Yangi davrda Yevropa sulolalari tarixi Vinstorlar - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	88.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

19 Продаж

Yangi davrda Yevropa sulolalari tarixi Vinstorlar

Купить

MUNDARIJA
KIRISH __________________________________________________________4
I BOB. VINSTORLAR SULOLASINING KELIB
CHIQISHI ________________________________________________________________________________________________________________ 6
II BOB. VINSTOR QIROL VA QIROLICHALAR __________________________________________ 24
XULOSA ________________________________________________________________________________________________________________ 49
FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR
RO‘YXAT_______________________________________________________51

KIRISH
“Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak
intellektual va ma’naviy salohiyatiga ega bo lib,ʻ
dunyo miqyosida o z tengdoshlariga hech qaysi
ʻ
sohada bo sh kelmaydigan insonlar bo lib kamol
ʻ ʻ
topishi, baxtli bo lishi uchun davlatimiz va
ʻ
jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatini
safarbar etamiz” 1
SH.M.Mirziyoyev.
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Hozirgi dunyo murakkab va turfa xil.
Unda turli madaniyatlar yonma-yon yashaydi va bir -biriga ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ Butun
dunyo bilan muvaffaqiyatli munosabatlarga kirishish, do stlik va hamkorlikni
ʻ
rivojlantirish uchun mavjud voqelikning muammolarini chuqur bilish va bu
bilimdan umum manfaati yo lida foydalanish lozim bo ladi.
ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov o zining
ʻ ʻ
ʼ ’ O zbekiston XXI asr bo sag asida:
ʻ ʻ ʻ xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va
kafolatlari kitobida dunyo mamlakatlari bilan tinch-totuv yashash va hamkorlik
ʼʼ
qilishning ahamiyati xususida to xtalib, shunday yozadi:
ʻ “Biz yashayotgan davr
qanday xususiyatlarga ega? So nggi vaqtlarda yuz bergan, dunyoning jug rofiy -
ʻ ʻ
siyosiy tuzilishini va xaritasini tubdan yangilagan o zgarishlar hozirgi zamon va
ʻ
kelajak uchun qanday tarixiy ahamiyatga molik? Bular haqida mulohaza yuritish
va ularga to g ri baho berish juda muhim”.
ʻ ʻ 2
Dunyo iqtisodiy hayotining globallashuvi muhim hayotiy va milliy
manfaatlarga javob beradi. Chunki u davlatlarning dunyo xo jalik jarayoniga
ʻ
qo shilishiga va dunyo texnologiyasi, fani va madaniyati yutuqlaridan
ʻ
foydalanishga ko maklashadi.
ʻ Shu munosabat bilan Birinchi Prezidentimiz
shunday yozadi:
“ Milliy tafakkur o z taraqqiyotida madaniy qurilish vazifalariga dunyo miqyosida
ʻ
yondashishi, boshqa xalqlarning taqdiri, ularning o zaro munosabatlari bilan
ʻ
1
Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. – Тошкент: O ‘ zbekiston, 2021. – 464 б. – kitob.
2
Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. T.: Sharq, 1998. – b.28.
2

yaqindan qiziqishi, ular hayotining eng teran nuqtalarigacha kirib borishi, milliy
manfaatlarni hisobga olish kerak.ʼʼ 3
Xususan, Angilya tarixini o rganish O zbekiston kelajak hayoti uchun besamar
ʻ ʻ
bo lmaydi.
ʻ Aynan mana shu yo lda namuna sifatida men ʻ V instorlar sulolasining
kelib chiqishi tarixini tanladim.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Har bir bajarilgan ish maqsadsiz
bo lmaydi.
ʻ Shu kabi men ham ushbu kurs ishimni yozishdan ma lum bir maqsadni ʼ
ko zlaganman.
ʻ Vinstorlar sulolasining kelib chiqishi tarixi borasida ma lumot ʼ
zarur o rinlarda kurs ishimdan bemalol foydalana olishlarini xohlayman.
ʻ
Kurs ishining davrlashtirilishi. Mening ushbu kurs ishim xronologik
jihatdan XX asr boshidan hozirgi kungacha bo lgan davrdagi
ʻ Vinstorlar sulolasi
haqidagi voqealarni qamrab oladi.
Kurs ishining obyekti, predmetini belgilash. Tayyorlagan ishimni obyekti
sifatida aynan tanlagan mavzuyim to g risidagi fikrlarni belgiladim.
ʻ ʻ Mavzuyim
to g ri
ʻ ʻ si da ma lumotlarni ko proq ingliz ʼ ʻ , manbalaridan oldim. Aynan Vinstorlar
sulolasi to g risida yozilgan asarlar, ilmiy manbalar, faktlar kurs ishining asosini
ʻ ʻ
tashqil qiladi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikki bob va xulosa
qismidan iborat. Mavzu yuzasidan fikrlarimni xulosalab o tganman va oxirida
ʻ
foydalangan manba va adabiyotlarimni keltirib o tdim. Kurs ishim 51 sahifadan
ʻ
iborat.
3
Karimov I.A.Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. T.:Manaviyat. 2008. – b. 74.
3

I BOB
VINSTORLAR SULOLASINING KELIB CHIQISHI
Vindzor uyi Birlashgan Qirollikning va boshqa Hamdo‘stlik qirolliklarining
hukmronlik qilayotgan qirollik uyidir.1901 yilda qirolicha Viktoriya va shahzoda
Albertning o‘g‘li qirol Edvard VII taxtga kirishi bilan 1901 yilda Sakse-Koburg va
Gota xonadoni ( o‘zi Vettinlar palatasining kadet bo‘limi ) Gannover palatasining
o‘rniga Britaniya monarxiyasiga o‘td. 1917 yilda Britaniya qirollik uyining nomi
nemis Saks-Koburg va Gotadan ingliz Vindzoriga o‘zgartirildi .Birinchi jahon
urushi davrida Buyuk Britaniyadagi nemislarga qarshi kayfiyat. O shandan beriʻ
Vindzor uyida beshta Britaniya monarxlari bo lgan: Jorj V, Edvard VIII, Jorj VI,
ʻ
Yelizaveta II va Charlz III. Qirolicha Yelizaveta II va shahzoda Filippning bolalari
va erkak avlodlari ham nasl-nasabi bo yicha Oldenburglar uyiga tegishli, chunki
ʻ
Filipp o sha uyning Glyuksburg bo limiga tegishli edi.
ʻ ʻ
Edvard VII va o z navbatida uning o g li Jorj V nemis gersogligi Sakse-
ʻ ʻ ʻ
Koburg va Gota palatasining a zosi bo lgan, ularning avlodi shahzoda xotini
ʼ ʻ
Albert, qirolicha Viktoriyaning eri, Britaniya palatasidan so nggi monarxi.
ʻ
Gannover. Birinchi jahon urushi davrida Britaniya imperiyasi aholisining
nemislarga qarshi yuqori kayfiyati 1917 yil mart oyida, Gotha IV og‘ir samolyoti
La-Manshni kesib o‘tishga qodir bo‘lgan paytda cho‘qqisiga chiqdi. Londonni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri bombardimon qila boshladi va mashhur nomga aylandi. O‘sha
yilning 15 martida qirol Jorjning birinchi amakivachchasi Rossiya imperatori
Nikolay II taxtdan voz kechishga majbur bo‘ldi, bu esa Evropadagi barcha
monarxiyalarning oxir-oqibat bekor qilinishi haqidagi hayajonni ko‘tardi. Qirol va
uning oilasi nihoyat Germaniya toji ostidagi barcha unvonlardan voz kechishga va
nemis unvonlari va uy nomlarini inglizcha versiyalarga o‘zgartirishga ko‘ndirildi. 4
Monarx o‘n besh suveren davlatning davlat boshlig‘idir. Bular Buyuk
Britaniya, Antigua va Barbuda, Avstraliya, Bagama orollari, Beliz, Kanada,
Grenada, Yamayka, Yangi Zelandiya, Papua - Yangi Gvineya, Sent-Kitts va Nevis,
Sent-Lyusiya, Sent-Vinsent va Grenadin orollari, Solomon orollari va Tuvalu. Bu
4
https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/
NationalAnthem.aspx
4

alohida monarxiyalar bilan bir qatorda uchta tojga bog‘liqlik ham mavjud, o‘n
to‘rtta Britaniyaning chet el hududlari va Yangi Zelandiyaning ikkita kichik
bog‘langan shtatlari: Kuk orollari va Niue. Vindzor uyi 1917-yilda, bu nom qirol
Jorj V tomonidan e’lon qilingan Saks-Koburg-Gotaning tarixiy nomi o‘rniga
Britaniya qirollik oilasining rasmiy nomi sifatida qabul qilinganda paydo
bo‘lgan. Bu hozirgi qirollik oilasining familiyasi bo‘lib qolmoqda.
Hozirgi qirolicha Evropadagi aksariyat monarxlar bilan oilaviy aloqalarga
ega. Yigirmanchi asr davomida Birlashgan Qirollik qirollari va qirolichalari
konstitutsiyaviy monarxiyaning turli vazifalarini bajardilar. Ularning eng muhim
rollaridan biri 1914-18 va 1939-45 yillardagi halokatli urushlarda xalq ruhiyatini
ko‘targan milliy arboblar sifatida faoliyat yuritgan. Bu davr so‘nggi 90 yil ichida
sodir bo‘lgan ko‘plab ijtimoiy o‘zgarishlar bilan birgalikda monarxiyaning
modernizatsiyasini ko‘rdi. Qirollik oilasini butun dunyo bo‘ylab kengroq omma
uchun ochiq qilish uchun ommaviy kommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish ana shunday modernizatsiya bo‘ldi. Jorj V Rojdestvoda imperiya
bo‘ylab efirga uzatiladigan radioning yangi vositasini qabul qildi; Toj kiyish
marosimi birinchi marta 1953 yilda qirolichaning talabi bilan televizorda namoyish
etilgan; va “World Wide Web” so‘nggi etti yil davomida global auditoriyani
qirollik oilasi haqida ma’lumot bilan ta’minlash uchun foydalanilgan.
Bu davrda Britaniya monarxlari ham xalqaro munosabatlarni rivojlantirishda
muhim rol o‘ynadi. Qirolicha Hamdo‘stlik rahbari sifatida sobiq mustamlakalar
bilan yaqin aloqalarni saqlab qoladi.
Shunday qilib, 1917 yil 17 iyulda Jorj V tomonidan chiqarilgan qirollik
deklaratsiyasida shunday deyilgan:
Shunday qilib, biz qirollik irodamiz va vakolatimiz bilan shu bilan e’lon
qilamiz va e’lon qilamizki, bizning qirollik e’lonimiz e’lon qilingan kundan
boshlab bizning uyimiz va oilamiz Vindzor uyi va oilasi deb nomlanadi va barcha
Turmushga chiqishi yoki turmushga chiqishi mumkin bo‘lgan ayol avlodlaridan
tashqari, ushbu shohliklarga bo‘ysunuvchi, bizning aytgan buvijonimiz Qirolicha
Viktoriyaning erkak naslidagi avlodlari Vindzor nomini oladilar.
5

Bu nom Vindzor, Berkshire va Vindzor qal’asi orqali Britaniyadagi
monarxiya bilan uzoq vaqt aloqada bo‘lgan; havola Vindzor qal’asining dumaloq
minorasida Vindzor uyi nishonining asosi bo‘lganligi haqida aytilgan. Buni
birinchi baron Stamfordham Artur Bigge taklif qilgan. Uning amakivachchasi
Britaniya qirollik uyining nomini Vindzorga o zgartirganini eshitib va ʻ
Shekspirning “Vindzorning quvnoq xotinlari” asariga ishora qilib, Germaniya
imperatori Vilgelm II hazil bilan “Saksning quvnoq xotinlari” ni ko rishni
ʻ
rejalashtirganini aytdi. 5
Jorj V shuningdek, eng yaqin munosabatlariga Britaniya knyazlik
unvonlaridan foydalanishni cheklab qo‘ydi va 1919 yilda u uchta nemis
munosabatlarini ingliz unvonlari va uslublaridan mahrum qildi.
Buvisi Viktoriya davrida tug‘ilgan Jorj Uels shahzodasi Albert Edvardning
ikkinchi o‘g‘li bo‘lib, otasi va uning katta akasi shahzoda Albert Viktordan keyin
Britaniya taxtiga vorislik bo‘yicha uchinchi o‘rinni egallagan. 1877 yildan 1892
yilgacha Jorj Qirollik dengiz flotida xizmat qildi, 1892 yil boshida akasi
kutilmaganda vafot etgunga qadar uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri taxtga qo‘ydi. Jorj keyingi
yili ukasining kelini, Tekk malikasi Viktoriya Meri bilan turmush qurdi va ularning
olti farzandi bor edi. 1901 yilda qirolicha Viktoriya vafotidan so‘ng, Jorjning otasi
Edvard VII sifatida taxtga o‘tirdi va Jorj yaratildi. Uels shahzodasi . 1910 yilda
otasi vafotidan keyin u qirol imperatori bo‘ldi.
Jorj hukmronligi davrida sotsializm, kommunizm, fashizm, Irlandiya
respublikachiligi va Hindiston mustaqillik harakatining yuksalishi kuzatildi,
bularning barchasi 1920-yillarning boshlarida o‘zining hududiy cho‘qqisiga
chiqqan Britaniya imperiyasining siyosiy manzarasini tubdan o‘zgartirdi. 1911
yilgi parlament qonuni saylangan Britaniya jamoat palatasining saylanmagan
Lordlar palatasi ustidan ustunligini belgilab berdi. Birinchi jahon urushi (1914-
1918) natijasida uning birinchi amakivachchalari rossiyalik Nikolay II va
germaniyalik Vilgelm II imperiyalariquladi, Britaniya imperiyasi esa eng samarali
5
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
6

darajada kengaydi. 1917 yilda Jorj Vindzor uyining birinchi monarxi bo‘ldi, u
nemislarga qarshi jamoatchilik kayfiyati tufayli uni Sakse-Koburg va Gota uyidan
o‘zgartirdi. U 1924-yilda birinchi Mehnat vazirligini tayinladi va 1931-yildagi
Vestminster Nizomi imperiya hukmronliklarini Britaniya Millatlar Hamdo‘stligi
tarkibidagi alohida mustaqil davlatlar sifatida tan oldi.
Jorj o‘zining keyingi hukmronligi davrida chekish bilan bog‘liq sog‘liq
muammolaridan aziyat chekdi. 1936 yil yanvar oyida vafot etgach, uning o‘rniga
to‘ng‘ich o‘g‘li Edvard VIII o‘tirdi. O‘sha yilning dekabr oyida Edvard taxtdan
voz kechdi va uning o‘rniga Jorj VI nomini olgan kichik ukasi Albert keldi.
Jorj 1865 yil 3 iyunda Londonning Marlboro uyida tug‘ilgan. U Uels
shahzodasi Albert Edvard va Uels malikasi Aleksandraning ikkinchi o‘g‘li edi.
Uning otasi qirolicha Viktoriya va shahzoda Albertning to‘ng‘ich o‘g‘li, onasi esa
Daniya qiroli Kristian IX va qirolicha Luizaning to‘ng‘ich qizi edi. U Vindzor
qal’asida 1865 yil 7 iyulda Kenterberi arxiyepiskopi Charlz Longli tomonidan
suvga cho‘mgan. 6
Uels shahzodasining kenja o‘g‘li sifatida Jorj qirol bo‘lishini kutish juda
kam edi. U taxtda otasi va katta akasi shahzoda Albert Viktordan keyin uchinchi
o‘rinda edi . Jorj Albert Viktordan atigi 17 oy kichik edi va ikki shahzoda birga
ta’lim olishgan. Jon Neale Dalton 1871 yilda ularning tarbiyachisi etib tayinlangan.
Na Albert Viktor, na Jorj intellektual jihatdan ustun bo‘lmagan. Ularning otalari
dengiz flotini "har qanday bola uchun eng yaxshi mashg‘ulot" deb hisoblaganidek,
1877 yilning sentyabrida, Jorj 12 yoshga to‘lganda, ikkala aka-uka Devonning
Dartmut shahridagi HMS Britaniya kursantlarini tayyorlash kemasiga qo‘shilishdi.
1879 yildan boshlab uch yil davomida knyazlar Dalton hamrohligida HMS
Bacchante da xizmat qildilar. Ular Britaniya imperiyasining Karib dengizi, Janubiy
Afrika va Avstraliyadagi mustamlakalariga sayohat qilishdi va Norfolk, Virjiniya,
shuningdek, Janubiy Amerika, O‘rta er dengizi, Misr va Sharqiy Osiyoga tashrif
buyurishdi. 1881-yilda Yaponiyaga tashrifi chog‘ida Jorj mahalliy rassomning
qo‘liga ko‘k va qizil ajdahoni tatuirovka qildi va uni imperator Meydzi
6
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
7

