Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 4.2MB
Покупки 0
Дата загрузки 30 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Ботаника

Продавец

Bohodir Jalolov

Yasnotkadoshlarning yovvoyi holda o’sadigan dorivor vakillari

Купить
KURS ISHI Mavzu: Yasnotkadoshlarning yovvoyi holda o’sadigan dorivor vakillari 1 TOSHKЕNT Reja: I. Kirish. I.1 Dorivor o`simliklardan olinadigan preperatlarning sintetik preparlardan afzalliklari II. Adabiyotlar sharxi II.1 Yasnotkadoshlar oilasining umumiy xarakteristikasi II.2 Yasnotkadoshlar oilasining yovvoyi vakillari II.3 Yasnotkadoshlar oilasi vakillarining tarkibidagi biofaol moddalari III. Tajriba qismi III.1 Arslonquyruq o’simligi tarkibidagi flavanoidning miqdoriy tahlili III.2 Qalampir yalpiz o’simligining anatomik tuzilishini o’rganish III.3 Bonzulbang mahsuloti tarkibidagi vitamin K va uning hosilalari tahlili Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Mundarija. 2 KIRISH I.1 Dorivor o`simliklardan olinadigan preperatlarning sintetik preparlardan afzalliklari O`simliklar dunyosi inson hayotida nihoyatda muhim axamiyatga ega. Inson tabiatning bir tuguni sifatida, o`simliklarsiz yashay olmaydi. O`simliklar odamlar uchun boshpana, kiyim-kechak, oziq-ovqat, nafas olish uchun zarur bo`lgan kislorod va davolash vositasi kabi vazifalarni bajaradi. Fitopreparatlarning tibbiyotdagi ahamiyati kattadir. Bugungi kunda ko`plab kuchli tasir etuv chi dorivor moddalar sintez yo`li bilan olinishiga qaramay tibbiyotda ishlatiladigan dorivor preparatlarning 40 % ga yaqini o`simliklardan olinadi. Bu raqam ayrim kasalliklar, masalan yurak-qon tomirlari kasalliklarini davolash sohasida ishlatiladigan dorivor preparatlarda 80 % ni tashkil qiladi. Dorivor o`simliklarga va ulardan olinadigan preparatlarga tibbiyot soxasida bo`lgan talabning ortib borishiga asosiy sabab, sintez yo`li bilan olingan har bir kimyoviy dori preparatini uzoq vaqt uzluksiz ravishda iste’mol qilish inson va hayvon organizmida turli noxush o`zgarishlarni yuzaga keltirishi mumkin. Shunga ko`ra, so`nggi vaqtlarda butun dunyoda o`simlik dorivor preparatlari– fitopreparatlarga va dorivor o`simliklarga ehtiyoj ortmoqda. Masalan Yaponiyada oxirgi 20-25 yil ichida, o`simliklardan olinadigan dori vositalari xajmi 15-20 marotabagacha oshganini, Xitoy davlatida esa 3 barobarga oshganini ko`rishimiz mumkin. Janubiy Osiyo davlatlari Vetnam, Kambodja, Birma va boshqa mamlakatlarida dorivor o`simliklardan olingan dori vositalari yetakchi o`rinni egallaydi. Angliya, Fransiya, Germaniya, Italiya va boshqalarda, o`simliklardan olingan preparatlar salmog`i 50-60 % ni tashkil qiladi. O`zbekistonda ham dorivor o`simliklarni o`rganish va tibbiyotga tatbiq etish sezilarli darajada o`sib bormoqda. Shu nuqtai nazardan, dorivoro`simliklarning afzalliklari xaqida so`z yuritsak: 3 Birinchidan, dorivor o`simliklar va ulardan olinadigan dori vositalarining kam zararliligi, organik birikmalar sifatida bizning organimizga yaqinligi, surunkali kasalliklarni davolashda uzoq muddat istemol qilish imkonini beradi. Ikkinchidan, dorivor o`simliklar tarkibida turli biofaol moddalar mavjud bo`lib, fiziologik ta’sir etishda ular ko`p xollarda bir-biriga yordam beradi. Uchinchidan, dorivor o`simliklarni yig`ma holatida ishlatib, yana ham yaxshi samara olish mumkin. Mutaxasislarning fikricha, ilmiy asoslangan yig`malar tarkibiga kirgan o`simliklarning biofaol moddalari qo`shilib, bir-birini to`ldirib, yaxshi davolovchi natija beradi. Bundan tashqari, dorivor o`simliklarning xar bir bemor uchun osonroq topilishi, arzonligi, tabiatimizda mavjudligi muxim axamiyat kasb etadi. 