Zahiridin Boburning xati Boburiy hammda Boburnoma asarlarining talimiy tarbiyaviy ahamyati - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	475.5KB
Покупки	2
Дата загрузки	29 Июль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Zahiridin Boburning xati Boburiy hammda Boburnoma asarlarining talimiy tarbiyaviy ahamyati

Купить

4O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH INNOVATSION UNIVERSITETI
Ijtimoiy-gumanitar fanlar fakulteti
Boshlang’ich ta’lim yo’nalishi
Raximova Ma’rufaning
Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi fanidan
K URS ISHI
M avzu: Zahiridin Boburning xati Boburiy hammda
Boburnoma asarlarining talimiy tarbiyaviy a h amyati
Bajardi: ____________________
Qabul qildi: _____________________
______________ 2024
MUNDARIJA:

4KIRISH.....................................................................................................................3
I BOB. Zahiriddin Muhammad Bobur ning farzand tarbiyasi haqidagi
qarashlari …………………………………………………………………………7
1.1 . Umumta’lim maktablari darsliklarida Bobur hayoti va ijodining o’rganilishi …
9
1.2. Zahiriddin Muhammad Boburning pedagogik qarashlari
…………………….16
II BOB. " XATTI BOBURIY " ("Bobur xati") — Zahiriddin Muhammad
Bobur risolasi va shu risolada ilgari surilgan xat tur
…………………………………………………………………………………….22
2.1. Zahiriddin Muhammad Bobur ijodini o’rganishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalar ……………………………………………………………….……22
2.2 Zahiriddin Muhammad Bobur asarlarining ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati ……
28
XULOSA................................................................................................................
33
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR..............................................................35
ILOVALAR………………………………………………………………………38

4KIRISH.
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda jamiyatimizda ajdodlar merosini
ulug’lash bo’yicha bir qancha tadbirlar amalga oshirilmoqda.Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyev yoshlarni komil inson qilib tarbiyalash g’oyasini ilgari surib
kelmoqda.”Yoshlar tarixni bilmasa kelajakka qadam qo’ya olmaydi”degan fikrni
bildirgan. O’zbekiston davlatining mustaqillik davridagi taraqqiyoti ijtimoiy-
siyosiy hayotimizning barcha qirralarida bo’lgani singari madaniy-ma’rifiy
sohalarda ham tarixiy o’zarishlarni yuzaga keltirmoqda.Qadimiy merosimiz
ildizlarini ko’rsatish, o’tmishdagi boy an’analarni, milliy qadriyat va ma’naviy
boyliklarimizni yangi jamiyat qurilishiga tatbiq etish bugungi hayotimizning bosh
vazifalaridan biriga aylandi. Ajdodlar merosi va ularni qayta tiklash.Prezidentimiz,
Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida milliy urf - odat va qadriyatlarimizni tiklash,
muqaddas dinimizni, aziz avliyo va ulamolarimizning boy merosini teran o’rganish,
ularning qadamjolarini obod qilish, tarixiy obidalarni asrab-avaylash yo’lida beqiyos
ishlar amalga oshirilmoqda.
Kurs ishning maqsadi. Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va faoliyatini
darsliklarda berilishi,o’rganilishi. Umumta’lim maktablari va akademik litseylarda
o‗rgatilishini tahlil etish.Zahiriddin Muhammad Bobur lirikasini o’rganishda
interaktiv metodlardan foydalanish texnologiyasini ishlab chiqish.
Kurs ishning vazifalari:
—Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va faoliyatini darsliklarda berilishi
o’rganilishi;
—Zahiriddin Muhammad Bobur lirikasini o’rganishda interaktiv metodlardan
foydalanish texnologiyasini ishlab chiqish;
Kurs ishining ob’ekti: Umumta’lim maktablari va akademik lisey adabiyot
darsliklari va unga kiritilgan Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodiga oid
materiallar o’quv qo’llanmalar.

4Kurs ishning predmedi: Zahiriddin Muhammad Boburning “Xattı boburıy” orqali
boshlang’ich sinf o’quvchilarini axloqiy tarbiyani tarbiyani tarbiyalash jarayoni.
Kurs ishi tuzilishi : Kirish, ikkita bob, rejalar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati va ilovadan iborat.

4I BOB. Zahiriddin Muhammad Boburning farzand tarbiyasi haqidagi
qarashlari
1.1. . Umumta’lim maktablari darsliklarida Bobur hayoti va ijodining
o’rganilishi
“ Buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun oqil, ma’rifatli, ayni
paytda o’zining o’tmishi, ulug’ qadriyatlari, millati bilan faxrlanadigan va
kelajakka ishonadigan insonlarni tarbiyalashimiz kerak”ligini har bir murabbiy
chin yurakdan his qilmog’i lozim. [1. 22]. Buni o’quvchi-yoshlarga tez va oson
yetib borishini ta’minlashda esa, bizga adabiyot fani yordamga keladi.Chunki,
adabiyotning bosh vazifasi ham tarbiyalashdir. O’z shaxsiyati va asarlari bilan
insonlarga ibrat bo’la oladigan, ularga ma’rifat Nuri ulashadigan buyuk
siymolarning hayoti va faoliyatini o’rganishimizning ham asl mohiyati shunda Biz
yashayotgan zamin qadim-qadimdan madaniyat va ziyo maskani bo’lib, xalqimiz
boy madaniy merosga, yuksak qadriyatlarga ega xalqdir. Shu sababli
mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev o’z nutqlarida doimo xalqimiz boy
madaniy merosini izchillik bilan o’rganishga, undan yoshlar ma’naviyatini
shakllantirish va rivojlantirishda foydalanishga da’vat etib kelmoqdalar.
―Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy
salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada
bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi, baxtli bo’lishi uchun
ajdodlarimizning madaniy-ma’naviy boyligini chuqur va har tomonlama
o’rganishimiz darkor [3. 22]. Jamiyatimizga har tomonlama barkamol, mustaqillik
ma’naviyatiga ega bo’lgan insonlar zarur. Zero, “zaminimizda yashab o’tgan
buyuk allomalarimiz, mutafakkir bobolarimizning ibratli hayoti va faoliyati, bemisl
ilmiy-ijodiy kashfiyotlari bugun ham jahon ahlini hayratga solayotganini g’urur
bilan ta’kidlash lozim”.[2. 28]. Yozuvchining hayoti va ijodiy faoliyatini o’rganish
uning dunyoqarashini aniqlashga yordam beradi. Bu esa unga to’g’ri baho berish
uchun zamin hozirlaydi. Ba’zan yozuvchi va shoirlarning hayotini o’rganish shart
emas, degan qarashlarga ham duch kelamiz. Holbuki, adib-u shoirlar hayotiga oid
faktlarni to’plash ilmning chinakam ―qora ishi sifatida baholanishi kerak. sababi,‖

