‘allik muammosini hal qilish juda muhim. Kambag‘allik aslida
iyerarxik bo‘lib, “makrokashshoqlik” va “mikrokambag‘allik”ni bir-biridan
farqlash kerak. Birinchisi - mintaqaviy ma’nodagi kambag‘allik, ya’ni
kambag‘allikka umumiy nuqtai nazardan qaraydigan makrokashshoqlik.
Masalan, milliy kambag‘allik, mintaqaviy kambag‘allik, qishloq qashshoqligi,
shahar qashshoqligi va boshqalar. Agar shu nuqtai nazardan tushunilsa,
barcha past daromadli mamlakatlar kambag‘al mamlakatlar, yuqori daromadli
mamlakatlar esa kambag‘al mamlakatlar emas. Ushbu turdagi kambag‘allik
muammosi rivojlanish iqtisodiyoti tadqiqotining predmeti bo‘lgan kam
rivojlanganlik deb ham ataladi ; Ikkinchisi - individual ma’nodagi

kambag‘allik, ya’ni kambag‘allikka odamlar va oilalar nuqtai nazaridan
qarash. Shu nuqtai nazardan qaraganda, barcha mamlakatlarda kambag‘allik
muammosi mavjud. Misol uchun, 2004 yilda AQShda kambag‘allik darajasi
11,5% ni tashkil etdi, ya’ni har sakkizinchi kishi kambag‘al edi. Shu ma’noda
kambag‘allikni, agar daromad va boylikning taqsimlanishi mutlaqo teng
bo‘lmasa, abadiy muammo deyish mumkin. Agar kambag‘allikning bu ikki
tushunchasi birlashtirilsa, bu katta salbiy ta’sir ko‘rsatadi. “Merryman,
Vebsters Sollege lug‘ati”ning tushuntirishiga ko‘ra, “kambag‘allik” - bu
odamda odatiy yoki ijtimoiy jihatdan maqbul miqdordagi pul yoki moddiy
boylik yo‘q bo‘lgan davlat. Turli xil oziq-ovqat mahsulotlarini olish, ijtimoiy
faoliyatda qatnashish va minimal yashash va ijtimoiy sharoitlar uchun
resurslarga ega bo‘lmagan shaxslar, oilalar va guruhlar kambag‘al deb
ataladi”.Kambag‘allik tushunchasi chuqurlashishda davom etmoqda va
kambag‘allikni o‘rganish istiqbollari ham doimiy ravishda o‘zgarib
bormoqda. Kambag‘allikka qanday ta’rif berilmasin, har tomonlama va ilmiy
ta’rif berish juda qiyin.
Kambag'allikni o'lchash uchun turli metodologiyalar va ko'rsatkichlar
mavjud. Ushbu o'lchovlar kambag'allik darajasini, chuqurligini, davomiyligini va
boshqa ijtimoiy-iqtisodiy omillarni aniqlashga yordam beradi. Quyida
kambag'allikning asosiy o'lchovlari keltirilgan:
1. Kambag'allik Chizig'i (Poverty Line)
Absolyut Kambag'allik Chizig'i: Bu ko'rsatkich, odatda, ma'lum bir
geografik hududda yashovchi insonlar uchun zarur bo'lgan minimal hayotiy
ehtiyojlarni qondirish uchun kerak bo'lgan daromadni belgilaydi. Misol uchun,
BMT tomonidan belgilangan kambag'allik chizig'i kuniga 1.90 dollar daromadga
ega bo'lmagan insonlarni nazarda tutadi.

Nisbatli Kambag'allik Chizig'i: Bu chiziq, odamlarning daromadlari boshqa
aholi qismiga nisbatan qanday ekanligini ko'rsatadi. Masalan, agar aholi
daromadining 60% dan kam bo'lganlar kambag'al hisoblanadi.
2. Kambag'allikning Chuqurligi (Poverty Depth) - Kambag'allikning
chuqurlik indeksi: Bu ko'rsatkich kambag'al aholi uchun zarur bo'lgan minimal
daromaddan qancha pastda ekanligini ko'rsatadi. Bu ko'rsatkichlarning qiymati
yuqori bo'lsa, kambag'allikning qattiqligi va chuqurligi oshadi.
3. Kambag'allikning Davomiyligi (Poverty Duration)- Davomiy
kambag'allik: Bu o'lchov kambag'allik holati necha muddat davom etayotganini
ko'rsatadi. U uzoq muddatli kambag'allik bilan bog'liq muammolarni aniqlashda
yordam beradi. Davomiy kambag'allikni o'lchash uchun aholini kambag'al holatda
qancha vaqt o'tkazishi aniqlanadi.
4. Multidimensional Poverty Index (MPI) - Multidimensional Poverty Index:
Bu ko'rsatkich bir necha ijtimoiy va iqtisodiy omillarni hisobga olgan holda,
kambag'allik darajasini o'lchaydi. MPI ta'lim, sog'liqni saqlash, yashash sharoitlari
va boshqa omillarga asoslangan holda hisoblanadi. Bu ko'rsatkich kambag'allikni
qamrab oluvchi ko'proq kompleks tasvirini taqdim etadi.
5. Kambag'allik Ko'rsatkichlari - Kambag'allik darajasi: Aholining qaysi
foizi kambag'al deb hisoblanadi. Bu ko'rsatkich ko'pincha mamlakatlar yoki
hududlar bo'yicha taqqoslashda ishlatiladi.
1.2 O’zbekistonda kambag'allikni qisqartish bo'yicha amalga
oshiralayotgan ishlar va ularning samarasi

