Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 42.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 03 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Psixologiya

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

4 Sotish

Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari

Sotib olish
1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu: Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2 MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………………3 I BOB. Zaif eshituvchi bolalar ta’limining nazariy asoslari 1. 1 . Zaif eshituvchi bolalarning rivojlanish xususiyatlari …………………….6 1. 2 . Zaif eshitish tushunchasi va uning darajalari ……………………………11 1.3. Maxsus pedagogikaning zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashga oid nazariyalari ……………………………………………………………………15 II BOB. Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari 2.1.Zaif eshituvchi bolalarni o‘qitishda an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar …………………………………………………………………19 2.2. Maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish …………22 2.3. Individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlari ……………25 Xulosa …………………………………………………………………………29 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………31 3KIRISH Kurs ishining dolzarbligi Hozirgi kunda inklyuziv ta’lim tizimi rivojlanib borayotgan davrda, imkoniyati cheklangan bolalar, jumladan, zaif eshituvchi bolalar uchun samarali ta’lim metodlarini ishlab chiqish va qo‘llash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Zaif eshituvchi bolalar nutq va eshitish qobiliyatining cheklanganligi sababli, maxsus pedagogik yondashuvlarni talab qiladi. Shuning uchun ularni o‘qitish jarayonida an’anaviy va zamonaviy metodlarni uyg‘unlashtirish, interaktiv o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish va individual yondashuvni joriy etish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida inklyuziv ta’limni rivojlantirish muhimligini ta’kidlab, «Imkoniyati cheklangan bolalar uchun teng imkoniyatlar yaratish, ularni jamiyatga moslashtirish – davlatimizning ustuvor vazifalaridan biridir» deb qayd etgan. Shu sababli, davlatimizda nogironligi bo‘lgan shaxslarning ta’lim olishi uchun maxsus dasturlar ishlab chiqilmoqda. 1 Prezidentimizning 2022-yil 7-martdagi "Nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarorida ham nogiron bolalar uchun zamonaviy o‘qitish metodlarini joriy etish, maxsus maktablar infratuzilmasini yaxshilash va ularni malakali pedagoglar bilan ta’minlash muhim vazifalar sifatida belgilangan. Bu esa zaif eshituvchi bolalar ta’limini takomillashtirishga katta hissa qo‘shadi. Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, maxsus pedagogik metodlarni to‘g‘ri joriy etish orqali zaif eshituvchi bolalar ham to‘laqonli ta’lim olishlari va kelajakda jamiyatda faol ishtirok etishlari mumkin. Shu sababli, ushbu mavzuga bo‘lgan ilmiy va amaliy qiziqish tobora ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham ushbu 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi "Maxsus ta’lim tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi PQ-4884-son Qarori. 4yo‘nalishda maxsus maktablar faoliyat yuritmoqda va ularning samaradorligini oshirish dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. zaif eshituvchi bolalar ta’limi bo‘yicha yangi innovatsion metodlar ishlab chiqish va ularni amaliyotga tatbiq etish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Zamonaviy jamiyatda ushbu bolalarni jamiyatga moslashtirish va ularga sifatli ta’lim berish uchun maxsus dasturlar va usullar ishlab chiqilmoqda. Eshitish qobiliyatining zaifligi ularning bilim olish jarayoniga bevosita ta’sir qilganligi sababli, o‘qituvchilar va defektolog mutaxassislar doimiy ravishda yangi texnologiyalarni izlab topishga harakat qilmoqda. Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi Zaif eshituvchi bolalar ta’limi bo‘yicha ko‘plab pedagog va psixolog olimlar tadqiqotlar olib borgan. Xususan, L.S. Vygotskiy, A.I. Meshcheryakov, R.M. Boskis kabi olimlar zaif eshituvchi bolalarning psixologik xususiyatlari va ularni o‘qitish metodikasi haqida tadqiqotlar olib borishgan. Hozirgi kunda ham zamonaviy pedagoglar va defektologlar tomonidan maxsus didaktik materiallar va texnologiyalar ishlab chiqilmoqda. Bundan tashqari, E.D. Khomskaya, D.B. Elkonin, N.G. Morozova kabi olimlar ham eshitish qobiliyati zaif bolalar uchun samarali ta’lim usullarini tadqiq etgan. Zamonaviy yondashuvlar ichida lingvistik metodlar, vizual o‘qitish texnologiyalari va maxsus texnik vositalardan foydalanish masalalari muhim o‘rin tutadi. Shu bilan birga, xalqaro tajribalarga asoslangan holda inkluziv ta’lim modellarini joriy etish bo‘yicha ham ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar, jumladan, subtitrlar, interaktiv multimedia va eshitish qurilmalari yordamida o‘qitish metodlari keng qo‘llanilmoqda. Ushbu sohada olib borilayotgan izlanishlar zaif eshituvchi bolalarning ta’lim jarayonini yanada takomillashtirishga xizmat qilmoqda. Kurs ishining ahamiyati Mazkur kurs ishi zaif eshituvchi bolalar ta’limining nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganish, ularga mos pedagogik yondashuvlarni aniqlash hamda samarali o‘qitish metodlarini ishlab chiqish 5orqali ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqot natijalari maxsus maktablar va inklyuziv ta’lim muassasalari uchun foydali tavsiyalarni taqdim etishi mumkin. Kurs ishining maqsadi : Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlarini tahlil qilish va samarali usullarni aniqlash. Kurs ishining vazifalari : Zaif eshitish tushunchasi va uning ta’lim jarayoniga ta’sirini o‘rganish;Maxsus pedagogikaning zaif eshituvchi bolalar bilan ishlash bo‘yicha yondashuvlarini tahlil qilish; Zamonaviy ta’lim metodlarini zaif eshituvchi bolalar ta’limiga moslashtirish; Texnik vositalar va maxsus didaktik materiallardan foydalanish imkoniyatlarini tahlil qilish; Olingan natijalar asosida pedagogik tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti : Zaif eshituvchi bolalar ta’lim jarayoni. Kurs ishining predmeti : Zaif eshituvchi bolalarni o‘qitish metodlari va pedagogik texnologiyalar. Kurs ishining tuzilishi Ushbu kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 6I BOB. Zaif eshituvchi bolalar ta’limining nazariy asoslari 1. 1 . Zaif eshituvchi bolalarning rivojlanish xususiyatlari Zaif eshituvchi bolalar ta’limi, ularning rivojlanishi va o‘qitish jarayoni o‘zgacha yondashuvni talab qiladi. Eshitish qobiliyati cheklangan bolaning rivojlanishiga turli omillar ta’sir etadi, bu esa pedagogik jarayonni tashkil etishda alohida yondashuvni taqozo etadi. Zaif eshitish holati bolaning nutq rivojlanishi, ijtimoiy adaptatsiyasi va umumiy intellektual faolligiga bevosita ta’sir qiladi. Shuning uchun, zaif eshituvchi bolalarning rivojlanish xususiyatlarini to‘g‘ri tushunish va ularga mos pedagogik yondashuvni tanlash, ta’limning samarali bo‘lishi uchun muhimdir. 2 Zaif eshituvchi bolalarda til va nutq rivojlanishi, ularning eshitish qobiliyatiga bog‘liq bo‘lgan asosiy omillardan biridir. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar uchun nutqni rivojlantirish va so‘zlashuv ko‘nikmalarini o‘rganish ancha murakkab jarayon bo‘ladi. Odatda, zaif eshituvchi bolalar nutqni kechroq o‘rganadilar. Buning sababi shundaki, ular ovozlarni va tovushlarni ajratishdagi qiyinchiliklar tufayli o‘z fikrlarini aniq ifodalashda muammolarga duch keladilar. Nutq rivojlanishining bu kechikishi ularning ijtimoiy va kognitiv rivojlanishiga ham ta’sir ko‘rsatadi.Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar, odatda, ovozlarni ajratish va ular orasidagi farqni aniqlashda qiyinchiliklarga duch keladilar. Masalan, bunday bolalar uchun ba’zi tovushlar bir-biridan farqlanishi juda mushkul bo‘ladi, chunki ular tovushlarning turli spektrlarini eshitish imkoniyatiga ega emaslar. Shu sababli, bolalar so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishda qiyinchiliklarga uchraydilar. O‘z nutqini to‘g‘ri shakllantira olmaslik, ularning nutqiy ko‘nikmalarini cheklaydi va bu kelajakda ular bilan muloqotda bo‘lishni qiyinlashtirishi mumkin. Zaif eshituvchi bolalar nutqni o‘rganish jarayonida atrof-muhitdan olingan ma’lumotlarni to‘liq qabul qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Ular boshqa 2 Isroilov Muhammad (2018). Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda zamonaviy pedagogik texnologiyalar . Toshkent: “Yangi avlod” nashriyoti. 7bolalarga nisbatan ancha cheklangan ma’lumotga ega bo‘lishlari mumkin, chunki ular nutqni eshitish va tinglash orqali o‘rganishning an’anaviy usullaridan foydalana olmaydilar. Bu holat, albatta, bolalarning so‘z boyligini rivojlantirishda muammolarni keltirib chiqaradi. So‘z boyligini o‘stirish, nutqiy rivojlanishni amalga oshirish uchun juda muhimdir, chunki bu bolaning fikr yuritish va fikrlarni aniq ifodalash qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. Bunday bolalarning so‘z boyligi o‘sishining sekinlashuvi, ular uchun nutqiy va kognitiv rivojlanishni ham sekinlashtiradi.Nutq rivojlanishining kechikishi, shuningdek, ularning tilni anglash va o‘zaro muloqotda bo‘lish ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Zaif eshituvchi bolalar uchun ba’zan nutq va tilni to‘g‘ri ishlatish qiyin bo‘ladi, chunki ular nutqni va tovushlarni to‘liq eshitishda cheklangan imkoniyatlarga ega. Bu esa, ularda o‘z fikrlarini ifodalashda, savol berish va javob olishda, shuningdek, o‘zaro muloqotda bo‘lishda muammolarni keltirib chiqaradi. Nutqni to‘g‘ri ishlata olmaslik, ularning ijtimoiy muloqotlariga, o‘qish va yozishga ham ta’sir qiladi.Nutqni rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni to‘liq olish imkoniyati cheklangan bo‘lsa, bu bolalarning ta’lim jarayonini qiyinlashtiradi. Misol uchun, ular sinfda o‘qituvchining so‘zlarini to‘liq anglashda qiyinchiliklarga duch keladilar, bu esa darsni tushunish va unga faol ishtirok etishni qiyinlashtiradi. Eshitishdagi qiyinchiliklar, shuningdek, so‘zlarni eshitib, ularni to‘g‘ri talqin qilishni ham sekinlashtiradi, bu esa bolalarning umumiy ta’lim darajasini pasaytirishi mumkin.Shuningdek, zaif eshituvchi bolalar uchun nutqni rivojlantirishda alohida pedagogik yondashuvlar talab qilinadi. An’anaviy ta’lim usullari va metodlari bunday bolalar uchun samarali bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun, ular uchun maxsus didaktik materiallar, vizual vositalar va o‘rgatish texnologiyalarini qo‘llash zarur. Masalan, vizual va eshitish yordamchi vositalar yordamida so‘zlarning talaffuzi va to‘g‘ri ifodalashni o‘rgatish mumkin. Bunday yondashuvlar zaif eshituvchi bolalarning til va nutq rivojlanishini jadallashtirishga yordam beradi va ularga muloqotda 8bo‘lishda qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi.Zaif eshituvchi bolalarda til va nutq rivojlanishining kechikishi, shuningdek, ularning o‘z-o‘zini anglash jarayoniga ham ta’sir qiladi. Nutqni to‘g‘ri o‘rganish va rivojlantirishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar, bolalarning o‘zini ifodalashda va his-tuyg‘ularini boshqalar bilan muloqotda bo‘lishda cheklovlarga olib kelishi mumkin. Nutq rivojlanishining kechikishi, bolaning o‘zini boshqalar bilan samarali muloqot qilishga imkon bermaydi, bu esa uning ijtimoiy moslashuvini ham qiyinlashtiradi.Bundan tashqari, nutqning kech rivojlanishi, bolalarning o‘quv faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Eshitish va nutqiy rivojlanishning kechikishi, ularda o‘quv dasturlarini samarali o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi, bu esa o‘qish va yozish ko‘nikmalarining rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Shu sababli, zaif eshituvchi bolalar uchun maxsus pedagogik yondashuvlar va dasturlarni ishlab chiqish zarur. Bu yondashuvlar, ularning nutq rivojlanishini va ta’limda muvaffaqiyatli bo‘lishini ta’minlashga yordam beradi.Zaif eshituvchi bolalarning rivojlanishiga ijtimoiy muhitning ta’siri katta ahamiyatga ega. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar, boshqa bolalar kabi, atrof-muhitdagi voqealarni faqat eshitish orqali emas, balki ko‘rish va ko‘rgazmali vositalar orqali tushunishadi. Bu holat ularning ijtimoiy rivojlanishini ta’sir qiladi, chunki ko‘plab ijtimoiy o‘zaro aloqalar ovozga asoslangan, masalan, suhbatlar, guruhdagi muhokamalar, muammolarni hal qilish va boshqalar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilish. Zaif eshituvchi bolalar uchun, eshitishdagi cheklanish tufayli, ijtimoiy muloqotlar murakkablashadi va ko‘plab ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rganish va rivojlantirish jarayoni kechikadi.Bunday bolalar ko‘pincha ijtimoiy muhitda o‘zlarini izolyatsiya qilgan his qilishlari mumkin, chunki ular boshqa bolalar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. O‘zgalar bilan to‘g‘ri va samarali aloqada bo‘lish uchun zarur bo‘lgan vositalar — eshitish, muloqot qilish va ovozli reaktsiyalarni anglash — zaif eshituvchi bolalar uchun mavjud emas. Shu sababli, ular atrofidagi odamlar bilan to‘g‘ri muloqotda bo‘lishni o‘rganishda ko‘proq vaqt va kuch sarflashlari kerak. Bu, 9o‘z navbatida, ularning o‘zini jamiyatda to‘liq his qilishlarini va ijtimoiy munosabatlarda faol ishtirok etishlarini qiyinlashtiradi. Zaif eshituvchi bolalar uchun ijtimoiy moslashish jarayoni boshqa bolalarga nisbatan ko‘proq vaqt va resurslarni talab qiladi. Bu bolalar uchun, ijtimoiy muhitni tushunish va unga moslashish ko‘pincha boshqalarga qaraganda qiyinroq bo‘ladi, chunki ular jamiyatdagi ijtimoiy kodlarni va norasmiy muomala qoidalarini eshitish orqali o‘rganish imkoniyatiga ega emaslar. Shuning uchun, ularning ijtimoiy adaptatsiyasi boshqa bolalarnikidan farq qiladi va alohida yondashuvni talab etadi. Ijtimoiy moslashuv uchun zarur bo‘lgan vositalar va usullarni aniqlashda pedagogik yondashuv va individual ta’lim usullarini qo‘llash juda muhimdir. 3 Zaif eshituvchi bolalar uchun pedagogik jarayonda, ijtimoiy munosabatlar va muloqot ko‘nikmalarini o‘rgatishda individual yondashuvning o‘rni katta. Har bir bola o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi sababli, ta’lim jarayonida har bir bolaga moslashtirilgan metodlarni qo‘llash talab etiladi. Masalan, vizual vositalar, tana tilini tushunish va boshqa muloqot vositalarini samarali ishlatish orqali, zaif eshituvchi bolalarga jamiyat bilan o‘zaro aloqalarni o‘rganish va rivojlantirish imkoniyatlari yaratiladi. Bularning barchasi, o‘z navbatida, ularning ijtimoiy moslashuvini osonlashtiradi va jamiyatda faol ishtirok etish imkoniyatlarini kengaytiradi. Shu bilan birga, zaif eshituvchi bolalar uchun ijtimoiy adaptatsiya jarayonining muvaffaqiyatli bo‘lishi, nafaqat pedagogik yondashuvga, balki oilaning roli va jamiyatning qo‘llab-quvvatlashiga ham bog‘liqdir. Oilalar va jamiyatlar bu bolalarning jamiyat bilan to‘liq moslashishlariga yordam beradigan muhitni yaratishlari kerak. Pedagogik, psixologik va ijtimoiy yordamlar birgalikda ta’lim jarayonining muvaffaqiyatini ta’minlaydi va zaif eshituvchi bolalar uchun ijtimoiy moslashuvni engillashtiradi. 