Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	4.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Biotexnologiya

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Yengil sanoat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash

Sotib olish

KIRISH
Respublikamiz iqtisodiyotining rivojlanishidagi ustuvor yo'nalishlardan biri —
to'qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarini yetarli darajada sifatli ishlab chiqarish, xalq
ehtiyojini qondirish va uni eksport qilishdan iborat. Bu mas'iiliyatli vazifani bajarishda
materialshunoslik fanining ahamiyati katta.
Muhandis materialshunoslar to'qim achilik va yengil sanoatda ishlatiladigan xom
ashyolar, olingan yarim va tayyor mahsulotlarning tuzilishini, xususiyatlarini ilmiy asosda
tahlil qilib, muhandis-texnologlarga ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etishga va
sifatli mahsulot olishga bevosita yordam beradilar. Materialshunoslik sohasidagi
mutaxassislar xom ashyo va mahsulot nuqsonlarini faqatgina qayd etmasdan, balki sifatni
boshqarish bo'yicha ham faol qatnashib, bo'lajak nuqsonlarning qanday hosil bo'lishini
oldindan aytib berishlari mumkin.
Mahsulot sifatini oshirish dolzarb muammolardan bo'lib, u ko'p omillarga, shu
jumladan mashinalarning ish holatiga, ishni tashkil etishga, xom ashyoning sifatiga,
ishchilarning kasb mahoratiga, xom ashyo, yarim va tayyor mahsulotlarning sifatini
nazorat qilishda mutaxassislarning bilimdonligi va malakasiga, sinov o'tkazuvchi qurol va
asbob-uskunalarning zamonaviyligiga va hokazolarga bog'liq. Mahsulot sifatini oshirish
uchun ishlab chiqarish tizimining hamma bo'g'inlarida ishni sifatli tashkil etish kerak.
Shu bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalarini ishlab chiqarishga tatbiq
etish, mahsulot sifat ko'rsatkichlarini aniqlashda zamonaviy asbob-uskunalardan
foydalangan Avtomatlashtirilgan o'lchash siniblikasi tomonidan 1993 yil 28 dekabrida
standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo'yicha qabul qilingan qarorlar
muhim ahamiyatga ega.,
Qabul qilingan qaroriar asosida materialshunoslik fanini To'ldiruvchi quyidagi
yangi fanlar V-540500 yo'nalishidagi hakaiavriar o'quv rejasiga kintilgan;
1. Metrologiya va standartlashtirish.
2. Sertifikatsiyalashtirish va sifatni boshqarish.
Bu fanlardan olingan yetuk bilim bo'lajak mutaxassislar uchun juda zarur va
korxonalarda har tomonlama sifatli mahsulot ishlab chiqarishga garov bo'ladi.
O 'zbekistonda paxta mahsulotlarini standartlash va sertifikatlash «Sifat»
Boshqarmasi va «O‘zpaxtasanoatsotish» uyushmasining «Press-servis» ilmiy-texmka
paxta tolasi va paxta mahsulotlari uchun xalqaro talablarga javob beradigan yangi
standartlar yaratildi.

