Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.0MB
Xaridlar 4
Yuklab olingan sana 07 Avgust 2023
Kengaytma pptx
Bo'lim Slaydlar
Fan Tarix

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

XX asr 80-yillari o’rtalarida respublikada ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotidagi inqirozli holat

MAVZU: X X asr 80-yillari o’rtalarida R espublikada ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotidagi inqirozli holat Reja:1.20 asr nin g 80 -yil lar i òrt ala rida res pub lik ada gi ij tim oiy- siyo siy ,iqti sod iy v a ma' nav iy h ayo tdag i in qir ozli hol atla r. 2.M ark azn ing Ò zbek isto nda am alg a o shir ilga n q ata ĝ on s iyo sati "Pa xta ish i "," Ò zbek ish i"n oml i ko mp aniy ala r. 3.Ah oli tur mus h ta rzin ing yo mon las huv i.Or ol f ojiy asi .Fa rĝona voq eal ari. 4.I.K ar imo v Ò zbek isto nni ng biri nch i pr izid enti .Mu sta qilli k de kla rats iya si v a unin g a ham iya ti. Mamlakatimizda so’ngi 29 yil ichida erishgan yutuq va marralarimizni holis va munosib baholash uchun mustaqillik ostonasida ijtimoiy-siyosiy hayot qanday murakkab vaziyatda bo’lganini, bu vaziyatni tubdan yangilangan yo’nalishga burib yuborish uchun ulkan donishmandlik va jasorat , insoniylik va ezgulik tamoyillariga yo’g’rilgan, ko’pchilikka ibrat va namuna bo’ladigan vazmin siyosat talab etilganini esga olishimiz va o’zimizga aniq tasavvur etishimiz muhimdir. Demak mamlakatimiz mustaqillikka erishishi arafasida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy holatlarning fojiali tus olishi, qaror topgan xo’jalik, ishlab chiqarish va moilaviy aloqalarning butunlay izdan chiqishiga barham berish, ishsizlikning yanada kuchayishiga yo’l qo’ymaslik nihoyatda muhim zaruriyat edi. Quyidagi muammolarning negizi, ularning mohiyat mazmunini hal etishdek mas’uliyatli ish Respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov zimmasida edi yurtboshimiz bu murakkab muammolarni o’z donishmandligi sababli samarali hal etdi. O’zbekiston mustaqillikka erishish arafasida mamkakatdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat murakkab jarayonni boshidan kechirayotgan edi 50-80 yillarning birinchi yarmi vatanimiz tarixidagi eng murakkab davrlardan biridir.Bir tomondan mehnatkashlarning fidokorona mehnati tufayli respublika iqtisodiyoti rivojlandi.Ikkinchi tomondan, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy hayotda muammolar, noxush holatlar to’planib borib pirovardida inqirozli vaziyatni keltirib chiqardi.2 Mamlakatimizda iqtisodiy rivojlanish batamom to’xtab qolmagan bo’lsada, siljish suratlari tobora pasayib sekinlashib bordi.Biroq 1956-yilda ijtimoiy hayotda iqtisodiyotni qayta qurish demokratik jamiyatni yara ti sh uchun urinishlar bo’ld i. Bu urinishlar nat i jasida jamiyatda biroz bo’lsada boshqaruv respublika ixtiyoriga berildi. Demokratlashgan jamiyat vujudga kela boshladi, korxona va tashkilotlarda xo’jalik mustaqilligi kengaytirildi, boshqaruv apparati qisqardi va shu kabi bir qator o’zgarishlar jamiyatning barcha qatlamlariga yetib bormadi va konservativ kuchlarning qarshiligiga duch keldi. Jamiyatning siyosiy ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuzaga kelgan inqirozli holatning sabablari va ildizi fikrlashning orqada