4bu xil ishlar konkret ijodkorning shaxs va san’atkor sifatidagi tadrijini kuzatish
yoki konkret asarning ijodiy tarixini to’g’ri talqin qilish uchungina emas, ijod
psixologiyasi, ijodkor va jamiyat munosabati kabi qator umumestetik
muammolarni yoritishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Adib hayotiga oid
ma’lumotlar o’zi yozib qoldirgan tarjimayi hollardan, adib haqida aytilgan
zamondoshlar, uning tengdoshlari, ustozlari yoki shogirdlari, tanish-bilishlari va
muxlislari tomonidan aytilgan yoki yozma holida yetib kelgan manbalardan
olinishi mumkin. Aql-zakovati va salohiyati bilan butun dunyoni lol qoldirgan
Zahiriddi Muhammad Bobur aynan namuna qilib ko’rsatishga arzigulik shaxs edi.
Shuning uchun umumta’lim maktablarining 5-, 9-sinf o’quvchilari va o’rta maxsus
ta’limning 2-kurs talabalari uchun mo’ljallangan darsliklarda shoh va shoir
Boburning hayot yo’li, ijodiy merosi atroflicha bayon qilingan. Bunda
o’quvchilarning yosh xususiyatlari e’tiborga olingan holda, darsliklardagi
ma’lumotlar izchillik bilan soddalikdan murakkablikka, mavhumlikdan aniqlikka
tomon siljib boradi. 5-sinf adabiyot darsligidagi ma lumotlar[6.53b].‟ Zahiriddin
Muhammad Bobur ham shoh, ham shoirdir. Bobur so’zi arab tilida―sher degani.
Chindan ham u bu nomga munosib shaxsiyat edi. U tariximizning murakkab bir
davrida yashadi. Qudratli temuriylar saltanati yemirilib, o’rniga shayboniylar
kelayotgan davr edi. Yurt jang-u jadallar ichida qolgandi. Shunday bir paytda o’z
yurtiga sig’magan temuriyzoda Bobur Hindistgtonga bosh olib ketdi. U yerda
buyuk saltanat o’rnatdi. O’z jasorati va adolati bilan olis hind xalqi albidan joy
oldi, uning mehrini qozondi. Boburning avlodlari hind diyorida uch yuz yildan
ortiqroq hukmronlik qildilar.Zahiriddin Muhammad Bobur iste’dodli shoir edi. U
go’zal g’azallar yozdi.Ruboiyning tengsiz namunalarini yaratdi. Ko’rgan-
kechirgan voqealari haqida.Boburnoma asarini yozib qoldirdi. Uning qalbi
musiqaga oshno edi. U so’zni go’zal chalgan, ajoyib kuylar yaratgan, musiqa
haqida ilmiy kitob yozgan shohlardan edi. Zahiriddin Muhammad Bobur 1483-
yilning 14-fevralida Andijonda tug’ildi.Otasi temuriyzoda Umarshayx Farg’ona
viloyati hukmdori edi. Onasi Qutlug’ Nigorxonim Toshkent hokimi Yunusxonning
qizi edi. Bo’lajak shoir 12 yoshida otasi bevaqt vafot etib, Andijonni boshqarish

4uning zimmasiga tushadi. 15 yoshida bobomeros Samarqandni zabt etadi.
16yoshida bu azim shaharni tashlab chiqishga majbur bo’ladi. Keyin ham ikki
marotaba bu shaharni egallashga muvaffaq bo’ldi. Lekin saqlab qolish nasib
etmadi. Samarqandni ham, Andijonni ham qo’ldan berib goh otliq, goh yayov
yurgan paytlari ham bo’ldi. Nihoyat, 1503-yilda Jayhun (Amu)ni
kechib,Xurosonga o’tdi. Kobul va G’aznani qo’lga kiritdi. So'ng 1526-yilda esa
Hindistonni zabt etib, katta saltanat o’rnatdi.U 1530-yilning 26-dekabrida Agrada
vafot etdi. Keyinroq uning xoki,vasiyatiga muvofiq, Kobulga ko’chiriladi.5-sinf
adabiyot darsligida Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi
haqida qisman to’xtalib o’tilgan, xolos. Biz bu darslikdagi ma’lumotni
ZahiriddinMuhammad Bobur hayotiga kirish deb baholash mumkin.‖
1.2. Zahiriddin Muhammad Boburning pedagogik qarashlari
Jamiyat ijtimoiy-ma’naviy hayotini rivojlantirish, shaxs ruhiy kamolotini
ta’minlash insoniyatning azaliy maqsadi, ezgu-intilishlari majmui sanaladi. Ilm-
fan, ma’rifat peshvolari, taraqqiyot tarafdorlari faoliyatining asosiy y о ’nalishi ayni
shu masalalarni qamrab olganligi bilan xarakterlidir. Xususan, buyuk Sharq
mutafakkirlari butun hayotida davomida olib borgan ilmiy, ijodiy, amaliy faoliyati
qaysi soha yoki y о ’nalishda b о ’lmasin, birlamchi maqsadi inson ruhiy-ma’naviy
kamolotini yuksaltirish, shu orqali butun jamiyatni sog’lomlashtirish, rivojlantirish,
taraqqiyotning yangi-yangi ch о ’qqilarini zabt etishdan iborat b о ’lgan. Qomusiy
ilm sohiblari bor iste’dod va imkoniyatlarini ushbu masadlarga erishish y о ’lida
sarflaganlar. Buni biz Zahiriddin Muhammad Bobur, Ibn Sino, Beruniy, Xorazmiy,
Forobiy, Rumiy, Rudakiy Farg’oniy kabi ulug’ allomalar foliyatida ham keng
kuzatamiz. Binobarin, yosh avlodni tarbiyalash va о ’qitish nazariyasi bilan
amaliyotning qanday taraqqiy qilib kelganligini bilmay turib, yoshlarni har
tomonlama komil inson etib tarbiyalash masalalarini ilmiy ravishda hal qilib
b о ’lmaydi.Bu ajdodlarimiz tomonidan isbot qilingan ilmiy-nazariy, falsafiy-
tarbiyaviy haqiqatdir. Axloqan pok va yetuk insonlarni tarbiyalash masalasini
muvafaqiyatli hal etishda xalqimizning tarixiy an’analari, ma’naviy boyliklari,