tomoshabinlar oldida qabul qildi; Jorj va uning ukasi imperator Xarukoga
avstraliyalik ikkita valabi sovg‘a qilishdi. Dalton o‘zlarining sayohatlari haqida
hikoya yozgan HMS Bacchante kruizi. Melburn va Sidney o‘rtasida Dalton
afsonaviy arvoh kemasi bo‘lgan "Uchar gollandiyalik" ni ko‘rganini qayd etdi.
Ular Britaniyaga qaytib kelgach, qirolicha nabiralari frantsuz yoki nemis tillarini
bilmasligidan shikoyat qildi va shuning uchun ular Lozannada olti oy davomida
boshqa tilni o‘rganish uchun muvaffaqiyatsiz urinishdi. Lozannadan keyin aka-uka
ajralishdi; Albert Viktor Kembrijdagi Triniti kollejida o‘qidi, Jorj esa Qirollik
dengiz flotida davom etdi. U butun dunyo bo‘ylab sayohat qildi, Britaniya
imperiyasining ko‘plab hududlariga tashrif buyurdi. Dengizdagi faoliyati davomida
u qo‘mondonlik qilganTorpedo qayig‘i 79 uy suvlarida, keyin Shimoliy Amerika
va G‘arbiy Hindiston stantsiyasida HMS Thrush. Uning so‘nggi faol xizmati
1891-1892 yillarda HMS Melampus qo‘mondoni edi. O‘shandan beri uning dengiz
floti unvoni asosan faxriy edi.
Shahzoda Jorj dengiz flotida xizmat qilishni maqsad qilgan yosh yigit
sifatida Maltada joylashgan amakisi Edinburg gertsogi shahzoda Alfred
qo‘mondonligida ko‘p yillar davomida xizmat qildi. U erda u o‘zining
amakivachchasi Edinburg malikasi Mari bilan yaqinlashdi va uni sevib qoldi.
Uning buvisi, otasi va amakisi o‘yinni ma’qullashdi, lekin uning onasi va Marining
onasi bunga qarshi chiqdi. Uels malikasi bu oilani juda nemisparast deb hisobladi
va Edinburg gertsogi Angliyani yoqtirmasdi. Gersoginya, Rossiyaning Aleksandr
II ning yagona qizi, Britaniya suverenitetining kenja o‘g‘lining rafiqasi sifatida u
kutilmaganda Daniya taxtiga chaqirilgunga qadar otasi kichik nemis shahzodasi
bo‘lgan Uels malikasi Jorjning onasi oldida ustunlikka ega bo‘lishi kerakligidan
norozi edi. Onasining rahbarligi ostida Mari Jorjga turmush qurishni taklif
qilganda rad etdi. U 1893 yilda Ruminiyaning bo‘lajak qiroli Ferdinandga
turmushga chiqdi.
1891 yil noyabr oyida Jorjning katta akasi Albert Viktor oilada "May" nomi
bilan tanilgan malika Viktoriya Meri Tekkni olib tashlaganidan keyin ikkinchi
amakivachchasi bilan unashtirildi. Uning ota-onasi Frensis, Tek gersogi
8

(Vyurtemberg uyining morganatik, kadet bo limi a zosi ) va Kembrij malikasiʻ ʼ
Meri Adelaida, Jorj III ning erkak nabirasi va qirolicha Viktoriyaning birinchi
amakivachchasi edi. 7
1892 yil 14 yanvarda rasmiy nikohdan olti hafta o‘tgach, Albert Viktor gripp
pandemiyasi paytida pnevmoniyadan vafot etdi va Jorj taxtda ikkinchi o‘rinni
egalladi va otasidan keyin muvaffaqiyat qozonishi mumkin. Jorj endigina jiddiy
kasallikdan tuzalib, olti hafta davomida tif isitmasi bilan uxlab yotgan edi, bu
kasallik uning bobosi shahzoda Albertning o‘limiga sabab bo‘lgan edi. Qirolicha
Viktoriya hali ham malika Meyni nabirasi uchun munosib o‘yin deb hisoblardi va
Jorj va Mey umumiy motam davrida yaqinroq bo‘lishdi.
Albert Viktorning o‘limidan bir yil o‘tgach, Jorj Mayga turmush qurishni
taklif qildi va qabul qilindi. Ular 1893 yil 6-iyulda Londondagi Sent-Jeyms
saroyidagi Royal Chapel ibodatxonasida turmush qurishdi. Ular butun umri
davomida bir-birlariga sodiq qolishdi. Jorj o‘z fikriga ko‘ra, nutqida o‘z his-
tuyg‘ularini osongina ifoda eta olmas edi, lekin ular tez-tez mehrli maktublar va
mehr-muhabbat eslatmalarini almashishdi.
Katta akasining o‘limi Jorjning dengizdagi karerasini samarali yakunladi,
chunki u endi taxtda otasidan keyin ikkinchi o‘rinda edi. Jorj 1892-yil 24-mayda
qirolicha Viktoriya tomonidan York gertsogi, Inverness grafi va baron Killarnilar
yaratildi va JR Tannerdan konstitutsiyaviy tarixdan saboq oldi.
York gersogi va gersoginyasining besh o‘g‘li va bir qizi bor edi. Randolf
Cherchillning ta’kidlashicha, Jorj qattiq ota edi, shuning uchun uning bolalari
undan qo‘rqishadi va Jorj Derbi grafiga shunday dedi: "Mening otam onasidan
qo‘rqardi, men otamdan qo‘rqardim va men Farzandlarim mendan qo‘rqishlarini
ko‘rmoqchiman." Aslida, iqtibos uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri manba yo‘q va ehtimol
Jorjning ota-onalik uslubi o‘sha paytdagi ko‘pchilik tomonidan qabul qilinganidan
unchalik farq qilmagan. Bu shundaymi yoki yo‘qmi, uning bolalari uning
qattiqqo‘l tabiatidan, o‘g‘li shahzoda Genridan norozi bo‘lganga o‘xshaydi keyingi
yillarda uni "dahshatli ota" deb ta’riflashgacha boradi.
7
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
9

Ular asosan York Kottejida yashagan Sandringham, Norfolk shahridagi
nisbatan kichik uyda, ularning hayot tarzi qirollikdan ko‘ra qulay o‘rta sinf oilasini
aks ettirgan. Jorj otasi tomonidan olib borilgan jonli ijtimoiy hayotdan farqli
o‘laroq, oddiy, deyarli tinch hayotni afzal ko‘rdi. Uning rasmiy tarjimai holi
Garold Nikolson, keyinchalik Jorjning York gertsogi bo‘lgan vaqtidan umidini
uzib, shunday yozadi: "U yosh mitti va donishmand keksa qirol sifatida yaxshi
bo‘lishi mumkin, lekin u York gertsogi bo‘lganida hech narsa qilmagan, lekin
hayvonlarni o‘ldiring va muhrlarga yopishtiring." Jorj shtamplarni yig‘uvchi
ishchan edi, Nikolson uni yomon ko‘rgan, ammo Jorj Qirollik filateliya to‘plamini
dunyodagi Buyuk Britaniya va Hamdo‘stlik markalarining eng to‘liq to‘plamiga
aylantirishda katta rol o‘ynagan, ba’zi hollarda buyumlar uchun rekord xarid
narxlarini o‘rnatgan. 8
1894 yil oktyabr oyida Jorjning amakisi, rossiyalik Aleksandr III vafot etdi.
Otasining iltimosiga ko‘ra, "bechora aziz Sasha amakining xotirasini hurmat qilish
uchun" Jorj ota-onasi bilan Sankt-Peterburgda dafn marosimiga bordi. U va uning
ota-onasi bir haftadan keyin yangi rus imperatori, uning onasi tomonidan birinchi
amakivachchasi Nikolay II ning, Jorjning otasining birinchi amakivachchalaridan
biri, Gessen malikasi Aliks va Reyn tomonidan bir vaqtlar hisoblangan to‘y uchun
Rossiyada qolishdi. Jorjning katta akasi uchun potentsial kelin sifatida.
York gertsogi sifatida Jorj turli xil davlat vazifalarini bajargan. 1901 yil 22
yanvarda qirolicha Viktoriya vafotidan keyin Jorjning otasi qirol Edvard VII
sifatida taxtga o‘tirdi. Jorj Kornuoll gertsogi unvonini meros qilib oldi va o‘sha
yilning qolgan qismida u Kornuoll va York gertsogi sifatida tanildi.
1901 yilda gertsog va gersoginya Britaniya imperiyasini gastrol qilishdi .
Ularning safari Gibraltar, Malta, Port Said, Aden , Seylon, Singapur, Avstraliya,
Yangi Zelandiya, Mavrikiy, Janubiy Afrika, Kanada va Nyufaundlend koloniyasini
o‘z ichiga olgan . Ekskursiya Mustamlaka kotibi Jozef Chemberlen tomonidan
Bosh vazir Lord Solsberi ko‘magida Dominionlarni Janubiy Afrika urushidagi
8
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
10

ishtiroki uchun mukofotlash uchun ishlab chiqilgan. 1899–1902 yillar Jorj
mustamlakachi qo‘shinlarga minglab maxsus ishlab chiqilgan Janubiy Afrika
urushi medallarini taqdim etdi. Janubiy Afrikada qirollik partiyasi fuqarolik
yetakchilari, afrikalik yetakchilar va Boer mahbuslari bilan uchrashdi va ularni
chiroyli bezaklar, qimmatbaho sovg‘alar va otashinlar bilan kutib olishdi. Shunga
qaramay, barcha aholi turga ijobiy javob bermadi. Ko‘plab oq Kape Afrikanerlari
namoyish va xarajatlardan norozi bo‘lishdi, urush ularning Afrikaner-Gollandiya
madaniyatini Britaniya subyektlari sifatidagi maqomlari bilan yarashtirish
qobiliyatini zaiflashtirdi. Ingliz tilidagi matbuotdagi tanqidchilar oilalar og‘ir
qiyinchiliklarga duch kelgan bir paytda juda katta xarajatlarni qoraladilar.
Avstraliyada Jorj Avstraliya Hamdo‘stligi tashkil etilgandan so‘ng
Avstraliya parlamentining birinchi sessiyasini ochdi. Yangi Zelandiyada u yangi
zelandiyaliklarning harbiy qadriyatlari, jasorati, sadoqati va burchlariga
itoatkorligini maqtagan va sayohat Yangi Zelandiyaga o‘z taraqqiyotini ko‘rsatish
imkoniyatini bergan, ayniqsa ingliz tilini qabul qilishda. aloqa va qayta ishlash
sanoatidagi standartlar. Yashirin maqsad, Britaniya matbuotining e’tiborini kam
odam biladigan erga qaratib, o‘sib borayotgan ijtimoiy keskinlik haqidagi
xabarlardan qochib, Yangi Zelandiyaning sayyohlar va potentsial immigrantlar
uchun jozibadorligini reklama qilish edi. Buyuk Britaniyaga qaytganida,
Londondagi Guildhalldagi nutqida, Jorj "dengiz bo‘ylab [bizning] birodarlarimiz
orasida hukmron bo‘lgan taassurot, agar u chet ellik raqobatchilarga qarshi
mustamlaka savdosida eski ustunlik mavqeini saqlab qolish niyatida bo‘lsa, Eski
mamlakat uyg‘onishi kerak" haqida ogohlantirdi. 9
1901 yil 9 noyabrda Jorj Uels shahzodasi va Chester grafi etib tayinlandi.
Qirol Edvard o g lini kelajakdagi qirollik roliga tayyorlamoqchi edi. Qirolichaʻ ʻ
Viktoriya ataylab davlat ishlaridan chetlatgan Edvardning o‘zidan farqli o‘laroq,
otasi Jorjga davlat hujjatlaridan keng foydalanish huquqini bergan. Jorj, o z
ʻ
navbatida, xotiniga qog ozlariga kirishga ruxsat berdi, chunki u uning
ʻ
maslahatlarini qadrlardi va u ko pincha erining nutqlarini yozishga yordam berar
ʻ
9
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
11

edi. Uels shahzodasi sifatida u harbiy-dengiz kuchlarini tayyorlash sohasidagi
islohotlarni, shu jumladan kursantlarning o‘n ikki va o‘n uch yoshda o‘qishga
qabul qilinishini va sinfi va yakuniy topshiriqlaridan qat’i nazar, bir xil ma’lumot
olishlarini qo‘llab-quvvatladi. Islohotlar o‘sha paytdagi Ikkinchi (keyinchalik
Birinchi) dengiz lordlari ser Jon Fisher tomonidan amalga oshirildi.
1905 yil noyabrdan 1906 yil martigacha Jorj va Mey Britaniya Hindistoniga
gastrol qilishdi, u erda u irqiy kamsitishdan jirkanib, hindularni mamlakat
hukumatiga ko‘proq jalb qilish uchun kampaniya olib bordi. Ekskursiya deyarli
darxol Ispaniyaga qirol Alfonso XIII ning Jorjning birinchi amakivachchasi
Battenberglik Viktoriya Evgeniyning to‘yi uchun sayohat bilan ta’qib qilindi, unda
kelin va kuyov o‘z murabbiyining haydovchisi va o‘ndan ortiq tomoshabinlar
tomonidan o‘ldirilishdan arang qochishdi. Anarxist Mateu Morral tomonidan
tashlangan bomba tufayli o‘ldirilgan . Buyuk Britaniyaga qaytib kelganidan bir
hafta o‘tgach, Jorj va Mey Norvegiyaga qirol Xokon VIIning toj kiyish
marosimiga borishdi., Jorjning amakivachchasi va qaynog‘asi va qirolicha Maud,
Jorjning singlisi.
1910 yil 6 mayda Edvard VII vafot etdi va Jorj qirol bo‘ldi. U kundalik
daftariga shunday yozgan edi: “Men eng yaxshi do‘stim va eng yaxshi otalarimni
yo‘qotdim ... Men u bilan hayotimda hech qachon gaplashmaganman. Yuragim
singan va qayg‘uga botganman, lekin Xudo menga mas’uliyatimni bajarishda
yordam beradi va azizim may oyi har doimgidek menga tasalli beradi. Menga
tushgan og‘ir ishda Xudo menga kuch va yo‘l-yo‘riq bersin”.
Jorj xotinining rasmiy hujjatlar va xatlarga "Viktoriya Meri" deb imzo
chekish odati hech qachon yoqmagan va u shunday ismlardan birini tashlab
qo‘yishini talab qilgan. Ikkalasi ham uni qirolicha Viktoriya deb atamaslik kerak
deb o‘ylashdi va shuning uchun u qirolicha Meri bo‘ldi. O sha yilning o zidaʻ ʻ
radikal targ ibotchi Edvard Mylius Jorj yoshligida Maltada yashirincha turmushga
ʻ
chiqqani va shuning uchun uning qirolicha Meri bilan nikohi katta xotinli
bo lganligi haqidagi yolg onni chop etdi. Yolg‘on birinchi marta 1893 yilda nashr
ʻ ʻ
etilgan, ammo Jorj buni hazil sifatida rad etgan edi. Mish-mishlarni yo‘q qilish
12

uchun Mylius hibsga olindi, sud qilindi va jinoiy tuhmatda aybdor deb topildi va
bir yilga qamoq jazosiga hukm qilindi.
Jorj qo‘shilish deklaratsiyasining katoliklarga qarshi so‘zlariga e’tiroz
bildirdi, u o‘zining birinchi parlamenti ochilishida e’lon qilishi kerak edi. U
parlament o‘zgartirilmasa, uni ochishdan bosh tortishini ma’lum qildi. Natijada,
1910 yildagi Qo‘shilish deklaratsiyasi to‘g‘risidagi qonun deklaratsiyani qisqartirdi
va eng haqoratli iboralarni olib tashladi. 10
1910 yil 6 mayda Edvard VII vafot etdi va Jorj qirol bo‘ldi. U kundalik
daftariga shunday yozgan edi: “Men eng yaxshi do‘stim va eng yaxshi otalarimni
yo‘qotdim ... Men u bilan hayotimda hech qachon gaplashmaganman. Yuragim
singan va qayg‘uga botganman, lekin Xudo menga mas’uliyatimni bajarishda
yordam beradi va azizim may oyi har doimgidek menga tasalli beradi. Menga
tushgan og‘ir ishda Xudo menga kuch va yo‘l-yo‘riq bersin”.
Jorj xotinining rasmiy hujjatlar va xatlarga "Viktoriya Meri" deb imzo
chekish odati hech qachon yoqmagan va u shunday ismlardan birini tashlab
qo‘yishini talab qilgan. Ikkalasi ham uni qirolicha Viktoriya deb atamaslik kerak
deb o‘ylashdi va shuning uchun u qirolicha Meri bo‘ldi. O sha yilning o zidaʻ ʻ
radikal targ ibotchi Edvard Mylius Jorj yoshligida Maltada yashirincha turmushga
ʻ
chiqqani va shuning uchun uning qirolicha Meri bilan nikohi katta xotinli
bo lganligi haqidagi yolg onni chop etdi. Yolg‘on birinchi marta 1893 yilda nashr
ʻ ʻ
etilgan, ammo Jorj buni hazil sifatida rad etgan edi. Mish-mishlarni yo‘q qilish
uchun Mylius hibsga olindi, sud qilindi va jinoiy tuhmatda aybdor deb topildi va
bir yilga qamoq jazosiga hukm qilindi. 11
Jorj siyosiy notinch davrda taxtni meros qilib oldi. Lloyd Jorjning xalq
byudjeti o‘tgan yili Konservativlar va ittifoqchilar hukmronlik qiladigan Lordlar
palatasi tomonidan rad etilgan edi, lordlar pul qonunlariga veto qo‘ymaganligi
haqidagi oddiy konventsiyadan farqli o‘laroq. Liberal Bosh vazir H.H.Askvit
avvalgi qiroldan Vakillar palatasi orqali byudjetni majburlash uchun yetarlicha
liberal tengdoshlarni yaratish majburiyatini olishni so‘ragan edi. Edvard, agar
10
http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
11
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
13

