Yer noki - davolovchi vosita - Botanika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	14.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	30 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Botanika

Yer noki - davolovchi vosita

Sotib olish

KURS ISHI
Yer noki - davolovchi vosita
1

Reja:
I. KIRISH
II. ADABIYOTLAR SHARXI
2.1 Polisaxaridlar haqida umumiy tushuncha
2.2. Yer nokining to’liq tavsifi
2.3. Yer nokining tibbiyotda ishlatilishi
III. TAJRIBAVIY QISM
3.1 Yer noki tarkibidagi inulin moddasiga molish reaksiyasi
3.2. Polisaxaridlarga mikrokimyoviy reaksiya
IV. XULOSA
V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

I. KIRISH
Xozirgi kunda an'anaviy tibbiyot (xalq tabobati) xalq zakovati bilan sug’orilgan juda
boy va ulkan tajriba bilimlar majmuasidir. U ilmiy (rasmiy) tibbiyotni yangi,samarali
dorivor preparatlar bilan boyituvchi bitmas tuganmas manbadir. Xalq tabobatining bu
soxadagi qimmati, tutgan o’rni bebahodir. Buning uchun misol tariqasida hozirgi
zamon tibbiyotida qo’llaniladigan shifobaxsh o’simliklarni ko’pchiligi o’z vaqtida
xalq tabobati dorivor vositalar xazinasidan olinganligini yoki xozirgi zamon ilmiy
tibbiyotining o’zi xalq tabobati asosida taraqqiy etganini eslash kifoyadir.
Dorivor o’simliklar mahsuloti bazasi apt е ka, farmzavod, gal е nika fabrikalarni
va ch е t mamlakatlarga chiqarishni ta'minlashi k е rak. Bularga yovvoyi holda tabiatda
tarqalgan, kolxoz - sovxozlarda o’stirilayotgan o’zimizning dorivor o’simliklarimiz,
hamda ch е t mamlakatlardan k е ltirilib bizning iqlimizga moslashtirilib o’stirilayotgan
(introduktsiya) dorivor o’simliklar kiradi.
Hozirgi vaqtda o’simlik olamida 300 ming atrofida gullaydigan o’simliklar,
shularning 20 mingtachasi MXD da o’sadi.
O‘simliklar inso n hayoti va faoliyatida muhim ahamiyatga egadirlar. Inson
tomonidan o‘rganiladigan va foydalanadigan tabiiy birikmalarning asosiy manbai
bo‘lib o‘simliklar hisoblanadi. O‘simliklar tarkibidagi fiziologik faol birikmalarni
tuzilishi va xususiyatlariga ko‘ra bir necha sinfga bo‘lib o‘rganiladi. Fiziologik faol
birikmalar orasida polisaxaridlar muhim o‘rin tutadilar. Polisaxaridlarning o‘ziga xos
ahamiyatga ega ekanliklari ularni tuzilishidagi turli — tumanlilik va yuqori fiziologik
faolligi bilan chambarchas bog‘liqdir. Tibiyot va farmasevtikada polisaxaridlar turli
maqsadla uchun qo’llaniladi. Kraxmal boshqa moddalar bilan barcha chaqaloqlarga
s е piladigan poroshok va t е riga surtiladigan moylar tayyorlashda ishlatiladi. M asalan
mе 'da va ichak kasalliklarida kraxmalni qaynatib tayyorlangan eritmasi - Decoctum
(Mucilago) Amyli b е riladi, Kl е yst е r shimdirilgan bint travmatologiyada ishlatiladi.
Farmatsеvtikada pеktin qimmatli emulgator, bog’lovchi modda sifatida qo’llaniladi.
Pеktin moddalari dorivor o’simliklarda ko’p uchraganligi uchun, ular biologik ta'sir
qiluvchi moddalar bilan bir qatorda ta'sir ko’rsatishini inobatga olmoq kеrak.
3

