Yengil Sanoat korxonalari faoliyatini rivojlantirishda bozor imkoniyatlari tahlili - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	89.3KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	25 May 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Asadbek Mamarizayev

Ro'yxatga olish sanasi 09 Aprel 2024

143 Sotish

Yengil Sanoat korxonalari faoliyatini rivojlantirishda bozor imkoniyatlari tahlili

Sotib olish

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOV ATSIY ALAR V AZIRLIGI
ANDIJ ON MASHINASOZLIK INSTITUTI
« IQTISODIY OT» k afedrasi
« Sanoat iqt isodiy ot i» fanidan
KURS ISHI
Mav zu: Y engil Sanoat k orxonalari faoliy at ini
riv ojlant irishda bozor imk oniy at lari t ahlili.
Bajardi:
Talabasi: ___________________________________
Tek shirdi: __________________________________
Rey t ing bali _________________________________
1

Andijon – 2024
Mav zu: Y engil Sanoat k orxonalari faoliy at ini riv ojlant irishda
bozor imk oniy at lari t ahlili.
Reja:
KIRISH.
1. Mahsulotlarni yengil sanoat bozoriga olib chiqish
2. Yengil sanoat korxonalari mahsulotlarini ilgari surish strategiyalari.
3. Yarmarkalar va ko'rgazmalar engil sanoat korxonalari
mahsulotlarini bozorga olib chiqish elementi sifatida
4. “CHUST TEXTILE” MCHJda yengil sanoat mahsulotlarini ilgari surish
xususiyatlari
X ulosa v a t ak lifl ar.
Foy dalanilgan adabiy ot lar v a int ernet say t lar ro’y xat i.
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi .O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2019 yil 16 sentyabrdagi “Engil sanoatni yanada
rivojlantirish va tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida” PQ-4453 sonli Qarorida O‘zbekiston
Respublikasining bojxona chegarasi orqali yarim tayyor charmni olib
chiqishda 2021 yilning 1 yanvaridan boshlab eksport qilinadigan
mahsulot qiymatining 10 foizi miqdorida yig‘im undirilishi va
O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali paxta ip-kalavasi va
trikotaj matoni olib chiqishda 2021 yil 1 yanvardan boshlab olib
chiqiladigan har bir kilogramm ip-kalava uchun 0,01 AQSh dollari, 2022
yil 1 yanvardan olib chiqiladigan har bir kilogramm ip-kalava va trikotaj
mato uchun 0,05 AQSh dollari, 2023 yil 1 yanvardan — 0,1 AQSh
dollari, 2025 yil 1 yanvardan — 0,2 AQSh dollari miqdorida yig‘im
undirilishi belgilab qo‘yilgan.
Iqtisodchilar, marketologlar va biznes-menejerlar iste’molchilar
tomonidan mahsulot tanlashda nima birinchi o‘rinda turishi: tovar
belgisi, mahsulotning yangiligi, narxi yoki boshqa bir narsa haqida
bahs-munozaralar olib borayotgan bir paytda, yengil sanoat
bozoridagi salbiy holat tobora kuchayib bormoqda – mahalliy tovarlar
orqaga chekinmoqda. import hujumi ostida, o'z bozor ulushlarini
jangsiz berib. Bozorni import tovarlari bilan to‘ldirish mahalliy ishlab
chiqaruvchilar uchun eng dolzarb muammolardan biriga aylanib
bormoqda, shuning uchun yengil sanoat korxonalari to‘g‘ri yo‘l –
raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tanlashi zarur. Mahalliy
3

ishlab chiqaruvchilardan kim yaxshiroq bilishi uchun
iste'molchilarimizning didi va ustuvorliklarini, ularning doimiy
rivojlanishida, muayyan ehtiroslar va sevimli mashg'ulotlarning tarixiy
kelib chiqishini, ularning ierarxiyasi va o'zaro bog'liqligini hisobga
olgan holda. Ko'pgina engil sanoat korxonalari uchun
tabaqalashtirilgan marketing, ya'ni maqsadli bozorni segmentlarga
bo'lish va turli mahsulotlar yoki mahsulot guruhlarini ushbu
segmentlarning didi va afzalliklariga moslashtirish eng samarali
strategiya hisoblanadi. Strategiyaning muvaffaqiyati har bir
segmentning o'ziga xos ehtiyojlarini aniq aniqlash bilan ta'minlanadi.
2019-2020 yillarda yengil sanoatning to‘qimachilik, tikuv-trikotaj,
charm-poyabzal va mo‘ynachilik sohalarini qo‘llab-quvvatlash va jadal
rivojlantirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” tasdiqlandi.
“O‘zto‘qimachiliksanoat” va “O‘zcharmsanoat” uyushmalarining
xorijiy konsultantlari, shuningdek, to‘qimachilik, tikuv-trikotaj, charm-
poyabzal va mo‘ynachilik sohalari korxonalarida mehnat faoliyatini
yuritayotgan xorijiy mutaxassislar O‘zbekiston Respublikasidagi
daromad manbalari bo‘yicha jismoniy shaxslardan olinadigan daromad
solig‘ini uning belgilangan stavkasidan 50 foiz miqdorida to‘laydi.
Kurs ishining maqsadi. Bugungi kunda Respublikamizda ishlab
chiqarish jarayonida to‘qimachilik korxonalari muhim o‘rin egallaydi.
To‘qimachilik korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini
jahon andozalariga mos keladigan paxta tolasini,yengil sanoat
mahsulotlarini maqsadli bozorlarga olib chiqish samaradorligini tahlil
qilish dolzarb muammolardan biridir.
4

Kurs ishining v azifalari quy idagilardan iborat : O‘zbekiston
iqtisodiyotiri rivojlanishida yengil sanoat korxonalarining ham xissasi
katta hisoblanadi. So‘nggi yillarda respublikada yengil sanoatning
to‘qimachilik, tikuv-trikotaj, charm-poyabzal va mo‘ynachilik
tarmoqlarini rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan tayyor
mahsulotlarning turlari va assortimentini kengaytirish, shuningdek,
tarmoq korxonalarining investisiya va eksport faoliyatini har
tomonlama qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Ya’ni, yengil sanoat korxonalarida yalpi
tushumning umumiy hajmida tayyor tikuv-trikotaj mahsulotlarining
eksporti 60 foizdan kam bo‘lmagan eksport ulushiga ega bo‘lgan
korxonalar 2023 yil 1 yanvarga qadar molmulk solig‘ini to‘lashdan ozod
etilishi belgilab qo‘yilgan.
Kurs ishining predmet i . Korxona faoliyati iqtisodiy
samaradorligini oshirish yo’llari ilmiy va texnologik taraqqiyotni joriy
qilishni, shu jumladan texnologiya va texnologiyalarning so'nggi ilmiy
yutuqlari asosida ishlab chiqarish fondlarini inqilobiy qayta jihozlashni
o'z ichiga oladi. Texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb
qilish, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb qilish mehnat
unumdorligini oshirishni sezilarli darajada oshiradi.
Kurs ishining t uzilish v a hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism ya’ni
4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
5

1. Mahsulot larni y engil sanoat bozoriga olib chiqish.
O’zbe k ist on Re spublik asida engil sanoat k orxonalari
f aoliy at ining xususiy at lari.
O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti engil sanoatning uchta
asosiy kichik tarmoqlarini ifodalaydi: to'qimachilik, kiyim-kechak,
shuningdek charm, mo'yna va poyabzal (ikkinchisi, milliy iqtisodiyot
tarmoqlari tasniflagichiga ko'ra, bittaga birlashtirilgan). . Ulardan
to‘qimachilik mahsulotlari viloyat iqtisodiyoti uchun eng muhimi bo‘lib,
2002-yilda ishlab chiqarilgan umumiy mahsulotning 70% ga yaqinini
tashkil etadi. Qizig‘i shundaki, 2003 yilning o‘n oyi yakunlariga ko‘ra,
to‘qimachilik sanoati o‘z salmog‘ini 75 foizga yetkazdi. Shundan
mahsulotning 55 foizi ipakchilik sanoati korxonalari, 20 foizi trikotaj
sanoati korxonalarida ishlab chiqarilgan.
Ikkinchi o'rinda tikuv sanoati bo'lib qolmoqda: jiddiy
muammolarga qaramay, uning korxonalari 2002 yilda barcha yengil
sanoat mahsulotining 28 foizini qiymat bo'yicha ishlab chiqargan. 2003
yil unchalik muvaffaqiyatli bo'lmadi: kiyim-kechak sanoatining ulushi
21% gacha kamaydi.
Yengil sanoatning uchta asosiy kichik tarmoqlaridan charm,
mo'yna va poyabzal eng kam rivojlangani Navoiy va Surxandaryo
viloyatida.
Xodimlarning sof chetga chiqib ketishining asosiy sabablaridan
biri bu sohada ish haqining pastligidir. Shunday qilib, 2004 yilning
birinchi oylarida Navoiy engil sanoat korxonalarida o'rtacha
hisoblangan ish haqi 180 - 200 ming rublni tashkil etdi, bu boshqa
7

