XXVII bob. Mudofaa va xavfsizlik - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	137.2KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	09 Oktyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

XXVII bob. Mudofaa va xavfsizlik

Sotib olish

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY
UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
FUQAROLIK JAMIYATI VA HUQUQ TA’LIMI KAFEDRASI
YURISPRUDENSIYA: BIZNES HUQUQI BAKALAVR YO’NALISHI
“DAVLAT HUQUQ NAZARIYASI” FANIDAN
Kurs ishi
Mavzu: XXVII bob. Mudofaa va xavfsizlik
Bajardi:
Ilmiy rahbar:
Toshkent

Mundarija
Kirish ................................................................................................................................................................. 3
I BOB. Eski tahrirdagi konstitutsiyamizda mudofaa va xavfsizlik ....................................................................... 7
I.II. O’zbekiston Respublikasi mudofaa siyosatining asosiy tamoyillari va yo’nalishlari .................................. 12
II BOB. YANGI KONSTITUTSIYADA MUDOFAA VA XAVFSIZLIK ......................................................................... 16
II.I. O’zbekiston Respublikasi mudofaa tizimining konstitutsiyaviy asoslari .................................................... 16
II.II. Yangilangan mudofaa va xavfsizlik tizimi ................................................................................................. 19
Xulosa ............................................................................................................................................................. 24
Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................................................................... 26
2

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Milliy xavfsizlikni ta'minlash mamlakat
mustaqilligini, konstitutsiyaviy tuzumini, hududiy butunligini, iqtisodiy, ilmiy-
texnikaviy va mudofaa qudratini g'ayriqonuniy tajovuzlardan himoya qilishda muhim
o'rin egallaydi. Ushbu maqolada O'zbekiston Respublikasining milliy xavfsizlik
tizimini shakllantirishdagi konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari tahlil qilinadi hamda
ichki va tashqi siyosat bilan o'zaro aloqalari ko'rib chiqiladi.
Ma'lumki, milliy xavfsizlik tizimining asosiy elementlaridan biri - uning
huquqiy asoslari hisoblanadi. Huquqiy asoslar ichida eng muhim va unga poydevor
bo'lib xizmat qiluvchi asos esa konstitutsiyaviy asoslardir. Boisi, huquqiy tartibga
solish sohasi va darajasiga ko'ra eng ahamiyatli qoidalar konstitutsiyaviy normalarda
ifodalanadi hamda ular oliy yuridik kuchga ega bo'ladi. Bejizga tadqiqotchilar
(Petrov, Pushkaryov va boshqalar) xavfsizlik sohasidagi qonunchilik Konstitutsiya
asosida shakllanishi va rivojlanishini alohida ta'kidlamagan.
Asosiy Qonunimiz - O'zbekiston davlatidagi huquqning bosh manbai bo'lib, u
turli qonunchilik sohalarining mushtarakligini, bir butunligini va o'zaro muvofiqligini
ta'minlaydi. Konstitutsiya o'z yuridik kuchiga ko'ra eng oliy huquqiy-normativ hujjat
bo'lib, "huquqiy ehrom"ning cho'qqisida turadi. Undan keyin konstitutsiyaviy qonun
va manbalarda "oddiy" deb qayd etilgan qonunlar o'rin egallaydi.
O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A. Karimov Oliy
Kengashning o'n birinchi sessiyasida Konstitutsiya loyihasi yuzasidan so'zlagan
nutqida: «Hur O'zbekistonimiz tarixida birinchi Konstitutsiyani qabul qilish -
jumhuriyatimizning yangidan tug'ilishidir, haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam
poydevor qurishdir. Konstitutsiyamiz asosiy qonunimiz sifatida davlatni davlat
qiladigan, millatni millat qiladigan qonunlarga asos bo'lishi muqarrar»_deya ta'kidlab
o'tgan.
Demak, qabul qilinadigan har qanday normativ-huquqiy hujjatning o'zagini,
albatta, biron-bir konstitutsiyaviy norma tashkil etadi va hech bir huquqiy norma
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga zid bo'lishi mumkin emas. Xususan,
3

ushbu qoida Konstitutsiyaning 16-moddasi 2-qismida o'z aksini topgan bo'lib, unda
birorta ham qonun yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va
qoidalariga zid kelishi mumkin emasligi qat'iy belgilab qo'yilgan.
Shu o'rinda ta'kidlash joizki, Konstitutsiyadagi bo'lim va boblar "shaxs-
jamiyat-davlat" ko'rinishida batartib, bir butun, yaxlit tizim sifatida joylashtirilgan.
Yana bir e'tiborga molik jihat esa Konstitutsiyada milliy xavfsizlikning barcha
muhim sohalari (iqtisodiy, ijtimoiy, harbiy, siyosiy, ekologik xavfsizlik)ga oid norma
va qoidalar mujassam etilib, milliy xavfsizlik sohasida qabul qilinadigan barcha
normativ-huquqiy hamda konseptual hujjatlarga boshlang'ich asos, mustahkam
fundament bo'lib xizmat qilmoqda.
Yuqoridagi jihatga ko'ra, Konstitutsiyaning har bobi, uning har bir moddasi u
yoki bu darajada milliy xavfsizlikka taalluqlidir. Shu bilan birga, undagi bob va
moddalarni milliy xavfsizlikka bevosita (asosiy) va bilvosita (ikkilamchi) taalluqliligi
jihatidan ham guruhlash mumkindek, fikrimizcha.
Birinchi guruhga - biz milliy xavfsizlikka bevosita taalluqli deb hisoblaydigan
Davlat suvereniteti (I bob), Xalq hokimiyatchiligi (II bob), Konstitutsiya va
qonunning ustunligi (III), Tashqi siyosat (IV), O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
(XVIII), O'zbekiston Respublikasining Prezidenti (XIX), Vazirlar Mahkamasi (XX),
Mahalliy davlat hokimiyati asoslari (XXI) hamda Mudofaa va xavfsizlik (XXVI
Ikkinchi guruhga - milliy xavfsizlikka bilvosita yoki ikkilamchi taalluqli
bo'lgan Fuqarolik (VI bob), Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari
bob);
(VII-IX boblar), Jamiyatning iqtisodiy negizlari (XII), Oila (XIV), O'zbekiston
Respublikasining sud hokimiyati (XXII) kabi boblarni kiritamiz.
Mazkur yondashuvdan kelib chiqqan holda, quyida ularga to'xtalib o'tishga
harakat qilamiz.
Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi "O'zbekiston -suveren
demokratik respublika" ekanligini e'lon qiluvchi normadan boshlanadi (1-modda).
Chunki, davlat - xalqaro munosabatlar, halqaro huquqning asosiy va mustaqil
subyekti hisoblanib, hududiy ustuvorlik hamda xalqaro munosabatlarda mustaqillikni
4

