Ўзбекистонда мустақиллик йилларида иқтисодий ислоҳотлар ва унинг натижалари

ЎЗБЕКИСТОНДА  МУСТАҚИЛЛИК  ЙИЛЛАРИДА  ИҚТИСОДИЙ
ИСЛОҲОТЛАР  ВА  УНИНГ  НАТИЖАЛАРИ
MUNDARIJA
Kirish… ……………………………………………………………………...3
I-BOB. IQTISODIY ISLOHOTLAR VA UNING NATIJALARI ………..6
1.1.Iqtisodiy   sohani   yo’lga   qo’yishning   huquqiy   asoslarining   ishlab
chiqilishi… ………………………………………………………………………....6
1.2.O’zbekistonda   sanoat   sohasini   xususiylashtirish   jarayonlari   va
mulkdorlar sinfining shakllanishi.  ………………………………………………..12
II-BOB.   SANOATNING   TURLI   YO’NALIS H LARIDA   AMALGA
OS H IRILGAN ISLOHOTLAR… .................................................................. ……23
2.1.Mustaqillik yillarida yirik sanoat sohasidagi siyosat ………………….23
2.2.Sanoat sohasida kichik va o’rta biznes korxonalarining faoliyati tahlili .48
Xulosa… ……………………………………………………………………61
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati… ……………………………………...63
Ilovalar… ……………………………………………………………………. KIRIS H
Mavzuning   dolzarbligi:   Mustaqil   O’zbekistonda   ijtimoiy-iqtisodiy   va
siyosiy   hayotda   sodir   bo’layotgan   jiddiy   o’zgarishlar   o’zining   salohiyati   bilan
alohida o’rin egallaydi.
Istiqlolning   ilk   kunlaridan   boshlab   o’zbek   xalqi   o’z   taqdirini   o’zi   mustaqil
hal qilishdek muhim qoidaga amal qilgan holda milliy davlatchilikni tiklashga, uni
jahonning   ilg’or   demokratik   davlatchiligi   tajribalari   asosida   rivojlantirish   va
mustahkamlashga   kirishdi.   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Ш.М.Мирзиёев
shunday   deydi:   “Макроиқтисодий   барқарорликни   янада   мустаҳкамлаш   ва
иқтисодий   ўсишнинг   юқори   суръатларини   сақлаб   қолиш,   жумладан,   Давлат
бюджети барча даражада мутаносиб, миллий валюта ва ички бозордаги нарх
даражаси   барқарор   бўлишини   таъминлаш-энг   муҳим   устувор
вазифамиздир” 1
.
Qo’yilayotgan  vazifalarning ijobiy hal  etilishi  ko’p jihatdan   uning tarixiga
ham bog’liqdir. 
Shu   o’rinda   O’zbekiston   Respublikasi нинг   Биринчи   Prezidenti
I.A.Karimovning   quyidagi   so’zlarini   ta‘kidlash   lozim   :   ...mustaqil
taraqqiyotimizning   o’tgan   davrida   amalga   oshirgan   ishlarimizni   sarhisob   qilar
ekanmiz,   ularni   haqqoniy   baholash   va   islohotlar   dasturiga     ma‘lum   o’zgarishlar
kiritish bilan birga birinchi navbatda ertangi kun talablaridan kelib chiqqan holda,
mamlakatimizni   isloh   qilish   va   modernizatsiya   qilish   yo’lidagi   izchil
harakatlarimizni   kuchaytirishimiz,   ularni   yangi,   yanada   yuqori   bosqichga
ko’tarishimiz darkor” 2
.
Shu   ma‘noda   O’zbekistonda   amalga   oshirilayotgan   islohotlar,   xususan
sanoat   sohasidagi   yangiliklar,   o’zgarishlar   va   bu   jarayonning   natijalarini   tahlil
qilish muhim masalalardan biridir.
1
   Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик-ҳар бир раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, Ўзбекистон.-2017. 9. б.
2 2
  Karimov   I.A.   Mamlakatimizda   demokratik   islohotlarni   yanada   chuqurlashtirish   va   fuqarolik   jamiyatini
rivojlantirish kontseptsiyasi. T., O’zbekiston, 2010, -B.7. O’zbekiston   hukumatining   iqtisodiy   islohotlarni   amalga   oshirish   sohasida
o’tkazilgan   tadbirlar   natijasida   mamlakatda   mulk   shakllarining   o’zgarishiga
erishdi.   Sanoat   va   qurilish   tashkilotlari   ochiq   turdagi   atsiyadorlik   jamiyatlariga
aylantirildi.   Mulk   shaklining   o’zgarishi   ishlovchilarning   mulk   egasiga   aylanishi
ularning korxonaga bo’lgan munosabatini o’zgartirdi.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan xususiylashtirish jarayonlari, jumladan
sanoat sohasida ham o’z aksini topdi.
Mustaqilliy   tufayli   sovet   tuzumi   oqibatida   o’z   faoliyatini   nihoyatda
kamaytirgan   hunarmandlar   jamoasiga   o’z   faoliyatlarini   erkin   rivojlantirish,
qadimiy milliy hunarmandchilikni tiklash imkoniyati yaratildi. Bu davrda sohadagi
islohotlar   natijasida   O’zbekistonda   sanoatning   yangi   yo’nalishlari   vujudga   keldi.
Iqtisodiyotning   sanoat   sohasidagi   o’zgarishlarni   yangi   nazariy   metodologiyaga
muvofiq o’rganish muhim ahamiyatga ega.
Mavzuning   o’rganilganlik   darajasi:   O’zbekistonda   iqtisodiy   soha   tarixi
ko’plab   tarixchilarni   qiziqtirib   keldi.   Sanoat   korxonalari   iqtisodiy   sohaning   eng
muhim yo’nalishi hisoblanganligi tufayli ham turli soha mutaxassislarining asosiy
tadqiqot   ob‘ekti   bo’lib   keldi 1
.   O’zbekistonda   to’qimachilik   sanoati   XX   asrda
nihoyatda   rivojlandi.   Mazkur   soha   tarixi   Sh.R.   Marasulov   risolasida   to’la   o’z
aksini topdi. O.Jo’raqulov, J.Ergasheva, A.Qobilov tadqiqotlarida O’zbekistonning
ba‘zi viloyatlarida sanoatning yo’l qo’yilishi masalasi o’rganiladi.
Ayniqsa, mustaqillik yillarida respublikadagi  iqtisodiy islohotlar mavzusida
ilmiy   maqolalar,   risolalar 2
.   Mustaqillik   yillarida   iqtisodiy   islohotlar   N.Tuxliev,
B.A.Rayzberg,   E.O.Qobilov,  H.Abdunazarov   izlanishlarida   to’la   o’z  aksini   topdi.
Shuningdek,   tadqiqotchilarning   ma‘lumotlarida   iqtisodiyotning   turli   yo’nalish -
laridagi   muhim   odimlar   tilga   olinadi.   Shuningdek,   risola   va   monografiyalarda
1 1
  Marasulov   Sh.R.   O’zbekiston   to’qimachilik   sanoatining   rivojlanishi.   T.,   1975;   Jo’raqulov   O.,   Ergasheva   J.
Qashqadaryo   sanoat   tarixi.   Qarshi,   Nasaf,   1996;   Bobojonova   D.B.   Yengil   sanoatda   fan-texnika   taraqqiyoti.   T.,
O’ zbekiston, 1986; Karimov R.X. Novaya ekonomicheskaya politika  v Uzbekistane: obshee i osobennoe// Material
k   simpoziumu.   T.,   1988;   Qobilov   E.A.   Istoriya   razvitiya   legkoy   i   pishevoy   promishlennosti   v   yujnix   oblastyax
Uzbekistana   v   1946-1960   gg.   Op i t   i   problem.   Avtoref.   Diss.   Kand.   Ist.   Nauk.   T.,   1994;   To’xtaev   A.Q.
O’ zbekistonda milliy  h unarmandchilik T., 2001.
2 2
  Tuxliev   N.   O’zbekiston   iqtisodiyoti.   T.,   O’qituvchi,   1994;   Rayzberg   B.A.   Osnov   ekonomiki   i   predprinnim
atelstva. M., 1995; Qobilov E.O. Surxondaryo sanoatining ilk odimlari. T., 1993; Abdunazarov H. Yengil va oziq-
ovqat sanoatining mintaqaviy muammolari. T., 2007. v.b. O’zbekistonda iqtisodiy sohaning huquqiy asoslari to’la yaratildi. O’zbekistonning
turli   viloyatlarida   bu   boradagi   ishlar,   yangi   tashkil   etilgan   sanoat   korxonalari
ularning xorij davlatlari bilan hamkorligi masalalari ham tahlil etiladi.
BMIning ilmiy yangiligi:   Ishda O’zbekistonda amalga oshirilgan iqtisodiy
islohotlar sanoat   sohasi  misolida ilmiy adabiyotlarga tayangan holda o’rganishda
ko’rinadi.   Sohada   yuz   bergan   muhim   tarixiy   voqealar   atroflicha   tahlil   etiladi.
Sanoatdagi   xususiylashtirish   jarayoni,   xorijiy   mamlakatlar   bilan   hamkorlikda
tashkil etilgan korxonalar faoliyati yoritib beriladi.
BMIning   amaliy   ahamiyati:   Tadqiqot   natijasida   qo’lga   kiritilgan   yakuniy
xulosalardan   mustaqillik   yillarida   iqtisodiy   islohotlar,   xususiylashtirish,   sanoat
sohasidagi   o’zgarishlar   bayon   etilgan   bo’lib,   shuningdek,   O’zbekiston   tarixining
mustaqillik   davri,   iqtisodiy   o’sish   sur‘atlari,   sanoat   sohasini   yoritishda,   ma‘ruza
matnlari tayyorlashda foydalanish mumkin.
BMIning   nazariy-metodologik   asosi:   O’zbekiston   tarixining   muhim
tamoyillari   ketma-ketlilik,   uzviylik,   aloqadorlik,   haqqoniylik,   xolislik   kabilardan
ishni bayon etishda unumli foydalanildi.