sohalarga qaraganda past va davlat sektoridagi shunga o'xshash
ko'rsatkichlardan bir oz ko'proq. Yengil sanoatda o'rtacha ish haqi
butun mintaqa va xususan, sanoat tarmog'i bo'yicha o'rtacha ish
haqiga nisbatan sekinroq o'sib bormoqda.
Natijada, yengil sanoat ishlab chiqarish hajmining tannarx
ko'rsatkichlari ta'sirchan emas. Bugungi kunda sanoat O’zbekiston
Respublikasi iqtisodiyoti tarkibida kamtarona o'rinni egallaydi. 2003 yil
yakunlari bo'yicha uning ulushi ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari
qiymatining atigi 1,2 foizini, 2004 yil yanvar-oktyabr oylari natijalariga
ko'ra esa undan ham kamroq - 1,0 foizni tashkil etdi.
Yengil sanoat korxonalari uchun maqsadli ko'rsatkichlar siyosati
to'liq qulash bilan to'la - yetakchi iqtisodchilarning fikricha, sanoat.
Bundan atigi 10 yil avval “bellegprom” konserni yengil sanoat
mahsulotlarini sotishda respublika ichki bozorining qariyb 80 foizini
egallagan bo‘lsa, bugungi kunda uning ulushi bor-yo‘g‘i 25 foizni
tashkil etadi.Bozorning bunchalik torayib ketishining sabablari
quyidagilar:
SSSR parchalanishidan oldin Bellegprom konsernining ko'plab
korxonalari 4 foizli maqsadli kreditlar olishga muvaffaq bo'ldi, bu esa
ularga ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish imkonini berdi va
natijada o'zlarini bozorda yaxshi his qildilar.Hatto 1998 yildagi inqiroz
ham ijobiy ta'sir ko'rsatdi. sanoat: rublning qadrsizlanishi va
O’zbekistonga importning qisqarishi ishlab chiqarishni 1999 yilda
76,5% gacha, 2000 yilda 1990 yilga nisbatan 78,9% gacha oshirish
imkonini berdi. Shu bilan birga, mehnat unumdorligi 1990 yilga
8

nisbatan 7% ga oshdi va real ish haqi 80% ni tashkil etdi. "Bellegprom"
konserni korxonalari mahsulotlari eksporti 1995 yildan 2000 yilgacha
1,7 baravarga o'sdi va 399,2 million dollarni tashkil etdi. Biroq, keyingi
3 yil ichida qayta o'sish holati keskin yomonlashdi. Bu, bir tomondan,
ichki va tashqi bozorda raqobatning kuchayishi bilan bog‘liq bo‘lsa,
ikkinchi tomondan, korxonalarda boshqaruv usullarining samarasizligi,
texnologiya va uskunalarning eskirishi bilan bog‘liq.
Korxona menejerlari sanoatning asosiy muammolarining 5 ta
blokini nomlashadi. Birinchi o'rinda asosiy fondlarni yangilash darajasi
past. Natijada eskirgan uskunalar ulushi bugungi kunda 80 foizga
yetdi. Ikkinchi o'rinda surunkali to'lovlarni amalga oshirmaslik
muammosi. Debitorlik qarzining yuqoriligi “Bellegprom” konserni
korxonalariga ishlab chiqilgan mablag‘lar hisobidan rivojlanish fondini
to‘plash va asbob-uskunalarni yangilash imkonini bermayapti, bundan
tashqari, korxonalar xomashyo va materiallarni xarid qilishni to‘liq
ta’minlay olmaydilar, shuning uchun ular o‘z mablag‘larini yangilash
imkoniyatiga ega emaslar. assortimentni o‘z vaqtida taqdim
etish.Xarajatlar tarkibida soliq to‘lovlari 4-5% ga oshdi, ish haqi
O’zbekistonning o‘xshash tarmoqlarida allaqachon ish haqidan oshib
ketdi, suv, yoqilg‘i va elektr energiyasi narxlari oshib bormoqda .
Bundan tashqari, sanoatda mustaqil huquqiy maqomga ega
bo'lgan korxonalarni qat'iy markazlashtirilgan davlat boshqaruvi
saqlab qoldi. Axir, biz hamma narsani tartibga solamiz - rentabellik
darajasi va ishlab chiqarish hajmining maqsadli ko'rsatkichlaridan
tortib, tashqi bozorlarda faol marketing siyosatini olib borishga imkon
9

bermaydigan sayohat xarajatlarigacha. Bundan tashqari, talab
tendentsiyalariga e'tibor bermasdan ishlab chiqarishni ko'paytirish
muqarrar ravishda omborda ishlashni anglatadi. Bunday vaziyatda
faqat bitta xulosa chiqarish mumkin: mamlakatimiz yengil sanoati
an’anaviy bozorlarida ham raqobatbardoshligini tez yo‘qotmoqda.
O’zbekiston Respublikasining engil sanoati xorijiy korxonalar
bilan raqobatlashishi uchun jahon bozorida ustun mavqega ega
bo'lgan mamlakatlarning engil sanoati faoliyatini tahlil qilish kerak.
Hozirgi vaqtda bunday davlatlar Xitoy va yaqinda o'zini tezda qayta
yo'naltirishga muvaffaq bo'lgan O’zbekistondir.
Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, 5 yildan so‘ng Xitoy
jahon poyabzallarining 80% ga yaqinini ishlab chiqaradi. Xuddi
shunday tendentsiyalarni kiyim-kechak ishlab chiqarishda ham ko'rish
mumkin.
Ish kuchining arzonligidan tashqari, xitoyliklar yana bir shubhasiz
afzalliklarga ega - ular chaqmoq tezligida yangi vazifalarga moslashadi,
har qanday namunalarni tez va aniq nusxalashadi. Misol uchun, agar
O’zbekistonda modelni tayyorlash uchun bir oy kerak bo'lsa, Evropada
bu bir necha hafta davom etadi, Xitoyda esa tom ma'noda ikki kecha
davom etadi. Shu bilan birga, so'nggi yillarda Xitoy o'zining kuchli
dizayn maktabini ishlab chiqqanini inkor etib bo'lmaydi. Bu
mamlakatning ikkinchi muhim ustunligi - materiallar, charm va
butlovchi qismlarni ishlab chiqarish uchun o'z xomashyosining
mavjudligi. Shuni unutmasligimiz kerakki, davlat o‘z ishlab chiqarishini
10

rag‘batlantirish bo‘yicha davlat siyosatini maqsadli amalga oshirmoqda
– arzon kreditlar, imtiyozli lizing shartlari, soliq imtiyozlari va hokazo.
O’zbekistonyengil sanoatiga kelsak, O’zbekiston o'zining
kattaligiga qaramay, sanoatni o'z vaqtida tezda yo'naltirishga va qayta
qurishga muvaffaq bo'ldi. O’zbekistonning engil sanoat korxonalarini
xususiylashtirish 90-yillarning o'rtalarida boshlangan. Aksiyalarni
sotish zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari, boshqaruv usullari
va brend do'konlari tarmog'i orqali brendni ilgari surish bilan sanoatga
xorijiy kapitalni jalb qilish imkonini berdi. Aynan xususiy sarmoya
tufayli Gloria Jeans (denim kiyimlari), Tom Klaim (ayollar kiyimi),
Paninter (trikotaj) kabi mashhur rus brendlari yiliga 60-100 million
dollar aylanmasi bilan o'sdi. Umuman olganda, bugungi kunda
O’zbekistonda 1400 ga yaqin tikuvchilik korxonalari faoliyat yuritadi va
ular asosan moslashuvchan xususiy kompaniyalardir.
Xitoy va O’zbekistonning yengil sanoatini tahlil qilib, yengil sanoat
rivojlanishiga foydali ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni osongina aniqlash
mumkin.
Yaxshi dizayn maktabi
Mavsumiy talab va moda tendentsiyalariga yo'naltirilgan
moslashuvchan ishlab chiqarish; kichik kollektsiyalarga ustunlik berish
bilan.
Katta menejerlarning malakali ishi.
O’zbekiston Respublikasi va MDHning boshqa mamlakatlari
aholisining past to'lov qobiliyatini hisobga olish zarurati, ya'ni 25-50
AQSh dollari.
11