belgilab beruvchi suverenitet (davlatning muhim belgisi) sohibi ekanligi bilan ajralib
turadi. O'zbekiston Respublikasi o'zining milliy-davlat va ma'muriy-hududiy
tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining tizimini belgilaydi, ichki va
tashqi siyosatini amalga oshiradi. O'zbekistonning davlat chegarasi va hududi daxlsiz
va bo'linmasdir.
Shu bilan birga, O'zbekiston xalqi davlat hokimiyatining birdan bir manbai
bo'lib, O'zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko'zlab va
Konstitutsiya hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar
tomonidangina amalga oshiriladi. Qolaversa, davlatning butun hududida oliy davlat
organi tomonidan chiqarilgan Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligi davlat
hokimiyatining oliyligini bildiruvchi asosiy belgi sifatida tan olinadi. Sababi,
Konstitutsiyaning birorta qoidasi O'zbekiston Respublikasi huquq va manfaatlariga
zarar yetkazadigan tarzda talqin etilishi, birorta ham qonun yoki boshqa normativ-
huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas.
Kurs ishi mavzusini o’rganilganlik darajasi: Xabaringiz bor yangi tahrirdagi
konstitutsiyamiz qabul qilinganligiga ko’p bo’lmadi. Shu nuqtai nazardan yangi
konstitutsiyamizning sharhi va unga tegishli adabiyotlar hozircha yetarli emas. Biroq
M.X.Baratov, S.B.Boboqulov, I.B.Zokirov, B.I.Ibratov, O.Oqyulov,
H.R.Rahmonqulov, SH.N.Ro’zinazarov kabi olimlarimiz tomonida mavzuga doir
qator uslubiy qo’llanmalar turli yillarda chiqarilgan.
Kurs ishining maqsadi va vazifasi:
- O’zbekiston Respublikasining mudofaa va xavfsizlik tizimining nazariy
jihatdan o rganish.ʻ
- O’zbekiston Respublikasining Mudofaa va xavfsizlik tizimini huquqiy
jihatdan tahlil qilish;
- O’zbekiston Respublikasining mudofaa va xavfsizlik tizimining o ziga
ʻ
xosligini o rganish;
ʻ
- O’zbekiston Respublikasining mudofaa va xavfsizlik tizimining eski va yangi
konstitutsiyamizda ifodalanishidagi farqlar.
5

Kurs ishining obyekti: Eski va yangi kostitutsiya, konstitutsiyaviy
adabiyotlar;
Kurs ishining predmeti: Eski va yangi kostitutsiyadagi O’zbekiston
Respublikasining Prezidentligini o rganish.ʻ
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan
mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda
O’zbekistonning o’rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda tutgan
mavqyeini o’rganish uchun asos qilib olish mumkin. O’rganish natijalari o’quv
yurtlarida mavzuga oid ma'ruzalarni o’qitishda ma'lumot sifatida foydalanish
mumkin.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi 2ta bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro yxatidan iborat.
ʻ
6

I BOB. Eski tahrirdagi konstitutsiyamizda mudofaa va xavfsizlik
Suverenitet sohibi sifatida O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning
ipso facto to'la huquqli subyektidir. Bu holat konstitutsiyaviy norma tariqasida
davlatimiz Konstitutsiyasida belgilangan. (17-modda). Shu bilan birga, O'zbekiston
Respublikasining boshqa davlatlar bilan o'zaro munosabatlarining konstitutsiyaviy
asoslari sifatida quyidagilar ta'kidlanadi:
• mustaqil va suveren davlat hisoblangan O'zbekiston Respublikasi zimmasiga
uning roziligisiz xalqaro huquq prinsiplari va normalari bilan bog'liq boshqa
majburiyatlar yuklatilmasligi, O'zbekiston Respublikasi hududida davlat
hokimiyatining cheklanmasligi va hech bir xalqaro huquq subyektining bunga
aralashishga haqli emasligi;
• davlatlarning suveren tengligi va chegaralar daxlsizligini hurmat qilish;
boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; nizolarni tinch yo'l bilan hal etish;
kuch ishlatmaslik, kuch bilan tahdid solmaslik va boshqalar.
Konstitutsiyada eng muhim o'rinlardan biri - O'zbekiston Respublikasida
davlat hokimiyatining tashkil etilishi masalasiga ajratilgan bo'lib, u bilan bog'liq
munosabatlar "Davlat hokimiyatining tashkil etilishi" deb nomlangan beshinchi
bo'limida bayon etilgan. Fikrimizcha, Konstitutsiyaning mazkur bo'limi (19-26-bob,
76-126-moddalar) milliy xavfsizlikning "davlat xavfsizligi" darajasi bilan bevosita
bog'liqdir 1
.
Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasiga
muvofiq, mamlakatimizda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati
tarmoqlari mavjud. Hokimiyatning har bir tarmog'i, birinchidan, Konstitutsiya
doirasida belgilangan vakolatlarni amalga oshiradi va boshqa hokimiyat tarmog'ining
funksiyasini tashkil etuvchi vazifalarni bajarishga haqli emas; ikkinchidan, hokimiyat
tarmoqlari mustaqil bo'lib, ular bir-biriga bo'ysunmaydi, hech bir hokimiyat o'zga
hokimiyat tarmog'ining harakatlanish doirasini cheklay olmaydi; uchinchidan,
1
Karimov I.A. Vatanimizning tinchligi va xavfsizligi o'z kuch-qudratimizga, xalqimizning hamjihatligiga va bukilmas
irodasiga bog'liq. - Т.: "O'zbekiston", 2004.
7

hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipi ular o'rtasida o'zaro tiyib turish va muvozanatlash
tizimi mavjud bo'lishini nazarda tutadi.
Davlat hokimiyati organlarining vakolatlari, avvalambor, O'zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasida, shuningdek, unga tayangan holda qonunlar,
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va Hukumat qarorlari, davlat
hokimiyati organlari to'g'risidagi boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilab
beriladi.
Shu o'rinda ta'kidlash lozimki, davlat hokimiyati tizimida O'zbekiston
Respublikasining Prezidenti alohida mavqega ega bo'lib, Konstitutsiyaga asosan u
davlat boshlig'i hisoblanadi va davlat hokimiyati organlarining kelishilgan holda
faoliyat yuritishini hamda hamkorligini ta'minlaydi, muvofiqlashtiradi, nazorat qiladi.
Shuningdek, u O'zbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy
yaxlitligini muhofaza etish, milliy-davlat tuzilishi masalalariga doir qarorlarni amalga
oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko'radi. Bunda u o'ziga Konstitutsiya bilan
berilgan vakolatlaridan kelib chiqqan holda harakat qiladi 2
.
Fikrimizcha, Konstitutsiyada (93-modda) O'zbekiston Respublikasi
Prezidentiga berilgan quyidagi vakolatlar bevosita milliy xavfsizlikni ta'minlash bilan
bog'liqdir:
- O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga mamlakat ichki va tashqi siyosatini
amalga oshirishning eng muhim masalalari yuzasidan murojaat qilish huquqiga ega
ekanligi, respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini
ta'minlashi;
- O'zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini
mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati
tug'ilganda urush holati e'lon qilishi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining tasdig'iga kiritishi;
- favqulodda vaziyatlar (real tashqi xavf, ommaviy tartibsizliklar, yirik halokat,
tabiiy ofat, epidemiyalar) yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini ta'minlashni
ko'zlab, O'zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida
2
Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz. - Т.: "O'zbekiston",
2000. 35-bet.
8