Poytaxtimizda topinambur (yer noki) o‘simligidan import o‘rnini bosuvchi
mahsulotlar ishlab chiqarish masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi tizimidagi
O‘simlikshunoslik ilmiy tadqiqot instituti, Kimyo-farmatsevtika instituti, Toshkent
davlat iqtisodiyot universiteti va Toshkent davlat agrar universiteti olimlari,
O‘zbekiston Fermer xo‘jaliklari uyushmasi mutaxassislari, qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari vakillari, fermerlar ishtirok etdi.
Davlatimiz rahbari Islom Karimov rahnamoligida qishloq xo‘jaligi sohasida
amalga oshirilayotgan izchil islohotlar samarasida fermerlarimiz tomonidan import
o‘rnini bosuvchi va eksportga mo‘ljallangan mahsulotlar yetishtirish hajmi
oshmoqda. Olimlarimiz ekinlarning yangi navlarini yaratish, mavjudlarining
hosildorligini oshirish choralarini ko‘rayotir. Ana shunday izlanishlar natijasida
yurtimizda topinambur o‘simligini parvarishlash imkoniyatlari keng ekanligi ma’lum
bo‘ldi.
2006 yilda O‘zbekiston O‘simlikshunoslik ilmiy tadqiqot institutida
topinamburning mahalliy “Fayzu baraka” navi yaratildi. U kamqonlik, quvvatsizlik,
qand, oqqon, buyrak kasalliklari uchun dori vositalari tayyorlashda qo‘llaniladi.
Ayniqsa, tarkibida import o‘rnini bosuvchi, raqobatbardosh inulin moddasining
borligi bilan g‘oyat qimmatlidir. Uning tugunak va barglaridan qandli diabet bilan
og‘riganlar uchun oziq-ovqatlar, biologik faol moddalar, sirop ishlab chiqarishda
keng foydalaniladi. Yer noki havoni tozalab, ekologik muhitni yaxshilash bilan birga
tuproqdagi og‘ir moddalarni va nurlarni o‘ziga singdirmasligi bilan ham ahamiyatli.
II. ADABIYOTLAR SHARXI
2.1 Polisaxaridlar haqida umumiy tushuncha
4

Polisaxaridlar d е b - monosaxaridlar qoldiqlaridan tashkil topgan yuqori
mol е kulali ugl е vodlar polim е riga aytiladi. D е mak, polisaxaridlar to’liq gidrolizga
uchrasa - monosaxaridlarga parchalanadi.
Ma'lum o’simlik to’qimasida fotosint е z natijasida hosil bo’ladigan birlamchi
modda monosaxariddir. Boshqa barcha moddalar shu hosil bo’lgan ugl е vodlarning
o’zgarishi natijasida hosil bo’lgan ikkilamchi moddalar hisoblanadi.
Polisaxaridlar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Kristal holidagi polisaxaridlar (oligosaxaridlar yoki qandsimon
polisaxaridlar). Ular asosan g е ksoza va p е ntozalardan tashkil topgan kristall holidagi
shirin, suvda yaxshi eriydigan mol е kula og’irligi turg’un bo’lgan moddalardir.
2. Yuqori polisaxaridlar (qandsimon bo’lmagan polisaxardlar). Bular
shirinmas, suvda erimaydigan yoki suvda erigan holda kolloid eritma hosil qiladigan
yuqori mol е kulali birikmalar - polim е rlaridir.
3. P е ktin moddalar. Bular ugl е vodlardan galakturon kislota qoldiqlarini o’zaro
1>4 glikozid tipida birikkishidan bo’lgan polim е rdir.
5