Shunday qilib, biz hali ham Yevropa Ittifoqi davlatlaridan Sharqiy
Yevropaga ishlab chiqarishni o‘tkazish orqali xalqaro hamkorlik
aloqalariga qo‘shilish imkoniyatiga egamiz. Masalan, Germaniya va
Italiya ishlab chiqaruvchilari O’zbekiston yengil sanoatiga faol qiziqish
bildirmoqda. Yaqin atrofda jadal rivojlanayotgan O’zbekiston bozori
joylashgan bo'lib, u erda o'rta sinf doimiy ravishda o'sib bormoqda va
shuning uchun yuqori sifatli kiyim va poyabzalga bo'lgan talab.
O’zbekiston yengil sanoat mahsulotlarining raqobatbardoshligini
ta'minlash uchun quyidagilar zarur:
O’zbekiston bilan taqqoslanadigan qulay iqtisodiy muhitni
yaratish.
Sanoat siyosati sanoat korxonalarini yangilashga va shu
maqsadlar uchun investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan.
Yangi boshqaruv texnologiyalarini o'zlashtirish va sanoatni
biznesni qayta qurishga qiziquvchi boshqaruv kadrlarini tayyorlash .
12

2. Y engil sanoat k orxonalari mahsulot larini ilgari surish
st rat egiy alari.
Har qanday mahsulotni maqsadli bozorga ilgari surish deyarli u
yaratilgan paytdan boshlanadi va yengil sanoat korxonalari
mahsulotlari ham bundan mustasno emas.
Mahsulotni bozorga chiqarishning ikkita asosiy strategiyasi
mavjud: “surish” strategiyasi va “tortib olish” strategiyasi. "Surish" usuli
savdoning "majburiy" usullarini o'z ichiga oladi, maqsadli reklama
ta'siri va vositachilik aloqalarida sotishni rag'batlantirish faoliyati orqali
iste'molchilarga mahsulot yuklaydi. Ushbu mahsulotni ilgari surish
strategiyasidan foydalanganda, ishlab chiqaruvchi kompaniyaning
reklama harakatlari birinchi navbatda ulgurji va chakana sotuvchilarga
qaratilgan. Ular uchun maxsus takliflar ishlab chiqilmoqda, tovarlarni
xarid qilishda imtiyozli rejim yaratilmoqda. Shunday qilib, reklama
usullari va savdo usullarining o'zi takomillashtirilmoqda. Ushbu
strategiyaning maqsadi mahsulot zanjir bo'ylab bozorga "itarib
yuborilganda" tarqatish kanallari ichida bunday munosabatlarni
o'rnatishdan iborat va reklama jarayoni mahsulot yakuniy
iste'molchiga yetguncha doimiy ravishda davom etadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, reklama faoliyatining ushbu turi yuqori
xarajat va tor yo'nalish bilan ajralib turadi, chunki u birinchi navbatda
dilerlar va agentlar bilan ishlashni o'z ichiga oladi, bu esa sanoat
reklamasi narxining oshishiga va natijada reklama narxining
pasayishiga olib keladi. iste'molchi reklamasining narxi.
1. “ Push” rek lama st rat egiy asi
13

“Push” strategiyasidan foydalanishga misol sifatida ulgurji va
chakana savdo kompaniyalari uchun yetkazib beriladigan
mahsulotlarga chegirmalarni oshirish, savdo nuqtalarida tovarlarni
(ko‘rgazmalar, yarmarkalar, ko‘rgazmalar) namoyish qilish mumkin.
Ushbu turdagi mahsulotni ilgari surish strategiyasini amalga
oshirishda ikkita asosiy masalani diqqat bilan ko'rib chiqish kerak:
rag'batlantirish tizimiga jalb qilinadigan xodimlarni tayyorlash va
taqdim etilgan chegirmalarning maqbul tizimini ishlab chiqish.
Xodimlar mahsulot haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishi kerak, faol,
do'stona, lekin bezovtalanmasligi kerak. Chegirma tizimi mumkin
bo'lgan uzoq muddatli hamkorlikni hisobga olgan holda ishlab
chiqilgan, shuning uchun siz dastlab juda yuqori chegirma taklif
qilmasligingiz kerak. Bu erda xaridlar hajmi yoki hamkorlik davri
oshgani sayin asta-sekin o'sishga yopishib olish yaxshiroqdir.
"Tartib olish" strategiyasi ommaviy axborot vositalari orqali
yakuniy iste'molchiga qaratilgan faol reklama kampaniyasini anglatadi.
Ikkinchisi reklama xabarini yoki chegirma, kupon yoki maxsus taklif
ko'rinishidagi qo'shimcha rag'batni olgan holda, do'konda mahsulotni
so'raydi va shu bilan o'z egasini ma'lum turdagi modelga buyurtma
berishga undaydi. Shunga ko'ra, teskari zanjir quriladi: chakana
sotuvchi ulgurji sotuvchidan nomga buyurtma beradi, ulgurji sotuvchi
esa mahsulotni ishlab chiqaruvchi kompaniyadan buyurtma qiladi.
2.“ Tart ib olish” rek lama st rat egiy asi
Qoidaga ko'ra, ushbu strategiya modellarni yaratishning oxirgi
bosqichida qo'llaniladi, shuning uchun qabul qilish vaqtida iste'molchi
14

ularga nisbatan u yoki bu munosabatni yaratgan. "Tortish"
strategiyasidan foydalanishga misol sifatida sport poyafzallari va sport
kiyimlarini reklama qilish mumkin. Ushbu turdagi mahsulotni reklama
qilishdan barcha xaridorlar uchun emas, balki professional xaridorlar,
ya'ni keyinchalik sotish uchun tovarlar sotib olganlar uchun
foydalanish tavsiya etiladi. Buning sababi shundaki, yengil sanoat
mahsulotini sotib olmoqchi bo‘lgan oddiy xaridor mahsulot bozorga
kirishini uzoq kutmay, balki raqobatchidan mahsulot sotib oladi .
Yengil sanoat mahsulotlarini ilgari surishning eng muhim CHUST
TEXTILEntlaridan biri bu kommunikatsiya strategiyasidir.
Har qanday yengil sanoat korxonasi marketing
kommunikatsiyalarining murakkab tizimini boshqaradi.
3. Mark et ing k ommunik at siy alari t izimi
Korxonaning o'zi barcha vositachilar, iste'molchilar va turli xil
aloqa auditoriyalari bilan aloqa o'rnatadi. Iste'molchilar bir-birlari va
boshqa aloqa auditoriyalari bilan og'zaki nutq va mish-mishlar shaklida
og'zaki muloqotda bo'lishadi.
Va shu bilan birga, har bir guruh boshqalar bilan aloqada bo'ladi.
Marketing kommunikatsiyalari aralashmasi to'rtta asosiy ta'sir
vositasidan iborat.
Reklama - tan olingan homiy nomidan g'oyalar, modellar yoki
xizmatlarni shaxsiy bo'lmagan tarzda taqdim etish va targ'ib qilishning
har qanday pullik shakli.
Sotishni rag'batlantirish - modelni sotib olish yoki sotishni
rag'batlantirish uchun qisqa muddatli rag'batlantirish.
15

Targ'ibot (ommaviylik) - shaxsiy bo'lmagan va homiy tomonidan
to'lanmaydigan bosma ommaviy axborot vositalarida notijorat muhim
ma'lumotlar yoki radio, televidenie yoki sahnada qulay taqdimot orqali
modelga yoki butun mahsulot assortimentiga talabni rag'batlantirish.
Shaxsiy savdo - bu savdoni amalga oshirish uchun bir yoki bir
nechta potentsial xaridorlar bilan suhbat davomida modellarning
og'zaki taqdimoti.
Marketing menejeri aloqa qanday ishlashini tushunishi kerak.
Ushbu jarayon to'qqizta tarkibiy CHUST TEXTILEntni o'z ichiga
oladi.
Birinchi ikkita CHUST TEXTILEnt aloqaning asosiy
ishtirokchilaridir, ya'ni. jo'natuvchi va qabul qiluvchi. Keyingi ikkitasi
aloqaning asosiy vositalari, ya'ni ma'lumot aylanishi va tarqatish
vositalaridir. To'rt CHUST TEXTILEnt asosiy funktsional komponentlar:
kodlash, dekodlash, javob va fikr bildirish. Oxirgi CHUST TEXTILEnt
tasodifiy aralashuvdir.
Yuboruvchilar qaysi auditoriyaga murojaat qilishni va qanday
javob olishni xohlashlarini bilishlari kerak. Ular maqsadli auditoriya
odatda foydalanadigan maxsus dekodlash jarayonini hisobga olgan
holda xabarlarni mohirona kodlay olishlari kerak. Ular maqsadli
auditoriyaga yetib boradigan ma'lumotlarni tarqatishning samarali
vositalari orqali xabarlarni etkazishlari kerak. Ular o'zlarining
tinglovchilari o'zlarining xabarlariga qanday munosabatda bo'lishlarini
bilish uchun fikr-mulohaza kanallarini yaratishlari kerak.
16

