• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 67.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Март 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Xunli (Syanlun) hukmronligi

savdogarlari Kantonda bizning samoviy imperiyamiz bilan savdo qilishgan. Bizning samoviy imperiyamizda hamma narsa mo l-ko l.ʻ ʻ Savdogarlaringiz istiqomat qiladigan va molar saqlanadigan Chusan yaqinidagi kichik orol haqidagi iltimosingiz savdoni rivojlantirish istagingizdan kelib chiqadi… Bundan tashqari, shuni ham o ylab ko ringki, ʻ ʻ Angliya faqat varvarlar mamlakati emas. Imperiyamiz bilan savdo-sotiqni yo lga ʻ qo ysangiz va boshqa xalqlar sizga taqlid qilib, mendan ularga savdo qilish uchun ʻ yerlar taqdim etishimni iltimos qilishsa, men qanday qilib bunday qila olaman? Bu ham mening imperiyam hududlaridan foydalanishni qo pol ravishda buzishdir va ʻ uni qabul qilib bo lmaydi. ʻ Shu paytgacha Yevropaning vaxshiy savdogarlari Aomenda yashash va savdo qilish uchun ma lum bir hududga ega bo lgan va bu hududga belgilangan ʼ ʻ chegaradan bir dyuym ham kirish taqiqlangan edi…. Agar bu cheklovlar qaytarib olinadigan bo lsa, xitoyliklar va sizning fuqarolaringiz o rtasida muqarrar ravishda ʻ ʻ ziddiyatlar paydo bo ladi. ʻ Sizning xalqingizning Iso sig inishiga kelsak, u boshqa Yevropa xalqlari ʻ bilan bir xil dindir. Tarixning boshidanoq donishmand imperatorlar va donishmand hukmdorlar Xitoyga axloqiy tizimni in om etib kelgan va uni kodekslar orqali ʼ singdirgan, azaldan unga mening ko p sonli xalqlarim tomonidan diniy jihatdan ʻ amal qilgan 14 . Geterodoks ta limotlarga intilish bo lmagan. Hatto poytaxtimdagi ʼ ʻ yevropalik ( missioner ) amaldorlarga xitoylik fuqarolar bilan yaqin munosabatda bo lish taqiqlangan. Maktub 1914-yilgacha ommaga ma lum qilinmadi, u tarjima ʻ ʼ qilingandan keyin Xitoyning modernizatsiya qilishdan bosh tortish ramzi sifatida ishlatildi. Makartnining o z xotiralaridagi xulosalari quyidagilar: ʻ X i t oy i m pe ri ya si — ke ks a, aq l d an oz ga n, b i r i n ch i da ra j a l i od am qo l i da b o l i b , u o t ga n yu z e l l i k y i l d av om i d a k uc hl i va h us hy or ʻ ʻ ʻ of i t se rl ar t ar ki bi ni sa ql ab q ol i s hg a va qo sh ni l a ri ni f a qat ha j m va t as hq i ʻ ko r i n i s h bi l a n h ay ra t d a qo l d i r i b k el di . A m mo ha r do i m ke ma da n ot o g ri ʻ ʻ ʻ 14 Панофский Э. Этюды по иконологии: Гуманистические темы в искусстве Возрождения / пер. с англ. Н.Г. Лебедевой, Н.А. Осминской. СПб.: Азбука-классика, 2009. C 435. 21 II bob Xunli (Syanlun) ni Islomga qarshi qonunlari Sinning musulmonlar va islomga nisbatan siyosati Kansi, Yonchjen va Syanlunlar imperatorligi davrida o zgartirildi. Imperator Kansi musulmonlar vaʻ Xanni teng huquqli deb e lon qilgan bo lsa, uning nabirasi imperator Syanlun Xan ʼ ʻ amaldorlarining musulmonlarga nisbatan qat iy tavsiyalarini ma qulladi. Imperator ʼ ʼ Kansining aytishicha, odamlar musulmonlarga boshqacha munosabatda bo lish ʻ uchun bahslashayotgani sababli musulmon va xan xitoylari tengdir. Imperator Yonchjen Shandundagi masjidlarni vayron qilish va islomni taqiqlashni so rab ʻ murojaat qilishganida, Islom kuchayib borgani bilan u hech qanday xavf tug dirmasligini his qilmoqdamiz degan fikrda edi. Keyinro Yonchjen ʻ musulmonlarni musulmon bo lmaganlardan ko ra qattiqroq jazolashni talab qilgan ʻ ʻ amaldorni ishdan bo shatadi. ʻ Bu siyosat imperator Syanlun davrida o zgardi. 1751-yilda Sin rasmiysi ʻ Chen Xongmou Musulmonlarga maslahat va nasihat berish to g risida“ deb ʻ ʻ nomlangan Jazolash kengashiga yo llagan maktubida musulmonlarni yanada ʻ qattiqroq jazolash va musulmon yetakchilarini musulmonlarning jinoiy xatti- harakatlarida ayblash orqali qonun va tartibni o rnatish zarurligini aytadi. Jazo ʻ kengashi 1762-yilda hech narsa demagan bo lsa-da, Shensi-Gansu general- ʻ gubernatori o z tavsiyasini bajarishga kirishadi va musulmon jinoyatchilarni Xan ʻ xitoylariga qaraganda qattiqroq jazolaydi. U, shuningdek, masjidlardagi musulmon jamoatlarining jinoiy xatti-harakatlari ularning imomlari jazolanishi belgilangan siyosatni amalga oshiradi. General-gubernatorning musulmonlarga qarshi bu siyosati imperator Syanlun ma qullanadi. ʼ Xitoy musulmonlarida sodir bo layotgan o zgarishlar, masalan, ʻ ʻ Naqshbandiya so fiylik tariqatining kirib kelishi imperator Syanlunning bobosi va ʻ otasidan farqli ravishda musulmonlarga nisbatan qat iy munosabatda bo lishiga ʼ ʻ sabab bo ldi. Naqshbandiya tariqati xueylarga sharqdan Suchjoudagi xuey olimi ʻ Muhammad Yusuf Xoja tomonidan olib kirilgan bo lsa-da, ushbu siyosat xueylar ʻ va g arbdagi islom dunyosi o rtasida kengayib borayotgan aloqalarga sabab bo ldi, ʻ ʻ ʻ Muhammad Yusufning o g li ʻ ʻ Ofoqxo ja ʻ ham Naqshbandiya tariqatini xitoylik 15 tomonidan musulmonlarning jinoiy xatti-harakatlari to g risidagi barcha xabarlarʻ ʻ olinishi va musulmonlarning barcha jinoiy xatti-harakatlari musulmon rahbarlari tomonidan Sin hukumatiga ushbu qonunlarga muvofiq yetkazib turilishi kerak edi. Sinning jahriylarga qarshi harbiy g alabasi jahriylarning g azabini yanada ʻ ʻ kuchaytirdi. Rasmiylar Sin saroyida obro ga erishish uchun davlat dushmanlari deb ʻ hisoblangan musulmonlarni qirg in qilishni haddan oshirib yuborishdi. Bu esa ʻ Jahriyya a zolarining yanada to lqinlanishihga olib keldi va bu o z navbatida 1784- ʼ ʻ ʻ yilda Tian Vu tomonidan qo zg olonga sabab bo ldi. ʻ ʻ ʻ Xristianlarni Yonchjen tomonidan ta qib qilish Syanlun hukmronligi davrida yanada qat iy davom ettirildi. ʼ ʼ Saroylar: Imperator Syanlun tajovuzkor quruvchi edi. Pekinning shimoli- g arbidagi tepaliklarda u dastlab otasi tomonidan qurilgan Mukammal yorug lik ʻ ʻ bog i“ (yoki Yuanmingyuan; hozir Eski yozgi saroy deb nomlanadi) deb ʻ nomlanuvchi saroyni yanada kengaytirdi. Natiajda unga Abadiy bahor bog i“ va ʻ Elegant bahor bog i“ deb nomlanadigan ikkita yangi saroy qo shildi. Vaqt o tishi ʻ ʻ ʻ bilan Eski yozgi saroy 860 akr (350 gektar) hududni o z ichiga oldi, bu ʻ maydon Yopiq shahardan besh baravar katta. Onasi imperatritsa Dovager Chonsinning 60 yoshini nishonlash uchun imperator Syanlun Tiniq to lqinlar ʻ bog ida (yoki Sinyiyuan; hozirda Yozgi saroy deb nomlanadi) ko lni yana ʻ ʻ chuqurlashtirishni buyurdi, unga Kunming ko li deb nom berdi va sharqiy ʻ qirg og idagi saroyni ta mirladi. ʻ ʻ ʼ Imperator Syanlun Buyuk devor ortidagi Rehe viloyatida joylashgan yozgi imperator saroyini ham kengaytirdi. Natijada Rehe uchinchi poytaxtga aylandi va Reheda imperator Syanlun turli mo g ul zodagonlari bilan sudlar o tkazdi. ʻ ʻ ʻ Imperator, shuningdek, Rehe shimolidagi Mulan ov maydonlarida har yili imperator ov mavsumini o tkazardi. ʻ Eski yozgi saroy uchun Imperator Syanlun ekzotik binolar va ob’ektlar barpo etish uchun italiyalik Juzeppe Kastiglyonga Xiyang Lu yoki G arb ʻ uslubidagi saroyni qurishni