3 Qosimova Dilorom (2021). Zaif eshituvchi bolalar va ta’lim jarayoni: Individual yondashuv va metodlar . Toshkent: Innovatsion ta’lim texnologiyalari. 10Nutq rivojlanishining kechikishi, shuningdek, ularning tilni anglash va o‘zaro muloqotda bo‘lish ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Zaif eshituvchi bolalar uchun ba’zan nutq va tilni to‘g‘ri ishlatish qiyin bo‘ladi, chunki ular nutqni va tovushlarni to‘liq eshitishda cheklangan imkoniyatlarga ega. Bu esa, ularda o‘z fikrlarini ifodalashda, savol berish va javob olishda, shuningdek, o‘zaro muloqotda bo‘lishda muammolarni keltirib chiqaradi. Nutqni to‘g‘ri ishlata olmaslik, ularning ijtimoiy muloqotlariga, o‘qish va yozishga ham ta’sir qiladi. Nutqni rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni to‘liq olish imkoniyati cheklangan bo‘lsa, bu bolalarning ta’lim jarayonini qiyinlashtiradi. Misol uchun, ular sinfda o‘qituvchining so‘zlarini to‘liq anglashda qiyinchiliklarga duch keladilar, bu esa darsni tushunish va unga faol ishtirok etishni qiyinlashtiradi. Eshitishdagi qiyinchiliklar, shuningdek, so‘zlarni eshitib, ularni to‘g‘ri talqin qilishni ham sekinlashtiradi, bu esa bolalarning umumiy ta’lim darajasini pasaytirishi mumkin. Shuningdek, zaif eshituvchi bolalar uchun nutqni rivojlantirishda alohida pedagogik yondashuvlar talab qilinadi. An’anaviy ta’lim usullari va metodlari bunday bolalar uchun samarali bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun, ular uchun maxsus didaktik materiallar, vizual vositalar va o‘rgatish texnologiyalarini qo‘llash zarur. Masalan, vizual va eshitish yordamchi vositalar yordamida so‘zlarning talaffuzi va to‘g‘ri ifodalashni o‘rgatish mumkin. Bunday yondashuvlar zaif eshituvchi bolalarning til va nutq rivojlanishini jadallashtirishga yordam beradi va ularga muloqotda bo‘lishda qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi. 4 Zaif eshituvchi bolalarda til va nutq rivojlanishining kechikishi, shuningdek, ularning o‘z-o‘zini anglash jarayoniga ham ta’sir qiladi. Nutqni to‘g‘ri o‘rganish va rivojlantirishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar, bolalarning o‘zini ifodalashda va his-tuyg‘ularini boshqalar bilan muloqotda bo‘lishda cheklovlarga olib kelishi mumkin. Nutq rivojlanishining kechikishi, bolaning 4 Solieva Laylo (2020). Maxsus ta'lim: Pedagogik nazariyalar va amaliyotlar . Farg‘ona: Farg‘ona davlat universiteti nashriyoti. 11o‘zini boshqalar bilan samarali muloqot qilishga imkon bermaydi, bu esa uning ijtimoiy moslashuvini ham qiyinlashtiradi. Bundan tashqari, nutqning kech rivojlanishi, bolalarning o‘quv faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Eshitish va nutqiy rivojlanishning kechikishi, ularda o‘quv dasturlarini samarali o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi, bu esa o‘qish va yozish ko‘nikmalarining rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Shu sababli, zaif eshituvchi bolalar uchun maxsus pedagogik yondashuvlar va dasturlarni ishlab chiqish zarur. Bu yondashuvlar, ularning nutq rivojlanishini va ta’limda muvaffaqiyatli bo‘lishini ta’minlashga yordam beradi. 5 1. 2 . Zaif eshitish tushunchasi va uning darajalari Zaif eshitish, yoki eshitish qobiliyatining cheklanishi, insonning ovozlarni eshitish, talaffuz qilish va ularni tanib olish qobiliyatining pasayishi holatini bildiradi. Bu holat eshitishning turli darajalarida va turli sabablarga ko‘ra namoyon bo‘lishi mumkin. Zaif eshitish qobiliyatiga ega bolalar, o‘zlarining atrof-muhitdagi tovushlarni tushunishda va ular bilan muloqot qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Bu esa ularning nutq, til, va ijtimoiy rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Zaif eshitish darajalari esa, eshitish qobiliyatining cheklanish darajasiga qarab, farqlanadi. Zaif eshitish darajalarini aniqlashda eshitishning pasayishi, ya’ni shikastlangan eshitish qobiliyati va uni yaxshilash imkoniyatlari e’tiborga olinadi. Eshitishning zaifligi engil, o‘rta va jiddiy darajalarga bo‘linadi. Har bir daraja o‘zining xususiyatlari va talablari bilan ajralib turadi.Engil darajadagi zaif eshitish, eshitish qobiliyatining faqat ma’lum chastotalarda kamayishi bilan ajralib turadi. Bunday bolalar oddiy hayotiy vaziyatlarda, masalan, atrofdagilarning gap-so‘zlarini eshitishda ba’zi noaniqliklar yoki quloq solishda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. 5 Shodmonov Bahrom (2017). Ta’lim tizimidagi yangi metodologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti. 12Ammo, umumiy muloqotda ular boshqa bolalarga qaraganda katta muammolarga duch kelmaydilar. Ularning muloqotda faol qatnashish imkoniyatlari keng bo‘ladi, chunki ular o‘z atrofidagi odamlar bilan muammosiz suhbatlashishlari mumkin. Zaif eshitishning engil darajasi bo‘lgan bolalar, odatda, tovushlarni to‘g‘ri anglashda ba’zi noaniqliklar sezadilar, masalan, past chastotali ovozlar yoki uzoq masofadan kelgan tovushlar ba’zida aniq eshitilmasligi mumkin. Biroq, bu bolalar o‘zlariga moslashtirilgan muloqot usullari yordamida o‘zlarining atrof- muhitini yaxshi tushunishlari mumkin. Eshitish apparatlari, ko‘rgazmali vositalar va boshqa texnologik yordamlardan foydalanish orqali ular bu noqulayliklarni yengib o‘tishlari mumkin. Eshitish apparatlari ularning kundalik hayotini yanada osonlashtiradi va muloqot jarayonini samarali qiladi. Nutq rivojlanishi nuqtai nazaridan, engil darajadagi zaif eshitish bilan bog‘liq bolalar boshqa bolalarga qaraganda sekinroq rivojlanishlari mumkin. Bu, asosan, tovushlarni to‘g‘ri eshitish va ularni to‘g‘ri talaffuz qilishda yuzaga kelgan qiyinchiliklardan kelib chiqadi. Biroq, ular eshitish apparatlari yoki boshqa texnologiyalar yordamida bu muammoni engishlari mumkin. Bu bolalar nutqni o‘rganishda ba’zan ba’zi tovushlarni noto‘g‘ri talaffuz qilishlari yoki nutqda noaniqliklar bo‘lishi mumkin. Ammo, agar ular bilan to‘g‘ri pedagogik yondashuvda ishlansa, nutq rivojlanishi ancha tezlashadi va ular jamiyat bilan faol muloqotda bo‘lishni davom ettiradilar.engil darajadagi zaif eshitish bo‘lgan bolalar, ko‘pincha o‘z muloqotlarini davom ettirish uchun vizual yordamlar yoki qo‘llanmalar kabi qo‘shimcha vositalardan foydalanishga moyil bo‘ladilar. Ular ko‘pincha boshqa bolalar bilan bir xil faoliyatlarga qatnashadilar, lekin ayrim hollarda tovushlarni anglashda muammolar yuzaga kelishi mumkin. Bu bolalar uchun, shuningdek, o‘qituvchilar va ota-onalar tomonidan qo‘llaniladigan ko‘rgazmali materiallar, yozma ko‘rsatmalar va boshqa vizual vositalar orqali ta’lim jarayonini yanada samarali qilish mumkin. 