Marketing kommunikatori quyidagilarni bajarishi kerak: maqsadli
auditoriyani aniqlash, kerakli javobni aniqlash, murojaatni tanlash,
axborotni tarqatish vositasini tanlash, murojaat manbasini tavsiflovchi
xususiyatlarni tanlash, qayta aloqa kanallari orqali keladigan
ma'lumotlarni to'plash .
3. Y armark alar v a k o'rgazmalar engil sanoat k orxonalari
mahsulot larini bozorga olib chiqish Element i sifat ida.
Ulgurji yarmarkalar va ko'rgazmalar mahsulotni maqsadli
bozorga ilgari surish vazifasini ham bajarishi mumkin, bu ma'lum bir
joyda, ma'lum bir vaqtda va ma'lum bir davrda tashkil etilgan davriy
faoliyat ko'rsatadigan bozor sifatida qaralishi mumkin. Ular
sotuvchilarga o'z tovarlarini taqdim etish va raqobatchilarning
mahsulotlari bilan tanishish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi,
xaridorlar uchun esa - muayyan mahsulot bozori va uni sotib olish
shartlari haqida.
Ulgurji yarmarkalarning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
. ulgurji va chakana sotuvchilarning mijozlar talabini qondirish
uchun tovarlarni sotib olish imkoniyati;
. mahsulot yetkazib berish va yetkazib berish bo‘yicha
shartnomalar tuzish bo‘yicha iqtisodiy munosabatlarni shakllantirish,
shuningdek, ishbilarmonlik aloqalarini rag‘batlantirish;
. muayyan tovarlarga bo'lgan talab va taklifni o'rganish va bozor
sharoitlarini o'rganish;
17

. mahsulot sifatini oshirish, ularning assortimentini kengaytirish
va mahsulotning yangi, eng progressiv turlarini ishlab chiqarishga joriy
etishga iste’molchilarning ta’sirini kuchaytirish;
. reklama tadbirlari orqali bozorga yangi mahsulotlarni ilgari
surish, mijozlarni mahsulotlarning prototiplari bilan tanishtirish va
potentsial talabni aniqlash.
Yarmarkalar tabiati va maqsadiga ko'ra farqlanadi. Ishning
davomiyligiga qarab, ular doimiy yoki davriy bo'lishi mumkin. Ikkinchisi
ma'lum bir chastota bilan, taxminan bir vaqtning o'zida tartibga
solinadi.
Hududiyligiga koʻra xalqaro, respublika, mintaqaviy va
mintaqalararo yarmarkalar ajratiladi. Xalqaro yarmarkalarda mahalliy
ishlab chiqaruvchilar va ulgurji sotuvchilar bilan bir qatorda xorijiy
kompaniyalar ham ishtirok etishlari mumkin. Mahalliy ishlab
chiqaruvchilar va ulgurji korxonalar respublika yarmarkalarida ishtirok
etib, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni taklif etmoqda.
Mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan mintaqaviy va mintaqalararo
yarmarkalarda odatda mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tovarlari
taklif etiladi.
Yarmarkaning muvaffaqiyatli ishlashi uchun transport, reklama-
axborot, texnik, huquqiy, tibbiy, moliyaviy, xavfsizlik kabi komissiyalar
va xizmatlar tashkil etilgan. Yarmarka tashkilotchilari tomonidan
ishtirokchilarga taqdim etilayotgan xizmatlar doirasiga qarab, boshqa
xizmatlar ham yaratilishi mumkin. Xususan, yarmarka davomida eng
18

yaxshi tovar namunalarini aniqlashga qaratilgan tanlovlar o‘tkazish
rejalashtirilgan bo‘lsa, tanlov komissiyasi tuziladi.
Yarmarkaga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish jarayoni ancha
murakkab va katta vaqtni talab qiladi. Bunday holda, uchta bosqichni
ajratish mumkin: tayyorgarlik; yarmarkani bevosita o'tkazish; xulosa
qilish.
Yarmarkaga tayyorgarlik bosqichi barcha tashkiliy masalalarni hal
etishga qaratilgan. Avvalo, ushbu bosqichda: yarmarkani o'tkazishning
aniq sanalari belgilanadi, shuningdek, uning maqsad va vazifalari
belgilanadi; adolatli qo'mita tuziladi va uning a'zolari o'rtasida vazifalar
taqsimlanadi; Mavjud ma'lumotlar bazasiga asoslanib, mumkin bo'lgan
ishtirokchilar doirasi aniqlanadi. Yarmarka qo‘mitasi axborot
xabarlarini ishlab chiqadi va barcha manfaatdor korxona va
tashkilotlarga yuboradi. Bu xabarlarda odatda vaqt va mavzu,
roʻyxatdan oʻtish toʻlovi, yarmarkaning butun davri uchun joy ijarasi
narxi, yarmarka ishtirokchisi haqidagi maʼlumotlarni rasmiy
kataloglarga kiritish narxi koʻrsatiladi. Tayyorgarlik bosqichida
daromadlar va xarajatlarning kengaytirilgan smetasi ham ishlab
chiqiladi. Tayyorgarlik bosqichining muhim jihati bo'lajak yarmarkani
reklama qilishdir, chunki uning muvaffaqiyati ko'p jihatdan bunga
bog'liq. Ushbu bosqichning oxirgi bosqichida ko'rgazma
maydonchalari, aloqa va omborxonalar tayyorlanadi, ko'rgazmalar
o'rnatiladi va eksponatlar joylashtiriladi.
19

Yarmarkaning har qanday potentsial ishtirokchisi unda ishtirok
etish maqsadga muvofiqligi to'g'risida qaror qabul qilishdan oldin
quyidagi savollarga javob olishi kerak:
yarmarka hududiy yoki mintaqalararo xususiyatga egami va
qancha potentsial xaridorlar kutilmoqda;
xorijiy kompaniyalar vakillarining ishtiroki kutilmoqda;
yarmarka ishtirokchisi o'z tovarini munosib tarzda taqdim etish
imkoniyatiga egami;
Yarmarka ishtirokchilari manzillari va ular taklif etayotgan
mahsulotlar haqidagi ma’lumotlar aks ettirilgan katalogini tayyorlash
rejalashtirilganmi?
Keyingi bosqichning maqsadi yarmarkani haqiqiy o'tkazishdir.
Ushbu bosqichda eng muhim vazifalarni aniqlash mumkin:
ishtirokchilarni ro'yxatga olish va ularni mehmonxonalarda
joylashtirish; transport, aloqa va umumiy ovqatlanish vositalari bilan
ta'minlash; yarmarkada o'tkaziladigan barcha tadbirlar haqida reklama
va ma'lumotlar; bitimlar tuzilishini ta'minlash va yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan kelishmovchiliklarni hal qilish.
Yarmarkada ishtirok etayotgan ishlab chiqarish va savdo
korxonalari o‘z mahsulotlariga bo‘lgan talabni o‘rganish uchun barcha
imkoniyatlardan to‘liq foydalanishi zarur. Buning uchun ular doimiy
ravishda stendga tashrif buyuruvchilarni tekshirishlari kerak. Og'zaki
yoki qisqa standart anketalar yordamida o'tkazilishi mumkin bo'lgan
ushbu so'rov davomida xaridorlarning mahsulot haqidagi fikrlari,
sifatini yanada oshirish va assortimentini kengaytirishga qaratilgan
20