O’zbekiston   Respublikasi нинг   Биринчи   P rezidenti   I.A.Karimovning
chiqishlari,   ma‘ruzalar,   risola   va   monografiyalarida   iqtisodiy   islohotlar
to’g’risidagi   bildirgan   fikr-mulohazalar   ham   muhim   nazariy-metodologik   asos
bo’lib xizmat qiladi.
BMIning   davriy   chegarasi :   BMIning   davriy   chegarasi   1991   yildan-2005
yillarni   o’z     ichiga   oladi.   Bu   davr   O’zbekiston   iqtisodiy   hayoti   butunlay   yangi
pog’onaga ko’tarilgan davr hisoblanadi.
BMIning   tuzilishi:   Kirish,   2   ta   bob,   xulosa,   foydalanilgan   manba   va
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
BMIning   maqsad   va   vazifalari:   Ishning   asosiy   maqsadi   mustaqillik
yillarida   O’zbekistonda   amalga   oshirilgan   iqtisodiy   islohotlar   mazmunini
o’rganish. Maqsadga muvofiq quyidagi vazifalar belgilanadi:
-iqtisodiy soha tarixiga oid manba va adabiyotlarni tahlil etish; -iqtisodiy sohani yo’lga qo’yishning huquqiy asoslarining ishlab chiqilishini
yoritib berish;
-O’zbekistonda   sanoat   sohasidagi   xususiylashtirish   jarayonlari   va
mulkdorlar sinfining shakllanishini asoslash;
-mustaqillik yillarida yirik sanoat sohasidagi siyosatni o’rganish;
-sanoat  sohasidagi  kichik va o’rta biznes korxonalarining faoliyatini yoritib
berish.
I-BOB. IQTISODIY ISLOHOTLAR VA UNING NATIJALARI
1.1.Iqtisodiy sohani yo’lga qo’yishning huquqiy asoslarining
ishlab chiqilishi
Mustaqillikning   dastlabki   yillaridan   boshlab   O’zbekiston   o’z   siyosiy
mustaqilligini   mustahkamlash,   demokratik   davlat   va   fuqarolik   jamiyati
qurishga   yo’naltirilgan   chuqur   siyosiy-iqtisodiy   islohotlar   o’tkazish   yo’lidan
bordi. 
Mustaqillik   xalqimizga   o’z   taqdirini   o’z   qo’liga   olish,   o’z   taraqqiyot
yo’lini   o’zi   belgilash,   milliy   davlatchilikni   tiklash,   demokratik   huquqiy   davlat
barpo   etish,   mustaqil   ichki   va   tashqi   siyosat   yuritish   imkoniyatini   yaratdi.
Mustaqillik   davlat   boshlig’ini,   hokimiyatning   vakillik   organlarini   xalq
tomonidan demokratik yo’l bilan erkin saylab qo’yilishini ta‘minladi.
Mustaqillik   yaratgan   imkoniyatlar  sharofati   bilan  mamlakatimizda  inson
manfatlari,   tinchligi   va   farovonligiga   xizmat   qiluvchi   erkin,   ochiq   ijtimoiy-
siyosiy   tizim   barpo   etishni   ta‘minlovchi   chuqur,   keng   qamrovli   siyosiy
islohotlar amalga oshirildi va oshirilmoqda.
  Islom   Karimov   "O’zbekistonning   o’z   istiqlol   va   taraqqiyot   yo’li"
asarida   yangilangan   jamiyatning   siyosiy   va   davlat   tuzilishini   quyidagicha
ta‘riflaydi:   "Qonun   chiqaruvchi,   ijro   etuvchi   va   sud   hokimiyati   vakolatlarini
ajratish   asosida   milliy   davlatchilikni   barpo   etish,   jamiyatning   siyosiy   tizimini
tubdan   yaxshilash,   respublika   hokimiyati   bilan   mahalliy   hokimiyatning vakolatlari   va   vazifalarini   aniq   belgilab   qo’yish,   adolatli   va   insonparvar
qonunchilikni vujudga keltirish lozim bo’ladi" 1
.
O’zbekistonda   bozor   munosabatlariga   o’tishning   o’ziga   xos   yo’li   ishlab
chiqildi.   Bu   yo’lning   asosiy   qoidalari   Prezident   Islom   Karimovning
«O’zbekiston-bozor   munosabatlariga   o’tishning   o’ziga   xos   yo’li»   nomli
asarida,   ma‘ruza   va   nutqlarida,   mamlakat   parlamentida   qabul   qilingan
qonunlarda   bayon   etib   berilgan.   Bu   yo’lga,   birinchidan,   xalqaro   tajriba   asos
qilib   olindi.   Ikkinchidan,   xo’jalik   imkoniyatlari,   shart-sharoitlari,   eski
tuzumdan meros bo’lib qolgan muammolar hisobga olindi. 
O’zbekistonda   ijtimoiy   yo’naltirilgan  bozor   iqtisodiyotini   shaklllantirish
uchun   iqtisodiyotni   tubdan   isloh   qilishga   kirishildi.   Avvalo,   iqtisodiy
islohotlarning quyidagi strategik maqsadlari belgilab olindi: 
-kishilar   hayoti   va   faoliyati   uchun   zarur   shart-sharoitlar   ta‘minlaydigan
iqtisodiy tizimni barpo etish; 
- ko’p ukladli iqtisodiyotni yaratish; 
- xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilishini ta‘minlash; 
- korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish; 
-iqtisodiyotda   chuqur   tarkibiy   o’zgarishlar   qilish   va   raqobatbardosh
mahsulotlarni ishlab chiqarish;
- jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilib borish; 
- kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shaklllantirish. Bunday strategik
maqsadlarga bosqichma-bosqich erishilib borildi.
Bozor   iqtisodiyotiga   o’tish   davrining   dastlabki   bosqichida   muhim
vazifalar   hal   qilindi.   Iqtisodiy   islohotlarning   ustivor   yo’nalishlari   belgilab
olindi,   ma‘muriy   bo’yruqbozlik   tizimining   og’ir   oqibatlari   yengib   o’tildi,
islohotlar jarayonini boshqarishning yaxlit tizimi yaratildi, tanglikdan chiqildi,
bozor munosabatlarining huquqiy negizlari shakllandi.
1 1
  Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. Toshkent, O’zbekiston,1992 yil,-B.5.  Iqtisodiy   sohaga   tegishli   bo’lgan   100   dan   ortiq   qonunlar   qabul   qilindi.
Bu   qonunlarni   mazmun-mohiyati   jihatidan   bir   qator   yo’nalishlarga   bo’lish
mumkin.
Mulkchilik   munosabatlari   va   ko’p   ukladli   iqtisodiyotni   shakllantiruvchi
qonunlar.   Bu   yo’nalish   doirasida   mulkchilik   to’g’risida,   mulkni   davlat
tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   to’g’risida,   ijara   to’g’risida,   davlat
uy-joy fondini xususiylashtirish to’g’risida va boshqa qonunlar qabul qilindi.
Xo’jalik   yuritishni   tartibga   soluvchi   qonunlar,   ya‘ni   korxonalar
to’g’risida,   kooperatsiya   to’g’risida,   dehqon   xo’jaligi   to’g’risida,   xo’jalik
jamiyatlari   va   shirkatlari   to’g’risida   qonunlar   qabul   qilindi.   Bozor
infratuzilmasini   yaratuvchi  va  uning faoliyatini  tartibga  solib turuvchi  banklar
va   bank   faoliyati   to’g’risida,   pul   tizimi   to’g’risida,   tadbirkorlik   to’g’risida,
sug’urta   to’g’risida,   birjalar   va   birja   faoliyati   to’g’risida,   qimmatli   qog’ozlar
va   fond   birjasi   to’g’risida   va   boshqa   qonunlar   qabul   qilindi.   Korxona   bilan
davlat   o’rtasidagi,   korxonalar   o’rtasidagi   munosabatlarni   yo’lga   qo’yuvchi,
soliq tizimi, monopolistik faoliyatni  cheklash, korxonalarning bankrot  bo’lishi
haqida   qonunlar   qabul   qilindi,   xo’jalik   protsessual   kodeksi   ishlab   chiqildi,
xo’jalik sudi tuzildi.
O’zbekistonning   tashqi   iqtisodiy   faoliyatini   belgilab   beruvchi   huquqiy
normalar   yaratildi.   Tashqi   iqtisodiy   faoliyat   to’g’risida,   O’zbekiston
Respublikasining yetakchi xalqaro tashkilotlarga a‘zoligi to’g’risida, valyutani
tartibga   solish   to’g’risida   qabul   qilingan   qonunlar,   xalqaro   pakt   va   bitimlar,
ularning   O’zbekiston   tomonidan   imzolanishi   mamlakatimiz   tashqi
aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi.
Bu   hujjatlar   o’z   umrini   yashab   bo’lgan  eski   iqtisodiy   munosabatlarni   va
boshqarish   tizimini   huquqiy   yo’l   bilan   yangi   iqtisodiy   munosabatlar   va
boshqarish tizimi bilan olmashtirishni huquqiy jihatdan ta‘minladi.
Mustaqillikning   dastlabki   yillarida   respublikamizda   qonun   chiqaruvchi
hokimiyat   organi   sifatida   1990   yil   fevralda   saylangan   Oliy   Kengash   faoliyat ko’rsatdi.   Oliy   Kengash   o’zining   besh   yillik   faoliyati   davrida   200   ga   yaqin
qonun va 500 dan ortiq qarorlar tayyorladi va qabul qildi.
Oliy   Kengash   mamlakatimiz   tarixida   birinchi   bor   Prezidentni   sayladi,
O’zbekiston   suverinteti   tug’risida   Deklaratsiyani,   O’zbekiston   davlat
mustaqilligi   asoslari   tug’risida   tarixiy   qonunni   va   boshqa   muhim   hujjatlarni
qabul   qildi.   Oliy   Kengash   davlat   mustaqilligining   siyosiy-huquqiy   asoslarini,
ma‘naviy   negizlarini   tayyorladi   va   amalga   oshirdi.   Oliy   Kengash   jamiyatda
o’zaro   totuvlikni   saqlash   printsipini   yaxshi   anglagan   holda   faoliyat   yuritdi,
ochiq, demokratik jamiyat qurish va erkin bozor munosabatlariga o’tishga asos
soluvchi muhim qonunlarni ishlab chiqdi va qabul qildi. 