13Nutq va til rivojlanishidagi kechikishlarni bartaraf etish uchun pedagoglar va ijtimoiy ishchilar o‘z ishlarini individual yondashuv asosida tashkil qilishlari lozim. Shuningdek, bu bolalar uchun maxsus tayyorlangan o‘quv dasturlari, eshitish qobiliyatini yaxshilashga qaratilgan metodlar va yordamchi texnologiyalar qo‘llanilishi zarur. Ular o‘z atrofidagi odamlar bilan suhbatlashishda va o‘z fikrlarini ifodalashda yanada erkin bo‘lishlari uchun, eshitishning engil darajasi bilan bog‘liq noqulayliklarni minimallashtirish zarur. Shu bilan birga, engil darajadagi zaif eshitish bilan bog‘liq bolalar jismoniy va ruhiy rivojlanishida boshqa bolalar bilan deyarli teng bo‘lishadi, faqatgina eshitish qobiliyatining cheklanishi ularning nutq va til rivojlanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Nutqni tezroq rivojlantirish uchun turli xil ko‘rgazmali va vizual materiallar, o‘yinlar, treninglar va maxsus usullar qo‘llanilishi zarur. Shunday qilib, engil darajadagi zaif eshitish bolalarining rivojlanishi muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun ularni qo‘llab-quvvatlashda individual yondashuvlar va samarali pedagogik metodlar muhim ahamiyatga ega. O‘rta darajadagi zaif eshitish esa bolalarning eshitish qobiliyatining yanada ko‘proq pasayishiga olib keladi. Bunday bolalar uchun an’anaviy ovozli muloqotning samaradorligi past bo‘ladi. Ular uchun maxsus usullar va yordamlar kerak bo‘ladi. O‘rta darajadagi eshitish zaifligi bo‘lgan bolalar ko‘proq ko‘rgazmali vositalardan foydalanishga majbur bo‘ladilar, shuningdek, ular o‘zaro muloqot qilishda ko‘proq vizual va yozma usullardan foydalanadilar. Ularning nutq rivojlanishi, ayniqsa, talaffuzdagi aniqlik va so‘z boyligi jihatidan, ba’zi holatlarda ancha sekinlashadi. Ularning eshitish apparatlari yoki ba’zi texnik yordamlar bilan hayot sifatini yaxshilash imkoniyatlari bor. Jiddiy darajadagi zaif eshitish esa bolalarning eshitish qobiliyatining maksimal darajada cheklanishini anglatadi. Bunday bolalar mutlaqo yoki deyarli eshitmaydilar va bu ularning muloqot qilishiga jiddiy to‘sqinlik qiladi. Eshitishning jiddiy darajasi bo‘lgan bolalar uchun o‘zlarini ifodalash va jamiyat 14bilan aloqaga kirishish ancha qiyin bo‘ladi. Ularning nutq rivojlanishi juda kech bo‘lishi mumkin, hatto ba’zida ular butunlay til va nutq rivojlanishida orqada qolishlari mumkin. Bu bolalar uchun maxsus metodika va o‘qitish texnologiyalari zarur bo‘lib, ular uchun ko‘plab didaktik vositalar va innovatsion texnologiyalar joriy etilishi lozim. Nutq va til rivojlanishini qo‘llab- quvvatlashda ko‘pgina hollarda audiovizual vositalar, o‘rgatuvchi qurilmalar va maxsus tayyorlangan didaktik materiallar talab etiladi. Zaif eshitishning darajalari, shuningdek, o‘qituvchilar va mutaxassislar tomonidan tayyorlanadigan o‘quv dasturlari va metodologiyalarda ham muhim rol o‘ynaydi. Har bir daraja uchun o‘qitish metodlari va yondashuvlar turlicha bo‘ladi. Eshitish qobiliyati zaif bo‘lgan bolalarga individual pedagogik yondashuv zarur, chunki har bir bola o‘zining eshitish darajasiga, qobiliyatiga va individual xususiyatlariga ega. Eshitish darajasi aniq belgilanganida, bolaga mos metodikalarni ishlab chiqish va uning ta’limini samarali tashkil etish mumkin bo‘ladi. Shu sababli, zaif eshituvchi bolalar ta’limida ularning eshitish darajasini hisobga olish va pedagogik yondashuvni moslashtirish muhim ahamiyatga ega.zaif eshituvchi bolalarning rivojlanishiga ijtimoiy va psixologik omillar ham ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, ijtimoiy o‘zaro aloqalar va muloqotdagi qiyinchiliklar, bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchiga ta’sir qilishi mumkin. Zaif eshituvchi bolalar jamiyatda faol qatnashish uchun maxsus ko‘nikmalarni o‘rganishlari zarur. Shuning uchun, o‘qituvchilar va pedagoglar ularga yordam berish uchun mos pedagogik metodlar va psixologik yondashuvlarni qo‘llashlari lozim. O‘quv jarayonida zaif eshituvchi bolalarning nutq, til va ijtimoiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, ular bilan ishlashda individual yondashuvni ta’minlash zarurdir. 151.3. Maxsus pedagogikaning zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashga oid nazariyalari Maxsus pedagogika, zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda zarur bo‘lgan bilimlar va yondashuvlarni taqdim etadigan ilmiy soha bo‘lib, bu soha turli nazariyalar va metodikalarga asoslanadi. Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda samarali yondashuvlar va metodlar, ularning o‘qitish va tarbiyasini yaxshilashga yordam beradi. Maxsus pedagogikaning zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashga oid nazariyalari, eshitish qobiliyati cheklangan bolalarning rivojlanish xususiyatlarini inobatga olgan holda ishlab chiqilgan. Bu nazariyalar, turli pedagogik yondashuvlarni taklif qilib, bu bolalar uchun ta’lim jarayonini optimal darajaga keltirishni maqsad qiladi. 1. Eshitish qobiliyatining rivojlanishi nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda eshitish qobiliyatining rivojlanishi muhim omil hisoblanadi. Ushbu nazariya, bolalarning eshitish qobiliyatining darajasiga qarab, ta’lim metodlarini tanlashga yordam beradi. Eshitish qobiliyatining rivojlanishi, ularning til va nutq rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalarning nutq va til rivojlanishidagi kechikishlarni bartaraf etish uchun maxsus metodlar va pedagogik texnikalardan foydalanish zarur. O‘qituvchilar, bolalarning eshitish qobiliyatiga mos ravishda, ta’lim jarayonini tashkil etishlari lozim. 2. Kommunikativ pedagogika nazariyasi Kommunikativ pedagogika nazariyasi, zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda muhim ahamiyatga ega. Bu nazariya, muloqotning ahamiyatini ta’kidlaydi va bolalar bilan o‘zaro aloqani rivojlantirishga qaratilgan. Zaif eshituvchi bolalar ko‘pincha muloqot qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Ular bilan samarali muloqot qilish uchun, o‘qituvchilar va pedagoglar vizual va eshitish vositalarini qo‘llashlari kerak. Bu yondashuv, bolalarning jamiyat bilan o‘zaro aloqalarini osonlashtirishga yordam beradi. Shuningdek, bu nazariya, o‘qituvchiga va ota-onalarga zaif 16eshituvchi bolalar bilan muloqotda qanday metodlar va usullarni qo‘llashni o‘rgatadi. 3. Individual yondashuv nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda individual yondashuv zarur. Har bir bola o‘ziga xos rivojlanish tezligi va ehtiyojlarga ega. Individual yondashuv nazariyasi, har bir bola bilan alohida ishlashni ta’minlaydi. Bu nazariya, o‘qituvchilarga bolalarning maxsus ehtiyojlarini aniqlashga yordam beradi va ta’lim jarayonini har bir bolaga moslashtirishni taklif etadi. Zaif eshituvchi bolalar, eshitish qobiliyatining turli darajalariga ega bo‘lgani sababli, ularning ta’limi ham turli yondashuvlarni talab qiladi. O‘qituvchi, har bir bolaning ehtiyojlariga mos ta’lim metodlarini tanlash orqali, bolalarning rivojlanishiga yordam berishi mumkin. 4. Vizual ta’lim metodlari nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar uchun vizual ta’lim metodlari juda muhim hisoblanadi. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar ko‘pincha so‘zlarni tushunishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Shuning uchun, vizual ta’lim metodlari, ular uchun samarali ta’lim jarayonini ta’minlaydi. Bu nazariya, bolalarga ko‘rgazmali materiallar, rasmlar, diagrammalar va videolar yordamida o‘qitishni taklif etadi. Vizual vositalar yordamida, bolalar o‘zlariga yangi bilimlarni osonroq o‘zlashtiradilar. Bu usul, ularning eshitish qobiliyatining cheklanganligini hisobga olib, o‘rganish jarayonini soddalashtiradi. 