istaklariga oydinlik kiritiladi. Raqobatchilarning xatti-harakatlarini
kuzatish muhimdir.
Yarmarka yakunlarini sarhisob qilish uning ishining yakuniy
bosqichi hisoblanadi. Tashkiliy qo‘mita tomonidan o‘tgan yarmarka
bo‘yicha dalolatnoma tuzilib, uning asosiy kamchiliklari aniqlanib,
barcha ijobiy tomonlariga alohida urg‘u beriladi. Shu asosda
takomillashtirish bo‘yichatakliflar ishlab chiqilib, ulardan navbatdagi
yarmarkalarni tayyorlash va o‘tkazishda foydalanish zarur. Moliyaviy
natijalar ham umumlashtiriladi.
Yarmarka natijalari ham uning ishtirokchilari tomonidan sarhisob
qilinadi. Shu maqsadda tashrif buyuruvchilar bilan bevosita aloqada
bo'lgan stend xodimlari yozma hisobot tayyorlaydilar, unda potentsial
xaridorlarning tovarlar assortimenti va sifati bo'yicha barcha istaklari,
shuningdek, muvaffaqiyatli ishlashga xalaqit beradigan va qabul
qilinmasligi kerak bo'lgan barcha narsalar aks ettiriladi. keyingi
yarmarkalar davomida joy. Yarmarkada ishtirok etishning iqtisodiy
samarasini oddiygina hisoblab chiqish kifoya.
So'nggi yillarda asosiy fan va texnika yutuqlarini ko'rsatishga
qaratilgan ko'rsatuvlar va dizayn maktabi tobora keng tarqalmoqda.
Ushbu ko'rgazmalarda ko'rgazmaga qo'yilgan namunalar asosida
tijorat operatsiyalarini amalga oshirish mumkin. Bunday displeylar
qisqa muddatli yoki uzoq muddatli, shuningdek, mobil va statsionar
bo'lishi mumkin. R.Krandell keltirgan ko'rgazma tadqiqotlari markazi
ma'lumotlariga ko'ra, ko'rgazmada sotib olingan tovarlar bo'yicha
21

mijoz bilan bitim tuzish xarajatlari oddiy ish sharoitida buyurtma olish
uchun zarur bo'lgan xarajatlardan 62% ga past.
22

4. “ CHUST TEX TILE” MCHJ da y engil sanoat mahsulot larini ilgari
surish xususiy at lari .
" CHUST TEX TILE" MCHJ mahsulot larini ilgari surishning
t ashk iliy -iqt isodiy xususiy at lari " CHUST TEXTILE" MCHJ nomidagi
tikuvchilik fabrikasi negizida tashkil etilgan. Korxona 2000 yilda tashkil
etilgan. 2001 yildan beri jamoa mulkchilik shaklida ishlagan xodimlar
sof foyda hisobiga davlat mulkidagi barcha ulushni sotib oldilar .
Bugungi kunda "CHUST TEXTILE" MCHJ O’zbekiston
Respublikasidagi eng yirik tashqi kiyim ishlab chiqaruvchisi xisblanadi.
Korxona ustaviga muvofiq, "CHUST TEXTILE" MCHJ faoliyatining
asosiy yo'nalishlari:
 iste'mol tovarlari ishlab chiqarish;
 iste'mol tovarlarining ulgurji va chakana savdosi;
 chet el valyutasiga ulgurji savdo;
 korporativ savdoni tashkil etish.
Ishlab chiqarish hajmi yiliga 638-627 ming donani tashkil etsa,
yiliga 288-340 ming dona eksport qilinadi. Mahsulotlar assortimenti
ancha keng va xilma-xildir.
“ CHUST TEX TILE" MCHJ da ishlab chiqarilgan mahsulot larning
t ark ibi, ming dona
Ism 2022 yil 2023 yil Burilish
mutlaq qarindosh,
%
1 2 3 4 5
1. Palto, kalta palto 457 383 - 74,0 - 16, 19
2. Kurtkalar 84 86 2.0 + 2.38
3. Kurtkalar 24 33 9.0 + 37.50
23

4. Shimlar 27 58 31.0 + 114,81
5. Liboslar 5 4 - 1,0 - 20.00
6. Yubkalar 28 48 20.0 + 71,43
7. Yomg'irli paltolar 8 2 - 6,0 - 75.00
8. Kostyumlar 0 0 0,0 0
9. Bluzkalar 3 10 7.0 + 233.33
10. Boshqalar 2 3 1.0 + 50.00
Assortiment bo'yicha jami 638 627 98.3 - 1,72
1-jadvaldan ko'rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi umuman olganda
1,72% ga kamaydi, bu korxona faoliyatidagi ko'plab salbiy omillar (aholining
to'lov qobiliyatining pastligi, yuqori bojxona to'lovlari va boshqalar) bilan bog'liq.
Biroq kurtka, kurtka, shim, yubka, bluzka va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish
ko‘paydi.
Nomi 2022 yil 2023 yil Mutlaq nisbiy og'ish, % 123451. Palto, kalta
palto 457383 - 74,0 - 16, 192. Kurtkalar 84862,0+ 2,383.
Kurtkalar24339.0+ 37.504. Shimlar275831,0+ 114,815. Liboslar54 - 1,0 -
20,006. Yubkalar284820.0+ 71.437. Yomg'irli paltolar82 - 6,0 - 75,008.
Kostyumlar 000 009. Bluzkalar3107.0+ 233.3310. Boshqa231,0+
50,00Jami assortiment 63862798,3 - 1,72Bundan ko'rinib turibdiki,
ishlab chiqarish hajmi umuman olganda 1,72% ga kamaydi, bu
korxona faoliyatidagi ko'plab salbiy omillar (aholining to'lov
qobiliyatining pastligi, yuqori bojxona to'lovlari va boshqalar) bilan
bog'liq.
Biroq kurtka, kurtka, shim, yubka, bluzka va boshqa mahsulotlar
ishlab chiqarish ko‘paydi.
Tikuvchilik fabrikasi 2000-yilda qurilganiga qaramay, ayni paytda
u eng so‘nggi texnologiyalar bilan jihozlangan. Korxonaning
24

zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlanishi moda talablariga javob
beradigan yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini
bermoqda. Kompaniyada yangi zamonaviy kiyim modellarini
yaratuvchi dizaynerlar, modelyerlar va rassomlarning katta jamoasi
ishlaydi.
Bugungi kunda "CHUST TEXTILE" MCHJ O’zbekiston
Respublikasida ayollar kiyimlarini ishlab chiqaruvchi etakchi
korxonalardan biri hisoblanadi. Fabrikaning an'anaviy faoliyati ayollar
kiyimlarini ishlab chiqarish edi. Korxona so‘nggi yillarda erkaklar
paltolari va kalta paltolar ishlab chiqarishni o‘zlashtirib, yozgi
assortimentni yangi turdagi mahsulotlar – shortilar, shimlar, sarafanlar
bilan diversifikatsiya qildi. Kiyim-kechak ishlab chiqarishda yuqori
texnologiyali uskunalardan foydalaniladi, bu esa kuniga 3500
donagacha mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Yillik ishlab
chiqarish hajmi mahsulotlarning assortimenti va mehnat zichligiga
qarab 650 - 700 ming dona tikuvchilik buyumlarini tashkil etadi.
Har yili olib borilayotgan marketing tadqiqotlari va ulgurji
yarmarkalar natijalari asosida “CHUST TEXTILE” MCHJ o‘z mijozlariga
mavsumiy kuz-qish va bahor-yozgi mavsumiy liboslar kolleksiyalarini
taklif etadi, ularda uch yo‘nalishda 200-250 ta model mavjud:
mahsulotlarni o‘z ichiga olgan klassik CHUST TEXTILE liniyasi. katta
to'liqlik guruhlari uchun "Your Line" yoshlar kiyimlari liniyasi va
erkaklar uchun maxsus kiyim liniyasi "Erkaklar liniyasi", shu jumladan
paltolar, qisqa paltolar va kurtkalar. "CHUST TEXTILE" klassik kiyim
liniyasi 25-45 yoshli ayollar uchun yaratilgan bo'lib, ular o'z uslublarini
25

iloji boricha uyg'unlashtirishga harakat qiladilar, zamonaviy hayot
ritmiga dinamik ravishda mos tushadilar va modaga befarq
bo'lmaydilar.
CHUST TEXTILE doimiy ravishda ishlab chiqarishga kiyim-
kechaklarni modellashtirish va loyihalash sohasida fan va
texnologiyaning eng so'nggi yutuqlarini joriy etadi. Zavodda dizayn
markazi yaratildi, uning mutaxassislari har yili 2 ta mavsumiy to'plamni
ishlab chiqadilar, ularning har biri 200 ga yaqin modellarni o'z ichiga
oladi va assortimentning yillik yangilanishi 80% ga etadi. Korxonaning
dizayn markazi va eksperimental ustaxonasida ASSYST
kompaniyasining asbob-uskunalari yordamida dizaynni ishlab chiqish,
standartlashtirish va masshtabni rejalashtirish amalga oshiriladi.
Kompaniya mijoz materiallaridan ham, qisman o'z
xomashyosidan ham kooperativ asosda ishlash bo'yicha katta tajribaga
ega. Mahsulotlarni loyihalash imkoniyati "CHUST TEXTILE" MCHJ dizayn
markazi tomonidan taqdim etiladi.
Bugungi kunda "CHUST TEXTILE" MCHJ O’zbekiston
Respublikasidagi eng texnik jihozlangan engil sanoat korxonalaridan
biridir. Yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish zavodda doimiy
ravishda yangilanib turadigan yuqori unumli texnologik uskunalarda
amalga oshiriladi. Faqat so'nggi bir necha yil ichida "Kannegiesser"
tipidagi yangi transport tizimi o'rnatildi, "Sussman", "Test", "Veit"
dazmollash va presslash uskunalari yangilandi. 2015 yilda korxonaning
kesish sexida avtomatlashtirilgan kesish tizimi o‘rnatildi.
26