Ularning mol е kulyar massasi 200.000 ga yaqin. Suvda eriydi, eritma sovutilsa
quruq massa - j е l е ga aylanadi.
Yuqori polisaxaridlar o’z navbatida ikki guruhga bo’linadi:
a) G om opolisaxaridlar - bir xil qand qoldiqlaridan tashkil topgan glikonlar
(kraxmal, glikog е n, d е kstrin, s е llyuloza) fruktozadan tashkil topgan polifruktozalar
(inulin) va boshqalar.
b) G е t е ropolisaxaridlar - ikkita turli qand qoldiqlaridan tashkil topgan
(glyukoza va mannozadan tashkil topgan - glyukomannon-er е murron; galaktoza va
mannozadan - galaktamannonlar), bir n е chta monosaxaridlar qoldiqlaridan tashkil
topgan (o’simlik shilliq moddalari, daraxt е limlari) moddalardir.
Polisaxaridlardan m е ditsinada hamda farmats е vtikada kraxmal, shilliq
moddalar, daraxt е limlari va p е ktin moddalar ishlatiladi.
Inulin
Inulin ham kraxmal singari o’simliklar uchun zapas ozuqa sifatida k е rak
bo’lgan yuqori mol е kulali fruktozani polim е ridir, suvda yaxshi eriydi. L е kin
kraxmalga o’xshab ko’p tarqalmagan. Inulin ayrim oilalargagina mansub bo’lgan
6

o’simliklarni ko’pincha е r ostki qismlarida to’planadi. Masalan, asgraguldoshlar -
qoqi o’t ildizida, sikoriy ildizida, qora andiz va boshqalarda.
Inulin mol е kulasi 34 - 35 ta b - D - fruktofuranozadan tashkil topgan bo’lib,
so’nggi fruktoza piranoza holida bo’ladi. Ko’pincha inulin tarkibida 10 - 12 fruktoza
mol е kulasidan tashkil topgan inulinlar bilan aralashgan holida bo’ladi.
2.2. Yernokining to’liq tavsifi
Tugunakli kungaboqar - Helianthus tuberosae L.
Oilasi : Astradoshlar - Asteraceae
Mahsuloti : topinambur tugunagi - Tuber Helianthi tuberosi
Bo’yi 2-2.5 m li, bir yillik o’t o’simlik. Yer ostki qismida kartoshkaga o’xshash
tugunagi mavjud va yer ostiga chuqur joylashgan. Shu tufayli sovuq va
qurg’oqchilikka chidamli. Yer ustki qismi tik o’suvchi kam shoxlangan. Barglari
oddiy, cho’ziq, lansetsimon - tuxumsimon, o’tkir uchli, chetlari biroz notekis bo’lib,
poyada ketma ket joylashgan. Gullari poya va shoxlar uchidagi savatchada
to’plangan. Gullari umumiy o’rama kosacha barglar hamda savatcha chetidagi yirik
lansetsimon tilsimon va o’rtasida naychasimon gultojbarglardan tashkil topgan.
Tojbargi to’q sariq, zarg’aldoq rangli. Mevasi pista.
7

Mahsulotning tashqi ko’rinishi : mahsulot o’simlikning yer ostki qismida
joylashgan kartoshkaga o’xshash tugunadan iborat.
Kimyoviy tarkibi: asosan inulin, polisaxaridlar, mineral elementlardan Fe, Si, Zn,
Mg, K, Mn, P, Ca, vitaminlardan B, C, aminokislotalar, organik va yog’ kislotalarni
saqlaydi.
2.3. Yer nokining tibbiyotda ishlatilishi
Ildizda ko'p miqdorda mineral tuzlar, pektinlar, tolalar, vitaminlar,
aminokislotalar, oqsil birikmalari, uglevodlar mavjud. Bundan tashqari,
topinamburda inulin deb nomlangan noyob modda mavjud. Ushbu tarkibiy qism
quyidagi xususiyatlarga ega:
 organizmdagi toksinlarni, balast qismlarini olib tashlaydi;
 oshqozon ichak harakatining yaxshilanishi;
 safarning tezlashtirilgan ekskretatsiyasini ta'minlaydi;
 qon shakar darajasini sezilarli darajada pasaytiradi.
8