Oliy   Majlis   1995-   1999   yillarda   ijtimoiy   yo’naltirilgan   bozor
iqtisodiyotiga   asoslangan   demokratik   davlat   qurishdan   iborat   yo’lni   huquqiy
jihatdan   ta‘minlashga   qaratilgan     10   kodeks,   2   milliy   dastur,   145   qonun,   452
qaror   qabul   qildi.   Shuningdek,   u   70   ta   xalqaro   shartnomani   ratifikatsiya   qildi,
xalqaro   konventsiyalarga   qo’shilish   tug’risida   58   ta   qaror   qabul   qildi.   Oliy
Majlis   kollegiallik,   xalq   fikrini   e‘tiborga   olish,   ochiqlik   va   oshkoralik
tamoyillari   asosida   faoliyat   ko’rsatdi,   qonunlarning   ijrosini   nazorat   qilishga
e‘tibor   berdi.   Parlamentchilikda   demokratik   asoslar   yaratildi,   demokratik
davlatlarga xos parlamentalizm shakllandi. 
O’zbekistonda   boshqaruv   tizimi   tubdan   isloh   qilindi.   Bozor
iqtisodiyotiga   o’tishni   ta‘minlovchi,   bozor   munosabatlarining     faoliyati   uchun
imkon   beruvchi   yangi   boshqaruv   strukturasi   yaratildi.   Markazlashtirilgan
tartibda   kayta   taksimlash   mexanizmidan   bozor   mexanizmiga,     qattiq
mahkamachilik   va  ma‘muriy-buyruqbozlikdan   huquqiy   boshqaruvga,  iqtisodiy
omillar orqali o’zini o’zi idora etishga o’tildi.
Ma‘muriy-buyruqbozlik,   to’rachilik   tizimining   o’zagini   tashkil   etgan
Davlat   reja   qo’mitasi,   Davlat   ta‘minot   qo’mitasi,   Davlat   narxlar   qo’mitasi,
Davlat   agrosanoat   qo’mitasi     va   boshqa   qo’mitalar,   vazirliklar,   ularning
ma‘muriy apparatlari tugatildi.   Davlat   reja   qo’mitasi   o’rniga   Makroiqtisodiyot   vazirligi   tuzildi.   Bu
vazirlik   iqtisodiyotni   isloh   qilish   qoidalari   va   ustivorliklari,   ularni   amalga
oshirish   mexanizmlari   asosida   islohotlarni   tahlil   etish,   baho   berish,   takliflar
ishlab   chiqish,   O’zbekistonning   iqtisodiy-ijtimoiy   rivojlanish   istiqbollarini
belgilash ishlari bilan shug’ullanmoqda.
Taqsimot   buyicha   yakkahokim   bo’lib   olgan   Davlat   ta‘minot   qo’mitasi
o’rniga   Respublika   ulgurji   va   birja   savdosi   aktsiyadorlik   uyushmasi   tuzildi.
Uyushma   tarkibiga   respublika   aktsiyadorlik   tovar   -   xom   ashyo   birjasi,
aktsiyadorlik   birja   banki,   hududiy   aktsiyadorlik   tijoratchi-   vositachi
kompaniyalar   kiradi.   Uyushma   tovar   ishlab   chiqaruvchilar,   iste‘molchilar   va
tadbirkorlar   uchun   tovar   resurslari   bozorida   erkin   ishtirok   etishga   teng
imkoniyatlar yaratish, ularga tijorat-vositachilik, savdo va marketing xizmatlar
ko’rsatish ishlari bilan shug’ullanmoqda.
Davlat   narx   qo’mitasi   tugatilib,   Moliya   vazirligi   tarkibida   narxlarni
nazorat   qilish,   narxlarni   belgilashda   yakka   hokimlikka   yo’l   qo’ymaslik,
raqobatchilik   muhitini   shakllantirish   ishlariga   ko’maklashuvchi   maxsus
boshqarma tuzildi. 
Respublikada   moliya   va   bank   tizimi   tubdan   o’zgardi.   Moliya   vazirligi
respublika   byudjetini   shakllatirish   bilan   bir   qatorda,   davlat   soliq   siyosatini,
moliya   siyosatini   belgilamokda,   valyuta   ishlarini   boshqarmoqda.   Bank   tizimi
isloh etildi. Davlat banki va uning bo’limalari tugatildi, Markaziy bank, Tashki
iqtisodiy   faoliyat   milliy   banki,   ixtisoslashtirilgan   aktsiyadorlik   -   tijorat
banklari   -   "O’zsa-noatqurilishbank",   "Paxtabank",   "O’zjamg’armabank",
"G’allabank",   "Tadbir-korbank",   "Savdogarbank",   xususiy   banklar   va   boshqa
banklar   tuzildi.     Bank - larning   mustaqilligi   va   pul   muomalasi   ahvoli   uchun
javobgarligi oshirildi.
Davlat   nazorati   tizimi   tartibga   solindi.   Davlat   soliq   qo’mitasi,   Bojxona
qo’mitasi   tuzildi.   Davlat   nazorati   qo’mitasi,   uning   joylardagi   organlari
tugatildi.   Prezident   devonida   nazorat   inspektsiyasi,   hokimiyatlarda   tegishli
nazorat inspektsiyalari tuzildi. Islohotlarni   chuqurlashtirish   va   muvofiqlashtirish   maqsadida   Prezident
huzurida   Iqtisodiy   islohot,   tadbirkorlik   va   chet   el   investitsiyalari   bo’yicha
idoralararo   Kengash   tuzildi,   Davlat   mulkini   boshqarish   va   tadbirkorlikni
qo’llab-   quvvatlash   davlat   qo’mitasi   tashkil   etildi.   Bu   qo’mita   mulkni   davlat
tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   dasturlarini   ishlab   chiqishda,   ko’p
ukladli   iqtisodiyotni   shakllantirishda   muhim   tadbirlarni   amalga   oshirdi.
Qo’mita   investitsiya   fondlari,   fond   birjalari,   ko’chmas   mulk   birjalari,
auditorlik xizmatlari va boshqa bozor strukturasi tizilmalarini tashkil etmoqda.
O’zbekistonning   xorijiy   mamlakatlar   bilan   aloqasini   yo’lga   qo’yish
maqsadida respublika tarixida birinchi marta Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi
tuzildi.   Vazirlik   tovarlar   va   xizmatlar   xalqaro   bozorini   tahlil   qilish,   tashqi
iqtisodiy   faoliyat   sohasidagi   strategiyani   ishlab   chiqish,   eksport-import
bo’yicha   markazlashgan   tartibda   mahsulotlar   yetkazib   berish   ishlarini   tashkil
etmoqda.   Vazirliklar,   idoralar,   korxonalarda   tashqi   iqtisodiy   faoliyat   bilan
shug’ullanuvchi   bo’limlar,   tashkilotlar,   firmalar   tuzildi.   Respublikada   tashqi
aloqalarni ta‘minlaydigan yaxlit tizim tarkib topdi. 
O’zbekistonning   ishlab   chiqarish,   transport   bo’yicha   tarmoq   vazirliklari
tugatilib,   ular   o’z-o’zini   mablag’   bilan   ta‘milaydigan   uyushmalarga,
kontsenrlarga,   korporatsiyalarga   va   boshqa   xo’jalik   birlashmalariga
aylantirildi. Avtomobil transportida, qurilishda boshqaruv tizimi qayta tuzildi.
O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   va   o’rta   maxsus   ta‘lim   vazirligi,   Xalq
ta‘limi   vazirligi,   Sog’liqni   saqlash   vazirligi,   Madaniyat   ishlari   vazirligining
strukturasi, faoliyat va ish yuritish usullari tubdan o’zgardi.
Umummilliy   ahamiyatga   molik   bo’lgan   tarmoqlarda,   masalan,
sayoxatchilik,   transport,   madaniyat,   kino,   televidenie   va   radio   tizimi   va
boshqalarda   iqtisodiy   jihatdan   mustaqil   bo’lgan   milliy   kompaniyalar   tashkil
etildi.
Shunday   qilib,   mustaqillik   qo’lga   kiritilgandan   beri   o’tgan   qisqa   tarixiy
davrda   huquqiy   davlat,   uning   zamonaviy   hokimiyat   organlari   barpo   etildi, ixcham,   ochiq   va   tadrijiy   rivojlanishga   ega   bo’lgan   ijtimoiy-siyosiy   tizim
yaratildi.
O’zbekistonda   inson   huquqlari   va   erkinliklarini   kafolatlovchi   huquqiy
mexanizm   yaratildi.   Parlament   tomonidan   fuqarolarning   huquqlarini   aks
ettiruvchi,   himoya   qiluvchi,   ularning   turli   sohalardagi   faoliyatini   tartibga
soluvchi   qonunlar,   Prezident   farmonlari   va   Vazirlar   Mahkamasining   qarorlari
qabul   qilindi.   Ular   fuqarolarning   shaxsiy   huquq   va   erkinliklarini,   ijtimoiy,
iqtisodiy,   siyosiy   huquqlarini   amalda   ta‘minlashga   xizmat   qilmoqda.
O’zbekistonda inson huquq va erkinliklariga doir bir qator xalqaro hujjatlar tan
olindi.   "Inson   huquqlari   Umumjahon   Deklaratsiyasi",   "Iqtisodiy,   ijtimoiy   va
madaniy   huquqlar   to’g’risida   Xalqaro   Pakt",   "Fuqarolik   va   siyosiy   huquqlar
to’g’risida   Xalqaro   Pakt»   va   «fakultativ     Bayonnoma"   shular   jumlasidandir.
O’zbekiston   BMT   Kotibiyatining   inson   huquqlari   va   erkinliklariga   doir   21   ta
asosiy pakt va konvertsiyalariga qo’shilgan.