lordlar ketma-ket ikki umumiy saylovdan keyin byudjetni rad etgan bo‘lsa, istamay
rozi bo‘ldi. 1910 yil yanvardagi umumiy saylovdan keyin, Konservativ tengdoshlar
hukumat saylov vakolatiga ega bo‘lgan byudjetni ovoz berishsiz o‘tkazishga ruxsat
berdi.
Jorj siyosiy notinch davrda taxtni meros qilib oldi. Lloyd Jorjning xalq
byudjeti o‘tgan yili Konservativlar va ittifoqchilar hukmronlik qiladigan Lordlar
palatasi tomonidan rad etilgan edi, lordlar pul qonunlariga veto qo‘ymaganligi
haqidagi oddiy konventsiyadan farqli o‘laroq. Liberal Bosh vazir H.H.Askvit
avvalgi qiroldan Vakillar palatasi orqali byudjetni majburlash uchun yetarlicha
liberal tengdoshlarni yaratish majburiyatini olishni so‘ragan edi. Edvard, agar
lordlar ketma-ket ikki umumiy saylovdan keyin byudjetni rad etgan bo‘lsa, istamay
rozi bo‘ldi. 1910 yil yanvardagi umumiy saylovdan keyin, Konservativ tengdoshlar
hukumat saylov vakolatiga ega bo‘lgan byudjetni ovoz berishsiz o‘tkazishga ruxsat
berdi. 12
1914 yil 4 avgustda Jorj o‘z kundaligida shunday deb yozgan edi: "Men
Germaniya bilan urush e’lon qilish uchun soat 10:45 da kengash o‘tkazdim. Bu
dahshatli falokat, lekin bu bizning aybimiz emas ... Xudoga iltijo qilaman, bu tez
orada tugaydi." 1914 yildan 1918 yilgacha Angliya va uning ittifoqchilari
Germaniya imperiyasi boshchiligidagi markaziy kuchlar bilan urush olib borishdi .
Britaniya jamoatchiligi uchun urushning barcha dahshatlarini ramziy qilish uchun
kelgan nemis kayzer Vilgelm II qirolning birinchi amakivachchasi edi. Jorjning
otasi tomonidan bobosi Saks-Koburg va Gota shahzodasi Albert edi, shuning
uchun qirol va uning bolalari nemis unvonlariga ega edilar: Saks-Koburg
shahzodasi va malikasi, Gota, Saksoniya gertsogi va gertsogi. Qirolicha Meri,
onasi kabi Angliyada tug‘ilgan bo‘lsa-da, Germaniyaning Vyurtemberg
gersoglarining avlodi bo‘lgan Tek gertsogining qizi edi. Jorjning britaniyalik
bo‘lgan, ammo nemis unvonlariga ega bo‘lgan qaynonalari va amakivachchalari
bor edi, ular Tek gertsogi va gertsoginyasi, Battenberg shahzodasi va malikasi,
Shlezvig-Golshteyn shahzodasi va malikasi kabi. HG Uells Britaniyaning "o‘zga
12
http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
14

sayyoralik va ilhomlantirmaydigan sudi" haqida yozganida, Jorj shunday javob
berdi: "Men ilhomlantirmagan bo‘lishim mumkin, lekin agar men begona bo‘lsam,
la’natlanadi".
1917-yil 17-iyulda Jorj Britaniya qirollik uyining nomini nemis tilidagi
Saks-Koburg va Gota uyidan Vindzor uyiga o zgartirgan qirollik deklaratsiyasiniʻ
chiqarib, ingliz millatchiligini tinchitdi. U va uning barcha britaniyalik
qarindoshlari nemis unvonlari va uslublaridan voz kechib, ingliz tilidagi
familiyalarni qabul qilishdi. Jorj o‘zining erkak qarindoshlariga Britaniya
tengdoshlarini berib, tovon to‘lagan. Uning amakivachchasi Battenberg shahzodasi
Lui , urush boshida nemislarga qarshi tuyg‘u tufayli Birinchi dengiz lordligidan
iste’foga chiqishga majbur bo‘lgan, Milford Xeyvenning 1-markessi Lui
Mauntbatten bo‘ldi, qirolicha Meri esa ukalari bo‘ldi.Adolf Kembrij, Kembrijning
1-markessi va Aleksandr Kembrij, Atlonning 1-grafi.
1917-yil 11-dekabrda e lon qilingan patent xatlarida qirol “Qirollik oliylari”
ʼ
uslubini va “Buyuk Britaniya va Irlandiya shahzodasi (yoki malikasi)” unvonini
Suverenning farzandlari, ya ni Buyuk Britaniya o g illarining farzandlari uchun
ʼ ʻ ʻ
cheklab qo ydi. Suveren va Uels shahzodasining to‘ng‘ich o‘g‘lining to‘ng‘ich
ʻ
o‘g‘li. Xatlar patentida, shuningdek, "Qirollik Oliylari, Oliy Hazrati yoki
Osoyishta Hazrati unvonlari hamda Shahzoda va Malikaning unvonlari to‘xtatiladi,
bundan oldin berilgan va bekor qilinmagan unvonlar bundan mustasno". Jorjning
Germaniya tomonida jang qilgan qarindoshlari, masalan, Gannover valiahd
shahzodasi Ernest Avgust va Saks-Koburg va Gota gertsogi Charlz Edvard, 1917
yildagi unvonlardan mahrum qilish to‘g‘risidagi qonun qoidalariga muvofiq
Kengashdagi tartib. Onasining bosimi ostida Jorj, shuningdek, Avliyo Jorj
cherkovi, Vindzor qal’asidan nemis munosabatlarining garter bayroqlarini olib
tashladi.
1917 yilgi rus inqilobida Rossiya podshosi Nikolay II, Jorjning birinchi
amakivachchasi taxtdan ag‘darilganida, Britaniya hukumati podshoh va uning
oilasiga siyosiy boshpana taklif qildi, ammo Britaniya xalqi uchun sharoit
yomonlashdi va inqilob inglizlarga kelishidan qo‘rqdi. Orollar, Jorjni
15

Romanovlarning mavjudligi noo‘rin deb hisoblashiga olib keldi. Birma lord
Mauntbattenning keyinchalik Bosh vazir Devid Lloyd Jorj rus imperator oilasini
qutqarishga qarshi ekanligi haqidagi da’volariga qaramay, lord Stamfordemning
maktublari hukumat maslahatiga qarshi bu g‘oyaga qarshi chiqqan Jorj V
ekanligini ko‘rsatadi. Qutqarishni oldindan rejalashtirish Britaniya maxfiy
xizmatining bo‘limi bo‘lgan MI1 tomonidan amalga oshirildi, ammo bolsheviklar
inqilobchilari pozitsiyasining mustahkamlanishi va urushni olib borishdagi
kengroq qiyinchiliklar tufayli reja hech qachon amalga oshirilmadi. Nikolay va
uning yaqin oilasi Rossiyada qolib, u yerda 1918 yilda bolsheviklar tomonidan
o ldirilgan. Jorj o‘z kundaligida shunday deb yozgan edi: "Bu qotillik edi. Men engʻ
mehribon va puxta janob Nikkiga sodiq edim: o‘z vatanini va xalqini sevardim".
Keyingi yili Nikolayning onasi Mari Fedorovna va rus imperator oilasining boshqa
a’zolari qutqarildi. Britaniya harbiy kemasi tomonidan Qrim. 13
Urush tugaganidan ikki oy o‘tgach, qirolning kenja o‘g‘li Jon 13 yoshida
sog‘lig‘i yomonlashganidan keyin vafot etdi. Jorjga uning o‘limi haqida qirolicha
Meri xabar bergan va u shunday deb yozgan edi:" Jon ko‘p yillar davomida bizni
juda tashvishga solgan edi. Oila doirasidagi birinchi tanaffusga chidash qiyin, lekin
odamlar juda mehribon va hamdard edilar, bu bizga ko‘p yordam berdi."
1922 yil may oyida Jorj Belgiya va Shimoliy Frantsiyani kezib, Birinchi
Jahon urushi qabristonlari va Imperator urush qabrlari komissiyasi tomonidan
qurilgan yodgorliklarni ziyorat qildi. Bu voqea Rudyard Kiplingning " Qirolning
ziyorati" she’rida tasvirlangan. Tur va 1923 yilda Italiyaga bir marta qisqa
muddatli tashrifi, urush tugaganidan keyin Jorj Buyuk Britaniyani rasmiy ish bilan
tark etishga rozi bo‘lgan yagona vaqt edi.
Birinchi jahon urushidan oldin Evropaning ko‘p qismini Jorj bilan bog‘liq
monarxlar boshqargan, ammo urush paytida va undan keyin Avstriya, Germaniya,
Gretsiya va Ispaniya monarxiyalari, xuddi Rossiya kabi, inqilob va urushga tushib
qolgan. 1919 yil mart oyida podpolkovnik Edvard Lisl Strutt qirolning shaxsiy
buyrug‘i bilan Avstriyaning sobiq imperatori Karl I va uning oilasini
13
http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
16

Shveytsariyadagi xavfsiz joyga kuzatib borish uchun yuborildi. 1922 yilda uning
amakivachchalari shahzoda va malika Endryuni qutqarish uchun Yunonistonga
Qirollik dengiz floti kemasi yuborildi.
Millatchilar mustaqillik uchun kurashgan Irlandiyada siyosiy tartibsizliklar
davom etdi. Jorj bosh vazir Lloyd Jorjga hukumat ruxsat bergan qotillik va
qatag‘onlardan dahshatini bildirdi. 1921 yil 22 iyunda Shimoliy Irlandiya
parlamentining ochilish sessiyasida qirol general Yan Smuts tomonidan ishlab
chiqilgan va Lloyd Jorj tomonidan tasdiqlangan nutq qismida murosaga murojaat
qildi. Bir necha hafta o tgach, sulhga kelishib olindi. Britaniya va Irlandiyaʻ
separatistlari o rtasidagi muzokaralar Angliya-Irlandiya shartnomasining
ʻ
imzolanishiga olib keldi. 1922 yil oxiriga kelib Irlandiya bo linib ketdiIrlandiya
ʻ
erkin davlati tashkil etildi va Lloyd Jorj lavozimidan chetda qoldi.
Jorj va uning maslahatchilari sotsializmning yuksalishi va kuchayib
borayotgan ishchi harakatidan xavotirda edilar, ular xato qilib respublikachilik
bilan bog‘lashdi. Sotsialistlar endi o‘zlarining monarxiyaga qarshi shiorlariga
ishonmadilar va agar u birinchi qadamni tashlasa, monarxiya bilan kelishishga
tayyor edi. Jorj sinfiy chegaralarni kesib o‘tgan va monarxiyani jamoatchilik va
ishchilar sinfiga yaqinlashtiruvchi yanada demokratik, inklyuziv pozitsiyani qabul
qildi - dengiz zobitlari va quruqlikdagi zobitlar bilan eng qulay bo‘lgan qirol uchun
keskin o‘zgarish. U mo‘tadil Leyboristlar partiyasi bilan do‘stona aloqalarni
o‘rnatdisiyosatchilar va kasaba uyushmalari xodimlari. Uning ijtimoiy
bema’nilikdan voz kechishi qirol oilasining xatti-harakatlarini shart qilib qo‘ydi va
1920-yillardagi iqtisodiy inqirozlar paytida va undan keyingi ikki avlod davomida
uning mashhurligini oshirdi. 14
1922-1929 yillar orasida hukumat tez-tez o‘zgarib turdi. 1924 yilda Jorj
birinchi Leyboristlar Bosh vaziri Ramsey MakDonaldni uchta asosiy partiyadan
birortasi uchun aniq ko‘pchilik bo‘lmagan holda tayinladi. Jorjning birinchi
leyboristlar hukumatini tayinlashdagi xushmuomalaligi (bu bir yildan kamroq
davom etgan) partiya tarafdorlarining u ularning manfaatlariga qarshi ish olib
14
http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
17

borishiga shubhalarini yo‘qotdi. 1926 yilgi umumiy ish tashlash paytida Jorj
konservativ Stenli Bolduin hukumatiga yallig‘lanishga qarshi choralar
ko‘rmaslikni maslahat berdi va ish tashlashchilar "inqilobchilar" degan takliflarni
istisno qildi: "Ularni hukm qilishdan oldin ularning maoshiga yashashga harakat
qiling".
1926 yilda Jorj Londonda Imperator konferentsiyasiga mezbonlik qildi,
unda Balfur deklaratsiyasi Britaniya dominionlarining o‘zini o‘zi boshqaradigan
"Britaniya imperiyasi ichidagi avtonom jamoalar, maqomlari bo‘yicha teng, hech
qanday tarzda bir-biriga bo‘ysunmaydigan" ga aylanishini qabul qildi. 1931 yildagi
Vestminster statuti Dominionlarning qonun chiqaruvchi mustaqilligini
rasmiylashtirdi va agar Dominionlarning barcha parlamentlari hamda
Vestminsterdagi parlament rozi bo lmasa, taxt vorisligini o zgartirish mumkinʻ ʻ
emasligini belgilab berdi. Nizomning muqaddimasida monarx "umumiy sadoqat
bilan birlashgan" Britaniya Millatlar Hamdo‘stligi a’zolarining erkin uyushmasi
ramzi sifatida tasvirlangan.
Jahon moliyaviy inqirozidan so‘ng, Jorj 1931 yilda MakDonald va Bolduin
boshchiligida Milliy hukumat tuzilishini rag‘batlantirdi va byudjetni
muvozanatlashda yordam berish uchun fuqarolar ro‘yxatini qisqartirish uchun
ko‘ngilli bo‘ldi. U Germaniyada Adolf Gitler va natsistlar partiyasining hokimiyat
tepasiga kelishidan xavotirda edi. 1934 yilda Jorj Germaniya elchisi Leopold fon
Xyoshga ochiqchasiga Germaniya dunyo uchun xavf tug dirayotganini va agar
ʻ
Germaniya hozirgi sur atda davom etsa, o n yil ichida urush bo lishi aniqligini
ʼ ʻ ʻ
aytdi, u Britaniyaning Berlindagi elchisini ogohlantirdi, Erik Fipps, natsistlardan
shubhalanish uchun.
1932 yilda Jorj radioda Qirollik Rojdestvo nutqini aytishga rozi bo‘ldi, bu
voqea shundan keyin har yili o‘tkaziladi. U dastlab yangilik tarafdori emas edi,
lekin bu uning xalqi xohlagan narsa ekanligi haqidagi dalillarga ishontirdi. 1935
yilda hukmronligining kumush yubileyiga kelib, u olomonning maqtoviga javoban:
"Men buni tushunolmayapman, axir men juda oddiy odamman", dedi.
18

Jorjning katta o‘g‘li va merosxo‘ri Edvard bilan munosabatlari keyingi
yillarda yomonlashdi. Jorj Edvardning hayotga moslasha olmaganidan hafsalasi pir
bo‘lgan va turmush qurgan ayollar bilan bo‘lgan ko‘p munosabatlaridan dahshatga
tushgan. Bundan farqli o‘laroq, u ikkinchi o‘g‘li shahzoda Albertni (keyinchalik
Jorj VI ) yaxshi ko‘rardi va to‘ng‘ich nabirasi malika Yelizavetaga mehr qo‘ydi ; u
unga "Lilibet" laqabini qo‘ydi va u uni mehr bilan "Angliya bobosi" deb chaqirdi.
1935 yilda Jorj o z o g li Edvard haqida: “Men o lganimdan keyin bola 12 oyʻ ʻ ʻ ʻ
ichida o zini yo q qiladi”, Albert va Elizabet haqida: “Xudodan so rayman, mening
ʻ ʻ ʻ
to ng ich o g lim hech qachon turmushga chiqmasin va farzand ko rmasin”.
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 15
Birinchi jahon urushi Jorjning sog‘lig‘iga putur etkazdi, u 1915 yil 28
oktyabrda Frantsiyada askarlarni ko‘zdan kechirayotganda oti bilan uloqtirilganda
og‘ir yaralandi va uning qattiq chekishi nafas olish muammolarini yanada
kuchaytirdi. U surunkali bronxit bilan og‘rigan. 1925 yilda shifokorlarining
ko‘rsatmasi bilan uni istamay O‘rta er dengiziga shaxsiy rekuperativ sayohatga
jo‘natishdi; bu uning urushdan keyingi uchinchi chet el safari va oxirgi safari edi.
1928 yil noyabr oyida u septisemiya bilan og‘ir kasal bo‘lib qoldi va keyingi ikki
yil davomida uning o‘g‘li Edvard ko‘p vazifalarini o‘z zimmasiga oldi. 1929 yilda
xorijda dam olish taklifi qirol tomonidan "juda kuchli tilda" rad etildi. Buning
o‘rniga u Sasseksning Bognor kurortidagi Kreygveyl uyida, Oldvikda uch oy
nafaqaga chiqdi. Uning yashashi natijasida shahar Regis - lotincha "qirol"
qo‘shimchasini oldi. Keyinchalik afsonaga ko‘ra, uning so‘nggi so‘zlari, u tez
orada shaharga qaytib kelish uchun etarlicha sog‘ayib ketishini aytishganida,
"Bugger Bognor!"
Jorj hech qachon to‘liq tiklanmadi. O‘qishning oxirgi yilida unga vaqti-
vaqti bilan kislorod berildi. Sevimli singlisi Viktoriyaning 1935 yil dekabrida
vafoti uni qattiq tushkunlikka soldi. 1936 yil 15 yanvar kuni kechqurun Jorj
Sandringham uyidagi yotoqxonasiga sovuqdan shikoyat qildi; u o‘limigacha
xonada qoldi. U asta-sekin zaiflashdi, ongiga kirib, tashqariga tushdi. Keyinroq
Bosh vazir Stenli Bolduin shunday dedi:
15
https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-
fade.html
19