I BOB.TO`QIMACHILIK MAHSULOTLARI SIFATINI
BAHOLASHDA SINOV USULLARI.
1.1 To`qimachilik mahsulot sifati ko`rsatkichlari haqida
To`qimachilik mahsulotlari sifat ko`rsatkichlari va ularning aniqlash
usullari. Gazlamalarning pishiqligi uning sifatini belgilaydigan eng muhim
ko`rsatkichlardan biridir.
Gazlamaning cho`zilishiga chidamliligi deganda uning yukka chidamliligi
tushuniladi. Ma`lum o`lchamdagi gazlama bo`lagini uzish uchun yetarli minimal
kuch -uzuvchi kuch deyiladi.Gazlamaning uzilishga pishiqligi ularning tola
tarkibiga kalava ip yoki ipning nomeriga, zichligiga o`rilish turiga pardozlash
harakteriga bog`liq.
Sintetik tolalardan to`qilgan gazlamalarning uzilishiga pishiqligi eng yuqori
bo`ladi.Bosim bilan pardozlash gazlamalarning pishiqligini oshiradi.Polotno
o`rilishida to`qilgan gazlamalar pishiq boladi.
Gazlamalarning mustaxkamligini aniqlash. Gazlamalarning uzilishi
GOST 3813-73 standarti bo1yicha amalga oshiriladi.Tikuvchilik
gazlamalarining uzish ishlari ikki yo`nalishida, tanda va arqoq bo`yicha olib
boriladi.Agar uzish vaqtida kelishmovchiliklar paydo bo`lsa, unda qo`shimcha
ravishda sinash ishlari olob boriladi.Aagar uzish vaqtida kelishmovchiliklar paydo
bo`lsa, unda qo`shimcha ravishda sinash ishlari olib boriladi.
Gazlama namunasining va eni vazni va andoza bo`yicha
o`lchanadi. To’qimachilik mahsulotlarining egilishidagi bikirligini aniqlash.
Bikirlik deganda tashki kuchlar ta’sirida buyum shaklining o‘zgarishiga qarshiligi
tushuniladi.
Shaklning o‘zgarishiga bog‘liq ravishda qo‘yilgan deformatsiyalarning
ko‘rinishi bikirlikdagi cho‘zilish, pishitilish, egilish va boshqa xususiyatlari
bo‘yicha farqlanadi.
Egilish qanchalik ko‘p bo‘lsa, gazlamaning bikirligi shunchalik kam
bo‘ladi bu yerda x — qisqichning eni, ya‘ni u 2 sm ga teng. A — nisbiy egilish f0
funksiyasi bo‘lib, u quyidagi formula yordamida topila.
To‘qimachilik gazlamalarining egilishidagi bikirligini aniqlash. Tikuvchilik
gazlamalarining egilishdagi bikirligini GOST 10550-75 standarti bo‘yicha PT-2
asbobi yordamida aniqlanadi. Buning uchun gazlama to‘dasidan namuna tanlanadi.

Boshlang‘ich uzunligi 1670 mm, eni 30 mm bo‘lgan namuna qirqimlari
bichim yordamida tanda va arqoq shartlarga to‘gri kelmagunicha kamaytirib
borilaveradi.
Gazlamaning bejamdorligini aniqlash. Bejamdorlik B-osilgan
gazlamalarning o‘z og‘irligi ostida yumshoq qat- qat buramlarni hosil qiladi.
Gazlamalarning bejamdorligi asosan egilishdagi bikirlikka bog‘likdir.
Gazlamalarning bejamdorligini aniqlashning turli uslublari bor.
Birinchi uslub V.Ya.Evdokimov va A.K.Buhareva uslublaridir.
Sinaladigan gazlamadan 400x200 mm o‘lchamli namuna qirqib olinadi.
Namunaning kalta tomoniga to‘rtta nuqta qo‘yiladi; birinchi nuqta gazlamaning
yon chetidan 25 mm, qolganlari esa 65 mm ichkariga qo‘yiladi. Belgilangan
nuqtalardan igna o‘tkazilib, namunada uchta buram hosil qilinadi.
Gazlamaning barcha yo‘nalishlaridagi bejamdorligini aniqlash uchun diskli
uslub qo‘llaniladi. Gazlamadan doira shaklidagi namuna qirqib olinadi va u
kengrok diametrdagi disk ustiga yopiladi. Shunda gazlama namunasida buramlar
hosil bo‘ladi.
Gazlamaning bejamdorligi ana shu buramlarning soniga va shakliga, disk
yuqoridan yoritilganda gazlama tushiradigan izning yuzasiga qarab aniqlanadi.
Bejamdorlik koeffitsienti —namuna yuzasi bilan izining yuzasi orasidagi farqning
namuna yuzasiga nisbati bilan ifodalanadi.O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
2015 yildagi 19-oktyabr 298-sonli Qarori, hamda «O`zstandart» agentligining
2015 yil 23-oktyabrdagi 574-sonli buyrug’i ijrosini ta`minlash maqsadida,
«O`zstandart» agentligi tomonidan tasdiqlangan «Tarmoq-Jadvali»ga muvofiq,
Namangan SSMDK ning yengil sanoat sinov laboratoriyasini xalqaro darajada
akkreditatsiyadan o`tkazish bo`yicha bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi.
Ma`sul xodimlar ishtirokida halqaro akkreditatsiyalashga qo`yilgan talablarni
o`rganish, amalga oshirilishi lozim bo`lgan masalalarni muxokama etilib Viloyat
eksport salohiyatidan
kelib chiqqan holda, xalqaro akkreditatsiyalanadigan mahsulot “Paxta tolali mato”
mahsuloti tanlangan, bu mahsulot bo`yicha quyidagi 6 xil sinov turlari Turkiya
davlatining «TURKAK» kompaniyasining akkreditlash idorasi tomonidan 2018-yil
1-fevraldan xalqaro darajada akkreditlandi.
ISO 3801:1977 “To’qimachilik mahsulotlari ( to’qimachilik gazlamasi) -
Uzunlik birligiga va yuza birligiga massani aniqlash usuli” xalqaro standarti. Mato
vaznining uzunlik birligiga va yuza birligiga nisbatini bir necha usullarda aniqlash
mumkin.