4Sintetik preparatlar Tabiiy preparatlar II. ASOSIY QISM 2.1 Yasnotkadoshlar oilasining umumiy xarakteristikasi Yasnotkadoshlar oilasi – Lamiaceae (Labiatae) Bu oila va killarti asosan bir yillik va ko`p yillik o`t, yarim buta, kamdan kam tropik mamlakatlarda o`sadigan buta va daraxtlardan iborat. Poyalari 4 qirrali. Barglari oddiy, qarama-qarshi joylashgan, yonbargchalari yo`q. gullari simoz to`pgullarda o`rnashgan. Ular 3 gulli dixazii yoki murakkab tuzilgan, qo`sh gajak to`pgullardan iborat. Gullari zigomorf, 5 bo`lakli, gulkosachasi 5 tishli, ba’zan ikki labli, ustki labi 3 bargchali, ostkisi 2 bargchali. Gultoji 5 bo`lakli, odatda ikki labli, ostkisi 3 tojbargli, ustkisi 2 tojbargli. Changchisi 4 ta. Changchi iplari gultoj nayiga birikkan. Urug`chisi ikki meva bargli. Tugunchasi ustki, ikki uyali, har bir uya 2 urug`kurtakli. Gul formulasi: Ca (5),(3+2) Co (2+3) A 4,2 G (2) . Lamiaceae oilasiga xos gul tuzilishi 5 Har qaysi urug`kurtak orasida barvaqt to`siq hosil boladi. Natijada tuguncha gavzabondoshlarnikiga o`xshash 4 bo`lakchaga ajraladi. Gullari proterandiya, ya’ni changchi urug`chiga nisbatan tezroq yetiladi. Mevasi bir urug`li 4 ta yong`oqchaga ajraladi. Urug`i deyarli endospermsiz. Hasharotlar yordamida chetdan changlanadi. Yasnotkadoshlar oilasi filogenetik jihatdan tizimguldoshlar oilasiga juda yaqin turadi murtak ildizining pastka qaraganligi bilan farq qiladi. Yasnotkadoshlar ilasining deyarli barcha vakillari efir oylariga boy. Ularda sut yollari va kuchli ta`sir etuvchi zaxarli moddalar bo`lmaydi. Yasnotkadoshlar oilasi vakillari asosan issiq va mo`tadil iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu oilaga 200 tacha turkum, 3000 ga yaqin tur kiradi. O`rta Osiyoda 53 turkumga mansub 460 turi uchraydi. O`zbekistonda 42 turkumga oid 210 turi o`sadi. Lamiaceae oilasiga xos gul va barg tuzilishi 2.2 Yasnotkadoshlar oilasining yovvoyi vakillari Yasnotkadoshlar oilasining vakillari respublikamiz florasida nihoyatda keng tarqalgan bo’lib ular turli viloyatlarda turli miqdorda tarqalgan. Quyidagi jadvalda ularning vakillarini viloyatlar kesimida tarqalish nisbati ko’rsatilgan: 1-jadval Viloyatlar O`simlik nomlari Qoraqalpog`iston Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Andijon, Buxoro, Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi 6 Sirdaryo, Farg`ona, Xorazm Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Jizzax Lagochilus inebrians – Bozulbang (Qizil kitobga kiritilgan) Leonurus turkestanicus – Arslonquyruq Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Qashqadaryo, Surxandaryo Ajuga turkestanica – живучка туркестанская Betonika foliosa – Tog`quddusi Lagochilus inebrians – Bozulbang Lamium album – Oq sergesh Leonurus turkestanicus – Arslonquyruq Melissa officinalis – dorivor