topshiradi. Shuningdek, u fransuz quruvchisi Mishel Benoistga imperator oilasining dam olishi uchun yer osti texnikasi va quvurlari bilan ta minlangan suv inshootlari va ʼ favvoralarni loyihalashtirishni buyurdi. Fransuz Jan Deni Attiret ham imperatorning rassomi bo ldi. ʻ Jan-Damassen Sallusti 18 ham imperator saroyidagi amaldorlarning katta guruhi, jumladan, Yunsi, knyaz Lyan tomonidan qo llab-quvvatlangan katta akasi Xongshi bilan vorislik kurashigaʻ kirdi. Ko p yillar davomida imperator Yonchjen o z o g illaridan birortasini ʻ ʻ ʻ ʻ valiahd shahzoda sifatida belgilamagan bo lsa-da, ko plab amaldorlar uning ʻ ʻ Xonglini afzal ko rishini taxmin qilishar edi. Xongli janubiy hududlarga tekshiruv ʻ uchun bordi va qobiliyatli diplomat va ijrochi sifatida tanildi. U, shuningdek, otasi poytaxtdan uzoqda bo lgan paytlarda bosh ʻ regent etib tayinlangan. Imperator Yonchjen vafotidan keyin saroyda yig ilgan kengashda rasman ʻ e lon qilinishidan oldinroq Xonglining taxtga o tirishi ma lum bo lgan edi. Yosh ʼ ʻ ʼ ʻ Xongli imperator Kansi sevimli nabirasi va imperator Yonchjenning sevimli o g li ʻ ʻ edi; imperator Yonchjen Xongli hali shahzoda bo lganida unga bir qator muhim ʻ vazifalarini ishonib topshirgan va uni harbiy strategiya bo yicha muhim ʻ muhokamalarga qo shgan. Taxt uchun kurashining oldini olish maqsadida, ʻ imperator Yonchjen o zi tanlagan merosxo rning ismini qog ozga yozadi va uni ʻ ʻ ʻ Samoviy poklik saroyida (Syangin saroyi) taxt ustidagi muhrlangan qutiga joylashtiradi. Qutidagi ism imperator oilasining boshqa a zolariga barcha yuqori ʼ martabali vazirlar ishtirokida faqat imperator vafotidan keyin oshkor etilishi kerak edi. 1735-yilda imperator Yonchjen to satdan vafot etganida, vasiyatnoma ochildi ʻ va Sin imperator saroyida o qildi, shundan so ng Xongli yangi imperator bo ldi. ʻ ʻ ʻ Xongli “Doimiy hukmronlik” ma nosini anglatadigan “Syanlun” ʼ davri nomini qabul qildi 2 . Imperator Syanlun hukmronligi davrida Jung or xonligi ʻ Sin imperiyasi tarkibiga qo shib olindi va uning nomi ʻ Shinjon deb o zgartirildi, g arbda esa Ili ʻ ʻ hududlari zabt etildi va garnizonga aylantirildi. Shinjonning Sin imperiyasi tarkibiga qo shilishi g arbiy mo g ul qabilalari ittifoqi bo lgan jung orlarning (yoki ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ zung orlarning) so nggi mag lubiyati natijasida sodir bo ldi. Shundan keyin ʻ ʻ ʻ ʻ imperator Syanlun Jung or genotsidini ʻ uyushtirishga buyruq berdi. Sin sulolasi olimi Vey Yuanning ma lumotlariga ko ra, 600 000 ʼ ʻ jung orning ʻ 40%i chechakdan o ldirilgan, 20% ʻ Rossiya imperiyasi yoki qozoq dashtlariga qochib ketgan va 30% 2 Цяньлун // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов . — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017 5 uchun manjurlar tomonidan uyg ur ayollarining zo rlanishini berkitishga harakatʻ ʻ qilishgan. Chegaraviy urushlar oxirida Sin armiyasi sezilarli darajada zaiflasha boshladi. Erkin harbiy tuzumga qo shimcha ravishda, sarkardalar o z vazifalariga ʻ ʻ sovuqqonlik bilan qaray boshlashdi. Urushlarning aksariyati allaqachon bo lib ʻ o tganligi sababli, sarkardalar o z qo shinlarining tayyorgarligini oshirish uchun ʻ ʻ ʻ hech qanday sabab ko rmadilar, natijada imperator Syanlun hukmronligining ʻ oxirgi yillarida harbiy tanazzul tezlashib bordi. Bu Sin armiyasining imperator Syanlun hukmronligining oxirlarida boshlangan va imperator Jiagin hukmronlik davrida ham davom etgan Oq lotus qo zg olonini bostirishdagi muvafaqqiyat- ʻ ʻ sizliklarning asosiy sababi edi 6 . Madaniy yutuqlar: Imperator Syanlun o zidan oldingi imperatorlar singari ʻ mamlakatning madaniy rivojiga jiddiy yondashdi. Birinchidan, u manjurlar merosini saqlab qolishga harakat qildi, bu merosni manjurlarning axloqiy xarakterining asosi, shuningdek, sulola qudratining asosi deb bildi. U manjur tilida nasabnomalar, tarixiy asarlar va marosim kitoblarini yozishni buyurdi va 1747- yilda maxfiy ravishda keyinchalik Siku Quanshuda nashr etilgan Shaman kodeksi tuzishni buyurdi. U sulolaning Markaziy Osiyodagi madaniy va diniy da volarini yanada mustahkamlab, Chengdedagi imperator yozgi saroyi hududida ʼ Tibet Potala saroyi, Putuo Zongcheng ibodatxonasining nusxasini qurishni buyurdi. O zini tibetliklar va mo g ullarga Konfutsiylik homiysi emas, balki ʻ ʻ ʻ buddistlar homiysi sifatida ko rsatish uchun u o zini Manjushri va donolik ramzi ʻ ʻ Bodxisattvasi ko rinishda tasvirlaydigan ʻ thangka ya ni muqaddas rasmni ʼ chizdirdi. U shoir va yozuvchi ham edi. Uning 1749-1800-yillar oralig ida nashr ʻ etilgan o n tomli asarlari 40 000 dan ortiq she rlar va 1300 nasriy asarlarni o z ʻ ʼ ʻ ichiga olardi. Agar u shularning barchasini o zi yozgan bo lsa, uni barcha ʻ ʻ davrlarning eng samarali yozuvchilaridan biri deb atash mumkin bo ladi. ʻ Imperator Syanlun Konfutsiy madaniyatining asosiy homiysi, muhim saqlovchisi va restavratori edi. U antikvar buyumlarni to plashga juda qiziqardi. ʻ Shu sababli Xitoyning buyuk shaxsiy to plamlari dan katta qismini har qanday yo l ʻ ʻ 6 http :// www . hrono . ru / biograf / bio _ c / cyanlun . php 10 yoshda edi. U imperator yangi tug ilgan bolani begona bilan almashtirish (va vafotʻ etmasa, sharmandalik xavfi bor) uchun keskin tanlov qilish uchun juda yosh edi. Ikkinchidan, imperator Yonchjenning balog at yoshiga qadar omon qolgan va ʻ taxtga o tirish imkoniyatiga ega bo lgan yana uchta farzandi bor edi. ʻ ʻ Imperator Syanlunning Xitoy janubiga oddiy odam sifatida yashirinib olti marta tekshiruv safariga borishi haqidagi hikoyalar ko p avlodlar uchun mashhur ʻ mavzu bo lib kelgan. Hammasi bo lib, u janubiy Xitoyga bobosi imperator Kansi ʻ ʻ kabi olti marta tashrif buyurgan 17 . Xulosa 17 https :// cyberleninka . ru / article / n / chasovaya - kollektsiya - tsyanluna -1736-1795 24 1743-yilda Mukdenga (hozirgi Shenyan , Liaonin ) birinchi tashrifidan so ngʻ imperator Syanlun o zining “Mukdenga qasida” ( ʻ Shengjing fu/Mukden-i fujurun bithe ) asarini xitoy tilining klassik fu uslubida yozdi. Mukdenga maqtov she ri ʼ keyinchalik Manjuriya deb nomlangan hududning o sha paytdagi go zalligi va ʻ ʻ tarixiy qadriyatlarini tasvirlar edi. U sulola bardavom bo lishiga ishonchni ʻ mustahkamlash uchun tog lar va yovvoyi tabiatni tasvirlaydi. Keyinchalik qasida ʻ manjur tiliga tarjima qilinadi. 