qolganligida, muayyan tarixiy sharoitga yetarli siyosiy baho bera olmaganlikda edi. Barcha ishchilar misol uchun vrach va sanitar bir xil maosh olardi. Natejada aholining mehnatga bo’lgan qiziqishi pasayib bordi bu esa unumning pasayishiga olib keldi, mazkur holat yillar davomida o’sib bordi mahsulot tanqisligini keltirib chiqardi. Bu holatni biz nafaqat ishchilar haqqi masalasida balki jamiyatning har bir ko’rinishida ko’rishimiz mumkin. Jumladan sog’liqni saqlash va xalq maorifi sohalarida ham ko’rib o’tishimiz mumkin. Davlat budjetidagi mablag’ bu o’z navbatida ushbu sohalardagi moddiy texnik bazasining eskirishiga, ta’lim jarayonini va aholining tibbiy yordam olishining yomonlashuviga olib keldi. Mahalliy rahbarlar faqat nomiga qo’yilgan asosiy ish mahalliy rahbar bo’lmagan ikkinchi rahbar qo’lida edi. Kadrlar tanlashda O’zbekistonning hech qanday o’rni va roli bo’lmagan. Bu haqidagi quyidagi I.Usmonxo’jayevning iqrori nihoyatda ahamiyatlidir: “Bir so’z bilan aytganda, hamma narsani markaz hal qilardi. U nima desa, shu bo’lardi.Hattoki obkomning bo’lim boshlig’idan tortib, raykomning birinchi kotibigacha Moskva ixtiyorida turardi.Moskva topshirig’iga ko’ra 40 yoshdan oshgan kishi raykomning birinchi kotibi, 50 yoshdan oshgan kishi esa obkomning birinchi kotibi bo’la olmasdi.U har qancha ishbilarmon bo’lsin, baribir Moskva uning nomzodini o’tkazmasdi”. Kadrlarni tanlash ish o’rinlariga va lavozimlarga qo’yishda xodimning ish qobiliyati, ishbilarmonligi, saviya darajasi, o’z sohasining chuqur bilimdonligi va kasb mutahassisligi kabi zarur belgilar hal qiluvchi rol o’ynamasdi. Balki hodimlarning rus tilini qay darajada bilishi, Markazga shaxsan sadoqatliligi va “baynalminalligi” hisobga olinar edi. Mustamlakachilik va milliy tahqirlash siyosatining yorqin ko’rinishlaridan biri O’zbekiston KP MQning 1984-yil iyunida bo’lib o’tgan XVI Plenumidan so’ng Markazdan respublikaga yuborilgan “kadrlar desanti” bo’ldi. Bu hodimlar O’zbekiston Kompartiyasining faoliyatiga musaffo oqim baxsh etmoqdalar, eng yirik partiya tashkilotlarining tajribasini jamlab, undan foydalanishga yordamlashmoqdalar” deb maqtanar edi I.Usmonxo’jayev O’zbekiston KPsining XXI syezdidagi hisobat ma’ruzasida. Bu “desantchilar” respublikada sovet, huquq targ’ibot idoralarda rahbarlik lvozimlarida ishladilar va “layoqatsiz” kadrlar o’rnini egalladilar. Xuddi shu jarayon O’zbekistondan ham Rossiya Federatsiyasiga xodimlar “rejali” jo’natilgan. Ammo Markazdan kelgan xodimlar faqat rahbar lavozimlariga joylashtirilgan bo’lsa, O’zbekistonlik kadrlar faqat qora mehnat zonalarida ishlish va ish o’rganish uchun yuborilgan O'rta Osiyo, ayniqsa O'zbekiston qishloq xo'jaligining "Paxta" xomashyo kompleksi atrofida rivojlantirishi bu yillarda o'z salbiy ta'sirini ko'rsata boshlagan edi. Yillar davomida partiyaning paxta hosildorligini oshirish uchun ketma - ket berib kelgan besh yillik rejalari yerlarning chala o'zlashtirib, belgilangan vaqtda "topshirishga", yerning meliorativ holatini buzilishiga, ketma - ket bir xil ekinlar ekib, katta miqdordagi sarf -harajat qilinishiga sabab bo'la boshladi. Biroq, bu sarf - harajatlar o'zini oqlamas, markaz esa besh yillik paxta planini bajarishni qat'iy turib talab qilar edi. Natijada olinadigan