Yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etilish tartibi 25 - Huquqshunoslik - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

122 Sotish

Yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etilish tartibi 25

Sotib olish

Yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etilish tartibi
Kirish
Asosiy qism
1. Yakka tartibdagi mehnat nizolari tushunchasi va huquqiy asoslari
2. Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning huquqiy kuchi
3. Mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etish tartibi
4. Qarorlarni ijro etish jarayonida uchraydigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
Xulosa va foydalanilgan manbalar

Yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etilish tartibi
Kirish
Mehnat munosabatlari inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, ishchi va ish beruvchi
o‘rtasidagi aloqalarni tartibga solish uchun maxsus huquqiy normalar mavjud. Shu
jumladan, yakka tartibdagi mehnat nizolari ushbu munosabatlarning muhim tarkibiy
qismi bo‘lib, ularni hal etish va chiqarilgan qarorlarni ijro etish tartib-qoidalari qonuniy
asoslarda amalga oshirilishi kerak.
Yakka tartibdagi mehnat nizolari tushunchasi
Yakka tartibdagi mehnat nizolari deb, odatda, ishchi va ish beruvchi o‘rtasida mehnat
shartnomasi yoki boshqa huquqiy majburiyatlar bo‘yicha kelib chiqadigan
kelishmovchiliklar tushuniladi. Bunday nizolar ish haqi, ish vaqti, mehnat sharoitlari,
ishdan bo‘shatish yoki mehnat shartnomasi shartlarini buzish bilan bog‘liq bo‘lishi
mumkin. Masalan, xodim o‘z vaqtida ish haqi olmasa yoki noqonuniy ravishda ishdan
bo‘shatilsa, u mehnat nizosi yuzasidan sud yoki boshqa tegishli organlarga murojaat
qilishi mumkin.
Mehnat nizolarini hal etishning huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi mehnat nizolarini tartibga soluvchi asosiy
huquqiy hujjat hisoblanadi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik
protsessual kodeksi ham mehnat nizolarini ko‘rib chiqish tartibini belgilaydi. Xususan,
Mehnat kodeksining tegishli moddalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
 Mehnat nizolarini hal qilish tartibi (shikoyat qilish jarayoni);
 Ish haqi va boshqa to‘lovlar bo‘yicha nizolarni ko‘rib chiqish;
 Ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi nizolarni muhokama qilish uchun maxsus
komissiyalar va sudlarga murojaat qilish tartibi.
Amaliyotda mehnat nizolarini hal etishda quyidagi organlar ishtirok etadi:
 Mehnat nizolari bo‘yicha muhokama komissiyalari;
 Oliy sud va boshqa sud organlari;
 Davlat mehnat inspeksiyasi va boshqa vakolatli idoralar.

Masalan, ishchi o‘z ish haqi to‘lanmaganidan shikoyat qilsa, u dastlab mehnat nizolari
bo‘yicha komissiyaga yoki Davlat mehnat inspeksiyasiga murojaat qilishi mumkin.
Agar bu organlar nizoni hal qila olmasa, xodim sudga murojaat qilish huquqiga ega.
Qarorlarni ijro etish muhimligi
Mehnat nizolari bo‘yicha qabul qilingan qarorlar qonuniy kuchga ega bo‘lib, ular
belgilangan tartibda bajarilishi shart. Qarorlarning o‘z vaqtida va to‘liq ijro etilishi
mehnat huquqlari himoyasini ta‘minlashning muhim sharti hisoblanadi. Sud tomonidan
chiqarilgan qarorlar davlat ijrochilari tomonidan nazorat qilinadi. Masalan, ishchi
noqonuniy ishdan bo‘shatilgan deb topilsa, sud qarori asosida u ishiga tiklanishi va unga
yetkazilgan moddiy zarar qoplanishi lozim.
Sud va boshqa tegishli organlar tomonidan qabul qilingan qarorlarning bajarilishini
ta‘minlashda quyidagi muhim jihatlar mavjud:
 Qarorni ixtiyoriy ravishda bajarish;
 Majburiy ijro mexanizmlarining mavjudligi;
 Sud qarorlarining davlat ijrochilari tomonidan nazorat qilinishi.
Ba‘zan ish beruvchilar sud qarorlarini bajarmaslikka harakat qilishi mumkin. Bunday
holatlarda Majburiy ijro byurosi orqali qarorlarni ijro etish ta‘minlanadi. Agar ish
beruvchi qarorni bajarmasa, unga nisbatan jarima yoki boshqa jazo choralari
qo‘llanilishi mumkin.
Mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etish tartibi
Sud yoki mehnat komissiyasi tomonidan qabul qilingan qarorlarni ijro etish quyidagi
bosqichlarda amalga oshiriladi:
1. Qaror qabul qilinishi – mehnat nizosi yuzasidan sud yoki boshqa vakolatli
organ qaror qabul qiladi.
2. Ijro hujjati berilishi – sud tomonidan ijro varaqasi yoki boshqa rasmiy hujjat
beriladi.
3. Davlat ijrochilariga topshirish – qarorni ijro etish Davlat ijrochilari xizmati
tomonidan nazorat qilinadi.
4. Ijro etish jarayoni – ish beruvchi yoki boshqa tomon qarorni bajaradi yoki unga
nisbatan majburiy ijro choralari qo‘llanadi.