1748-yilda u xitoy va manjur yozuvlaridan foydalangan holda alohida o qish mushkul bo lgan yozuv uslubi yaratib, ushbu ʻ ʻ yozuvda yubiley chop etishni buyurdi. Bolaligida imperator Syanlun manjur, xitoy va mo g ul ʻ ʻ tillarida ta lim olgan, ʼ Tibet tilini o rgangan va ʻ chig atoy ʻ (turki yoki zamonaviy uyg ur) tilida gapirgan. ʻ Biroq, u o zining vorislari orasida manjur tilini saqlab qolish va targ ib qilishga ʻ ʻ o zidan oldingi hukmdorlarga nisbatan ko proq qayg urgan, shu sababli u ʻ ʻ ʻ manjularning asosiy poydevor toshi — tildir deb e lon qilgan. U yangi manjur ʼ lug atlarini tayyorladi va mo g ul, tibet va turkiy tillardagi manjur atamalarining ʻ ʻ ʻ ekvivalentlarini beruvchi Pentaglot lug atini ʻ tayyorlashga rahbarlik qildi va buddist kanonini milliy til deb hisoblanadigan manjur tiliga tarjima qildi. U xitoy tilidan olingan so zlarni yo qotishga e tibor berdi va ularni yangi manjur lug atlariga ʻ ʻ ʼ ʻ kiritilgan kalka tarjimalari bilan almashtirildi. Uning hukmronligi davrida xitoy tilidagi asarlarning manjur tilidagi tarjimalari imperator Kansi davrida tarjima qilingan manjur kitoblariga teskari ravishda to g ridan-to g ri tarjimalar bo lib, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ular xitoycha belgilarning manjur yozuvida transliteratsiya qilingani edi. Imperator Syanlun Shinjon , Oyrat mo g ul ʻ ʻ , manjur, xitoy, tibet va turkiy tillardagi geografik nomlarning tezaurusi bo lgan ʻ Sin ding Xiyu Tongwen Chji (Imperiyaning g arbiy hududlar tezarusi)ni foydalanishga topshirdi. ʻ Tibet buddizmi Imperator Syanlun manjur hukmdorlarining Bodxisattva Manjushri bilan bog liq an analariga rioya qilib, Tibet buddizmiga shaxsiy e tiqodini namoyish ʻ ʼ ʼ qiladi. 13 imperatorga topshirish uchun mamlakatning eng tajribali diplomatlaridan biri Jorj Makartni boshchiligidagi keng ko lamli delegatsiyani yubordi. Inglizlar Xitoydaʻ sotmoqchi bo lgan savdo tovarlari namunalarini yubordilar. Ular sifatsiz o lpon ʻ ʻ sifatida noto g ri talqin qilindi. ʻ ʻ Xitoyda ham, xorijda ham tarixchilar uzoq vaqt davomida elchilikning o z ʻ maqsadlariga erisha olmasligini Xitoyning o zgarishlardan bosh tortishi va ʻ modernizatsiya qila olmasligi ramzi sifatida taqdim etishdi. Ular rad etishni birinchi navbatda xorijiy hukumatlar bilan o zaro aloqalar faqatgina qo shni ʻ ʻ qirg oqbo yi davlatlari bilan cheklanganligi bilan izohlaydilar. Bundan tashqari, ʻ ʻ ikki tomonning dunyoqarashlari bir-biriga mos kelmas edi, Xitoy Xitoyni markaziy qirollik degan ishonchga ega edi. Biroq, 1990-yillarda tashrif bilan bog liq to liq arxiv hujjatlari nashr etilgandan so ng, bu da volarga e tiroz ʻ ʻ ʻ ʼ ʼ bildirildi. Bir tarixchi imperator va uning saroyini aniq aqlli va malakali siyosatchilar“ deb ta riflagan va ular umuminsoniy boshqaruvga ega bo lgan ʼ ʻ rasmiy Sin da volari doirasida harakat qilgan, degan xulosaga kelgan; ular ʼ Britaniyaning Hindistondagi ekspansiyasi haqidagi xabarlarga ehtiyotkorona bilan munosabatda bo lib, harbiy to qnashuvlar va savdoni to xtatmaslik uchun ʻ ʻ ʻ inglizlarni noaniq va dalar bilan tinchlantirishdi ʼ 13 . Makartni va imperator Syanlunga ikki kun davomida tomoshalar taqdim etildi, ikkinchi kun esa imperatorning 82 yoshga to lgan kuniga to g ri keldi. ʻ ʻ ʻ Makartni Britaniya savdo elchilarining tiz cho kib, tilak bildirishlari talabiga ʻ qarshilik ko rsatgani va aynan sodir bo lgan voqealar haqida Sin saroy a yonlari ʻ ʻ ʼ Britaniya delegatlari tomonidan yozilgan turlicha fikrlar yozilganligi sababli munozaralar davom etmoqda. Syanlun Makartniga Britaniya qiroli uchun Makartnining iltimoslari qanoatlantirilmasligi sabablarini ko rsatgan xatni berdi: ʻ Kecha sizning elchingiz vazirlarimga Xitoy bilan qilgan savdo-sotig ingiz ʻ borasida takliflarini bildirdi, ammo uning takliflari bizning sulolaviy manfaatlarimizga to g ri kelmaydi va uni mamnuniyat bilan qabul qilib bo lmaydi. ʻ ʻ ʻ Shu paytgacha barcha Yevropa davlatlari, shu jumladan sizning mamlakatingiz 13 Хуанчао лици туши (Образцы предметов ритуальной утвари царствующей династии). Б. м., 1766. Т. 1–7. 20 I bob. Xunli (Syanlun) hukmronligi yillarida Sin imperiyasi. Imperator Syanlun (1711-yil 25-sentyabr – 1799-yil 7-fevral) 1735-yildan 1796-yilgacha hukmronlik qilgan Sin sulolasining oltinchi imperatori va Xonglida imperator Yonchjenning to rtinchi o g li sifatida tug ilib, 1735-yil 11-ʻ ʻ ʻ ʻ oktyabrdan 1796-yil 8-fevralgacha hukmronlik qildi. 1796-yilda u o z o g li, ʻ ʻ ʻ imperator Jiakin foydasiga taxtdan voz kechdi. 61 yil hukmronlik qilgan bobosi imperator Kansidan uzoqroq hukmronlik qilmadi. Nafaqaga chiqqaniga qaramay, u 1799-yil, vafotiga qadariste fodagi imperator sifatida hokimiyatni ʼ saqlab qolishi uni tarixdagi eng uzoq hukmronlik qilgan monarxlardan biriga aylantirdi va 87 yoshida vafot etib, eng uzoq umr ko rgan hukmdorlardan biriga ʻ aylandi. Rivojlanayotgan imperiyani meros qilib olgan qobiliyatli va iste dodli ʼ hukmdor sifatida uning darida Sin imperiyasi ko p sonli aholisi va yuksak ʻ iqtisodiyoti bilan o zining eng ajoyib va gullab-yashnagan davrini boshdan ʻ kechirdi. U harbiy sarkarda sifatida O rta Osiyo ʻ davlatlari hududlarini zabt etish va ba zan vayron qilish orqali mamlakat hududini eng ko p darajada kengaytirgan ʼ ʻ harbiy yurishlarga boshchilik qildi. Biroq hukmronligining so nggi yillarida ʻ vaziyat o zgardi: Sin imperiyasi saroydagi korrupsiya, sonsalorlik va turg un ʻ ʻ fuqarolik jamiyati tufayli tanazzulga yuz tuta boshladi. 1793-yilda Sin saroyiga tashrif buyurgan Britaniya diplomatik missiyasi xizmatchisi imperatorni shunday tasvirlagan: Xongli imperator Yonjen va uning aslzoda xotini XIning to rtinchi o g li. ʻ ʻ ʻ Xongli bobosi imperator Kansi va otasi imperator Yonchjen tomonidan ardoqlangan. Ba zi tarixchilar ʼ imperator Kansi imperator Yongchjenni o z vorisi ʻ etib tayinlashining asosiy sababi Xongli uning sevimli nabirasi bo lganligi, deb ʻ ta kidlashadi ʼ 1 . U Xonglining xulq-atvori o zinikiga juda o xshashligini his qiladi. ʻ ʻ O smirlik davrida Xongli jang san atida mohir va adabiy qobiliyatlarga ega edi. ʻ ʼ Yosh imperator Syanlun shahzoda Bao darajasida 1722-yilda otasi taxtga o tirgandan so ng Xongli ʻ ʻ Birinchi darajali shahzoda Bao unvoni bilan sinvan (birinchi darajali shahzoda) etib tayinlandi. Ko pgina amakilari singari, Xongli ʻ 1 Ergashev. Sh. Jaxon Tarixi. № 4 – T. 4 chegaradosh Yunnan shahrida joylashgan Yashil standartdagi armiyasini yuboradi. Sin istilosi Birma kuchlarining ko pchiligi Siam Ayutthaya qirolligiga so nggiʻ ʻ bostirib kirish uchun joylashtirilganda sodir bo lgan edi. Shunga qaramay, jangda ʻ yaxshi tayyorlangan Birma qo shinlari chegarada 1765-66 va 1766-67 yillardagi ʻ dastlabki ikki bosqinni qaytara oldilar. Mintaqaviy mojaro endi katta urushga aylanib ketdi. Manjur bayroqdorlar elitasi boshchiligidagi uchinchi bosqin (1767- 1768) deyarli muvaffaqiyat qozondi va Birmaning markaziy qismiga, poytaxt Invadan bir necha kunlik masofa uzoqlikkacha kirib bordi. Biroq, Shimoliy Xitoyning manjur bayroqdorlari notanish tropik yerlar va o limga olib keladigan epidemik kasalliklar bilan kurasha olmadilar va katta ʻ yo qotishlar bilan orqaga qaytishga majbur bo ldilar. Dastlabki chaqiruvdan so ng ʻ ʻ ʻ qirol Xsinbyushin o z qo shinlarini Siamdan Xitoy chegaralariga qayta ʻ ʻ joylashtirdi. To rtinchi va eng katta bosqin chegaradayoq to xtab qoldi. Sin ʻ ʻ qo shinlari to liq qurshovga tushgan holda, 1769-yil dekabr oyida ikki tomon ʻ ʻ qo mondonlari o rtasida sulh tuzildi. Sin qo shinlari yigirma yil davomida o zaro ʻ ʻ ʻ ʻ savdoni taqiqlab, yana bir urush olib borish maqsadida, taxminan o n yil davomida ʻ Yunnanning chegara hududlarida yirik harbiy qo shinni ushlab turishdi ʻ 4 . 