“Har gal hushiga kelganida bu kimningdir so‘rovi yoki mehribon
mushohadasi, ko‘rsatilgan mehr uchun minnatdorchilik so‘zlari edi. Ammo u
kotibiga odam yuborganida: "Imperiya qanday?" Bu shakldagi g‘ayrioddiy ibora
va kotib: "Hammasi yaxshi, ser, imperiya bilan" dedi va qirol unga tabassum qildi
va yana hushidan ketdi”.
20 yanvarga kelib, Jorj o‘limga yaqin edi. Pennlik Lord Douson
boshchiligidagi uning shifokorlari "Qirolning hayoti o‘z yaqinlashishga tomon
tinchgina harakat qilmoqda" degan so‘zlar bilan byulleten chiqardi. Dousonning
o limidan so ng topilgan va 1986-yilda ommaga e lon qilingan shaxsiy kundaligiʻ ʻ ʼ
Jorjning so nggi so zlari bo lgan “Xudo sizni la natlasin!” uning hamshirasi Ketrin
ʻ ʻ ʻ ʼ
Blekga atalganini ko rsatadi. o‘sha kechasi unga sedativ. " Evtanaziyaning
ʻ
yumshoq o‘sishi" ni qo‘llab-quvvatlagan Douson kundalikda qirolning hayotini
tugatganini tan oldi.
Taxminan soat 11 da oxirgi bosqich ko‘p soatlar davom etishi aniq bo‘ldi,
bu bemorga noma’lum, lekin u juda ko‘p qadrlagan va qisqa yakuniy sahnani talab
qiladigan o‘sha qadr-qimmat va xotirjamlik bilan ozgina murosa. Haqiqatan ham
hayot bo‘lgan hamma narsa o‘tib ketgan mexanik tugashni soatlab kutish faqat
tomoshabinlarni charchatadi va ularni shunchalik zo‘ravon qiladiki, ular fikrlash,
muloqot yoki ibodat tasallisidan foydalana olmaydilar. Shuning uchun men oxirini
aniqlashga qaror qildim va cho‘zilgan bo‘yin venaga morfiya gr.3/4 [don] va
kokain gr.1 [don] ni AOK qildim. Taxminan 1/4 soat ichida - tinchroq nafas olish -
ko‘rinish yanada xotirjam - jismoniy kurash ketdi. 16
Douson qirolning qadr-qimmatini saqlab qolish, oilani yanada zo‘rlashiga
yo‘l qo‘ymaslik uchun harakat qilganini va Jorjning soat 23:55 da o‘limi haqida
"kechki jurnallar" o‘rniga The Times gazetasining ertalabki nashrida e’lon
qilinishini yozgan”. Na qirolicha Meri, u kuchli dindor va evtanaziyaga ruxsat
bermagan bo‘lishi mumkin, na Uels shahzodasi bilan maslahatlashmagan. Qirol
oilasi qirolning og‘riq va azob-uqubatlarga chidashini xohlamadi va uning hayoti
sun’iy ravishda uzaytirilishini xohlamadi, lekin Dousonning harakatlarini ham
16
https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-
fade.html
20

ma’qullamadi. Britaniya Pathe ertasi kuni Qirolning o‘limini e’lon qildi, unda u
"har birimiz uchun qiroldan ham ko‘proq, buyuk oilaning otasi" deb ta’riflangan.
Nemis bastakori Pol Hindemit qirol vafotidan keyin ertalab BBC
studiyasiga bordi va olti soatdan keyin viola va orkestr uchun Trauermusik
("Motam musiqasi") yozdi. O‘sha kuni kechqurun Bi-bi-si tomonidan jonli efirda
ijro etildi, Adrian Boult BBC simfonik orkestri va bastakor solist sifatida
dirijyorlik qildi.
Vestminster zalida Jorjning yotgan joyiga boradigan kortejda Jorjning
tobuti ustidagi Imperator davlat tojidan oshib o‘tgan xoch qulab tushdi va kortej
Yangi saroy hovlisiga aylanganda trubaga tushdi. Jorjning to‘ng‘ich o‘g‘li va
vorisi Edvard VIII uning qulaganini ko‘rdi va bu uning yangi hukmronligi uchun
yomon alomatmi yoki yo‘qmi deb hayron bo‘ldi. Otalariga hurmat belgisi sifatida
Jorjning omon qolgan to‘rt o‘g‘li - Edvard, Albert, Genrix va Jorj - dafn
marosimidan oldingi kechada katafalkda " Knyazlar hushyorligi" nomi bilan
mashhur bo‘lgan qo‘riqchilar safiga chiqishdi. Bu hushyorlik Jorjning kelini
qirolicha Yelizaveta 2002 yilda vafot etguniga qadar takrorlanmadi. Jorj V 1936-
yil 28-yanvarda Vindzor qasridagi Avliyo Jorj ibodatxonasiga dafn qilindi. Edvard
taxtdan voz kechdi. yil tugashidan oldin, Albert taxtga Jorj VI sifatida o‘tirdi. 17
II BOB.
VINSTOR QIROL VA QIROLICHALAR
Edvard VIII (Eduard Albert Kristian Jorj Endryu Patrik Devid; 1894-yil 23-
iyun – 1972-yil 28-may), keyinchalik Vindzor gertsogi nomi bilan tanilgan, 1936-
yil 20-yanvardan boshlab Birlashgan Qirollik va Britaniya imperiyasining
hukmronliklari va Hindiston imperatori bo lgan. o‘sha yilning dekabr oyidaʻ
taxtdan voz kechdi.
Edvard buvisi Viktoriya davrida York gertsogi va gertsoginyasining,
keyinchalik qirol Jorj V va qirolicha Meri ning to‘ng‘ich farzandi sifatida
tug‘ilgan. U 16 yoshga to‘lgan kuni, otasi qirol bo‘lganidan etti hafta o‘tgach, Uels
shahzodasi sifatida yaratilgan. Yoshligida Edvard Birinchi jahon urushi paytida
17
https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-
fade.html
21

Britaniya armiyasida xizmat qilgan va otasining topshirig‘i bilan bir qancha xorijga
gastrol safarlarida bo‘lgan. Uels shahzodasi jozibasi va xarizmasi tufayli
mashhurlikka erishdi va uning moda tuyg‘usi davrning o‘ziga xos belgisiga
aylandi. Urushdan keyin uning xatti-harakati xavotirga sabab bo‘la boshladi; u
otasini ham, o‘sha paytdagi Britaniya bosh vazirini ham tashvishga soladigan bir
qator jinsiy aloqalar bilan shug‘ullangan.
1936 yilda otasining vafotidan keyin Edvard Vindzor uyining ikkinchi
monarxi bo‘ldi. Yangi qirol sud protokoliga sabrsizlik ko‘rsatdi va o‘rnatilgan
konstitutsiyaviy konventsiyalarga beparvolik bilan siyosatchilarni tashvishga soldi.
Uning hukmronligidan bir necha oy o‘tgach, konstitutsiyaviy inqiroz uning
birinchi eri bilan ajrashgan va ikkinchisidan ajrashmoqchi bo‘lgan amerikalik
Uollis Simpsonga uylanish taklifi tufayli yuzaga keldi. Birlashgan Qirollik va
Dominionlarning bosh vazirlari nikohga qarshi chiqishdi va ajrashgan ayolning
sobiq ikki tirik eri bilan qirolicha bo‘lajak turmush o‘rtog‘i sifatida siyosiy va
ijtimoiy jihatdan qabul qilinishi mumkin emasligini ta’kidladilar. Bundan tashqari,
bunday nikoh Edvardning Angliya cherkovining bosh boshlig‘i sifatidagi
maqomiga zid bo‘lar edi, u o‘sha paytda sobiq turmush o‘rtog‘i tirik bo‘lsa,
ajrashgandan keyin qayta turmush qurishni ma’qullamagan. Edvard agar nikoh
davom etsa, Bolduin hukumati iste’foga chiqishini bilardi, bu esa umumiy
saylovlarni o‘tkazishga majbur qilishi va uning siyosiy jihatdan neytral
konstitutsiyaviy monarx maqomini buzishi mumkin edi. Simpsonga uylana
olmasligi va taxtda qolishi ma’lum bo‘lgach, u taxtdan voz kechdi. Uning o‘rnini
ukasi Jorj VI egalladi. 326 kunlik hukmronlik bilan Edvard hozirgi kunga qadar
eng qisqa hukmronlik qilgan Britaniya monarxlaridan biri edi. 18
Taxtdan voz kechganidan keyin Edvard Vindzor gertsogi etib tayinlandi. U
1937-yil 3-iyunda Frantsiyada Simpsonga turmushga chiqdi, ikkinchi ajralish
yakuniy bo‘ldi. O‘sha yilning oxirida er-xotin fashistlar Germaniyasiga gastrol
qilishdi, bu uning natsistlarga xayrixoh ekanligi haqidagi mish-mishlarni tarqatdi.
Ikkinchi Jahon urushi paytida Edvard dastlab Frantsiyadagi Britaniya harbiy
18
https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-
fade.html
22

missiyasida joylashgan edi, lekin Frantsiya qulaganidan keyin Bagama orollari
gubernatori etib tayinlandi. Urushdan keyin Edvard umrining qolgan qismini
Frantsiyada o‘tkazdi. U va Uollis 1972 yilda vafotigacha turmush qurishdi,
ularning farzandlari yo‘q edi.
Edvard 1894-yil 23-iyunda London chekkasidagi Richmond Parkdagi White
Lodgeda o zining buvisi Qirolicha Viktoriya davrida tug ilgan. U York gertsogi vaʻ ʻ
gersoginyasining (keyinchalik qirol Jorj V va qirolicha Meri ) to ng ich o g li edi .
ʻ ʻ ʻ ʻ
Uning otasi Uels shahzodasi va malikasining o‘g‘li edi (keyinchalik qirol Edvard
VII va qirolicha Aleksandra). Uning onasi Kembrijlik malika Meri Adelaida va
Tek gertsogi Frensisning to‘ng‘ich qizi edi. Tug‘ilganda u uchinchi o‘rinda
editaxtga vorislik chizig‘i, bobosi va otasining orqasida.
Edvard Edvard Albert Kristian Jorj Endryu Patrik Devidni 1894- yil 16-
iyulda Oq lojaning yashil chizmachilik xonasida Kenterberi arxiyepiskopi Edvard
Uayt Benson tomonidan suvga cho‘mdirdi. "Eduard" nomi Edvardning marhum
amakisi, Klarens gertsogi va Avondeyl shahzoda Albert Viktor sharafiga
tanlangan, u oilada "Edi" nomi bilan tanilgan (Eduard uning ismlari orasida);
"Albert" qirolicha Viktoriya buyrug‘i bilan uning marhum turmush o‘rtog‘i Albert,
Prince Consort uchun kiritilgan ; "Xristian" uning bobosi Daniya qiroli Kristian IX
sharafiga edi ; va oxirgi to‘rtta ism - Jorj, Endryu, Patrik va Devid - o‘z navbatida
Angliya, Shotlandiya, Irlandiya va Uelsning homiy avliyolaridan kelgan. U har
doim oilasi va yaqin do‘stlariga Dovud familiyasi bilan tanish edi.
O‘sha paytdagi yuqori sinf bolalari bilan odatiy amaliyot bo‘lganidek,
Edvard va uning kichik ukalari ota-onalari tomonidan emas, balki enagalar
tomonidan tarbiyalangan. Edvardning birinchi enagalaridan biri ota-onasiga taqdim
etilishidan oldin uni chimchilab, tez-tez haqorat qilgan. Uning keyingi yig‘lashi va
yig‘lashi gertsog va gertsoginyani uni va enagani jo‘natishiga olib keldi. Enaga
bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo‘lgani aniqlanganidan keyin ishdan
bo‘shatilgan va uning o‘rniga Sharlotta Bill tayinlangan. 19
19
https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-
fade.html
23

Edvardning otasi qattiqqo‘l bo‘lsa-da, mehribon edi, va onasi o‘z bolalari
bilan o‘zining qattiq jamoatchilik obro‘siga putur etkazadigan quvnoq tomonini
ko‘rsatdi. U bolalarning frantsuz xo‘jayini uchun tushdi ustida tostlar tayyorlab,
hazil sifatida hayratga tushdi va ularni unga ishontirishga undadi.
Edvard 1911 - yil 13 - iyulda Kernarfon qasrida o tkazilgan maxsusʻ
marosimda rasman Uels shahzodasiga sarmoya kiritildi. liberal hukumatda Lloyd
Jorj Uels tanlovi uslubida juda xayoliy marosimni o‘ylab topdi va Edvardga uels
tilida bir necha so‘z aytish uchun murabbiylik qildi.
1914-yilda Birinchi jahon urushi boshlanganda, Edvard faol xizmat qilish
uchun eng kam yoshga etgan edi va qatnashishni xohlardi. U 1914-yil iyun oyida
Grenadier gvardiyasiga qo shilgan edi va Edvard frontda xizmat qilishga tayyor
ʻ
bo lsa-da, Urush bo yicha Davlat kotibi Lord Kitchener agar merosxo r bo lsa,
ʻ ʻ ʻ ʻ
katta zarar yetkazilishini aytib, bunga ruxsat berishdan bosh tortdi. taxtni
dushmanlar bosib oldilar. Shunga qaramay, Edvard xandaq urushini o z ko zi bilan
ʻ ʻ
ko rgan va imkon qadar tez-tez frontga tashrif buyurgan, buning uchun u Harbiy
ʻ
xoch bilan taqdirlangan.1916-yilda. Urushdagi roli cheklangan bo lsa-da, uni
ʻ
mojaro faxriylari orasida mashhur qildi. U o zining birinchi harbiy parvozini 1918-
ʻ
yilda amalga oshirdi va keyinchalik uchuvchilik guvohnomasini oldi.
Edvardning kenja ukasi, shahzoda Jon 1919 yil 18 yanvarda og‘ir epilepsiya
tutilishidan keyin 13 yoshida vafot etdi. Jondan 11 yosh katta bo lgan va uni
ʻ
deyarli tanimagan Edvard uning o limini “afsuslanarli noqulaylikdan ko ra
ʻ ʻ
ko proq” deb bildi. U o‘sha paytdagi xo‘jayiniga shunday deb yozgan edi,” unga
ʻ
o‘sha kichik ukasi va tutqanoq kasalligi haqida hamma narsani aytib bergan edi.
Jon so‘nggi ikki yil davomida deyarli yopiq, Shuning uchun uni oila a’zolaridan
boshqa hech kim ko‘rmagan, keyin esa yiliga bir yoki ikki marta, Bu bechora bola
hamma narsadan ko‘ra hayvonga aylangan edi. Bundan tashqari, u onasiga befarq
maktub yozgan va u keyinchalik yo‘qolgan. U javob bermadi, lekin u unga
kechirim so‘rashga majbur bo‘ldi va u shunday dedi: "Men qilgan barcha
ishlarimni yozganim uchun men o‘zimni shunday sovuq yurak va hamdard
bo‘lmagan cho‘chqadek his qilyapman Jonni qanchalik kambag‘al ekanligini
24

sizdan boshqa hech kim tushuna olmaydi. Uni deyarli tanimaydigan men uchun,
Men sizni juda yaxshi his qilaman, azizim, uning onasi bo‘lgan onam. 20