4ajdodlarimizning bizga qoldirgan ilmiy me’roslari va tarixiy-tarbiyaviy tajribalarini
о ’rganib chiqish, ularning yutuqlarini hayotga, ta’lim-tarbiya ishlariga tatbiq
etishning ahamiyati kattadir. . Bobur ijodi mumtoz so’z san’atimizda Navoiydan
keyingi alohida bosqichni tashkil etadi. Zero Amir Haydar ta’kidlaganidek,
―Turkiy she’rni Amir Alisherdan keyin hech kim Bobur yozgan darajada yozgan
emas. U adabiyotni hayotga,adabiy tilni xalq tiliga yaqinlashtirdi. Atoiy, Lutfiy
she’rlaridagi xalqchillik Bobur asarlarida yangicha shaklda qayta tug’ildi. U o’z
asarlarining mavzusini asosan hayotdan oldi.Zahiriddin Muhammad Bobur
sohibdevon shoir bo’lsa-da, uning devoni bizgacha mukammal holda yetib
kelmagan. Hozirgacha shoirning 119 g’azal, 1masnaviy she’ri, 209 ruboiysi, 10
dan ortiq tuyuq va qit’alari, 50 dan ortiq muammo va 60 dan ziyod fardlari
aniqlangan. Devoni tarkibidan umumiy hajmi 270 baytdan iborat 8 masnaviy ham
o’rin olgan.Yaqinda adabiyotshunos olima Shafiqa Yorqin Boburning Turkiyadagi
Istanbul universiteti kutubxonasi turkiy qo’lyozmalar bo’limida 3743 raqami ostida
saqlanayotgan devonidagi uning hozirgacha nashr etilgan to’plamariga kirmagan
o’zbek tilidagi 5 g’azali, 9 qit’asi, 5 ruboiysi, 9 masnaviy she’ri, 10 to’rligi,
2tuyug’i, 40 dan ortiq fardlari, qator masnu’ she’rlari, 1 masnu’ tarje’bandi,
2nomasi, fors-tojik tilidagi 1g’azali, 10 ruboiysi, 4 qit’asi, 12 fardi va 2 nomasini
e’lon qildi.Bobur lirikasi mavzu doirasi, shakliy takomili va badiiyligi jihatidan
g’oyat go’zal va mukammalligi bilan alohida e’tiborga loyiq. Shoirning she’rlarida
hayotbaxsh tuyg’ular – hayotdan zavqlanish, el-yurt, diyor sevgisi, ona Vatandan
uzoqda yurgan lirik qahramonning iztirobli tuyg’ulari, pand-nasihat mavzusidagi
ilm-ma’rifat, odob-axloqqa chaqiruvchi mavzular yuksak mahorat bilan kuylanadi.
Bobur poeziyasining muhim tomonlaridan biri shoir she’rlari tarixiy voqea va
hodisalar bilan chambarchas bog’lanishida va o’sha davrning voqeligi sodda va
ravon tilda taraqqiyparvar fikrlar bilan ifodalanishi, jo’shqinligi, til boyligi va
hayotiyligidadir:
Davron meni o’tkardi sar-u samondin,
Oyirdi meni bir yo’li xonumondin.
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,

4Nelarki, boshimg’a kelmadi davrondin.
Umumta’lim maktablarining adabiyot darsliklariga Zahiriddin Muhammad
Boburning eng sara she’rlari kiritilgan va ular mavzu va g’oya jihatidan
darsliklarga taqsimlangan.Vatan haqidagi qarashlari, asarlaridagi vatanparvarlik
g’oyalari o’zining ta’sirchanligi, mazmuning chuqurligi bilan o’quvchilarda
Vatanga muhabbat,uning bemisl boyliklariga, insonlarga mehr-oqibat tuyg’ularini
tarbiyalashda katta xizmat qiladi. Oshufta shoir ona yurtidan yiroqda bo’lsa ham,
o’zi tug’ilib o’sgan yurtiga, ona Vataniga bo’lgan muhabbat, unga yetishish orzusi
doim uning qalbidan iztirob tuyg’ularini o’chirmaydi.

4II BOB. "XATTI BOBURIY" ("Bobur xati") — Zahiriddin Muhammad
Bobur risolasi va shu risolada ilgari surilgan xat tur
2.1. Zahiriddin Muhammad Bobur ijodini o’rganishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalar
Mamlakatimizda hozirgi kunda barcha sohalarda tubdan o’zgarishlar
bo’lmoqda. Buning asosiy sababi Respublikamiz Prezidenti Shavkat
Miromonovich Mirziyoyevning davlatimizda barcha sohalarni rivojlantirishga
katta e’tibor qaratmoqda. Bu e’tiborning amaliy ahamiyatini sohalardagi
o’zgarishlar orqali ko’rishimiz mumkin. Mana shu sohalardan biri ta’lim
yo’nalishida ham Prezidentimiz tomonidan juda ko’plab ishlar olib borilmoqda. Bu
islohotlarning ko’rinishini quyidagi asoslarda uchratishimiz mumkin. 2022 —
2026-yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to’g’risida[1.7b], 2020-yil 23- sentyabrdagi yangi tahriridagi ―Ta’lim to’g’risida
gi qonunda va boshqa qarorlarda o’z aksini topgan. Ta’lim to’g’risidagi qonunning
5-moddasida ta’lim tashkilotlarida, innovatsion faoliyatni qo’llab-quvvatlash va
o’quv dasturlarini innovatsion texnologiyalarini qo’llagan holda amalga
oshirish,ta’lim faoliyati sohasidagi ochiqlik va shaffoflikni ta’minlash[2.10b].
haqidagi fikrlarni ta’minlash haqidagi fikrlar berilgan. Demak, mana shu qaror va
qonunlar mazmunidan shuni tushunish mumkunki, yoshlarimizning ham ta’limiy,
ham ma’naviy-axloqiy jihatdan yetuk bo’lishlari muhim hisoblanadi. Ushbu
qonunning 4 - moddasida quyidagi bandlari ham o’quvchilarning ma’naviy axloqiy
jihatdan komil inson bo’lib yetishishiga xizmat qiladigan fikrlar berilgan; - ta’lim
va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning singdirilganligi; -ta’lim va
tarbiyaning insonparvarlik, demokratik xususiyatlar kabi asosiy prinsiplari
ko’rsatib o’tilgan.Bugungi kunda o’quvchilarning ma’naviy-axloqiy sifatlarini
buyuk adib va allomalarimizning pedagogik qarashlarida, asarlarida va asarlaridagi
ko’rsatilgan namunalar orqali shakllantrishini muhim hisoblanadi. Jumladan,

4Bobur 1530 yil kuzida qattiq xastalanib, podsholikni katta o g li Xumoyungaʼ ʼ
topshirgan va 26 dekabrda o z qarorgohida vafot etgan.Bobur ajoyib sarkardaligi
ʼ
bilan birga ma rifatparvar shoh va nozik didli shoir ham bo lgan. U o z asarlarida
ʼ ʼ ʼ
go zallikni kuylagan, insonlarni yaxshilik qilishga, hunar, ilm-fanni o rganishga
ʼ ʼ
da vat etgan.Bobur asarlarining mavzuchi rang-barang bo lib, ularda insonning
ʼ ʼ
ma naviy qiyofasi, ilm-fanning foydasi, muhabbat, yaxshilik va yomonlik
ʼ
tasvirlangan. U yaratgan “Xatti Bobruiy” asari arab yozuvini osonlashtirishga
qaratilgan. Bobur arab harf-larining osti va ustiga qo yiladigan diakritik belgilar
ʼ
zol-zabar o rniga harflar kiritishni taklif qilgan. Buyuk adib xalqni osonroq savodli
ʼ
qilish yo lini izlab yaratgan mazkur alifbo amalga oshmadi. Chunki uni islomga
ʼ
shak kelitrish bilan barobar deb hisoblandi.Bobur Xindistonda madaniyat va
ma rifat o rnatdi. U juda erta hayotdan ko z yumgan bo lsa-da o zining ishlari
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
bilan “Bobur-noma” deb atalgan asari bilan tarixda unutilmas nom
qozondi.“Boburnoma” asosan Xindistonda Boburiylar saltanatini barpo etgan shoh
Boburning tarjimai holi bo lib, unda muallif oddiy va jonli til bilan o zining yoo l
ʼ ʼ ʼ
qo ygan xatolarini, qozon-gan g alabalarini, yuksak orzu-umidlarini, tushkunlik
ʼ ʼ
holatlarini hikoya qilgan. Аsar Аvliyo Аvgustino va Russoning kashfiyotlari,
Gibbon va Nüyutonning yodnomalari qatoridan o rin olgan. Mazkur kitob umri
ʼ
davomida ko pdan-ko p yuksalishlar va tanazzullarni boshidan kechirgan
ʼ ʼ
insonning ibratli tarixidirki, uning yuksalishlari qanchalik sarbaland bo lsa,
ʼ
tanazzullari shunchalik tubsizdir.Farzanddagi baxt-saodat keltiruvchi bosh fazilat
iymonidir, deb bunday yozgan edi:
Bobur, avvalig’a farz qil ta’rif
Kim, bor insonga avval ul taklif.
Budir – iymon men aytayin, eshiting,
Harna der – men, ani ko’ngulga biting...
Bobur qirq yetti yilu o n oy umr ko rgan bo lsa, “Boburnoma” uning
ʼ ʼ ʼ
hayotidan atigi o n sakkiz yilini qamragan. Kitob Bobur-ning o z qo li bilan turkiy
ʼ ʼ ʼ