Ushbu uskunaning o'rnatilishi Elemda kesish jarayonini sifat
jihatidan yangi bosqichga ko'tardi, mehnat unumdorligini oshirdi va
tikuvchilik buyumlarini ishlab chiqarishning ushbu bosqichida
sarflanadigan vaqtni sezilarli darajada qisqartirdi. 2017 yildan 2019
yilgacha Korxonada Angliyaning “TAYLOR WOODROW” kompaniyasi
ishtirokida to‘liq texnik qayta jihozlash amalga oshirilib, butun
texnologik jarayon rekonstruksiya qilindi. O'sha yillarda ishlab
chiqarish samaradorligi 25 foizga oshirildi.
Shunga qaramay, bugungi kunda ham zamon bilan hamnafas
bo'lish uchun CHUST TEXTILE har yili texnologik yangilash uchun o'z
mablag'idan 1 million dollardan ortiq mablag' sarflaydi. Mahsulotlarni
ishlab chiqarish jarayonida korxona quyidagi turdagi uskunalardan
foydalanadi:
tayyorgarlik sexida - "SHELTON" firmasining rad etish va o'lchash
dastgohlari, "PAXAR" kompaniyasining maxsus jihozlari, shuningdek,
kesish sexida matolarni polga hisoblashning kompyuterlashtirilgan
jarayoni - "Bullmer" kompaniyasidan stol va taxta majmualarini kesish.
", "INVESTRONIKA" kompaniyasining avtomatlashtirilgan kesish tizimi,
KANNEGIESSER kompaniyasining dublyaj mashinasi, naqshli matolarni
kesish uchun igna stoli
tikuvchilik sexlarida - "PFAFF" kompaniyasining universal
uskunalari, "RIMOLDI", "STROBEL", " DÜRKOPP ", "AMF", "YUKI",
"PEGASSUS" firmalarining maxsus dastgohlari, korxonalarning nam
issiqlik bilan ishlov berish uskunalari. "Veyt", "Sussman", "Test",
"Xoffman".
27

2020 yildan boshlab zavodda texnologik oqimlarni ajratish
jarayoni amalga oshirilmoqda, bu esa kichikroq partiyalarda mahsulot
ishlab chiqarish, shuningdek, ishlab chiqarishni bir assortimentdan
boshqasiga moslashuvchan tarzda qayta tashkil etish imkonini beradi.
Bugungi kunda mahsulotning ko'plab partiyalari 300 donagacha
tikilgan.
"CHUST TEXTILE" MCHJ mahsulotlarining yuqori darajasi
quyidagilar tomonidan qo'llab-quvvatlanadi:
 mahsulotlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarishning eng zamonaviy
texnologiyalarini joriy etish;
 ishlab chiqarish jarayonini ilmiy tashkil etish;
 barcha darajadagi kadrlarni tayyorlash;
 kiyimlarni loyihalash va tikish bo'yicha eng yaxshi jahon tajribasi
haqida ma'lumot olish va tahlil qilish.
CHUST TEXTILE bilan hamkorlik qilish orqali siz quyidagilarni
olasiz:
 moliyaviy barqaror kompaniya: investorlar va davlat oldidagi qarz
nolga teng
 davlat mulki yo'q: aktsiyalarning 100% kompaniya xodimlariga
tegishli
 Evropaning markazida joylashganligi, etkazib berish vaqtini va
narxini minimal darajada kamaytirish imkonini beradi
 kuniga 3000 donagacha ishlab chiqarish
 tez va mukammal namuna yetkazib berish jarayoni
 arzon ishchi kuchi va xizmatlarning to'liq spektri
28

va har yili:
 model oralig'ining yangilanishi
 mavsumiy kolleksiyalar (har biri 150 tagacha)
 million dollar doimiy modernizatsiya qilish uchun sarflanadi
zamonaviy uskunalar:
"Assyst" kompyuter dizayn tizimi va sinov materiallari
laboratoriyasi
Ishlab chiqarish liniyalari uchun uskunalar: "Pfaff", "Yuky",
"Kannegiesser", "Sussman", "Durkopp", "AFD-incorporated", "Shelton",
"Veit"
Korxonada sifat menejmenti tizimi STB ISO 9001 standartiga mos
keladi.
Maqsadli bozorga chiqish t urlari va usullari.
"CHUST TEXTILE" MCHJ o'z mahsulotlarining raqobatbardoshligini
oshirish uchun reklama vositalari, materiallar va tadbirlardan
foydalanadi. Biroq korxonada reklama xizmati mavjud emas, moddiy
resurslar yetishmasligi sababli reklama agentliklari va boshqa tashqi
tashkilotlar bilan aloqa o‘rnatmaydi. Korxonada reklama bilan
marketing bo'limi shug'ullanadi.
Reklama bosma ommaviy axborot vositalarida, tele va
radiokanallarda joylashtiriladi. Televidenieda reklama har olti oyda bir
marta, radiokanallarda va ommaviy axborot vositalarida esa ikki oyda
bir marta yangilanadi. Televidenieda reklama ikki daqiqa, radioda bir
daqiqa, ommaviy axborot vositalarida esa o'ttizta bosma so'zda
reklama beriladi.
29

Yilda bir marta, noyabr oyida Denovda savdo tashkilotlariga
mahsulot sotish uchun yarmarka o'tkaziladi. Shunday qilib, 2022 yil
noyabr oyida biz 2023 yilning birinchi yarmi uchun mahsulot sotdik.
Sotilgan mahsulotlar soniga ko'ra zavod ushbu mahsulotlarni ishlab
chiqarish rejasini tuzadi. Ulgurji yakuniy yarmarkalar viloyat savdo
boshqarmalari va hududiy iste’molchilar uyushmalari ma’lumotlari
asosida aniq savdo korxonalari bilan o‘tkaziladi.
Bundan tashqari, har yili "CHUST TEXTILE" MCHJ o'z
mahsulotlarini xaridorlari o'rtasida lotereyalar o'tkazadi. Sovrinlar
sifatida g'oliblarga "CHUST TEXTILE" MCHJ tomonidan ishlab
chiqarilgan katta miqdordagi har qanday mahsulot, ko'plab kichik
sovg'alar taklif etiladi.
Reklama vositalari sifatida reklama taxtalari, transport va priys-
listlardagi reklamalar, “CHUST TEXTILE” MCHJ firma do‘konlari yonidagi
manekenlar va korxona tomonidan maxsus ishlab chiqilgan bukletlar
ham qo‘llaniladi.
"CHUST TEXTILE" MCHJ Internetda o'z veb-saytiga ega,
kompaniya mahsulotlari haqida ma'lumotni "Yengil sanoat"
ma'lumotnomalarida ham topish mumkin.
Shaxsiy sotuvlar "CHUST TEXTILE" MCHJning kompaniya
do'konlari orqali amalga oshiriladi, shuningdek, mahsulotlarni o'z
xodimlariga ombordan savdo imtiyozlarisiz sotish mumkin. Ammo
shaxsiy savdo korxonaga katta moddiy xarajatlarni talab qilganligi
sababli, maxsus maqsadli auditoriyani izlash yo'q va shaxsiy savdo
faqat maxsus do'konlarda chakana savdo bilan cheklangan.
30