1919-yilda Edvard Midlseksdagi Uembli bog‘ida taklif qilingan Britaniya
imperiyasi ko‘rgazmasining tashkiliy qo‘mitasi prezidenti bo‘lishga rozi bo‘ldi. U
ko‘rgazmada "buyuk milliy sport maydonchasi" bo‘lishini va "Uembli" stadionini
yaratishda muhim rol o‘ynaganini aytdi.
1920-yillar davomida Edvard Uels shahzodasi sifatida otasini uyda va
xorijda ko‘p marta vakillik qilgan. Uning martabasi, sayohatlari, chiroyli ko‘rinishi
va turmushga chiqmaganligi unga jamoatchilik e’tiborini tortdi. Mashhurlik
cho‘qqisida u o‘z davrining eng ko‘p suratga tushgan mashhuri edi va u erkaklar
modasini o‘rnatdi. 1924 yilda Amerika Qo‘shma Shtatlariga tashrifi chog‘ida
"Men’s Wear" jurnali shunday dedi: "Amerikadagi o‘rtacha yigit er yuzidagi har
qanday odamga qaraganda Uels shahzodasining kiyimlariga ko‘proq qiziqadi".
Edvard Britaniyaning qashshoqlikdan aziyat chekkan hududlariga tashrif
buyurdi va 1919-1935 yillar orasida imperiyaning turli qismlariga 16 marta
sayohat qildi. 1919-yilda Kanadaga safari chog ida u Alberta, Pekisko yaqinidagiʻ
Bedingfild fermasini sotib oldi. 1920-yilda Avstraliya bo ylab sayohati chog ida
ʻ ʻ
o zi minib ketayotgan poyezd Pert tashqarisida relsdan chiqib ketganida, u sog -
ʻ ʻ
salomat qutulib qoldi.
Edvard va uning kimono kiygan xodimlari ( yukata ) Yaponiyada, 1922 yil
Edvardning 1921 yil noyabr oyida Hindistonga tashrifi Hindistonning o‘zini o‘zi
boshqarishi uchun hamkorlik qilmaslik harakati namoyishlari paytida sodir bo‘ldi
va Bombeydagi tartibsizliklar bilan nishonlandi. 1929 yilda Angliya shimolidagi
yetakchi konservator ser Aleksandr Leyt uni ishsizlik ko‘p bo‘lgan Durham va
Nortumberlend ko‘mir konlariga uch kunlik tashrif buyurishga ko‘ndirdi. 1931
yilning yanvaridan apreligacha Uels shahzodasi va uning ukasi shahzoda Jorj
Oropesa okean laynerida bug lanib, Janubiy Amerika bo ylab 18 000 milya (29
ʻ ʻ
000 km) yo l bosib o tishdi va Parij orqali qaytish va Parij-Le Burje aeroportidan
ʻ ʻ
Imperial Airways reysi maxsus Vindzor Buyuk Parkiga qo‘ndi.
20
„Edward VIII (Jan–Dec 1936)“. royal.gov.uk.
25

Ko‘p sayohat qilgan bo‘lsa-da, Edvard chet elliklar va imperiyaning ko‘plab
subyektlariga nisbatan keng tarqalgan irqiy noto‘g‘ri munosabatda bo‘lib, oq
tanlilar tabiatan ustun ekanligiga ishongan. 1920 yilda Avstraliyaga tashrifi
chog‘ida u mahalliy avstraliyaliklar haqida shunday yozgan edi: "Ular men ko‘rgan
tirik mavjudotlarning eng qo‘zg‘olonli shaklidir! Ular odamlarning eng past
ma’lum shaklidir va ularga eng yaqin narsa maymunlar."
Birinchi jahon urushidan oldin, uning ikkinchi amakivachchasi, Prussiya
malikasi Viktoriya Luiza bilan qirollik o‘yini taklif qilingan. Bundan hech narsa
chiqmadi va Viktoriya Luiza Edvardning birinchi amakivachchasi Ernest Avgustga
uylandi, uning o‘rniga Brunsvik gertsogi Ernest Avgustni olib tashladi. 1934 yilda
Adolf Gitler Britaniya va Germaniya qirollik uylarini bog‘lash niyatida malika
Viktoriya Luizadan 40 yoshli Edvard va uning 17 yoshli qizi, Gannoverlik
Frederik o‘rtasida nikoh qurishni so‘radi. Angliyadagi internat maktabi. Uning ota-
onasi yosh farqi tufayli rad etishdi va Frederika o‘rniga Gretsiyalik Polga
turmushga chiqdi.
1917 yilga kelib, Edvard G‘arbiy frontda o‘z polkidan ta’tilga chiqqanida
Parijda ziyofat o‘tkazishni yaxshi ko‘rardi. Uni parijlik xushmuomala Marguerite
Alibert bilan tanishtirishdi, u bilan u oshiq bo‘lib qoldi. U unga ochiq xatlar yozdi,
u saqladi. Taxminan bir yil o‘tgach, Edvard munosabatlarni to‘xtatdi. 1923 yilda
Alibert erini Savoy mehmonxonasida otib o‘ldirganidan keyin ajoyib qotillik
sudida oqlandi. Qirollik uyi Edvardning ismi sud jarayoni yoki Alibert bilan
bog‘liq holda tilga olinmasligini ta’minlash uchun juda ko‘p harakatlarni amalga
oshirdi.
1920 va 1930 yillardagi Edvardning ayollik va beparvo xatti-harakati Bosh
vazir Stenli Bolduin, qirol Jorj V va shahzodaga yaqin kishilarni xavotirga solgan.
Jorj V o‘g‘lining hayotga o‘rnashib olmaganidan hafsalasi pir bo‘lgan, turmush
qurgan ayollar bilan bo‘lgan munosabatlaridan nafratlangan va uning tojni meros
qilib olishini ko‘rishni istamagan. "Men o‘lganimdan keyin, - dedi Jorj, - bola o‘n
ikki oy ichida o‘zini yo‘q qiladi." 21
21
"Her Majesty The Queen". royal.gov.uk.
26

Jorj V o‘zining ikkinchi o‘g‘li Albertni ("Bertie") va Albertning qizi
Yelizabetni ("Lilibet"), keyinchalik qirol Jorj VI va qirolicha Yelizaveta II ni afzal
ko‘rdi. U saroy a’zosiga: “To‘ng‘ich o‘g‘lim hech qachon turmushga chiqmasin,
farzand ko‘rmasin, Berti bilan Lilibet va taxt o‘rtasida hech narsa bo‘lmasligini
Xudodan so‘rayman”, dedi. 1929-yilda Time jurnali Edvard Albertning xotini,
shuningdek, Elizabeth (keyinchalik Qirolicha onasi) ismli xotinini “Qirolicha
Yelizaveta” deb chaqirib, masxara qilgani haqida xabar berdi.
1930 yilda Jorj V Edvardga Vindzor Buyuk Parkidagi Fort Belvedereni
ijaraga berdi. U erda u bir qator turmush qurgan ayollar bilan munosabatlarini
davom ettirdi, jumladan Freda Dadli Uord va britaniyalik tengdoshning amerikalik
rafiqasi Lady Furness, u shahzodani do‘sti va hamkasbi amerikalik Uollis Simpson
bilan tanishtirdi. Simpson 1927 yilda birinchi eri, AQSh harbiy-dengiz kuchlari
zobiti Uin Spenser bilan ajrashgan edi. Ikkinchi eri Ernest Simpson, ingliz-
amerikalik tadbirkor edi. Uollis Simpson va Uels shahzodasi, umuman olganda,
sevishgan bo‘lishdi, Ledi Furness chet elga sayohat qilgan bo‘lsa-da, shahzoda
otasiga u bilan aloqasi yo‘qligini va uni o‘ziniki deb ta’riflash o‘rinli emasligini
qat’iy turib oldi. bekasi. Edvardning Simpson bilan bo lgan munosabati uning otasiʻ
bilan yomon munosabatini yanada zaiflashtirdi. Garchi ota-onasi Simpson bilan
1935 yilda Bukingem saroyida uchrashgan bo‘lsalar ham, keyinchalik uni qabul
qilishdan bosh tortdilar.
Edvardning amerikalik ajrashgan ayol bilan bo‘lgan munosabati shu qadar
jiddiy xavotirga sabab bo‘ldiki, er-xotinni Metropolitan politsiyasining maxsus
bo‘limi a’zolari kuzatib borishdi va ular o‘zlarining munosabatlarining mohiyatini
yashirincha o‘rganib chiqdilar. Sana ko‘rsatilmagan hisobotda er-xotinning antiqa
do‘konga tashrifi haqida batafsil ma’lumot berilgan, u erda egasi keyinchalik
"xonimning asirlari [Uels shahzodasi] butunlay bosh barmog‘i ostida bo‘lganini"
ta’kidlagan. O‘tmishi shubhali bo‘lgan amerikalik ajrashganning merosxo‘r ustidan
shunday ta’sirga ega bo‘lishi ehtimoli hukumat va muassasa arboblari orasida
xavotirga sabab bo‘ldi.
27

Jorj V 1936 yil 20 yanvarda vafot etdi va Edvard Edvard VIII sifatida taxtga
o‘tirdi. Ertasi kuni u Simpson hamrohligida Avliyo Jeyms saroyi derazasidan
o‘zining qo‘shilish e’lonini tomosha qilib, odatni buzdi. U qo shilish kengashigaʻ
Sandringemdan Londonga uchganida samolyotda uchgan Britaniya imperiyasining
birinchi monarxi bo ldi.
ʻ
Edvard siyosiy ishlarga aralashish sifatida talqin qilingan xatti-harakatlari
bilan hukumat doiralarida bezovtalikka sabab bo‘ldi. Uning Janubiy Uelsdagi
depressiyaga uchragan qishloqlar bo‘ylab sayohati chog‘ida ishsiz ko‘mir
konchilar uchun "bir narsa qilish kerak" degan izohi hukumat siyosatini
boshqarishga urinish sifatida ko‘rildi, garchi u hech qanday chora yoki siyosatni
o‘zgartirishni taklif qilmagan bo‘lsa ham. Hukumat vazirlari maxfiy hujjatlar va
davlat hujjatlarini Fort Belvederega yuborishni istamadi, chunki Edvard ularga
unchalik e’tibor bermayotgani aniq edi, Simpson va boshqa uy mehmonlari ularni
noto‘g‘ri yoki beixtiyor hukumat sirlarini oshkor qilishlari mumkinligidan
qo‘rqishdi.
Edvardning o‘z roliga g‘ayrioddiy yondashuvi uning tasvirini aks ettiruvchi
tanga zarblariga ham taalluqli edi. U har bir keyingi monarxning profil portreti
o‘zidan oldingi monarxning portretiga qarama-qarshi tomonga qaragan an’anani
buzdi. Edvard sochidagi ajralishni ko‘rsatish uchun (otasi qilganidek) yuzini chap
tomonga qaratishini talab qildi. Taxtdan voz kechishdan oldin bir nechta sinov
tangalari zarb qilingan va ularning barchasi juda kam uchraydi. Jorj VI taxtga
o tirgach, u ham an anani saqlab qolish uchun chap tomonga yuzlanib, agar
ʻ ʼ
Edvardning portreti aks etgan boshqa tangalar zarb qilinganida, ular uning o ng
ʻ
tomonini ko rsatgan bo lardi, deb taklif qildi.
ʻ ʻ
1936 yil 16 iyulda Edvard Bukingem saroyi yaqinidagi Konstitutsiya
tepaligida ot minib ketayotganida Jorj Endryu Makmaxon yuklangan revolver
ishlab chiqardi. Politsiya qurolni payqab qoldi va unga zarba berdi; u tezda hibsga
olindi. Makmaxon o‘z sudida "xorijiy kuch" Edvardni o‘ldirish uchun unga
murojaat qilganini, u MI5ni reja haqida xabardor qilganini va MI5ga haqiqiy
aybdorlarni qo‘lga olishga yordam berish uchun rejani ko‘rib turganini aytdi. Sud
28

bu da’volarni rad etdi va uni "qo‘rqitish niyati" uchun bir yilga qamoq jazosiga
hukm qildi. Hozir MakMahon haqiqatan ham MI5 bilan aloqada bo‘lgan deb
o‘ylanmoqda, ammo uning qolgan da’volarining to‘g‘riligi bahsli bo‘lib qolmoqda.
Avgust va sentyabr oylarida Edvard va Simpson Nahlin bug‘li yaxtasida
Sharqiy O‘rta er dengizi bo‘ylab sayohat qilishdi. Oktyabr oyiga kelib, yangi qirol
Simpsonga uylanishni rejalashtirgani aniq bo‘ldi, ayniqsa Simpsonlar o‘rtasidagi
ajralish jarayoni Ipsvich Assizesda olib borilganda. Qo‘shma Shtatlarda uning
ishiga oid g‘iybat keng tarqalgan bo‘lsa-da, Britaniya ommaviy axborot vositalari
ixtiyoriy ravishda sukut saqladilar va dekabr oyining boshigacha keng jamoatchilik
hech narsa bilmas edi.
1936-yil 16-noyabrda Edvard Bosh vazir Stenli Bolduinni Bukingem
saroyiga taklif qildi va Simpson yana turmushga chiqish huquqiga ega bo‘lgach,
unga turmushga chiqish istagini bildirdi. Bolduin unga o‘z fuqarolari nikohni
axloqiy jihatdan nomaqbul deb bilishini aytdi, chunki ajralishdan keyin qayta
turmush qurish Angliya cherkovi tomonidan qarshilik ko‘rsatildi va odamlar
Simpsonni malika sifatida qabul qilolmaydilar. Qirol sifatida Edvard cherkovning
titulli rahbari edi va ruhoniylar undan cherkov ta limotlarini qo llab-quvvatlashiniʼ ʻ
kutishgan. Kenterberi arxiyepiskopi Kosmo Gordon Lang, Edvard ketishi
kerakligini ta’kidladi. 22
Edvard morganatik nikohning muqobil yechimini taklif qildi, unda u qirol
bo‘lib qoladi, ammo Simpson malika bo‘la olmaydi. Buning o‘rniga u kamroq
unvonga ega bo‘lardi va ularning farzandlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan har qanday
farzand taxtni meros qilib olmaydilar. Buni printsipial jihatdan katta siyosatchi
Uinston Cherchill qo‘llab-quvvatlagan va ba’zi tarixchilar bu rejani u o‘ylab
topgan deb taxmin qilishadi. Nima bo lganda ham, u Britaniya Vazirlar
ʻ
Mahkamasi hamda boshqa Dominion hukumatlari tomonidan rad etildi. 1931
yildagi Vestminster statutiga muvofiq boshqa hukumatlarning fikrlari so‘ralgan, bu
qisman "Taxt vorisligi yoki qirollik uslubi va unvonlariga taalluqli qonunga
kiritilgan har qanday o‘zgartirishlar bundan keyin barcha Dominionlar
22
"The Windsor Dynasty 1910 to The Present
29

parlamentlarining, shuningdek, Buyuk Britaniya parlamenti kabi roziligini talab
qiladi". Avstraliya (Jozef Lions), Kanada (Makkenzi King) va Janubiy Afrika
(JBM Xertzog) bosh vazirlari qirolning ajrashgan kishiga turmushga chiqishiga
qarshi ekanligini aniq bildirdi; ularning irlandiyalik hamkasbi (Eamon de Valera)
befarqlik va befarqlikni bildirdi,Yangi Zelandiya Bosh vaziri ( Maykl Jozef Savage
) Simpson haqida ilgari hech qachon eshitmaganligi sababli, ishonchsizlik bilan
dovdirab qoldi. Bunday qarshilikka duch kelgan Edvard dastlab "Avstraliyada
odamlar ko‘p emas" va ularning fikri muhim emasligini aytdi.
Edvard Bolduinga agar Simpsonga uylana olmasa, taxtdan voz kechishini
aytdi. Keyin Bolduin Edvardga uchta variantni taqdim etdi: turmush qurish
fikridan voz kechish; vazirlarining xohishiga qarshi uylanish; yoki taxtdan voz
kechish. Edvard Simpsondan voz kechishga tayyor emasligi aniq edi va agar u
vazirlarining maslahatiga qarshi turmushga chiqsa, u hukumatning iste’foga
chiqishiga sabab bo‘lishini va konstitutsiyaviy inqirozga olib kelishini bilardi. U
taxtdan voz kechishni tanladi.
Edvard 1936-yil 10-dekabrda Fort Belvedereda o zining kichik akalariʻ
ishtirokida taxtdan voz kechish to g risidagi hujjatlarni imzoladi: taxt uchun
ʻ ʻ
navbatdagi navbatdagi York gertsogi shahzoda Albert; Shahzoda Genri, Gloster
gertsogi va Kent gertsogi shahzoda Jorj. Hujjatda quyidagi so zlar bor edi:
ʻ
“Mening o zim va avlodlarim uchun taxtdan voz kechishga qat iy qat iyatimni
ʻ ʼ ʼ
e lon qilaman va bu taxtdan voz kechish quroliga zudlik bilan ta sir etishini
ʼ ʼ
istayman”. Ertasi kuni uning hukmronligining so‘nggi harakati 1936 yilgi Oliy
hazratlarining taxtdan voz kechish to‘g‘risidagi deklaratsiyasiga qirol roziligi edi.
Vestminster statutiga ko‘ra, barcha Dominionlar allaqachon taxtdan voz kechishga
rozi bo‘lishgan.
1936-yil 11-dekabrga o‘tar kechasi, endi shahzoda unvoni va uslubiga
qaytgan Edvard butun dunyo bo‘ylab BBC radiosi orqali taxtdan voz kechish
qarorini tushuntirdi. U shunday dedi: "Men sevgan ayolimning yordami va
yordamisiz og‘ir mas’uliyat yukini ko‘tarish va o‘zim xohlagandek qirollik
vazifalarimni bajarish mumkin emasligini topdim". Uning qo‘shimcha qilishicha,
30