O’zbekiston yillar davomida kambag’allik bilan kurashib kelayotgan
davlatlar sirasiga kiradi.
1-rasm. O’zbekistonning YaIM va iqtisodiy o’sish sur’atlari 2019-2022-
yillar oralig’i 5
Yuqoridagi grafikda mamlakatning iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlil
qilinmoqda. Ikkita asosiy iqtisodiy o‘lchov ko‘rsatilgan bo’lib ular: jon boshiga
yalpi ichki mahsulot (GDP per capita) va yillik iqtisodiy o‘sish sur’ati (Annual
Growth Rate). Ushbu ma’lumotlar 2019-yildan 2023-yilgacha bo‘lgan davrni
qamrab oladi. Jon boshiga YAIM ko‘rsatkichi mamlakatdagi iqtisodiy farovonlik
darajasini baholash uchun ishlatiladi. Bu ko‘rsatkich aholining real daromadi va
iqtisodiy o‘sishini aks ettiradi. Misol uchun 2019-yilda grafik $1,800 atrofida
boshlanmoqda, bu boshlang‘ich iqtisodiy farovonlikni anglatadi. 2020-yilda esa
kichik pasayish kuzatilgan (taxminan $1,750). Bu yili o‘sish sur’atining salbiy
ekanligi (pastdagi qizil ustun) YAIMning ham biroz kamayishiga olib kelgan.
5
https://stat.uz/

Pandemiya (COVID-19), global iqtisodiy inqiroz, savdo va ishlab chiqarishning
to‘xtashi bu kichik pasayishga sabab bo’lmoqda. 2021-yildan keyn YAIM
ko‘rsatkichi doimiy o‘sib bormoqda. 2023-yilda bu ko‘rsatkich iqtisodiy islohotlar,
xorijiy investitsiyalar yoki aholi daromadlarining o‘sishi natijasida $2,496 ga
yetgan.
Yillik iqtisodiy o‘sish sur’ati mamlakat YAIMining o‘tgan yilga nisbatan
qanday o‘zgarganini ko‘rsatadi. 2012-yilda Iqtisodiy o‘sish ijobiy (yashil ustun),
ammo o‘rtacha darajada. 2020-yil: Salbiy o‘sish (-10% dan ko‘proq) kuzatilgan .
Bu global pandemiya davrida ko‘plab mamlakatlarda kuzatilgan. 2021-yilda esa
iqtisodiy o‘sish tiklanishni boshlagan. Yashil ustun YAIMning pandemiyadan
keyin tiklana boshlaganini ko‘rsatadi. 2022 va 2023-yillarda iqtisodiy o‘sish
davom etgan va 2023-yilda 9.66% ni tashkil etgan. Bu yuqori ko‘rsatkich
mamlakatning iqtisodiy holatida sezilarli yaxshilanishni bildiradi. Demak,
grafikdan quyidagilarni xulosa qilib olishimiz mumkin:
1. Pandemiyadan keyingi tiklanish: Grafikda iqtisodiyot 2020-yildagi global
inqirozdan keyin mustahkam o‘sishga qaytgani aniq ko‘rinadi.
2. Jon boshiga YAIMdagi o‘sish: Mamlakat aholisi o‘rtacha iqtisodiy
farovonlikni oshirgan. 2023-yilda $2,496 ga yetishi yaxshi natija.
3. Iqtisodiy siyosatning muvaffaqiyati: Tiklanish va iqtisodiy o‘sish sur’atlari
ko‘rsatadiki, mamlakatning iqtisodiy boshqaruvi va siyosati yaxshi
yo‘nalishda.
4. Barqaror o‘sish: 2021-yildan beri iqtisodiy o‘sish ijobiy va barqaror davom
etmoqda. Bu mamlakatni investitsiya qilish uchun jozibador bo‘lishiga olib
keladi.

Jahon Banki mamlakatlarni yillik aholi jon boshiga YaIM (yillik o‘rtacha
daromad) bo‘yicha quyidagi toifalarga ajratadi:
1. Past daromadli mamlakatlar: Aholi jon boshiga YaIM 1,135 AQSh dollari
yoki undan kam.
2. O‘rta daromadli mamlakatlar:
a. Pastki o‘rta daromadli: YaIM 1,136 dan 4,465 AQSh dollari orasida.
b. Yuqori o‘rta daromadli: YaIM 4,466 dan 13,845 AQSh dollari orasida.
3. Yuqori daromadli mamlakatlar: YaIM 13,845 AQSh dollari yoki undan
yuqori
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida shuni aytishimiz mumkinki,
O’zbekiston YaIM aholi jon boshiga 2496 $ ni tashkil etganligi bois pastki o’rta
daromadli mamlakatlar qatoriga kiradi. Bu iqtisodiy rivojlanishning dastlabki
bosqichida ekanligini ko‘rsatadi. Hozirgi iqtisodiy islohotlar, jumladan,
xususiylashtirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va infratuzilma rivojlanishi,
mamlakatni yuqoriroq daromadli toifaga olib chiqishga qaratilgan. Shuningdek,
aholini kambag’allikni qisqartirish bo’yicha ham mamlakatda qator chora-tadbirlar
amalga oshirib kelinmoqda. Xususan, quyidagi jadvaldan ham kambag’allik
darajasini 2020-2023-yillar davomida sezilarli pasayganini ko’rishimiz mumkin.

2-rasm. O’zbekistonda 2020-2023-yillardagi kambag’allik darajasi 6
2020-yildan 2023-yilgacha pasaygan. 2020-yilda 19% bo‘lgan kambag‘allik
darajasi 2023-yilga kelib 11% ga tushdi. Bu iqtisodiy islohotlar, aholining
daromadlarini oshirish va davlat tomonidan amalga oshirilgan kambag‘allikni
kamaytirish dasturlari natijasida erishilgan. 2020-yilda kambag‘allik darajasi 19%
ni tashkil etdi. Bu yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti COVID-19 pandemiyasidan
ta’sirlandi, va ko‘plab oilalar o‘z daromadlarini yo‘qotdi. 2021-yilda kambag‘allik
darajasi 17% ga pasaydi. Bu, asosan, iqtisodiy tiklanish va qishloq xo‘jaligida
yuzaga kelgan yangi ish o‘rinlarining ta’siridan bo‘ldi. 2022-yilda kambag‘allik
darajasi 14% ga tushdi. Ushbu yil, iqtisodiy islohotlar va aholiga yordam berish
dasturlari kuchaytirildi. Shuningdek, kichik biznes va tadbirkorlikni
rivojlantirishga e’tibor qaratildi. 2023: 2023 yilga kelib kambag‘allik darajasi 11%
ga tushdi. Bu, asosan, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, daromadlar o‘sishi va
kambag‘allarni qo‘llab-quvvatlash dasturlari bilan bog‘liq . Bandlik darajasi 2020-
yilda 60.3% bo‘lsa, 2023-yilda 65.1% gacha oshgan. Bu yillarda bandlikni
6
https://stat.uz/

oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar, yangi ish o‘rinlarini yaratish va kichik
biznesni rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan islohotlar yordamida
ko‘rsatilgan ijobiy o‘zgarishlarni ko’rishimiz mumkin. 2020-yilda bandlik darajasi
60.3% bo‘lib, ushbu yilda iqtisodiyotning pandemiyaga ta’siri sezilgan va bandlik
ko‘rsatkichlari nisbatan pastroq edi. 2021-yilda esaBandlik darajasi 62.2% ga
o‘sdi, bu yilda o‘rta va kichik biznesni rivojlantirishga ko‘proq e’tibor qaratilgan.
2022-yilda bandlik darajasi 64.5% ga ko‘tarildi, chunki iqtisodiyotda qayta
tiklanish va yangi ish o‘rinlarining yaratilishi davom etdi. 2023-yilga kelib bandlik
darajasi 65.1% ga yetdi, bu bandlikni oshirishga qaratilgan dasturlar va o‘zini o‘zi
band qilganlar sonining ko‘payishi hisobiga erishildi .
Mamlakatda kambag’allik darajasini qisqartirish uchun bir qancha chora-
tadbirlar amalga oshirilb kelinmoqda. Xususan, "O‘zbekiston – 2030" strategiyasi
ishlab chiqilgan bo’lib, mamlakatni 2030-yilga borib iqtisodiy, ijtimoiy, va siyosiy
sohalarda jahon miqyosidagi raqobatbardosh va barqaror davlatga aylantirishni
maqsad qilgan. Ushbu strategiya mamlakatni modernizatsiya qilish va barqaror
rivojlanish yo‘lida amalga oshiriladigan asosiy yo‘nalishlarni belgilaydi. Strategiya
2023-yil 9-sentabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
tomonidan tasdiqlangan. "O‘zbekiston – 2030" strategiyasida kambag’allikni
qisqartirish bo’yicha quyidagilar belgilangan 7
:
1. 2026-yilgacha kambag‘allikni 2 barobarga, 2030-yilgacha esa keskin
qisqartirish, kambag‘allikka tushish xavfi mavjud 4,5 mln aholi daromadini
oshirish hamda mehnat qobiliyatini ishga solish orqali 3 mln yoshlarni
kambag‘allikdan chiqariladi;
2. Har bir viloyatda kambag‘allik darajasi yuqori bo‘lgan bittadan jami 14ta
tumanni kambag‘allikdan chiqarish va kompleks rivojlantirish bo‘yicha dastur
7
https://mehnat.uz/oz/news/

ishlab chiqilib, tasdiqlanadi. Mazkur 14 ta tumanda Xitoy tajribasi va yangi
yondashuvlar, innovatsion hamda “yashil” texnologiyalar, shuningdek,
boshqaruvning yangi usullarini qo‘llagan holda kambag‘allikdan chiqarish
usullari joriy etiladi;
3. Ehtiyojmand aholining tadbirkorlik tashabbuslarini yanada qulay
shartlarda qo‘llab-quvvatlash maqsadida raqamli “Mikromoliya” tashkiloti tashkil
etiladi. Avvalroq “Mahallabay” ishlash tizimini yo‘lga qo‘yib, alohida dasturlar
ishlab chiqilgani hisobiga mamlakatda kambag‘allik darajasi 17%dan 14%ga
tushib, 347 ta mahalla kambag‘allikdan holi, 1,5 mingga yaqin mahalla esa
ishsizlik bo‘lmagan hududga aylangani haqida ma’lum qilingandi. Hozirgi kunga
kelib mamlakatimizda chora-tadbirlar ijrosini ta’minlash maqsadida Prezident
Shavkat Mirziyoyev raisligida 15-may kuni kambag‘allikni qisqartirish va bandlikni
ta’minlash chora-tadbirlari muhokamasi yuzasidan videoselektor yig‘ilishi o‘tkazdi.
Joriy yil boshida barcha tumanlar sharoitiga ko‘ra 5 ta toifaga ajratilib,
tabaqalashgan yengilliklar berildi. Bularning natijasida o‘tgan yili 1 million nafar,
bu yil birinchi chorakda 210 ming aholi kambag‘allikdan chiqarildiю Har yili
oilaviy tadbirkorlikka 13 trillion so‘m kredit va 1 trillion 500 milliard so‘m
subsidiyalar ajratilayapti. “Ijtimoiy himoya reyestri” orqali 2 million 300 ming
muhtoj oila, xotin-qizlar, yolg‘iz keksalar va nogironligi bo‘lgan vatandoshlarimiz
moddiy yordam bilan qamrab olindi.
Lekin, bu natijalar hali yetarli emas. Kambag‘allikni kamaytirish – bu
aholida tadbirkorlik ruhini uyg‘otish, kasbga tayyorlash va ish o‘rinlarini
ko‘paytirishga qaratilgan kompleks vazifa. Oxirgi besh yilda yurtimizda
tadbirkorlar soni 285 mingdan 590 mingtaga ko‘paydi. Bu – bitta tumanda
2,5 mingdan ortiq yoki bir mahallada 50 nafardan tadbirkorlar sinfi shakllandi,