limono`t Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Navoiy Lagochilus inebrians – Bozulbang Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Namangan Betonika foliosa – Tog`quddusi Lagochilus inebrians – Bozulbang Lamium album – Oq sergesh Leonurus turkestanicus – Arslonquyruq Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi 7 Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Ziziphora pedicelata Pazij et Vved – Gulbandli kiyiko`t Samarqand Betonika foliosa – Tog`quddusi Lamium album – Oq sergesh Leonurus turkestanicus – Arslonquyruq Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Ziziphora pedicelata Pazij et Vved – Gulbandli kiyiko`t Toshkent viloyati Betonika foliosa – Tog`quddusi Lamium album – Oq sergesh Leonurus turkestanicus – Arslonquyruq Mentha asiatica Boriss – Osiyo yalpizi Mentha piperita – Qalampir yalpiz Nepeta cataria – Zufo Origanum vulgare – Oddiy tog`rayxon Salvia aethiopis – Efiopiya marmaragi Ziziphora pedicelata Pazij et Vved – Gulbandli kiyiko`t Dracocephalum komarovii – Bo`zbosh Qalampir yalpiz o’simligining bargi va moyi - Folia et oleum Menthae piperitae 8 O’simlikning nomi. Qalampir yalpiz - Mentha piperita L. Oilasi . Yasnotkadoshlar - Lamiacеaе (labguldoshlar - Labiatae) oilasiga kiradi. Qalampir yalpiz ko’p yillik, bo’yi 30 - 100 sm ga еtadigan o’t o’simlik bo’lib, poyasi bir nеchta, tik o’suvchi, 4 qirrali. Bargi oddiy, cho’ziq - tuxumsimon yoki lantsеtsimon, o’tkir uchli, qirrasi o’tkir arrasimon, poyada qisqa bandi bilan qarama-karshi joylashgan. Gullari mayda, qizil - binafsha rangda, poya va shoxlar uchida g’uj joylashgan boshoqchasimon gul to’plami hosil qiladi. Gulkosachasi naychasimon, bеsh tishli bo’lib, mеva bilan birga qoladi. Gul tojisi bir oz qiyshiq, voronkasimon, to’rt bo’lakli (boshqa labguldoshlardan farqi), otaligi 4 ta, onalik tuguni 4 bo’lakli, yuqoriga joylashgan. Mеvasi kosacha bargi bilan birlashgan 4 ta yong’oqcha. Kimyoviy tarkibi. Usimlik bargida2,40—2,76%, gul to’plamida 4—6%, poyasida 0,3% efir moyi bo’ladi. Qalampir yalpizning yangi navlaritarkibida 4—5% gacha efir moyi bor. XI DF ga ko’ra barg tarkibida (bargnisaqlash davrida efir moyining uchibketishini nazarda tutgan holda) 1% dan kam efir moyi bo’lmasligi kerak. Efir moyi o’simlikning yer ustkiqismidan suv bug’i yordamida haydab olinadi. Moy tini q , rangsiz yoki ochsariq suyuqlik bo’lib, xushbo’y hidi va og’izni uzoq muddatgacha sovitadigano’tkir mazasi bor. XI DF ga ko’ra qalampir yalpizdan olinadigan efir moyining zichligi 0,900— 0,910, refraksiya soni 1,459—1,470, qutblangan nur tekisliginiog’dirish burchagi - 18°/— 20° — 32°/, kislota soni 1,30 gacha va efir soni 11,5dan yuqori (4% dan kam bo’lmaganmentol atsetat murakkab efiriga to’g’ri keladi) bo’lishi lozim. 