real daromad to'liq bo'lmas, buyruqbozlik, qattiq nazorat, tazyiq o'tkazish kuchayib borar, kamomad, o'g'rilik, ichki nazorat va hisob - kitobning to'g'ri yo'lga qo'yilmaganligi ortib borar edi. Bu holatlar butun mamlakatda qo'shib yozish degan illatlarni kuchaytirib yubordi. X.Yunusovaning ilmiy tadqiqot ishida ta'kidlanishicha, SSSR FA olimlari o'tkazgan hisob - kitoblarga ko'ra, qo'shib yozishlar butun mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotning 3 foiziga teng bo'lgan. Xomashyo yetkazish sohalarida esa, qo'shib yozishlar 5 foizdan 25 foizgacha bo'lgan. Mamlakat iqtisodiyotidagi holatlar boshqa ittifoqdosh respublikalarda ham ko'zga tashlanadi. Masalan, 1977- yilda Belorussiya SSRda qo'shib yozishga yo'l qo'yilganligi uchun 1075 kishi jinoiy javobgarlikka tortilgan. Tojikiston SSRning Leninobod viloyatidagi qurilish tashkilotlarida 1983 - 1984 yillarda 700 ming rubllik qo'shib yozishga yo'l qòyishlar aniqlangan. Paxta ishi", "qo'shib yozishlar" masalasi ham aslida 1983- yilda boshlangan. O'zbekiston Kompartiya MQsining XVI Plenumi va unda Inomjon Usmonxo'jayevning Markazdan O'zbekistonga kadrlar bilan "yordam berish"ni so'rab qilgan murojatidan so'ng bu ish avj oldi. O'zbekistonga yuzlab, minglab kadrlar yuborildi. Bular - Anishchev, Ogarok, Klepikov, Satin, Nesterenko, Buturlin, O.Gaydanov, E.Didarenko, Lyubimov, Kalinichenko, Korolyov, Maydanyuk, Mavrin, Litvinenko, Ivanov, Galkin, Kartashyan va boshqalardir. "Paxta ishi" bo'yicha juda ko'p guruhlar tashkil qilindi. Mahalliy xalqning "harakter va psixologiyasi"ni yaxshi bilgan amaldorlar bu guruhlarga tub yerlik prokuror va tergovchilarni bosh qilib, ularga "yaxshi konsultatsiya"lar berdilar va shu tariqa sopini o'zidan chiqardilar. 1989-yilning mayida Farg‘onada o‘zbeklar va mesxeti turklari o‘rtasida dahshatli qirg‘inga aylangan ommaviy to‘qnashuvlar boshlanib ketdi, butun Farg‘ona olov ichida qoldi. Ziddiyat to‘lqini o‘sha kezlar respublika aholisining qariyb yarmi yashayotgan Farg‘ona vodiysini butunlay o‘z domiga olishi mumkin edi. Farg‘ona hodisalari payti 100 dan ziyod kishi qurbon bo‘ldi, mingga yaqin inson jarohatlandi . Qayd etilishicha, ana shunday mushkul pallada Islom Karimov respublika rahbari etib saylandi. Saylanganidan keyin u zudlik bilan Farg‘onaga bordi. Islom Karimov O‘zbekistonning turli hududlarida alanga olayotgan millatlararo ziddiyatlarni bartaraf etish bo‘yicha dadil va mardonavor chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Shu tariqa u 1990 yil fevral-mart oylarida Bo‘ka va Parkentda, 1990 yil iyun oyida O‘shda qonli etnik ixtiloflarning oldini oldi. Prezident Islom Karimov O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarning teng huquqliligini ta’minlash, ham «titul» millat, ham milliy ozchiliklar manfaatlarini himoya qilishga alohida e’tibor qaratdi», deyiladi maqolada. Birinchi prezident tomonidan islom dinining qayta uyg‘onishi, qolaversa, mamlakatdagi barcha konfessiyalarning erkin faoliyat yuritishiga g‘amxo‘rlik ko‘rsatilgani bu borada ulkan ahamiyat kasb etdi. 19 8 9- y il 23 -i yu n k u n i O ’zb e ki st on ko m p a rti ya s i M Q ni n g XI V Pl en u m id a I slo m A bd u g ’a ni ye v ic h Ka rim o v O ’z b ek is to n ko m p a rti ya s i M Q ni n g bi