1790-yilda Birma va Xitoy diplomatik munosabatlari tiklanganida, Sin hukumati bu harakatni Birmaning bo ysunishi deb hisobladi va urushdagi ʻ g alabani da vo qildi. Imperator Syanlun manjur generali Eledeng e (shuningdek, ʻ ʼ ʻ E erdeng e deb ham ataladi)ni qo mondoni Mingrui 1768-yilda Sin-Birma ʼ ʻ ʻ urushidagi Maymyo jangida mag lubiyatga uchragach, qatlga buyurdi. Chunki ʻ Eledeng i Mingruiga yordam bera olmagan edi. ʻ Vetnamdagi harakatlar ham muvaffaqiyatli kechmadi. 1787-yilda Lê sulolasining so nggi hukmdori Lê Chiêu Thống Vetnamdan qochib ketdi va Thang ʻ Longda (hozirgi Xanoy ) o z hukmronligini rasman tiklashni so rab murojaat qildi. ʻ ʻ Imperator Syanlun bunga rozi bo ldi va Tay Sonni (butun Vetnamni bosib olgan ʻ isyonchilar rahbari) mag lub etish uchun Vetnamga katta qo shin yubordi. Poytaxt ʻ ʻ Thang Long 1788-yilda zabt etildi, ammo bir necha oy o tgach, Nguyen Xuning ʻ Tey (Vyetnam yangi yili) vaqtida kutilmagan hujum tufayli uch aka-uka Tay 4 https :// ru . wikipedia . org / wiki /цяньлунь 8 Londondagi Persival Devid fondida, Viktoriya va Albert muzeyi va Britaniya muzeyida Syanlun davriga oid san at kolleksiyalari mavjud.ʼ Uning eng yirik loyihalaridan biri Xitoy falsafasi, tarixi va adabiyotiga oid eng katta to plamni yig ish, tahrirlash va chop etish uchun olimlar jamoasini ʻ ʻ to plash edi. ʻ To rt xazina loyihasi ʻ (yoki Siku Quanshu ) nomi bilan tanilgan ushbu loyiha doirasida kitoblar 36 000 jildda nashr etilgan bo lib, 3 450 ga yaqin ʻ asarlarni o z ichiga olgan va unda 15 000 nusxa ko chiruvchilar ishlagan. U ʻ ʻ ko plab kitoblarni saqlab qola oldi. Ayni paytda siyosiy raqiblarni yo q qilish va ʻ ʻ bostirish uchun mo ljallangan siyosati davomida o tmishdagi o n bir mingga yaqin ʻ ʻ ʻ asarlar ro yxatini yig ish uchun shaxsiy kutubxonalarni sinchkovlik bilan ʻ ʻ tekshirishni talab qiladi, ulardan uchdan bir qismi nashr etish uchun tanlab olinadi. Ro yxatga kiritilmagan kitoblar umumlashtirib yuborilgan yoki ko p hollarda yo q ʻ ʻ ʻ qilingan. Jami 2300 ga yaqin asar, shundan 350 tasi qisman ko chirish uchun ʻ ro yxatga olingan. Bundan maqsad Singa qarshi yoki isyonkor ruhdagui, oldingi ʻ “varvar” sulolalarni haqorat qilgan yoki chegara hamda mudofaa muammolari bilan bog liq bo lgan matnlarni yo q qilish edi. ʻ ʻ ʻ Siku Quanshuning to liq tahriri ʻ taxminan o n yil ichida yakunlandi; o tgan o n yil davomida 3100 matnlar, 150000 ʻ ʻ ʻ ga yaqin kitoblar yo yoqib yuborilgan yoki taqiqlab qo yilgan. ʻ Siku Quanshu turkumiga kiritilgan ushbu asarlarning ko pchiligi o chirilgan va o zgartirilgan. ʻ ʻ ʻ Ushbu siyosatdan Min sulolasi davrida nashr etilgan kitoblar eng ko p zarar ʻ ko radi ʻ 8 . Hokimiyat har qanday belgi yoki jumlaning betarafligini tekshiradi. Agar ushbu so zlar yoki jumlalar hukmdorlarga nisbatan kamsituvchi yoki behayo deb ʻ qaror qilinsa hokimiyat ularga nisbatan ta qiblar boshlardi. ʼ Imperator Syanlun davrida 53 ta adabiy inkvizitsiya holatlari sodir bo ldi, natijada aybdorlar ʻ boshlarini kesish, qiynab o ldirish ( ʻ lingchi ) yoki jasadlarini tahqirlash (agar ular allaqachon o lgan bo lsa) yo li bilan jazolangan. ʻ ʻ ʻ 8 Кунсткамеры Габсбургов. Магия природы и механизм вселенной. Из собраний Музея истории искусств, Вена / Перевод с немецкого. М.: Художник и книга, 2005. C 96. 12 taqiqlanganidan keyin Xesjoudan Guanchuanga boradi. Xunxuadagi turkiy Salorlar Sin hukumati uni u yerdan quvib chiqargandan keyin ham uning ta limotiga amalʼ qilishdi va u Xafiya va Ma Laychi bilan da volari va huquqiy mojarolarini davom ʼ ettirdi. 1781-yilda Ma Mingxin tarafdori Su Qirq uchinchi boshchiligidagi Jahriyya hujumi natijasida Sin amaldori va xafiya tarafdorlari o ldirilgach hukumat Ma ʻ Mingxinga urush e lon qildi va u Lanchjouda qamoqqa olindi. Sin hukumati Su ʼ Qirq uchning qurolli guruhi Ma Mingxinni ozod qilishni talab qilgandan keyin uni qatl qildi. Ma Mingxin qatl etilgandan so ng butun Xitoyning shimoli-g arbiy ʻ ʻ qismida jahriylar qo zg oloni boshlandi. Bunga javoban Pekindagi manjurlar ʻ ʻ manjur bosh kotibi Aguyni jahriyya boshliqlarini qatl etish va so fiylik tariqati ʻ tarafdorlarini chegara hududlariga surgun qilish uchun yubordilar. Oradan 3 yil o tgach Tyan Vu Sin hukumati tomonidan bostirilgan yana bir ʻ Jahriyya qo zg oloniga boshchilik qildi va Jahriyyaning 3-rahbari Ma Datyan ʻ ʻ 1818-yilda Sin hukumati tomonidan Manchuriyaga surgun qilindi va o sha yerda ʻ vafot etdi. Musulmonlar va Sin saroyi o rtasidagi doimiy to qnashuvlar XIX asrda ʻ ʻ janubiy va shimoliy Xitoyda Singa qarshi ko plab musulmon isyonlari va keng ʻ ko lamli urushlarga olib keldi. 1760-yillargacha bo lgan musulmonlarga nisbatan ʻ ʻ manjurlar munosabatining o zgarishi Sinlarning so fiylik tariqatlari o rtasidagi ʻ ʻ ʻ ziddiyatlarda progressiv ishtiroki bilan bog liq edi. Jahriyya va Xafiya Singa ʻ musulmonlar tengligi haqidagi tasavvurlarni bera olmadi. Syanlun boshchiligidagi Manjur sudi Chen Xongmuning musulmonlarni o z diniga amal qilganliklari uchun ʻ qarshi qonunlarni va Sin davlati tomonidan zo ravonliklarni tasdiqlash va amalga ʻ oshirishni boshladi, Jahriyya va Xafiya o rtasidagi jamoaviy zo ravonliklar ʻ ʻ Jahriyyaning asosiy kengayish davri bilan bir vaqtga to g ri keldi ʻ ʻ 11 . Chen Hongmu siyosati 1762-yilda Sin hukumatining Jazolar kengashi va Sin Manjur imperatori Syanlun tomonidan qonun sifatida amalga kiritilishi musulmonlar bilan keskinlikka olib keldi. Shaharlar organlari mahalliy amaldorlari 11 Панофский Э. Этюды по иконологии: Гуманистические темы в искусстве Возрождения / пер. с англ. Н.Г. Лебедевой, Н.А. Осминской. СПб.: Азбука-классика, 2009. C 432. 17 U Tibet buddist san atiga homiylik qilishni davom ettirib, buddist kanoniniʼ manjur tiliga tarjima qilishni buyurdi. Sud hujjatlari va tibet tilidagi manbalar uning shaxsiy majburiyatlarini tasdiqlaydi. U tibet tilida o qishni o rganib, buddist ʻ ʻ matnlarni astoydil o rgandi. Uning e tiqodlari uning qabridagi Tibet Buddizmi ʻ ʼ tasvirlarida aks ettirilgan. Mo g ullar Sariq cherkov (Tibet buddizmi Gelug ʻ ʻ sektasi) Dalay Lama va Panchen Lama vorislari bo lganligi sababli mo g ullar ʻ ʻ ʻ o rtasida tinchlikni saqlash Sariq cherkovni qo llab-quvvatladi. U, shuningdek, ʻ ʻ faqat zaiflarga mehrini ko rsatish bo yicha siyosatga amal qilish“ uni Sariq ʻ ʻ cherkovga homiylik qilishiga sabab bo lganini ta kidlaydi. ʻ ʼ [36] 1744-yilda u Yonghe saroyini mo g ullar uchun Tibet buddistlari ʻ ʻ ibodatxonasiga aylantirdi. Sariq qalpoqli tibet buddistlarini qo llab-quvvatlashning ʻ amaliy sabablarini tushuntirish va Xan xitoylari tanqididan qochish uchun u tibet, mo g ul ʻ ʻ , manjur va xitoy tillarida o yib yozilgan Lama Shuo stellasini ʻ qo ydirdi, unda: Sariq cherkovga homiylik qilib, biz mo g ullar o rtasida tinchlikni ʻ ʻ ʻ ʻ saqlamoqdamiz. (Bu bilan) biz hech qanday tarafkashlik ko rsatmaymiz va ʻ Yuan sulolasi davrida bo lgani kabi Tibet ruhoniylarini qo llashni ham xohlamaymiz. ʻ ʻ — deb yozilgan edi 9 . 