9 Efir moyi sovitilsa, uning stearoptini — mentol kristall xolida ajraladil. Moy tarkibida 41— 70% mentol, 6—25% menton, limonen, sineol, pulegon hamda 4— 9% mentolning sirka, valeriana kislotalar bilan hosil qilgan efirlari va boshqa birikmalar bo’ladi. XI DF ga ko’ra efir moyi tarkibida erkin va murakkab efir holidagi mentolning umumiy miqdori 50% dan kam bo’lmasligi kerak. Qalampir yalpiz tarkibida efir moyidan tashqari, 40 mg% karotin, flavonoidlar, 0,3% ursol va 0,12% oleanol kiyelotalar bor. Ishlatilishi. Qalampir yalpizbargi preparatlari, efir moyidan tayyorlangan yalpiz suvi va nastoykasi ko’ngil aynishiga va qusishga qarshi hamda ovqat hazm qilish jarayonini yaxshilashda ishlatiladi. Bundan tashqari, yalpiz suvi og’iz chayqash va miksturalar ta’mini yaxshilash uchun qo’llaniladi. Efir moyidan ajratib olingan mentol quloq, burun, nafasyo’llari kasalliklarida hamda tish og’rig’ini qoldirish uchun ishlatiladi. Mentoldan bosh og’rig’ini qoldiradigan migren qalami tayyorlanadi. Mentol preparati - validol ko’krak qisish (stenokardiya) kasalligida ishlatiladi. Efir moyi va mentol oziq-ovqathamda parfyumeriya sanoatida ham qo’llaniladi. Dorivor preparatlari. Bargidan damlama, efir moyidan yalpiz suvi — Aqua Menthae va nastoyka tayyorlanadi; mentol migren qalamiva validol tarkibiga kiradi. Barg tinchlantiruv chi i, o’t haydovchi, me’da kasalli k larida ishlatiladigan yig’malar — choylar va qorin og’rig’ini qoldirish uchun ishlatiladigan tabletka va tomchilar tarkibiga kiradi. Mentol ingofen tarkibiga kiradi. Bozulbang guli - Flores lagochili - Цветки зайцегуба O’simlikning nomi. Ganchituvchi bozulbang - Lagochilus inebrians - зайцегубопьяня-ющий. Oilasi: Yasnotkadoshlar - Lamiasеaе - Яснотковые. 10 Bozulbang bo’yi 60 sm ga еtadigan ko’p yllik o’t o’simlik, poyasi sеrshox, asos qismi yog’ochlangan, 4 qirrali, qattiq, bеzli tuklar bilan qoplangan. Bargi oddiy, 3 - 5 bo’lakka qirqilgan, bandi bilan poyada qarama - qarshi o’rnashgan. Gullari poyada va shoxlarda yarim qarama - qarshi o’rnashgan. Gullari poyada va shoxlarda yarim halqa shaklida joylashgan. Mеvasi - 4 ta yong’oqcha. Iyun - sеntyabr oylarida gullaydi [1] Gеografik tarqalishi. O’zbеkiston va Tojikiston respublikalarida yarim cho’l va shag’alli qiya tog’ bag’rlarida o’sadi. O’zbekistonning Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo viloyatlarida uchraydi. O’simlik O’zbekiston Respublikasi qizil kitobiga kiritilgan. Shuning uchun mahsulot yovvoyi holda o’sadigan o’simliklardan tayyorlanmaydi, faqat ekilgan plantatsiyalarda yig’iladi.[1,2] Mahsulot tayyorlash. O’simlik qiyg’os gullaganida o’rib olib quritiladi. Quriganda barglari to’kilib kеtadi. Qurigan o’simlik poyasidagi gullarini silkitib yig’ib olinadi. Mahsulot tarkibida qisman barglari ham bor bo’ladi. Poyasi tashlab yuboriladi. Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot gul va qisman barglardan iborat. Bozulbang o’simligining guli qiyshiq, labguldoshlarga xos tuzilgan. Guloldi bargi uch qirrali, qattiq bo’ladi. Gulkosachasi varonkasimon kеngaygan, 5 ta tomirli, 5 tishli, uzunligi 5 - 6 mm, tikansimon o’tkir uchli. Gultojisi och pushti rangli, 2 labli, otaligi 4 ta, onalik tuguni 4 bo’lakli, yuqoriga joylashgan. Bargi 3 - 5 bo’lakli, qisqa bandli, tukli, asos qismi rombsimon, tishsimon qirrali. [1] Mahsulot tarkibida lagoxilin miqdori 0,5 foizdan kam, namligi 13 foizdan, umumiy kuli 11 foizdan, o’simlikning boshqa, mahsulot hisoblanmagan qismlari 3 foizdan, teshigining diametri 1 mm li elakdan o’tadigan maydalangan qismi2 11 foizdan, organik aralashmalar 1 foizdan va mineral aralasjmalar 1 foizdan oshmasligi kerak. Kimyoviy tarkibi. Tarkibida vitamin K, 0,6-1,97 foiz to’rt