Masalan, agar sud qarori bilan xodim ishga tiklanishi lozim bo‘lsa, lekin ish beruvchi bu
qarorni bajarmasa, davlat ijrochilari ish beruvchiga nisbatan jarima solishi yoki unga
qarshi boshqa majburiy choralarni qo‘llashi mumkin.Yakka tartibdagi mehnat nizolari
har qanday jamiyatda uchraydigan muammolardan biri bo‘lib, ularni qonuniy asosda hal
qilish va qarorlarni o‘z vaqtida ijro etish muhim ahamiyat kasb etadi. Sud yoki boshqa
vakolatli organlar tomonidan chiqarilgan qarorlarning bajarilishini ta‘minlash nafaqat
xodimlarning huquqlarini himoya qilishga yordam beradi, balki mehnat
munosabatlarining barqarorligini ta‘minlashga ham xizmat qiladi.
Shu sababli, barcha tomonlar mehnat qonunchiligi va nizolarni hal qilish tartibiga rioya
qilishlari lozim. Ish beruvchilar o‘z majburiyatlarini bajarishi, xodimlar esa o‘z
huquqlarini himoya qilish uchun qonuniy mexanizmlardan foydalana olishlari kerak. Bu
esa mehnat munosabatlarining adolatli va samarali bo‘lishiga xizmat qiladi.
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning huquqiy kuchi
Mehnat munosabatlari doirasida yuzaga keladigan nizolarni hal qilish huquqiy
davlatning asosiy mezonlaridan biridir. Mehnat nizolari xodim va ish beruvchi o‘rtasida
kelib chiqadigan huquqiy tortishuvlar bo‘lib, ularni hal etish jarayoni mehnat
qonunchiligi va sud amaliyotining muhim qismi hisoblanadi. Ushbu maqolada mehnat
nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning huquqiy kuchi, ularning majburiyligi, ijro
etilish muddati va huquqiy mexanizmlari tahlil qilinadi.
Ish beruvchi va xodim uchun qarorlarning majburiyligi
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning asosiy xususiyati ularning ish
beruvchi va xodim uchun majburiy kuchga ega ekanligidir. Mehnat kodeksi va boshqa
normativ-huquqiy hujjatlar ushbu qarorlarning ijrosini ta’minlashda muhim rol
o‘ynaydi.
Mehnat nizolarini hal qilish organlari Mehnat nizolarini hal qilish organlari
quyidagilardan iborat:
 Mehnat nizolarini ko‘rib chiqish bo‘yicha komissiyalar;
 Mehnat inspeksiyalari;
 Sud organlari;
 Mehnat arbitrajlari.