5. Tovushlar va musiqaning ta’limdagi roli nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda tovushlar va musiqaning o‘rni katta. Musiqa va tovushlar, bolalarning eshitish qobiliyatini rivojlantirishda yordam beradi. Bu nazariya, eshitish qobiliyati cheklangan bolalar uchun musiqadan foydalanishni taklif etadi. Musiqa va tovushlar yordamida, bolalar tovushlarni farqlashni, to‘g‘ri talaffuz qilishni o‘rganadilar. Musiqa, bolalarning ruhiy holatini ham yaxshilashga yordam beradi. Tovushlar va musiqaning ta’limdagi roli, bolalarning eshitish qobiliyatini mustahkamlashda va nutq rivojlanishini tezlashtirishda muhim ahamiyatga ega. 176. Integratsiya va inklyuziv ta’lim nazariyasi Zaif eshituvchi bolalarni inklyuziv ta’limga kiritish, ularning jamiyatga moslashishini ta’minlashga yordam beradi. Integratsiya va inklyuziv ta’lim nazariyasi, zaif eshituvchi bolalarni odatdagi sinfda o‘qitishning afzalliklarini ko‘rsatadi. Bu yondashuv, bolalarning jamiyatga moslashishiga, ularning ijtimoiy faoliyatlarga kengroq qatnashishiga yordam beradi. Inklyuziv ta’limda, barcha bolalar birga o‘qitiladi, shuning uchun zaif eshituvchi bolalar ham jamiyatning boshqa a’zolari bilan birga rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu nazariya, o‘qituvchilarga va pedagoglarga har bir bolaga mos ravishda yondashishni va ta’lim jarayonini moslashtirishni o‘rgatadi 7. Eshitish apparatlari va texnologiyalarning roli nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar uchun eshitish apparatlari va boshqa texnologik vositalar muhim yordamchi vositalar hisoblanadi. Eshitish apparatlari, ko‘rish va boshqa ko‘rgazmali materiallar yordamida bolalar o‘zlarining ta’lim jarayonini yaxshilashlari mumkin. Ushbu nazariya, eshitish apparatlari va texnologiyalarning ta’lim jarayonidagi ahamiyatini tushunishga yordam beradi. Eshitish apparatlari, bolalarning eshitish qobiliyatini mustahkamlashga yordam beradi va ular uchun yangi imkoniyatlarni yaratadi. Texnologiyalar, bolalarga o‘zlarining qobiliyatlarini yanada rivojlantirish imkoniyatini taqdim etadi. 8. Eshitish qobiliyatining tuzatish nazariyasi Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda, eshitish qobiliyatining tuzatish nazariyasi ham muhim rol o‘ynaydi. Bu nazariya, eshitish qobiliyatining cheklanishini tuzatish va uni rivojlantirishga qaratilgan. O‘qituvchilar va terapevtlar, bolalarga eshitish qobiliyatini yaxshilash uchun maxsus mashqlar, tinglash va eshitish rivojlantiruvchi texnikalarni qo‘llashadi. 1.bob xulosa Eshitish qobiliyatining tuzatish nazariyasi, bolalarga eshitish jarayonini yaxshilash va ular bilan samarali muloqot o‘rnatish uchun asos yaratadi. Maxsus pedagogika nazariyalarining zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashga oid 18yondashuvlari, o‘qitish jarayonida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan bilimlar va metodlarni taqdim etadi. Bu nazariyalar, bolalarning eshitish qobiliyatini rivojlantirish, nutq va tilni o‘rganish, shuningdek, jamiyatga moslashish jarayonini yengillashtirish uchun zarur bo‘lgan samarali yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam beradi. 6 6 Raxmatova Azizah (2019). Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar va ularning rivojlanish xususiyatlari . Nukus: Qarakalpog‘iston Respublikasi Ta'lim vazirligi. 19II BOB. Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari 2.1. Zaif eshituvchi bolalarni o‘qitishda an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar o‘rtasida sezilarli farqlar mavjud. An’anaviy yondashuvlar ko‘pincha o‘qituvchilar tomonidan qat’iy tuzilgan metodlar va tartiblarga asoslanadi, shu bilan birga, zamonaviy yondashuvlar esa yanada moslashuvchan va integratsiyalangan pedagogik usullarni taqdim etadi. Bu ikkala yondashuvni birgalikda qo‘llash, zaif eshituvchi bolalarning ta’lim jarayonini yanada samarali va natijali qilish imkoniyatini yaratadi. An’anaviy yondashuvlar An’anaviy yondashuvlar, odatda, bolalarning umumiy rivojlanishiga qaratilgan va ko‘proq didaktik metodlarga asoslanadi. Zaif eshituvchi bolalar bilan o‘qitishda an’anaviy yondashuvlar, o‘qituvchilarning bolalarga nazariy bilimlar berish va ularga ma’lumotlarni o‘rgatish uchun o‘qitish jarayonida qat’iy pedagogik texnikalardan foydalanishni nazarda tutadi. Bu yondashuvlar ko‘proq shablonlarga asoslanadi va o‘qitish jarayonining aniq tizimi bo‘ladi. Zaif eshituvchi bolalar uchun an’anaviy metodlar asosan quyidagi usullarga asoslanadi: Qayta tinglash va tushunish metodlari: An’anaviy ta’limda o‘qituvchilar ko‘pincha bolalarga matnlarni qayta tinglatish yoki ma’lum bir mavzuni tushuntirish jarayonida nutqning aniq talaffuzini e’tiborga olishadi. Bu yondashuv, bolalarning eshitish qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi, ammo ba’zan bu jarayon sekinlashishi mumkin. So‘z va nutqni takrorlash: An’anaviy ta’lim metodlarida, bolalar so‘z va nutqni tez-tez takrorlashga majbur qilinadi. Bu metod, zaif eshituvchi bolalar uchun juda foydali bo‘lishi mumkin, chunki ular so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishni o‘rganishga intilishadi. Jismoniy va vizual yordam: Bolalar bilan ishlashda jismoniy va vizual vositalardan foydalanish an’anaviy metodlarning bir qismidir. Bunday 20metodlar, bolalarga so‘zlarni tushunishga yordam beradi, lekin ularning rivojlanishini to‘liq qo‘llab-quvvatlashda ba’zan yetarli bo‘lmasligi mumkin. Noqulay sharoitlarda o‘qitish: An’anaviy yondashuvda ba’zan muhim bo‘lgan bilimlar ko‘proq qattiq o‘rganishga asoslanadi va bola uchun eng qulay sharoitlarda emas, balki odatdagi muhitda o‘qitish amalga oshiriladi. Zamonaviy yondashuvlar Zamonaviy pedagogika yondashuvlari, zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda yangi metodlar va innovatsion texnologiyalarni qo‘llashni o‘z ichiga oladi. Bu yondashuvlar an’anaviy metodlardan farq qilib, bolalarning rivojlanishiga moslashgan va shaxsiy ehtiyojlarini inobatga olgan. Zamonaviy metodlar, shuningdek, bolalar o‘rtasidagi ijtimoiy integratsiyani ta’minlashga yo‘naltirilgan. Bu metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirish, muloqotga bo‘lgan qiziqishlarini targ‘ib qilish va ta’limni individual tarzda olib borish imkonini beradi. Zamonaviy yondashuvlar quyidagi asosiy elementlarga ega: Interaktiv o‘qitish metodlari: Zamonaviy ta’limda interaktiv metodlar muhim o‘rinni egallaydi. Bu metodlar, bolalarga yangi bilimlarni faqat tinglash orqali emas, balki ular bilan muloqot qilish va amaliy mashqlar orqali o‘rganish imkonini beradi. Masalan, vizual va eshitish materiallarini birlashtirish, bolalar bilan guruhlarda ishlash, muammoli vazifalarni hal qilish kabi faoliyatlar yordamida ularning muloqot qobiliyatlari va ijtimoiy integratsiyasi ta’minlanadi. Texnologik vositalardan foydalanish: Zamonaviy pedagogik yondashuvlarda texnologiyalarni qo‘llash, zaif eshituvchi bolalar uchun ta’lim jarayonini yanada samarali qilish imkonini beradi. Kompyuterlar, planşetlar, mobil ilovalar va boshqa elektron vositalar yordamida bolalar o‘zlarining eshitish va nutq rivojlanishini yaxshilashadi. Bu texnologiyalar, bolalarga interaktiv darslar, video materiallar va maxsus ilovalar orqali yordam beradi. Inklyuziv ta’lim: Inklyuziv ta’lim, zaif eshituvchi bolalarni odatdagi ta’lim tizimiga kiritish orqali ularni jamiyatga to‘liq moslashtirishni ta’minlaydi. Bu 21yondashuv, zaif eshituvchi bolalar uchun alohida o‘quv rejalari va metodlarni ishlab chiqishni talab etadi, shuningdek, barcha bolalar o‘rtasida teng huquqlilikni ta’minlashga yo‘naltirilgan. O‘qitish jarayonida individual yondashuv: Zamonaviy metodlar, bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olishni ta’minlaydi. O‘qituvchilar, har bir bola uchun individual o‘quv rejasini ishlab