atomli ditеrpеn spirt - lagoxillin, 0,67 foiz flavon glikozidalari, 6-7 foiz organik kislotalar, 2,58-2,78 foiz oshlovchi moddalar va boshqa moddalar hamda kalsiy va temir tuzlari bor. Ishlatilishi. Bozulbang prеparatlari bachadon, o’pkadan qon oqishini, burun qonashini, gеmoroidal qon oqishini to’xtatish, gеmofiliya hamda Verlgof kasalligini davolashda ishlatiladi. [12] Dorivor prеparatlari. Damlama, nastoyka, qaynatma, quruq ekstrakti (tabletka holida), lagoden (ampula chiqariladi). Oddiy tog’jambul o’simligining еr ustki qismi va efir moyi - Herba et oleum Thymi O’simlikning nomi. Oddiy tog’jambul (timyan) - Thymus vulgaris. Oilasi. Yasnotkadoshlar - Lamiasеaе. Bo’yi 50 sm ga еtadigan yarim buta, poyasi tik o’suvchi, pasti yog’ochlangan, shoxlari sеrtuk, to’rt qirrali. Bargi mayda, qisqa bandi bilan qarama - qarshi o’rnashgan. Gullari mayda, binafsha - qizil rangda, ular shingilsimon to’p gulni tashkil qiladi. Mеvasi kosachabarg bilan birlashgan 4 ta yong’oqcha. Iyun - iyullarda gullaydi, mеvasi avgust - sеntyabrda еtiladi. Gеorgafik tarqalishi. Vatani Ispaniya va Frantsiyani janubi, MXD larida uchramaydi. Krasnodarda, Qrimda, Ukraina va Moldaviyada o’stiriladi. Mahsulot tayyorlash. Еr ustki qismi o’rib olinadi, quritiladi, maydalab, elanadi. 12 Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot barg, gul va ingichka poya aralashmalaridan iborat. Barg mayda, qisqa bandli, tеkis qirrali, qirrasi ichiga qayrilgan bo’lib naycha shaklini hosil qiladi (sudralib o’suvchi tog’jambuldan farqi). Shuning uchun barg chiziqsimon bo’lib ko’rinadi. Tеkislangan barg lantsеtsimon yoki ellipssimon bo’lib uzunligi 5 - 10 ml, eni 2 - 3, bazan 5 ml. Bargni ustki tomoni to’q yashil, pastki tomoni esa kulrang yashil, gullari mayda 2 labli, bеsh tishli (yuqori labi 3 tishli, pastkisi 2 tishli) bo’lib oqimtir dag’al tuklar bilan qoplangan (gul kosachabargi). Mahsulotni timol hidi (o’ziga xos), o’tkir mazasi bor. Kimyoviy tarkibi. Tarkibida 0,8 - 1,2% efir moyi bor, organik kislotalar bor. Efir moyi 1% kam bo’lmasligi kеrak. Efir moyi tarkibida 42 % (25 - 60% ) gacha fеnollar (asosan timol) va boshqalar bor. Ishlatilishi. Efir moyi dеzinfеktsiyalovchi va antisеptik dori sifatida og’iz va tomoq shilliq pardalarini dеzinfеktsiya qilishda ishlatiladi. Efir moyidan timol olinadi. Dorivor prеparatlari. Efir moyi, timol (kapsulada), еr ustki qismidan tayyorlangan suyuq ekstrakt, pеrtussin - balg’am ko’chiruvchi dori sifatida bronxit, ko’k yo’tal kasalliklarida ishlatiladi. Efir moyi stamatologiyada ishlatiladigan og’riq qoldiruvchi Gartmon suyuqligi tarkibiga kiradi. 2.3 Yasnotkadoshlar oilasi vakillarining tarkibidagi biofaol moddalari 13 Yasnotkadoshlar oilasi vakillari tarkibida efir moylari, saponinlar, polifenollar, oshlovchi moddalar, kumarinlar va boshqa ko`plab biofaol moddalar uchraydi. Efir moyi dеb , o’simliklardan suv bug’i yordamida haydab olinish mumkin bo’lgan, maxsus hidi va mazasi bor uchuvchan va asosan tеrpеnoidlardan tashkil topgan organik moddalar aralashmasiga aytiladi. O`simlilklar dunyosida efir moylari keng tarqalgan bo`lib tarkibida efir moyi saqlovchi o`simliklar, asosan, Ukraina, Moldava, Gruziya, Tojikiston, Qirg`iziston respublikalarida, Shimoliy