Ushbu organlar tomonidan chiqarilgan qarorlar mehnat munosabatlari ishtirokchilari
tomonidan majburiy ravishda bajarilishi shart. Misol uchun, xodim ishga tiklanishi
bo‘yicha sud qarori chiqarilgan bo‘lsa, ish beruvchi mazkur qarorni bajarishi lozim.
Agar ish beruvchi sud qarorini bajarmasa, unda davlat ijrochilari tomonidan majburiy
ijro choralari qo‘llanilishi mumkin.
Ish beruvchining javobgarligi Agar ish beruvchi mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan
qarorlarni bajarmasa, unga nisbatan quyidagi huquqiy choralar qo‘llaniladi:
 Ma’muriy javobgarlik (jarima solish);
 Sud orqali majburiy ijroga yo‘naltirish;
 Ma’lum hollarda jinoiy javobgarlik (masalan, noqonuniy ishdan bo‘shatish yoki
ish haqi bo‘yicha qarzdorlikni ataylab to‘lamaslik).
Qarorlarning ijro etilish muddati va shartlari
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning ijro etilish muddati va shartlari
qonunchilik bilan belgilab qo‘yilgan bo‘lib, ushbu muddatlar quyidagicha bo‘lishi
mumkin:
 Ishga tiklash bo‘yicha sud qarorlari – sud qarori chiqargan kundan boshlab darhol
yoki belgilangan muddat ichida bajarilishi shart;
 Ish haqi va boshqa to‘lovlar bo‘yicha qarorlar – sud yoki tegishli organlar
tomonidan belgilangan muddat ichida bajarilishi lozim;
 Intizomiy chora ko‘rish yoki kompensatsiya to‘lash bo‘yicha qarorlar – odatda 10
kundan 1 oy ichida bajarilishi kerak.
Agar qaror belgilangan muddat ichida bajarilmasa, xodim yoki tegishli organlar uni
majburiy ijroga yo‘naltirish huquqiga ega.
Qarorlarni bajarishning huquqiy mexanizmlari
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning bajarilishini ta’minlash uchun
quyidagi huquqiy mexanizmlar mavjud:
Davlat ijrochilari orqali ijro Agar ish beruvchi yoki xodim qarorni bajarmasa, sud
qarorini bajarish davlat ijrochilari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat ijrochilari
qarorni bajarish bo‘yicha quyidagi choralarni ko‘radi:
 Ish beruvchi hisobvarag‘idan mablag‘larni undirib olish;

 Ish beruvchining mol-mulkini xatlanish va sotish;
 Ishga tiklash bo‘yicha qarorlarni majburiy ijro etish.
Ma’muriy va jinoiy javobgarlik Agar qaror bajarilmasa, ma’muriy yoki jinoiy
choralar ko‘rilishi mumkin. Masalan:
 Mehnat nizosi bo‘yicha chiqarilgan qarorni bajarmagan ish beruvchiga nisbatan
Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks asosida jarima solinishi mumkin;
 Sud qarorini bajarmaslik jinoiy javobgarlikka olib kelishi mumkin.
Mehnat inspeksiyasi orqali nazorat Mehnat inspeksiyalari mehnat nizolarini hal qilish
va qarorlarning ijrosini nazorat qilish vakolatiga ega. Inspeksiya:
 Ish beruvchiga ogohlantirish yoki ma’muriy jarima qo‘llashi mumkin;
 Ish joyida tekshiruv o‘tkazib, qonun buzilishi holatlarini aniqlashi mumkin;
 Qarorlarni bajarmagan ish beruvchiga nisbatan chora ko‘rish uchun
prokuraturaga murojaat qilishi mumkin.
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlar huquqiy kuchga ega bo‘lib, ular ish
beruvchi va xodim tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi. Ushbu qarorlarning
ijrosini ta’minlash uchun qonuniy mexanizmlar, jumladan, davlat ijrochilari, ma’muriy
va jinoiy javobgarlik choralari hamda mehnat inspeksiyasi tomonidan nazorat
o‘rnatilgan. Mehnat nizolarini adolatli hal etish va qarorlarning o‘z vaqtida bajarilishi
mehnat huquqlarining himoyalanishini ta’minlaydi va mehnat munosabatlarida
barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi.Mehnat nizolari – bu ish beruvchi va xodim
o‘rtasida mehnat munosabatlari jarayonida yuzaga keladigan kelishmovchiliklar bo‘lib,
ular ish sharoitlari, ish haqi, mehnat majburiyatlari, ishdan bo‘shatish yoki boshqa
mehnat huquqlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi
qonunchiligida mehnat nizolarini tartibga soluvchi maxsus normalar mavjud bo‘lib, ular
mehnat huquqlarini ta’minlash va xodimlar manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan.
Mehnat nizolarining kelib chiqish sabablari
Mehnat nizolarining kelib chiqishiga turli omillar sabab bo‘lishi mumkin. Ular quyidagi
asosiy guruhlarga bo‘linadi:
Mehnat shartnomasiga oid nizolar