4tilda yozilgan. Unda Bobur ijodiyotida ta lim-tarbiya, odob-axloq masalalari kengʼ
o rin olgan. Bir asarida:
ʼ
Xulqingni rost qilg il har sorig aki borsang,
ʼ ʼ
Аxsanta der bari el gar yaxshi ot chiqarsang,-deb yozgan Boburning o zi umr
ʼ
bo yi ana shu gapiga rioya qilgan. Ko p g azallarida axloqning barcha normalariga
ʼ ʼ ʼ
rioya qilish kerakligini va shundagina kishi el hurmatiga, katta baxtga sazovor
bo lishini uqtirgan. Insonlarga hurmatni, mehr-oqibat va boshqa ezgu fazi-latlarni
ʼ
doimo ulug lagan. Quyidagi ruboiy Boburning kamtarli-gidan, fikr-
ʼ
mulohazaliligidan dalolat beradi:
Ey, yel, borib ahbobqa nomimni degil,
Xar kim meni bilsa, bu kalomimni degil.
Mendin demagil, gar unutilgan bo lsam,
ʼ
Xar kimki meni so rsa, salomimni degil.
ʼ
Bobur she rlarida haqiqiy, barkamol inson timsoli madh etiladi, ulug lanadi. Eng
ʼ ʼ
avvalo, insonning qadr-qimmatini yuqori tutish, amal va davlatga erishib
g ururlanmaslik, kamtarin-lik kabi xislatlar targ ib etiladi. Bobur ta lim-tarbiya
ʼ ʼ ʼ
haqida g oyalarini o zining “Boburnoma”, “Mubayyan”, “Risolai volidiya” kabi
ʼ ʼ
asarlarida bayon etgan. Bobur arab grafikasi asosida “Xatti Boburiy”ni tuzgan, u
turkiy fonetikaga doir. Ushbu xat asosida Qur’on hamda Boburning shaxsiy
asarlari qayta yozilgan.U, shuningdek, badiiy tarjimalar bilan ham shug’ullangan.
U Bahovuddin Naqshbandiyning davomchisi, yirik so’fi Xoji Ahror Valining
“Volidiya” (Ota-onalar risolasi) diniy-falsafiy asarini she’riy ko’rinishda tarjima
qilgan.Bobur ijodini o’rganish bo’yicha Xalqaro ilmiy ekspeditsiya a’zolari bir
necha bor shoir “izi” bo’ylab ilmiy sayohatlar tashkil etishgan, ular tomonidan 500
dan ziyod kitob va hujjatlar topilgan bo’lib, “Bobur va uning zamonaviy
dunyodagi o’rni” memorial muzeyida saqlanadi. Andijonda Bobur parki bo’lib, u
yerda shoirning ramziy qabri hamda “Ark ichi” memorial majmuasi joylashgan.
Bobur jamoat va tarixni yuzaki kuzatuvchisi bo’lmagan, u voqea va hodisalarni,
o’zini havotirga solgan o’y va his-tuyg’ularni tahlil qilishga intilgan. Bu fikrlar va

4hissiyotlar yaxshilik va adolat, haqiqat va go’zallik tamoyillariga xizmat qilish
uchun yo’naltirilgan edi.
Zahiriddin Muhammad Bobur (1483-1530). O`zbek xalqining ilm va madaniyat
xazinasiga o`lmas hissa qo`shgan mutafakkir olim, tarixchi, qonunshunos va lirik
shoirdir.Bobur ilm - fan. san’at,madaniyat va ularning sohalari bilan yaqindan
tanishgan, uning ijodini asosan lirik she’rlar va adabiy - tarixiy asari -
"Boburnoma" bilan ko`zga tashlanadi. "Boburnoma" qomusiy xarakterdagi kitob
bulib, unda tarix, geografiya, botanika va boshqa fan sohalariga oid ma’lumotlar
berilgan.
Bobur yana musulmonchilikqoidalari va qonushunoslikka bag`ishlangan
"Mubayyin". arab alfavitini isloxiga oid "Xatti Boburiy", aruz vazni va qofiyaga
oid "Mufassal", yana musiqa va harbiy san’at haqida asarlar yozgan.
Adib fan va ma’rifatni yuqori darajada qadrlaydi. Ilm, adabiyot, san’at ahllari bilan
yaqin aloqada buladi, ularga homiylik qiladi.Ilm va bilimdonlikni ulug`laydi. U
kamtarlik, uzini tuta bilish, ezgulik, vafodorlik, boshqalarga yaxshilik qilish
sifatlarini ulug`lab, yovuzlik, zulm, qabihlikni qoralaydi. Boburning pedagogik
qarashlaridagi bosh masala vatanga cheksiz muhabbatdir."Boburnoma"da o`zbek,
tojik, afg`on, hind va boshqa xalqlarning kasb - kori, urf - odati, madaniyati, dini,
adabiti, turmush tarzi haqida keng ma’lumotlar beriladi.Bobur ijodiyoti asosan
uning lirik she’rlari va adabiy-tarixiy asari-«Boburnoma» bilan yaqqol ko’zga
tashlanadi. Boburning xotiralaridan tashkil topgan va temuriylar davlatining
tanazzulga ketish davrini o’zida ifodalagan, qomusiy xarakterdagi «Boburnoma»
kitobi ilmiy-tarixiy jihatdan muhim ahamiyatga ega bo’lib, unda tarix, geografiya,
botanika va fanning boshqa sohalariga taalluqli qimmatli ma’lumotlar bor. Bundan
tashqari, mazkur asar eski o’zbek tilidagi prozaning ilk namunasi va nodir
yodgorligi hamdir.Bobur ana shu solnomasida o’zi bo’lgan joylarning, jumladan
Xindistonning tabiiy manzaralarini ham maxalliy aholining kiyinishi va urf-
odatlarini ham xayvonlari, qushlari hamda ularning qiliqlarini ham tasvirlaydi.
O’zi tilga olgan narsalarni teran fikrli, o’tkir ko’zli rassom singari jozibali bayon
qiladi.Bobur o’rta asrlardagi Xindiston halqlari tarixini o’zidan besh asr ilgari