Umuman olganda, korxonada reklama sust rivojlangan.
Kompaniyaning barcha reklama vositalari diqqatni jalb qilmaydi.
Korxonaning aloqa siyosati uchun etarli mablag' yo'q. Reklama
tadbirlarining samaradorligini oshirish uchun, birinchi navbatda,
korxonada ushbu soha mutaxassislari bilan reklama xizmatini yaratish
kerak. Va reklama kampaniyasi uchun etarli mablag' ham juda
muhimdir. Busiz korxona samarali faoliyat yurita olmaydi.
"CHUST TEXTILE" MCHJ ko'rgazma va savdolarda ishtirok etadi va
kompaniya do'konlarida ko'rgazma va savdolar, reklama
kampaniyalari, o'yinlar, lotereyalar o'tkazadi va savdo korxonalariga
yangi modellarni namoyish etadi. Tashqi savdo davriy ravishda amalga
oshiriladi, buning uchun doimiy ravishda tashqi savdo guruhi tashkil
etilgan.
Xaridorlarni "CHUST TEXTILE" MCHJ ishi bilan tanishtirish uchun:
CHUST TEXTILE bilan tarnishing Iyun oyida Namangan
Radiosining (101.6 FM) efirida CHUST TEXTILE korxonasining korporativ
kuni loyihasi doirasida " CHUST TEXTILE bilan tanishing" deb
nomlangan viktorina bo'lib o'tdi .
Viktorinada Namangan, Andijon, va Farg’onadan 200 dan ortiq
kishi ishtirok etdi, lekin faqat beshta eng tezkor va eng aqlli
ishtirokchilar CHUST TEXTILEdan sovg'alar oldi. To'g'ri boshqasi aqlli
bo'lmasa-da, lekin biroz tezroq ishtirokchilar CHUST TEXTILEning tasalli
sovg'alarisiz qolishmadi .
O'yinda ayollar ham, erkaklar ham ishtirok etishdi, bu CHUST
TEXTILE korxonasi mahsulotlariga kuchli jins vakillari tomonidan
31

qiziqish bildiradi. Ijtimoiy va professional nuqtai nazardan,
ishtirokchilarning tarkibi ham juda qiziq. O'zingiz baho bering: g'oliblar
orasida talabalar, ofis xodimlari va juda kam uchraydigan kasb vakili -
zargar bor.
Ba'zida hatto oddiy savollarga javob berish juda qiyin. Ammo
qayerda va qanday qilib chiroyli, nafis, benuqson did va beqiyos uslub
hissi bilan kiyinishingiz mumkin bo'lgan bunday qiyin savolga javob
hayratlanarli darajada oddiy: CHUST TEXTILE . Aynan shu so'z Denov
101.6 FM radiosida CHUST TEXTILE korxonasining korporativ kuni
loyihasi doirasida o'tkazilgan " CHUST TEXTILE bilan tanishing "
viktorinasining asosiy so'ziga aylandi .
Savdo natijalarini tahlil qilish jarayonida cheklangan talabga ega
bo'lgan va sotishdan qoniqarli foyda keltirmaydigan modellar
aniqlanadi. Ushbu modellarning har biri uchun mavjud vaziyatning
sabablari tahlil qilinadi. Ba'zida ma'lum bir modelga qoniqarli talabni
keltirib bo'lmaydi yoki ilgari tan olingan model pasayish bosqichida (u
ma'naviy jihatdan eskirgan, bozorda yangi super moda materiallar
paydo bo'lgan va iste'molchi ulardan tayyorlangan modellarni
xohlaydi). Masalan, yoshlar guruhi uchun uzun paltolar yomon sotiladi.
Vaziyatni tahlil qilib, kompaniya rahbariyati marketing bo'limi bilan
birgalikda ayollar yomg'irlariga e'tibor qaratdi, yoshlar uchun
qisqartirilgan yomg'ir va kurtkalar ishlab chiqdi.
2022 yil yakunlari boʻyicha tahlillar natijasida doʻkonlar faoliyatini
takomillashtirish, uzoqda savdo, doʻkonlarda koʻrgazma va savdolar,
lotereyalar, aksiyalar oʻtkazish, narxlarni pasaytirish, har bir alohida
32

xaridor bilan ishlash, doimiy faoliyat yurituvchi guruh tashkil etish
boʻyicha takliflar kiritildi. chiquvchi savdo uchun.
Brendli do‘konlar faoliyat yuritish amaliyotida iste’molchilar
talabini oshirish va brend do‘konlar faoliyatidan olinadigan foydani
oshirish maqsadida reklama o‘yinlari, lotereyalar, “Eng yaxshi xaridor”
tanlovi o‘tkaziladi.
CHUST TEXTILEDenov kompaniyasining beshta do'konida o'z
mahsulotlarining keng assortimentini taklif etadi. Belomorskaya
ko'chasidagi do'kon yaqinda - o'tgan yilning noyabr oyida ochilgan. U
Komarovskiy bozori hududida joylashgan. Bundan tashqari, CHUST
TEXTILEdan yuqori sifatli kiyimlarni Denovdagi har qanday yirik
do'konda xarid qilish mumkin. Tovarlarni maqsadli bozorga olib
chiqish siyosatida korxona quyidagilarga e'tibor qaratadi:
a) davriy reklama (sanoat nashrlariga e'tibor qaratgan holda);
b) ixtisoslashtirilgan ko'rgazmalarda ishtirok etish (eng istiqbolli
mintaqa va ishtirokchilarning vakilligi asosida ko'rgazmalarni tanlash
mezonlari);
v) narx siyosatini shakllantirishda ishtirok etish (narxlar darajasi);
d) sotishni shakllantirish bo'yicha ishlarni kuchaytirish;
e) iste'molchilar bilan shaxsiy aloqalar (hududlarga tashrif
buyurish, "teskari aloqa" o'rnatish);
f) yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqish bo'yicha takliflar
tayyorlash;
g) mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha
tavsiyalar.
33

2017 yilda kompaniya assortimenti yangi mahsulot - cho'zilgan
charmdan tikilgan yomg'ir bilan to'ldirildi va shuning uchun marketing
bo'limi xodimlari yangi reklama ishlab chiqdilar: "STRETCH LATHER”dan
tikilgan paltolar mavsum uchun yangi. Stretch charm - elastik.
poliuretan qoplamali mato. Bu mato 2 qatlamdan iborat bo'lib,
foydalanishda qulaylik va shamol va namlikdan himoya qiladi. Mato
kam siqiladi va bardoshlidir.
Kompaniya xodimlari talabga ega modellarni aniqlash uchun
doimiy ravishda do'kon merchandayzerlari orasida so'rovlar
o'tkazadilar. So'nggi so'rov davomida do'konlar quyidagi ma'lumotlarni
taqdim etdi:
ayollar yomg'ir paltolari: savdo tashkilotlari M 40401, 40501,
40601, 40701, 4250, 40101 modellarini eng mashhurlari sifatida qayd
etdilar; takliflar kiritildi - modelni olib tashlash - M 40301, o'rta yoshli
ayollar uchun yomg'ir paltolarining yangi modellarini yakunlash;
ayollar kurtkalari izolyatsiyalanmagan: eng ko'p yoqqan modellar
M 40408, M45308, 45508, 45808, 46508; takliflar kiritildi -
o'rta yoshdagi va yoshlar uchun izolyatsiyalanmagan
kurtkalarning yangi modellarini yakunlash;
takliflar berildi - modellarni ishlab chiqish - ayollar ko'ylagi
"ko'rpali" va yoshlar uchun model;
ayollarning izolyatsiyalangan kurtkalari: markali model 40308;
takliflar kiritildi - modaning zamonaviy yo'nalishini hisobga olgan
holda yoshlar va o'rta yoshli ayollar uchun yangi modellarni ishlab
chiqish;
34

Xalqaro keksalar kuni munosabati bilan kompaniya rahbariyati
ayrim turdagi mahsulotlar narxini pasaytirishga qaror qildi.
2 - jadval - 18.06.2023 holatiga ko'ra arzonlashtirilgan narxlardagi kiyim -
kechaklar ro'yxati Xalqaro keksalar kuni uchun
Assortiment nomi Model QQSsiz
narxlar
Ayol ko'ylagi 10425 22250
Ayol ko'ylagi 10615 24250
Ayollar kostyumi 11018 32000
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 13007 81000
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 0604-00 104800
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 0614 - 00 112000
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 12010-
000 117800
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 21109 75000
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 20509 86000
Ayollar uchun izolyatsiyalangan ko'ylagi 26104 165 000
Erkaklar kurtkasi 10413 58300
Erkaklar kurtkasi 10513 60020
Erkaklar kurtkasi 10613 41200
Ayollar paltosi 10901 68500
Ayollar paltosi 11201 54800
Ayollar paltosi 12901 54750
Erkaklar uchun izolyatsiyalangan kalta palto 20106 900000
2022 yilda kompaniya reklamani rivojlantirishga 207834dollar, 2023yilda
esa 1-chorak uchun 83071 dollar sarfladi. 2023 yil oxiriga qadar reklama uchun
206729 dollar sarflash rejalashtirilgan edi. Shunday qilib, jami 2023 yilda
35