o Ishga qabul qilish jarayonida shartnoma shartlarining noto‘g‘ri yoki noaniq
tuzilishi.
o Mehnat shartnomasining qonunga zid ravishda o‘zgartirilishi yoki bekor
qilinishi.
Ish haqi va boshqa to‘lovlar bilan bog‘liq nizolar
o Ish haqi o‘z vaqtida to‘lanmasligi yoki belgilangan miqdordan kam
berilishi.
o Mehnatga haq to‘lashning adolatsiz amalga oshirilishi.
o Qo‘shimcha ish haqi, bonus yoki kompensatsiya to‘lovlarining noto‘g‘ri
hisoblanishi.
Ish vaqti va dam olish vaqti bilan bog‘liq nizolar
o Ish vaqti rejimining belgilangan me’yorlardan chetga chiqishi.
o Ortiqcha ish vaqti yoki tungi ish haqi to‘lanmasligi.
o Mehnat ta’tilining to‘g‘ri berilmasligi.
Mehnat muhofazasi va ish sharoitlari bilan bog‘liq nizolar
o Ish joyidagi xavfsizlik qoidalariga rioya qilinmasligi.
o Ish sharoitlarining me’yorlarga mos kelmasligi.
Ishdan bo‘shatish va intizomiy jazolar bilan bog‘liq nizolar
o Noqonuniy ishdan bo‘shatish yoki jazo choralari ko‘rilishi.
o Ish haqi ushlab qolinishi yoki nohaq ogohlantirish berilishi.
O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligida mehnat nizolarini tartibga
soluvchi normalar
O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi mehnat nizolarini tartibga solish uchun
quyidagi asosiy huquqiy hujjatlarga tayangan holda ishlab chiqilgan:
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
o Har bir fuqaroning mehnat qilish huquqi kafolatlanadi (37-modda).
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi
o Mehnat nizolarini hal qilish tartibi (XIII bob).
o Xodimlarning huquq va majburiyatlari.
o Ish beruvchining mehnat sharoitlarini ta’minlash majburiyati.

Kasaba uyushmalari to‘g‘risidagi qonun
o Kasaba uyushmalari xodimlar huquqlarini himoya qilish va nizolarni hal
etishda vositachilik qilish huquqiga ega.
Sud va arbitraj tartibida nizolarni hal etish to‘g‘risidagi qonunchilik
o Mehnat nizolarini hal etishda sud organlarining vakolatlari belgilangan.
Mehnat nizolarini hal etuvchi organlar
Mehnat nizolarini hal qilish tartibi ularning murakkablik darajasi va tomonlar
o‘rtasidagi kelishmovchilikning xususiyatiga bog‘liq. O‘zbekiston qonunchiligida
quyidagi organlar mehnat nizolarini hal etish vakolatiga ega:
Ish beruvchi
o Xodim va ish beruvchi o‘rtasida bevosita muzokaralar orqali hal etilishi
mumkin.
o Ish haqi, ish sharoitlari yoki mehnat majburiyatlariga oid masalalar ko‘rib
chiqiladi.
Kasaba uyushmalari
o Xodimlarning huquqlarini himoya qilish maqsadida muzokaralar olib
borish va vositachilik qilish.
o Ish beruvchi bilan kollektiv kelishuv asosida nizolarni hal qilish.
Mehnat nizolari bo‘yicha komissiyalar
o Mehnat kodeksining 263-moddasiga ko‘ra, mehnat nizolarini hal qilish
uchun tashkilotlarda maxsus komissiyalar tuzilishi mumkin.
o Komissiya qarorlari majburiy bajarilishi lozim.
Sud organlari
o Agar mehnat nizosi ichki organlar tomonidan hal etilmasa, tomonlar sudga
murojaat qilishi mumkin.
o Noqonuniy ishdan bo‘shatish, mehnat sharoitlariga oid huquqbuzarliklar
sud orqali ko‘rib chiqiladi.
O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi mehnat nizolarini hal qilish uchun turli
huquqiy normalarni belgilab qo‘ygan. Xodimlarning huquqlari himoya qilinishi uchun
mehnat shartnomalarini to‘g‘ri tuzish, ish haqi va mehnat sharoitlariga doir me’yorlarga

rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat nizolari ish beruvchi bilan bevosita
muzokaralar orqali, kasaba uyushmalari ishtirokida yoki sud orqali hal qilinishi
mumkin. Mazkur tizim mehnat munosabatlarining adolatli bo ‘ lishini ta ’ minlashga
xizmat qiladi . Mehnat nizolarining oldini olish uchun ish beruvchilar va xodimlar o ‘ z
huquq va majburiyatlarini aniq bilishi , mehnat shartlarini ochiq va shaffof belgilashi
lozim . Shuningdek, nizolar yuzaga kelganda qonuniy tartibda hal etish mexanizmlaridan
foydalanish mehnat jamoalarida sog‘lom muhit yaratish uchun muhim hisoblanadi.
Mehnat nizolari har qanday jamiyatda uchraydigan huquqiy muammolardan biri bo‘lib,
ularning adolatli hal etilishi mehnat munosabatlarining barqarorligini ta‘minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi kelishmovchiliklar huquqiy
normalarga asoslangan holda hal qilinishi zarur. Mazkur maqolada yakka tartibdagi
mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning ijro etilish tartibi, ushbu jarayondagi
asosiy muammolar va ularni hal etish yo‘llari tahlil qilinadi.
Mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarning ahamiyati
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning ahamiyati quyidagi jihatlarda
namoyon bo‘ladi:
1. Xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilish – Mehnat nizolarini sud yoki
boshqa organlar tomonidan hal etish xodimlarning qonuniy manfaatlarini himoya
qilishda muhim o‘rin tutadi. Xodim o‘z huquqlarining buzilganligini his qilganda,
adolatni tiklash imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
2. Ish beruvchilar va xodimlar o‘rtasida huquqiy madaniyatni oshirish –
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlar ish beruvchilarni mehnat
qonunchiligiga rioya qilishga undaydi. Bu esa o‘z navbatida korxonalarda
huquqiy madaniyatni shakllantirishga yordam beradi.
3. Mehnat nizolarini oldini olish – Sud va boshqa organlar tomonidan qabul
qilingan qarorlar boshqa shunga o‘xshash nizolar yuzaga kelmasligi uchun
muhim amaliy ahamiyatga ega. Ish beruvchilar va xodimlar uchun ushbu qarorlar
mehnat qonunchiligining buzilishidan ogohlantiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi.
Qarorlarni o‘z vaqtida ijro etish muhimligi

Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning o‘z vaqtida ijro etilishi quyidagi
sabablarga ko‘ra muhimdir:
1. Adolatning to‘liq ta’minlanishi – Agar mehnat nizosi bo‘yicha chiqarilgan
qaror o‘z vaqtida ijro etilmasa, xodim yoki ish beruvchi kutilgan natijaga
erishmaydi, bu esa huquqiy tizimga bo‘lgan ishonchning pasayishiga sabab
bo‘ladi.
2. Ish unumdorligini oshirish – Mehnat nizolari uzoq davom etganda, bu korxona
faoliyatiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Xodimlarning norozilik
kayfiyati oshadi va ishlab chiqarish samaradorligi pasayadi.
3. Qonuniylik va tartibni saqlash – Agar sud qarorlari va mehnat nizolari bo‘yicha
chiqarilgan boshqa hujjatlar o‘z vaqtida ijro etilmasa, huquqiy tizimning
samaradorligi pasayadi va qonunga rioya qilish darajasi tushib ketishi mumkin.
4. Moliyaviy yo‘qotishlarning oldini olish – O‘z vaqtida hal etilmagan mehnat
nizolari kompaniya yoki xodim uchun qo‘shimcha moliyaviy yo‘qotishlarga olib
kelishi mumkin. Masalan, kompensatsiyalar, sud jarayoni bilan bog‘liq xarajatlar
yoki jarimalar mehnat munosabatlari tomonlari uchun ortiqcha yuk bo‘lib qoladi.
Huquqiy madaniyatni oshirish va qonun ustuvorligini ta’minlash yo‘nalishida
takliflar
1. Xodim va ish beruvchilar uchun huquqiy savodxonlikni oshirish – Mehnat
qonunchiligi bo‘yicha muntazam seminarlar, treninglar va axborot kampaniyalari
tashkil etilishi lozim. Xodimlar va ish beruvchilar o‘z huquq va majburiyatlarini
yaxshi bilsalar, nizolar ehtimoli kamayadi.
2. Davlat organlarining nazoratini kuchaytirish – Mehnat nizolari bo‘yicha
chiqarilgan qarorlarning o‘z vaqtida ijro etilishini ta’minlash uchun nazorat
organlari faoliyatini kuchaytirish kerak. Xususan, mehnat inspeksiyasi va sud
qarorlarini ijro etish bo‘yicha alohida nazorat tizimini yo‘lga qo‘yish mumkin.
3. Nizolarni sudgacha hal qilish mexanizmlarini takomillashtirish – Meditatsiya
va muqobil nizolarni hal qilish usullaridan foydalanish mehnat nizolarining
tezroq hal etilishiga yordam beradi. Bu nafaqat sud jarayonlarini yengillashtiradi,
balki tomonlarning o‘zaro kelishuviga erishishga ham imkon yaratadi.