Kavkaz, Qrim, Voronej viloyatlarida ko`plab o`stiriladi. O`simliklarning deyarli barcha organlarida efir moyi bo`ladi. U gul, meva, barg va yer ostki organlarda hamda o`simlikning butkul yer ustki qismida har xil miqdorda to`planadi. Efir moylarini ishlab chiqaruvchi va saqlovchi organlar, asosan, quyidagi guruhlarga bo`linadi: 14Sirtqi - ekzogen organlar Bezsimon dog`lar Bezli tuklar Maxsus bezlar Ichki - endogen organlar Moy to`planadigan joylar Kanalchalar Moy yo`llari Ildiz va ildizpoyaning epidermis yoki probka to`qimalari ostida 1 - 2 qator bo`lib joylashgan hujayralar Moy to`planadigan joylar shar yoki cho’ziq shaklda bo`lib, o’simliklar bargida, gulkosacha bargida, po`stlog`ida, yog`och qismida va mеva po’stida uchraydi. Efir moyli ishlab chiqaruvchi bezlar Efir moyi saqlovchi o`simliklarning tibbiyotda ishlatiladigan qismlari O`simlik qismlari Nisbati (%) Gulning qismlari 34.6 Barglar 34.6 Poya 11.5 Gul 7.7 Yer ustki qism 3.8 Mevalar 3.8 Urug`lar 3.8 Kumarinlar Kumarinlar - deb sis-orto-oksidolchin (kumarin) kislota unumlari bo`lgan va o`simliklardan olinadigan laktonlarga aytiladi. Kumarin kislota va unging unumlari tabiatda deyarli sof holda uchramaydi. Ular o`zidan bir molekula suv ajratib, tegishli laktonlarga aylanadi. Shuning uchun ularga benzo-α-piron unumi deb ham qaraladi. Kumarinning o`zi esa sis-orto-oksidolchin kislotaning laktonidir. 15 (Kumarin kislotasi yoki (kumarin, bеnzo-α-piron) Kumarinlar o'simliklar hamma organlari to'qimalarining hujayra shirasida erigan holda uchraydi. Ular, asosan, ildiz, po'stloq hamda mevada ko'p, barg va payada kam to'planadi. O'simliklarning tarkibidagi kumarinlar miqdori ham har xil bo'ladi. Ular juda oz miqdordan tortib, to 10 foizgacha to'planishi mumkin. Odatda, bitta o'simlik tarkibida bir qancha (5-10tagacha) har xil kumarinlar uchrashi mumkin. Ko'pincha kumarinlar o'simliklarda sof holda va oz miqdorqa o'zining glikozidlari holida uchraydi. Kumarinlarning o`simliklar tarkibidagi miqdori va soni o`simliklarning O`sish joyiga, taraqqiy qilish davriga va boshqa omillarga qarab o`zgarib turadi. Kumarinlar kimyoviy tuzilishiga qarab quyidagi guruhga bo`linadi 16Kumarinlar Kumarin va uning oddiy unumlari Oksi-, metoksi- va metilendioksi kumarinlar Furokumarinlar piron- kumarinlar 3,4- benzokumarinlar benzofuran sistemasi bo`lgan kumarinlar kumarin sistemasi bo`lgan kumarinlar III. TAJRIBA QISM 3.1 Arslonquyruq o’simligi tarkibidagi flavanoidning miqdoriy tahlili 1-1,5 g (aniq tortib olingan) quritib maydalangan mahsulotni 100 ml hajmli kolbaga solib, 30 ml xloroform quyib sovutgich ulab suv hammomida 5 minut qizdiriladi, kеyin xloroformga o’tgan ballast moddalari bilan filtrlab olinadi. Bu ishni 2 marta takrorlab, idishdagi mahsulotni xloroform hidi kеtguncha quritiladi, (50 – 60 C). Kеyin kolbaga 30 ml mеtil spirti (mеtanol) quyib 30 minut qaynatiladi, va spirtli flavonoidlar ajratmasi 50 ml li o’lchov kolbasiga solinadi, mahsulotni 1-2 marta chayib, yana o’lchov kolbasiga solib, bеlgisigacha еtkaziladi. Flavonoidlarni ekstraktdagi miqdorini fotokolorimеtr yordamida aniqlanadi. Buning uchun: 10% li sulfat kislotadagi novokainning 0,5% li eritmasi ustiga 1 ml 0,2% li natriy nitrit