4yashab ijod etgan Abu Rayxon Beruniy kabi maxorat bilan yorita olgan. Filologiya
fanlari doktori S.Azimjonova shu masalani tahlil qilib, chiqargan xulosasida
aytgandek,xind halqi xayotining turli tomonlariga taallukli materiallarning izchil
bayon etilishi, orginalligi va ishonarligi jihatidan Beruniyning ma’lumotlariga
faqat «Boburnoma» dagi ma’lumotlarni tenglashtirish mumkin. Iste’dod sohibi
bo’lgan Bobur 12 yoshida podsho bo’lganidan boshlab, to umrining oxirigacha
o’zi ko’rgan voqealarni, o’zi qatnashgan hodisalarni, ana shu voqea va hodisalarga
daxldor bo’lgan yuzlab tarixiy shaxslar hayotini, fan uchun muhim ahamiyatga
molik ko’plab dalillarni adabiy shaklda yoritgan. «Boburnoma» va she’rlar
devonidan tashqari, musulmonlik qoidalari va qonunshunoslikka bag’ishlangan
«Mubayn», arab alfavitini o’rganish to’g’risidagi «Xatti» shuningdek musiqa va
harbiy san’at haqidagi asarlarni yaratdi. Bu asarlar o’zbek adabiy tili, adabiyoti va
ilm-fanning ravnaqida muhim ahamiyat kasb etadi.Buyuk shoir, adib, tarixchi va
olim Boburning ilmiy-adabiy merosi hozir o’zining ma’lum tarixiy-ma’rifiy, ilmiy
va estetik qimmatini saqlab kelmoqda. Uning ko’p qirrali merosida pedagogikaga
oid biror maxsus kitob yoki risola mavjud bo’lmasa-da, deyarli hamma asarlarida
xayotga va vatanga muhabbat hislatlarining yakqol ifodasini, insonning yuksak
burchi va kishilarning ma’naviy qiyofasi haqidagi teran fikr-mulohazalarni, fan va
dinga munosabat masalalarini, yaxshi xulqli va odobli bo’lishga da’vatni, ilm-fan
va ma’rifatni egallashgacha chaqiriqni, ahloqiy va estetik g’oyalarni, jo’shqin va
mazmundor hayot kechirishga targ’ib qilishni va xokozalarni ko’rish mumkin.Fan
va ma’rifatni juda yuqori qadrlagan bobur adabiyot, san’at va ilm ahli bilan doimo
yaqin aloqada, ijodiy munosabatda bo’ldi, ularga xomiylik qildi, ilmiy-adabiy
suhbatlar, mushoiralar uyushtirdi. U o’z davrida ilmga intilgan odamlarni juda
kamligidan tashvishlanib, astoydil qiziqish, intilish hamda mashaqqatli mehnat
bilangina ilm olish mumkinligini va shunday qilish zarurligini ta’kidlaydi.
SHuning uchun ham u ilm fanning ahamiyatini chuqur his qilib, o’zi juda
qadrlagan ilm-fan kishilarini eng avvalo, ularning yurish-turishiga, ko’pchilik
manfaati uchun qilgan xizmatlariga qarab baholaydi.O’z ijodida ezgulikni,
inoqlikni, vafodorlikni ardoqlagan shoir o’zida avvalgi kasbdoshlariga ergashib

4yovuzlikni, zulmni, qabixlikni qoralaydi. Bulardan tashqari, Bobur do’stlikni,
hayetni, uning har bir fursatini qadrlashga, qayg’u-xasrat bilan emas, balki oqilona,
xushchaqchaqlik bilan yashashga chorlovchi, yoshlarga ibrat bo’ladigan talaygina
baytlar bitgan.Boburning fikricha, yoshlar shaxsini hayotning o’zi shakllantiradi,
lekin Bunda mehnat va mehnatda toblanish muhim rol o’ynaydi. Mehnat qilgan va
mashaqqat chekkan kishilardagina chinakam insoniy fazilatlar tarkib
topadi.Abdurahmon Jomiyning ma’rifiy-tarbiyaviy qarashlari. “Tuhfat-ul-ahror”
asari. Abdurahmon Jomiy (1414-1492) Jom shahrida tug`iladi, yoshligida ularning
oilasi Hirotga ko`chib o`tadi. Maktab, keiyn Nizomiya madrasasida o`qiydi. Keyin
Samarqandda uz ilmini oshiradi. U ko`p sohalar bo`yicha chuqur bilim oladi.Jomiy
1469 yili Hirotda Navoiy bilan uchrashadi, do`stlashadi. 1472 yili Xajga boradi
mashhur olimu mutafakkirlar bilan muloqotda buladi. 2 yillik safardan so`ng
Hirotga qaytadi.Jomiy 3 ta lirik devoni, 7 ta dostondan iborat "Xaft avrang", ta’lim
- tarbiyaga oid "Bahoriston" asarlari bilan jahon madaniyatiga katta hissa
qo`shgan.Ta’limiy axloqiy qarashlari "Bahoriston" va "Xaft avrang"ga kirgan
"Tuxfat ul - axror", "Silsiltul zaxob" (Oltin tizmalar) asarlarida ifodalangan.Jomiy
inson kamolotining birinchi mezonini bilimlilika deb biladi. Kasb - hunarli
bo`lishni ham kamolot mezoni deb biladi. U tarbiyaning roliga ham katta baho
beradi. U insonda yaxshilik, saxiylik, shirinso`zlik, kamtarlik, sabr - qanoat,
rostlik, mehnatsevarlikni tarbiyalashga alohida e’tibor beradi.Adib inson xirs va
ta’madan uzoq bo`lishini istaydi. "It va gado" hikoyatida bu aks etadi. (It
berganingga qanoat qiladi, gado esa qancha narsasi bo`lsa ham yana talab
qilaveradi).Boburning hayoti, ilmiy va adabiy mеrosi, she’riyati manbalari, janr va
badiiy xususiyatlari.Zahiriddin Muhammad Bobur 1483 yil 14 fеvralda Farg’ona
viloyatining hokimi tеmuriyzoda Umarshayх mirzo oilasida dunyoga
kеldi.Boburning onasi Qutlug’ Nigor хonim bo’lib, u Yunusхonning qizi edi.
Bobur Umarshayх mirzo oilasidagi sakkizta farzandning (uch o’g’il va bеsh qiz)
kattasi bo’lib, tеmuriyzodalarning o’sha davrdagi udumiga ko’ra tarbiyalandi,
Andijonda tahsil oldi.1494 yilda 12 yoshida Farg’ona viloyati taхtiga
o’tirgan.Bobur umrining oхirgacha (1530) viloyatdorlik (Farg’ona),