"qaror meniki va faqat meniki... Boshqa ko‘proq tashvishlanayotgan odam meni
boshqa yo‘l tutishga ko‘ndirish uchun oxirigacha harakat qildi". Edvard ertasi kuni
Britaniyadan Avstriyaga jo‘nab ketdi; u bir necha oy o‘tgach, uning ajralishi
mutlaq bo‘lgunga qadar Simpsonga qo‘shila olmadi. York gertsogi taxtni Jorj VI
sifatida egalladi. Shunga ko‘ra, Jorj VI ning katta qizi malika Yelizaveta merosxo‘r
bo‘ldi. 23
Yelizaveta II (Elizabet Aleksandra Meri; 1926-yil 21-aprel – 2022-yil 8-
sentabr) 1952-yil 6-fevraldan 2022-yilda vafotigacha Birlashgan Qirollik va
Hamdo‘stlikning boshqa davlatlari qirolichasi bo‘lgan. U hayoti davomida 32 ta
suveren davlatning qirolichasi bo‘lgan va davlat rahbari bo‘lgan. uning o‘limi
paytidagi 15 qirollik holati. Uning 70 yilu 214 kunlik hukmronligi Britaniya
monarxlari orasida eng uzuni va tarixdagi ayol davlat rahbarining eng uzun
hukmronligi bo‘ldi.
Elizabet Londonning Meyfeyr shahrida York gertsogi va gertsoginyasining
(keyinchalik qirol Jorj VI va qirolicha Yelizaveta onasi) birinchi farzandi sifatida
tug‘ilgan. Uning otasi 1936 yilda akasi Edvard VIII taxtdan voz kechishi bilan
taxtga o‘tirdi va o‘n yoshli malika Yelizaveta merosxo‘r bo‘ldi. U uyda xususiy
ta’lim oldi va Ikkinchi Jahon urushi davrida yordamchi hududiy xizmatda xizmat
qilib, davlat vazifalarini bajara boshladi. 1947 yil noyabr oyida u Gretsiya va
Daniyaning sobiq shahzodasi Filipp Mountbattenga uylandi va ularning nikohi 73
yil davom etdi. uning o‘limi 2021 yilda. Ularning to‘rt farzandi bor edi: Charlz,
Ann, Endryu va Edvard.
1952 yil fevral oyida otasi vafot etganida, o‘sha paytda 25 yoshda bo‘lgan
Elizabet ettita mustaqil Hamdo‘stlik mamlakati: Buyuk Britaniya, Kanada,
Avstraliya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika, Pokiston va Seylon (bugungi kunda
Shri-Lanka nomi bilan tanilgan) qirolichasiga aylandi. shuningdek, Hamdo‘stlik
rahbari. Elizabet konstitutsiyaviy monarx sifatida Shimoliy Irlandiyadagi
muammolar, Buyuk Britaniyadagi devolyutsiya, Afrikaning dekolonizatsiyasi va
Birlashgan Qirollikning Yevropa hamjamiyatlariga qo‘shilishi va Evropa
23
„Edward VII (r.1901–1910)“. royal.gov.uk.
31

Ittifoqidan chiqishi kabi yirik siyosiy o‘zgarishlar orqali hukmronlik qildi.
Hududlar mustaqillikka erishgandan so‘ng va ba’zi hududlar respublikaga
aylangani uchun uning podsholiklari soni vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turdi.
Qirolicha sifatida Elizabetga o‘z hududlarida 170 dan ortiq bosh vazirlar xizmat
qilgan. Uning ko‘plab tarixiy tashriflari va uchrashuvlari orasida 1986 yilda
Xitoyga, 1994 yilda Rossiyaga va 2011 yilda Irlandiya Respublikasiga davlat
tashriflari va beshta papa bilan uchrashuvlar kiradi.
Muhim voqealar qatoriga 1953 yilda Elizabetning toj kiyish marosimi va
mos ravishda 1977, 2002, 2012 va 2022 yillarda uning kumush, oltin, olmos va
platina yubileylarini nishonlash kiradi. U vaqti-vaqti bilan respublika kayfiyatiga
va oilasiga nisbatan ommaviy axborot vositalarining tanqidiga duch kelgan bo‘lsa-
da, ayniqsa, bolalarining nikohi buzilganidan keyin, 1992 yilda uning annus
horribilis va 1997 yilda sobiq kelini Diana vafotidan keyin - Birlashgan
Qirollikdagi monarxiyani qo‘llab-quvvatlagan. Shohlik uning shaxsiy mashhurligi
kabi butun umri davomida doimiy ravishda yuqori bo‘lib qoldi. Elizabet 96
yoshida Balmoral qasrida vafot etdi, Aberdinshir, 2022-yil sentabrida va uning
o rniga uning to ng ich o g li Charlz III keldi.ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 24
Yelizaveta 1926-yil 21-aprelda York gertsogi shahzoda Albert (keyinchalik
qirol Jorj VI) va uning rafiqasi Yelizaveta, York gertsoginyasi (keyinchalik
Qirolicha Yelizaveta onasi) ning birinchi farzandi bo‘lib tug‘ilgan . Uning otasi
qirol Jorj V va qirolicha Meri ning ikkinchi o‘g‘li, onasi esa shotland aristokrati
Klod Bouz-Lyonning kenja qizi, Stratmor va Kinghornning 14-grafi edi. U tungi
soat 02:40 da (GMT) onasi tomonidan bobosining Londondagi uyida, Mayfeyrdagi
Bruton ko‘chasi, 17-uyda Kesarevo orqali tug‘ilgan. Anglikan York arxiyepiskopi
Kosmo Gordon Lang uni 29-may kuni Bukingem saroyining xususiy
ibodatxonasida suvga cho‘mdirdi va u onasining sharafiga Elizabet deb nomlangan
Aleksandra, olti oy oldin vafot etgan otasi tomonidan katta buvisining ortidan va
Maryam otasi tomonidan buvisidan keyin. Uni yaqin oilasi “Lilibet” deb atashgan,
dastlab o zini nima deb ataganiga ko ra. Uni bobosi Jorj V mehr bilan “Angliya
ʻ ʻ
24
https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/
NationalAnthem.aspx
32

bobosi” deb atagan 1929 yilda og‘ir kasalligi paytida uning muntazam tashriflari
mashhur matbuotda va keyingi biograflar tomonidan uning kayfiyatini ko‘tarib,
tuzalib ketishiga yordam bergani haqida ma’lumot berildi.
Elizabethning yagona ukasi, malika Margaret 1930 yilda tug‘ilgan. Ikki
malika uyda onasi va gubernatori Marion Krouford nazorati ostida ta’lim olishgan.
Darslar tarix, til, adabiyot va musiqaga qaratilgan. Krouford 1950-yilda Elizabet va
Margaretning bolalik yillari haqidagi " Kichik malikalar" nomli tarjimai holini
nashr etdi, bu qirol oilasini juda xafa qildi. Kitobda Elizabetning ot va itlarga
bo lgan muhabbati, tartibliligi va mas uliyatli munosabati tasvirlangan. Boshqalarʻ ʼ
shunday kuzatishlarni takrorladilar: Uinston CherchillElizabetni ikki yoshida
"qahramon. U go‘dakda hayratlanarli darajada obro‘ va mulohaza yuritishga ega"
deb ta’riflagan. Uning amakivachchasi Margaret Rodos uni "quvnoq qizcha, lekin
aqlli va yaxshi xulqli" deb ta’riflagan. Elizabetning erta hayoti asosan Yorklarning
145 Pikkadilli (Londondagi shaharcha uyi) va Vindzordagi Royal Lojasidagi
rezidensiyalarida o tgan.
ʻ
Bobosi hukmronligi davrida Elizabet amakisi Edvard va otasidan keyin
Britaniya taxtini vorislik qilish bo‘yicha uchinchi o‘rinni egallagan. Uning
tug‘ilishi jamoatchilikda qiziqish uyg‘otgan bo‘lsa-da, u malika bo‘lishi
kutilmagan, chunki Edvard hali yosh edi va Elizabetdan oldin merosxo‘rlikka ega
bo‘lgan o‘z farzandlariga ega bo‘lishi mumkin edi. 1936 yilda uning bobosi vafot
etganida va amakisi Edvard VIII lavozimini egallaganida, u taxtga otasidan keyin
ikkinchi o rinni egalladi. O‘sha yilning oxirida Edvard taxtdan voz kechdi,
ʻ
ajrashgan sotsialist Uollis Simpsonga taklif qilgan turmush qurish konstitutsiyaviy
inqirozni keltirib chiqardi. Natijada, Yelizaveta otasi Jorj VI nomini olib, shoh
bo‘ldi. Elizabetning ukalari bo‘lmagani uchun u merosxo‘r bo‘ldi. Agar uning ota-
onasi keyinchalik o‘g‘li bo‘lgan bo‘lsa, u o‘sha paytda amalda bo‘lgan erkaklarga
ustunlik beruvchi primogenitura bilan belgilanadigan merosxo‘r va undan
yuqoriroq merosxo‘r bo‘lar edi.
Elizabet konstitutsiyaviy tarix bo‘yicha Eton kolleji provosti Genri
Martendan xususiy ta’lim oldi va bir qator ona tilida so‘zlashuvchi
33

gubernatorlardan frantsuz tilini o‘rgandi. Qizlar uchun yo‘l-yo‘riqlar kompaniyasi,
1-Bukingem saroyi kompaniyasi, u o‘z yoshidagi qizlar bilan muloqot qilish uchun
maxsus tashkil etilgan. Keyinchalik u dengiz qo‘riqchisi sifatida ro‘yxatga olingan.
1939 yilda Elizabetning ota-onasi Kanada va Qo‘shma Shtatlar bo‘ylab
gastrol qilishdi. 1927 yilda Avstraliya va Yangi Zelandiya bo‘ylab gastrol
safarlarida bo‘lgani kabi, Elizabet Britaniyada qoldi, chunki otasi uni ommaviy
sayohatlar uchun juda yosh deb hisoblagan. Ota-onasi jo‘nab ketayotganda u "ko‘z
yosh to‘kdi". Ular muntazam ravishda yozishib turishardi va u va uning ota-onasi
18-may kuni birinchi qirollik transatlantik telefon qo‘ng‘irog‘ini amalga oshirdi. 25
1939 yil sentyabr oyida Buyuk Britaniya Ikkinchi Jahon urushiga kirdi. Lord
Xeylsham malika Elizabeth va Margaretni Luftwaffe tomonidan Londonni tez-tez
havodan bombardimon qilishning oldini olish uchun Kanadaga evakuatsiya
qilinishini taklif qildi. Buni ularning onasi rad etib: "Bolalar mensiz bormaydi.
Men podshohsiz ketmayman. Shoh esa hech qachon ketmaydi". Malikalar 1939 yil
Rojdestvoga qadar, Shotlandiyaning Balmoral qal’asida, Norfolkdagi Sandringem
uyiga ko‘chib o‘tguncha qolishdi. 1940-yilning fevralidan mayigacha ular
Vindzordagi Royal Lodgeda yashab, u yerga ko chib o tishdi. Keyingi besh yilʻ ʻ
davomida ular yashagan Vindzor qal’asi. Vindzorda malikalar Rojdestvo
bayramida harbiy kiyimlarda to qish uchun ip sotib olgan Qirolicha jun
ʻ
jamg armasiga yordam ko rsatish uchun pantomima sahnalashtirdilar. 1940 yilda
ʻ ʻ
14 yoshli Elizabet Bi-bi-si bolalar soati chog ida shaharlardan evakuatsiya qilingan
ʻ
boshqa bolalarga murojaat qilib, o zining birinchi radio eshittirishini amalga
ʻ
oshirdi. U shunday dedi: "Biz jasur dengizchilarimizga, askarlarimizga va
havochilarimizga yordam berish uchun qo‘limizdan kelganini qilishga harakat
qilmoqdamiz va biz ham urush xavfi va qayg‘ularidan o‘z ulushimizni ko‘tarishga
harakat qilmoqdamiz. Biz bilamiz, har bir. bizdan biri, oxir oqibat hammasi yaxshi
bo‘ladi."
1943 yilda Elizabet o‘zining birinchi yakkaxon chiqishini o‘tgan yili
polkovnik etib tayinlangan Grenadier gvardiyasiga tashrif buyurdi. U o zining 18
ʻ
25
https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/
NationalAnthem.aspx
34

yoshga to lishi arafasida, parlament qonunni o zgartirdi, shunda u otasi mehnatgaʻ ʻ
layoqatsiz yoki chet elda bo lmagan taqdirda, masalan, 1944 yil iyul oyida
ʻ
Italiyaga tashrif buyurgan taqdirda, u beshta davlat maslahatchisidan biri bo lishi
ʻ
mumkin edi. 1945 yil fevral oyida u yordamchi hududiy xizmatda 230873 xizmat
raqami bilan faxriy ikkinchi subaltern etib tayinlandi. U haydovchi va mexanik
bo‘lib o‘qigan va ishlagan va besh oydan so‘ng faxriy kichik komandir (o‘sha
paytdagi ayol kapitan ekvivalenti) unvoniga sazovor bo‘lgan.
Evropada urush tugashi bilan, Evropada G‘alaba kunida, Elizabeth va
Margaret London ko‘chalarida nishonlayotgan olomon bilan inkognito
aralashishdi. Elizabet keyinchalik kamdan-kam uchraydigan intervyusida shunday
dedi: "Biz ota-onamdan ko‘chaga chiqib, o‘zimizni ko‘rishimiz mumkinligini
so‘radik. Esimda, bizni tanib qolishdan qo‘rqib ketdik. Men noma’lum
odamlarning qo‘llarini bog‘lab, Uaytxoll bo‘ylab yurgan qatorlarini eslayman.
shunchaki baxt va yengillik to‘lqini bilan suzib ketdi."
Urush paytida Elizabetni Uels bilan yaqinroq bog‘lash orqali Uels
millatchiligini bostirish rejalari ishlab chiqilgan. Uni Kernarfon qal’asidagi
konstabli yoki Urdd Gobait Cymru (Uels yoshlar ligasi) homiysi etib tayinlash
kabi takliflar bir necha sabablarga ko‘ra, shu jumladan Britaniya urushda bo‘lgan
bir paytda Elizabetni Urdddagi vijdonan voz kechuvchilar bilan bog‘lashdan
qo‘rqish tufayli bekor qilindi. Uelslik siyosatchilar uni 18 yoshga to‘lgan kunida
Uels malikasi qilishni taklif qilishdi. Ichki ishlar vaziri Gerbert Morrison bu
g‘oyani qo‘llab-quvvatladi, ammo qirol buni rad etdi, chunki u bunday unvon faqat
Uels shahzodasining rafiqasiga tegishli ekanligini his qildi va Uels shahzodasi har
doim merosxo‘r bo‘lgan. 1946 yilda u Uelsdagi Milliy Eisteddfodda Gorsedd of
Bardsga qabul qilindi.
Elizabet 1947 yilda ota-onasi bilan Afrika janubi orqali birinchi chet el
gastrollariga bordi. Gastrol davomida Britaniya Hamdo‘stligiga o‘zining 21 yoshga
to‘lishi munosabati bilan bo‘lib o‘tgan ko‘rsatuvda u shunday va’da berdi:
“Sizning oldingizda shuni e’lon qilamanki, mening butun hayotim, xoh u uzoq,
xoh qisqa bo‘lsin, sizning xizmatingizga va xizmatingizga bag‘ishlanadi.
35

barchamiz mansub bo‘lgan buyuk imperator oilamiz." Tez-tez keltiriladigan nutq
The Times gazetasi jurnalisti Dermot Morrah tomonidan yozilgan. 26
Elizabet bo‘lajak turmush o‘rtog‘i, Gretsiya va Daniya shahzodasi Filipp
bilan 1934 yilda va yana 1937 yilda uchrashdi. Ular bir marta Daniya qiroli
Kristian IX orqali olib tashlangan ikkinchi amakivachchalar va qirolicha Viktoriya
orqali uchinchi amakivachchalar edi. 1939 yil iyul oyida Dartmutdagi Qirollik
dengiz kollejida uchinchi marta uchrashgandan so‘ng, Elizabet atigi 13 yoshda
bo‘lsa ham, u 18 yoshli Filippni sevib qolganini aytdi va ular xat almashishni
boshladilar. 1947 yil 9 iyulda ularning unashtirilgani rasman e’lon qilinganida u 21
yoshda edi.
Nizom ba’zi tortishuvlarga sabab bo‘ldi. Filippning moliyaviy ahvoli yo‘q
edi, xorijda tug‘ilgan (garchi Britaniya fuqarosi bo‘lsa-da, Ikkinchi Jahon urushi
davomida Qirollik dengiz flotida xizmat qilgan) va natsistlar bilan aloqador nemis
zodagonlariga uylangan opa-singillari bor edi. Marion Krouford shunday deb
yozgan edi: "Qirolning ba’zi maslahatchilari uni o‘zi uchun etarli darajada yaxshi
deb o‘ylamagan. U uyi yoki shohligi bo‘lmagan shahzoda edi. Ba’zi qog‘ozlar
Filippning chet ellik torida uzoq va baland ovozda kuylar chalar edi". Keyinchalik
tarjimai hollarida Elizabetning onasi dastlab ittifoq haqida o‘ylamaganligi va
Filippni "xun" deb masxara qilgani haqida xabar berilgan. Biroq keyingi
hayotdaTim Heald, Filipp "ingliz janobi" edi.
Nikohdan oldin Filipp o‘zining yunon va daniyalik unvonlaridan voz kechdi,
rasman yunon pravoslavligidan anglikanizmga o‘tdi va onasining ingliz oilasi
familiyasini olib, leytenant Filipp Mountbatten uslubini qabul qildi. To‘ydan biroz
oldin u Edinburg gertsogi yaratildi va qirollik oliylari uslubini berdi. Elizabet va
Filipp 1947-yil 20-noyabrda Vestminster abbatligida turmush qurishdi. Ular butun
dunyodan 2500 ta to‘y sovg‘alarini olishdi. Elizabeth xalati uchun material sotib
olish uchun ratsion kuponlarini talab qildi (Norman Xartnell tomonidan ishlab
chiqilgan), chunki Britaniya hali urushning vayronagarchiliklaridan to‘liq
qutulmagan edi. Urushdan keyingi Britaniyada Filippning nemis munosabatlari,
26
„Victoria (r. 1837–1901)“. royal.gov.uk.
36