degani. Agar davlat bu tadbirkorlar bilan manfaatli hamkorlik qilib, ularni qo‘llab-
quvvatlasa, joylarda ijtimoiy muammolar va bandlikni hal qilish imkoniyati ortadi.
Masalan, aholini kasb-hunarga o‘qitish uchun har yili davlat tomonidan 200
milliard so‘m ajratilyapti. Lekin bu mablag‘lar tadbirkor bilan bog‘lanmagan.
Xuddi shunday, tadbirkor ham yiliga katta xarajat qilib, o‘zi uchun minglab
mutaxassis tayyorlashga majbur. Lekin, bunda davlat qo‘llab-quvvatlovi yo‘q.
Xulosa qilishimiz mumkinki, O‘zbekistonda kambag‘allikni qisqartirishga
qaratilgan bir qator islohotlar amalga oshirilmoqda, va bu ishlarning samarasi
sezilarli o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda. 2020-yildan boshlab kambag‘allik darajasi
pasayishi davom etmoqda. Kambag’allikni qisqartishdagi asosiy tashabbuslar
Ta’lim va sog‘liqni saqlash sohasidagi islohotlar ,iqtisodiyislohotar va ijtimoiy
dasturlarni o’z ichiga oladi.
II BOB: KAMBAG’ALLIKNI QISQARTIRISH BO’YICHA XORIJ
TAJRIBALARI VA ULARNI O’ZBEKISTONDA TATBIQ ETISH

2.1 Kambag'allikni qisqartish bo'yicha chet el tajribalari
O‘zbekistonning kambag‘allikni qisqartirishdagi sa'y-harakatlari ayniqsa,
so‘nggi yillarda yuqori samaraga erishmoqda. Biroq, bu yo‘nalishda dunyo
bo‘yicha tajribalar va muvaffaqiyatli dasturlarni o‘rganish va tatbiq etish juda
muhimdir. Chet el tajribalari, xususan, Yaponiyaning "Hataraku" dasturi, Daniyada
o‘rnatilgan ijtimoiy himoya tizimi, va Braziliyaning "Bolsa Familia" kabi dasturlar
kambag‘allikni kamaytirishdagi samarali yondashuvlarni ko‘rsatadi. Quyida shu
kabi dasturlarni o’rganib chiqamiz.
1. Yaponiyaning "Hataraku" dasturi
Yaponiyada "Hataraku" dasturi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri "mehnat" ma’nosini anglatadi
va 2010-yilda ishlab chiqilgan bu dastur asosan ishchilar sifatida qanday ishlash
va mehnat qilishni yaxshilashga qaratilgan muvaffaqiyatli tashabbusdir. Bu dastur
Yaponiyada mehnat sharoitlarini takomillashtirish va ish va hayot muvozanatini
saqlash maqsadida amalga oshiriladi. Dasturning asosiy yo’nalishlari va
maqsadlari sifatida quyidagilarni olishimiz mumkin:
- Bandlikni oshirish: Dastur, ayniqsa, yoshlar, ayollar, nogironlar va uzoq
vaqt davomida ish topa olmayotgan fuqarolarni mehnat bozoriga jalb
qilishga yo‘naltirilgan. Yaponiyada mehnat bozorining qattiq raqobati va
yoshi kattaroq aholi strukturasini hisobga olgan holda, "Hataraku" dasturi
yoshlarni va ijtimoiy jihatdan himoyaga muhtoj guruhlarni qo‘llab-
quvvatlaydi
- Ishga joylashish va malaka oshirish: "Hataraku" dasturi ish o‘rinlari
yaratishdan tashqari, ishsizlar uchun o‘qish va malaka oshirish kurslarini
taqdim etadi. Shuningdek, yangi texnologiyalar va ishchilarga zamonaviy

malakalar berish uchun traininglar o‘tkaziladi, bu esa ishchi kuchining
sifatini oshiradi
- Nogironlarga yordam: Ushbu dastur nogironlarni mehnat bozoriga jalb
qilishga katta ahamiyat beradi.
- Ayollarni ish bilan ta'minlash: Yaponiyada ayollarning mehnat bozoridagi
ishtirokini oshirishga qaratilgan tashabbuslar ham mavjud. Bu dastur orqali
ayollarni, ayniqsa bolalari bor ayollarni ishga joylashtirish va ish va oilaviy
hayotni muvofiqlashtirishga qaratilgan qo‘llab-quvvatlash taqdim etiladi.
"Hataraku" dasturi mehnat bozoridagi raqobatni kamaytirishga va ko‘plab kam
ta'minlangan guruhlarning ishga joylashishini osonlashtirishga yordam berdi.
Bu dastur, ayniqsa, yoshlar va ayollar uchun yangi ish imkoniyatlarini
yaratishda muvaffaqiyatli bo‘lgan. Bundan tashqari, Yaponiyada ushbu dastur
yordamida ijtimoiy tenglikni ta'minlashda sezilarli yutuqlar qayd etilgan. Kam
ta'minlangan guruhlar uchun taqdim etilgan maxsus imkoniyatlar
kambag‘allikni kamaytirishga yordam berdi. Quyidagi jadvalda “Hataraku”
dasturi doirasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar samarasini jadval orqali
yaqqol ko’rishimiz mumkin.
1-jadval “Hataraku” dasturi doirasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar
samarasi 8
Ko’rsatkich 2015-
yil(%hisobida) 2023-yil (% hisobida) O’zgarishlar
Umumiy bandlik darajasi 60 65.1 5.1% ga o’sdi
Ayollar bandligi 45 50.5 5.5% ga o’sdi
Nogironlar bandligi 40 46 6% ga oshdi
Yoshlar bandligi(15-24 yosh) 42 48 6ga oshdi
Kambag’allik darajasi 14 11 3%ga kamaydi
8
https://www.bing.com/