1995   yil   23   fevralda   birinchi   chaqiriq   Oliy   Majlisning     birinchi
sessiyasida   Oliy   Majlisning   Inson   huquqlari   bo’yicha   Vakili   (ombudsman)
lavozimi   ta‘sis   etildi   va   bu   lavozimga   Sayyora   Rashidova   saylandi.   Uning
maqomi va faoliyat doirasi 1997 yil 26 aprelda qabul qilingan Oliy Majlisning
"Inson   huquqlari   buyicha   vakili   (ombudsman)   tug’risida"   gi   qonun   bilan
belgilab   berildi.   Vakil   BMTning   inson   huquqlari   bo’yicha   markazi,
YeHXTning   demokratik   institutlar   va   inson   huquqlari   bo’yicha   byurosi   bilan
yaqin hamkorlikda faoliyat ko’rsatmoqda.
1.2.O’zbekistonda sanoat sohasini xususiylashtirish jarayonlari va mulkdorlar
sinfining shakllanishi Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish,   ko’p   ukladli
iqtisodiyotni   shakllantirish   borasida   katta   tadbirlar   amalga   oshirildi.   1991   yil   18
noyabrda qabul  qilingan mulkni  davlat  tasarrufidan chiqarish va  xususiylashtirish
to’g’risidagi   qonunga   muvofiq   davlat   mol-mulkini   xususiylashtirish   masalalari
bo’yicha 20 dan ortiq maxsus dasturlar ishlab chiqildi va ularni amalga oshirishga
davlat  boshchilik  qildi.  Xususiylashtirish   jarayoni   umumiy uy-joy fondini,  savdo,
mahalliy   sanoat,   xizmat   ko’rsatish   korxonalarini,   qishloq   xo’jalik   mahsulotlarini
tayyorlovchi   xo’jaliklarni   davlat   tasarrufidan   chiqarishdan   boshlandi.   Bu   «kichik
xususiylashtirish» deb nom oldi.
Kichik xususiylashtirish 1994 yildayoq tugallandi. Davlat ixtiyorida bo’lgan
bir   milliondan   ortiq   kvartira   yoki   davlat   uy-joy   fondining   95   foizdan   ortiqrog’i
fuqarolarning   xususiy   mulki   bo’lib   qoldi.   Bunda   xar   3   kvartiraning   bittasi
egalariga imtiyozli shartlar bilan yoki bepul berildi. Urush faxriylari, o’qituvchilar,
tibbiyot   xodimlari,   ilmiy   xodimlar   va   ijodiy   ziyolilarga   kvartiralar   bepul   berildi.
2000 yilga qadar Respublika uy-joy fondining 98 foizga yaqini xususiylashtirildi.
Davlatga   qarashli   mulkni,   korxonalarni   xususiylashtirishga   davlatning   o’zi
tashabbuskor   bo’ldi   va   boshchilik   qildi.   Davlat   mulkini   xususiylashtirish
boshlangandan   keyin   to   1994   yil   oxirigacha   54   mingga   yaqin   korxona   va   obekt
davlat   tasarrufidan   chiqarildi.   Shularning   18,4   mingtasi   xususiy   mulkka,   26,1
mingtasi   aktsiyadorlik,   8,7   mingtasi   jamoa,   661   tasi   ijara   korxonalariga   aylandi . 1
1994   yilda   mamlakat   yalpi   ichki   mahsulotining   deyarli   yarmi   iqtisodiyotning
davlatga   qarashli   bo’lmagan   sektorida   ishlab   chiqildi,   bu   sektorda   4   millionga
yaqin kishi ish bilan band bo’ldi.
1994   yil   21   yanvarda   e‘lon   qilingan   «Iqtisodiy   islohotlarni   yanada
chuqurlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi va 1994 yil 16 martda elon qilingan
«Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   jarayonini   yanada
rivojlantirishning   ustivor   yo’nalishlari   to’g’risida»gi   Prezident   farmonlari
xususiylashtirish   jarayoniga   yangi   turtki   bo’ldi.   O’rta   va   yirik   korxonalarni
aktsiyadorlik   jamiyatlariga,   ijara   korxonalariga   aylantira   boshlandi,   bu   jarayonga aholi va chet ellik investorlar kengroq jalb qilindi. Davlat mulkini sotish bo’yicha
kim oshdi savdolari va tanlovlar tashkil etildi. 1-ilovaga qarang.
Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   jarayoni   ko’p   ukladli   iqtisodiyotni
barpo   etishdan   iborat   strategik   vazifaga   bo’ysundirildi.   Bunda   ustivorlik   xususiy
mulkka, kichik va o’rta biznesga berildi.
Respublikada   kichik   va   o’rta   biznesni   davlat   yo’li   bilan   qo’llab-quvvatlash
uchun   tadbirkorlikni   rivojlantirish   fondi,   kichik   va   o’rta   biznesni   rivojlantirishga
ko’maklashish   fondi   tuzildi,   dunyodagi   nufuzli   banklarning   sarmoyalari   jalb
etilmoqda.   Tadbirkorlar   va   biznesmenlarga   maslahatlar   bilan   ko’maklashish
maqsadida   O’zbekiston   nemis   texnikaviy   ko’maklashuv   jamiyati   kichik   va   o’rta
biznesni   qo’llab-quvvatlash   markazini,   Yevropa   hamjamiyati   komissiyasi   amaliy
aloqalar   markazini   ochdilar.   Markaziy   Osiyodagi   Amerika   tadbirkorlik   fondi   va
Markaziy   Osiyodagi   Buyuk   Britaniya   investitsiya   fondi   tadbirkorlarga   zarur
maslahatlar   bilan   ko’maklashdilar.   1995-1998   yillarda   kichik   va   o’rta   korxonalar
soni   2   baravar   ko’paydi.   Faqat   1999   yili   kichik   va   o’rta   biznes   korxonalariga
Yevropa   tiklanish   va   taraqqiyot   banki,   Osiyo   taraqqiyot   banki,   Germaniya
tiklanish bankining 200 mln. AQSh dollaridan ortiq kredit mablag’lari jalb etildi va
o’zlashtirildi.   Kichik   va   o’rta   biznes   sub‘ektlarining   YaIM   dagi   salmog’i   1999
yilda   12,6   foizni   tashkil   etdi 1
.   2000   yilning     birinchi   yarmida   18   mingdan   ziyod
kichik   va   o’rta   biznes   sub‘ektlari   ro’yxatga   olindi.   2000   yil   o’rtalarida   ularning
soni 175 mingdan ortdi 2
.
Agrar islohotlarga ustuvorlik berildi. Negaki respublika aholisining 62 foizi
qishloqda   yashaydi,   qishloq   xo’jaligida   YaIM   ning   30   foizi,   mamlakat   valyuta
tushumlarining   55   foizi   shakllanadi.   Agrar   islohotlar   natijasida   qishloq
xo’jaligidagi   davlat   tasarrufidagi   mulk   xususiylashtirildi.   Bugungi   kunda   qishloq
xo’jaligida nodavlat sektorining ulushi 99 foizni tashkil qilmoqda.
Islohotlar   yillarida   odamlarga   shaxsiy   tomorqa   uchun   qo’shimcha   ravishda
550 ming gektar sug’oriladigan yer ajratildi va shaxsiy tomorqa uchun berilgan yer
1
 Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish-eng muhim vazifamiz. «Xalq so’zi» 
gazetasi, 2000 yil 15 fevral.
2
 Xalq so’zi gazetasi, 2000 yil 22 iyul. maydoni 700 ming gektarga yetdi, 9 milliondan ortiq odam ana shu yer hosilidan
foydalanmoqda.
Qishloqda xo’jalik yuritishning maqbul shakllarini yaratishga alohida e‘tibor
berildi.   Agrar   islohotlarning   dastlabki   yillarida   sovxoz   va   kolxozlar   jamoa
xo’jaliklariga aylantirilgan edi. Ammo ular xo’jalik yuritishda o’zlarini to’la-to’kis
oqlamaganliklari tufayli, mulk paylari asosida shirkatlarga aylantirildi. 1999 yilda
898   ta,   2000   yilda   856   ta   qishloq   xo’jaligi   korxonalari   shirkatlarga   aylantirildi.
Ularning   umumiy   soni   2000   yilning   oxirlarida   ruspublika   bo’yicha   1754   taga
yetdi.   Agrar   munosabatlar   tizimida   oila   pudrati   keng   o’rin   egallamoqda.   2000
yilning 1 iyul holatiga ko’ra, respublikadagi qishloq xo’jaligi korxonalari tarkibida
598,5 mingta oilaviy pudrat faoliyat ko’rsatdi.1 
Qishloq   xo’jaligida   fermer   va   dehqon   xo’jaliklari   salmoqli   o’rin
egallamoqda. 2002 yilda fermer xo’jaliklari soni 55,4 mingdan ziyodni tashkil etdi.
Fermer xo’jaliklariga 1 mln. gektardan ortiq yer biriktirilgan. Bu turdagi xo’jaliklar
don,   kartoshka,   sabzavot-poliz   mahsulotlari,   go’sht,   sut,   tuxum   yetishtirishda
tobora salmoqli o’rinni egallamoqda.
Qishloqda   shaxsiy   yordamchi   xo’jaliklar   dehqon   xo’jaliklari   sifatida   qayta
shakllanmoqda. Dehqon xo’jaligi-bu oilaviy mayda tovar xo’jaligi bo’lib, tomorqa
yer   uchastkasi   oila   boshlig’iga   umrbod   meros   qilib   beriladi,   mahsulotlar   oila
a‘zolarining shaxsiy mehnati asosida yetishtiriladi va sotiladi. 2000 yil 1 yanvarga
qadar   1541   ming   dehqon   xo’jaligi   ro’yxatdan   o’tkazildi,   bu   barcha   shaxsiy
yordamchi   xo’jaliklarning   43,3   foizini   tashkil   etadi.   1998-1999   yillarda
respublikada yetishtirilgan go’shtning 90 foizi, sutning 92 foizi, kartoshkaning 76
foizi,   sabzavotning   70   foizi,   mevaning   61   foizi,   poliz   mahsulotlarining   53   foizi,
uzumning 50 foizi dehqon xo’jaliklari tomonidan tayyorlandi.