kompaniya reklama uchun 289 800dolllar sarfladi, bu 81966 dollarni tashkil etadi.
2022 yilga nisbatan ko'proq.
X ulosa
Respublikamizda to‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini yanada
rivojlantirish uchun zaruriy huquqiy baza va qulay sharoitlar
shakllantirilgan va ishlab chiqarish hajmini oshirish imkonini beruvchi
qo‘shimcha mablag‘lar jalb etish, ishlab chiqarish jarayonini
diversifikatsiya qilishga katta e’tibor qaratilgan. Yengil sanoat
korxonalarida sifatni boshqarish mexanizmini takomillashtirish,
xususan, tarmoq korxonalarida «Sifatni boshqarish va monitoring
qilish» bo‘yicha Ishchi guruhning tarkibi va vazifalarini takomillashtirish
borasida ishlar olib borilmoqda.
Sifatni yaxshilashga urinishlar import qilinadigan, ilg'or
uskunalarni sotib olishga asoslangan bo'lishi mumkin. Bu nafaqat
sifatni yaxshilash, balki mahsulotlar tarkibini o'zgartirish, shuningdek,
kichik ishlab chiqarish foydasiga bir xil turdagi mahsulotlarni ko'p
miqdorda ishlab chiqarishdan voz kechish imkonini beradi. Bunday
holda, kompaniya o'z assortimentini bozor tendentsiyalariga mos
ravishda moslashtira oladi. Biroq, hukumatning import bojxona
to'lovlarini kamaytirish to'g'risidagi qaroriga qaramay, import
qilinadigan uskunalar O’zbekiston korxonalari uchun juda qimmat
bo'lib qolmoqda. Yagona variant – chet el kapitalini jalb qilgan holda
qo‘shma korxonalar tashkil etish yo‘li bilan asosiy vositalarni sotib
olish, bu ham muammoli: yengil sanoat xorijiy kapital uchun jozibador
soha emas, uning investitsiyalari vaqti-vaqti bilan.
36

Raqobatbardoshlikni oshirishning eng muhim sharti ham
zamonaviy texnologiyalarni egallashdir.
Bundan tashqari, xom ashyo va materiallarni tanlashga ham
ehtiyotkorlik bilan yondashish kerak. Import qilingan xomashyodan
mahalliy xomashyo foydasiga qisman voz kechish (xususan,
to'qimachilik sanoatida) xarajatlarni kamaytiradi va shuning uchun
ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi.Va shunga qaramay, yanada
rivojlantirish uchun ma'lum imkoniyatlarga qaramay, engil sanoat
mintaqadagi eng muammoli tarmoqlardan biri bo'lib qolmoqda. Bir
tomondan, hozirgi vaqtda sanoat korxonalarining normal faoliyatiga
shunday jiddiy omillar to'sqinlik qilmoqdaki, buni davlat va mintaqaviy
hokimiyat organlarining yordamisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.
Mahsulotni ilgari surish taktikasisiz (reklama, yarmarkalar,
to'g'ridan-to'g'ri marketing va boshqalar) birorta ham kompaniya
omon qolmaydi. Hozir sayyoramiz aholisi ko'payib borayotgani sababli
sotuvchilar ham, xaridorlar ham ko'payib bormoqda va ishlab
chiqaruvchilar va iste'molchilarning bir-birini topishi tobora
qiyinlashmoqda. Aynan shu vazifani osonlashtirish uchun ko'tarilish
taktikasi xizmat qiladi.
Yuqoridagi tadqiqotlardan quyidagi tavsiyalarni berish mumkin:
korxona tashqi bozorlarga chiqishning yangi yo'llarini topishi, yangi
sotish yo'llarini izlashi, iste'molchi korxonalar uchun yanada jozibador
bo'lgan mahsulotlar ishlab chiqarishi, bozordagi o'z o'rnini
raqobatchilarga nisbatan baholashi kerak. o‘z mahsulotlarining
raqobatbardoshligini oshirish, tikuvchilik mahsulotlari uchun yuqori
37

sifatli xomashyodan foydalanish, iloji bo‘lsa, buyurtmachi tomonidan
taqdim etilgan xomashyo asosida buyurtma beruvchi xorijiy
kompaniyalar bilan hamkorlikni davom ettirish, yangi yetkazib
beruvchi va vositachilarni izlash, ularni ishlab chiqarishga yo‘naltirish.
nafaqat foyda olish, balki iste'molchilarning ehtiyojlarini qondirish
uchun ham.
Korxona mahsulot eksportini ko‘paytirish uchun birinchi
navbatda qo‘shma korxonalar tashkil etishi, yangi yetkazib
beruvchilarni jalb qilishi kerak. Buning uchun esa mahsulotlar
assortimentini diversifikatsiya qilish kerak. So'nggi uch yil ichida
kompaniyaning assortimenti deyarli yangilanmagan, faqat
mahsulotlarning alohida qismlari o'zgargan. Va biz raqobatchilarning
mahsulotlaridan farq qiladigan bir nechta mutlaqo yangi mahsulot
modellarini chiqarishimiz kerak. Bunday holda, nafaqat ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik xususiyatlarni hisobga olgan holda iste'molchi
tipologiyasidan, balki empirik tipologiyadan ham foydalanish kerak,
ya'ni modaistlar, konservatorlar, pragmatistlar, estetikalar,
maksimalistlar va mustaqillarni iste'molchilaringizdan farqlash uchun. .
Mahsulotlar sifatli, zamonaviy, ishonchli, ishlatish uchun qulay, rang-
barang bo‘lishi kerak. Kichik partiyalarda mahsulot ishlab chiqarish va
alohida mahsulot guruhlari uchun ulgurji savdo tarmog'ini yaratish
kerak. Tashqi bozorlarda mahsulot sotish hajmini oshirish uchun turli
reklama vositalaridan, xususan, reklama xabarlaridan foydalanish
zarur.
38

Bugungi kunda yengil sanoat tarmoqlari jadal rivojlanib
bormoqda. Bu tarmoqlarda xususiy sektorning tashabbuslari va yangi
loyihalarini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha barcha choralar ko‘rilmoqda.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences .Yengil sanoatni yanada rivojlantirish va tayyor mahsulotlar
ishlab chiqarishni rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida
O‘zbekiston prezidentining qarori qabul qilindi.
Qaror bilan: xomashyoni chuqur qayta ishlash asosida bozor
talablaridan kelib chiqqan holda yuqori qo‘shilgan qiymatga ega
to‘qimachilik, tikuv-trikotaj, charm-poyabzal va mo‘ynachilik
mahsulotlari ishlab chiqarish va eksport qilishning 2020-2025 yillarga
mo‘ljallangan maqsadli parametrlari;
Qarorda belgilanishicha, “O‘zpaxtasanoat” AJ tomonidan 2021-
2023 yillar hosilidan paxta tolasini mahalliy to‘qimachilik korxonalariga
birja savdolarida milliy valutaga sotish mahsulot yuklab jo‘natilgan
kundan 90 kun mobaynida yakuniy hisob-kitob qilgan holda 35 foiz
oldindan to‘lov asosida amalga oshiriladi.
39

Foy dalanilgan adabiy ot lar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 16 sentyabrdagi
“Yengil sanoatni yanada rivojlantirish va tayyor mahsulotlar ishlab
chiqarishni rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PQ-4453
sonli Qarori.
2. Uzbekiston Prezidentining 2017 yil 14 dekabr-dagi «Tukimachilik va
tikuv-trikotaj sanoatini jadal rivojlantirish chora-tadbirlari tug‘risida»
gi PF-5285-son farmoni.
3. Boltaboyev M.R. To‘qimachilik sanoatida marketing strategiyasi.
Monografiya. – T.: Fan, 2004. - 224 b.
4. Grigoryev A. Marketing: yoki zarur qadamlar. // Korxonani
boshqarish. – T.: 2019. - №3. -21-22-betlar.
5. “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi va uning tizimidagi
korxonalarning 2018- 2020 yillar uchun statistik ma’lumotlari.
Shog`iyosov T. Komrleks iqtisodiy tahlil. Darslik. –T.: Fan va texnolo–
giya, 2012. – 280b.
6. Yusupov S.Sh. Kuchli raqobat sharoitida to‘qimachilik korxonalari
rivojlantirish strategiyasining asosiy yo‘nalishlari: Monografiya. – T.:
Fan va texnologiya, 2014. – 274 b.
7. A.V. Vahobov, A.T. Ibrohimov, N.F. Ishonqulov "Moliyaviy va boshqaruv
tahlili" - Toshkent, 2019 yil.
8. Pardayev A.X.,Pardayev B.X. "Boshqaruv hisobi" - Toshkent, 2018 yil.
9.Jo'raev N., Xolbekov R., Abduvaxidov F., Ilxomov I. "Buxgalteriya xisobi,
iqtisodiy tahlil va audit" Darslik. -Toshkent, 2021 yil.
40

Int ernet say t lari
1. http://www.press-service.uz
2. www.gov.uz
3. www.gki.uz
4. www.wikipedia.uz
5. Stat.uz
42

Sotib olish