• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 57.2KB
Покупки 3
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati

ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturida “Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining yangi tahrirdagi qonunini qabul qilish beligalb berilgan edi. Shunga asosan O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni ishlab chiqildi va Qonunchilik palatasi tomonidan 2020 yil 19 mayda hamda qabul qilindi va Qonunchilik palatasi tomonidan 2020 yil 19 mayda qabul qilindi. Ushbu qonunga ko‘ra ta’lim — ta’lim oluvchilarga chuqur nazariy bilim, malakalar va amaliy ko‘nikmalar berishga, shuningdek ularning umumta’lim va kasbiy bilim, malaka hamda ko‘nikmalarini shakllantirishga, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayon sifatida baholandi. 1 Ushbu qonuning 4-moddasida ta’lim sohasidagi asosiy prinsiplar belgilab berilgan bo‘lib, ular quyidagilardar:  ta’lim ustuvorligining tan olinishi;  ta’lim olish shaklini tanlash erkinligi;  ta’lim sohasida kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmasligi;  ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi;  ta’lim va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning singdirilganligi;  ta’lim va tarbiyaning insonparvarlik, demokratik xususiyati;  ta’limning uzluksizligi va izchilligi;  o‘n bir yillik ta’limning hamda olti yoshdan е tti yoshgacha bo‘lgan bolalarni bir yil davomida umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashning majburiyligi;  davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablari doirasida ta’lim 20 olishning hamma uchun ochiqligi;  o‘quv dasturlarini tanlashga doir yondashuvning yagonaligi va tabaqalashtirilganligi;  insonning butun hayoti davomida ta’lim olishi;  jamiyatda pedagoglarni ijtimoiy himoya qilishning kafolatlanganligi;  ta’lim tizimining dunyoviy xususiyatga egaligi;  bilimlilik, qobiliyatlilik va iste’dodning rag‘batlantirilishi;  ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvining uyg‘unligi;  ta’lim faoliyati sohasidagi ochiqlik va shaffoflik. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston Respublikasida ta’lim olish huquqi jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar davlat tomonidan kafolatlanadi. Shuningdek, ta’lim olish huquqi ta’lim tashkilotlarini rivojlantirish, ta’lim tashkilotlarida innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va o‘quv dasturlarini innovatsion texnologiyalarni qo‘llagan holda amalga oshirish, ishlab chiqarishdan ajralgan (kunduzgi) va ajralmagan holda (sirtqi, kechki, masofaviy) ta’lim olishni tashkil etish, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus ta’limni va boshlang‘ich professional ta’limni bepul olish, oilada yoki mustaqil o‘qish orqali ta’lim olgan fuqarolarga, shuningdek umumiy o‘rta ta’lim olmagan shaxslarga akkreditatsiyadan o‘tgan davlat ta’lim muassasalarida eksternat tartibida attestatsiyadan o‘tish huquqini berish orqali ta’minlanadi. Bundan tashqari O‘zbekiston Respublikasining ta’lim to‘g‘risidagi qonunchilikka binoan chet ellik fuqarolar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga va qonunchiligiga muvofiq O‘zbekiston 21 bitiruvchilari negizida bepul asosda kunduzgi ta’lim shaklida umumta’lim va mutaxassislik fanlarining ikki yillik integratsiyalashgan dasturlari asosida ta’lim amalga oshirilishi belgilanmoqda. Majlisda senatorlar yangi tahrirdagi qonun ko‘plab hamyurtlarimizning oliy ta’lim, xorijda olingan ta’lim bo‘yicha diplomlarni tan olish, ta’lim oluvchilar uchun vaqtincha yashash joylarini kafolatlash, masofaviy ta’lim, oilaviy ta’lim, inklyuziv ta’lim singari o‘z savollariga yechim topishga qiynalayotgan masalalarga huquqiy oydinlik kiritilgani bilan ahamiyatli bo‘lishini ta’kidladi. II.Bob.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati 2. 1 . O`zbekiston respublikasida ta’lim sohasidagi islohotlar O`rta Osiyo, xususan, yurtimiz azal-azaldan ilm-marifat o`chog`i jahon sivilizatsi- yasi markazlaridan biri deb e’tirof etib kelingan. O`rta asrlardan xalqimiz ta’lim sohasida yuksak marralarga erishgan bo`lib, umumjahon madanyatida o`z o`rniga ega xalq sifatida fan sohasiga ulkan hissa qo`shishgan. Misol tariqasida IX-XII asr-larda Movarounnahrda ko`plab o`quv maskanlari bo`lib, ulardan chinakam olimlar, ulamolar yetishib chiqqan. Xususan, Xorazm Ma’mun akademyasi ham shu davrda yirik tadqiqot markazlaridan biri hisoblangan. Jumladan matematika faniga Algebra atamasini kiritgan Al-Xorazmiy ham bizning ajdodimiz ekanligi, azal-azaldan qonimizda yaratuvchanlik, o`qish, izlanishga bo`lgan qiziqishdan dalolatdir. Bundan tashqari yana bir buyuk ajdodimiz Abu Ali ibn Sino o`sha olis XI- asrda hali fan-texnika inqilobi uyoqda tursin eng sodda tibbiy aparatlar bo`lmagan davrlarda murakkab dori-darmonlarni 13 tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlar yaratiladi, shuningdek o`z huquq va qonuniy manfaatlarini amalga oshirish uchun kafolatlar beriladi. Ta`lim tashkilotlari pedagog xodimlarning huquqlari, sha`ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro`si davlat himoyasi ostida bo`ladi. 2 1.2 . Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli Ta’lim to g risidagi yangi qonun: asosiylari haqida qisqachaʻ ʻ “Ta’lim to g risida”gi Qonunning yangi tahriri e’lon qilindi (23.09.2020 ʻ ʻ yildagi O RQ-637-son Qonun quyidagi havolada: https://lex.uz/docs/- ʻ 5013007) Qonun “Xalq so zi” gazetasida e’lon qilingan va 24.09.2020 yildan ʻ kuchga kirdi. Yangi qonunning asosiy farqlari Ta’lim to’g’risidagi qonunni yangi tahririda ba’zi elementlari avvalgi ilovadan bir qancha o’zgarishlardan farq qiladi. Jumladan yangi qonun yangi imkoniyatlarni yaratishga, ta’lim olishni keng qamram olishga qaratilgan va aholining xammma qatlami ta’lim olishiga qaratilgan. Birinchidan , ta’lim olish shakllarining tasnifi kengaytirildi:  ishlab chiqarishdan ajralgan (kunduzgi) va ajralmagan holda (sirtqi, kechki, masofaviy);  nazariy - ta’lim tashkiloti negizida, amaliy - ta’lim oluvchining ish joyida birga olib boriladigan dual ta’lim;  oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;  katta yoshdagilarni o qitish va ularga ta’lim berish; ʻ  jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo lgan bolalar ʻ 2 Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.