chiqadilar, bu esa ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi. Bu yondashuvda, har bir bolaning rivojlanishiga mos ravishda, shaxsiy pedagogik strategiyalar qo‘llaniladi. Tashqi muhit va ijtimoiy integratsiya: Zamonaviy pedagogika, zaif eshituvchi bolalarni faqat sinfda emas, balki tashqi muhitda ham ijtimoiy integratsiyaga yo‘naltiradi. O‘qituvchilar, bolalarni jamiyatdagi turli faoliyatlarga jalb etish orqali, ularning ijtimoiy va madaniy moslashuvini rivojlantiradilar. Bunga guruh ishlarida, o‘yinlar va boshqa muloqotda bo‘lish metodlarida faol ishtirok etish kiradi. An’anaviy va zamonaviy yondashuvlarni birlashtirish Zaif eshituvchi bolalar uchun eng samarali o‘qitish usuli, an’anaviy va zamonaviy yondashuvlarni birlashtirishdir. Bunday integratsiyalangan yondashuv, o‘qituvchiga bolalarning o‘ziga xos ehtiyojlarini qondirish va ta’lim jarayonini yanada samarali qilish imkoniyatini beradi. Masalan, an’anaviy metodlar yordamida bolalar asosiy bilimlarni o‘rganadilar, zamonaviy texnologiyalar va interaktiv metodlar esa ularning faolligini oshirish va ijtimoiy muloqotlarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu yondashuv, zaif eshituvchi bolalar uchun ta’lim jarayonini to‘liq qo‘llab-quvvatlashni ta’minlaydi. Shu bilan birga, o‘qituvchilar zamonaviy yondashuvlarni qo‘llashda an’anaviy pedagogik qadriyatlarga ham amal qilishlari kerak. Bolalarning har birining rivojlanishiga mos yondashuvlar, ta’lim jarayonini samarali qilishda muhim rol o‘ynaydi. 222.2. Maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish Zaif eshituvchi bolalar uchun ta'lim jarayonida maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish juda muhim ahamiyatga ega. Bu vositalar o‘quvchilarning o‘quv jarayonini samarali tashkil etishga, ularning eshitish, til va nutq rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashga, shuningdek, ta’lim muhitida o‘zaro muloqot qilish imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradi. Maxsus didaktik materiallar va texnik vositalar bolalarga faqat bilim olishda emas, balki ularning ijtimoiy integratsiyasida ham katta ahamiyatga ega. Maxsus didaktik materiallar Maxsus didaktik materiallar, zaif eshituvchi bolalar uchun mo‘ljallangan materiallar bo‘lib, ular ta’lim jarayonini qulaylashtirish va bolalar uchun o‘rganishning samaradorligini oshirishga qaratilgan. Ushbu materiallar, odatda, bolalarning eshitish qobiliyatiga mos ravishda ishlab chiqiladi. Quyida maxsus didaktik materiallarga misollar keltirilgan: Vizual materiallar: Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar uchun vizual materiallar juda muhimdir. Rasm, plakatlar, diagrammalar, video materiallar va fotosuratlar yordamida o‘qituvchi ta’lim jarayonida tushunishni osonlashtiradi. Misol uchun, nutqning talaffuzi, so‘zlarning ma'nosi yoki grammatik tuzilmalari haqidagi tushunchalarni vizual tarzda ko‘rsatish, bolalarga tushunishga yordam beradi. Bu materiallar bolalarning diqqatini jalb qilish va o‘quv jarayonini qiziqarli qilish uchun ishlatiladi. Auditoriya materiallari: Zaif eshituvchi bolalar uchun eshitish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradigan maxsus audio materiallar ham ishlatiladi. Masalan, eshitish apparatlari yoki eshitish texnologiyalari yordamida ovozli materiallar (audio kitoblar, qo‘ng‘iroqlar, har xil ovozlarni o‘rganish dasturlari) orqali bolalar eshitish va talaffuz qilishni yaxshilashlari mumkin. Bunday 23materiallar bolalar o‘zlarining eshitish imkoniyatlarini yanada rivojlantiradi va ularning o‘rganish jarayonini samarali qiladi. Interaktiv materiallar: Zamonaviy texnologiyalar yordamida ishlab chiqilgan interaktiv materiallar, zaif eshituvchi bolalarga o‘rganishda yangi imkoniyatlar yaratadi. Kompyuter ilovalari, maxsus mobil dasturlar va interaktiv ta’lim vositalari yordamida bolalar o‘qish, yozish, eshitish va nutqni takrorlash kabi faoliyatlarda qatnashishlari mumkin. Bunday materiallar yordamida, bolalar o‘zaro muloqotda bo‘lishni o‘rganadilar, nutqlarini rivojlantiradilar va tilni tushunishdagi qiyinchiliklarni yengib o‘tadilar. Ko‘rgazmali materiallar: Zaif eshituvchi bolalar uchun maxsus ko‘rgazmali materiallar ishlab chiqiladi, masalan, harflar va so‘zlarning rasmli variantlari, so‘z boyligini oshirish uchun mo‘ljallangan kartochkalar. Bu materiallar o‘qituvchi tomonidan bolalarga individual tarzda taqdim etilib, ularning nutq va til rivojlanishini kuzatishda foydali bo‘ladi. Shuningdek, ko‘rgazmali materiallar bolalarning tushunishini osonlashtiradi va o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi. Texnik vositalar Zaif eshituvchi bolalar uchun ta’limda texnik vositalardan foydalanish, ularning o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish, ijtimoiy integratsiya jarayonini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Maxsus texnik vositalar, asosan eshitish qobiliyatini rivojlantirishga va bolalarning o‘quv jarayonida muvaffaqiyatli ishtirok etishlariga yordam beradi. Quyidagi texnik vositalar zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda qo‘llaniladi: Eshitish apparatlari: Zaif eshituvchi bolalar uchun maxsus eshitish apparatlari, ya’ni eshitish apparatlari va ko‘chma kuchaytirgichlar, o‘quvchilarga o‘rganish jarayonida kerakli ovozlarni eshitish imkonini beradi. Bu vositalar bolalarning nutqni to‘g‘ri talqin qilishiga yordam beradi va ular o‘zlarining nutq va talaffuz qobiliyatlarini yaxshilashda samarali foydalanadilar. Eshitish apparatlari bolalarga o‘z atrofidagi tovushlar va 24ovozlarni yaxshi tushunishga yordam beradi, bu esa ta’lim jarayonining sifatini oshiradi. Vazifalar va mashqlar uchun audiovizual tizimlar: Maxsus audiovizual tizimlar (video proyektorlar, kompyuterlar, interaktiv doskalar va boshqalar) yordamida bolalar ta’limni yanada qiziqarli va samarali tarzda olishlari mumkin. Audiovizual tizimlar, bolalarga vizual va eshitish orqali bir vaqtning o‘zida ma’lumotlarni o‘zlashtirish imkonini beradi. Bu tizimlar, masalan, so‘zlarni talaffuz qilishni ko‘rsatuvchi video materiallar yoki nutqni rivojlantirishga yordam beradigan o‘yinlar yordamida ishlatiladi. O‘quv dasturlari va ilovalar: Kompyuterlar va mobil ilovalar, zaif eshituvchi bolalarning ta’limida asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Maxsus o‘quv dasturlari, bolalar uchun nutq va tilni rivojlantirishga yordam beradigan mashqlarni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, interaktiv ilovalar yordamida bolalar o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu dasturlar yordamida bolalar turli xil ma’lumotlarni o‘rganishlari, nutqni to‘g‘ri talaffuz qilishni o‘rganishlari va yangi so‘zlarni eslab qolishlari mumkin. Video va film materiallari: Zaif eshituvchi bolalar uchun video materiallar, o‘qitish jarayonini yanada boyitadi. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar uchun video materiallar orqali talaffuzni to‘g‘ri o‘rganish, yangi so‘zlar va frazalar bilan tanishish, shuningdek, jamiyatda muloqot qilish usullarini o‘rganish imkoniyatlari yaratiladi. Bunday materiallar, bolalarga o‘rganayotgan mavzularni aniq va tushunarli shaklda taqdim etish imkoniyatini beradi. Maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanishning afzalliklari Zaif eshituvchi bolalar uchun maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanishning bir nechta afzalliklari mavjud: Yuqori samaradorlik: Maxsus materiallar va texnik vositalar, bolalarga o‘rganish jarayonini yanada samarali qilish imkonini beradi. Bu vositalar 25yordamida bolalar tezroq o‘rganishadi va yanada qiziqarli tarzda o‘qishga qiziqish bildirishadi. Individual yondashuv: Maxsus materiallar va texnik vositalar, har bir bola uchun individual tarzda moslashadi. Bu yondashuv orqali o‘qituvchi bolalar uchun eng samarali ta’lim metodlarini tanlash imkoniga ega bo‘ladi. 7 Nutq rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash: Eshitish apparatlari va boshqa texnik vositalar yordamida, bolalar nutqni to‘g‘ri talaffuz qilishni o‘rganishadi va nutq rivojlanishida yuzaga keladigan muammolarni bartaraf etadilar. Shu tarzda, maxsus didaktik materiallar va texnik vositalar zaif eshituvchi bolalar uchun ta’limni samarali qilishda, ularning rivojlanishiga yordam berishda katta ahamiyatga ega. Bu vositalar yordamida bolalar o‘z bilimlarini yanada mustahkamlab, jamiyatda faol ishtirok etish imkoniyatlariga ega bo‘ladilar. 2.3. Individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlari Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlari juda muhim rol o‘ynaydi. Har bir bola o‘ziga xos rivojlanish xususiyatlariga, ehtiyojlarga va qobiliyatlarga ega bo‘lib, shuning uchun umumiy o‘qitish metodlari har doim ham ularning ehtiyojlariga javob bermasligi mumkin. Bu bolalar uchun ta’lim jarayonini samarali tashkil etish uchun individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlarini qo‘llash zarur. Individual yondashuv Individual yondashuv — bu o‘quvchilarning har biri uchun o‘ziga xos ta’lim rejalarini yaratish va ularga mos ravishda ta’lim jarayonini tashkil etishdir. Zaif eshituvchi bolalar uchun individual yondashuv ta’lim jarayonini samarali qilishda va bolalarning o‘rganishdagi muvaffaqiyatini ta’minlashda katta ahamiyatga ega. Har bir bolaning ehtiyojlarini inobatga olgan holda, o‘qituvchi o‘quvchilarga mos metodlarni tanlaydi. 7 Dadaeva Dilshoda (2018). Ta’lim va psixologiya: Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda psixologik yondashuvlar . Toshkent: Pedagogika nashriyoti. 26Individual yondashuvning asosiy tamoyillari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: O‘quvchilarning individual ehtiyojlarini tahlil qilish: Zaif eshituvchi bolalarning o‘rganish qobiliyatlari, nutq rivojlanishidagi kechikishlar va eshitish darajalari farq qiladi. Shu sababli, o‘qituvchi har bir bolaning individual ehtiyojlarini va imkoniyatlarini aniqlashga harakat qilishi kerak. Eshitish darajasiga qarab, bolalar uchun turli xil didaktik materiallar va texnik vositalar tanlanadi. Ta’limda turli metodlar va vositalardan foydalanish: Individual yondashuvda, bolalarning turli metodlar bilan o‘rganishiga imkoniyat yaratish zarur. Misol uchun, ba’zi bolalar vizual metodlar yordamida samarali o‘rganishadi, boshqalari esa audio vositalar orqali. Shuning uchun o‘qituvchi, bolalar uchun eng mos metod va vositalarni tanlab, o‘rganish jarayonini tashkil etishi lozim. O‘qituvchining individual yordam berish roli: Zaif eshituvchi bolalarga individual yondashuvni amalga oshirgan holda, o‘qituvchi ularga yordam beradi, savollarini tushunishga yordam beradi, muammolarni hal qilishda yo‘l- yo‘riq ko‘rsatadi. Bu, o‘z navbatida, bolalarning o‘rganish jarayonida o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Psixologik qo‘llab-quvvatlash: Zaif eshituvchi bolalarning ko‘plab ijtimoiy va psixologik muammolar bilan yuzlashishi mumkin. Ularning o‘rganish jarayonidagi muvaffaqiyatlarini ta’minlash uchun psixologik yondashuv ham zarur. O‘qituvchi bolalarga o‘zgalar bilan muloqot qilishda va ijtimoiy muhitga moslashishda yordam berishi lozim. Moslashtirilgan o‘qitish metodlari Moslashtirilgan o‘qitish — bu o‘quvchilarning maxsus ehtiyojlarini hisobga olgan holda, o‘qitish jarayonini moslashtirishni anglatadi. Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitish jarayonini moslashtirish, ularning ta’lim olishdagi qiyinchiliklarini bartaraf etishga va muvaffaqiyatli o‘rganishlariga yordam beradi. Moslashtirilgan o‘qitish metodlari, o‘quvchilarning ehtiyojlariga qarab farqlanadi, lekin umumiy 27maqsad bitta — bolalarning bilim olish imkoniyatlarini kengaytirish va samarali ta’lim jarayonini ta’minlash. O‘qish materiallarini moslashtirish: Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qish materiallari ko‘pincha odatiy o‘quvchilar uchun mos kelmaydi. Ularning o‘quv materiallari oddiy va tushunarli bo‘lishi kerak. Masalan, rasmli materiallar, katta shriftli matnlar yoki audio-video materiallar yordamida o‘qish jarayonini osonlashtirish mumkin. Shuningdek, ba’zi materiallar, masalan, grammatik tushunchalar yoki matnlar, bolalar uchun aniqroq bo‘lishi uchun soddalashtirilishi kerak. O‘qitish tezligini moslashtirish: Zaif eshituvchi bolalar o‘zlarining eshitish va nutq rivojlanishiga bog‘liq holda, o‘rganish tezligini boshqacha bo‘lishi mumkin. Shuning uchun o‘qituvchi o‘quv jarayonining tezligini bolalarning individual imkoniyatlariga moslashtirishi lozim. Ba’zi bolalar ko‘proq vaqt talab qiladi, ba’zilar esa tez o‘rganadi. Ta’limni har bir bola uchun eng samarali va qulay tarzda tashkil etish uchun o‘qituvchi zarur vaqtni va yordamni taqdim etishi kerak. O‘quvchilarning ijtimoiy va kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantirish: Zaif eshituvchi bolalar uchun ijtimoiy moslashish va kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantirish juda muhim. Moslashtirilgan o‘qitish metodlari yordamida, o‘quvchilarni jamoada ishlashga, nutqni to‘g‘ri ifodalashga va boshqalar bilan muloqot qilishga o‘rgatish kerak. Bu o‘qituvchining vazifalaridan biridir, chunki ular ijtimoiy muhitda faol ishtirok etishlari va jamiyatda o‘z o‘rinlarini topishlari uchun zarur ko‘nikmalarni egallashlari kerak. Texnik vositalardan foydalanish: Moslashtirilgan o‘qitish jarayonida texnik vositalardan keng foydalanish zarur. Eshitish apparatlari, kompyuterlar, interaktiv doskalar va boshqa texnik vositalar bolalarga o‘rganish jarayonini qulaylashtirishga yordam beradi. Masalan, maxsus audio va video materiallar, elektron ta’lim resurslari, o‘quvchilar uchun tushunarli qilish uchun zarur 28vositalar yordamida o‘quv jarayonini yanada samarali qilish mumkin. Shuningdek, bu vositalar bolalarning qiziqishini oshiradi va o‘rganishni qiziqarli qiladi. 8 Ijtimoiy adaptatsiya va o‘rganishdagi qo‘llab-quvvatlash: Zaif eshituvchi bolalar, ko‘pincha, jamiyatga moslashishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Ularning ijtimoiy adaptatsiyasini qo‘llab-quvvatlash va o‘rganishda yordam berish, o‘qituvchining asosiy vazifalaridan biri bo‘lishi kerak. O‘quvchilarni jamiyatda muvaffaqiyatli integratsiya qilish uchun individual yondashuv va moslashtirilgan metodlar yordamida ularning ijtimoiy va kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantirish zarur. 2.bob Xulosa Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlarining ahamiyati katta. Bu metodlar, bolalarning o‘ziga xos ehtiyojlariga mos tarzda ta’lim jarayonini tashkil etishga yordam beradi. Moslashtirilgan o‘qitish orqali, o‘quvchilarning muvaffaqiyatli rivojlanishi va ijtimoiy integratsiyasi uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni egallashlari mumkin. Shuning uchun, o‘qituvchilar har bir bolaga individual yondashib, moslashtirilgan o‘qitish metodlarini qo‘llashlari kerak. Bu nafaqat bolalar uchun, balki jamiyatning umumiy rivojlanishi uchun ham muhimdir. 