Topinambur nafaqat o'z ta'mida, balki dorivor xususiyatlarda ham foydali
xususiyatlarni ko'rsatdi. Topinambour sharbati kuchli og'riqlar uchun shifobaxsh
vositadir, u oshqozondagi kislotalilikni sezilarli darajada kamaytiradi. Bundan
tashqari, topinambour sharbati qorin og'rig'i va ich qotishi uchun ma'lum vositadir.
Topinambur shuningdek, yallig'lanishga qarshi xususiyatlarga ega, poliartritni
davolashda yordam beradi.

Topinambur yurakning ishi va kemalariga juda foydali ta'sir ko'rsatadi.
Gipertenziya va ateroskleroz bilan ovqatlanish kerak ishemik kasallik yurak va
taxikardiya. Topinamburni ishlab chiqarishga kelsak, bu qon shakarini kamaytirishga
yordam beradi. Shunday qilib, diabetes mellitusida topinambur oddiy o'zgarishsizdir.
Insinsulin bo'lmagan diabet uchun topinambur eng yaxshi o'simlik hisoblanadi.
Bundan tashqari, har qanday shifokor semizlikda yoki tuzlarning birikmasida
topinamburni belgilaydi.
Foydali xossalari, shuningdek, u mukammal antioksidant ekanligi bilan ajralib
turadigan Topinambour tanadan radionuklidlarning ta'sirli miqdorini yo'qotishga
qodir. Kuzatilmaydigan ildiz va tuzlar va og'ir metallarni chiqarib tashlash bilan
bog'liq. Bunday mulk har qanday shahar fuqarosi uchun juda dolzarb. Ko'p odamlar
xolesterolni kamaytirish uchun topinambur terapevtik xususiyatlaridan
foydalanadilar.
9

Agar doimiy topinambur bo'lsa, unda sizda
hech qanday kasallik yo'q. Organizmda
toksinlar uchun joy bo'lmaydi, chunki
topinamburning davolash xususiyatlari etarli
darajada kuchli. Agar sizda kuniga uch oy
davomida 100 gramm topinambur bo'lsa, unda
hech qanday sog'liq muammosi bo'lmaydi.
Faqatgina juda ehtiyotkorlik bilan ichakda
gazsimon shakllanishi yuqori bo'lgan
topinamburli odamlarni davolash kerak, chunki
tepa tepalikka tepalikka moyil bo'ladi. Shuni
aytish kerakki, nok zanjirida og'ir metal yo'q.
Chernobil falokatidan keyin topinamburning
xususiyatlari bo'yicha eksperiment
o'tkazilgandan keyin sodir bo'ldi. Hatto
yuqadigan yerlarda ham topinambur oziq-ovqat
uchun yaroqli bo'lib qoldi, chunki erdan zararli
narsa yo'q edi.
III. TAJRIBAVIY QISM
3.1 Yer noki tarkibidagi inulin moddasiga molish reaksiyasi
Reaksion probirkaga birorta uglevodning 1% li eritmasidan 1ml yoki filtr qog’ozi
kichik bo’lakchasidan solib 0,5 ml α naftolning spirtdagi 15% li eritmasidan
qo’shamiz, keyin probirkani qiya holida ushlab uning devori bo’ylab ehtiyotlik bilan
(aralashmani chayqatmasdan)pipetkadan 1 ml konsentrlangan sulfat kislotasini
tomchilatib qo’shamiz. Bunda sulfat kislota probirka tubiga tushadi va ikkala
suyuqlik chegarasida sekin-asta qizg’ish binafsha halqa hosil bo’ladi. probirkani
qaynab turgan suv hammomiga solib qizdirsak rang hosil bo’lishi tezlashadi
10