favqulodda holat joriy etishi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O'zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig'iga kiritishi;
- O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo'mondoni
hisoblanishi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oliy qonun chiqaruvchi organ
hisoblanadi hamda yuqori palata - Senat va quyi palata -Qonunchilik palatasidan
tashkil topgan. Hokimiyatlarning taqsimlanishi prinsipiga binoan qonun chiqaruvchi
hokimiyat zimmasiga qonunchilik faoliyati - oliy yuridik kuchga ega bo'lgan va eng
muhim ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi normativ huquqiy hujjat - qonun
qabul qilish vazifasi yuklatilgan.
Oliy Majlisning O'zbekiston Respublikasi milliy xavfsizligini ta'minlash bilan
bog'liq vakolatlari Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi
vakolatlarida (78-modda) mujassamlashgan:
- O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini
belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
- O'zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud
hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash;
- O'zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun
yo'li bilan tartibga solish, chegaralarini o'zgartirish;
- O'zbekiston Respublikasi Prezidentining O'zbekiston Respublikasiga hujum
qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma
majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug'ilganda urush holati e'lon qilish to'g'risidagi
farmonini tasdiqlash;
- O'zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik
e'lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish
to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash.
Hokimiyat tarmoqlari tizimida ijro etuvchi hokimiyat alohida o'rin egallaydi.
Vazirlar Mahkamasi - O'zbekiston Respublikasining Hukumati O'zbekiston
Respublikasining ijro etuvchi hokimiyat organidir. O'zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi bilan Vazirlar Mahkamasiga yuklatilgan:
9

- samarali iqtisodiy, ijtimoiy, moliyaviy, pul-kredit siyosati yuritilishi, fan,
madaniyat, ta'lim, sog'liqni saqlashni hamda iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning
- boshqa tarmoqlarini rivojlantirish bo'yicha dasturlar ishlab chiqilishi va
amalga oshirilishi uchun javobgarlik;
- fuqarolarning iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa huquqlari hamda qonuniy
manfaatlarini himoya qilish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
- O'zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, O'zbekiston
Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta'minlash
kabi vakolatlar Vazirlar Mahkamasining milliy xavfsizlikni ta'minlashdagi ishtiroki
bilan bevosita bog'liq hisoblanadi.
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko'zlab
faoliyat olib boruvchi mahalliy davlat hokimiyati organlarining o'rni hamda rolini
alohida ta'kidlab o'tish joiz bo'ladi.
Chunki, Asosiy qonunimizning 100-moddasiga ko'ra, qonuniylikni, huquqiy-
tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash; hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy rivojlantirish kabi masalalarni hal etishda ularning o'rni va ahamiyati katta.
Mahalliy davlat hokimiyati organlari, birinchi navbatda, milliy xavfsizlikni ta'minlash
nuqtayi nazaridan harakat qiladi, ya'ni ular tegishli hududda huquq-tartibot, jamoat
tartibi va xavfsizligini hamda fuqarolarning osoyishtaligini ta'minlash yuzasidan
qarorlar qabul qiladi, chora-tadbirlar belgilaydi, huquqbuzarlik, jinoyatchilikning
oldini olish bo'yicha hududiy dasturlar qabul qiladi hamda qonun hujjatlarida
belgilangan boshqa vazifalarni bajaradi 3
.
Shu qatorda ta'kidlash lozimki, Konstitutsiyaning XXVI bobi "Mudofaa va
xavfsizlik" masalalariga bag'ishlanib, u davlat hamda jamiyat qurilishining muhim
elementi sifatida davlat hokimiyatining barcha tarmoqlari faoliyatini qamrab oladi,
davlatning hududiy yaxlitligi, mustaqilligi, uning barqaror va jo'shqin taraqqiyoti,
mamlakat tinch hayotining kafolati va sharti sifatida namoyon bo'ladi. Chunonchi,
Konstitutsiyaning 125-moddasiga ko'ra, O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
3
Karimov I.A. O'zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. - Т.: "O'zbekiston", 1995.
71-bet.
10

O'zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining
tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi.
Ushbu bobda qayd etilgan 125-126-moddalarning qoidalari Konstitutsiyaning I
("Davlat suvereniteti"), II ("Xalq xokimiyatchiligi"), IV ("Tashqi siyosat") kabi
boblaridagi moddalar bilan yaxlit bir tizim tarzida O'zbekiston Respublikasining
suvereniteti, mustaqilligini ta'minlashning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslarini tashkil
etadi. Mazkur moddalarda bayon qilingan "mudofaa" va "xavfsizlik" - ushbu bobning
tayanch kategoriyalari sifatida sohaga doir barcha normativ-huquqiy hujjatlarga asos
bo'lib xizmat qiladi.
Yuqorida bayon qilinganlardan quyidagilarni xulosa sifatida bayon qilish
mumkin bo'ladi:
birinchidan, huquqiy asos - milliy xavfsizlikni ta'minlash tizimining asosiy
elementlaridan biri bo'lib, eng asosiy huquqiy asos -konstitutsiyaviy asoslardir.
Huquqiy tartibga solish sohasi va darajasiga ko'ra eng ahamiyatli qoidalar
konstitutsiyaviy normalarda qayd etiladi hamda oliy yuridik kuchga ega bo'ladi;
ikkinchidan, birorta ham qonun yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat
Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas. Davlatning butun
hududida oliy davlat organi tomonidan chiqarilgan Konstitutsiya va qonunlarning
ustuvorligi davlat hokimiyatining oliyligini bildiruvchi asosiy belgidir;
uchinchidan, davlat hokimiyati organlarining vakolatlari, avvalambor,
Konstitutsiyada, so'ngra unga tayangan holda qonunlar, O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti farmonlari va Hukumat qarorlari, davlat hokimiyati organlari to'g'risidagi
boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilab beriladi;
to'rtinchidan, Konstitutsiyaning har bobi, uning har bir moddasi yaxlit bir tizim
sifatida O'zbekiston Respublikasining suvereniteti, mustaqilligini ta'minlashning
konstitutsiyaviy-huquqiy asoslarini tashkil etadi. Shu bilan birga, ularni milliy
xavfsizlikka bevosita yoki bilvosita taalluqliligi jihatidan guruhlash ham mumkin 4
.
4
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2005, 5-6-son, 151-modda.
11