Iqtisodiy   islohotlarning   birinchi   bosqichidayoq,   narxlar   erkinlashtirildi.   Bu
jarayon ijtimoiy larzalarsiz o’tdi. Negaki, davlat turli kompensatsiya jamg’armalari
tuzdi,   bolalar   uchun   nafaqalar   joriy   etdi,   eng   kam   ish   haqi,   pensiya,   nafqalar   va
stependiyalar muntazam suratda oshirib borildi. Narxni erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik muhitini vujudga keltirish
bilan   bevosita   bog’liq.   1992   yil   avgust   oyida   O’zbekiston   Respublikasining
«Monopol   faoliyatni   cheklash   to’g’risida»gi   qonuni   kuchga   kiritildi.   Bu   qonun
asosida   raqobatchilikni   rivojlantirishga   qaratilgan   bir   qator   normativ   hujjatlar
ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Moliya vaziri tizimida tuzilgan Antimonopol va
narx-navo   siyosatini   o’tkazish   Bosh   Boshqarmasi   monopoliya   mavqeidagi
korxonalarni   belgilab,   ularning   mahsulotlari   bo’yicha   narxlarni   va   rentabellikni
tartibga solib turibdi.
Iqtisodiy   islohotlarning   muhim   yo’nalishlarida   biri   bozor   infratuzilmasini
yaratishdan iborat bo’ldi.
Shu   boisdan   respublikamizda   bozor   munosabatlarini   shakllantirish   va
rivojlantirishga   xizmat   qiluvchi   infratuzilmaning   asosiy   bo’g’inlari   -   turli
muassasalar,   tashkilotlar   va   korxonalar   majmuasi   yaratildi.   Avvalombor,   ishlab
chiqishga   xizmat   qiluvchi   transport,   aloqa,   suv   va   energetika   ta‘minoti,   yo’l   va
ombor   xo’jaligi   tuzilmalari   yaratildi.   Xo’jalik   yurituvchi   sub‘ektlar   uchun   xizmat
qiluvchi   58   ta   tovarlar   va   xom   ashyo   birjalari,   24   ta   biznes   inkubator,   496   ta
auditorlik   va   konsalting   firmalari,   ko’plab   savdo   uylari,   auktsionlar,   tijoratchilik
idoralari,   reklama   firmalari,   savdo-sotiq   va   ularni   nazorat   qiluvchi   davlat
muassasalari tashkil etildi.
Bozor   munosabatlarini   rivojlantirishda   axborot   infratuzilmasi   alohida
ahamiyatga   ega.   Shu   boisdan   iqtisodiy   faoliyat   uchun   zarur   bo’lgan   axborotlar,
xabarlar   va   ma‘lumotlarni   to’plovchi,   umumlashtiruvchi   vositalar,   firmalar
vujudga keldi.
Xo’jalik   yurituvchi   sub‘ektlarni   moliya-kredit   munosabatlariga   xizmat
qiluvchi   infratuzilma   -   yangi   bank   tizimi,   o’z-o’zini   kreditlash   idoralari,   sug’urta
kompaniyalari,   moliya   kompaniyalari,   soliq   undirish   idoralari,   pul   jamg’armalari
yaratildi.
Bozor   iqtisodiyotiga   xizmat   qiluvchi   bank-moliya   tizimi   yaratildi.   Hozirgi
kunda   O’zbekistonda   35   ta   bank,   shu   jumladan   13   ta   xususiy   bank   faoliyat
ko’rsatmoqda,   ularning   17   tasi   dunyodagi   eng   nufuzli   banklar   bilan korrespondentlik   aloqalari   o’rnatgan.   Respublika   iqtisodiyotiga   chet   el
sarmoyalarini   jalb   etishda   tijorat-hissadorlik   «Asakabank»,   «Paxtabank»,
«O’zsanoatqurishbank»,   «Ipak   yo’li»,   «ABN   AMRO»   banklari,   shuningdek
«Hamkorbank», «Parvinabank» kabi xususiy banklar faol qatnashmoqdalar. Tijorat
banklarining   iqtisodiyotning   real   sektoriga   kreditlar   berish   imkoniyati   ortib
bormoqda. 2000 yilning yanvar-iyul oylarida bu kreditlar hajmi 750 mlrd. so’mni
tashkil etdi. Tijorat banklarining o’z kapitali 300 mlrd. so’mga yetdi.
Respublikada   davlat   ishtirokida   tuzilgan   bozor   munosabatlariga   xizmat
qiluvchi   «Kafolat»,   «Agrosug’urta»,   «O’zbekinvest»   kabi   uchta   yirik   sug’urta
kompaniyasi   faoliyat   ko’rsatmoqda.   Ko’plab   xususiy   sug’urta   kompaniyalari,
shuningdek,  xorijiy  mamlakatlar   bilan   hamkorlikda  ishlaydigan   qo’shma   sug’urta
kompaniyalari ham vujudga keldi. 2000 yil boshlarida sug’urta kompaniyalarining
soni 100 taga yetdi, ular bugungi kunda moliya bozorida xizmat ko’rsatmoqda.
Bozor   iqtisodiyotiga   o’tish   sharoitida   ish   bilan   bandlik   masalasi   jiddiy
muammoga   aylanadi.   Negaki,   iqtisodiy   tizim   o’zgarayotgan   paytda   malakasiz
kishilargina emas, ma‘lum ixtisosga ega bo’lgan xodimlarga ham talab cheklanadi,
ishsizlar   toifasi   kengayadi.   Bunday   sharoitda   ishsizlar   sonining   ko’payishiga   yo’l
qo’ymaslik tadbirlari ko’rildi. Respublika bo’yicha 225 dan ortiq mehnat birjasini
o’z ichiga oluvchi katta tormoq barpo etildi. Har bir tumanda mehnat birjasi tashkil
etildi. Ishsizlarni ro’yxatga olish, ularning kasbini o’zgartirish mexanizmi yaratildi,
ishsizlik   bo’yicha   nafaqa   to’lash   yo’lga   qo’yildi.   Yangi   ish   o’rinlarini   tashkil
etishga   e‘tibor   berildi.   1993   yilda   Respublikada   185,1   ming   yangi   ish   o’rinlari
tashkil etilgan bo’lsa, 1998 yilda bu ko’rsatkich 345,9 mingni tashkil etdi yoki 1,8
marta   ko’p   ish   o’rinlari   yaratildi.   2000   yilda   faqat   o’rta   va   kichik   biznes   rivoji
hisobiga 192,5 ming yangi ish o’rinlari yaratildi.
Iqtisodiy   islohotlar   borasida   qo’yilgan   yana   bir   muhim   qadam-1994   yil   1
iyuldan   milliy   valyutamiz   so’ning   muomalaga   kiritilishi   bo’ldi.   Bu   tadbir   katta
siyosiy   ahamiyatga   e‘tiborga   molikdir,   chunki   o’z   milliy   valyutasiga   ega
bo’lmagan   davlat   chinakam   mustaqil   bo’la   olmaydi.   Respublika   hukumati   milliy valyuta   qadrini   mustahkamlash,   uning   erkin   aylanishini   taxminlash   choralarini
amalga oshirmoqda.
Mulkni  davlat  tasarrufidan chiqarish xususiylashtirish  iqtisodiy  islohotlarda
yetakchi urinda turdi. 
Xususiylashtirish   jarayonini   tashkil   etish   va   unga   raxbarlik   kilish   uchun
1992 yil fevralda Davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish Davlat qo’mitasi
taksis   qilindi.   1994   yilda   uning   funktsiyalari   o’zgartirilib,   u   Davlat   mulkini
boshqarish   va   tadbirkorlikni   qo’llab-quvvatlash   Davlat   qo’mitasiga   aylantirildi.
Mazkur qo’mita zimmasiga bir qator muhim vazifalar: 
-ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirishda yagona siyosatni amalga oshirish
va tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash; 
-mulkni davlat tasarrufidan chiqarishning ustivor yunalishlarini belgilash va
xususiylashtirish dasturini ishlab chikish; 
-xususiy   biznesning   rivojlanishiga   yordam   ko’rsatish   va   boshqalar
yuklatildi. 
Xususiylashtirish   tanlov   va   kim   oshdi   savdosi   orqali   amalga   oshirildi,   bu
tartib   takomillashib   bordi.   Dastlab   savdo-sotiqqa   faqat   mol-mulkning   o’zi
qo’yilgan   bo’lsa,   keyinroq   xususiylashtirilayottan   mol-mulk   joylashgan   yer
uchastkalari, yangi qurilish qilish uchun yer maydonlari xam kim oshdi savdosiga
qo’yildi. O’zbekiston xususiylashtirishdan tushgan barcha mablaglar tadbirkorlikni
qo’llab-quvvatlash   uchun   berilishi   jixatidan   xam   uziga   xos   yulga   ega   bo’lgan
davlat   sifatida   kuzga   tashlandi.   Uning   tajribalari   jahon   hamjamiyati   diqqatini
o’ziga tortdi. 
Tadbirkorlikni rivojlantirishning huquqiy asosini vujudga keltirish qonunlar
majmuini   yaratishni   tashkil   kilishni   uyushtirish   maksadida   Oliy   Majlis   tarkibida
yangi Iqtisodiy islohotlar va tadbirkorlikni rivojlantirish qo’mitasi tuzildi. 
Davlat mulkini xususiylashtirishning Prezident I. Karimov tomonidan ishlab
chikilgan   tamoyillari   eng   avvalo   uzining   maxalliy   xususiyatlarini   va   talablarini
hisobga  olganligi, ayni   paytda  xozirgi   zamon ilgor  tajribalariga mos  kelishi  bilan
alohida ajralib turadi. Buni nimalarda ko’rish mumkin?  Birinchidan,   xususiylashtirish   kandaydir   kishilar   yoki   ma‘lum   mafkura
manfaati uchun buysundirilmadi. «Davlat bosh islohotchi» tamoyiliga amal qilishi.
Davlat xususiylashtirishni boshqarib bordi. 
Ikkinchidan,   O’zbekistonda   chek   vositasi   bilan   xususiylashtirish   goyasidan
voz   kechildi,   davlat   mol-mulki   fakat   yangi   mulkdorga   sotish   yuli   bilangina
mulkchilikning boshqa shakliga aylantirila boshlandi. 
Uchinchidan,   xususiylashtirishga   dasturiy   yondashuvni   ta‘minlash   va
bosqichma-bosqich amalga, oshirish yulidan borildi. 