- 46 b. 9 Respublikasida ta’lim olishga haqlidirlar. Shu bilan birga O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar ta’lim olish uchun O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga ega. Shuningdek bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi xususan oliy ta’lim tizimini isloh qilish, ularning huquqiy asoslarini takomillashtirish bugungi siyosatning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lmoqda. Ushbu fikrimizning asosi sifatida aytishimiz mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 15-dekabrda 61-sonli “Davlat oliy ta’lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik berish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori fabul qilinib, ushbu qaror ta’lim qonunchiligidagi so‘ngi muhim o‘zgarishlarni olib kelishiga sababchi bo‘ldi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Ushbu qaror oliy ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirish, davlat oliy ta’lim muassasalarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash masalalarini mustaqil hal etish, ilmiy-tadqiqot faoliyatiga mablag‘larni jalb etish imkoniyatini kengaytirish hamda oliy ta’lim muassasalari o‘rtasida raqobat muhitini rivojlantirish maqsadida qabul qilingan bo‘lib, unga ko‘ra 35 ta olim ta’lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik berildi. Ushbu moliyaviy mustaqillik ushbu oliy ta’lim muassasalariga bir qatorda akademik va tashkiliy-boshqaruv mustaqillik berib, ulardan bir qanchasini misol qilib quyidagi keltirishimiz mumkin: — kontrakt qiymatini, to‘lash muddatlarini belgilash va uzaytirish; — mahalliy va xorijiy professor-o‘qituvchi va mutaxassislarni shartnoma asosida jalb qilish; — o‘z hisobidan talabalar uchun stipendiya va grantlar ajratish; — xorijiy o‘quv va ilmiy adabiyotlar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalarni 22 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b. 2. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 3. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. 4. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisdagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. \\ Xalq so’zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11. 5. Gadoev E. va boshqalar. Buxgalter uchun amaliy qo’llanma: ikki jildlik. Toshkent. NORMA-2010. Qo’shimcha adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 24.09.2020 y., 03/20/637/1313-son). 2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.- 46 b. 3. Антошкина Л.И. Высшее образование в системе общественных интересов / монография / Л.И. Антошкина - Донецк: ООО «Юго- восток», ООО 2008 г. С 54 4. Мелдаксанова М.К. Современная концепция человеческого капитала в экономической теории // 29 faktori birlamchi omil emas, balki ularning natijaviy sifat ko‘rsatkichlari iqtisodiy o‘sishning asosiy omillaridan biridir. Denison 1929-1982 yillar oralig‘idagi Amerika iqtisodiyotini tahlil qiladi va iqtisodiyotda ishchi kuchi sifatini yuqori o‘ringa qo‘yadi. Denison izlanishlari xulosasiga ko‘ra, ishchi kuchi sifatini oshirishga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy faktor bu ta’lim tizimi hisoblanadi, ya’ni ta’lim tizimi inson kapitali shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil hisoblanadi. M.K. Meldaxanova inson kapitaliga mamlakat iqtisodiyoti barqarorligi, raqobatbardoshligi, innovatsion rivojlanishni ta’minlovchi bilim, malaka, ko‘nikmalar orqali jamg‘arilgan inson resursi deb ta’rif beradi tadqiqotlarida davlat siyosatining inson kapitaliga yo‘naltirilganligining mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyat kasb etishi yoritilgan. Inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan siyosat orqali mamlakat aholi hayoti turmush sifati va darajasi yaxshilanadi deb hisoblanadi. Tadqiqot ishini amalga oshirishda rivojlangan mamlakatlarda oliy ta’limni tashkil etishni, moliyalashtirish modellarini tahlil qilish, statistik, solishtirma, empirik usullaridan foydalangan holda xorij mamlakatlarda oliy ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish tajribalaridan O‘zbekistonda foydalanish yo‘nalishlari o‘rganilgan. Konstitutsiyamizda belgilangan normalar, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilingan normativ hujjatlar bu borada mustahkam huquqiy poydevor sifatida xizmat qilmoqda. Ammo bugun shiddat bilan o‘zgarayotgan zamon, jahon bozoridagi keskin raqobat va yuqori malakali kadrlarga bo‘lgan talabning ortib borayotgani ushbu sohani ham isloh qilib borishni taqozo etmoqda. Taraqqiyotning navbatdagi bosqichiga qadam qo‘ygan mamlakatimizda ham o‘tgan yillarda 18 yurtlari kafedralarida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, shuningdek, respublika oliy ta’lim tizimini jahon darajasida rivojlangan oliy ta’lim tizimlari bilan o‘zaro rivojlantirish; Sakkizinchidan, oliy ta’lim tizimida oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlashda ularning eksporti va importini oshirish; To‘qqizinchidan, oliy ma’lumotli mutaxassislarni o‘z ixtisosliklari bo‘yicha ilmiy tekshirish institutlarida ilmiy laboratoriyalarida va yirik ishlab chiqarish korxonalarida tashkil etish hamda oliy ta’lim o‘quv yurtlarini ishlab chiqarish korxonalari bilan birgalikda mutaxassislar tayyorlashga e’tibor berish zarur deb hisoblaymiz. Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli haqida gapirib berish Kurs ishining vazifasi : Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning mazmun- mohiyati haqida tushuncha berish Kurs ishining ob'ekti : O`zbekiston respublikasida ta’lim sohasidagi islohotlar Kurs ishining predmeti : Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 inspeksiyasi tomonidan cheklanmagan muddatga, har bir ta’lim turi uchun alohida beriladi;  ta’lim tashkilotlarini attestatsiyadan va davlat akkreditatsiyasidan o tkazishʻ -Ta’lim inspeksiyasi tomonidan 5 yil muddatga amalga oshiriladi. Bunda nodavlat ta’lim tashkilotlari litsenziya olingan kundan e’tiboran 5 yil davomida akkreditatsiyadan o tgan deb hisoblanadi, bu muddat tugagach, ʻ ushbu attestatsiya va akkreditatsiyadan o tkaziladi. Davlat ʻ akkreditatsiyasidan o tgan tashkilotlar ma ʻ х sus reyestrga kiritiladi, bu haqdagi ma’lumotlar Ta’lim inspeksiyasining saytiga joylashtiriladi;  х orijiy davlatda 1992 yil 1 yanvardan keyin olingan ta’lim to g risidagi ʻ ʻ hujjat tan olish, shuningdek ta’lim sohasidagi rasmiy hujjatlarga apostil qo yish. Tan olish va apostil qo yish ham Ta’lim inspeksiyasi vakolatiga ʻ ʻ kiradi;] b) Ta’lim inspeksiyasi quyidagilarga haqli:  nodavlat ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayonining sifatini nazorat qilish va monitoringini amalga oshirish - biznes-ombudsmanni х abardor qilgan holda;  ta’lim tashkilotlari tomonidan berilayotgan ta’limning mazmuni va sifati ta’lim to g risidagi qonun hujjatlariga nomuvofiqligini aniqlagan hollarda - ʻ ʻ ularni bartaraf etish yuzasidan ularga taqdimnomalar kiritish. Taqdimnoma bajarilmagan taqdirda -ta’lim tashkilotining davlat akkreditatsiyasi to g risidagi sertifikatini bekor qilish. ʻ ʻ Prezident «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunga imzo chekdi. Mazkur qonun bilan 1997 yilda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi qonunlar o‘z kuchini yo‘qotdi. O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 23 sentyabr kuni «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunni imzolandi, deya xabar qildi Adliya vazirligi matbuot 11 qachongidan zarur ekanligi mana bugungi kun taqozosi. Yana shuni qo`shimcha qilmoqchimanki vatanimiz mustaqilligidan keying yillarda oliy ta’lim tizimida bo`layotgan o`zgarishlar, aniq- rog`i abiturentlar uchun oliy o`quv yurtlariga kirish imkonyati oldingi yillarda bitta oliygohga imkoniyat bo`lgan bo`lsa 2019-yildan uchta oliygohga 2020-yildan esa bu imkonyat beshtaga yetganligi abiturentlar uchun katta yangilik bo`ldi. Albatta bu tadbirlar abiturentlarni o`ylab ularning imkonyatini oshirish va o`qishga qiziqishini jadallashtirishga katta turtki bo`ldi. Yangi ta’lim to`g`risidagi qonunda ko`rsatilgan yana bir o`zgarish bu bolalarning maktabga chiqishidagi yoshi burungi 6-7 yoshdan qatiy 7 yosh deb belgilanishini ko`rsatish mumkin. Prezidentimizning xalqga qilgan murojatnomasida aytib o`tgan muhim gapini keltirib o`tmoqchiman. Murojatnomada jumladan shunday diyiladi. Maktab tizimida o`qituvchi degan nomni qadrini ko`tarish uchun uning ma’naviy va moddiy ta’minotini oshirish buning uchun esa ularga to`lanadigan oylik ish haqini oshirish, xususan, bir tumandan boshqa tumanga borib ishlaydigan o`qituvchi xodimlar uchun ularga oylik ish haqining 50% hisobida, boshqa viloyatga borib ishlasa 100% miqdorida ustama haqlari belgilanishi murojatnomada Prezidentimiz tomonidan ta’kidlab o`tildi. Maqolam so`ngida shuni misol qilib keltirmoqchimanki ilm o`rgangan kishi hech qachon yutqazmagan yutqazmaydi ham. Zero, xalqini, jonajon vatanini, mehribon Ota-onasini yaxshi ko`rgan, ardoqlagan inson aslo ertangi kelajagi uchun qayg`urmay qolmaydi. 28 Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati. Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli ....................................................... 4 1.1.“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati .............................................................................. 4 1.2.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli ........................................................... 9 II.Bob.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati ................................................. 13 2.1.O`zbekiston respublikasida ta’lim sohasidagi islohotlar ...................................................................... 13 2.2.Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati ..................................................... 17 Xulosa. ....................................................................................................................................................... 27 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 29 1 Формирование и развитие конкурентноспособного человеческого капитала в Казахстане: сборник материалов Международной научно- практической конференции / под.ред. О. Сабдена и Н.К. Нурлановой. - Алматы: Институт экономики КН МОН РК, 2010. - С. 49-53. 5. Quality Procedures in European Higher Education. European Network for Quality Assurance. http://www.enqa.net/texts/procedures.pdf 6. Quality Assurance: A Reference System for Indicators and Evaluation Procedures. European Association of Universities. http://www.eua.be/eua/jsp/en/upload/ 7. Миркурбанов Н., Аношкина В., Данилова Е. Высшее образование в Узбекистане: состав и рекомендации // Ж. Аналитическая записка. - 2009. № 1 (12), С. 24-28. 8. Дилова Н.Г. (2018). Значение совместного обучения в повышении эффективности начального образования. Международный научный обзор проблем и перспектив современной науки и образования. С . 90- 91. 9. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students' knowledge as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science and Education Innovations. 2:12, P. 190-196. 10. Bloom, B. S. (ed.) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. Handbook I: Cognitive Domain. New York: Longmans, Green. 11. Brown, B. L. (1998). Distance Education and Web-Based Training. ERIC Clearinghouse on Adult, Career, and Vocational Education, Center on Education and Training for Employment, The Ohio State University. Retrieved from http://ericacve.org/mp_brown_02.asp Clark, R. C. (2002, August). 