I.II. O’zbekiston Respublikasi mudofaa siyosatining asosiy tamoyillari
va yo’nalishlari
Mustaqillik yillarida mamlakatimiz xavfsizligi va barqarorligi, uning sarhadlari
dahlsizligini ta’minlash bo’yicha taktik va strategik vazifalarni samarali hal etishga
qodir bo’lgan, zamonaviy, harakatchan, har tomonlama yaxshi qurollangan armiyani
tashkil etish bo’yicha o’zining ko’lami va miqyosiga ko’ra ulkan ishlar tizimli va
bosqichma-bosqich ravishda amalga oshirildi. 2018-yilning 9-yanvarida —
O’zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Mudofaa doktrinasini qabul qilish
orqali mamlakat mudofaa siyosatining shaffofligini ta’minlash ko’zda tutilgan.
2017-2021-yillar uchun Harakatlar strategiyasi dasturida belgilangan
vazifalarni amalga oshirish maqsadida qabul qilingan ushbu doktrinada
mamlakatimizning harbiy qurilishi va Qurolli Kuchlarni rivojlantirish masalalari
bo’yicha asosiy yo’nalish va zamonaviy yondashuvlar aks ettirilgan. Mudofaa
doktrinasi, xavfsizlik va mudofaa sohasida boshqa chet davlatlar bilan samarali
harbiy-siyosiy munosabatlar va hamkorlik qilish uchun tashkiliy-huquqiy sharoit
yaratadi. Ushbu hujjat oshkora xususiyatga ega bo’lib, shunga o’xshash konseptual
hujjatlar qabul qilish borasidagi chet el tajribasiga mos keladi. Mudofaa doktrinasi
O’zbekiston tashqi siyosatining ochiqligi, yaqin qo’shnilarimiz — Markaziy Osiyo
davlatlari bilan har tomonlama o’zaro hamkorlik milliy xavfsizlikning asosiy
shartlaridan biri ekanligini ko’rsatadi.
Xalqlarimizning tarixi, madaniyati, an’analari, diniy e’tiqodining mushtarakligi
mamlakatlarimiz o’rtasidagi amaliy hamkorlik va hamjihatlikning muhim poydevori
hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining mudofaa sohasidagi siyosati quyidagi
prinsiplarga asoslangan: boshqa davlatlarga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, bundan
harbiy tajovuzning oldini olish va uni daf etish hollari mustasno; xavfsizlikning
bo’linmasligi, o’z xavfsizligini boshqa davlatlar xavfsizligi hisobiga
mustahkamlashga yo’l qo’yilmasligi; boshqa davlatlarning ichki ishlariga
12

aralashmaslik, ehtimol tutilgan nizolarni tinch yo’l bilan hal etish; harbiy-siyosiy
bloklarda ishtirok etmaslik, har qanday davlatlararo tuzilmadan, agar u harbiy-siyosiy
blok etib o’zgartirilsa, chiqib ketish huquqini o’zida saqlab qolish; mudofaaning
yetarli darajada bo’lishi; harbiy qurilishning zamonaviy harbiy mojarolar
xususiyatiga monand bo’lishi; yadroviy va boshqa turdagi ommaviy qirg’in qurolini
ishlab chiqarish, olish, saqlash, tarqatish va joylashtirishdan voz kechish; Markaziy
Osiyoda yadro qurolidan holi zona to’g’risidagi shartnoma prinsiplariga sodiqlik; o’z
hududida chet el harbiy bazalari va ob’ektlarining joylashtirilishiga yo’l qo’ymaslik;
Qurolli Kuchlarning xorijdagi tinchlik o’rnatish bilan bog’liq operatsiyalarda va
harbiy mojarolarda ishtirok etmasligi; xalqningma’naviy-axloqiy qadriyatlariga va
o’ziga xos madaniy urf-odatlariga tayanish.
O’zbekiston Respublikasi tinchliksevar siyosatni olib borar ekan, harbiy
mojarolarning oldini olishda faol ishtirok etishni ustuvor vazifalardan biri deb
hisoblaydi. O’zbekiston Respublikasining ushbu sohadagi siyosatining asosiy
yo’nalishlari quyidagilardan iborat: a) milliy darajada: davlat harbiy tashkilotining
o’z maqsadiga muvofiq harakat qilishga shayligini saqlab turish; o’z mudofaa sanoati
kompleksini va uning ilmiy-ishlab chiqarish bazasini rivojlantirish; ijtimoiy
institutlarga va hokimiyat organlariga bo’lgan ishonchga putur yetkazishga,
shuningdek davlatning ichki ishlariga aralashish maqsadida aholining ommaviy
ongiga axborot-mafkuraviy ta’sir ko’rsatish bilan bog’liq xavflarni kamaytirishga
qaratilgan ilg’or texnologik yechimlarni va boshqa yechimlarni qo’llash;
b)mintaqaviy darajada: mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, mintaqaviy
xavfsizlikning eng muhim muammolarini hal etish, shu jumladan Afg’onistondagi
vaziyatni tartibga solishga ko’maklashish, transchegaraviy oqarsuv resurslaridan
foydalanish masalalarini hal etish, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish
jarayonlarini tugallash, ekologik barqarorlikni ta’minlash, favqulodda vaziyatlarga
hamda tabiiy va texnogen xususiyatdagi transchegaraviy tahdidlarga e’tibor qaratish
yuzasidan ta’sirchan chora-tadbirlarni kurish; mintaqadagi tinchlik, barqarorlik va
xavfsizlikka tashqi hamda ichki tahdidlar bo’lishiga yo’l qo’ymaslik va ularni
neytrallashtirish, ekstremizm, terrorizm, uyushgan hamda transchegaraviy
13