1991   yil   18   noyabrda   O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   Kengashining   VIII
sessiyasida   mulkni   «Davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish
to’g’risida»gi   Qonun   qabul   qilindi.   Unga   kura   xususiylashtirish   va   mulkchilik
shakllarini o’zgartirish maxsus dasturlar asosida amalga oshirilishi  qat‘iy belgilab
qo’yildi. 
Dasturga asosan dastlabki bosqichda xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-
joy fondini, savdo, maxalliy sanoat, xizmat ko’rsatish korxonalarini hamda qishloq
xo’jalik   mahsulotlarini   tayyorlash   tizimini   qamrab   oldi.   Bu   «kichik
xususiylashtirish» deb nom oldi; 
Kichik xususiylashtirish 1994-yildayok tugallandi. 1992 — 1994 yillarda 54
mingga   yaqin   korxona   va   ob‘ekt   davlat   tasarrufidan   chiqarildi.   Ularning   18,4
minttasi   xususiy   mulk   bo’lib   qoldi.   26,1   mingtasi   aktsiya-   dorlik,   8,7   mingtasi
jamoa,   661   tasi   ijara   korxonalariga   aylandi.   Har   uch   korxonaning   ikkitasi
mulkchilikning   davlatta   karashli   bulmagan   shakliga   ega   bo’ldi.   1994   yilda
mamlakat   yalpi   ijtimoiy   mahsulotining   deyarli   yarmi   iqtisodiyotning   davlatga
qarashli  bo’lmagan sektorida ishlab chiqildi, bu sektorda 4 millionga yak;in kishi
ish bilan band bo’ldi.  
1 million kvartira yoki davlat uy-joy fondining 95 foizdan ortiqrog’i, har uch
kvartiraning   bittasi   egalariga   imtiyozli   shartlar   bilan   yoki   bepul   berildi.   Urush
faxriylari,   o’qituvchilar,   tibbiyot   xodimlari,   ilmiy   xodimlar   va   ijodiy   ziyolilar
kvartiralarining bepul egalari bo’lishdi.  1994 yil 21 yanvarda qabul qilingan «Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish
chora-tadbirlari to’g’risida»gi va 1994 yil 16 martda qabul kilingan «Mulkni davlat
tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   jarayonini   yanada   rivojlantirish-   ning
ustivor   yunalishlari   to’g’risida»gi   Prezident   Farmonlari   xususiylashtirish
jarayonini   yana   xam   yangi   pogonaga   kutarish,   uni   sifat   jixatidan   yaxshilash
imkonini   berdi.  Kabul   kilingan  karorlarga   muvofik   yangi   bosqichda   korxonalarni
ochik turdagi xissadorlik jamiyatlariga aylantirish, ushbu jarayonga axolini va chet
ellik   investorlarni   kengrok   jalb   kulish   jarayonini   avj   oldirish   vazifasi   qo’yildi.
Kimmatli kogozlar va kuch- mas mulk bozorini tashkil etish uchun asos yaratildi.
Davlat   mulkini   sotish   buyicha   kimoshdi   savdolari   va   tanlovlari   utkaziladigan
bo’ldi. 
Xususiylashtirish   borasidagi   barcha   ishlar   izchil   va   muntazam   olib   borildi.
Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirishga   dobr   20   dan   ortik
davlat dasturi qabul qilindi. Bu dasturlarga muvofik xalk xo’jaligidagi barcha soxa
tarmoklarini   ommaviy   xususiylashtirish   uchun   imkon   yaratildi,   bu   boradagi
cheklashlar olib tashlandi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi
tomonidan 1994 yil 29 martda tasdiklangan Davlat Dasturiga muvofik shu yilning
uzida 5127 ob‘ekt xususiylashtirildi. 
  1995 yili xalk xo’jaligida ommaviy xususiylashtirishlar  davri  bo’ldi. Yirik
korxonalar   xam   davlat   ixtiyoridan   chikarila   boshlandi.   Shu   yili   mashinasozlik
komplesiga   karashli   89   ta   korxona,   81   ta   yokilgi-   energetika,   55   ta   kurilish
industriyasiga  karashli,  114 ta  transport,  68 ta  uy-joy-kommunal  xo’jaligi, 229  ta
kayta ishlash korxonasi va 291 ta kurilish bilan boglik ob‘ektlar xususiylashtirildi.
Iktisodiyotning   davlat   sektora   negizida   mingdan   ortik   ochik   turdagi   xissadorlik
jamiyatlari, 6000 xususiy va oilaviy korxonalar vujudga keldi. 
O’zbekistonda   mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   chogida   axoli   uchun
imtiyozli   tizim   yaratildi.   Masalan,   xususiylashgirilayotgan   korxona   xodimlariga
imtiyozli   aktsiyalar   berildi.   Shuningdek,   davlat   xo’jaliklarining   mol-mulki,
fermalar, boglar va uzumzorlar imtiyozli shartlarda xususiylashtirildi.  1998   yil   1   aprelga   kelib   aksariyat   korxonalar   xususiylashtirildi.   Agar   1993
yilda   jami   korxonalarning   39,4   foizdan   ortigi   davlata   tegishli   bulmagan   korxona
bulsa, 1994 yilda bu ko’rsatkich 57,7 foizga, 1998 yilda esa 88,2 foizga yetdi. 
  I.   Karimov   uzining   «O’zbekiston   iqtisodiy   islohotlarni   chukurlashtirish
yultsda»   nomli   kitobida   yozganidek,   «Mulkchilik   masalasini   xal   kilish   bozorni
vujudga keltirishga karatilgan butun tadbirlar tizimining tamal toshi bo’lib xizmat
kiladi.   Xuddi   shu   masalani   xal   kilish   bilan   yangi   jamiyat,   yangi   iqtisodiy
munosabatlar poydevoriga birinchi ippt iuyildi. Ushbu masalaning davr talablariga
muvofik   muvaffakiyatli   xal   etilishi   respublikamiz   ishtisodiyotini   jaxondagi
rivojlangan mamlakatlar bilan bir qatorga kuyilgan asosiy omildir». 
Davlat   mulkini   xususiylashtirish   natijasida   mamlakatimizda   ko’p   ukladli
iqtisodiyot   va   usta   mulkdorlar   sinfi   vujudga   keldi.   1997   yil   boshida   xususiy   va
kichik korxonalar soni 100 mingdan oshib ketdi. 
O’zbekistonda   tadbirkorlikni   qo’llab-quvvatlash   noyob,   o’ziga   xos   tizimi
yaratildi  va   ish  olib  bormoqda.  Unga   davlatning  o’zi  rahnamolik  kilmokda,  1996
yil   12   martda   tadbirkorlikni   rivojlantirish,   qo’llab-quvvatlash   maqsadida,   shu
jumladan,   yakka   tartibdagi   mexnat   faoliyati   bilan   band   bo’lgan   jismoniy
shaxslarning   manfaatlarini   ximoya   kilish,   ishlarini   tashkil   etishda   yordam
ko’rsatish   vazifasini   uz   zimmasiga   olgan   tovar   ishlab   chikaruvchilar   va
tadbirkorlar Respublika Palatasining joylarda xududiy bulimlari tashkil k;ilindi. 
Kichik biznesni qo’llab-quvvatlash uchun tadbirkorlikni rivojlantirish fondi,
kichik va urta biznesni rivojlantirishga kumaklashish fondi tuzildi. Tadbirkorlar va
biznesmenlarga   maslaxatlar   bilan   kumak-   lashish   maksadida   ilmiy-texnikaviy
kumaklashuv   jamiyati   O’zbekistonda   kichik   va   urta   biznesni   qo’llab-quvvatlash
markazini  tuzdi. Yevropa hamda Markaziy Osiyodagi  Amerika tadbirkorlik fondi
va Buyuk Britaniya investitsiya fondi tadbirkorlarga kumaklashmokda. 
Xususiylashtirishdan   tushgan   deyarli   barcha   mablaglardan   iqtisodiyotning
nodavlat   sektorini   shakllantirish   va   mustaxkamlash   uchun   foydalanilmokda.
Xususiylashtirishdan   tushgan   butun   mablaglarning   50   foizi   mamlakat   «Biznes-
Fondi»ga   yunaltiriladi.   U   esa   uz   navbatida,   fakàt   fuqarolarning   uz   mablagiga asoslangan kichik va urta biznesga, tadbirkorlikka kreditlar ajratadi. 30 foizi ishlab
chikarilayotgan   mahsulotlar   nomenklaturasi,   assortimentini   jadal   sur‘atda   al-
mashtirayotgan va investitsiyalarga katta muhtojlik sezayoggan xususiylashtirilgan
korxonalarga   kredit   ajratish   uchun   Davlat   mulk   qo’mitasining   maxsus   hisob
raqamiga kelib tushadi. 20 foizi esa ijtimoiy ehtiyojlar uchun hokimiyatlarga kelib
tushadi   va   u   maktablar,   kasalxonalarni   ta‘mirlash,   yangi   avtomobil   yullari   qurish
va   xokazolar   uchun,   ya‘ni   maorif,   soglikni   saklash,   muxandislik   xizmatlari   va
bozor   infrastruktura   kurinishida   tadbirkorlarga   kaytarib   beriladigan   barcha
narsalarga sarflanadi. Kolgan 10 foizi esa xususiylashtirish, tadbirkorlikni qo’llab-
quvvatlash davlat dasturini amalga oshirishga ishlatiladi. 
Tuplangan   tajriba   katta-katta   sanoat   korxonala-   rini   davlat   tasarrufidan
chiqarish   imkonini   berdi.   Chkalov   nomidagi   Toshkent   aviatsiya-ishlab   chiqarish
birlashmasi ochik turdagi davlat-aktsiyadorlik jamiyatiga aylantirildi. 
Qishloq   xo’jaligi   mashinasozligining   15   ta   korxonasi   yukrri   investitsiya
salohiyatiga   ega   bo’lgan   xo’jalik   tuzilmasini   —   «Uzqishloqxo’jalikmashxol-
ding»ni   tashkil   etdi.   Uning   tarkibiga   Toshkent   traktor   zavodi   ishlab   chiqarish
birlashmasi,   «Toshkishmash»   ishlab   chiqarish   birlashmasi,   Toshkent   agregat
zavodi,   «CHirchiqqishmash»,   «O’zbekqishmash»   singari   aktsionerlik   jamiyatlari
kabi yirik korxonalar kirdi. 