30 tayyorlab tibbiy jarrohlik muolajalarni amalga oshirgani bilan dunyoga mashhurdir. Uning “Tib qonunlari” asari Yevropada “Injil” kitobidan keyin eng ko`p nashr etilgan kitoblardan biri bo`lib 500 yil davomida dunyoning ko`plab nufuzli oliy o`quv yurtlarida barcha talabalar uchun darshlik sifatida qo`llanib kelingan. Buyuk mutafakkir Al-Farg`oniy astronomiya fanida birinchi bo`lib geliosintrik nazaryani asoschisi bo`lgan ya’ni Yerni Quyosh atrofida aylanishini aniq hisob-kitoblar bilan isbotlab bergan. Yana bir buyuk bobomiz Temuriyzoda Mirzo Ulug`bek XV-asrdayoq Samarqandda observatorya barpo etib yulduzlar xaritasini tuzgan. U yulduzlar joylashuvini shu qadar aniq hi- soblaganki hozirgi fan-texnika bu ma’lumotlarni bugungi kun hisobi bilan atigi bir-ikki daqiqa farq qilinishini aniqladi. Bundan ko`rinib turibdiki bizning Ota-bobola- rimiz jahon sivilizatsiyasiga munosib hissa qo`shgan shaxslar bo`lib yashab o`tganligi. Asosan ta’lim tizimi sobiq markazning hukumron mafkura manfaatlariga bo`ysundirilgan edi. Aytaylik aksaryat fanlar o`quv dasturiga kiritilmagan. Birgina O`zbekiston tarixi fanini oladigan bo`lsak ushbu fan xolis o`rganilmas, o`quv dasturida bu fanga ajratilgan soatlarning katta qismi sobiq ittifoq tarixini o`rganish- ga bag`ishlanar edi. O`quvchilar ongi vatanimiz tarixining noto`g`ri talqin qilingan hodisalari bilan to`dirilar edi. Milliy qadriyat va ma’naviyat toptalar, asl o`zbek olimlari va buyuk davlat arboblari,sarkardalari hayot va ijod yo`llari qoralangan. Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so`ng barcha sohalarda tub o`zgarishlar amalga oshirila boshladi. Ayniqsa ta`lim sohasiga katta e’tibor qaratildi. Ta’lim- tarbiya tizimi takomillashgani sayin odamlarning ma’navyati, ongi, tafakkur doirasi shakllanib, yuksalib bordi.” Ta’lim tizimini har tomonlama shaklan va mazmunan isloh qilish, yangilash lozim edi. Zero, jamiyat yangi shaxsni tarbiyalashni talab etayotgan bir paytda odamlarning ongi,dunyo qarashi, bilim saviyasini o`zgartirmay, uni 14 bo`yicha yuqori malakali kadrlar tayyorlashini ta`minlaydi.Oliy ma`lumotli kadrlarni tayyorlash oliy ta`lim tashkilotlarida (universitetlar, akademiyalar, institutlar, oliy maktablar) amalga oshiriladi. Oliy ta`lim ikki bosqichga-bakalavriat va magistratura bosqichiga ega. Bakalavriat oliy ta`lim yo`nalishlaridan biri bo`yicha chuqurlashtirilgan bilim, malaka va ko`nikmalar beradigan, o`qish davomiyligi kamida 3 yil bo`lgan tayanch oliy ta`limdir. Magistratura tegishli bakalavriat negizidagi aniq mutaxassislik bo`yicha o`qish davomiyligi kamida 1 yil bo`lgan oliy ta`limdir. Oliy ta’limdan keyingi ta’limni oliy ta’lim va ilmiy tashkilotlarda olish mumkin. Oliy ta’limdan keyingi ta’lim doktorlik dissertatsiyasini tayyorlash va himoya qilish maqsadida mutaxassislikni chuqur o‘rganishni va ilmiy izlanishlar olib borishni nazarda tutadigan tayanch doktorantura, doktorantura va mustaqil izlanuvchanlik asosida ilmiy darajaga ega ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashni ta’minlaydi. Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish. Kadrlarni qayta tayyorlash tayanch mutaxassisliklar va kasblarga muvofiq bo`lgan yo`nalishlari bo`yicha faoliyatni amalga oshirish uchun qo`shimcha kasbiy bilim, malaka va ko`nikmalarning zarur hajmi egallanishini ta`minlaydi. Kadrlar malakasini oshirish kasbiy bilim, malaka va ko`nikmalarning chuqurlashtirilishi hamda yangilab borilishini ta`minlaydi, kadrlarning toifasi, darajasi, razryadi va lavozimi oshishiga xizmat qiladi. Ta’lim olish shakllari. Ta`lim olish shakllari quyidagilardan iborat: ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olish (kunduzgi); 6 va ilmiy izlanish olib boradigan mahalliy hamda xorijiy professor-o‘qituvchi va mutaxassislarni shartnoma asosida o‘quv jarayoniga jalb qila oladi. Ichki imkoniyatlar talabi asosida professor-o‘qituvchilar shtat birliklarini kiritish me’yorlarini ishlab chiqish, ahamiyatlisi, o‘z mablag‘lari hisobidan talabalar uchun stipendiya va grantlarni joriy eta oladi. Shuningdek, xorijiy davlatlardan o‘quv va ilmiy adabiyotlar, darsliklar hamda o‘quv qo‘llanmalarni mualliflik huquqi bo‘lgan ishlab chiqaruvchilardan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qilish, oliy ta’lim muassasasi tomonidan o‘quv jarayoni uchun kerak bo‘ladigan vositalar, shuningdek, boshqa asosiy texnologiyalarni xarid qilish va ularni hisobdan chiqarishga hamda bino, inshootlarni kapital ta’mirlash, rekonstruksiya qilish imkoniyatlari ham moliyaviy mustaqil bo‘lgan oliy ta’lim muassasasi vakolatlari doirasida bo‘ladi. Bilamizki, oliy ta’lim tizimini isloh qilishda xorij tajribasini o‘rganisho‘ va uning maqbul jixatlarini mamlakatimiz ta’lim tizimiga implementatsiya qilish tendensiyasi bir necha yillardan buyon amal qilib kelmoqda. Jahon amaliyotida oliy ta’lim sifatini ta’minlashning quyidagi modellari farqlanadi: Fransuz modeli – oliy o‘quv yurtini ichki o‘zini-o‘zi baholashga nominal o‘rin beriladi, asosiy urg‘u davlat yoki jamoat tashkilotlari tomonidan oliy o‘quv yurtini samarali tashqi baholashga qaratiladi. Germaniya, Fransiya, Skandinaviya mamlakatlarida “Ingliz (anglosakson)” modeli qo‘llaniladi. Ushbu modelda oliy o‘quv yurtini ichki o‘zini-o‘zi baholash hal qiluvchi o‘rin tutadi va tashqi kasbiy, ijtimoiy ta’lim sifatini ekspert baholash e’tiborga olinadi va u Buyuk Britaniya, Irlandiya, AQSh, Lotin Amerikasi mamlakatlari, Filippin, Tayvanda keng tarqalgan. Oliy ta’lim sifatini ta’minlash tizimlarining “Fransuz modeli” ta’lim muassasalarini boshqarishning “kontinental” modeli quyidagi tamoyillarga asoslangan: 24 zamonaviylashtirmay turib yangi jamiyatni barpo etib bo`lmaydi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov mustaqillik yillarida ushbu jihatlarni inobatga olgan holda odamlarda yangicha, milliy qadriyat va an’analari- mizga asoslangan dunyoqarashni shakllantirish maqsadida ta’lim va tarbiyaga juda katta e’tibor qaratganlar. Jumladan u: Ta’lim O`zbekiston xalqi ma’naviyatiga yaratuvchilik faolligini baxsh etadi, Osib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkonyatlari unda nomoyon bo`ladi, kasb-kori, mahorati uzluksiz takomillashadi, katta avlodlarning dono tajribasi anglab olinadi va yosh avlodga o`tadi. Yoshlar, ularning iqtidorliligi va bilim olishga chanqoqligidan ta’lim va ma’naviyatini tushunib yetish boshlanadi, Shu bilan birga O`bekiston Respublikasining 1997-yil 29- Avgustda “Kadirlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida”gi qonuni qabul qilingan bo`lib ushbu dastur “Ta’lim to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan. Ta’lim to`g`risidagi