jinoyatchilikka qarshi kurashish borasida Markaziy Osiyodagi barcha mamlakatlar
bilan o’zaro hamfikrlik va amaliy hamkorlikni mustahkamlash; mintaqa davlatlari
o’rtasida harbiy sohadagi hamkorlikni kengaytirish, ishonch va xavfsizlikni
mustahkamlash;v) xalkaro darajada: Birlashgan Millatlar Tashkilotining, boshqa
xalqaro tashkilotlar va institutlarning xalqaro xavfsizlikni ta’minlash va hamkorlikni
rivojlantirish borasidagi ishlarida ishtirok etish; O’zbekiston Respublikasi milliy
xavfsizligining uzoq muddatli manfaatlaridan kelib chiqqan holda manfaatdor
mamlakatlar bilan strategik sheriklik munosabatlarini o’rnatish va saqlab turish
hamda davlatlararo o’zaro manfaatli, mustahkam aloqalarni yo’lga quyish; ommaviy
qirg’in qurollarini tarqatmaslik borasidagi global sa’y-harakatlarga ko’maklashish;
ekstremizm va xalqaro terrorizm ko’rinishlarining oldini olish va ularga chek
qo’yish; xalqaro harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikni rivojlantirish. Amalga
oshirilgan va oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar samarasi o’laroq Qurolli
Kuchlarimiz bugungi kunda, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirzieyov
ta’biri bilan aytganda, "jamiyatimizning ajralmas bir qismiga, mamlakatimiz
barqarorligi va taraqqiyotining kafolatiga, harbiy xizmatchilar va yoshlarni harbiy-
vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning muhim institutiga aylanmoqda" 5
.
Shu bilan birga, mintaqamiz va butunjahondagi bugungi murakkab, tez
o’zgarayotgan harbiy-siyosiy vaziyat, ayniqsa, Afg’onistondagi istiqboli ancha
mavhum bo’lgan hozirgi holat bilan bog’lik tarzda xavfsizlikka qarshi real va ehtimol
tutilayotgan xavf-xatarlarning kuchayib, narkoagressiya, xalqaro terrorizm,
ekstremizm va boshqa tahdidlarning miqyosi tobora kengayib borayotgani Qurolli
Kuchlarimizning harbiy tayyorgarligi va jangovar qobiliyatini muttasil oshirish,
mamlakatimiz xavfsizligini ta’minlash, uning davlat chegaralarini himoya qilish va
qo’riqlash borasidagi choralarni yanada kuchaytirishni taqozo etmokda.
Shavkat Mirziyoevning Prezident xuzuridagi Xavfsizlik kengashining 2018-
yilning 10-yanvarida bo’lib o’tgan kengaytirilgan tarkibdagi majlisidagi nutqida
mamlakatimiz Qurolli Kuchlari tizimidagi islohatlarning istiqbollariga to’xtalib,
kuyidagilarni alohida ta’kidladi: "Ayni paytda butun dunyoda, jumladan, yon-
5
Mirziyoyev Sh. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. T. "O'zbekiston", 2018. 2-tom,
142-143-betlar.
14

atrofimizda xalqaro terrorizm, ekstremizm va radikalizm xavfi tobora ortib
bormoqda, ayrim hududlarda qurolli to’qnashuvlar hamon davom etmoqda. Ana
shunday keskin vaziyatdan kelib chiqqan holda, mavjud tahdidlarga qarshi munosib
zarba berishga tayyor bo’lishimiz, O’zbekistonning tinch va barqaror rivojlanishini
ta’minlash maqsadida Qurolli Kuchlarimizni yanada isloh qilish, uning jangovar
tayyorgarligi va qobiliyatini yuksaltirish buyicha kelgusida amalga oshiradigan
ishlarimizni izchil davom ettirishimiz zarur".
O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarning Oliy Bosh qo’mondoni
tashabbusi bilan "Temurbek lar maktabi" harbiy akademik litseylarining tashkil
etilishi Qurolli Kuchlarimizni salohiyatli askar va ofitser kadrlar bilan ta’minlash
qatorida, yoshlarimizni harbiy-vatanparvarlik va ma’naviy-axloqiy qadriyatlarimizga
hurmat ruhida tarbiyalash va o’qitishda muhim o’ringa ega bo’ladi. Ayniqsa, Qurolli
Kuchlar tizimida O’zbekiston yoshlar ittifoqining boshlang’ich tashkilotlari tashkil
etilganligi esa, yosh harbiy xizmatchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda, ularni
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohatlar jarayoniga jalb etishda, intellektual
va ijodiy salohiyatini ro’yobga chiqarishda dolzarb ahamiyat kasb etadi. Bir so’z
bilan aytganda, amalga oshirilgan bunday muhim ishlar natijasida armiya mardlik va
matonat, sadoqat maktabiga aylanmoqda. Xulosa qilib aytganda, xalqimizning
tinchligi va xavfsizligi, sarhadlarimiz dahlsizligining mustahkam qalqoni bo’lmish
armiyamiz harjihatdan qudratli, qurol-yarog’ va harbiy mahorat borasida hech
kimdan kam bo’lmasligi lozim 6
.
6
Mirziyoyev Sh. Niyati ulug' xalqning ishi ham ulug', hayoti yorug' va kelajagi farovon bo'ladi. (kirill alifbosida). T.
"O'zbekiston". 2019. 3-tom,
15

II BOB. YANGI KONSTITUTSIYADA MUDOFAA VA
XAVFSIZLIK
II.I. O’zbekiston Respublikasi mudofaa tizimining konstitutsiyaviy
asoslari
Har bir mamlakatda milliy xavfsizlikni ta'minlash asosiy masala bo'lib, bunda
davlat asosiy rol o'ynaydi.
"Mamlakatimizning konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti, hududiy yaxlitligini
turli tahdidlardan himoya qilish, tinchlik va barqarorlikni yanada mustahkamlash
barcha yutuqlarimizning bosh garovidir" - deb ta'kidlaydi Prezident.
Shuning uchun, dastlabki yillardan boshlab milliy xavfsizlikni ta'minlash
konsepsiyasini ishlab chiqish, uning asosini yaratuvchi qonunlarni yaratish ishlari
amalga oshirildi. Milliy xavfsizlik masalasida yagona davlat siyosati bo'lishiga,
barcha siyosiy, iqtisodiy, tashkiliy, harbiy, huquqiy va boshqa chora-tadbirlarning
uyg'unlashgan tizimini yaratishga erishish yo'lidan borildi.
Milliy xavfsizlik ko'p jihatdan Vatanimiz mudofaa qudratining asosi -
mamlakatning iqtisodiy qudratiga bog'liq.
Shuning uchun, iqtisodiy qudratni rivojlantirish ishlari to'xtovsiz olib borildi.
Mamlakatimiz xavfsizligini ta'minlashning asosi yoshlar ekanligiga hamda
yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga alohida e'tibor berildi. Milliy
xavfsizlikni ta'minlash maqsadida jahondagi mamlakatlar, xalqaro tashkilotlar bilan
yaqindan aloqalar o'rnatildi.
Milliy xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha davlat siyosati va uning uzoq yillarga
mo'ljallangan strategiyasi tamoyillari 1995-yil 24-fevralda bo'lib o'tgan Oliy
Majlisning sessiyasida aniq bayon qilib berilgan.
1996-yil 24-apreldagi Oliy Majlis sessiyasida "Milliy xavfsizlik to'g'risida"gi
Qonun muhokamaga qo'yildi. 1997-yilning avgust oyida bo'lib o'tgan Oliy Majlis
sessiyasida esa Respublikaning milliy xavfsizlik konsepsiyasi qabul qilindi. Milliy
xavfsizlik endi faqat davlat xavfsizligini ko'zda tutmay, shaxs huquq va erkinliklarini;
16