Bandlik darajasi 2010-yilda 59.5% bo‘lsa, 2023-yilda 65.1%ga oshdi, bu esa
dasturning umumiy ish o‘rinlari yaratishda muvaffaqiyatli bo‘lganini ko‘rsatadi .
Bundan tashqari, ayollar bandligi 2010-yilda 48.6% bo‘lsa, 2023-yilda 50.5%ga
ko‘tarildi, bu esa ayollarni ishga jalb qilishda dasturning samaradorligini
bildiradi.Shuni ham ta’kidlash kerakki, k ambag‘allik darajasi 2010-yilda 16.1%
bo‘lsa, 2023-yilda 11%ga kamaydi, bu dastur orqali kambag‘allikni qisqartirishda
erishilgan ijobiy natija, albatta. Demak, dastur orqali mehnat bozoridagi barcha
guruhlar, xususan ayollar, yoshlar va nogironlar uchun yangi imkoniyatlar
yaratildi, bu esa bandlik darajasining oshishiga olib keldi. Kambag‘allik darajasi
ham sezilarli darajada kamaydi.
2. Braziliyaning "Bolsa Família" dasturi
"Bolsa Família" dasturi Braziliyaning ijtimoiy yordam dasturi bo‘lib, u
iqtisodiy zaif va kam ta'minlangan oilalarga davlat tomonidan moddiy yordam
ko‘rsatishni nazarda tutadi. Ushbu dastur mamlakatdagi qashshoqlikni kamaytirish,
tengsizlikni qisqartirish va bolalar salomatligi hamda ta'limiga ko‘maklashishga
qaratilgan. Dasturning asosiy maqsadlari sifatida qashshoqlikni qisqartirish,
ijtimoiy tengsizlikni kamaytirish, bolalar sog’lig’I va ta’limga e’tibor kabi muhim
ahamiyatga ega yo’nalishlar olindi. Oylik daromadi belgilangan minimumdan past
bo‘lgan oilalar, ayniqsa, voyaga yetmagan bolalari bo‘lgan oilalarga har oy
ma’lum miqdorda pul mablag‘i ajratiladi. Bu mablag‘ oilaning umumiy daromadi
va bolalar soniga qarab belgilanadi. Bu dasturda keltirilgan shartga ko’ra, 6
yoshgacha bo‘lgan bolalar muntazam tibbiy tekshiruvlardan o‘tishi va 18
yoshgacha bo‘lgan bolalar maktabga qatnashi shart. O'quvchilarning darsdagi
qatnashuvi 85-75%dan kam bo‘lmasligi talab qilinadi. Dastur Braziliya davlat
byudjeti orqali moliyalashtiriladi. Moliyaviy jihatdan barqarorlikni ta’minlash
uchun dastur maqsadli xarajatlarni optimallashtirishga e’tibor qaratadi. "Bolsa

Família" dasturi turli o‘zgarishlarni boshdan kechirdi va 2021-yilda "Auxílio
Brasil" nomi bilan qayta tashkil qilindi. Yangi versiya yordam miqdorini oshirdi va
qo‘shimcha yordam mexanizmlarini kiritdi. Shu bilan birga, dasturga ishtirok
etuvchilarning soni kengaytirildi.
Ushbu dastur ko‘plab rivojlanayotgan davlatlar uchun muvaffaqiyatli ijtimoiy
yordam modeli sifatida o‘rnak bo‘lib xizmat qilmoqda.
Braziliyaning "Bolsa Familia" dasturi samarasini quyida berilgan jadval
orqali ko’rishimiz mumkin.
2-jadval
Braziliyaning "Bolsa Familia" dasturi samarasi 9
Ko’rsatkichlar 2003 (boshlang’ich) 2014 (avj nuqtasi) 2021 (yakuniy
bosqich)
Qashshoqlik darajasi 24.3% 8.4% 9.3%
Ekstremal
qashshoqlik 12.5% 4.2% 5.7%
Maktabga qatnashuv 78% 93% 94%
Bolalar o’limi
(1000ga) 27.7 15.4 13.8
Gini ko’rsatkichi 0.583 0.519 0.530
Qamrov (million oila) 6.5 14.1 13.9
Moliyalashtirish (%
YaIM) 0.36% 0.5% 0.4%
Qashshoqlikni kamaytirish ko’rsatkichida 2003–2014 yillarda qashshoqlik
va ekstremal qashshoqlik darajasida katta pasayish kuzatildi. Bunga yordamning
maqsadli taqsimoti va dastur shartlariga rioya qilish ta’sir ko‘rsatdi. 2014-yildan
9
https://sdgs.un.org/topics/poverty-eradication

keyin iqtisodiy inqiroz tufayli dastur samaradorligi biroz pasaydi, ammo baribir
sezilarli ijobiy natijalar saqlanib qoldi. Ta’lim ko’rsatkichida esa maktabga
qatnashuvning oshishi ta'lim tizimi uchun muhim yutuq bo‘ldi. Ushbu ko‘rsatkich
dasturning shartlariga qat’iy rioya qilish orqali amalga oshirildi. Savodxonlik
darajasi va o‘quvchilarning ta’limdagi muvaffaqiyati sezilarli darajada oshdi.
Moliyaviy yuk va barqarorlik bo’yicha YaIMning atigi 0.36–0.5% ini tashkil
qilgan holda katta ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshira oldi.
3. Mahatma Gandi Milliy Qishloq Ishlar Dasturi (MGNREGA)
Hindistonda 2005-yilda qabul qilingan "Milliy Qishloq Ishlar Kafolat
Qonuni" (NREGA) asosida joriy etilgan. Ushbu qonun 2006-yilning fevral oyida
rasmiy ravishda amalga oshirilishni boshladi. Keyinchalik, 2009-yilda dastur
Mahatma Gandining nomi bilan qayta nomlandi va MGNREGA deb atala
boshlandi. Dastur Hindistonning eng muhim ijtimoiy himoya siyosatlaridan biriga
aylandi va mamlakatning barcha shtatlarida faoliyat yuritadi. Har bir qishloq
oilasiga yiliga kamida 100 kunlik ish bilan ta'minlanish huquqi berildi. Dastur
asosan markaziy hukumat tomonidan moliyalashtirildi, mahalliy hokimiyat
organlari loyihalarni amalga oshirishga mas'ul edi. Yo‘llar qurish, suv havzalari
yaratish, o‘rmonlarni tiklash va ekin maydonlarini yaxshilash kabi infratuzilma
loyihalari ustida ish tashkil etildi. Asosan qo‘l mehnatini talab qiluvchi loyihalar
ustida ishlashni rag‘batlantirgan. Dasturga oid ma'lumotlar ochiq platformalarda
e'lon qilinib, shaffoflik ta'minlandi.
MGNREGA dasturining natijalarini qisqachako’rinishini quyida ko’rishimiz
mumkin:
- Qashshoqlikni kamaytirish
- Ayollarning rolini oshirish