Ba`zi matolar uchun vaznning uzunlik birligiga va yuza birligiga nisbati
bevosita matoning eni bilan bog’liq, boshqa matolar uchun matoning tuzilishi
(matoning cheti yoki foni) bo’yicha o’zgarishi vaznining uzunlik birligi bilan
vaznning yuza birligi o’rtasida sezilarli farqni keltirib chiqarishi mumkin.
Tartibga soluvchi murvat ko‘rsatkich bilan egilgan qirqimni joylashtirish
uchun xizmat qiladi. Ung qo‘l bilan qisqich ochiladi va qirqimning bir uchi
bo‘shatiladi va qisqichning yuqori plastinkasi pastkisini qisadi.
Asbobning asosi murvat yordamida maxkamlangan bo‘lib, unda
tenglashtirish darajasi va yumoloq shkalaga joylashgan. Ustunning yo‘naltirilgan
tirqishidagi qisqichning tayanch qismiga namuna 180° egilgan holatida
joylashtiriladi.
Tartibga soluvchi murvat ko‘rsatkich bilan egilgan qirqimni joylashtirish
uchun xizmat qiladi. Ung qo‘l bilan qisqich ochiladi va qirqimning bir uchi
bo‘shatiladi va qisqichning yuqori plastinkasi pastkisini qisadi.
Bir vaqtning o‘zida chap qo‘l bilan sekundomer ishga tushiriladi.rqimning
bo‘shatilgan bir uchi qayishqoq kuch ta’sirida a burchakka egiladi.
Keyin, 10x15 mm o‘lchamli halqa ikkinchi qisqich bilan kesiladi. Namuna
egilishining burchagi 180° ni tashkil etadi.
Qisqich namuna bilan birgalikda kuchlantirgich qurilmasining tayanch
yuzasiga qo‘yiladi, shunda namuna halqasi yuza ostiga joylashtiriladi. Yuza 5 kg
vazndagi yuk bilan bo‘ylama ustunga mahkamlangan.
Sekundomerni qo‘shgan holda dastak yukni qisqichning yuqori
plastinkasiga tushiradi. Halqa 15 min mobaynida 1 kgk/sm2bosim ostida qisilib
turiladi. Undan tirqishiga qisqichning tayanch bo‘rtigacha joylashtiriladi va qisqich
ochiladi, namunaning uchi qo‘yib yuboriladi.
Sekundomerni qo‘shib, ikkinchi qisqich ham olib tashlanadi. Namunani
atrof muhit ta’siridan saqlash uchun organiq oyna qoplamasi bilan berkitiladi.
Qisqchlar ta’siridan bo‘shatilgan namunaning bir uchi muvozanat holatiga keladi.
5 minutdan keyin, tiklanish burchagi o‘lchaniladi.
Gazlama iplarining sirtiluvchanligini aniqlash. Sitiluvchanlik deganda
gazlamaning qirqilgan chetlaridan iplarning tushishi yoki siljishi tushuniladi.
Gazlamalarning tangensial
qarshiligi juda kam bo‘lganida bunday hodisa ro‘y beradi.
Tangensial qarshilik miqdori gazlamaning tuzilish fazasiga, o‘rilishiga va
ipning turiga, bikirligiga bog‘liq.

$Gazlamaning sitiluvchanligini aniqlash. Gazlamaning sitiluvchanligi GOST 3814-81 standartining «g» bandi bo‘yicha SNIXBI (MITLP) moslamasi bilan uzish mashinasi yordamid aniqlanadi. Moslama taroqning uzunligi bo‘yicha bir qatorda joylashgan 0,8 mm qalinlikdagi 18 ta ignadan, uzish mashinasining yuqorisida joylashgan taroqni ushlagich; uzish mashinasining pastki qisqichiga mahkamlangan maxsus qisqichdan tashkil topgan.Sinash uchun eni 30 mm uzunligi \ 1.2.To`qimachilik mahsulotlari sifatini baholash usullari.$