jamiyatning moddiy va ma'naviy boyliklarini; davlatning konstitutsiyaviy tuzumi,
suvereniteti, hududiy yaxlitligini saqlashni ham ko'zda tutadi.
"Demokratik va ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarni amalga oshirish, ma'naviy
taraqqiyotga erishish, shuningdek, O'zbekistonning jahon hamjamiyati bilan
hamkorligini kuchaytirishining asosiy sharti va garovi - mamlakatimizning
xavfsizligini ta'minlash, jamiyatimizda tinchlik, barqarorlik, millatlar va fuqarolar
o'rtasida totuvlikni saqlash va ko'z qorachig'iday asrashdir, - degan so'zlar
mamlakatimiz xavfsizligining ahamiyatini yanada to'laroq ko'rsatadi.
Mamlakat milliy xavfsizligini saqlashda davlatning olib boradigan tashqi
siyosati ham muhim rol o'ynaydi. Shu tufayli milliy xavfsizlikni saqlash bilan bog'liq
davlatimizning tashqi siyosatining ustuvor yo'nalishlari ekanligi Oliy Majlis
Palatalarining qo'shma majlisida qayd qilinmoqda.
Lekin dunyodagi voqealar biror bir mamlakat xavf-xatardan holi emasligini
ko'rsatmoqda. Shuning uchun Sh. Mirziyoyev "...mamlakatimiz mudofaa qobiliyatini,
Qurolli Kuchlarning jangovar salohiyatini oshirish, milliy mudofaa sanoati
kompleksini shakllantirish, har qanday xavf-xatarga qarshi doimo shay turishimiz
lozim", - deb ta'kidlaydi.
Xavfsizlik va uni ta'minlash usullaridan bo'lgan mudofaa ahamiyati yuqoriligi
e'tiborga olinib, shu masalalarning asoslari Konstitutsiyaviy tartibda
mustahkamlangan.
Amaldagi va yangilangan O'zbekiston Konstitutsiyasida mudofaa va
xavfsizlikka alohida - XXVII bob ajratilgan.
O'zbekistonning davlat suvereniteti va hududiy yaxlitligini, aholining tinch
hayoti va xavfsizligini himoya qilish konstitutsiyaviy normada o'z ifodasini topgan
(Amaldagi Konstitutsiyaning 125-moddasi).
Yangilangan Konstitutsiyaning 152-moddasida O'zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlari O'zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy
yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuzilishi
shaklidagi konstitutsiyaviy normada o'z ifodasini topmoqda 7
.
7
"O'zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi to'g'risida"gi 2018-yil 9-yanvardagi O'zbekiston Respublikasining
Qonuni.
17

Mamlakat mudofaasi va xavfsizligini ta'minlash doimo ustuvor masalalardan
bo'lib kelgan.
Bundan ko'rinib turibdiki, mudofaa va xavfsizlik nafaqat davlat va mamlakat
xavfsizligi, chegaralar daxlsizligi uchun balki, fuqarolarning tinchligi va
osoyishtaligi, normal turmush kechirishini ta'minlash uchun ham zarur.
«Mudofaa to'g'risida»gi Qonunga asosan, mudofaa yaxlit bir tizim bo'lib
(Qonunning 2-moddasi), u aniq prinsiplar asosida tashkil qilinadi.
Mudofaa sohasidagi O'zbekiston siyosati prinsiplari quyidagilardan iborat:
- boshqa davlatlarga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, tashqi tajovuzlarning
oldini olish;
- xalqaro huquq normalariga muvofiq ravishda kollektiv xavfsizlik tizimida
ishtirok etish;
- harbiy qurilishning zamonaviy urushlar va qurolli mojarolar xususiyatiga
mosligini ta'minlash;
- yalpi qirg'in qurollarini ishlab chiqarishni, qayta ishlashni, egallashni,
saqlashni, tarqatishni va joylashtirishni rad etish;
- Qurolli Kuchlarning mamlakatga beriladigan har qanday tajovuzni daf
etishga doimiy tayyor turishi;
- mudofaani yetarli darajada bo'lishi;
- harbiy xizmatni sharafli ekanligini ta'minlash.
Mamlakatda mudofaa ishlarini tashkil qilish, xavfsizlik, xavfsizlikni saqlashga
e'tibor hech vaqt va hech qanday holda susaytirilmasligi kerak.
18

II.II. Yangilangan mudofaa va xavfsizlik tizimi
Hozirgi davrda mamlakatimiz xavfsizligiga jiddiy xavf tug'dirayotgan narsa -
bu terrorizm bo'lib qolmoqda. Uning mudhish ishlaridan bir necha marta aziyat
chekildi va qurbonlar berildi. Shuning uchun bu xavfga qarshi kurash yo'llari haqida
Birinchi Prezident o'zining bir qator nutqlarida to'xtalgan.
Mamlakat mudofaasi, xavfsizlikni tashkil etish birgina davlatning ishi emas.
Albatta, bunda davlat asosiy rol o'ynaydi. U mamlakatdagi barcha kuchlarni mudofaa
va xavfsizlikni ta'minlashga safarbar qiladi. Shu maqsadda fuqarolar mudofaasi
tashkil qilinadi. Bu ishga fuqarolar o'rgatiladi, ko'niktiriladi.
O'zbekistonda «Fuqaro muhofazasi to'g'risida» maxsus qonun mavjud bo'lib,
unda fuqarolar muhofazasini tashkil etish bilan bog'liq barcha masalalar huquqiy
jihatdan hal qilingan.
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda mavjud xavf-xatarni oldindan aniqlash, uni
bartaraf etish choralarini oldindan ko'rish juda katta foyda keltiradi. Shuning uchun
mamlakatimizda xalqaro masalalar, bo'lajak xavf-xatarlarni o'rganish, tadqiq qilish
maqsadida yetarli tuzilmalar tashkil qilingan.
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda mamlakat Prezidenti huzurida tuzilgan
maslahat organi - Xavfsizlik kengashi katta rol o'ynaydi. U milliy xavfsizlik bilan
bog'liq barcha masalalarni ishlab chiqish va muvofiqlashtirishni ta'minlaydi, shunga
mas'uldir.
Mudofaa, mamlakat xavfsizligi doimiy e'tibordagi masala. Keyingi vaqtlarda
jahondagi bo'layotgan voqealar ham buning dalilidir. O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti 2017-yil 22-dekabrdagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida "Shu o'rinda
yana bir masala — mamlakatimiz mudofaa tizimining tashkiliy tuzilmasi, uning
harbiy-jangovar holati, askar va ofitserlarning ma'naviy va ruhiy tayyorgarlik darajasi
bugungi tez o'zgarayotgan davr talablaridan ortda qolayotganini qayd etish lozim", -
deb qilinadigan ishlarni belgilab berdi.
19