- Infratuzilmaning rivojlanishi.
- Oziq-ovqat xavfsizligi.
Quyida berilgan jadval orqali MGNREGA dasturining samarasini ko’rishimiz
mumkin. Dastur orqali 2006-yilda boshlang‘ich bosqichda 900 million ish kuni
ta’minlangan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2023-yilga kelib 2,8 milliard kunni tashkil etdi.
Bu qishloq aholisining ishsizligini kamaytirishga katta ta’sir ko‘rsatdi. Ayollarning
dasturdagi ishtiroki haqida gap ketar ekan, u dastur boshida 40% bo‘lgan bo‘lsa,
2023-yilga kelib 55% ga oshdi. Bu ularning iqtisodiy mustaqilligini oshirdi.
Bundan tashqari, 2005-yildagi qashshoqlik darajasi 37% edi. Bu dastur va boshqa
iqtisodiy siyosatlar natijasida 2023-yilda 25% gacha kamaydi. Qishloqlarda yangi
yo‘llar, ko‘priklar va suv havzalari qurilishi nafaqat vaqtinchalik ish o‘rinlarini
yaratdi, balki uzoq muddatli iqtisodiy rivojlanishga zamin yaratdi.
3-jadval
MGNREGA dasturining samarasi (2006-yil va 2020-yil ma’lumotlari
asosida) 10
Ko’rsatkichlar 2006 (dastur boshlanishi) 2023(oxirgi ma’lumotlar)
Ishtirokchi uy xo‘jaliklari
soni 2,1 million 3,5 million
Ayollar ulushi (%)
40% 55%
Qashshoqlik darajasi (%)
37% ( 25%
Suv havzalari loyihalari
0 20 000+
O‘rmonlarni tiklash loyihalari 0 10 000+
Infratuzilma rivoji Juda cheklangan Qishloq darajasida keng
tarqalgan
2.2 O'zbekistonda xorij tajribalarini qo'llash va kambag’allikni
qisqartirish imkoniyatlari
10
https://data.worldbank.org/

O‘zbekistonda xorij tajribalarini qo‘llash va kambag‘allikni qisqartirish
masalasida turli mamlakatlarning muvaffaqiyatli dasturlaridan moslashuvchan
foydalanish katta ahamiyatga ega. Quyida ba’zi xorij tajribalarini O’zbekistonda
qo’llash bo’yicha qanday chora-tadbirlarni ko’rish kerakligini ko’rib chiqamiz.
1. Yaponiyaning “Hataraku” dasturini O’zbekistonda qo’llash
imkoniyatlari
"Hataraku" dasturi Yaponiyada ishsizlikni kamaytirish, ijtimoiy yordam tizimini
takomillashtirish, va ishchilarga malaka oshirish imkoniyatlarini yaratishga
qaratilgan. Bu dasturda ishchilarni kasbiy o'qitish, ular uchun mos ish o‘rinlari
yaratish va yoshlar bilan ishlashga alohida e’tibor qaratilgan. O‘zbekiston
sharoitida "Hataraku" dasturini joriy qilish quyidagi shakllarda amalga oshirilishi
mumkin:
- Ish bilan ta’minlash dasturlari: Yaponiyaning "Hataraku" dasturiga
asoslanib, O‘zbekistonda ishsiz aholi uchun har yili yangi ish o‘rinlarini
yaratish, bundan tashqari, Ishchilarni o‘qitish, malaka oshirish va ularni
mahalliy va xalqaro bozor talablariga moslashtirish kabi imkoniyatlar bor.
- Kasbiy ta’lim va malaka oshirish: Yaponiyaning ta’lim
tizimiga o‘xshash, yoshlarni va yangi ishchilarga kasbiy
o‘qitish va malaka oshirish dasturlarini joriy qilish. Bu
dastur O‘zbekistonning ishchi kuchining sifatini oshiradi.
- Ish joylari va xizmat ko‘rsatish sektorini rivojlantirish: O‘zbekistonda yangi
ish o‘rinlarini yaratish, xizmat ko‘rsatish, sanoat va texnologik sektorlarda
innovatsiyalarni rivojlantirish.
- Gender tengligi va inklyuzivlikni oshirish: Ayollar va yoshlar uchun ishlash
imkoniyatlarini kengaytirish, gender tengligini ta’minlash, va inklyuziv
ishlash sharoitlarini yaratish.

Dasturni O’zbekistonga joriy etib, ko’plab samaralarga erishishimiz
mumkin. Buni quyidagi jadvalda prognozlarga asoslangan holda tushunishimiz
mumkin. Birinchi navbatda, dasturni O’zbekistonga joriy etish orqali 2024-
yilda yuqori ishlab chiqarish samaradorligiga erishishimz mumkin bo’ladi.
Samaradorlikni oshirish uchun quyidagi faktorlar ta'sir qiladi: ish vaqtining
optimal taqsimlanishi, jamoaviy ishlashning kuchayishi, raqamli
texnologiyalardan foydalanish. Yaponiyada o'rtacha ishlab chiqarish
samaradorligi 2000-yillardan beri o'sib bormoqda. Masalan, Yaponiyada
o'rtacha ishlab chiqarish samaradorligi 2010-yilda $50,000 ishchi boshiga
yetgan, hozir esa bu ko'rsatkich $65,000 darajaga yetdi. O'zbekistonda esa, ayni
paytda, bu ko'rsatkich taxminan $3,000–$4,000 atrofida. Agar "Hataraku"
dasturi O'zbekistonda joriy qilinsa, ishlab chiqarish samaradorligini 25–50% ga
oshirish mumkin. Bu o'zgarish O'zbekistonning iqtisodiy o'sishiga ijobiy ta'sir
ko'rsatishi mumkin.
4-jadval
"Hataraku" dasturining Yaponiya va O’zbekistondagi 2023-yil va 2024-
yillardagi (kutilayotgan) samaradorlik ko’rsatkichlari 11
Mamlakat 2023-yil
samaradorligi 2024-yil kutilayotgan
samaradorlik O’zgarish (%)
Yaponiya 65 000 USD 65 000 USD 0
O’zbekisto
n 4 000 USD 5 000-6 000 USD 25-50
Yaponiyada ishlab chiqarish samaradorligi juda yuqori (65,000 USD/ishchi
boshiga), lekin O'zbekistonda bu ko'rsatkich ancha past (4,000 USD). "Hataraku"
dasturini joriy etish orqali O'zbekistonda samaradorlik 25-50% ga oshishi
11
https://data.worldbank.org/