4mamlakatdorlik (Kobul) hamda saltanatdorlik (Agra-Hindiston) bilan mashg’ul
bo’lib, Hindistonda boburiylar saltanatiga (1526-1858) asos soldi.Boburning oilasi
haqida ma’lumot beradigan bo’lsak, undan to’rtta o’g’il qolgan. 1. Muhammad
Humoyun Mirzo, uning taxt vorisi, 1508-yil 5-aprelda tug’ilgan. 2. Kamron Mirzo,
3. Hindol Mirzo, 4. Askariy Mirzo. Eng kichik o’g’li Anvar bolaligidayoq vafot
etgan. Boburning bir necha qizlari bo’lib, ularning tug’ilganligi haqida haqida
ma’lumot saqlanib qolmagan. Ularning ba’zilari saroy amaldorlariga turmushga
chiqqanligi haqida ma’lumotlar saqlangan.Zahiriddin Muhammad Boburdan
bizgacha yеtib kеlgan ilmiy-badiiy asarlar quyidagilardan iborat: 1. Dеvon; 2.
Boburnoma; 3. Aruz risolasi; 4. Mubayyin; 5. Volidiya; 6. Хatti Boburiy.Bobur
qoldirgan ilmiy-adabiy mеros o’rganilar ekan, Bobur bilim doirasining nihoyatda
kеngligi, o’zigacha mavjud bo’lgan va o’z zamonasidagi boy ilmiy-adabiy mеrosni
naqadar chuqur bilganligi kishini hayratda qoldiradi. Uning shе’riy va nasriy
asarlari har jihatdan yеtukligi hamda badiiy-ilmiy ijod tariхida o’ziga хos mavqеga
ega bo’lganligi bilan ajralib turadi. Zahiriddin Muhammad Bobur lirikasi.Bobur
o’zining lirik mеrosini ikki dеvonga to’plagan. Ulardan birinchisi 1519 yilda
Kobulda tartib bеrilib, bir nusхasi o’sha vaqtning o’zida Samarqandga yuborilgan.
Ikkinchisi esa 1528-1529 yilda Hindistonda tuzilgan. Bu ikki dеvonga kiritilgan
shе’rlar kеyinchalik bir dеvon holiga kеltirilgan. Bu haqda «Boburnoma»ga ilova
yozgan kotib shunday хabar bеradi: «(Bobur) nazm va nasr va turkiy va forsiyni
bеbadal aytur edi. Alalхusus turkiy dеvoni bordurkim, anda toza mazmunlar topib
aytibdur» (Boburnoma, 460-bеt). Dеmak, Boburning turkiy-o’zbеk tilida yozilgan
lirik shе’rlari alohida dеvon shakliga kеltirilgan. Bu dеvonga kiritilgan shе’rlarni
ingliz sharqshunosi Dеnison Ross (1910 y.), turk olimi Fuod Kupruluzoda (1912-
1913 y), rus sharqshunosi A.N. Samoylovich (1917 y), o’zbеk olimlari S.
Azimjonova va A.Qayumov (1958, 1965), Saidbеk Hasanov (1982 y)lar nashr
ettirdilar.Bobur yoshlik chog laridanoq juda ko p mushkullik va qiyinchi-liklarniʼ ʼ
boshidan kechirishga majbur bo lgan. O zining bobo meros mulki hisoblanmish
ʼ ʼ
Samarqandni ikki marta zabt etgan va ikki martasida ham qo ldan bergan. Nihoyat,
ʼ
u yigirma bir yoshida ota yurtini tark etib, Xindikush osha Qobulni ishg ol qilgan.
ʼ

41511 yilda Bobur Samarqandni qaytarib olishga yana bir bor uringan. Bu gal
g alaba nash asini surgan bo lsa ham, kelgusi yil-dayoq Samarqandni qo lidanʼ ʼ ʼ ʼ
chiqargan. Shu tariqa Bobur Samarqand-ni uch karra zabt etib, uch karra boy
bergan.
Bobur Xindistonda yirik davlat tuzgan va o zi podshoh bo lib, Jamna Yamuna
ʼ ʼ
daryosi bo yidagi Аgra shahrida poytaxt qurgan.Bobur 1530 yil kuzida qattiq
ʼ
xastalanib, podsholikni katta o g li Xumoyunga topshirgan va 26 dekabrda o z
ʼ ʼ ʼ
qarorgohida vafot etgan.Bobur ajoyib sarkardaligi bilan birga ma rifatparvar shoh
ʼ
va nozik didli shoir ham bo lgan. U o z asarlarida go zallikni kuylagan, insonlarni
ʼ ʼ ʼ
yaxshilik qilishga, hunar, ilm-fanni o rganishga da vat etgan.
ʼ ʼ

42.2. Zahiriddin Muhammad Bobur asarlarining ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyati
Zahiriddin Muhammad Bobur (1483-1530). O`zbek xalqining ilm va madaniyat
xazinasiga o`lmas hissa qo`shgan mutafakkir olim, tarixchi, qonunshunos va lirik
shoirdir.Bobur ilm - fan. san’at,madaniyat va ularning sohalari bilan yaqindan
tanishgan, uning ijodini asosan lirik she’rlar va adabiy - tarixiy asari -
"Boburnoma" bilan ko`zga tashlanadi. "Boburnoma" qomusiy xarakterdagi kitob
bulib, unda tarix, geografiya, botanika va boshqa fan sohalariga oid ma’lumotlar
berilgan.Bobur yana musulmonchilikqoidalari va qonushunoslikka bag`ishlangan
"Mubayyin". arab alfavitini isloxiga oid "Xatti Boburiy", aruz vazni va qofiyaga
oid "Mufassal", yana musiqa va harbiy san’at haqida asarlar yozgan.Adib fan va
ma’rifatni yuqori darajada qadrlaydi. Ilm, adabiyot, san’at ahllari bilan yaqin
aloqada buladi, ularga homiylik qiladi.Ilm va bilimdonlikni ulug`laydi. U
kamtarlik, uzini tuta bilish, ezgulik, vafodorlik, boshqalarga yaxshilik qilish
sifatlarini ulug`lab, yovuzlik, zulm, qabihlikni qoralaydi. Boburning pedagogik
qarashlaridagi bosh masala vatanga cheksiz muhabbatdir."Boburnoma"da o`zbek,
tojik, afg`on, hind va boshqa xalqlarning kasb - kori, urf - odati, madaniyati, dini,
adabiti, turmush tarzi haqida keng ma’lumotlar beriladi.Bobur ijodiyoti asosan
uning lirik she’rlari va adabiy-tarixiy asari-«Boburnoma» bilan yaqqol ko’zga
tashlanadi. Boburning xotiralaridan tashkil topgan va temuriylar davlatining
tanazzulga ketish davrini o’zida ifodalagan, qomusiy xarakterdagi «Boburnoma»
kitobi ilmiy-tarixiy jihatdan muhim ahamiyatga ega bo’lib, unda tarix, geografiya,
botanika va fanning boshqa sohalariga taalluqli qimmatli ma’lumotlar bor. Bundan
tashqari, mazkur asar eski o’zbek tilidagi prozaning ilk namunasi va nodir
yodgorligi hamdir.Bobur ana shu solnomasida o’zi bo’lgan joylarning, jumladan
Xindistonning tabiiy manzaralarini ham maxalliy aholining kiyinishi va urf-
odatlarini ham xayvonlari, qushlari hamda ularning qiliqlarini ham tasvirlaydi.
O’zi tilga olgan narsalarni teran fikrli, o’tkir ko’zli rassom singari jozibali bayon
qiladi.Bobur o’rta asrlardagi Xindiston halqlari tarixini o’zidan besh asr ilgari
yashab ijod etgan Abu Rayxon Beruniy kabi maxorat bilan yorita olgan. Filologiya

