Дата регистрации 27 Январь 2024
99 ПродажXorijiy mamlakatlarda musiqiy tarbiyaning o'ziga xos xususiyatlari
![I bob Jahon musiqa tarixi
Jahon musiqa san’atining asosiy rivojlanish pallalarini o’zlashtirish balki
musiy-nazariy bilimlar asosini shakillantirishga xizmat qiladi, musiqiy hodisalarni
chuqur anglab, atroflicha tushunish va idrok etishga yordam beradi. Mazkur kurs
jahon musiqa san’atining yetuk durdonalari, yirik namayondalari, cholg’u va vocal
musiqasining janr va shakillari,sara namunalari bilan talabalarni tanishtirgan holda,
ularning dunyo qarashini, id va madaniy darajasini o’stirishga va kengaytirishga
xizmat qiladi. O’quv qo’llanma musiqa san’ati masalalari bilan bir qatorda o’zga
san’at turlari [adabiyot, tasviriy san’at, haykaltaroshlik, va b.]ga doir masalalar
kesimida uzviy yoritilib, badiiy madaniyatning umumestetik qadriyatlari xususida
to’liq tasavvurga ega bo’lishda yordam beradi.
O’quv qo’llanmada musiqa san’ati rivojlanishining yirik davirlari, ilg’or
yutuqlari, turli davrda pado bulib rivoj topgan musiqiy uslub va janirlar, yirik
maktablar va ularning yorqin ijodkor va namayondalari, musiqa san’atining tarixiy
va nazariy masalalari taxlil etiladi.
Musiqa san’ati qachon va qayerda paydo bo’lgan? Uning shakillanishi va
rivojlanishi va rivojlanishi qanday kechgan? Musiqa san’atining yuzaga kelishida
qanday omillar muhim ahamiyatga ega bo’lgan? Shu kabi savollar azaldan
insonlarni qiziqtirgani ma’lum. Turli xalqlarda bu borada xilma-xil rivoyatlar va
afsonalar,og’zaki ijod turida ertak va dostonlar shakillangan. Musiqa san’ati
yaratgan parvardigorning qudrati ila bu olamda paydo buldi, degan birlamchi
g’oyalar ham ilgari surilgan.
Etnografik va arxeologik tatqiqotlarga tayanga ko`plab olimlar musiqa san’ati
insonyatni iptidoiy jamiyat davrida shakillanishi,uning bevosita mexnat va dam
olish jarayoni diniy marosimlar va harbiy yurisglar bilan bog`liq holda rivoj
topishini ta’kitlaydilar.Arxeologik qazilmalar asosida qadimgi devoriy suratlarda
aks etib bitilga chizma rasmlar orqali o`lim marosimlarida ijro etiluvchi yig`I
marsiyalar, harbiy marshlar, allalar,cho`pon kuy, va qo`shiqlari shu singari aynan
ko`plab musiqiy janirlar mavjud bo`lgani hususida asos yaratgan.
Sharq mamlakatlarining rivojlanish davri (mil.V va III ming yil avval)
musiqa madanyatining ajralmas bo`lagiga aylanganiga guvoh bo`lamiz.Qadimgi
Misr,Suriya,Shumer,Bobil,va Hindiston Xitoy mamlakatlarining saroy marosimlari
musiqasiz o`tkazilmagan.Musiqaga ilohiy va afsungar qudratga ega bo`lgan tirik
jonzotlar,hudolar,tabiiyat va koinotga o`z tasirini o`tkazuvchi mo`jiza kor kuch
6](https://docx.uz/documents/3665dcea-94ce-4636-b04f-4a9e0de5d014/page_6.png?v=1)
![librettosiga Djulio Kachchini (1551- 1618) qalamiga mansub yana bir opera
yozilgan. Djulio Kachchini kuychang, jozibali ijro tarovati bilan ajraluvchi bel
canto (go‘zal kuylash) vokal uslubining asoschilaridan biri sanaladi. Ammo Peri va
Kachchini operalari, 1607-yili Mantuan gersogi saroyida sahnalashtirilgan,
Alessandro Stridjo matniga yozilgan Monteverdining “Orfey” operasi
mavqeyigacha ko‘tarilmadi.