4. Ijro jarayonini tezlashtirish – Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan
qarorlarning ijrosini kechiktirish oldini olish uchun maxsus jarayonlarni ishlab
chiqish zarur. Sud qarorlarini tezkor ijro etish mexanizmlari va soddalashtirilgan
ijro tartiblarining joriy etilishi sud tizimining samaradorligini oshiradi.
5. Ish beruvchilarning majburiyatlarini oshirish – Ish beruvchilarga mehnat
nizolarining oldini olish va mehnat qonunchiligiga qat’iy rioya qilish
majburiyatini yuklovchi chora-tadbirlarni joriy etish zarur. Ushbu choralarga
moliyaviy jazolar, qoidabuzarliklarni takrorlagan ish beruvchilarni qora ro‘yxatga
kiritish va shunga o‘xshash choralar kiradi.
Mehnat nizolari bo‘yicha chiqarilgan qarorlarning o‘z vaqtida va samarali ijro etilishi
adolatli mehnat munosabatlarini ta’minlashda asosiy omillardan biridir. Bu jarayonda
davlat organlari, ish beruvchilar va xodimlar o‘zaro hamkorlikda faoliyat yuritishi zarur.
Huquqiy madaniyatni oshirish, nizolarni oldindan bartaraf etish mexanizmlarini joriy
etish hamda sud qarorlarining tezkor ijrosini ta’minlash orqali jamiyatda mehnat
munosabatlarining barqarorligi va qonun ustuvorligini ta’minlash mumkin. Mehnat
nizolarini hal etish jarayoni shaffof va adolatli bo‘lishi kerak, chunki bu mehnat bozori
ishtirokchilari o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlashga xizmat qiladi.

Xulosa
Qarorlarni ijro etish har qanday tashkilot, davlat organi va xususiy sektor uchun
muhim jarayondir. Mazkur jarayonni samarali amalga oshirish boshqaruv tizimi
barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Biroq, amaliyotda qarorlarni bajarish bilan
bog‘liq muammolar ko‘p uchraydi. Ularni aniqlash va samarali yechim topish mehnat
munosabatlarining yaxshilanishiga, huquqiy barqarorlikni mustahkamlashga hamda
iqtisodiy rivojlanishga xizmat qiladi. Ushbu maqolada ish beruvchilarning qarorlarni
bajarmaslik holatlari, xodimlarning huquqiy bilimsizligi natijasida yuzaga keladigan
muammolar va davlat organlari hamda sud tizimining ushbu masaladagi ro‘li keng
yoritiladi.
Ish beruvchilarning qarorlarni bajarmaslik holatlari
Ish beruvchilar tomonidan qabul qilingan qarorlarning to‘liq ijro etilmasligi yoki
umuman bajarilmasligi ko‘p hollarda mehnat huquqlari buzilishiga olib keladi. Bunday
holatlar quyidagi sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin:
1. Ish beruvchining huquqiy bilimlari yetarli emasligi – Ba’zi rahbarlar mehnat
kodeksi va qonun hujjatlarida belgilangan majburiyatlarini to‘liq tushunmaydi
yoki e’tiborsiz qoldiradi.
2. Moliyaviy yetishmovchilik – Ayrim kompaniyalar moliyaviy qiyinchiliklar
tufayli xodimlarga belgilangan maosh va kompensatsiyalarni to‘lamaydi.
3. Shaxsiy manfaatlarni ustun qo‘yish – Ish beruvchilarning ayrim vakillari
xodimlar huquqlarini cheklash yoki ularga to‘lanishi lozim bo‘lgan mablag‘larni
o‘z foydasi yo‘lida ishlatishga harakat qiladi.
4. Nazoratning sustligi – Mehnat inspeksiyasi va boshqa davlat organlari
tomonidan samarali monitoring olib borilmaganda, ish beruvchilar qonunchilikka
zid harakatlar qilishga moyil bo‘ladi.
Bunday muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi chora-tadbirlarni ko‘rish lozim:
 Ish beruvchilarga mehnat qonunchiligi bo‘yicha o‘quv seminarlari tashkil etish;
 Mehnat inspeksiyasining nazorat tizimini kuchaytirish;
 Ishchilarga o‘z huquqlarini himoya qilishda yuridik maslahat xizmatlarini
kengaytirish;