4fanlari doktori S.Azimjonova shu masalani tahlil qilib, chiqargan xulosasida
aytgandek,xind halqi xayotining turli tomonlariga taallukli materiallarning izchil
bayon etilishi, orginalligi va ishonarligi jihatidan Beruniyning ma’lumotlariga
faqat «Boburnoma» dagi ma’lumotlarni tenglashtirish mumkin. Iste’dod sohibi
bo’lgan Bobur 12 yoshida podsho bo’lganidan boshlab, to umrining oxirigacha
o’zi ko’rgan voqealarni, o’zi qatnashgan hodisalarni, ana shu voqea va hodisalarga
daxldor bo’lgan yuzlab tarixiy shaxslar hayotini, fan uchun muhim ahamiyatga
molik ko’plab dalillarni adabiy shaklda yoritgan. «Boburnoma» va she’rlar
devonidan tashqari, musulmonlik qoidalari va qonunshunoslikka bag’ishlangan
“Mubayn”, arab alfavitini o’rganish to’g’risidagi “Xatti” shuningdek musiqa va
harbiy san’at haqidagi asarlarni yaratdi. Bu asarlar o’zbek adabiy tili, adabiyoti va
ilm-fanning ravnaqida muhim ahamiyat kasb etadi.Buyuk shoir, adib, tarixchi va
olim Boburning ilmiy-adabiy merosi hozir o’zining ma’lum tarixiy-ma’rifiy, ilmiy
va estetik qimmatini saqlab kelmoqda. Uning ko’p qirrali merosida pedagogikaga
oid biror maxsus kitob yoki risola mavjud bo’lmasa-da, deyarli hamma asarlarida
xayotga va vatanga muhabbat hislatlarining yakqol ifodasini, insonning yuksak
burchi va kishilarning ma’naviy qiyofasi haqidagi teran fikr-mulohazalarni, fan va
dinga munosabat masalalarini, yaxshi xulqli va odobli bo’lishga da’vatni, ilm-fan
va ma’rifatni egallashgacha chaqiriqni, ahloqiy va estetik g’oyalarni, jo’shqin va
mazmundor hayot kechirishga targ’ib qilishni va xokozalarni ko’rish mumkin.Fan
va ma’rifatni juda yuqori qadrlagan bobur adabiyot, san’at va ilm ahli bilan doimo
yaqin aloqada, ijodiy munosabatda bo’ldi, ularga xomiylik qildi, ilmiy-adabiy
suhbatlar, mushoiralar uyushtirdi. U o’z davrida ilmga intilgan odamlarni juda
kamligidan tashvishlanib, astoydil qiziqish, intilish hamda mashaqqatli mehnat
bilangina ilm olish mumkinligini va shunday qilish zarurligini ta’kidlaydi.
SHuning uchun ham u ilm fanning ahamiyatini chuqur his qilib, o’zi juda
qadrlagan ilm-fan kishilarini eng avvalo, ularning yurish-turishiga, ko’pchilik
manfaati uchun qilgan xizmatlariga qarab baholaydi.O’z ijodida ezgulikni,
inoqlikni, vafodorlikni ardoqlagan shoir o’zida avvalgi kasbdoshlariga ergashib
yovuzlikni, zulmni, qabixlikni qoralaydi. Bulardan tashqari, Bobur do’stlikni,

4hayetni, uning har bir fursatini qadrlashga, qayg’u-xasrat bilan emas, balki oqilona,
xushchaqchaqlik bilan yashashga chorlovchi, yoshlarga ibrat bo’ladigan talaygina
baytlar bitgan.Boburning fikricha, yoshlar shaxsini hayotning o’zi shakllantiradi,
lekin Bunda mehnat va mehnatda toblanish muhim rol o’ynaydi. Mehnat qilgan va
mashaqqat chekkan kishilardagina chinakam insoniy fazilatlar tarkib
topadi.Abdurahmon Jomiyning ma’rifiy-tarbiyaviy qarashlari. “Tuhfat-ul-ahror”
asari. Abdurahmon Jomiy (1414-1492) Jom shahrida tug`iladi, yoshligida ularning
oilasi Hirotga ko`chib o`tadi. Maktab, keiyn Nizomiya madrasasida o`qiydi. Keyin
Samarqandda uz ilmini oshiradi. U ko`p sohalar bo`yicha chuqur bilim oladi.
Boburdan qolgan ijodiy merosining eng muhim va eng yirigi O’rta
Osiyo,Afg’oniston, Hindiston va Eron xalqlari tarixi geografiyasi, etnografiyasiga
oid nodir va qimmatli ma’lumotlarni o’z ichiga olgan va o’sha davr o’zbek klassik
adabiyotida va adabiy tilining yorqin namunasi bo’lgan ― Boburnoma ― asaridir.
“Boburnoma” — jahon adabiyoti va manbashunosligidagi muhim va noyob
yodgorlik; o’zbek adabiyotida dastlabki nasriy memuar va tarixiy-ilmiy asar. Bu
asar mazmunining rang-barangligi, bir jahon materialni o’z ichiga olganligi, til va
uslubining go’zalligi bilan XVIII, ayniqsa XIX asr sharqshunos olimlarning
diqqatini o’ziga tortgan. Badiiy adabiyotda badiiy asarlarni o‗rganishda asarlarni
qiyosiy tahlil qilib o’rganish eng samarali usullardan biri hisoblanadi. Boburnoma‖
asarini qiyosiy o’rganishni yoritib berishga harakat qilamiz. Biz ―Boburnoma
‖
asarini Abulg‗oziy Bahodirxonning Shajarayi turk asari bilan qiyosan o’rganishni
tavsiya etmoqchimiz. Dastlab, Shajarai turk , asari haqida qisqacha ma’lumot berib
‖
o’tishni joiz deb topdik.Shajarayi turk va mo g ul (―Turkiy xalklar va mo g ullar
ʻ ʻ ʻ ʻ
shajarasi) — tarixiy asar, muallifi Abulg oziy Bahodirxon. Eski o zbek tilida
ʻ ʻ
yozilgan. ―Shajarai turk XIII— XVII asrlardagi mo g ul va turk hukmdorlari
ʻ ʻ
haqidagi ma lumotlarni, xususan, Markaziy Osiyo xonliklari, jumladan, Xiva
ʼ
xonligining muallif yashagan davrgacha bo lgan tarixini o z ichiga olgan.
ʻ ʻ
Shajarayi turk Abulg oziy Bahordirxonning o limi tufayli nihoyasiga yetkazilmay
ʻ ʻ
qolgan bo lsada, uning o g li Anusha Muhammadxon (1663—87) topshirig iga
ʻ ʻ ʻ ʻ
muvofiq, urganchlik tarixchi Maxmud ibn Mulla Muhammad Zamon Urganjiy

4tomonidan ba zi ma lumotlar bilan to ldirilgan. ―Shajarayi turk ning yozilishʼ ʼ ʻ ‖
sababi muallif tomonidan quyidagicha izohlangan: ―Ammo bizning ota
aqalarimizning beparvoliqi va Xorazm xalqining bevuqufliqi, bu ikki sababdin,
bizning jamoatimizning Abdullaxonning (Abdullaxon II) otalari birlan bizning
otalarimizning ayrilgan yeridin to bizga kelguncha tarixlarini bitmay erdilar. Bu
50tarixni bir kishiga taklif qilali teb fikr qilduk, hech munosib kishi topmaduk,
zarur
bo ldi (va) ul sababdin o zimiz aytduk . Asar mo jaz muqaddima va 9 bobdan
ʻ ʻ ‖ ʻʼ
tashkil topgan.