so`nggi ma`lumotlar keltirilishicha O`zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoyev 2020-yil 23-Sentyabr kuni “Ta’lim to`g`risida”gi qonunning yangi tahririni imzoladi deya xabar qildi adliya vazirligi matbuot xizmati. Mazkur hujjat 19- Mayda Oliy majlis qonunchilik palatasi deputatlari tomonidan ikkinchi o`qishda qabul qilinib, 7-Avgustda Senat tomonidan ma’qullangan edi. Qonunga muvofiq ta’lim turlari quyidagilardan iborat. -Maktabgacha ta’lim va tarbiya: -Umumiy o`rta va o`rta maxsus ta’lim: -Professional ta’lim: -Oliy ta’lim: -Oliy ta’limdan keying talim: -Kadirlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish: -Maktabdan tashqari ta’lim: 15 to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qilish; — bo‘sh turgan bino va inshootlarda pullik xizmatlar ko‘rsatish tartibini belgilash; — avtotransport vositalarining yo‘l bosish yillik limiti va ularga xizmat ko‘rsatish talablarini belgilash. Ya’na bir muhim jixati shundaki ushbu qarorga ko‘ra, ichki audit va moliyaviy nazorat xizmatlari uchun davlat OTM xarajatlarini onlayn monitoring qilish imkoniyati yaratiladi. Buyuk Britaniya, Kanada, AQSh, Angliya, Germaniya kabi xorijiy davlatlarda ham xuddi shunday o‘zini o‘zi moliyalashtirish tizimiga o‘tgan oliy ta’lim muassasalari bor. Ushbu tizimga o‘tishdan oldin xorijiy tajribalarni mukammal o‘rganib, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan kelishilgan holda moliyaviy mustaqillik tizimiga o‘tildi. Birinchi navbatda ushbu tizimiga o‘tgan oliy ta’lim muassasalariga ta’lim bozoridagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda hamda muassasaning ilmiy- pedagogik salohiyati, uning moddiy-texnik bazasini inobatga olib, yangi ta’lim yo‘nalishlari ochish, talabalarni to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul qilish parametrlari va to‘lov-kontrakt asosida o‘qitish qiymatini belgilash huquqi beriladi. Lekin bu institut to‘liq mustaqil bo‘ldi, degani emas. Moliyaviy mustaqillikning yana bir afzalligi kelajakda topadigan daromadlarimizni kam ta’minlangan oila farzandlari bo‘lgan talabalarga sarflashimiz, ularga moddiy yordam berish, rag‘batlantirish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. Oliy ta’lim muassasasi moliyaviy mustaqil bo‘lsa, ta’lim xizmatlari bozoridagi talabni inobatga olgan holda to‘lov-kontrakt asosida o‘qitish qiymatini va talabalarning to‘lov-kontrakt mablag‘larini to‘lash muddatlarini mustaqil belgilaydi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llay oladigan 23 o‘qishga o‘z ota-onasining yoki boshqa qonuniy vakillarining roziligiga va tibbiy-psixologik-pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan qabul qilinadi. Ayrim ta’lim tashkilotlariga (oliy ta’lim muassasalariga, akademik litseylarga, Prezident, ijod, ixtisoslashtirilgan maktablar va boshqalarga) o‘qishga qabul qilish tanlov asosida amalga oshiriladi . Davlat oliy ta’lim va professional ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish davlat granti va (yoki) to‘lov-shartnoma asosida amalga oshiriladi. Chet ellik fuqarolarni O‘zbekiston Respublikasining davlat ta’lim muassasalariga qabul qilish to‘lov-shartnoma asosida (bundan davlat granti ajratilgan hollar mustasno) amalga oshiriladi. Davlat ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish tartibi ushbu ta’lim tashkilotlari tomonidan belgilanadi. Oliy ta’lim muassasalariga davlat granti asosida o‘qishga qabul qilish parametrlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilanadi. Oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish chog‘ida imtiyozli kontingent uchun qo‘shimcha qabul parametrlari belgilanadi. Pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqi. Tegishli ma`lumoti, kasbiy tayyorgarligi bo`lgan va ma`naviy-axloqiy fazilatlarga ega shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqiga ega. Magistraturani tamomlagan shaxslar va diplomli mutaxassislar o`z mutaxassisligi bo`yicha pedagogik faoliyat bilan shug`ullanish huquqiga ega. Pedagog xodimlarning maqomi va ular faoliyatining kafolatlari. Pedagog xodimlarning maqomi jamiyat va davlat tomonidan tan olinadi. Pedagog xodimlar ijtimoiy qo`llab-quvvatlanadi, o`z kasbiy faoliyatini amalga oshirishi, ularning ijtimoiy maqomi va obro`sini oshirish uchun 8 (sha х slar) uchun inklyuziv ta’lim;  eksternat tartibidagi ta’lim - o quv dasturlarini mustaqil ravishdaʻ o zlashtirishni o z ichiga olib, uning yakunlari bo yicha ta’lim oluvchilardan ʻ ʻ ʻ davlat ta’lim muassasalarida yakuniy va davlat attestatsiyalaridan o tish; ʻ  mudofaa, х avfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar tayyorlash. Ikkinchidan, Vazirlar Mahkamasi, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi (Ta’lim inspeksiyasi), Prezident, ijod va i х tisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligi, shuningdek soha vazirliklari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatlari tafsilotlari bilan aniqlashtirildi. Uchinchidan, ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarining huquqiy maqomiga ko proq etibor qaratilgan: ʻ  ta’lim tashkilotlari - ularni tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish, ustavga talablar;  pedagogik х odimlar, ta’lim oluvchilar, ularning ota-onalari va boshqa qonuniy vakillari - huquqlar, majburiyatlar va kafolatlar bo yicha. Ta’lim- ʻ tarbiya jarayoni ishtirokchilarini ijtimoiy himoya qilish chora-tadbirlari belgilangan. To rtinchidan, ʻ davlat ta’lim standartlari va talablari, o quv jarayoniga o quv ʻ ʻ rejalari va dasturlarini, ta’lim sohasiga eksperimental va innovatsion faoliyat ta’limni joriy etish bilan bog liq masalalar tartibga solingan. O qishga qabul ʻ ʻ qilish, jumladan maqsadli qabul qilish me х anizmi bayon etilgan; Beshinchidan, davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish dastaklari reglamentlangan: a) birinchilarga quyidagilar kiradi:  nodavlat ta’lim tashkilotlarining faoliyatini litsenziyalash - litsenziyalar Ta’lim 10 2. 