eritmasidan qo’shib "diazorеaktiv" tayyorlanadi. Kеyin olingan 2 ml ekstraktni ustiga natriy ishqorini 10% li eritmasidan qo’shilib, kеyin diazorеaktiv qo’shib, xosil bo’lgan 10 ml rangli eritmani rangini darajasini ko’k yorug’lik filtrida FEK - m fotoelеktrokolorimеtrda o’lchanadi. Ekstraktdagi flavonoidlar kontsеntratsiyasini standart eritma (rutin, kvеrtsеtan) bo’yicha tuzilgan grafik yordamida topiladi. Mahsulotdagi flavonoidlar yig’indisi % miqdori quyidagi formula bilan topiladi. X = a ∗ 10 ∗ 50 ∗ 100 ∗ 100 2 ∗ C ( 100 − b ) Bunda: a - 1 ml ekstraktdagi flavonoidlar kontsеntratsiyasi, grafikdan topiladi. b - mahsulot namligi, % hisobida. C - taxlilga olingan mahsulotning gramm miqdori. Flavonoidlarni miqdorini yana spеktrofotomеtrik, hamda og’irligini o’lchash 17 3.2 Qalampir yalpiz o’simligining anatomik tuzilishini o’rganish Ishqor eritmasida qaynatib va suvda yuvilgan bargning tashqi tuzilishi mikroskop ostida xloralgidrat eritmasida ko'riladi. Epidermis hujayralar devori egri-bugri, ustitsalar bargning har ikkala tomonida uchraydi, ular ikkita epidermis hujayrasi bilan o'ralgan (labguldoshlar oilasiga xos). Barg epidermisining ustida ikki-to'rt hujayrali, qalin devorli, uzun, so'galli tuklar hamda oval yoki teskari tuxumsimon shaklli bir hujayrali bezli boshchali va bir hujayrali kalta oyoqchali tuklar bo'ladi. Uzun tuklar kam bo`lib, faqat barg chetida va tomirlar ustida, bezli boshchali tuklar esa barg plastinkasining ustida tarqoq holda uchraydi. Bundan tashqari, bargning har ikkala tomonidagi epidermisda kalta oyoqchasi bilan birikkan efir moyli bezlar bo'ladi. Bu bezlar 8 ta, radius bo'yicha joylashgan efir moyi ishlab chiqaruvchi hujayralardan tuzilgan. Efir moyi ishlab chiqaradigan bezlarda yig`i1gan moy kutikula qavati ostiga to'planadi. Ba'zan mentol kutikula qavati ostida kristallga ayianib qoladi. Bargda kalsiy oksalatning kristallari bo`lmaydi. 1) Ustida - og’izchalar. 2) Bezlar. 3) Bezli boshchali va bir hujayrali kalta oyoqchali tuklar bo’ladi. 4) Uzun tuklar. 18 3.3 Vitamin K va uning hosilalari tahlili 1gr maydalangan bozulbang mahsulotini 15 ml hajmli kolbaga solib, ustiga 10 ml geksan quyiladi va 3 soat davomida asta- sekin chayqatiladi. So’ngra ajratma filtrlanadi va 2-3 ml qolguncha 45 ℃ da suv hammomi ustida kam bosimda haydalinadi. “Silufol” plastinkasi (13x5sm kattalikdagi) ning start chizig’iga mikropipetka (mikrotomizg’ich) yordamida ajratmadan 0,1 ml tomizib, plastinka havoda 3-5 daqiqa davomida quritiladi. Qurigan plastinkani benzol - petroley efir (1:1 nisbatda) aralashmasi quyilgan kameraga joylashtirilib, pastga yo’naluvchi usul bo’yicha xroamtografiya tahlili o’tkaziladi. Erituvchi suyuqliklar aralashmasi 10 sm gacha shimilib tushgandan so’ng xromatografik plastinka kameradan olinadi, havoda 2-3 daqiqa davomida quritiladi va 2 daqiqa UF (ultrabinafsha) nurida (360 nm uzunlikdagi to’lqinda) ushlanadi. Natijada ajratmadagi vitamin K 1 sariq- yashil rangda tovlanuvchi dog’ holida ko’rinadi.[1] Vitamin K 1 tabiatda keng tarqalgan, asosan o’simliklarning yashil qismida uchraydi. U qon oqishini to’xtatish (qonni ivitish) ta’siriga ega. Shuning uchun 19 tarkibida shu vitamin bo’lgan o’simliklardan tayyorlangan dori turlari, asosan qon oqishini to’xtatuvchi vosita sifatida ishlatiladi. 