4XULOSA
Xulosa qilib aytganda , Bobur adabiy merosining bugungi ma’naviy hayot va
adabiyot uchun ibratli jihatlari juda ham kо’p. Bobur merosi bizda
millatparvarlikni, vatanparvarlikni, ona yurt uchun fidoiylikni, insonparvarlikni
о’rgatishga da’vat etadi. Shu bois biz uning ijodi bilan qiziqishimiz, havas
Muammo
“Boburnoma” ning bugungi kundagi ahamiyati?Asarda turli sohaga geografiya,
bialogiya,tarix va boshqa fanlarga oid ma’lumotlar uchraydi.2-g’oya Boburnoma –
adabiy va tarixiy ahamiyatga molik asar. Unda o’z davrining ko’plab kishilarining
turli vaziyatdagi kechinmalari, siyosiy ahvoli haqidagi ma’lumotlar jamlangan.
Osiyoning ko’plab tog’lari,daryolari, o’rmon va cho’llari, iqlimi, aholisi, ijtimoiy,
iqtisodiy haqida ma’lumotlar keltirilgan. QAROR qilishimiz, hayratga tushishimiz
tabiiy hol. Hozirgi yoshlar uchun Bobur shaxsi o’sib kelayotgan yosh avlodni
ajdodlarga munosib avlod bo’lishga da’vat etadi. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida
interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot
texnologiyalarini о’quv jarayonida qо’llashga bо’lgan qiziqish, e’tibor kundan-
kunga kuchayib bormoqda, bunday bо’lishning sabablaridan biri, shu vaqtgacha
an’anaviy ta’limda о’quvchi,talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga
о’rgatilgan bо’lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini о’zlari
qidirib topishlariga, mustaqil о’rganib, tahlil qilishlarisha, hatto xulosalarni ham
о’zlari keltirib chiqarishlariga о’rgatadi. О’quvchi bu jarayonda shaxsning
rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu
bilan bir qatorda boshqaruvchilik,yо’naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ta’lim
jarayonida о’quvchi talaba asosiy figuraga aylanadi. Biz bu bobda Zahiriddin
Muhammad Bobur hayoti va ijodining umumta’lim maktablari va akademik
litseylarda o’qitilishini yoritib berishga harakat qildik. I bobda ta’lim jarayonida
ta’lim samardorligini oshirishga xizmat qiluvchi Zanjir, Aql charxi, Peshpanja,
Chala xat, Qarorlar shajarasi,Raqamlar so’zlaganda metodlarni keltirib o’tdik. Bir
so’z bilan aytganda Bobur shaxsini teran anglab yetgan o’quvchi kelajakda

4vatanparvar inson bo’lib shakllanadi. Bizning maqsadimiz esa shunday yoshlarni
tarbiyalab voyaga yetqazish.

4 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI:
1. Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION MIGRATION IN
FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE. "THE HISTORY OF
THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES". Section 4. 2021, 3- 10.
2. Abdukhamidov I., Tojiboyev U. OBJECTIVE REASONS OF THE MIGRATION
PROCESS IN THE FERGHANA ECONOMIC REGION. EPRA International
Journal of Economic Growth and Environmental Issues ISSN: 2321-6247.
Volume: 8. Issue:
3. December 2020, 16-19. 5.Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION
MIGRATION IN FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE.
’’THE HISTORY OF THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES”. Section
4. 2021, 3- 10.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV Toshkent sh., 2023-yil
25-yanvar, PQ-20-son
5. R. Shamsutdinov. Sh. Karimov "Vatan tarixi 1-kitob. "Sharq" nashriyoti. 2010.
6. G’.Sotimov “O rta Osiyo va Hindiston tarixida boburiylar davri”, Toshkent,ʻ
7. 2009 y. 64).
8. Hasan Qudratullaev,“O’zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi,2012 yil,
6son
9. Ilyosxo’ja Bekmirzayev "Biz bilgan va bilmagan bobur"
10. Turg’un Fayziyev. " Bobur va uning avlodlari.
11. Shavkat Mirziyoyev ‘‘Yangi O’zbekiston Taraqqiyot Strategiyasi’’ T:
“O’zbekiston”nashriyoti, 20222.
13 Islom Karimov “Yuksak ma`naviyat-yengilmas kuch” T: “Ma’naviyat” 20083.
14 S.To’ychiyeva, A.Sh.Norbekov. ―Ijtimoiy siyosat fanidan o’quv qo’llanma.
Toshkent –2010.
15 F.X.Nabiyev, S.X.Tadjiyeva. Ijtimoiy ish etikasi. Darslik T:Fan va
texnologiyalar. 2015 y.
16 O’zbekiston Milliy Ensklopediyasi T.: “Davlat ilmiy nashriyoti” 2007
17 .Xayrullayev M. Uyg onish davri va Sharq mutafakkiri. 1971.
ʻ

4Qo’shimcha adabiyotlar:
1.R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova “Pedagogik mahorat” O’quv qo’llanma. T.
Fan va texnologiya. 2012 yil
2.R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. Pedagogik mahorat. O’quv qo’llanma T:.
Fan va texnologiya 2012- yil
3.R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, Ijtimoiy pedagogika. O’quv qoilanma.
Т.:Noshir 2009-yil
4.R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, N.H.Raxmonqulova. Pedagogika nazariyasi va
tarixi. Darslik T:. Fan va texnologiyalar. 2010-yil
5.R.A.Mavlonova, O.To’rayeva, K.M.Xoliqberdiyev. Pedagogika. Darslik. T:.
O’qituvchi 2008-yil
6.R.A.Mavlonova,B.Normurotova. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. O’quv
qo’llanma.Toshkent. “Fan” 2008 y.
7.S.Nishonova, M.Imomova, R.Hasanov. Pedagogika tarixi. Darslik. T.
O’qituvchi. 1996 yil.
8.S.Nishonova, M.Imomova, R.Xasanov. Pedagogika tarixi. Darslik Т.: O’qituvchi
1996-yil
9.S.Nishonova. M.Imomova, R.Hasanov. Pedagogika tarixi. Do’stlik T. O’qituvchi
1996 yil.
10.Tarbiya jarayonining asosiy qonuniyatlari Gulruh Zaynitdinovna Mirzayeva
Navoiy viloyati Navbahor tumani 27-umumiy o’rta ta’lim maktabining
boshlang ich sinf o’qituvchisi ʻ https://doi.org/10.5281/zenodo.6954504
11.TEACHING AND LEARNING Pedagogy, Curriculum and Culture by Alex
Moore 2012.
12.Xalq pedagogikasi. O’quv qo’llanma. M.Mutalipova. –Toshkent, 2015
13. Z. K. Ismailova. Pedagogikadan amaliy mashg’ulotlar. — T.: “Fan”, 2001.

Zahiridin Boburning xati Boburiy hammda Boburnoma asarlarining talimiy tarbiyaviy ahamyati

Купить