shu jumladan uning uchta tirik qolgan opa-singillari to‘yga taklif qilinishi qabul
qilinishi mumkin emas edi. Ilgari qirol Edvard VIII bo lgan Vindzor gertsogigaʻ
ham taklifnoma berilmagan.
Elizabet 1948 yil noyabr oyida o‘zining birinchi farzandi Charlzni dunyoga
keltirdi. Bundan bir oy oldin qirol o‘z farzandlariga qirollik shahzoda yoki malika
unvonini va uslubidan foydalanishga ruxsat beruvchi maktub patentini bergan edi.
ularning otasi endi qirollik shahzoda emas edi. Ikkinchi farzand, malika Anna,
1950 yil avgustda tug‘ilgan.
To‘ydan so‘ng, er-xotin Vindzor qal’asi yaqinidagi Windlesham Moorni
1949 yil iyulgacha ijaraga oldilar, ular Londondagi Klarens xausda istiqomat
qilishguncha. 1949 yildan 1951 yilgacha bo‘lgan turli vaqtlarda Edinburg gertsogi
Britaniyaning Malta toj koloniyasida Qirollik dengiz floti ofitseri sifatida xizmat
qilgan. U va Yelizaveta vaqti-vaqti bilan bir necha oy davomida Maltada,
Filippning amakisi Lord Mauntbattenning ijaraga olgan Gvardamangiya
qishlog‘ida joylashgan Gvaramanja qishlog‘ida yashashgan. Ularning ikki farzandi
Britaniyada qoldi.
1951 yilda Jorj VI ning sog‘lig‘i yomonlashgani sababli, Yelizaveta tez-tez
ommaviy tadbirlarda uni qo‘llab-quvvatladi. 1951-yil oktabr oyida u Kanadaga va
Garri S. Trumanga Vashingtonga tashrif buyurganida, uning shaxsiy kotibi Martin
Charteris qirol gastrol safarida vafot etgan taqdirda qo‘shilish deklaratsiyasi
loyihasini ko‘tarib chiqdi. 1952 yil boshida Elizabet va Filipp Britaniya
mustamlakasi Keniya orqali Avstraliya va Yangi Zelandiya bo‘ylab sayohatga
chiqishdi. 6 fevral kuni ular Treetops mehmonxonasida o‘tkazgan kechadan so‘ng
Keniyadagi uylari Sagana Lodgega qaytishgan edi, Elizabetning otasining o‘limi
haqida xabar keldi. Filipp yangi qirolichaga bu xabarni etkazdi. U Elizabetni
o‘zining shoh nomi sifatida saqlab qolishni tanladi va shuning uchun Yelizaveta II
deb ataldi. Bu raqam ba’zi shotlandlarni xafa qildi, chunki u Shotlandiyada
hukmronlik qilgan birinchi Elizabet edi. U o z qirolligida qirolicha deb e lon
ʻ ʼ
37

qilindi va qirollik partiyasi shoshilinch ravishda Buyuk Britaniyaga qaytib keldi.
Elizabet va Filipp Bukingem saroyiga ko chib o tishdi. ʻ ʻ 27
Elizabetning qo‘shilishi bilan, qirollik uyi o‘sha davrdagi turmush qurgan
ayollar uchun odat bo‘yicha erining ismini olishi mumkin edi. Lord Mauntbatten
Mountbatten uyini himoya qildi va Filipp o‘zining gersoglik unvonidan keyin
Edinburg uyini taklif qildi. Buyuk Britaniya bosh vaziri Uinston Cherchill va
Elizabetning buvisi qirolicha Meri Vindzor palatasining saqlanib qolishi tarafdori
edi. Elizabeth 1952 yil 9 aprelda qirollik uyi Vindzor bo‘lib qolishini e’lon qildi.
Filipp shikoyat qildi: "Mamlakatda o‘z farzandlariga ismini qo‘yishga ruxsat
berilmagan yagona odam menman". 1960 yilda familiyasiMountbatten-Windsor
Filipp va Elizabetning qirollik unvoniga ega bo‘lmagan erkak avlodlari uchun
qabul qilingan.
Toj kiyish marosimiga tayyorgarlik ko‘rayotganda malika Margaret
singlisiga Margaretdan 16 yosh katta, ajrashgan Piter Taunsendga turmushga
chiqish istagi borligini aytdi, uning oldingi nikohidan ikki o‘g‘li bor. Elizabet
ulardan bir yil kutishlarini so‘radi; uning shaxsiy kotibining so‘zlariga ko‘ra,
"qirolicha tabiatan malika bilan xayrixoh edi, lekin menimcha, u vaqt berilsa, ish
barham topadi deb o‘ylagan edi". Katta siyosatchilar o‘yinga qarshi edilar va
Angliya cherkovi ajralishdan keyin qayta turmush qurishga ruxsat bermadi. Agar
Margaret fuqarolik nikohi tuzgan bo‘lsa, u meros huquqidan voz kechishi kutilgan
bo‘lar edi. Margaret Taunsend bilan rejalaridan voz kechishga qaror qildi. 1960
yilda u keyingi yili Snoudon grafi sifatida yaratilgan Entoni Armstrong-Jonsga
uylandi. Ular 1978 yilda ajrashgan. U boshqa turmushga chiqmagan.
Qirolicha Meri 1953 yil 24 martda vafot etganiga qaramay, toj kiyish
marosimi Meri iltimos qilganidek, 2 iyun kuni rejalashtirilganidek davom etdi.
Vestminster Abbeydagi toj kiyish marosimi moylanish va birlashishdan tashqari
birinchi marta televideniyeda namoyish etildi. Elizabetning ko rsatmasi bo yicha
ʻ ʻ
uning toj kiyish libosi Hamdo stlik mamlakatlari gulli timsollari bilan tikilgan.
ʻ
27
„George II (r. 1727–1760)“. royal.gov.uk.
38

Elizaveta tug‘ilgandan boshlab Britaniya imperiyasi Millatlar
Hamdo‘stligiga aylanishni davom ettirdi. 1952 yilda qo shilish vaqtida uning birʻ
nechta mustaqil davlatlar rahbari sifatidagi roli allaqachon o rnatilgan edi. 1953-
ʻ
yilda Elizabet va uning eri dunyo bo ylab yetti oylik gastrol safariga chiqishdi, 13
ʻ
ta davlatga tashrif buyurishdi va quruqlik, dengiz va havo orqali 40 000 milyadan
(64 000 km) ko proq masofani bosib o tishdi. U Avstraliya va Yangi
ʻ ʻ
Zelandiyaning ushbu davlatlarga tashrif buyurgan birinchi hukmron monarxiga
aylandi. Ekskursiya davomida olomon juda ko‘p edi; Avstraliya aholisining
to‘rtdan uch qismi uni ko‘rgan deb taxmin qilingan. O zining hukmronligi davrida
ʻ
Yelizaveta boshqa mamlakatlargayuzlab davlat tashriflari va Hamdo stlik bo ylab
ʻ ʻ
sayohatlar uyushtirdi u eng ko‘p sayohat qilgan davlat rahbari edi.
1956 yilda Buyuk Britaniya va Frantsiya bosh vazirlari ser Entoni Eden va
Gi Mollet Frantsiyaning Hamdo‘stlikka qo‘shilish imkoniyatini muhokama
qildilar. Taklif hech qachon qabul qilinmadi va keyingi yili Frantsiya Rim
shartnomasini imzoladi, bu esa Evropa Ittifoqining kashshofi bo‘lgan Evropa
Iqtisodiy Hamjamiyatini tashkil etdi. 1956 yilning noyabrida Angliya va Fransiya
Misrga bostirib kirishdi va Suvaysh kanalini egallashga urinish muvaffaqiyatsiz
tugadi. Lord Mountbatten Elizabet bosqinga qarshi ekanligini aytdi, garchi Eden
buni rad etdi. Ikki oydan keyin Eden iste’foga chiqdi. 28
Hukmron Konservativ partiyada liderni tanlashning rasmiy mexanizmi yo‘q
edi, ya’ni Eden iste’foga chiqqanidan keyin hukumatni tuzish uchun kimga
topshiriq berishni hal qilish Yelizabetga tegishli edi. Eden unga kengashning lord
prezidenti Lord Solsberi bilan maslahatlashishni tavsiya qildi. Lord Solsberi va
lord Kilmuir, lord kansler, Britaniya Vazirlar Mahkamasi Cherchill va 1922 yilgi
qo‘mita raisi bilan maslahatlashdilar, natijada Elizabet o‘zlarining tavsiya etilgan
nomzodini Harold Makmillan etib tayinladilar.
Suvaysh inqirozi va Edenning vorisi tanlovi 1957 yilda Elizabetning birinchi
jiddiy shaxsiy tanqidiga olib keldi. Lord Altrincham o ziga tegishli bo lgan va
ʻ ʻ
tahrir qilgan jurnalida uni “aloqa yo qligida” ayblagan. Altrincham jamoat
ʻ
28
„George I" (r. 1714–1727). royal.gov.uk
39

arboblari tomonidan qoralangan va uning izohlaridan dahshatga tushgan jamoat
a’zosi tomonidan shapaloq urilgan. Olti yil o tib, 1963 yilda Makmillan iste fogaʻ ʼ
chiqdi va Elizabetga Alek Duglas-Homeni bosh vazir etib tayinlashni maslahat
berdi va u maslahatga amal qildi. Yelizaveta yana oz sonli vazirlar yoki bitta vazir
maslahati bilan bosh vazirni tayinlagani uchun tanqidga uchradi. 1965 yilda
konservatorlar yetakchini saylashning rasmiy mexanizmini qabul qildilar va shu
bilan qirolichani uning ishtirokidan ozod qildilar.
1957 yilda Yelizaveta Qo‘shma Shtatlarga davlat tashrifi bilan keldi va u
erda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasida Hamdo‘stlik nomidan
nutq so‘zladi. Xuddi shu safarda u Kanadaning 23-parlamentini ochdi va
Kanadaning parlament sessiyasini ochgan birinchi monarxiga aylandi. Ikki yil
o‘tgach, u faqat Kanada qirolichasi sifatida Amerika Qo‘shma Shtatlariga qayta
tashrif buyurdi va Kanadaga sayohat qildi. 1961 yilda u Kipr, Hindiston, Pokiston,
Nepal va Eronga gastrol qilgan. O‘sha yili Ganaga tashrifi chog‘ida u o‘z
xavfsizligi uchun qo‘rquvni rad etdi, garchi uning uy egasi prezident Kvame
Nkrumah bo‘lsa ham, uning o‘rnini davlat rahbari sifatida egallagan, qotillar
nishoniga aylangan. Garold Makmillan shunday deb yozgan edi: "Qirolicha butun
umri davomida qat’iy qaror qildi. U unga kino yulduzi sifatida munosabatda
bo‘lishga toqat qilmaydigan odam. U o‘z burchini yaxshi ko‘radi va malika
bo‘lishni xohlaydi." 1964 yilda Kvebekning ba’zi qismlari bo‘ylab gastrol
qilishdan oldin matbuotda Kvebek separatistik harakati ichidagi ekstremistlar
Elizabetning o‘ldirilishini rejalashtirayotgani haqida xabar berilgan edi. Hech
qanday urinish bo‘lmadi, lekin u Monrealda bo‘lganida g‘alayon ko‘tarildi;
Elizabetning "zo‘ravonlik qarshisida xotirjamlik va jasorat" qayd etildi.
Elizabet 1960-yil fevralida uchinchi farzandi shahzoda Endryuni dunyoga
keltirdi, bu 1857-yildan beri hukmronlik qilayotgan Britaniya monarxining birinchi
tug ilishi edi. Uning to rtinchi farzandi shahzoda Eduard 1964-yilning martida
ʻ ʻ
tug ilgan.
ʻ
1966-yil 21-oktabrda Uelsdagi Aberfan falokatida 116 nafar bola va 28
nafar kattalar halok bo‘ldi, buning natijasida koliya o‘ljasi qulab tushdi va Pantglas
40

kichik maktabi va qishloqdagi atrofdagi uylarni qamrab oldi. Qirolicha qishloqqa
borishga qaror qilishdan oldin sakkiz kun kutgani uchun tanqid qilindi va uning
voqea joyiga kechikishi xato bo‘lib, keyinchalik pushaymon bo‘ldi.
2022-yil 8-sentabrda Bukingem saroyi shunday bayonot berdi: "Bugun
ertalab qo shimcha baholashdan so ng, qirolicha shifokorlari qirolichaningʻ ʻ
sog lig idan xavotirda va unga tibbiy nazorat ostida qolishni tavsiya qilishdi.
ʻ ʻ
Qirolicha o zini qulay va Balmoralda saqlaydi". Uning yaqin oilasi uning yonida
ʻ
bo‘lish uchun Balmoralga yugurdi. U BST soat 15:10 da 96 yoshida ikki farzandi
Charlz va Anna bilan tinchgina vafot etdi. Uning o limi haqida jamoatchilikka
ʻ
18:30 da e lon qilindi, London ko prigi operatsiyasi boshlandi.va, chunki u
ʼ ʻ
Shotlandiyada vafot etgan, Operation Unicorn. Yelizaveta 1542 yilda Jeyms Vdan
keyin Shotlandiyada vafot etgan birinchi monarx edi. Uning o lim haqidagi
ʻ
guvohnomasida uning o limi sababi “keksalik” deb qayd etilgan.
ʻ
12-sentabr kuni Yelizaveta tobuti Shotlandiya toji o‘rnatilgan Avliyo Giles
soboriga kortejda Royal Mile bo‘ylab olib borildi. Uning tobuti 24 soat davomida
soborda yotdi, Qirollik kamonchilar kompaniyasi tomonidan qo‘riqlandi, bu vaqt
davomida 33 000 ga yaqin odam tobut yonidan o‘tdi. 13 sentabrda havo orqali
Londonga olib ketilgan. 14 sentyabr kuni uning tobuti harbiy kortejda Bukingem
saroyidan Vestminster zaliga olib ketildi, u erda Elizabet to‘rt kun davomida
shtatda yotdi. Tobutni suverenning tansoqchilari va qo‘riqchilari qo‘riqlashdiUy
xo‘jaligi bo‘limi. Taxminan 250 000 ga yaqin jamoatchilik vakillari, siyosatchilar
va boshqa jamoat arboblari tobut oldidan o‘tishdi. 16-sentabr kuni Elizabetning
bolalari uning tobuti atrofida hushyorlik uyushtirishdi va ertasi kuni uning sakkiz
nabirasi ham xuddi shunday qilishdi. 29
Elizabetning davlat dafn marosimi 19-sentyabr kuni Vestminster abbatligida
bo lib o tdi, bu 1760-yilda Jorj II dan beri Abbeyda birinchi marta monarxning
ʻ ʻ
dafn marosimi bo lib o tganini ko rsatdi. London markaziy ko chalarida bir
ʻ ʻ ʻ ʻ
milliondan ortiq odam saf tortd va bir qancha Hamdo stlik mamlakatlarida bu kun
ʻ
dam olish kuni deb e lon qilindi. Vindzorda 1000 nafar harbiy xizmatchi
ʼ
29
„Anne" (r. 1702–1714). royal.gov.uk.
41

ishtirokidagi yakuniy kortej bo lib o tdi, unga 97000 kishi guvoh bo ldi.ʻ ʻ ʻ
Elizabetning yiqilgan poni va ikkita qirollik korgisi yurishning yonida turardi.
Avliyo Jorj ibodatxonasi, Vindzor qal’asi, Elizabeth eri Filipp bilan o‘sha kuni
kechqurun Qirol Jorj VI yodgorlik ibodatxonasida, uning eng yaqin oila a’zolari
ishtirok etgan shaxsiy marosimda dafn qilindi.
Charlz III (Charlz Filipp Artur Jorj; 1948-yil 14-noyabrda tug ilgan) —
ʻ
Birlashgan Qirollik va Hamdo stlikning boshqa 14 davlati qiroli.
ʻ
Charlz Bukingem saroyida onasi tomonidan bobosi Jorj VI hukmronligi
davrida tug‘ilgan va onasi Yelizaveta II 1952 yilda taxtga o‘tirganda uch yoshda
edi va uni merosxo‘rga aylantirdi. U 1958 yilda Uels shahzodasi etib yaratilgan va
uning sarmoyasi 1969 yilda bo‘lib o‘tgan. U Cheam maktabi va Gordonstounda
tahsil olgan, keyinroq olti oyni Avstraliyaning Viktoriya shahridagi Geelong
grammatika maktabining Timbertop kampusida o‘tkazgan. Kembrij universitetida
diplom olgandan so‘ng, Charlz Qirollik havo kuchlarida xizmat qilganva 1971
yildan 1976 yilgacha Qirollik dengiz floti. 1981 yilda u xonim Diana Spenserga
turmushga chiqdi, uning ikki o‘g‘li bor: Uels shahzodasi Uilyam va Sasseks
gertsogi shahzoda Garri. Er-xotin 1996 yilda ajrashishdi, chunki ular har biri
yaxshi e’lon qilingan nikohdan tashqari munosabatlar bilan shug‘ullangan. Diana
keyingi yili avtohalokatda olgan jarohatlari natijasida vafot etdi. 2005-yilda Charlz
o‘zining uzoq yillik sherigi Kamilla Parker Boulzga uylandi.
Merosxo‘r sifatida Charlz onasi nomidan rasmiy vazifalarni va
majburiyatlarni o‘z zimmasiga oldi. U 1976-yilda Prince’s Trust tashkilotiga asos
solgan, Shahzodaning xayriya tashkilotlariga homiylik qilgan va 800 dan ortiq
boshqa xayriya tashkilotlari va tashkilotlarining homiysi yoki prezidenti bo‘lgan. U
tarixiy binolarni asrab-avaylash va arxitekturaning jamiyatdagi ahamiyatini targ‘ib
qilgan. Shu nuqtai nazardan, u eksperimental yangi Poundberi shahrini yaratdi.
Ekolog Charlz Kornuoll gersogligining boshqaruvchisi sifatida organik
dehqonchilik va iqlim o‘zgarishining oldini olish bo‘yicha harakatlarni qo‘llab-
quvvatlagan va unga mukofotlar va e’tirof etilgan.shuningdek, ham maqtov, ham
tanqid; u shuningdek, genetik jihatdan o‘zgartirilgan oziq-ovqat mahsulotlarini
42

qabul qilishning taniqli tanqidchisi bo‘lib, gomeopatiya va boshqa muqobil
tibbiyotni qo‘llab-quvvatlashi tanqid qilingan. 17 ta kitob muallifi yoki
hammuallifi. 30