kutilmoqda. Bu ko'rsatkich ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, malaka
oshirish va texnologik yangiliklarni tatbiq etish orqali amalga oshishi mumkin.
Bundan tashqari, "Hataraku" dasturini qo'llash malaka oshirish va o'zini
rivojlantirishga katta e'tibor qaratadi. Yaponiyada ishchilarning 80% dan ortig'i
muntazam ravishda o'z malakalarini oshiradi. Bu, albatta, samarali ishlash va
kompaniya muvaffaqiyatiga olib keladi. O'zbekistonda ham xuddi shunday
yondashuvni tatbiq etish orqali ishchilarning malakasi 30-40% ga oshishi mumkin.
Bu esa, o'z navbatida, ishlab chiqarish va xizmatlar sifatini yaxshilaydi. Statistik
ma’lumotlarga qaraganda, O'zbekistonda professional malakani oshirish
dasturlarini o'tayotgan ishchilarning soni 2023-yilda 15% atrofida bo'lsa,
"Hataraku" dasturi joriy etilishi bilan bu ko'rsatkichni 50% gacha oshirish mumkin.
5-jadval.
Ishchilarni malaka oshirish darajasi (%) 12
Mamlakat 2023-yil 2024-yil kutilayotgan
malaka oshirish
darajasi O’zgarish
O’zbekiston 15% 50% 35%
2. Braziliyaning “Bolsa Família” dasturini O’zbekistonda qo’llash
imkoniyatlari
Bolsa Família" dasturining O‘zbekistonda qo‘llanishi kambag‘allikni
kamaytirish, ta’lim va sog‘liqni saqlash sifatini yaxshilash hamda ijtimoiy
tengsizlikni kamaytirishga yordam beradi. Dasturning muvaffaqiyati uchun
Moliyaviy manbalarni barqaror ta’minlanishi, Mahalliy sharoitga moslashtirilgan
shartlar va nazorat mexanizmlarini ishlab chiqilishi, Ijtimoiy siyosatni aholi
12
https://www.un.org/

ehtiyojlariga mos ravishda olib borilishi lozim. O‘zbekistonga moslashish
imkoniyatlari ko’plab, lekin shu bilan birgalikda, amalga oshirishda ba’zi
muammolarni ham uchratishimiz mumkin. Avvalo, moslashish imkoniyatlarni
ko’rib chiqadigan bo’lsak, dastur bevosita qashshoqlik darajasini pasaytirishga
qaratilgan va daromadlar tengsizlik ko‘rsatkichlarini yaxshilagan. O’zbekistonda
qo’llash orqali Past daromadli oilalarni aniqlash uchun aniqroq ma’lumotlar bazasi
yaratilishi va Oilalarga moliyaviy yordam ko‘rsatish orqali ularning asosiy
ehtiyojlarini qondirish kabi muhim masalalarga ham e’tibor qaratishimiz mumkin
bo’ladi. Ya’ni, Kam ta’minlangan oilalarning farzandlariga o‘quv qurollari va
boshqa resurslarni taqdim etish va maktab davomatini nazorat qiluvchi
mexanizmlarni joriy etish ko’plab osonliklar yaratadi. Sog‘liqni saqlashni
rag‘batlantirish ham O’zbekistonda ko’plam imkoniyatlarga ega deyishimiz
mumkin. Chunki, birinchidan, sog’liqni saqlash mamlakat miqyosidagi eng muhim
soha bo’lib xizmat qiladi, bunda har bir oilani o’z ichiga qamrab olishini hisobga
oladigan bo’lsak, avvalo, Bolalarning sog‘lig‘ini nazorat qilish va emlash
jarayonlarini jadallashtirish hamda kam ta’minlangan oilalar uchun bepul tibbiy
xizmatlarni kengaytirish kabi dolzarb muammolarni hal etishga yordam beradi.
Quyidagi jadvalda biz kutilayotgan samaralarni Braziliya va O’zbekiston
miqyosida ko’rib chiqamiz.
6-jadval.
“Bolsa Familia” dasturini O’zbekistonga qo’llashdan kutiladigan samara 13
Yo’nalish Braziliyadagi natijalar O’zbekistonda kutiladigan
natijalar
Kambag‘allik darajasini
kamaytirish 2003–2014 yillarda 36
million kishi kambag‘allikdan
chiqdi Kambag‘allik darajasini 7-
8%gacha kamaytirish
Ta’lim sifati va davomat Maktab davomati 95% ga
yetdi Bolalar ta’limidagi
tengsizlikni kamaytirish
Sog‘liqni saqlash Bolalar o‘limi darajasi 17% Bolalar salomatligi va emlash
13
https://www.un.org/

ga kamaydi darajasini oshirish
Gender tengligi Ayollarning iqtisodiy faolligi
oshdi Ayollarning iqtisodiy
imkoniyatlarini kengaytirish
Shunga qaramasdan, Brazilianing ushbu dasturini O’zbekistonda joriy
etishda ba’zi muammo va to’siqlarga uchrashimiz tabiiy. Ulardan eng birinchisi,
moliyaviy manbaalar yetishmasligidir. Chunki, dasturni amalga oshirish uchun
juda katta mablag’ talab qilinadi, buning yechimi sifatida xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlik qilish va davlat byudjetini optimallashtirish deb olishimiz mumkin.
Bundan tashqari, ma’lumotlar bazasi ham O’zbekistonda to’liq shakllanmagan.
Ma’lumotlar bazasini shakllantirish uchun katta mablag’ talab qilinadi va aksincha
mavjud ma’lumotlar bazasidan foydalanib, dasturni samarasiz amalga oshirishga
sabab bo’lishi mumkin. Buning sababi oddiy: ya’ni, ma’lumotlar bazasi orqali biz
qaysi oila moddiy yoki ma’naviy yordamga muhtojligi haqida ma’lumotga ega
bo’lamiz. Bundagi kamchiliklar esa, alabtta, moliyaviy resurslarni noto’g’ri
taqsimlanishiga sabab bo’ladi. Buning yechimi sifatida dasturni O’zbekistonga
joriy etiishdan oldin ma’lumotlar bazasini shakllantirish va aholi bilan hukumatni
ijtimoiy munosabatlarni yaxshilashni olishimiz mumkin.