Tajriba ning kimyoviy asosi :
Uglevodlar sulfat kislota tasirida furfurol
yoki oksinitil furfurol va ularning
hosilalarini hosil qiladi. Ular α -naftol
bilan kondensatsiyalanib rangli birikma
hosil bo’ladi. α -naftol o’rniga boshqa
furfurol oson kondentsasiyalashadigan
birikmalar ham ishlatish mumkin. Bu
sharoitda rezortsin zarg’oldoq-qizil,
timol-qizil, definilamin-ko’k rang beradi.
Bu reaksiya juda sezgir reaksiya bo’lib Molish amalga oshirgan va uglevodlar
uchun umumiy sifat reaksiyasi hisoblanadi.
3.2. Polisaxaridlarga mikrokimyoviy reaksiya
Mahsulot tarkibidagi shilliq moddalarni quyidagi sifat reaksiyalari bilan aniqlash
mumkin:
1) tarkibida shilliq moddalar
bo‘lgan mahsulotlar ishqor eritmasi
ta’sirida sariq rangga bo‘yaladi.
11

2) tarkibida shilliq moddalar
bo‘lgan mahsulotlar ishqor eritmasi
ta’sirida sariq rangga bo‘yaladi.
3) mikroskobda ko‘rish uchun
kesilgan mahsulotga qora tush
eritmasi ta’sir ettirilsa, shilliq
modda saqlovchi xujayralar
bo‘yalmaydi, boshqa xujayralar esa
qorayadi.
Kraxmalga xos sifat reaksiyasi
Kerakli asboblar: 1. Shtativ probirkalari
bilan.
Reaktivlar: 1. Kraxmal kleysteri, 1% li.
2.Yodning kaliy yoddagi eritmasi
Probirkaga 5-6 tomchi 1 %li kraxmal
kleysteridan quyib ustiga bir tomchi yodning
kaliy yoddagi suyultirilgan eritmasidan
qo’shamiz. Bunda eritma ko’k rangga
bo’yaladi. Eritmani qizdirsak rangsizlanadi,
sovutilganda esa rang yana paydo bo’ladi.
12

IV. XULOSA
1. Polisaxaridlar d е b - monosaxaridlar qoldiqlaridan tashkil topgan yuqori
mol е kulali ugl е vodlar polim е riga aytiladi. D е mak, polisaxaridlar to’liq gidrolizga
uchrasa - monosaxaridlarga parchalanadi.
2. Inulin ham kraxmal singari o’simliklar uchun zapas ozuqa sifatida k е rak
bo’lgan yuqori mol е kulali fruktozani polim е ridir, suvda yaxshi eriydi. L е kin
kraxmalga o’xshab ko’p tarqalmagan. Inulin ayrim oilalargagina mansub bo’lgan
o’simliklarni ko’pincha е r ostki qismlarida to’planadi. Masalan, asgraguldoshlar -
qoqi o’t ildizida, sikoriy ildizida, qora andiz va boshqalarda.
Inulin mol е kulasi 34 - 35 ta b - D - fruktofuranozadan tashkil topgan bo’lib,
so’nggi fruktoza piranoza holida bo’ladi. Ko’pincha inulin tarkibida 10 - 12 fruktoza
mol е kulasidan tashkil topgan inulinlar bilan aralashgan holida bo’ladi.
3. Topinambur yurakning ishi va kemalariga juda foydali ta'sir ko'rsatadi.
Gipertenziya va ateroskleroz bilan ovqatlanish kerak ishemik kasallik yurak va
taxikardiya. Topinamburni ishlab chiqarishga kelsak, bu qon shakarini kamaytirishga
yordam beradi. Shunday qilib, diabetes mellitusida topinambur oddiy o'zgarishsizdir.
Insinsulin bo'lmagan diabet uchun topinambur eng yaxshi o'simlik hisoblanadi.
Bundan tashqari, har qanday shifokor semizlikda yoki tuzlarning birikmasida
topinamburni belgilaydi.
4. U organizmda quyidagi muhim funksiyalar ishtirokida ishtirokida ishtirok
etadi:
 organizmdagi toksinlarni, balast qismlarini olib tashlaydi;
 oshqozon ichak harakatining yaxshilanishi;
 safarning tezlashtirilgan ekskretatsiyasini ta'minlaydi;
 qon shakar darajasini sezilarli darajada pasaytiradi.
13