2 . Ta’lim qonunchiligidagi islohotlarning bugungi kundagi ahamiyati Rivojlangan davlatlar tajribasiga e’tibor qaratsak, taraqqiyotga erishish uchun islohotlar, avvalo, ta’lim sohasidan boshlanganiga guvoh bo‘lamiz. Chunki yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga ustuvor vazifa sifatida qaragan har qanday mamlakat, shubhasiz, kelajak poydevori mustahkamligiga erishadi. Mamlakatimizda ham istiqlolning dastlabki yillaridan boshlab ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilishga alohida e’tibor qaratilib, farzandlarimizning jahon andozalari darajasida zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallashi, jismonan va ma’nan е tuk insonlar bo‘lib ulg‘ayishi, ularning qobiliyat va iste’dodini, intellektual salohiyatini yuzaga chiqarish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat va fidoyilik tuyg‘ularini yuksaltirish borasida ulkan ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Yangi industrial jamiyatni nazariyasi Dj. Gelbreyt o‘z vaqtida industrial tizim sharoitida o‘qitilgan va o‘rgatilgan kadrlar ishlab chiqarishning hal qiluvchi omiliga aylangan va u yuqori rivojlangan ta’lim tizimiga bog‘liq deb hisoblangan. S. Fisher inson kapitali tushunchasiga shunday ta’rif beradi, “insonga daromad olib kelishi mumkin bo‘lgan qobiliyat inson kapitalidir. Inson kapitali tug‘ma qobiliyat, talant va shu qatorda o‘rganilgan (orttirilgan) kabi klassifikatsiyalashuvga (tasnif) ega.” Mazkur berilgan ta’rifga hozirgi kunda inson kapitali tushunchasining tor ma’nodagi ta’rifi sifatida qarash mumkin. B.M.Genkin va B.G.Yudinlarning inson kapitaliga bergan ta’rifiga ko‘ra:inson kapitali – inson qobiliyatlarini tashkil etuvchi komponentlar (jismoniy salohiyat, yaratuvchanlik mahorati, bilim va ko‘nikmalar, mahorat, harakatchanlik) orqali namoyon bo‘lib, uy xo‘jaligi, korxona va mamlakatning daromad manbaini shakllantiradi. Amerikalik iqtisodchi E. Denison Amerika iqtisodiyotini tubdan o‘rganib chiqdi. Denison fikriga ko‘ra inson kapitaliga yo‘naltirilayotgan xarajatlar 17 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Oliy ta’lim tizimini respublikamizda hal etishning asosiy muammolaridan biri bu ichki oliy ta’lim tizimini xalqaro ta’lim tizimi bilan bog‘liqlikda olib borishni ta’minlash uchun quyidagilarga e’tibor berish zarur deb hisoblaymiz. Birinchidan , oliy ta ’ limni rivojlantirish shakllarini bozor talablari asosida tashkil etish va xalqaro oliy ta ’ lim tizimi bilan integratsiyalashuvida milliy an ’ analaridan kelib chiqish ; Ikkinchidan, oliy ta’limni jahon andozalari asosida rivojlantirishning yangi integratsiyalashuvi andozalariga asoslanish; Uchunchidan, oliy ta’lim oliygohlarida olingan bilim diplom sifatida emas balki talabalarning olgan nazariy va amaliy bilimlarini amaliyotda qo‘llashiga qarab baho berish zarur. Jahon oliy ta’lim tizimini o‘rganish asosida quyidagilarni taklif etish mumkin. To‘rtinchidan, AQShda joylashgan oliy o‘quv yurtlarida 50 foizgacha moliyaviy mablag‘larni shtat boshqaruvi hisobiga qolgan mablag‘larni esa universitetlar bilan hamkorlikda ishlovchi korxonalar hisobiga qoplash tajribalaridan; Beshinchidan oliy ta’lim tizimining ikkinchi modelida asosan davlat tomonidan darajasini kamayib borishiga moliyalashtirish asoslangan bo‘lib shaxsni ta’lim olishi va kelajakda karera qilishni kafolatlanishi; Oltinchidan, oliy ta’lim tizimini rivojlantirishni nafaqat ichki balki tashqi jahon bozori talablaridan kelib chiqqan holda zaruriy yo‘nalishlarda rivojlanishini ta’minlash; Yettinchidan, ilm-fan taraqqiyotini oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlash sifatini oshirish maqsadida ularni bog‘liqlikda olib borish uchun oliy o‘quv 2  maktabdan tashqari ta’lim. Maktabgacha ta`lim va tarbiya bolalarni o`qitish va tarbiyalashga, ularni intellektual, ma`naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek bolalarni umumiy o`rta ta`limga tayyorlashga qaratilgan ta`lim turidir. Umumiy o`rta va o`rta maxsus ta`lim umumta`lim o`quv dasturlarini, zarur bilim, malaka hamda ko`nikmalarni o`zlashtirishga qaratilgan. Umumiy o‘rta ta’lim I–XI sinflarni o‘z ichiga oladi. O‘rta maxsus ta’lim akademik litseylarda 9 yillik tayanch o‘rta ta’lim asosida 2 yil mobaynida amalga oshiriladi va ta`lim oluvchilarning intellectual qobiliyatlarining jadal rivojlanishini, shuningdek chuqur, tabaqalashtirilgan, kasb-hunarga va shaxsga yo`naltirilgan ta`lim olishni ta`minlaydi. Professional ta’lim boshlang‘ich professional ta`lim, o‘rta professional ta`lim va o‘rta maxsus professional ta’lim darajalariga ajratiladi. Boshlang‘ich professional ta’lim kasb-hunar maktablarida IX sinf bitiruvchilari negizida kunduzgi ta’lim shakli bo`yicha umumta`lim fanlarining va mutaxassislik fanlarining 2 yillik integratsiyalashgan dastur asosida bepul amalga oshiriladi. O‘rta professional ta’lim kollejlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov- shartnoma asosida davomiyligi 2 yilgacha bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo‘yicha umumiy o`rta, o`rta maxsus ta`lim hamda boshlang`ich professional ta`lim negizida amalga oshiriladi. 1 O‘rta maxsus professional ta’lim texnikumlarda davlat buyurtmasi yoki to‘lov-shartnoma asosida davomiyligi kamida 2 yil bo‘lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo‘yicha amalga oshiriladi. Oliy ta`lim bakalavriat ta`limy o`nalishlari va magistratura mutaxassisliklari 1 O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 24.09.2020 y., 03/20/637/1313-son). 