9 Неглинская М.А. Коллекционирование интерьерных часов при цинском дворе и его роль в развитии часового производства XVIII в. // Общество и государство в Китае. 2012. Т. 42. № 2. С. 335–342. 14 musulmonlar, jumladan, Tibet musulmonlari, salorlar, xueylar va Xichjou, Gansu (hozirgi Linxia) va Sinxay va Lanchjoudagi, Xiningdagi boshqa musulmon jamoalari o rtasida tarqatadi. Ma Laychi ana shu tariqat rahbarlaridan biri bo lib,ʻ ʻ shaxsan o zi Islom olamida tasavvufni o rganish uchun ʻ ʻ Buxoroda , Yaman va Makkada Mavlono Maxdumdan saboq oladi. Bu unga Xitoy musulmonlari orasida obro -e tibor olib keldi. ʻ ʼ Ramazon oyida iftorlik bo yicha bahsda Ma ʻ Laychi masjidda namoz o qishdan oldin ro zani ochish kerak emasligini aytadi va ʻ ʻ bu uning xuey va turkiy salorlar orasida ko plab musulmonlarni naqshbandiya ʻ tariqatini qabul qilishlariga olib keldi. Bu voqea 1731-yilda Ramazon ro zasini ʻ qanday ochish haqida bahslashayotgan musulmonlar sudga da vo qilganda sodir ʼ bo ldi ʻ 10 . Musulmon da vogarlariga sud Sin hukumatida Ramazon ro zasi haqida hech ʼ ʻ qanday qonuniy normalar mavjud emasligi sababli muammoni o zlari hal ʻ qilishlarini aytadi. Bu mojaro hal etilmadi va davom etib borib, yana ham ko proq ʻ nizolar kelib chiqa boshladi, masalan, tasavvufda Buxoro kabi g arbiy islom ʻ o lkalarida ilm olgan so fiy Ma Mingxin o ratganidek jahriy (vokal)da yoki Ma ʻ ʻ ʻ Laichi kabi khufi (jim) qanday zikr qilish kerakligi borasidagi nizolar. Yamandagi Zabid naqshbandiylari Ma Mingsinga yigirma yil davomida dars berib, ovozli zikrni o rgatishadi. Ma Mingxin, shuningdek, Yaqin Sharq musulmon dunyosidagi ʻ yana bir qator voqealardan, jumladan Muhammad ibn 'Abd al-Vahhob bilan ittifoq tuzgan saudiyaliklar kabi musulmonlar o rtasidagi uyg onish harakatlaridan ʻ ʻ ta sirlanadi. Ushbu yangilanishlar Yamandagi Ma Mingxinga ta sir qiladi. ʼ ʼ Ma Mingxin Yamanda, Xitoydan uzoqda bo lganida, butun Ichki Osiyodagi ʻ musulmon dunyosi kofir“ Sin sulolasi tomonidan bosib olinadi. Ma Laychi va Ma Mingxin yana bir-birlarini sudga berishdi, ammo bu safar Sin hukumati Ma Laychining tinch zikri foydasiga hukm chiqardi va unga yetakchilik maqomini berdi, shu bilan birga Maning Jahriyyasini geterodoksal deya qoraladi. Ma Mingxin ushbu qarorni e tiborsiz qoldirib, Shaansi, Ningxia va Shinjonda ʼ targ ibotni davom ettirdi va 1769-yilda Xunxua tumanidan haydalib, qaytib kelishi ʻ 10 Неглинская М.А. Шинуазри в Китае: цинский стиль в китайском искусстве периода трех великих правлений (1662–1795). М.: Спутник+, 2012. C 478. 16 be ra di ga n o da m bo l s a, ke ma ni ng i n t i zo mi va x av f s i z l i gi i zd an ch i q ad i .ʻ U, e ht i m ol , bu t u nl ay c ho k i b k et ma sl i g i m um ki n, l e ki n bi r m ud da t ʻ ha l o ka t g a uc hr ay di v a ke yi n q i r g oq da p ar ch al an i b ke t g ac h, uni h ec h ʻ qa ch on e sk i t u bi da n qa yt a t i k l a b b o l ma yd i ʻ 1 5 . 1795-yilda Gollandiya elchilari imperator Syanlun saroyiga keldi. Bu elchilik an anaviy Xitoy imperatorlari tashqi aloqalari doirasida har qanday ʼ yevropalikning Sin imperatori saroyiga oxirgi marta kelishi bo ladi. ʻ Gollandiya va Gollandiya Sharqiy Hindiston kompaniyasi manfaatlarini ifodalovchi Isaak Titsin 1794-95 yillarda imperator Syanlun hukmronligining 60 yilligini nishonlash uchun Pekinga sayohat qiladi. Titsin delegatsiyasi tarkibida oradan ko p vaqt o tmasdan Qo shma Shtatalar va Yevropada elchilikning batafsil ʻ ʻ ʻ tafsilotlarini nashr etib, Sin sudiga tadqim etgan golland-amerikalik Andreas Everardus van Braam Houckgeestni ham bor edi. Titsinning fransuz tarjimoni Kretyen -Lui-Jozef de Guignes 1808-yilda Titsin missiyasi haqida o z hisobotini ʻ nashr etdi. Voyage a Pékin, Manille et l’Ile de France o sha paytda ʻ tarqalayotgan boshqa hisobotlarga muqobil ravishda istiqbol va foydali qarama- qarshiliklarni taqdim etdi. Titsinning o zi voqealarning o z versiyasi nashr ʻ ʻ etilmasdan oldinroq vafot etdi. Makartnidan farqli o laroq, 1795-yilda Gollandiyalik va Gollandiya Sharqiy ʻ Hindiston kompaniyasi emissari Isaak Titsing kowtow marosimidan bosh tortmadi. Makkartnining rad javobidan keyingi bir yil ichida Titsin va uning hamkasblari xitoyliklar tomonidan yaxshi qabul qilindi, chunki ularning harakatlari odatiy odob-axloq qoidalariga mos kelardi. Taxtdan voz kechishi 1795-yil oktyabrda imperator Syanlun keyingi yilning bahorida o z ixtiyori bilan taxtdan voz kechishini va taxtni o g liga topshirishini ʻ ʻ ʻ rasman e lon qiladi. Aytishlaricha, imperator Syanlun taxtga chiqqan yili 61 yil ʼ hukmronlik qilgan bobosi imperator Kansidan uzoqroq hukmronlik qilmaslikka va da bergan. Imperator Syanlun ʼ Yopiq shahardagi Ruhiy tarbiya zalidan (Yangxindian) ko chishni rejalashtiradi. Zal an anaviy ravishda hukmronlik ʻ ʼ 1 5 Б о б р о в Л . А . , Х у д я к о в Ю . С . В о о р у ж е н и е и т а к т и к а к о ч е в н и к о в Ц е н т р а л ь н о й А з и и и Ю ж н о й С и б и р и в э п о х у п о з д н е г о С р е д н е в е к о в ь я и р а н н е г о Н о в о г о в р е м е н и ( X V – п е р в а я п о л о в и н а X V I I I в . ) . С П б . , 2 0 0 8 . C 7 7 6 . 22 qo zg olonchilarning mol-mulklarini tortib oldi va qolgan tibetlik isyonchilarniʻ ʻ surgun qildi. Manjur generali Bandi 1751-yil 26-yanvarda imperator Syanlunga Tibet qo zg olonchilarining qatllarini qanday amalga oshirgani haqida hisobot ʻ ʻ yubordi. Lxasadagi qo zg olon paytida tibetlik isyonchilar Van Chi, Padma-skurje ʻ ʻ va Tarqan Yasorlar manjur ambanlari(Labdon va Fucin) joylashgan binoga hujum qilib, manjur ambanlarini o q, kamon va boshqa qurollar bilan yaralaganliklari ʻ uchun qatl qilindi. Tibetlik isyonchi Sacan Xasixa bir nechta odamni o ldirgani ʻ uchun qatl qilindi. Tibet qo zg olonchilari Ch’ui-mu-cha-t e va Rab-brtan (A-la- ʻ ʻ ʼ pu-tan)lar Ambanlarga hujum paytida pul mablag larini talon-toroj qilganliklari va ʻ binolarga o t qo yganliklari uchun qatl qilindi. Tibetlik isyonchi Blo-bzan-bkra-sis, ʻ ʻ Mgron-gner pul manblag larini talon-toroj qilgani va manchu ambanlarini ʻ o ldirilgan hujumni boshqarib, qo zg olonchilarning umumiy rahbari bo lgani ʻ ʻ ʻ ʻ uchun qatl qilindi. Qatldan oldin o lgan ikki nafar tibetlik isyonchining ʻ jasadlarining boshlari kesildi. Ulardan biri qamoqxonada vafot etgan, Lag-mgon- po (La-k’o-kun-pu), ikkinchisi esa jazodan qo rqib o zini o ldirgan Pei-lung-sha- ʻ ʻ ʻ k’o-pa. Bandi isyonchilarning bir qancha safdoshlarini va xabarchilarini bo g ib ʻ ʻ o ldirishga hukm