8 Shermatov Said (2017). Zaif eshituvchi bolalar ta’limida didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish . Toshkent: Fan nashriyoti. 29Xulosa Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari bolalarning rivojlanishiga, ijtimoiy integratsiyasiga va ta’lim jarayonidagi muvaffaqiyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘qitish jarayoni individual yondashuvni talab qiladi, chunki har bir bola o‘zining ehtiyojlariga va imkoniyatlariga ega. Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar bilan ishlashda, an’anaviy va zamonaviy pedagogik metodlar, didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish, shuningdek, moslashtirilgan o‘qitish metodlarini qo‘llash juda muhimdir. Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitishda individual yondashuvning afzalliklari aniq: ular o‘zlarining o‘rganish tezligi, kommunikatsiya ko‘nikmalari va nutq rivojlanishiga qarab o‘quv jarayonini o‘z ehtiyojlariga moslashtirilgan tarzda o‘rganadilar. O‘qituvchilar bu bolalar bilan ishlashda pedagogik malakalarni oshirib, har bir bolaga alohida e’tibor qaratishlari kerak. Buning natijasida, bolalar nutqni rivojlantirish, eshitish qobiliyatini yaxshilash va ijtimoiy muhitga moslashishda samarali o‘qitish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Maxsus texnik vositalar, audiovizual materiallar va kommunikatsiya vositalari ta’lim jarayonini soddalashtiradi va yanada samarali qiladi. O‘quvchilar uchun o‘qish materiallarini soddalashtirish va zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash ular uchun ta’limni osonlashtiradi. Bundan tashqari, bolalarning ijtimoiy adaptatsiyasi va jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish ham katta ahamiyatga ega.Zaif eshituvchi bolalar uchun ta’lim jarayonida ta’lim metodlarining har tomonlama moslashtirilishi, ularning ijtimoiy va psixologik rivojlanishiga ham yordam beradi. Bunday bolalar uchun o‘qitish jarayoni o‘ziga xos psixologik yondashuvni talab qiladi. Ularni ijtimoiy moslashuv jarayonida qo‘llab-quvvatlash, muloqot qilishda erkinlik va ishonchni oshirish kerak. O‘qituvchilar, psixologlar va ota-onalar birgalikda 30ishlash orqali zaif eshituvchi bolalarning to‘liq rivojlanishiga erishishlari mumkin. Shu bilan birga, zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitishda individual yondashuv, maxsus pedagogik metodlar va texnik vositalardan foydalanish samarali natijalar beradi. Ta’lim jarayoni, o‘quvchilarning rivojlanishiga mos ravishda, ularning ehtiyojlariga javob bera olish kerak. Bunday yondashuvlar yordamida, zaif eshituvchi bolalar jamiyatda o‘z o‘rinlarini topib, to‘liq integratsiya qilinishi mumkin. Xulosa qilib aytganda zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda pedagogik yondashuvlarning o‘ziga xosligi va maxsus metodlarni qo‘llash ta’lim tizimini takomillashtirishga olib keladi. Shuning uchun, o‘qitish jarayonida individual yondashuv, moslashtirilgan metodlar, texnik vositalardan foydalanish va ijtimoiy moslashuv jarayonini inobatga olish zarurdir. Bu bolalar uchun muvaffaqiyatli ta’limni ta’minlash va ularning ijtimoiy integratsiyasini qo‘llab- quvvatlashning eng muhim omillaridir. 31Foydalanilgan adabiyotlar 1) Murodov Tohirjon (2017). Maxsus ta'lim pedagogikasi: O‘qitish metodlari va texnik vositalari. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi O‘qituvchilarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti. 2) Raxmatullaeva Ahliddin (2018). Zaif eshituvchi bolalar va ularning ta’limi. Toshkent: Moliya nashriyoti. 3) Tursunova Zebo (2019). Maxsus maktablarda pedagogik yondashuvlar. Samarqand: O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligi. 4) Isroilov Muhammad (2018). Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. Toshkent: “Yangi avlod” nashriyoti. 5) Hoshimov Rasul (2020). Maxsus ta’limda o‘qitish metodlari. Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti. 6) Qosimova Dilorom (2021). Zaif eshituvchi bolalar va ta’lim jarayoni: Individual yondashuv va metodlar. Toshkent: Innovatsion ta’lim texnologiyalari. 7) Solieva Laylo (2020). Maxsus ta'lim: Pedagogik nazariyalar va amaliyotlar. Farg‘ona: Farg‘ona davlat universiteti nashriyoti. 8) Azizov Sardor (2021). Zaif eshituvchi bolalar uchun ta’lim metodlari. Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti. 9) Shodmonov Bahrom (2017). Ta’lim tizimidagi yangi metodologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti. 10) Raxmatova Azizah (2019). Eshitish qobiliyati cheklangan bolalar va ularning rivojlanish xususiyatlari. Nukus: Qarakalpog‘iston Respublikasi Ta'lim vazirligi. 11) Dadaeva Dilshoda (2018). Ta’lim va psixologiya: Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda psixologik yondashuvlar. Toshkent: Pedagogika nashriyoti. 3212) Fozilov Ilhom (2020). Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitish metodlari va texnologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika nashriyoti. 13) Mahkamov Asqar (2021). Maxsus ta'lim metodikasi va innovatsiyalar. Toshkent: Farg‘ona davlat universiteti. 14) Shermatov Said (2017). Zaif eshituvchi bolalar ta’limida didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish. Toshkent: Fan nashriyoti. 15) Khamidov Jamshed (2019). Maxsus ta’limda o‘qitishning yangi usullari. Tashkent: Moliya nashriyoti. 16) G‘ulomova Shavkat (2020). Zaif eshituvchi bolalarning ijtimoiy moslashuvi. Toshkent: Ijtimoiy fanlar nashriyoti. 17) O‘rtaeva Nargiza (2018). Pedagogik innovatsiyalar va ularning ta’limdagi o‘rni. Samarqand: Samarqand davlat universiteti. 18) Yo‘ldoshev Botir (2021). Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitish metodlari va yondashuvlar. Toshkent: Intellektual nashriyot. 19) Beshimov Farrux (2019). Maxsus maktablarda o‘qitishning yangi usullari. Andijon: Andijon universiteti. 20) Karimova Anora (2018). Zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashda metodik yordam. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligi. 21) Fayzullaeva Firuza (2020). Maxsus ta’limda samarali pedagogik texnologiyalar. Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti. 22) To‘raqulov Komil (2021). Zaif eshituvchi bolalar uchun o‘qitish metodlari va psixologik tavsiyalar. Toshkent: Milliy pedagogika nashriyoti. 23) Xojaeva Lobar (2019). Zaif eshituvchi bolalar va ularning ta’lim jarayoni. Toshkent: “Yangi avlod” nashriyoti. 24) Rahimov Sobir (2020). Maxsus pedagogika va zaif eshituvchi bolalar. Toshkent: Ta’lim nashriyoti. 25) Ismatov Ulug‘bek (2017). Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari va yondashuvlar. Nukus: Qarakalpog‘iston nashriyoti.

MUNDARIJA

Kirish…………………………………………………………………………3
I BOB. Zaif eshituvchi bolalar ta’limining nazariy asoslari
1.1. Zaif eshituvchi bolalarning rivojlanish xususiyatlari…………………….6
1.2. Zaif eshitish tushunchasi va uning darajalari……………………………11
1.3. Maxsus pedagogikaning zaif eshituvchi bolalar bilan ishlashga oid nazariyalari……………………………………………………………………15
II BOB. Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari
2.1.Zaif eshituvchi bolalarni o‘qitishda an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar…………………………………………………………………19
2.2. Maxsus didaktik materiallar va texnik vositalardan foydalanish…………22
2.3. Individual yondashuv va moslashtirilgan o‘qitish metodlari……………25
Xulosa…………………………………………………………………………29
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………31

Sotib olish