5 Xulosa. Men bu mavzuda maqola yozishimdan maqsad biz yoshlarga ta`lim to`g`risida qanchadan-qancha yangiliklar, shart-sharoitlar, samarali o`qitish usullari, zamonaviy darsliklar va eng asosiysi biz uchun yaratilayotgan imtiyozlardan oqilona foydalanishimiz kerak. Chunki shiddat bilan rivojlanayotgan bir paytda biz yoshlarning innovatsion g`oyalarimiz, zamon talabiga mos bilimlarimiz, Ta`lim tizimi takomillashgan mamlakat yoshlari yaratayotgan qulayliklarni yaratish o`zbekiston yoshlarini ham muhim maqsadlaridan biri desam mubolag`a bo`lmayman. Mamlakatimiz yuksalishi, rivojlangan davlatlar qatorida bo`lishi, Buyuk bobolarimiz avlodiga munosib bo`lishimiz bugungi ta`lim tizimiga, olayotgan bilimlarimizni mustahkamlab borishimiz va uni amaliyotda qo`llay bilishimiz biz uchun muhim. Marhum birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov-“Farzandlarimiz bizdan ko`ra bilimli, kuchli, aqlli, dono va albatta baxtli bo`lishlari shart” degan so`zlari biz yoshlarga ertangi kunimiz uchun yanada kuch, umid va eng asosiysi marrani katta olishimizga poydevor bo`ladi. Kuni kelib men ham davlatimiz ravnaqiga hissa qo`shadigan, ta`lim islohatlariga yangiliklar kiritib, yoshlarni mukammal bilim olishlariga, yurtimizga munosib olimu-olimalar bo`lishlari uchun samarali yordam beradigan, ajdodlarim avlodiga munosib farzand va o`z sohasining yetuk mutaxassisi bo`lishga va`da beraman. Xulosa qilib aytganda o`qish, o`rganish, bilim olish uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda ana endi biz yoshlar Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan bu tashabbuslarga javoban har qachongidan ko`proq o`qib-o`rganib o`z ustimizda yanada ko`proq ishlab, Xalqimiz, vatanimizga tayanch bo`ladigan nafaqat tayanch balki ertangi kuniga ishonch bo`ladigan va kelajagini belgilab beradigan farzand, kadr, mutaxasis inson bo`lib yetishishimiz har 27 assotsiatsiyalar tarkibida ixtisoslashgan oliy ta’lim komissiyalari faoliyat ko‘rsatadi va mintaqadagi oliy o‘quv yurtlarini akkreditatsiyadan o‘tkazadi. AQSh ta’lim muassasalarini akkreditatsiyalash oliy o‘quv yurtlarini akademik erkinlik huquqi bilan ularning davlat va jamiyat oldidagi mas’uliyati, javobgarligi o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlashning jamoaviy tartibga solish tizimidir. AQShning o‘zini-o‘zi tartibga solish tizimi asosida ta’lim tizimini yaxshilashga qaratilgan oliy ta’lim muassasasi darajasida baholash yotadi. 26  davlat tomonidan oliy o‘quv yurtiga nisbatan paternalizm siyosatini davlat boshqaruv organlari tomonidan oliy ta’limni rivojlanishini tartibga solishda markazlashgan nazoratni o‘rnatish (ta’lim vazirligi,maorif vazirligi);  oliy o‘quv yurtining mustaqilligini (moliyaviy va akademik) cheklash;  universitet ta’limiga ega bo‘lishda kuchli stratifikatsiyalashgan tizimni mavjudligi (odatda bepul);  davlat mulkining ta’limda е takchi o‘rin egallashi. Ushbu holatlarda ta’lim sifatini ta’minlash mutasaddi davlat idoralari tomonidan amalga oshiriladi va hukumat moliyalashtiradi. Bunday sifatni ta’minlash tizimlari hukumat nazoratida bo‘ladi, litsenziyalanadi, davlat akkreditatsiyasidan, attestatsiyasidan, inspeksiyasidan o‘tkaziladi, turli oliy o‘quv yurtlari taqqoslanadi va moliyaviy resurslar taqsimlanadi. Angliya (anglosakson) modeli quyidagi “atlantika” modeli tamoyillari asosida tashkil etiladi:  oliy o‘quv yurtining mustaqilligi (universitetlarning rivojlanishi strategiyasiga liberal yondashuv xos);  oliy o‘quv yurtlari katta avtonomiyaga, jumladan, har bir universitet ratsional moliyaviy va iqtisodiy mustaqillikka ega;  oliy ta’lim tizimi xizmati pullik;  ta’lim tizimida nodavlat mulkining ulushi yuqori. Ta’lim sifatini oshirishning “Amerika modeli” ta’lim muassasalari va ta’lim dasturlarini akkreditatsiya qilishga asoslangan hamda “Fransuz” va “Ingliz” modellarining samarali uyg‘unlashuvidan iborat. AQSh universitetlarida o‘zini-o‘zi baholash tizimi rivojlangan. Boshqacha so‘z bilan aytganda, amerika oliy ta’limi ustun darajada oliy o‘quv yurtlari tomonidan nazorat qilinadi. Universitetlar akkreditatsiyasi jarayoni mintaqaviy universitetlar va kolledjlar uyushmasi, assotsiatsiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu 25 jamiyatimizning barcha sohalarida amalga oshirilayotgan yangilanishlarning mazmuniga mos ravishda ta’lim tizimini tubdan isloh qilishga qaratilgan muhim chora-tadbirlar amalga oshirildi. Jumladan, maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini tubdan yaxshilash, eng ilg‘or xorijiy tajribani o‘rganish, har jihatdan zamonaviy tizim yaratish maqsadida Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etilib, tizimni malakali kadrlar bilan ta’minlash, davlat va xususiy sheriklik asosida yaqin istiqbolda mamlakatimizda bog‘cha yoshidagi bolalarni to‘liq maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab olishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Keng jamoatchilik va ota-onalarning fikr-takliflari asosida yurtimizda 11 yillik majburiy maktab ta’limi qayta joriy etildi, kadrlarga bo‘lgan ehtiyojdan kelib chiqib, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimi ham manzilli va maqsadli ravishda isloh qilinmoqda. Oliy ta’lim muassasalariga qabul kvotalari ko‘paytirildi, xorijdagi nufuzli oliy ta’lim muassasalari diplomlarini nostrifikatsiyalash tizimi soddalashtirildi, talab yuqori bo‘lgan qator sohalar bo‘yicha sirtqi ta’lim yo‘lga qo‘yildi, davlat test sinovlari tizimi takomillashtirildi. Shu bilan birga, oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimi ham xalqaro andozalarga asosan takomillashtirilib, olimlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning ilmiy va innovatsion faoliyatiga keng sharoitlar yaratish, Fanlar akademiyasi va ilmiy tadqiqot institutlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlashga qaratilgan izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Qisqchv qilib aytganda bugungi kundagi bosh maqsadlarimizdan biri bu mamlakatimiz ta’lim tizimi fuqarolarning komil shaxslar bo‘lib shakllanishiga yo‘naltirilgan, inson omilini namoyon etadigan, mehnat bozori talablariga javob beradigan mutaxassislarni е tishtirib beradigan eng yaxshi an’analarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirishdan iboratdir. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 19  ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish (sirtqi, kechki, masofaviy);  dual ta’lim;  oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish;  katta yoshdagilarni o‘qitish va ularga ta’lim berish;  inklyuziv ta’lim;  eksternat tartibidagi ta’lim;  mudofaa, xavfsizlik va huquqni muhofaza qilish faoliyati sohasida kadrlar tayyorlash. Qonunga ko‘ra, davlat oliy ta’lim, o‘rta maxsus, professional ta’lim muassasalari va ularning filiallari, shuningdek davlat ishtirokidagi oliy, o‘rta maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki Hukumat qarorlari bilan tashkil etiladi. Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan amalga oshiriladi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan beriladi. Ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish barcha talabgorlar uchun ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi prinsipi asosida amalga oshiriladi, shaxslarning ayrim toifalari bundan mustasno, ularga qonun hujjatlariga muvofiq imtiyozlar berilishi mumkin. Ta’lim tashkilotlari talabgorlarni va (yoki) ularning ota-onasini yoki boshqa qonuniy vakillarini ustav, litsenziya (nodavlat ta’lim tashkilotlari uchun), davlat akkreditatsiyasi to‘g‘risidagi sertifikat, o‘quv dasturi hamda ta’lim faoliyatini tartibga soluvchi boshqa hujjatlar, ta’lim oluvchilarning huquqlari va majburiyatlari bilan tanishtirishi shart. Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar 7 I.Bob.Ta’lim to’g’risidagi qonuni yangi bosqichga olib chiqish istiqboli 1.1. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning mazmun-mohiyati Qonun bilan jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ta’lim tizimidagi ijobiy o‘zgarishlar, o‘z navbatida, sohaning huquqiy asoslari takomillashtirilishini talab etadi. Amaldagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun esa bundan 22 yil avval qabul qilingan. Qonun loyihasini takomillashtirish maqsadida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining mas’ul qo‘mitalari hamda ishchi guruhlari tomonidan bir necha bor muhokamalar o‘tkazildi. Natijada yangi tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 19-mayda qabul qilingan. Senat tomonidan shu yili 7-avgust kuni ma`qullandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020-yil 23- sentabr kuni mazkur Qonunni imzolashi bilan, amalda bo‘lgan 1997-yil 29- avgustdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonunlar o‘z kuchini yo‘qotdi. Ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, har kimga ta’lim olish uchun teng huquqlar kafolatlanadi. Ta’lim turlari quyidagilardan iborat:  maktabgacha ta’lim va tarbiya;  umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim;  professional ta’lim;  oliy ta’lim;  oliy ta’limdan keyingi ta’lim;  kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish; 4 xizmati. Mazkur hujjat 19 may kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari tomonidan ikkinchi o‘qishda qabul qilinib, 7 avgustda Senat tomonidan ma’qullangan edi. Qonunga muvofiq, ta’lim turlari quyidagilardan iborat:  maktabgacha ta’lim va tarbiya;  umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim;  professional ta’lim;  oliy ta’lim;  oliy ta’limdan keyingi ta’lim;  kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;  maktabdan tashqari ta’lim. Ma’lumki, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun 1997 yilda qabul qilingan bo‘lib, ta’lim sifatini ta’minlashga qo‘yilayotgan bugungi talablarga javob bermaydi. Mazkur yangi Qonunning qabul qilinishi esa ta’lim masalasining tarbiya bilan uzviy bog‘liqligi ta’minlanadi. Bu bilan ijtimoiy hayotimizning hozirgi bosqichida, xususan, har bir yoshni shaxs sifatida ma’rifatli kamolga yetkazish ko‘zda tutilmoqda. Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim va tarbiya masalasiga alohida e’tibor qaratilib, maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitish va tarbiyalashga, bolalarni umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashga qaratilgan uzluksiz ta’lim turini takomillashtirishga xizmat qiladi. 3 Shu bilan birga, maktabgacha ta’lim tizimidan boshlab umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, maktabdan tashqari ta’limning uzviyligini, mazmun jihatidan ketma-ketligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Qolaversa, boshlang‘ich, kasb-hunar ta’limi, kasb-hunar maktablarida IX sinf 3 Антошкина Л.И. Высшее образование в системе общественных интересов / монография / Л.И. Антошкина - Донецк: ООО «Юго- восток», ООО 2008 г. С 54 4. Мелдаксанова М.К. Современная концепция человеческого капитала в экономической теории // 12 Umumiy o`rta ta’lim 1-11 sinflarni o`z ichiga oladi. O`rta maxsus ta’lim akademik litsiylarda to`qqiz yillik tayanch o`rta ta’lim asosida ikki yil mobaynida amalga oshiriladi. Professional ta’lim boshlang`ich, o`rta va o`rta maxsus professional ta’lim darajalariga ajratiladi. Boshlang`ich professional ta’lim kasb-hunar maktab-larida 9-sinf bitiruvchilari negizida kunduzgi ta’lim shaklida 2 yillik integiratsiyalashgan asosida bepul amalga oshiriladi. O`rta professional ta’lim kollejlarda davlat buyurtmasi yoki to`lov-shartnoma asosida davomiyligi 2 yilga- cha bo`lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo`yicha amalga oshiriladi. Orta maxsus professional ta’lim texnikumlarda davlat buyurtmasi yoki to`lov shartnoma asosida davomiyligi kamida 2 yil bo`lgan kunduzgi, kechki va sirtqi ta’lim shakllari bo`yicha amalga oshiriladi. Qonunga ko`ra davlat oliy ta’lim,o`rta maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki hukumat qarorlari bilan tashkil etiladi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inespeksiyasi tomonidan beriladi. Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan amalga oshirila- di. Ushbu qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Eng samarali investetsiya bu ta’limga qilingan invistetsiyadir. Chunki jamiyat taraqqiyotini, uning ertangi kunini yituk malakali kadirlar belgilab beradi. Ta’lim tizimini takomillashtirish, ularning bilimini oshirish, sifat darajasini ko`tarishdir. Shu bois Prezident “Jamiyatda o`qituvchi kasbi eng nufuzli va obro`li kasb bo`lishi lozim” deya uqtirib, mamlakatimizda 2021- yilda o`qituvchi va pedagoglarga ustama haq to`lash tizimi yo`lga qo`yilishini ta’kidladi. Bu tashabbus yaqin to`rt yildagi o`qituvchi va murabbiylarning ijtimoiy nufuzi va mavqeini oshirish borasidagi amaliy faolyat va harakatlarning izchil davomi deyish o`rinlidir. 4 4 Quality Procedures in European Higher Education. European Network for Quality Assurance. http://www.enqa.net/texts/procedures.pdf 16

Yangi tahrirdagi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun mohiyati.

Купить