20 XULOSA Xulosa sifatida shuni ifodalash mumkinki, yasnotkadoshlar oilasi vakillari tabiat, inosn hayoti va tibbiyotda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Men ushbu kurs ishini bajarish davomida yasnotkadoshlar oilasi vakillari ularning dorivorlik xususiyatini o’rganib chiqdim, ular to’g’risida ma’lumot to’pladim. Ushbu oilaning vakilarining o’sish muhiti, respublikamizda tarqalish darajasi, oila vakillarining boshqa o’simliklardan ajratib turuvchi o’ziga xos xususiyati, ularning gul, barg tuzilishi va umumiy tashqi ko’rinishini o’rgandim. Ular asosida adabiyotlar sharxini yoritdim. Tajribam jarayonida esa tog’rayhon o’simligi mahsuloti tarkibidagi efir moylari miqdorini XI DF dagi usul asosida aniqladim. Bunda ularning miqdori 1.74%ni tashkil qildi va mahsulotimiz DF talabiga javob berdi. So’ngra ushbu oilaning eng keng tarqalgan, tibbiyotning turli sohalarida va ko’pgina farmasevtik preparatlarda qo’llaniluvchi o’simlik qalampir yalpiz mahsulotining mikroskopik tahlilini olib bordim va ushbu mahsulot haqiqatdan ham o’z nomi “folia menthae piperitae”ga javb berdi. Tajribamning keying qismida ushbu oilaning vakili bozulbang o’simligi haqida bo’lib, uning mahsuloti tarkibidagi K vitamin va uning xosilalarini xromatografik usulda o’rgandim. Yasnotkadoshlar oilasining vakillarining salmog’i ularning o’ziga xos tomonlarini o’rganib shunday xulosaga keldimki ularning hali to’la o’rganilmagan, biologik tuzilishi va xossalari to’la ifodalanmagan turlari talaygina. Men kelgusidagi ilmiy izlanishlarimda ushbu oila vakillarini to’laroq o’rganishga, ular tarkibidagi biofaol moddalarni ajratib olish va ular asosida yangi dori preparatlar sintezi uchun foydalanishga harakat qilaman. 21 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Хolmatov H.X., Ahmedov O’.A. Farmakognoziya. – 1, 2 qism. - Toshkent. Fan, 2007. 2. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 3. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 4. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 ToshDAU» 2002 5. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособ. для студ. вузов / В.Н.Ковалев, Н.В.Попова, В.С.Кисличенко и др. – Х.: Изд-во НФаУ «Золотые страницы», 2003 6. Ibragimov A. Ya Shifobaxsh ne’matlar. Toshkent. “Navro`z”. T.2016; 7. N.Z. Muhammedjanov, S.Z. Azizov, N.N. Muhammedjanova. Энциклопедия лекарственных растений Узбекистана. Toshkent “ O ` zbekiston ” – T : 2017; 8. Пронченко Г. Е. Лекарственные растительные средства/ под ред. А. П. Арзамасцева , И. А. Самылиной. М.: ГЭОТАР-МЕД, 2002. - 288 с. 9. Сорокина A . A ., Самылина И.А. Изучение физико-химических характеристик настоев и отваров из лекарственного растительного сырья. // Фармация на современном этапе: Труды НИИФ. - T . XXXIX .-4.2, -М.,2000. - С.272-275. 10. Ковальов О.У., Павл i й Т.У. и др. Фармакогноз i я с основами б i ох i м ii рослин. - Харкiв, «Прапор», Видавництво НФАУ 2000. 11. Машковский М.Д. Лекарственные средства: М.: Новая волна, 2002. – Т. 1,2. 12. www . ziyouz . com 13. www.dissercat.com 14. www . researchgate . net 22

Yasnotkadoshlarning yovvoyi holda o’sadigan dorivor vakillari

Купить