Bir   so’z   bilan   aytganda,   mustakillik   yillarida   xususiylashtirish   jarayoni
O’zbekistonda   izchillik   bilan   bosqichma-bosqich   amalga   oshirila   bordi.
O’zbekistonda   itstisodiy   islohotlar   uziga   xos   tarzda   amalga   oshirilar   ekan,
tadbirkorlik   va   ishbilarmonlikni   davlat   tomonidan   qo’llab-quvvatlashga   katta
e‘tibor berildi.
Mustaqillik  xalqimizni  iqtisodiy  zulum,  mutelikdan  ozod  etdi, o’z  yeri,  yer
osti   boyliklari,   suv,   o’simlik   va   hayvanot   dunyosi   va   boshqa   tabiiy   zahiralarga
to’la   egalik   qilish   huquqini   berdi.   O’z   hududimizdagi   barcha   mulk,   korxonalar
O’zbekiston   tasarrufiga   olindi,   mustaqil   iqtisodiy   siyosat   yuritish,   o’z   iqtisodiy
taraqqiyot yo’lini o’zi belgilash erkinligi qo’lga kiritildi. Iqtisodiy   mustaqillik   mamlakatimizga   mustaqil   moliya-kredit,   bank
siyosatini yuritish, o’z davlat byudjetini yaratish va unga to’la egalik qilish milliy
valyuta,  oltin   zahirasi   va  valyuta   jamg’armasini   tashkil   etish   va   ulardan   xalqimiz
farovonligi, yurtimiz obodonligi yo’lida mustaqil foydalanish imkoniyatini yaratdi.
Iqtisodiy   mustaqillik   tufayli   ishlab   chiqarish   munosabatlarini   ma‘muriy-
bo’yruqbozlik,   markaziy   rejalashtiruvchi   mexanizmdan   erkin,   bozor   iqtisodiyoti
sharoitiga o’tkazish, jahon xo’jaligi aloqalari tizimiga kirish mumkin bo’ldi.
Davlat   mustaqilligi   qo’lga   kiritilgach,   O’zbekiston   umumbashariy,   jahon
tsivilizatsiyasining   katta   yo’liga   tushib   oldi.   O’zbekiston   bozor   munosabatlarini
shakllantirishni, milliy an‘analariga asoslangan o’z yo’lini tanlab oldi. Chunki turli
mamlakatlardagi   bozor   iqtisodiyoti,   u   hoh   Amerika   yoki   Germaniya   bo’lsin,   hoh
Yaponiya   bo’lsin   yoki   Janubiy   Koreyada   bo’lsin   baribir   umumiy   qonunlar
bo’yicha   rivojlanib   borgan   holda   har   biri   o’ziga   xos   xususiyatlariga   ham   ega
bo’lgan. Bu xususiyatlar xo’jalikning tuzilishi va shart-sharoitlari, tabiati va iqlimi,
milliy rasm-rusmlari, an‘analari va milliy xarakteri orqali belilanadi.
Muxtasar   qilib   aytganda,   mustaqillik   yillarida   amalga   oshirilgan   iqtisodiy
islohotlar   natijasida   bozor   iqtisodiyoti   asoslari   shakllandi.   Ko’p   ukladli
iqtisodiyotni,   mulkdorlar   tabaqasini   shakllantirishdan   iborat   strategik   vazifa
amalda   ro’yobga   chiqdi.   Respublikamizdagi   korxona   va   xo’jaliklarning   60   foizi
xususiy   mulk   egalari,   fermer,   shirkat   va   dehqon   xo’jaliklariga,   28   foizi
aktsiyadorlik   jamiyatlari,   qo’shma   korxonalar,   kooperativlar,   jamoa   mulki,
mas‘uliyati   cheklangan   jamiyatlar,   jamoat   tashkilotlariga   tegishli.   Davlat
tasarrufidagi korxonlar ulushi atiga 12 foizni tashkil etadi, xolos. II-BOB. SANOATNING TURLI YO’NALIS H LARIDA AMALGA
OS H IRILGAN ISLOHOTLAR
2.1.Mustaqillik yillarida yirik sanoat sohasidagi siyosat
Mustaqillikning   dastlabki   yillarida   sanoat   va   qishloq   xo’jalik   mahsulotlari
ishlab chiqarish tobora pasayib bordi, xo’jalik yuritish murakkablashib qolgan edi.
Buning   sababi   O’zbekiston   iqtisodiy   jihatdan   qaram   bo’lib,   korxonalari   mustaqil
xo’jalik   yurita   olmasdi,   boshqa   hududlarda   joylashgan   zavod,   fabrikalardan
keltiriladigan   asbob-uskuna   va   butlovchi   qismlarga   butunlay   qaram   edi.   Sobiq
Ittifoq   parchalangach,   aloqalar   uzildi.   Natijada   ko’pgina   korxonalarda   mahsulot
ishlab   chiqarish   keskin   kamaydi,   ayrimlari   to’xtab   qoldi.   Shu   boisdan
O’zbekistonda   iqtisodiy   tanglikdan   chiqish,   makroiqtisodiyotni   barqarorlashtirish
tadbirlari ko’rildi.
O’zbekistonda makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish iqtisodiy islohotlarning
ustuvor yo’nalishi, deb belgilandi.
Makroiqtisodiyotni   barqarorlashtirish   uchun   O’zbekiston   iqtisodiyotda
tarkibiy   o’zgarishlar   qilish,   raqobatbardosh   tovarlar   ishlab   chiqarishga   qodir
korxonalar   qurish   va   buning   uchun   zarur   sarmoyalar   ajratish   yo’llaridan   bordi.
Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar uchun zarur mablag’lar davlat byudjeti va aholi
jamg’armalari   hisobiga   ajratildi.   1997   yilda   ta‘minotning   barcha   manbalari
hisobiga 270 mlrd. so’m kapital mablag’ ajratilgan bo’lsa, 1999 yilda faqat yangi
ishlab   chiqarish   tarmoqlari   rivoji   uchun   282   mlrd.   300   mln.   so’m   yoki   yalpi
sarmoyalarning   56   foizdan   ko’prog’i   yo’naltirildi.   Iqtisodiyotga   aholi
sarmoyalarini jalb qilish o’sib bordi. 1995-1998 yillarda ishlab chiqarish sohasiga
sarflangan umumiy sarmoyalar hajmida aholi sarmoyalarining ulushi 10 foizdan 30
foizga o’sdi.
Xalq   xo’jaligi   tarkibini   qayta   qurish   maqsadida   chet   el   sarmoyasini   jalb
qilish choralari ko’rildi. «CHet el investitsiyalari to’g’risida», «Xorijiy investorlar
va   investitsiyalarga   kafolat   berish   to’g’risida»qonunlar   qabul   qilindi.   Chet   el sarmoyasini   O’zbekiston   iqtisodiyotiga   jalb   qilish   bevosita   investitsiyalar   tarzida,
davlat   qarzlari,   xalqaro   moliya   va   iqtisodiy   tashkilotlar,   qarz   beruvchi
mamlakatlarning   investitsiya   yoki   moliyaviy   kredit   resurslari   shaklida   amalga
oshirilmoqda.
Iqtisodiyotga   kiritilayotgan   xorijiy   sarmoyalar   salmog’i   yildan   yilga   o’sib
bormoqda.   1992-1999 yillarda iqtisodiyotga 9,6 mlrd. AQSh dollari  hajmida chet
el   sarmoyalari   kiritildi.   1999   yilning   o’zida   iqtisodiyotning   ustuvor   tormoqlari   1
mlrd.   324   mln.   AQSh   dollari   miqdorida   chet   el   sarmoyalari   o’zlashtirildi . 1
  2001
yilda esa bu ko’rsatkich 1,6 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Xorijiy sarmoyalar
ishtirokida faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar soni 1998 yilda 1701, 2000 yilda esa
1795   taga   yetdi.   Qo’shma   korxonalarning   ish   va   xizmat   hajmi   2000   yilda   386,7
mlrd. so’mni tashkil etdi yoki 1998 yilgi ko’rsatkichdan 2,2 barovar ko’paydi.
Mustaqillik   yillarida   iqtisodiyotning   hayotiy   muhim   tarmoqlari
rivojlantirildi, yangi sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi
mustaqilligiga erishishi yoqqol misoldir. 90-yillarning boshlarida chetdan 6 million
tonnaga yaqin neft mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va
boshqa   mamlakatlarga   neft   mahsulotlari   uchun   berilardi.   Shu   boisdan
mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi, buning zamini-2 trillion
kubmetrga   yaqin  gaz  zahiralari,  160  dan  ortiq  neft   koni   bor  edi.  Yiliga  2,5  mlrd.
kub metr gaz haydash quvvatiga ega bo’lgan Ko’kdumaloq kompressor stantsiyasi,
Buxoro   neftni   qayta   ishlash   zavodi   barpo   etildi.   1996   yilga   kelib   chetdan   neft
mahsulotlarini   sotib   olish   to’xtadi,   neft   mustaqillligiga   erishildi.   1991   yilda   2,9
mln.   tonna   neft   (gaz   kondensati   bilan   birgalikda)   mahsulotlari   ishlab   chiqarilgan
bo’lsa, 2000 yilda bu ko’rsatkich 7,5 mln. tonnadan oshdi. Shu davrda tabiiy gaz
ishlab chiqarish 41,8 mlrd. kub metrdan 56,4 mlrd. kub metrga o’sdi. O’zbekiston
yoqilgi mustaqilligiga erishdi.
Mustaqillik yillarida mashinasozlik sanoati jadal rivojlandi. 1994 yilda barpo
etilgan   O’zbekiston-Isroil   «O’zIz   mash»   qo’shma   korxonasida   paxta   terish
1 1
 Xalq so’zi, 2000 yil 15 fevral. mashinalarining   gorizontal   shpindelli   yangi   xili   yaratildi.   Bu   agregat   jahon
mashinasozligining eng yangi yutug’idir, deb e‘tirof etildi.