Klaudio Monteverdi (1567-1643) - Torkvato Tasso va Ulyam Shekspir, Piter
Palu Rubens va Mikelandjelo Karavadjolarning zamondoshi boigan. Bir vaqtlar
kompozitor Piter Palu Rubens va Mikelandjelo Karavadjo Mantuedagi gersog
Gonzaga saroyida birga xizmatda boiishgan. Kompozitor madrigallari (dunyoviy,
shoironamusiqiy janr, ona tilida ijro etiluvchi qo‘shiq deb tarjima qilinadi) T.
Tasso shoirona lirikasiga, operalari esa V. Shekspir fojialariga yaqinligi bilan
ajralib turadi. Ma’lumki, Monteverdi musiqaviy drama janriga ancha keksayib
qolgan yoshda murojaat qilib, messalar, vokal ansambllar, madrigallar yaratish
borasida katta tajribaga ega boigan. Uning madrigallarida stile concitato - hayajonli
uslub shakllangan boiib, o‘zining emotsional, dramatik hissiyotga boy tavsifi bilan
ajralib turgan.
Operaning mazmunini boyitgan holda kompozitor vokal va orkestr
partiyalarining shakl va ifbdaviy imkoniyatlarini kengaytirib, uvertyura va duetni
ular tarkibiga kiritadi. Monteverdi “Lamento” 3
nomi bilan mashhur bolgan ariya
turini yaratuvchisidir. Bugunda kompozitor qalamiga mansub “Ariadna”
operasidan saqlanib qolgan yagona lavha “Ariadna yig‘isi” ariyasi bizgacha yetib
kelgan. Opera janri, shuningdek, katolik olamining markazi boimish Rimda ham
katta shuhrat qozondi. Cherkov ruhoniylari opera janri orqali cherkov ibodatiga
kelganlarga samarali ta’sir qilish quroli sifatida qaraganlar. 1620-1640-yillarda
Rim hokimiyati ustida o‘tirgan Rim Papasining jiyanlari - kardinallar aka-uka
Barberinilar o‘zlarini homiy sifatida ko‘rsatib, o‘z saroylarida katta opera teatri
qurdirganlar.
Ammo undan yana ertaroq, Florensiya operalari bilan bir vaqtda Rimda
boshqa janr - oratoriya vujudga keldi. Oratoriya xor, yakkaxonlar va orkestr uchun
mo‘ljallangan kompozitsiyani tashkil qilib, Muqaddas xristian voqeliklariga
asoslangan. Ular cherkov qoshida ajratilgan maxsus xonalar - “oratoriyalarda” ijro
etilgan. O‘z navbatida, uning ijro etilishi, o‘ziga xos sharoiti janmi nomlanishiga
turtki bo‘ldi. Birinchi oratoriya Emilio del Kavalyeri qalamiga mansub bo‘]gan
“Tana va qalb haqida tasavvur” nomli asar hisoblanadi. Mazkur janmi rivojiga
Djakomo Karissimi va Alessandro Stradellaning qo‘shgan hissasi nihoyatda katta
3
Monteverdi “Lamento” (Nolish qo‘shig‘i) nomi bilan mashhur boigan ariya turini yaratuvchisidir.