qildi ʻ 1762-yilda imperator Syanlun va afg on ʻ amiri Ahmadshoh Durroniy o rtasida Xitoyning O rta Osiyodagi ekspansiyalari tufayli munosabatlari ʻ ʻ yomonlashib, urushga yaqinlashdi. Sin va Durroniylar davlati qo shinlari ʻ chegaraga yaqin joyga yuborilgan bo lsada, urush bo lmadi. Bir yil o tgach, ʻ ʻ ʻ Durroniylar Pekinga elchisini yuborib, Syanlunga to rtta ajoyib ot sovg a qildi. Bu ʻ ʻ otlar “ To rt afg on ʻ ʻ otlari” nomli bir qator rasmlarning mavzusiga aylandi. Biroq, afg on elchisi imperatorga ikki bukilib salom berish (kowtow) marosimidan ʻ bosh tortgach , Syanlunda yaxshi taassurot qoldirmadi. Keyinchalik Syanlun Durroniy imperiyasining Xitoyning vassali bo lgan ʻ Badaxshon sultonini o ldirishiga aralashishdan bosh tortdi ʻ Imperator Syanlun o z vassali Shan shaharlarining Birmaning harbiy ʻ kuchlariga qarshi harbiy yordam so raganiga ijobiy ʻ javob berdi, ammo Xitoy- Birma urushi to liq muvaffaqiyatsizlik bilan yakunlandi. U dastlab ushbu qabilaga ʻ qarshi kurashda oson g alaba qozonishiga ishonadi va faqatgina Birma bilan ʻ 7 imperatorlariga bag ishlangan: A. V. Maslova – Sin imperatori , E. V. Karimovaʻ (Bervers) u Vey — S. V. Merinov Van Shichjen haqida, T. S. xare - o Qiu Jin va boshqalar haiqdagi asarlar. Kurs ishi tadqiqotining maqsadi. Kurs ishining tadqiqoti quyidagi maqsadlarga bo ysunadi: ʻ Imperator Syanlun   davrida Hitoy madaniy hayotini organish . Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi XVIII-XIX asrlarda Xitoy siyosatida amalga oshirilgan islohotlar, siyosiy jarayonlar va iqtisodiy munosabatlarni xolislik tamo-yili asosida o rganish hisoblanadi. ʻ Sin imperiyasi hukmron i Syanlun batafsil tarjimai holini tuzi sh. Kurs ishi ob’ y ekti . Barcha insonlarning tarixi ham hamma tarixlar singari bir xil emas degan tanqidiy fikr mavjud. Matnlar yaratishning eng oson yo li ular ʻ uchun maxsus imkoniyatlarga ega joy yaratishdir. Taqqoslashning maqsadi yuqori va past darajali madaniyatlarni o rganish va har bir madaniyatni tarixni o zgartira ʻ ʻ olishdagi roli haqida maqtovga sazovor bo lganlarini aniqlash g oyasidir. ʻ ʻ Davriy (xronologik) chegaral a nishi . Kurs ishining xronologik chegarasi XVIII-XIX asrlarni qamrab olgan bo lib, asosiy urg u ʻ ʻ Xunli (Syonlun)– hukmronligi yillaridagi Sin impeiyasi ichki siyosati haqida . Kurs ishining tuzilishi. Kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro yxatdan iborat. ʻ 3 3.1 https :// cyberleninka . ru / article / n / chasovaya - kollektsiya - tsyanluna -1736-1795 3.2 http :// www . hrono . ru / biograf / bio _ c / cyanlun . php 3.3 https :// ru . wikipedia . org / wiki /цяньлунь 27 qilayotgan imperatorning foydalanishi uchun ajratilgan edi va 1771-yilda imperator Yopiq shaharning boshqa qismida, go yoki o zining nafaqadagiʻ ʻ qarorgohi uchun mo ljallangan joyda ikki gektarlik devor bilan o ralgan dabdabali ʻ ʻ dam olish maskani qurilishini boshlashni buyurdi. Bu joy Ningshou saroyi (Tinch uzoq umr ko rish saroyi) deb nomlanadi, u bugungi kunda ko proq Syanlun bog i“ ʻ ʻ ʻ sifatida tanilgan. 1776-yilda qurib bitkazilgan majmua hozirda Pekindagi Saroy muzeyi va Butunjahon yodgorliklar fondi (WMF) tomonidan o n yillik ʻ restavratsiyadan o tkazilmoqda. ʻ 1796-yilda Imperator Syanlun qariyb 61 yil taxtda o tirganidan so ng 85 ʻ ʻ yoshida taxtni o z o g li 36 yoshli imperator Jiaqinga topshirdi. Keyingi uch yil ʻ ʻ ʻ davomida u Taishang Xuang (yoki faxriy imperator) unvoniga ega bo ldi. U ʻ hokimiyatni topshirgan bo lsa-da, Jiaqin faqat nomigagina hukmronlik qilgan. U ʻ hech qachon Syanlun bog idagi ʻ nafaqa xonalariga ko chib o tmagan va 1799-yilda ʻ ʻ vafot etgan 16 . Badiiy adabiyotda ommalashgan afsonada aytilishicha, imperator Syanlun Chjetszyan provintsiyasi Xayn okrugidan xitoylik xan amaldori Chen Shiguanning o g li bo lgan. Imperator Kansi taxtga merosxo r tanlashda nafaqat merosxo rdan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ imperiyani yaxshi boshqara olishini, balki merosxo r o g lining ham undan kam ʻ ʻ ʻ bo lmasligini talab qiladi va bu manjurlarning Xitoy ustidan abadiy hukmronligini ʻ ta minlaydi. Imperator Kansining to rtinchi o g li Yonchjenning o g li zaif edi, ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ shuning uchun Yonchjen yashirincha qizini imperator Kansining sevimli nabirasiga aylangan Chen Shiguanning o g liga almashtirib qo yadi. Yonchjen ʻ ʻ ʻ otasining o rnini egallab, imperatori bo ladi. Uning o g li“ Xongli esa o z ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ navbatida imperator Syanlun sifatida uning o rnini egallaydi. Uning hukmronligi ʻ davrida imperator Syanlun janubiy Xitoyga tekshiruv safarlariga borib, Chen Shiguanning Xayndagi uyida qoladi va u yerda xattotlik bilan shug ullanadi. U, ʻ shuningdek, Xayn okrugini soliqlardan ozod qilish to g risida tez-tez imperator ʻ ʻ farmonlarini chiqardi. Biroq, bu hikoyada ko plab noaniqliklar mavjud. Birinchidan, imperator ʻ Yonchjenning tirik qolgan to ng ich o g li Xonshi Xongli tug ilganda atigi yetti ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 16 Агеева, Р.А. Страны и народы: происхождение названий. М.: Наука, 1990. C 258 . 23 bilan qo lga kiritdi va ushbu xazinalarni imperator shaxsiy kolleksiyasiga qaytaʻ kiritdi. U sotiladigan yoki merosxo rlari qiziqish bildirmaydigan savdogar ʻ oilalarining kolleksiyalarini topish uchun madaniy maslahatchilar guruhini tuzdi. U ba zan badavlat amaldorlarni ishidagi kamchiliklarni bartaraf etish uchun ʼ qimmatbaho buyumlarni sovg a qilishga majburlagan, hatto harbiy kuchdan ham ʻ foydalangan. Bir necha marta u tarixiy rasmlarni Yopiq shaharga olib kirganda ularni o g irlik yoki yong indan himoya qilish bilan izohlagan. ʻ ʻ ʻ Imperatorning ulkan badiiy kolleksiyasi hayotining muhim qismiga aylandi; u sayohatlarida landshaft rasmlarini haqiqiy manzaralar bilan taqqoslash yoki u yerga har safar tashrif buyurganida yozib borish uchun, o zi yashagan saroylardagi ʻ maxsus xonalarga osib qo yish uchun o zi bilan olib yurardi. ʻ ʻ “Shuningdek, u Son sulolasi imperatorlari va Min sulolasining savodxon rassomlaridan namuna olib, imperator kolleksiyasi rasmlariga muntazam ravishda she riy yozuvlar qo shib ʼ ʻ bordi. Yozuvlar ishlash uchun ajralib turadigan belgi va uning imperator sifatidagi rolining ko zga ko rinadigan belgisi edi. Imperator Syanlunga xos bo lgan yozuv ʻ ʻ ʻ turi bo lib, u o zi uchun ishlab chiqqan san at asarlari bilan ishlashning o ziga xos ʻ ʻ ʼ ʻ ko rinishlarini ochib beradi. Uzoq vaqt davomida u o zi uchun alohida ma noga ʻ ʻ ʼ ega bo lgan bir qancha rasm yoki xattotlik asarlarini to pladi, har biriga ulardan ʻ ʻ bahramand bo lish holatlari haqida maxsus eslatmalar bilan muntazam ravishda ʻ yozib bordi va ulardan deyarli kundalik sifatida foydalandi 7 . Xususan, imperator Syanlun aqliy tarbiya zalidagi kichik xonada joylashgan Uch nodirlik zalida (Sanxitang) uchta xattotlik asari: Jin sulolasidan Vang Xizji tomonidan Qor yog gandan keyin o z vaqtida tozalash, Kuzning o rtasi, uning o g li Van Syanji va ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Vang Xungamansub “Boyuanga maktub” asarlarini saqlagan. Imperator kolleksiyasidagi bir necha ming nefrit buyumlarining aksariyati o zining hukmronlik davriga tegishli. Imperator, shuningdek, kulolchilik ʻ buyumlaridan tashqari qadimiy bronzalar, bronza oyna va muhrlarni yig ishga ham ʻ alohida qiziqish bildirgan. Uning hukmronligi davrida kulolchilik va amaliy san at, ʼ masalan, sirlash , metallga ishlov berish va laklash kabi turlar gullab-yashnagan. 