2018-yil 9-yanvardagi «O'zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasi
to'g'risida»gi Qonun mamlakat mudofaasini hozirgi kun talablariga javob berishini
ta'minlashga qaratilgandir.
Unda qayd qilinishicha, O'zbekiston Respublikasi Doktrinasi mudofaa
xususiyatiga ega. Mamlakatimiz hech bir mamlakatni o'zining dushmani deb
hisoblamaydi. Shunday mamlakatlar borki, o'z doktrinalarida aniq bir davlatlarni
o'zining dushmani deb ko'rsatib qo'ygan. O'zbekiston bunday yo'l bilan bormadi va
barcha mamlakatlar bilan munosabatlarni mamlakat milliy manfaatlarining
ustuvorligi asosida hamda xalqaro huquqning umume'tirof etilgan prinsiplari va
normalarini inobatga olgan holda, o'zaro naf ko'rish, barcha nizoli masalalarni tinch
vositalar va muzokaralar yo'li bilan hal qilish, davlatlararo shakllangan
chegaralarning tan olish asosida qurishni belgilab
2018-yildan boshlab «Milliy xavfsizlik xizmati» tubdan islohot qilishga
kirishildi. 2018-yil 14-martdagi Prezident Farmoni bilan Milliy xavfsizlik xizmati,
"Davlat xavfsizlik xizmati"ga aylantirildi. 2018-yil 5-aprelda "O'zbekiston
Respublikasida Davlat xavfsizlik xizmati to'g'risida" Qonun qabul qilindi.
Sobiq Ittifoq davlati, SSSR o'zining ko'plab salbiy jihatlari bilan birga, eng
kuchli qurolli kuchlarga ega davlat edi. Uning qismlari butun ittifoq hududida,
jumladan, O'zbekiston hududida ham joylashtirilgan bo'lib, SSSR tugatilganidan
so'ng Qurolli Kuchlarda ham boshqaruv, intizom barbod bo'lib, turli tahdidlar
kuchayib borayotgan vaqtda O'zbekistonning o'z mudofaa vazirligini va joylarda
qo'mondonlik tuzilmalarini shakllantirish o'z vaqtida qabul qilingan va to'g'ri bo'lgan
qaror edi.
Chunki mustaqillikni saqlash xavfsizlikni saqlash bilan bog'liq bo'lib, ularni
saqlashda Qurolli Kuchlar asosiy va hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Undan keyingi muhim qadam Qurolli Kuchlarning mavjudligi, vazifasining
Konstitutsiyada mustahkamlanishi bo'ldi 8
.
Natijada, Qurolli kuchlar Konstitutsiyaviy institut hisoblandi. Bu ham ularning
ahamiyatini ko'rsatadi. Konstitusiyaviy norma orqali nima uchun qurolli kuchlarni
8
Mirziyoyev Sh. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. T. "O'zbekiston", 2018. 2-tom,
142-143-betlar.
20

tashkil qilish kerakligi va ularning vazifasi aniq belgilandi. Demak, Qurolli
Kuchlarning Konstitutsiyaviy vazifasi:
- davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini;
- aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilishdir. U shu maqsadda
tuziladi.
Bundan tashqari, Konstitutsiyaga asosan qabul qilingan "Mudofaa to'g'risida"gi
Qonunda Qurolli Kuchlarga urushlar va qurolli mojarolarni qaytarish hamda oldini
olish vazifasi ham yuklatilgan (Qonunning 6-moddasi).
Qurolli Kuchlar davlat tomonidan tashkil qilinadigan harbiy birlashmalar,
qo'shilmalar, qismlar va boshqa harbiy tuzilmalardan iborat bo'ladi.
Qurolli Kuchlar va uning tarkibiy qismlari o'z faoliyatini qonuniylik,
markazlashgan rahbarlik va yakkaboshchilik, jangovar safarbarlikka doimo tayyor
hamda harbiy intizomga rioya etish asosida tashkil etiladi.
Ularning faoliyatidagi bu prinsiplar mamlakat xavfsizligini ta'minlash
imkoniyatini beradi.
Qurolli Kuchlar ularning tarkibiy qismlari o'z vazifalarini muvaffaqiyatli
amalga oshirish imkoniyatiga ega bo'lish uchun, ularning ixtiyoriga harbiy obyektlar,
binolar va inshootlar, qurol-yarog'lar, harbiy texnikaning barcha zarur turlari va
boshqa harbiy ashyo, mol-mulk berib qo'yiladi va ular davlat mulki hisoblanadi.
Amaldagi Konstitutsiyaning 126-moddasida: "O'zbekiston Respublikasi o'z
xavfsizligini ta'minlash uchun yetarli darajada Qurolli Kuchlariga ega"(Yangilangan
Konstitutsiyaning 153-moddasi), - deb ko'rsatilgan.
Bu Qurolli Kuchlarning tarkibiy qismlari, ularga zarur qurol-yarog', texnika
ashyolar hamda eng muhimi, Qurolli Kuchlarda xizmat qiluvchi tarkib O'zbekiston
mudofaa ehtiyojidan kelib chiqib belgilanishini anglatadi.
Qurolli Kuchlarda muddatli va muddatsiz xizmat o'tovchi shaxslar faoliyat
ko'rsatadi. Fuqarolar Konstitutsiyada belgilangan burchini o'tash uchun Qurolli
Kuchlar safiga muddatli xizmatga chaqiriladi. Bundan tashqari, Qurolli Kuchlarda
doimiy maosh olib ishlovchilar ham mavjud. Ular, asosan, zobitlar va boshqa
xodimlardir.
21

Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida iqtisodiy qiyinchiliklarga
qaramay, Qurolli Kuchlar uchun eng zarur va yuksak malakali zobitlar tayyorlashga
moijallangan bir qancha harbiy o'quv yurtlari tashkil qilindi, armiyani texnik jihatdan
jihozlashning samarali choralari ko'rildi, harbiy salohiyatni yetarli darajada ta'minlash
uchun zarur mablag' ajratildi. Mamlakatimiz harbiy doktrinasi mudofaani ta'minlash
va xavfning oldini olish xarakterida tuzildi.
O'zbekiston XXI asrga Qurolli Kuchlarni, chegara qo'shinlarini va ichki
qo'shinlarni yagona davlat siyosati asosida bosqichma-bosqich isloh qilish maqsadi
bilan kirdi.
Islohotlarning maqsadi - mamlakat tinchligi va osoyishtaligini saqlashga va
ishonchli himoya qilishga qodir, tezkor, har jihatdan yaxshi ta'minlangan Qurolli
Kuchlarni shakllantirish hisoblanadi.
Shu maqsadda mamlakat hududida harbiy-ma'muriy birliklar - harbiy okruglar
tuzildi. Soni va tuzilishi, professional tarkibi jihatidan eng maqbul armiya tuzish
vazifasi belgilandi va u amalga oshirildi. Qurolli Kuchlarning qo'shilma va qismlari
qaytadan joylashtirildi. Bular:
birinchidan, qo'shinlarni boshqarish samaradorligining ancha oshirilishiga;
ikkinchidan, ularning eng muhim strategik yo'nalishlarda ishlashiga;
uchinchidan, hududiy mudofaaning haqiqiy tizimini shakllantirishga imkon
berdi.
Qurolli Kuchlar sonini qisqartirish barobarida son va tuzilishi, professional
tarkibi jihatidan eng maqbul armiya tuzish ishlari olib borildi.
Armiyani mustahkamlash - ularni zamonaviy qurollar bilan ta'minlashga
bevosita bog'liq, shuning uchun bu borada yetarli ishlar olib borildi.
Qurolli Kuchlarni mustahkamlash bo'yicha olib borilgan va olib borilayotgan
ishlardan chegara qo'shinlari, Ichki ishlar vazirligi qo'shinlari ham chetda qolgani
yo'q. Chunki ular ham mamlakat xavfsizligini ta'minlashda o'z o'rniga ega.
Bulardan tashqari, xorijiy mamlakatlarning tajribalarini o'rganib, Qurolli
Kuchlarni tashkil etish, uning quyi bo'g'inlaridan tortib, yuqori bosqichlarigacha
boshqarish tartibi tubdan qayta ko'rib chiqildi va tizimli choralar belgilandi.
22

Davlatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, O'zbekiston Respublikasi
qurolli kuchlarining jangovar qudrati va salohiyatini oshirishga alohida urg'u beril di.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 22-dekabrdagi Oliy Majlisga
Murojaatnomasida "mamlakatimiz mudofaa tizimining tashkiliy tuzilmasi, uning
harbiy jangovar holati, askar va ofitserlarning ma'naviy va ruhiy tayyorgarlik darajasi
bugungi tez o'zgarayotgan davr talablaridan ortda qolayotganligini qayd etish lozim"
degan so'zlari bu borada hali jiddiy ishlar qilish zarurligini ko'rsatadi.
2022-2026-yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasida
"Mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq, pragmatik va
faol tashqi siyosat olib boorish" ustuvor yo'nalishi bo'yicha davlatning mudofaa
qobiliyatini yanada mustahkamlash, Qurolli Kuchlarning jangovar shayligini, uning
imkoniyatlari va qobiliyatini kuchaytirish, harbiy xizmatchilar, ularning oila
a'zolarining ijtimoiy himoyasini har tomonlama kuchaytirish, favqulodda
vaziyatlarning oldini olish va bartaraf etishning samarali tizimini yaratish, Markaziy
Osiyoda xavfsizlik, savdo-iqtisodiy, suv, energetika, transport va madaniy-gumanitar
sohalardagi yaqin hamkorlikni sifat jihatidan yuqori bosqichga olib chiqish singari
maqsadlar belgilangan.
23

Xulosa
Xulosa shuki, yangilangan Konstitutsiyaning 152-moddasida O'zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlari O'zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va
hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun
tuzilishi shaklidagi konstitutsiyaviy normada o'z ifodasini topmoqda.
Mamlakat mudofaasi va xavfsizligini ta'minlash doimo ustuvor masalalardan
bo'lib kelgan.
Bundan ko'rinib turibdiki, mudofaa va xavfsizlik nafaqat davlat va mamlakat
xavfsizligi, chegaralar daxlsizligi uchun balki, fuqarolarning tinchligi va
osoyishtaligi, normal turmush kechirishini ta'minlash uchun ham zarur.
«Mudofaa to'g'risida»gi Qonunga asosan, mudofaa yaxlit bir tizim bo'lib
(Qonunning 2-moddasi), u aniq prinsiplar asosida tashkil qilinadi.
Mudofaa sohasidagi O'zbekiston siyosati prinsiplari quyidagilardan iborat:
- boshqa davlatlarga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, tashqi tajovuzlarning
oldini olish;
- xalqaro huquq normalariga muvofiq ravishda kollektiv xavfsizlik tizimida
ishtirok etish;
- harbiy qurilishning zamonaviy urushlar va qurolli mojarolar xususiyatiga
mosligini ta'minlash;
- yalpi qirg'in qurollarini ishlab chiqarishni, qayta ishlashni, egallashni,
saqlashni, tarqatishni va joylashtirishni rad etish;
- Qurolli Kuchlarning mamlakatga beriladigan har qanday tajovuzni daf
etishga doimiy tayyor turishi;
- mudofaani yetarli darajada bo'lishi;
- harbiy xizmatni sharafli ekanligini ta'minlash.
Mamlakatda mudofaa ishlarini tashkil qilish, xavfsizlik, xavfsizlikni saqlashga
e'tibor hech vaqt va hech qanday holda susaytirilmasligi kerak.
Yangilangan Konstitutsiyada O zbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi roliʻ
mustahkamlanib, davlat o ziga ko plab ijtimoiy majburiyatlarni olmoqda. Bu esa
ʻ ʻ
24

yaqin yillarda yurtimizda aholi o rtasida kambag allik darajasining keskinʻ ʻ
pasayishiga hamda o rta sinfning ortishiga olib borishini prognoz qilish mumkin.
ʻ
Xulosa qilib aytadigan bo lsak, xalqimizning, ekspert va mutaxassislarning
ʻ
takliflari, xalqaro va xorijiy davlatlarning tajribasi inobatga olingan holda
tayyorlangan Konstitutsiyaviy qonun xalqimizning farovon hayoti uchun mustahkam
huquqiy asos bo lib xizmat qiladi.
ʻ
25

Foydalanilgan adabiyotlar
I. Rahbariy adabiyotlar:
1. Mirziyoyev, Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz... – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 488 b.
2. Mirziyoyev, Sh. M. Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’taramiz– Toshkent O’zbekiston, 2017. -592 b.
3. Mirziyoyev, Sh. M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. 2017 yil 14 yanvar G’. –
Toshkent O’zbekiston, 2017. – 104 b.
4. Mirziyoyev Sh. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
bahodir. T. "O'zbekiston", 2018. 2-tom, 142-143-betlar.
5. Mirziyoyev Sh. Niyati ulug' xalqning ishi ham ulug', hayoti yorug' va kelajagi
farovon bo'ladi. (kirill alifbosida). T. "O'zbekiston". 2019. 3-tom,
6. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T.: “O’zbekiston”, 1996.
20-bet.
26

XXVII bob. Mudofaa va xavfsizlik

Sotib olish