ri nc h i k o ti bi e ti b sa y la nd i. B o ’la ja k yu rt b os h im iz bo s hl iq y a ng i ra h ba riy at m illa ti m iz n in g o’ z- o ’z in i an g la sh i ku c h ay ib b o ra y ot g an li gi ni il k b or e ti ro f et ga n .X a lq im iz as ri y or zu -um id la ri e rk in f ar o vo n li k uc h un ku ra s hi sh m ill iy m u st a qi lli kk a e ri sh is h to m o n z a ba rd a st qa d am la r t a sh la n d i. O’ zb e k x al qi h ay o ti da m uh im o ’z ga rish lar s od ir b o ’l a bo s h la di . Bu t u b o ’zg a ri sh la rda n b ir in i k a d rla rni t an la s h, jo y -j oy ig a qo ’y is h v a ul a rn i t a rti b la sh m as a la la rid a m illi y m an faa td o rl ik n i t a’ m in la s hd a g i q a ro r va f a rm o n la rd a ko ’r is hi m iz m u m k in . Ze ro, m a h al liy k a dr la r ra h b ar lik la vo zi m la rin i e g al la y bo s h la di la r. Shunday tarixiy voqealardan biri SSR Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasida qabul qilingan “Mustaqillik Dekloratsiyasi” edi. Uning o’rni va ahamiyatiga alohida to’xtash lozim. Dekloratsiyaning qabul qilinishida Respublika Oliy sovetining deputatlari jonbozlik ko’rsatgan.Mustaqillik Dekloratsiyasi 1990 yil 20-iyunda qabul qilindi.Ushbu tarixiy hujjatda shunday deb yozulgan edi. “O’zbekiston bugun o’z hududida mutloq ega va unda yagona hukmron emasligini tan olib, tashqi mustaqillik huquqidan mahrum ekanligini etirof etib, jumxurriyat xalqining tub manfaatlari, uning erki va irodasini ifodalab, hokimiyat manbai xalq ekanligini e’tirof etib, xalq taqdiri va mulkiga egalik huquqi faqat uning o’zigagina berilganligini qayd etib, taraqqiyot yo’lini tanlash faqat xalqning ixtiyorida ekanligini ta’kidlab, ta'riflab bergan. Xulosa qilib aytganda, bu muhim hujjat O’zbekiston o’z taraqqiyot yo’lini belgilashda muhim o’rin egallaydi. Zero, uning asosida boshqa davlatlar bilan aloqa prinsiplarini shartnoma asosida belgilash, o’z nomini erkin e’tirof etish, o’z davlat ramzlarini ta’sis etish va Davlat Konstitutsiyasini ishlab chiqish uchun asos bo’ldi . “ Mustaqillik Deklaratsiyasi” xalqimiz tomonidan katta mamnuniyat mustaqillikka ishonch ruhi bilan kutib olindi.Aynan shu kundan boshlab respublikamizda barcha sohalar jumladan, iqtisodiy-siyosiy ijtimoiy, ma’naviy, madaniy hayotga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina boshlandi O’zbe kisto n mu staqi lligi to ’g’ris idagi Dekl orats iya m uhim tarix iy hujjat bo’li b, ma mlak atim iz o’z davla t mu staqi lligini qo’lga kiritis h uch un a sosiy ustun va t ayanc hdir. Must aqillik tush unch asi o ’zida azald an in soniy atnin g orz u- umid larini , arm an va iztiro blarn i mu jassa m etg an. D arha qiqat , inson tabia tning gult oji sif atida ham isha o zodl ik va xurriy atga intilib yash aydi. U ha mish a har jihat dan o ’zini erkin his q ilishg a, ozod yasha shga , tahl ikasiz turm ush kechi rishg a ehti yoj sezad i.Shu ning uchu n ham kish ilik ta rixi t urli d avrla rda Y er sharin ing b arch a min taqa lari o zodlik uchu n ku rashn i, sha klan turlic ha, m ohiya tan o ’xsha sh b o’lgan xurr iyatg a inti lish hodis alarin i ko’p ko’r gan

XX asr 80-yillari o’rtalarida respublikada ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotidagi inqirozli holat

Sotib olish