7 Дубровская Д.В. Миссия иезуитов в Китае. М.: КРАФТ+ИВРАН, 2001. C 254. 11 Sonlar Sin armiyasini mag lubiyatga uchratdi. Sin imperiyasi Lê Chiêu Thốngniʻ qo llab-quvvatlash fikridan qaytdi va uning oilasi Vetnamda qamoqqa olindi. ʻ Sinlar yana 90 yil davomida Vetnam ichki ishlariga aralashmadi. Janubdagi muvaffaqiyatsizliklarga qaramay, umuman olganda, imperator Syanlun imperiya chegaralarini harbiy yo l bilan kengaytirishi allaqachon ʻ muvafaqqiyatlarga erishib, Sin imperiyasining hududi deyarli ikki baravar oshgan va ko plab xan bo lmagan xalqlarni, masalan, ʻ ʻ uyg urlar ʻ , qozoqlar , qirg izlar ʻ , Evenklar va mo g ullarni ʻ ʻ birlashtira olgan edi 5 . Bu yurishlarning barchasi juda qimmatga tushib, Imperator xazinasidagi deyarli barcha mablag lar harbiy yurishlarga sarflab yuborildi. ʻ Urushlar muvaffaqiyatli bo lgan bo lsa-da, ular keng ko lamli emas edi. Sin armiyasi ʻ ʻ ʻ sezilarli darajada kuchsizlanib ketdi va ba zi hollarda dushman bilan to qnash ʼ ʻ kelish qiyin kechdi: Jinchuan tepaligidagi xalqlarga qarshi yurish 2-3 yil davom etdi. Dastlab Sin qo shinlari tor-mor qilindi, ammo keyinchalik Yue Chjungqi (Yu ʻ Fey avlodi) vaziyatni o z qo liga oldi. Jung orlar bilan juda qattiq janglar bo lib ʻ ʻ ʻ ʻ o tdi va har ikki tomondan ham katta yo qotishlarga sabab bo ldi. ʻ ʻ ʻ 1765-yilda uyg ur ayollari manjur amaldori Suchengning xizmatkorlari va ʻ o g li tomonidan zo rlanganidan keyin ʻ ʻ ʻ uyg ur ʻ musulmonlarining manjurlarga qarshi qo zg oloni sodir bo ldi. ʻ ʻ ʻ Ush musulmonlari manjur amaldori Sucheng va uning o g li tomonidan bir necha oylar davomida uyg ur musulmon ayollarini ʻ ʻ ʻ zo rlangani uchun uzoq vaqtdan beri Sucheng va o g lidan qasos olish va ularni ʻ ʻ ʻ halok etishni istashayotgani aytiladi. Manjur imperator Syanlun uyg urlarning ʻ qo zg olon ko targan shahrini qirg in qilishni buyurdi. Sin qo shinlari barcha ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ uyg ur bolalar va ayollarini qul qilib, uyg ur erkaklarini qirg in qildi. ʻ ʻ ʻ [14] Manjur askarlari va manjur amaldorlari uyg ur ayollarini muntazam zo rlashlari uyg ur ʻ ʻ ʻ musulmonlari orasida manjurlar hukmronligiga qarshi qattiq nafrat va g azab ʻ uyg otgan. ʻ Jahongir Xo ʻ ja qo ʻ zg ʻ olonidan avval manjurlarning yana bir amaldori Binjin 1818-1820- yillarda Qo ʻ qon oqsoqolining musulmon qizini zo ʻ rlagan . Sinlar uyg urlar orasida o z hukmronligiga qarshi nafrat tarqalishiga yo l qo ymaslik ʻ ʻ ʻ ʻ 5 Шоссанд Д. Китай в XVIII веке. Расцвет империи Цин / Дамьен Шоссанд. – М., 2016, с. 22-25. 9 Kirish Kurs ishining dolzarbligi. Ikki ming yildan ortiq davom etgan Xitoy tarixi bir maromda rivojlanish bo lmagan. Shunday qilib, oxirgi Sin sulolasi davri (1644-ʻ 1911) odatda adabiyotshunoslikda Hitoy an'anaviy adabiyoti uchun samarasiz deb hisoblanadi Xitoy she'riyatining yorqin gullab-yashnashi yoki madaniy davri bo lmagan davlat to ntarishi, masalan, Tan davri bilan taqqoslaganda. Rasmiy ʻ ʻ baholarda so nggi sulola davridagi adabiy yutuqlar juda ko p edi tushunmovchilik ʻ ʻ yoki noto g ri tushunchalar natijasida yuzaga keladigan nomuvofiqliklar, natijada ʻ ʻ ko plab tanqidchilar uzoq vaqt davomida Sin she'riyatini deyarli beparvolik bilan ʻ qarashdi. Ushbu tushunmovchilikning sabablari bor tarixiy xarakter. Xitoy adabiyotida Yuan davridan (1271-1368) boshlab yangi janrlar — dramaturgiya (dinastiya) faol rivojlanmoqda va takomillashtirilmoqda Yuan) va roman (ming sulolasi, 1368-1644). Ushbu janrlarda ijod qilgan mualliflar, tabiiyki, ular o zgargan estetik ʻ talablarga javob berishga intildilar. Sin tili haqida gap ketganda, ko pchilik o liy ʻ ʻ ma'lumotli xitoyliklar va oddiy kitobxonlar odatda romanlarni chaqirishadi (masalan, uyqu qizil teremda Cao Syuetsin) va pyesalar (masalan, shaftoli gullari bilan fan kun Shanjen) tomonidan yaratilgan. Shunday qilib, Agar olti sulola davrida Tan va Sun davri she'riyati doimiy takomillashtirildi, uning badiiy shakllari doimiy ravishda o zgarib turdi, keyin Yuan davridan boshlab bu jarayon ʻ sezilarli darajada sekinlashdi, vaqt o tishi bilan so nggi uchta sulola — Yuan, ʻ ʻ Ming va Sin she'rlarini ko rib chiqishga imkon berdi adabiy jarayonning ʻ periferiyasi sifatida ko proq soyada qolib ketgan janrlar. Shunga qaramay, bu davr ʻ she'riyati, o sha paytda adabiy hayotning muhim va o ziga xos hodisasi va merosi ʻ ʻ bolib qoldi. Kurs ishining o rganilganlik darajasi ʻ . XVII — XX asr boshidagi tadqiqotchilari cheklangan umumiy fikrga ko ra, badiiy qiymatga ega bo lgan ʻ ʻ narsalarni o rganish — prozalar: novellalar (Pu Sunlinning tulki sehrlari), romanlar ʻ (norasmiy tarix konfutsiylar u Tszintszi, qizil teremdagi tush Syanlun). Faqat Sin davrining eng mashhur imperatorlariga asarlari bag ishlangan. Rossiya sinologlari. ʻ Yetmishinchi yillarda bir qator maqolalar chop etilgan, Sin davrining alohida 2 Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar. I.1 Ergashev. Sh. Jaxon Tarixi. № 4 – T. I.2 Агеева, Р.А. Страны и народы: происхождение названий. М .: Наука , 1990. I.3 Бобров Л. А., Худяков Ю. С. Вооружение и тактика кочевников Центральной Азии и Южной Сибири в эпоху позднего Средневековья и раннего Нового времени (XV – первая половина XVIII в.). СПб., 2008. I.4 Дубровская Д.В. Миссия иезуитов в Китае. М .: КРАФТ + ИВРАН , 2001. I.5 Кунсткамеры Габсбургов. Магия природы и механизм вселенной. Из собраний Музея истории искусств, Вена / Перевод с немецкого. М.: Художник и книга, 2005. I.6 Непомнин О. Е. История Китая: Эпоха Цин. XVII — начало XX века . — М.: Восточная литература , 2005. I.7 Панофский Э. Этюды по иконологии: Гуманистические темы в искусстве Возрождения / пер. с англ. Н.Г. Лебедевой, Н.А. Осминской. СПб.: Азбука-классика, 2009. II. Qo shimcha adabiyotlar.ʻ 2.1 Неглинская М.А. Шинуазри в Китае: цинский стиль в китайском искусстве периода трех великих правлений (1662–1795). М.: Спутник+, 2012. 2.2 Хуанчао лици туши (Образцы предметов ритуальной утвари царствующей династии). Б. м., 1766. Т. 1–7. 2.3 Яковлева Л.А. Швейцарские часы и табакерки XVII–ХХ века. Художественная эмаль в собрании Эрмитажа. СПб.: Славия, 1997. 2.4 Шоссанд Д. Китай в XVIII веке. Расцвет империи Цин / Дамьен Шоссанд. – М., 2016. 