V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. internet materiallari: www.extech.ru.s e/min s/niokr95/metal/met.
www.tstu.ru /win/obrazov/publ/1997/wl 6/htm.
www.irimex.ru/energo.htm .
www.vniigaz com/russian/articles/filat t.htm
2.Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. М. 1976. – 340 с.
3. Бандикова В.А. Распостранение флавоноидов в некоторых семействах
высших растений // Раст.ресурсы. Собщение 2.-1968.-Т.4.-Вып.3.-С.429.
4. Бандикова В.А.., Шинкаренко А.Л. Применение хроматографиина капроне к
фотометрическому анализу флавоноидов в растительном материале // Журн.
Анал.хим.-1966.-Т. XXI .-Вып.2.-С.232.
5. Бандикова В.А.., Шинкаренко А.Л. Тонкослойная хроматография
флавоноидов // Химия природ.соедин.-1973.-№1.-С.20.
6. Государственная фармакопея – Изд. Х I . – Вып. 1. Общие методы анализа. –
М.: Медицина, 1987. – 336 с.
7. Государственная фармакопея – Изд. Х I . – Вып. 2. Общие методы анализа.
Лекарственное растительное сырье. - М.: Медицина, 1990. – 398 с.
8. Гринкевич Н.И., Сафронович Л.Н. и др. Химический анализ лекарственных
растений. - М.: Высшая школа, 1983. – 176 с.
9. Георгивский В.П., Комиссаренко Н.Ф., Дмитрук С.Е. Биологически активные
вещества лекарственных растений .- Новосибирск: Нука, Сиб. Отделение,
1990.-333с.
10. Долгова А.А., Л a дыгина Е.Я. Руководство к практическим занятиям по
фармакогнозии. М.: Медицина, 1977. – 256 с.
11. Ибрагимов А.Я. Доривор ва зиравор o ’симликлар. - Т.: ХФ “ Nisim ”
босмахонаси, 2005. – 220 б.
12. Кемертелидзе З.И., Георгиевский В.Г. Физико-химические методы анализа
некоторых физиологические активных веществ растительного
происхождения. Тбилиси: Маниеребе,1976.-226с.
14

Комилов Х.М. Фармакогнозия фани б o ’йича маърузалар матни. – Т.: 1999. –
404 б.
13. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособ. для студ. вузов / В.Н.Ковалев,
Н.В.Попова, В.С.Кисличенко и др. – Х.: Изд-во НФаУ «Золотые страницы»,
2003. – 512 с.
14. Фармакогнозия: Учеб. пособ. для студ. высш. учеб. завед. / В.Н.Ковалев,
В.С.Кисличенко, И.А.Журавель и др. – Х.: Изд-во НФаУ, 2007. – C .-115-126.
15. Ковальов О.У., Павл i й Т.У. и др. Фармакогноз i я с основами б i ох i м ii рослин .-
Харк i в, «Прапор», Видавництво НФАУ 2000.
16. Машковский М.Д. Лекарственные средства: М.: Новая волна, 2002. – Т. 1,2.
17. Муравьева Д.А. Фармакогнозия. - М.: Медицина, 1991. – 560 с.
18. П o ’латова Т.П., Холматов Х.Х. Фармакогнозия амалиёти. – Т.: Ибн Сино,
2002. – 360 б.
19. Х olmatov H . X ., Ahmedov O ’. A . Farmakognoziya . – 1, 2 qism . - Toshkent . Fan,
2007.
15

Yer noki - davolovchi vosita

Sotib olish