Charlz 2022-yil 8-sentabrda onasining vafotidan so‘ng qirol bo‘ldi. 73
yoshida u Britaniya tarixidagi eng uzoq muddat xizmat qilgan merosxo‘r va Uels
shahzodasi bo‘lganidan keyin Britaniya taxtiga o‘tirgan eng keksa odamga aylandi.
Uning toj kiyish marosimi 2023-yil 6-may kuni Vestminster abbatligida bo libʻ
o tdi.
ʻ
Charlz 1948-yil 14-noyabr kuni soat 21:14 da ( GMT ) ona tomondan bobosi
Jorj VI hukmronligi davrida tug‘ilgan. U Edinburg gertsoginyasi malika Yelizaveta
(keyinchalik Qirolicha Yelizaveta II) va Edinburg gertsogi Filippning birinchi
farzandi edi. Uning ota-onasining yana uchta farzandi bor edi: Ann (1950 yilda
tug‘ilgan), Endryu (1960 yilda tug‘ilgan) va Edvard (1964 yilda tug‘ilgan). 1948
yil 15 dekabrda, to‘rt haftalik bo‘lganida, u Bukingem saroyining musiqa xonasida
Kenterberi arxiyepiskopi Jefri Fisher tomonidan suvga cho‘mish marosimini
o‘tkazdi. Unga ism berildiCharlz Filipp Artur Jorj va qirollik oilasining unvonli
a’zosi sifatida bolaligida (va kamdan-kam hollarda) hech qanday familiyadan
foydalanmagan.
Charlzning bobosi 1952 yil 6 fevralda vafot etdi va shuning uchun
Charlzning onasi Yelizaveta II sifatida qabul qilindi va Charlz darhol merosxo‘r
bo‘ldi . 1337 yilda qirol Edvard III nizomiga ko‘ra va monarxning to‘ng‘ich o‘g‘li
sifatida u avtomatik ravishda Kornuol gertsogi an’anaviy unvonlarini va
Shotlandiya tengdoshlarida Rotesey gertsogi, Kerrik grafi, Renfryu baroni, lord
unvonlarini oldi. Keyingi yilning 2 iyunida Charlz Vestminster abbatligida
onasining toj kiyish marosimida qatnashdi.
Charlz besh yoshga to‘lganda, gubernator Ketrin Piblz Bukingem saroyida
uning ta’limini nazorat qilish uchun tayinlandi. Keyin Charlz 1956-yil 7-noyabrda
g arbiy Londondagi Hill House maktabida dars boshladi. U xususiy o qituvchidan
ʻ ʻ
ta lim olishdan ko ra maktabga kelgan birinchi merosxo r edi. U maktab asoschisi
ʼ ʻ ʻ
30
https://archive.org/details/debrettscorrectf0000unse/page/13
43

va direktori Styuart Taunenddan imtiyoz olmagan, u qirolichaga Charlzni futbolda
mashq qilishni maslahat bergan, chunki bolalar hech qachon futbol maydonida
hech kimga hurmat ko‘rsatmagan. Charlz keyinchalik otasining ikkita sobiq
maktabida o‘qidi: Xempshirdagi Cheam maktab, keyin Gordonstoun, Shotlandiya
shimoli-sharqida, 1962 yil aprel oyida u yerda darslarni boshladi.
Charlzning 1994 yilda Jonatan Dimblebi tomonidan tasdiqlangan tarjimai
holida Elizabet va Filipp jismonan va hissiy jihatdan uzoq ota-onalar sifatida
tasvirlangan va Filipp Charlzning nozik tabiatiga e’tibor bermagani, shu jumladan
uni haqoratlangan Gordonstounga borishga majbur qilgani uchun ayblangan.
Garchi Charlz o zining qattiq o quv dasturi bilan e tirof etilgan Gordonstounniʻ ʻ ʼ
“Koldits kiygan” deb ta riflagan bo lsa-da,keyinchalik u maktabni maqtab, bu
ʼ ʻ
maktab unga "men, o‘zimning qobiliyatlarim va imkoniyatlarim haqida ko‘p
narsalarni o‘rgatganini aytdi. Bu menga qiyinchiliklarni qabul qilishga va
tashabbus ko‘rsatishga o‘rgatdi".
U 1975 yilda bergan intervyusida Gordonstounga tashrif buyurganidan
"hursandman" va "joyning qattiqligi" "juda bo‘rttirilgan"ligini aytdi. Charlz 1966
yilda Viktoriya (Avstraliya) shahridagi Geelong Grammatika maktabining
Timbertop kampusida ikki muddat o tkazdi va shu vaqt mobaynida tarix
ʻ
o qituvchisi Maykl Kollinz Pers bilan Papua-Yangi Gvineyaga maktabga sayohat
ʻ
qildi. 1973-yilda Charlz Timbertopdagi vaqtini butun ta limning eng zavqli qismi
ʼ
deb ta rifladi. Gordonstounga qaytib kelgach,bosh o‘g‘il va 1967 yilda tark etdi,
ʼ
oltita GCE O-darajasi va tarix va frantsuz tilidan ikkita A-darajali , mos ravishda B
va C sinflarida. Charlz o zining ilk ta limi haqida keyinroq shunday dedi: “Men
ʻ ʼ
maktabdan unchalik zavqlanmadim; lekin bu faqat uyda boshqa joylardan ko ra
ʻ
baxtliroq ekanligim uchun edi”.
Charlz Britaniya Qurolli Kuchlariga qo‘shilish o‘rniga A-darajadan so‘ng
to‘g‘ridan-to‘g‘ri universitetga o‘qishga kirganida ikkinchi marta qirollik
an’anasini buzdi. 1967 yil oktyabr oyida Kembrijdagi Trinity kollejiga qabul
qilindi, u erda Triposning birinchi qismi uchun arxeologiya va antropologiyani
o‘rgandi va keyin ikkinchi qism uchun tarixga o‘tdi. Ikkinchi yili Charlz
44

Aberistvitdagi Uels universiteti kollejida o qidi va bir muddat Uels tarixi va tiliniʻ
o rgandi. Charlz 1970-yil 23-iyun kuni Kembrij universitetini 2:2 san at bakalavri
ʻ ʼ
(BA) darajasibilantamomlab, universitet diplomini qo lga kiritgan birinchi
ʻ
britaniyalik voris bo ldi Kembrijning bakalavriat darajalari uchun standart
ʻ
amaliyot bo‘lganidek, 1975 yil 2 avgustda uning san’at bakalavriati San’at magistri
(MA Cantab) darajasiga ko‘tarildi. 31

Charlz 2022-yil 8-sentyabrda onasining vafoti bilan Britaniya taxtiga o tirdi.
ʻ
U 2011-yil 20-aprelda Edvard VIIning 59 yillik rekordini ortda qoldirib, eng uzoq
muddat xizmat qilgan britaniyalik merosxo r edi. U 73 yoshida monarx bo lganida.
ʻ ʻ
Charlz buni qilgan eng keksa odam edi, avvalgi rekordchi Uilyam IV bo‘lib, u
1830 yilda qirol bo‘lganida 64 yoshda edi.
Charlz 9-sentyabr kuni soat 18:00 da xalq oldida birinchi nutqini aytdi, unda
u onasiga hurmat bajo keltirdi va katta o‘g‘li Uilyam Uels shahzodasi etib
tayinlanganini e’lon qildi. Ertasi kuni Qo shilish kengashi Charlzni shoh deb e lon
ʻ ʼ
qildi, marosim birinchi marta televideniyeda namoyish etildi. Ishtirokchilar orasida
yangi malika turmush o‘rtog‘i Kamilla; Uilyam, Uels shahzodasi va Bosh vazir Liz
Truss va uning olti tirik bosh vazir o‘tmishdoshlari. Deklaratsiya Buyuk Britaniya
bo‘ylab mahalliy hokimiyat organlari tomonidan ham o‘qib eshittirildi.
Shotlandiya, Uels, Shimoliy Irlandiya, Britaniyaning xorijdagi hududlari, tojga
qaramliklari, Kanada provinsiyalari va Avstraliya shtatlari kabi boshqa davlatlar
ham o‘zlarining e’lonlarini imzoladilar va o‘qidilar.
Charlzning toj kiyish marosimi 2023-yil 6-mayda Vestminster abbatligida
bo lib o tdi. Rejalar “Oltin shar” operatsiyasi kod nomi ostida ko p yillar davomida
ʻ ʻ ʻ
tuzilgan edi. Uning qo‘shilishidan oldingi hisobotlarda Charlzning toj kiyish
marosimi 1953 yildagi onasinikidan ko‘ra soddaroq bo‘lishini taklif qildi, bu
marosim "qisqaroq, kichikroq, arzonroq va turli dinlar va jamoat guruhlari
vakillarining ko‘proq vakili bo‘lishi - bir qatorga tushib qolgan) Qirolning
zamonaviy Britaniyaning etnik xilma-xilligini aks ettirish istagi bilan. Shunga
31
https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw8and1Geo6/1/16/enacted
45

qaramay, toj kiyish Angliya cherkovining marosimi edi, jumladan, toj kiyish
qasamyodi, moy surtish , tojni topshirish va taxtga o‘tirish. 32

XULOSA
Vinzdorlar sulolasi bugungi Buyuk Britaniyaning amalda monarxlari
hisoblanadi. Monarx o‘n besh suveren davlatning davlat boshlig‘idir. Bular Buyuk
Britaniya, Antigua va Barbuda, Avstraliya , Bagama orollari, Beliz, Kanada,
Grenada, Yamayka, Yangi Zelandiya, Papua - Yangi Gvineya, Sent-Kitts va Nevis,
Sent-Lyusiya, Sent-Vinsent va Grenadin orollari, Solomon orollari va Tuvalu . Bu
alohida monarxiyalar bilan bir qatorda uchta tojga bog‘liqlik ham mavjud, o‘n
to‘rtta Britaniyaning chet el hududlari va Yangi Zelandiyaning ikkita kichik
bog‘langan shtatlari: Kuk orollari va Niue. Buyuk Britaniyada hozirgi kunda ham
monarxiyaning saqlanib qolishiga, o‘rganishlarim bo‘yicha bir necha sabablar
mavjud. Bulardan eng muhumlaridan biri bu qirol(yoki qirolicha)ning mavjudligi
butun bir mamlakatning ramziy belgisi sifatdia saqlanib qolganligi, yana bir
sabablaridan biri bu monarxning ziyoli ekanligi ya’ni ilmli, ahloqli va boshqalarga
o‘rnak bo‘la olishidir, yana eng muhumi o‘z xalqini qadirlashi va ardoqlashidir.
Bunga yaqqol misol qilib birinchi va ikkinchi Jahon urushlarida qirollarning
xalqining oldida qilgan yumushlariga qoyil qolmay iloj yo q. Masalan 1914-yildaʻ
Birinchi jahon urushi boshlanganda , Edvard faol xizmat qilish uchun eng kam
32
„Anne" (r. 1702–1714). royal.gov.uk.
46

yoshga etgan edi va qatnashishni xohlardi. U 1914-yil iyun oyida Grenadier
gvardiyasiga qo shilgan edi va Edvard frontda xizmat qilishga tayyor bo lsa-da,ʻ ʻ
Urush bo yicha Davlat kotibi Lord Kitchener agar merosxo r bo lsa, katta zarar
ʻ ʻ ʻ
yetkazilishini aytib, bunga ruxsat berishdan bosh tortdi. taxtni dushmanlar bosib
oldilar. Shunga qaramay, Edvard xandaq urushini o z ko zi bilan ko rgan va imkon
ʻ ʻ ʻ
qadar tez-tez frontga tashrif buyurgan, buning uchun u Harbiy xoch bilan
taqdirlangan. 1916-yilda urushdagi roli cheklangan bo lsa-da, uni mojaro faxriylari
ʻ
orasida mashhur qildi. U o zining birinchi harbiy parvozini 1918-yilda amalga
ʻ
oshirdi va keyinchalik uchuvchilik guvohnomasini oldi. Buyuk Britaniya
monarxiyasining yana bir o ziga xos xususiyati bu ayollarning ham taxtni meros
ʻ
qilib olish imkoniyati mavjudligi. Bu albatta musulmon dunyosi aholisi uchun
yangilik bo lishi mumkin ammo Yevropa monarxiyalari orasida bu odatiy hol
ʻ
ekan.
Yaqinda bir maqolaga ko zim tushdi, unda Britaniya qirolichasi
ʻ
Yelizavetaga xat yozgan va javob olgan namanganlik o zbek o quvchisi Azizbek
ʻ ʻ
Mirzaxonov haqida edi. Keyin bilishimcha butun dunyo bolalaridan qirolichaga
xatlar yozilar ekan. Qirolichaning yoshlarga munosabati meni hayratda qoldirdi, u
nafaqat ingliz bolalariga balki butun dunyo yoshlari befarq emas ekan. Buyuk
Britaniya qudratli davlat, iqtisodiy yuksalish bo yicha dunyoning eng rivojlangan
ʻ
davlatlardan biri hisoblanadi uning shunday rivojlanishida albatta qirol va
qirolichalarning o rni nihoyatda yuqori, xalqi oldida burchini unutmagan
ʻ
monarxiya bu xalqi uchun hizmat qiluvchi monarxiya.
47

FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO‘YXAT
I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik
ahamiyatga molik nashrlar
1. Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. – Тошкент: O‘zbekiston,
2021. – 464 б. – kitob.
2. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. T.: Sharq, 1998. – b.28.
3. Karimov I.A.Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. T.:Manaviyat. 2008. –
b. 74.
II. Manbalar
1. „Anne" (r. 1702–1714). royal.gov.uk.
2. „George I" (r. 1714–1727). royal.gov.uk
3. „George II (r. 1727–1760)“. royal.gov.uk.
4. „George III (r. 1760–1820)“. royal.gov.uk.
5. „King George IV (r. 1820–1830)“. royal.gov.uk.
6. „William IV (r. 1830–1837)“. royal.gov.uk.
7. „Victoria (r. 1837–1901)“. royal.gov.uk.
8. „Edward VII (r.1901–1910)“. royal.gov.uk.
9. „George V (r. 1910–1936)“. royal.gov.uk.
10. „Edward VIII (Jan–Dec 1936)“. royal.gov.uk.
11. "George VI (1936-1952)". royal.gov.uk.
12. "Her Majesty The Queen". royal.gov.uk.
13. "The Windsor Dynasty 1910 to The Present"
48

III. Internet saytlar va resurslar
1. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw8and1Geo6/1/16/enacted
2. https://archive.org/details/debrettscorrectf0000unse/page/13
3. http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
4. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-
picture-of-Her-Majesty-will-never-fade.html
5. https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/
MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx
49

Купить