18](https://docx.uz/documents/3665dcea-94ce-4636-b04f-4a9e0de5d014/page_18.png?v=1)
![yozishmalarida quyidagi satrlarni yozib qoldiradi: “Dunyo yaralishidan avval
Xudo yuragida qanday hislar paydo bolgani kabi menda ham tinglaganimda go‘yo
abadiy garmoniya o‘z-o‘zi bilan muloqot qilgandek tuyuldi. Mening
hayajonlangan qalbim titroqlanib unda sezish organlari yo‘qdek, ya‘ni ko‘z,
quloqqa muhtojlik yo'qligini sezdim”. Yana bir nemis kompozitori Rixard Vagner
“Nemis degani nima?” nomli maqolasida quyidagilami yozgan: “Nemislami o‘ziga
xos betakrorligi, kuchi va ahamiyatini ko‘r!sh uchun ularga xos yagona tavsifni
berishda Ï.S. Baxkabi sirli hodisani va uning g‘aroyib musiqasini keltirish joiz. U
zulmat davrida, nemis avlodi deyarli qirilib ketgan bir vaqtda nemislar hayoti va
qalbining tarixini o‘zida mujassam etdi. Fransuz bema’ni parikdagi bu boshga bir
e’tibor bering, kambag‘al kantor sifatida u Tyuringiyaning hozirda unutilib ketgan
mayda shaharlarida tirikchilik qilish maqsadida sarson boiib, nochor lavozimlarda
barchaga notanish boiib qolgan. Asarlarini unutilib ketishdan tiklash uchun ham
bir asr kerak boidi; musiqada ham u o‘z davrining aksiga aylangan - quruq, o‘ta
jiddiy va me’yorli badiiy shakl bilan to‘qnashdi, go‘yo notaga parik va soch
turmagi o‘ralgan kabi. Biroq endi ko‘ring, ushbu elementlardan qanday go‘zal va
ajib dunyo yaratdi buyuk Bax! Men hozirda faqat uning asarlariga murojaat
qilaman, negaki, ulaming boyligi, bahaybatligi va katta ahamiyatini hech qanday
ta’riflar bilan ifodalab boimaydi”. (Yuqorida qayd etilgan shoirona kechinmalar
venger musiqachisi Yanosh Hammershlag tomonidan to‘plangan).
Taqdir I.S.Baxni siylamagan, shu bois, kompozitor og‘ir hayoti davomida
qiyinchiliklarga bardosh berib, o‘zining xarakteri, axloqiy tamoyiliarini
mustahkamlab, qat’iy hayotiy va ijodiy qarashlarga ega boidi. Ba’zan
tadqiqotchilar uni buyuk shaxs sifatida gavdalab, dunyo tashvishlaridan yuqori
turgan ulug‘ bir timsol sifatida qayd etadilar. Biroq uning hayoti oddiy dunyoviy
muammolar bilan to‘la bo'lgan. O‘zining yozishma xatlarida u ishbilarmon,
tejamkor, o‘z katta oilasi uchun qayg'urgan asl nemis byurgeri sifatida namoyon
boMadi. Musiqachi shunday muhitda o‘sib-ulg‘aydiki, unda m usiqa- ]mehnat,
kasb-hunaming ajralmas bo‘lagi deb qabul qilingan. O‘z kasbiga bunday qarashlar
byurgerlik an‘anasidagi sulolaviylik tizimining asosini tashkil etgan.
Baxning sinchkov aql-farosati faoliyatining turli jabhalarida ko'zga
tashlanadi: zamonaviy cholg‘ular tuzilishini juda yaxshi bilishida, ulami nafaqat
sozlash va tuzatish, balki tubdan yangilarini yaratishda; aniq joy va sharoit,
cholg'ular va ulami tarkibi, aniq belgilangan ijrochi va tinglovchilarga
mo'ljallangan asarlarni yaratishda ko‘rinadi. 0 ‘zining ijodida kompozitor, eng
avvalo, cherkov va saroy xizmatkori oldiga qo‘yilgan talablardan kelib chiqqan
vazifalarga va berilgan imkoniyatiarga tayanjb faoliyat olib borgan. Ba’zan
25](https://docx.uz/documents/3665dcea-94ce-4636-b04f-4a9e0de5d014/page_25.png?v=1)
Xorijiy mamlakatlarda musiqiy tarbiyaning o'ziga xos xususiyatlari