 Huquqni buzgan ish beruvchilarga nisbatan jazo choralari qat’iy qo‘llanilishi.
Xodimlarning huquqiy bilimsizligi natijasida yuzaga keladigan muammolar
Ko‘plab xodimlar o‘z mehnat huquqlarini yetarli darajada bilmaganliklari tufayli ish
beruvchilar tomonidan kiritilayotgan qonunbuzarliklardan aziyat chekishadi. Ushbu
muammolar quyidagicha namoyon bo‘ladi:
 Xodimlar ish shartnomalaridagi shartlarni tushunmaydi va o‘z huquqlarini talab
qila olmaydi;
 Mehnat nizolari yuzaga kelgan taqdirda huquqiy yordam so‘rash
imkoniyatlaridan bexabar bo‘lishadi;
 Ish haqining kechiktirilishi, qo‘shimcha ish vaqtlari uchun to‘lovlarning amalga
oshirilmasligi kabi muammolarga duch kelishadi.
Bu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish tavsiya
etiladi:
1. Xodimlar uchun huquqiy treninglar va maslahat xizmatlarini tashkil etish –
Ishchilarga mehnat kodeksi va sud amaliyoti bo‘yicha bilim berish muhim
ahamiyat kasb etadi.
2. Huquqiy ma’lumotlarni ommalashtirish – Ijtimoiy tarmoqlar, ommaviy
axborot vositalari va maxsus portallar orqali xodimlarning huquqlari bo‘yicha
axborot berish.
3. Huquqiy yordam markazlarini kengaytirish – Xodimlar huquqiy muammolar
yuzaga kelgan taqdirda, bepul yoki arzon xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga
ega bo‘lishi lozim.
4. Kasaba uyushmalarining faoliyatini kuchaytirish – Kasaba uyushmalari
xodimlarning manfaatlarini himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Davlat organlari va sud tizimining ushbu masaladagi ro‘li
Qarorlarni ijro etish jarayonida davlat organlari va sud tizimining ishtiroki muhim
ahamiyatga ega. Ular quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat yuritadi:
1. Mehnat inspeksiyasi – Mehnat qonunchiligi buzilishlarini aniqlash, tekshiruvlar
o‘tkazish va qonunbuzarlarga nisbatan jarima choralarini qo‘llash.

2. Sud tizimi – Ishchilar va ish beruvchilar o‘rtasida yuzaga kelgan nizolarni
adolatli ko‘rib chiqish hamda xodimlarning huquqlarini himoya qilish.
3. Prokuratura organlari – Ish beruvchilarning noqonuniy harakatlariga huquqiy
baho berish va zarur choralarni ko‘rish.
4. Kasaba uyushmalari bilan hamkorlik – Davlat organlari xodimlarning
huquqlarini himoya qilishda kasaba uyushmalari bilan hamkorlikda ishlashi
lozim.
Sud amaliyotida xodimlarning huquqlarini himoya qilishga oid ko‘plab misollar
mavjud. Masalan, Oliy sud tomonidan ko‘rib chiqilgan ayrim ishlar natijasida
ishchilarga noqonuniy kechiktirilgan maoshlarning qaytarilishi ta’minlangan.
Qarorlarni ijro etish jarayonida uchraydigan muammolarni bartaraf etish nafaqat mehnat
munosabatlarining barqarorligini ta’minlaydi, balki iqtisodiy rivojlanish va jamiyatdagi
huquqiy madaniyatni oshirishga xizmat qiladi. Ish beruvchilarning qonunbuzarliklarini
oldini olish, xodimlarning huquqiy bilimlarini oshirish hamda davlat organlarining
rolini kuchaytirish ushbu muammolarni hal etishda muhim omillar hisoblanadi. Har bir
tomon o‘z majburiyatlarini to‘g‘ri bajargan taqdirda, qarorlarning to‘liq va samarali ijro
etilishiga erishish mumkin bo‘ladi.