Xulosa
Kambag’allikni qisqartisih muammosi bugungi kunda nafaqat iqtisodiyot,
balki ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda ham muhim rol o‘ynaydi. Men kurs ishim
davomida kambag’allikni qisqartish, xorijiy mamlakatlar tomonidan olib borilgan
dasturlar va ularni O’zbekistonda joriy qilish bo’yicha nazariy va amaliy asoslarini
o‘rgandim. Xorij tajribalari shuni ko‘rsatadiki, ularni O’zbekistonga qo’llash orqali
iqtisidiyot rivojlanishi uchun keng imkoniyatlarni ochadi.
Biroq, bu yo‘nalishda hali ham bir qator muammolar mavjud. Hududlar
bo‘yicha iqtisodiy imkoniyatlarning notekis taqsimlanishi, moliyaviy resurslarga
cheklangan kirish va ayrim byurokratik to‘siqlar kambag’allikni qisqartirishdagi
samaralarga ta'sir ko‘rsatmoqda. Masalan, kurs ishimda tahlil qilingan ma'lumotlar
asosida O’zbekistonda xorij mamlakatlari tajribalarini qo’llash uchun keng
imkoniyatlar mavjudligiga qaramasdan, muammo va to’siqlar ham yetarli
ekanligini ko’rishimiz mumkin.
Shuning uchun O’zbekistonda kambag’allikni qisqartirish uchun chet el
tajribalarini qo’llashda quyidagi jihatlarga e’tibor berish kerakligini taklif etaman:
- Mahalliy sharoitlarni hisobga olish;
- Resurslarning samarali taqsimlanishi;
- Samarali monitoring va baholash mexanizmlari ni ishlab chiqish;
- Mutaxassislarni o‘qitish va malaka oshirish.
Umuman olganda, men kambag’allikni qisqartirish va ijtimoiy himoyani
kuchaytirish va iqtisodiyotning ushbu sohasini yangi bosqichga olib chiqish
borasida amalga oshirilayotgan islohotlarni qo‘llab-quvvatlayman.
O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanish yo‘lida kambag’allikni qisqaritish va yaqin

yillarda YaIM daromadlari hisobida yuqori o’rta daromadli mamlakatlar safiga
qo’shilishning o‘rni strategik ahamiyatga ega bo‘lib, bu yo‘nalishda davomiy
ishlash va yutuqlarga erishish zarur, deb hisoblayman.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
I. Prezident farmon, qarorlari, farmoyishlari:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 23.09.2023-yildagi PF-143-
son
II. Darsliklar:
2. Azizov, U., Abulqosimov, H., Xoliyorov, N., Ismailov A., "Iqtisodiyotning
ilmiy-amaliy asoslari." – T.: Iqtisod-Moliya nashriyoti, 2022.
3. Abdurahmonov, K . "Mehnat iqtisodiyoti." – T.: “Fan” nashriyoti, 2019.
4. O’lmasov, A., Vahobov, A. "Iqtisodiyot nazariyasi." – T.: Toshkent Moliya
Instituti, 2006.;
III. O’quv qo’llanmalar:
5. Abdurahmonov, T. "O'zbekistonda Kambag'allikni Qisqartirish
Strategiyalari." – T.: Iqtisodiyot universiteti nashriyoti, 2020.
6. Qodirov, R. "Iqtisodiy rivojlanish va kambag'allikni qisqartirish." – T.:
O'zbekiston iqtisodiyoti nashriyoti, 2019.
7. Sachs, J. D. "The End of Poverty: Economic Possibilities for Our Time." –
New York: The Penguin Press, 2005.
8. Abell, P. & Barlow, M. L. S. "Poverty and Social Exclusion in the New
Europe." – Bristol: Policy Press, 2013.
IV. Saytlar:
V. https://data.worldbank.org/
9. - oliy ta'lim olish uchun vaqtingizni tejaydigan va iqtisod sohasidagi
bilimlaringizni mustahkamlaydigan sayt.

10. https://www.un.org/ - Onlayn materiallarni o'rganishga yordamlashuvchi sayt.
11. https://uz.wikipedia.org - umumiy foydalanish mumkin bo'lgan ko'p tilli
universal Internet-entsiklopediya.
12. www.azstat.org – statistika bo’yicha xalqaro komitet sayti.
13. https://data.worldbank.org - turli mavzular bo'yicha vaqt seriyalari
ma'lumotlari to'plamini o'z ichiga olgan tahlil va vizualizatsiya vositasi.
14. https://bviib.uz - BVIIB.uz rasmiy sayti
15. https://ferlibrary.uz - Farg‘ona viloyati Axborot-kutubxona markazi sayti
16. https://kun.uz/ - onlayn yangiliklar portallaridan biri
17. https://sdgs.un.org/ - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror Rivojlanish
Maqsadlari (BRM) bilan bog‘liq global platformasi
18. https://www.bing.com/ - Microsoft korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan va
boshqariladigan qidiruv tizimi
19. https://stat.uz/ - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining rasmiy veb-
sayti

Xorij mamlakatlarining kambag'allikni qisqartirish bo'yicha tajribalarini O'zbekistonda qo'llash yo'llari

Купить