2.5 Цяньлун // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов . — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017. III . Internet malumotlari toplami 26 ham saroy rassomi edi. U Kastiglyon va Ignatius Sishelbart bilan birgalikda Battle Copper Prints ni ishlab chiqdi Syanlun imperatorligi davrida Turpan shahrida jung orlarga qarshi kurashdaʻ Sindan yordam olish maqsadida Sin imperiyasi vassaliga aylangan uyg urlar ʻ yetakchisi Emin Xo ja xotirasi uchun Emin minora quriladi. ʻ So nngi yillari ʻ Hukmronligining so nggi yillarida imperator Syanlun kuch ʻ va shon-shuhratdan mahrum bo ldi. O z hukmronligidan mag rurlanib, ʻ ʻ ʻ xotirjamlikka berildi va Yu Minchjon va Heshen kabi fikri buzuq amaldorlarga ishona boshladi 12 . Xeshen eng yuqori martabali vazir bo lib, o sha paytda imperator Syanlun ʻ ʻ unga juda ishongani sababli, mamlakatning kundalik boshqaruvi uning qo lida ʻ qoldi, imperatorning o zi esa san at, hashamat va adabiyot bilan mashg ul edi. ʻ ʼ ʻ Xeshen imperator Jyaqin tomonidan qatl etilganida, Sin hukumati Xeshenning shaxsiy boyligi Sin imperiyasi xazinasidan ko p ekanligini aniqladi. Jumladan, 900 ʻ million kumush tael, Sin imperator saroyining jami 12 yillik g aznasiga teng edi. ʻ Imperator Syanlun o z hukmronligini taxminan 33.95 million tael xazina ʻ bilan boshlagan edi. Hukmronligining eng yuqori cho qqisida, taxminan 1775- ʻ yilda, hatto soliqlar bilan ham xazina miqdori 73,9 million kumush taelga yetdi. Biroq, amaldorlar tomonidan uzoq muddatli o g irlik va korrupsiya, janubga ʻ ʻ tez-tez harbiy yurishlar, ulkan saroy inshootlari, ko plab urush va qo zg olon ʻ ʻ ʻ xarajatlari, shuningdek, o zining g ayrioddiy turmush tarzi kabi ko plab omillar ʻ ʻ ʻ xazinaga jami 150,2 million kumush taelga tushdi. Bu imperatorning keksaligi va siyosiy islohotlarning yo qligi bilan birgalikda Sin imperiyasining bosqichma- ʻ bosqich tanazzulga uchrashini va natijada halokatini boshlab berib, uning shonli va yorqin siyosiy hayotiga soya soldi XVIII asrning o rtalarida Yevropa davlatlari allaqachon rivojlanib ʻ borayotgan tashqi savdo hajmini oshirish va Xitoy qirg og ida portlar ochish uchun ʻ ʻ bosim o tkaza boshladilar. Bu talablarga qarib qolgan imperator Syanlun qarshilik ʻ ko rsatdi. 1793-yilda qirol Jorj III o z so rovlarini to g ridan-to g ri Pekindagi ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 12 Яковлева Л.А. Швейцарские часы и табакерки XVII–ХХ века. Художественная эмаль в собрании Эрмитажа. СПб.: Славия, 1997. C 94. 19 Xulosa qilib aytganda Sin imperiyasi yani Manjurlar tarixini o rganishʻ dolzarb ko rinadi, chunki ushbu sohada maxsus tadqiqotlar o tkazilmagan. Manjur ʻ ʻ tarixi maxsus tadqiqot ob'ekti, ularni o rganish esa shubhasiz qiziqish uyg otadi. ʻ ʻ Shunga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, mavjud bo lgan Manjur joy nomlari ʻ soni va hozirgi vaqtda ular juda kam ishlaydi, chunki ularning aksariyati yo q ʻ bo lib ketgan, ko pchilik Xitoyning boshqa sulolari bilan almashtirildi. Bu, ʻ ʻ shubhasiz, o rganish muammolari bilan bog liq. Geografik nomlar bo yicha ʻ ʻ ʻ material to plash uchun, nafaqat geografik, balki Manjur onomastikasini o rganish ʻ ʻ sohasi sifatida o rganish uchun murojaat qilish kerak XIX-asr va undan oldingi ʻ davr manbalarini o rganish kerakli nomlar tilga olinadi, chunki ular allaqachon ʻ belgilangan vaqtda chiqib ketgan bo lishi mumkin foydalanish va Xitoy nomlari ʻ bilan almashtiriladi yoki faqat orasida ishlatilgan ko p hollarda ikki tilli bo lgan ʻ ʻ manchjurlar. Ob'ektlarni tadqiq qilishning o ziga xos xususiyati o rta asr Xitoyining ʻ ʻ qurollari va o rganilgan namunalar bo yicha ma'lumotlar bazasini shakllantirish ʻ ʻ imkoniyatlari juda kengdir. Arxeologik tadqiqotlar ma'lumotlari va yozma manbalardan tashqari, o rganishda muhim rol o ynaydi ʻ ʻ Xitoy xalqlarining qurollari va harbiy ishlari, Markaziy va Shimoliy Osiyo, Xitoy, Rossiya va Xitoyning keng muzey fondini o rganish istiqbolli yo nalish ʻ ʻ hisoblanadi. Markaziy Osiyo davlatlari. Foydalanilgan adabiyorlar ro yhati: ʻ 25 Sin armiyasi tomonidan qirib yuborilgan. Mazkur holatlarni Maykl Edmund Klark nafaqat Jung or davlatining, balki jung orlarning ham xalq sifatida butunlay yo qʻ ʻ ʻ qilinishi deya ta riflagan. ʼ Tarixchi Piter Perdu jung orlarning qirib tashlanishi ʻ imperator Syanluntomonidan olib borilgan aniq qirg in siyosati natijasi ekanligini ʻ ta kidlaydi. ʼ Jung or genotsidi 1776-yilda Jinchuan Tibet xalqining Sinlar tomonidan ʻ qirg in qilinishi bilan taqqoslanadi, bu voqea ham imperator Syanlun davrida sodir ʻ bo lgan. ʻ G olib qo shinlar Pekinga qaytib kelgach, ular sharafiga bayram ʻ ʻ madhiyasi kuylanadi. Madhiyaning manjur tilidagi versiyasi Amoit tomonidan yozib olinib, Parijga yuborilgan Sin imperiyasi Xanlin akademiyasining a zolari Chjao Yi va Jiang Yongjini ʼ Harbiy arxiv boshqarmasiga jung orlarni ʻ tinchlantirish strategiyasi (Pingding Zhunge er fanglue) tuzish uchun yolladi.Imperator Syanlunni Chjao Yi “XVIII asr ʼ tinchlik va farovonlik” manbai sifatida tasvirlaydi. Knyaz Ching unjav boshchiligidagi Xalxa mo g ul qo zg olonchilari jung or ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ boshlig i ʻ Amursana bilan ittifoq tuzib, jung orlar bilan bir vaqtda Sin imperiyasiga ʻ qarshi qo zg olon ko taradi. Sin qo shini qo zg olonni bostirib, Ching unjav va ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ uning butun oilasini qatl qildi. Bu davr mobaynida Tibetga mo g ullarning aralashuvi va ʻ ʻ Mo g ulistonda ʻ ʻ Tibet buddizmining tarqalishi davom etdi. 1750-yilgi Lxasadagi qo zg olondan so ng, imperator Syanlun Tibetga qo shin yubordi va Sinning ʻ ʻ ʻ ʻ mavjudligini saqlab qolish uchun Dalay Lamani Sin aholisi va garnizoni ustidan Tibet hukmdori sifatida mavqeini mustahkamladi. Bundan tashqari, Nepal va Gurxalarga qarshi harbiy yurishlar imperatorni har ikki tomonni bo ysundirishdek ʻ og ir mas’uliyatga majbur qildi ʻ 3 . 1751-yil 23-yanvarda 1750-yilda Lxasada Singa qarshi qo zg olonda ʻ ʻ qatnashgan tibetlik isyonchilar Sin manjur generali Bandi tomonidan o ldirildi. ʻ Olti nafar tibetlik isyonchilar yetakchilari va tibetlik isyonchilar rahbari Blo-bzan- bkra-sis qiynab o ldirildi. Tibet isyonchilarining qolgan rahbarlari osildi va ʻ boshlari tibet xalqi ko rishi uchun ustunlarga osib qo yildi. Sinlar ʻ ʻ 3 Непомнин О. Е. История Китая: Эпоха Цин. XVII — начало XX века . — М.: Восточная литература , 2005. 6 MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………….…4-5 I bob. Xunli (Syanlun) hukmronligi yillarida Sin imperiyasi………………6-16 II bob Xunli (Syanlun) ni Islomga qarshi qonunlari..................................17-26 Xulosa …………………………………………………………………….…........27 Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxatiʻ ……………………..............28-29

Xunli (Syanlun) hukmronligi

Купить