Foydalanish mumkin bo’lgan adabiyot, maqola va internet manzillari ro’yxari
1. Darsliklar va o’quv qo’llanmalar:
 "Mehnat huquqi" : Y. Tursunov va M. Usmanova tomonidan yozilgan ushbu
darslik yuridik institutlari va fakultetlari talabalari uchun mo’ljallangan.
" Mehnat huquqi " : M . Usmanova , Sh . Gaziyev va B . Yarashev muallifligidagi
ushbu darslik fuqarolarning mehnat huquqlari va ularni amalga oshirish
kafolatlariga bag ’ ishlangan .
2. Ilmiy maqolalar:
 "Mehnat qilish huquqlarining konstitutsiyaviy kafolatlari" : Mazkur maqola
O’zbekiston Respublikasining yangilangan Konstitutsiyasida mehnat qilish
huquqlari va ijtimoiy himoyani ta’minlash bo’yicha belgilangan kafolatlarni tahlil
qiladi.
 "Mehnat huquqi" Telegram kanali maqolalari : Toshkent davlat yuridik
universiteti Mehnat huquqi kafedrasi katta o’qituvchisi Muhammadamin
Karimjonovning mehnat huquqiga oid turli mavzulardagi maqolalari bilan
tanishishingiz mumkin.
3. Internet manzillari:
 Yuridik adabiyotlar nashriyoti : Mehnat huquqiga oid turli kitoblar va
darsliklarni ushbu nashriyotning Facebook sahifasida topishingiz mumkin.
 Huquq Plus sayti : Mehnat huquqi bo’yicha maqolalar va materiallar bilan
tanishish uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.
 Better Work tashkiloti : Xalqaro mehnat standartlari va ularning samaradorligi
haqida batafsil ma’lumot olish uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.
 Civil.uz sayti : Mehnat huquqi, ish haqi va boshqa yuridik fanlar bo’yicha ilmiy
maqolalarni ushbu saytda topishingiz mumkin.
 Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi tushunchasi va boshqa mavzulardagi referatlar
bilan tanishish uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.
 Advice.uz sayti : Xodimning huquqlari va mehnat ta’tili bo’yicha huquqiy
maslahatlar uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.

 ZiyoNET portali : "Mehnat qilish huquqi" nomli kitob va boshqa o’quv
materiallarini ushbu portaldan topishingiz mumkin.
 Sputnik O’zbekiston : Mehnat huquqi bo’yicha so’nggi yangiliklar va maqolalar
bilan tanishish uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.
 Yuristlar malakasini oshirish markazi : Mehnat qonunchiligini
takomillashtirish bo’yicha ilmiy-amaliy konferensiya materiallari bilan tanishish
uchun ushbu markazning saytiga murojaat qilishingiz mumkin.
 Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi bo’yicha referatlar va boshqa materiallarni ushbu
saytda topishingiz mumkin.
 Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti : Mehnat huquqi
bo’yicha multimediali taqdimotlar va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish
uchun ushbu universitetning saytiga murojaat qilishingiz mumkin.
 Yuridik adabiyotlar nashriyoti Instagram sahifasi : Mehnat huquqi bo’yicha
yangi nashrlar va adabiyotlar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani kuzatib
borishingiz mumkin.
 Facebookdagi "Yuridik adabiyotlar publish" sahifasi : Mehnat huquqi
bo’yicha yangi kitoblar va darsliklar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani
kuzatib borishingiz mumkin.
 CyberLeninka elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha ilmiy maqolalar
va tadqiqotlarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.
 ZiyoNET elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha turli o’quv
materiallari va darsliklarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.

Yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha qarorlarni ijro etilish tartibi 25

Sotib olish