1992   yilda   Janubiy   Koreya   bilan   hamkorlikda   O’zbekistonda   avtomabil
ishlab chiqaruvchi korxona barpo etishga kelishib olindi. 1993-1996 yillarda Asaka
shahrida   «O’zDEU   avto»   zavodi   barpo   etildi   va   Damas,   Tiko,   Neksiya   rusumli
avtomabillar   ishlab   chiqarish   yo’lga   qo’yildi.   1996   yilda   25,3   ming,   1997   yilda
64,9   ming,   1998   yilda   54,4   ming,   1999   yilda   58,4   ming,   2000   yilda   31,3   ming
dona   yengil   avtomobil   ishlab   chiqarildi.   «O’zDEU»   zavodida   1999   yil   oktyabr
oyidan   boshlab   «Neksiya-2»,   «Matiz»   rusumli   avtomobillar   ishlab   chiqarishni
yo’lga qo’yishga kirishildi. 2001 yil avgustda «Matiz» rusumli foydalanishga eng
qulay   avtomobillar   ishlab   chiqarila   boshlandi.   O’zbekiston   dunyoda   avtomobil
ishlab   chiqaruvchi   28-mamlakatga   aylandi.   Samarqandda   avtobus   va   yuk
mashinalari   ishlab   chiqarishga   ixtisoslashgan   «Sam   Koch   avto»   zavodi   qurildi.
2000   yilda   «Sam   Koch   avto»   zavodi   483   dona   avtobuslar   ishlab   chiqardi.
Respublikamizda   avtomobillarga   butlovchi   qismlar   ishlab   chiqaruvchi   o’nlab
yangi   korxonalar   bunyod   etildi.   Hozirgi   paytda   «O’zDEU»   zavodi   uchun   zarur
bo’lgan   butlovchi   qismlarning   20   foizi   O’zbekistonda   ishlab   chiqarilmoqda.
Avtomobilsozlik sanoatida 14 mingga yaqin ishchi va xizmatchi mehnat qilmoqda.
Mashinasozlik   sanoatining   yirik   korxonalari-Toshkent   traktor   zavodi,
O’zbekiston   qishloq   xo’jaligi   mashinasozligi,   Toshkent   va   Chirchiq   qishloq
xo’jaligi   mashinasozligi,   Toshkent   agregat   zavodi   va   boshqa   korxonalar
mustaqillikning  dastlabki  yillarida  uchragan  qiyinchiliklarni  yengib   o’tdi.  Birgina
Toshkent   traktor   zavodi   2000   yilda   954   ta,   2001   yilda   1002   ta   traktor   ishlab
chiqardi.
1995   yil   oktyabr   oyida   O’zbekiston   bilan   AO’Sh   ning   «ABB   Lummus
Global»   kompaniyasi   o’rtasida   Sho’rton   gaz-kimyo   majmuasini   qurish   bo’yicha
hamkorlik   yo’lga   qo’yildi.   O’urilish   ishlari   1997-2001   yillarda   amalga   oshirildi,
majmua qurilishida 1mlrd. AO’Sh dollari hajmida sarmoya o’zlashtirildi. 2001 yil
dekabrda Sho’rton gaz-kimyo majmuasi ishga tushirildi. Majmua yiliga 125 ming tonna   polietilen,   137   ming   tonna   suyultirilgan   gaz   va   126   ming   tonna   gaz
kondensati ishlab chiqarish quvvatiga ega.
Yengil   va   to’qimachilik   sanoati   tez   sur‘atlar   bilan   rivojlanib   bormoqda.
Paxtani   qayta   ishlovchi   «O’abul-O’zbekKO»,   «Kosonsoy-Tekmen»,   «Papfen»,
«Asnam   tekstil»,   «Karakulteks»,   «Chinoz   to’qimachi»,   «Kabul-Farg’ona»,   «Oq
saroy   to’qimachi»   qo’shma   korxonlari   qurilib   ishga   tushirildi.   Bu   tarmoqda   xalq
ist‘emoli   mollari   ishlab   chiqarish   kengaydi,   minglab   yangi   ish   o’rinlari   yaratildi.
Agar 1991 yili respublikamizda paxta ishlash 12 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2001
yilda   bu   ko’rsatkich   24   foizga   yetdi.   Kalava,   ip,   paxta   va   shoyi   gazlamalarini
eksport qilish hajmlari ancha oshdi.  
Mustaqillik   yillarida   «Zaravshon-Nyumont»   korxonasi,   O’izilqum   fosforit
kombinati, O’ung’irod soda zavodi, O’uvasoy kvarts zavodi, Yangiyo’l va Andijon
spirt zavodlari, Toshloq ip yigiruv fabrikasi va boshqa ko’plab korxonalar bunyod
etildi.
O’ishloq   xo’jaligida   ishlab   chiqarish   tarkibini   takomillashtirishga   e‘tibor
berildi.   Xo’jaliklar   qanday   ekin   ekish   sohasida   mustaqil   bo’ldilar.   Respublikada
don mustaqilligiga erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlashni
tiklash   yo’li   izchillik   bilan   amalga   oshirildi.   Paxta   ekiladigan   maydonlar   tegishli
suratda   qisqartirilib,   donli   ekinlar   maydoni   kengaytirildi.   Umumiy   ekin
maydonlarida   donli   ekinlar   salmog’i   1991   yilda   18,8   foizni   tashkil   etgan   bo’lsa,
2000 yilda 42 foizga o’sdi.
Respublikamizda   don   mustaqilligiga   erishish,   shakar   va   boshqa   oziq-ovqat
mahsulotlari   tayyorlash   yo’li   izchillik   amalga   oshirilmoqda.   Agar   1990   yilda
mamlakatimizda 2 mln. tonna g’alla olingan bo’lsa, 2000 yilda 4 mln. tonna  g’alla
yetishtirildi. 1990 yilda 554 ming tonna bug’doy yetishtirilgan bo’lsa,  2000 yilda
3,6 mln. tonnaga yaqin buqdoy olindi. O’zbekiston don mustaqilligiga erishdi.
Andijon   paxtakorlari   tashabbusi   bilan   chigitni   plyonka   ostiga   ekish
texnologiyasi   joriy   etildi.   Bu   usul   paxtadan   sifatli   va   yuqori   hosil   yetishtirish
imkonini yaratdi. Iqtisodiyot   tarkibidagi   tub   o’zgarishlar,   yangi   korxonlalarning   bunyod
etilishi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida samarali natijalar berdi. 1994-
2000 yillarda iqtisodga jalb etilgan sarmoyalar 24,4 mlrd. AO’Sh dollarini tashkil
etdi.   Mustaqillik   yillarida   1713   korxona   va   boshqa   ishlab   chiqarish   muassasalari
qurildi,   mahsulotning   8,5   mingdan   ortiq   yangi   turlarini   ishlab   chiqarish
o’zlashtirildi.   1990   yilda   Respublika   bo’yicha   ishlab   chiqarilgan   sanoat
mahsulotlari   hajmini   100   foiz   deb   olsak,   undan   keyingi   yillarda   kamayib,   1992
yilda   94,7   foizga,   1993   yilda   98,1   foizga   tushgan   edi.   1995   yilga   kelib
makroiqtisodiyotda barqarorlikka erishildi va 1996 yildan boshlab barqaror o’sish
ta‘minlanmoqda.   1997   yilda   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   1996   yilga
nisbatan   106,5   foizga,   1998   yilda   1997   yilga   nisbatan   105,8   foizga,   1999   yilda
1998   yilga   nisbatan   106,1   foizga,   2000   yilda   1999   yilga   nisbatan   106,4   foizga,
2001 yilda 2000 yilga nisbatan 108,1 foizga o’sdi. Un va un mahsulotlari, kiyim-
kechak,   poyabzal,   shakar   va   qand   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   sezilarli   darajada
ko’paydi,   iste‘mol   buyumlari   importi   kamaydi.   Istiqlolning   dastlabki   yillarida
respublikamiz   importida   oziq-ovqat   mahsulotlarining   ulushi   73,8   foizni   tashkil
etgan bo’lsa, 1998 yilda bu ko’rsatkich 15,6 foizga tushdi. Rangli metallar, kalava
ip, avtomobillar, kimyoviy shtapel tola, paxta, oltin eksporti o’sib bormoqda. 1998
yilda   tashqi   savdo   oboroti   qariyb   9   mlrd.   AO’Sh   dollarini   tashkil   etdi.
O’zbekistonda   yuritilgan   mustaqil   samarali   iqtisodiy   siyosat   yalpi   ichki
mahsulotning o’sishini ta‘minladi. Yalpi ichki mahsulotishlab chiqarish 1991-1995
yillarda   pasayib   bordi,   1996   yildan   boshlab   o’sish   boshlandi.   Oldingi   yilga
nisbatan 1996 yilda YaIM 101,7 foizga, 1997 yilda 105,2 foizga, 1998 yilda 104,4
foizga,   1999   yilda   104,4   foizga,   2000   yilda   104   foizga,   2001   yilda   104,5   foizga
o’sdi.
2001   yilda   birinchi   bor   Yalpi   ichki   mahsulotning   1991   yilga   nisbatan   103
foiz   o’sishiga   erishildi.   MDH   davlatlari   orasida   birinchi   bo’lib   O’zbekiston
iqtisodiy   barqarorlikka   erishgan,   iqtisodiy   ko’rsatkichlar   izchil   o’sib   borayotgan
mamlakatdir. Shahar va qishloqlarimizning qiyofasi o’zgarib, aholi turmush saviyasi o’sib
bormoqda.   Yirik   inshoatlar,   korxonalarning   bunyod   etilishi,   iqtisodiyotdagi
tarkibiy   o’zgarishlar,   izchil   o’sish   sur‘atlari   odamlarning   moddiy   va   ijtiomiy
hayotini,   farovoniligini   yildan   yilga   yaxshilanishiga   zamin   bo’lmoqda.   Aholini
tabiiy gaz, ichimlik suvi bilan ta‘minlash darajasi salmoqli darajada o’sdi. Birgina
1999   yilda   4,5   ming   km   gaz   tarmog’i-shundan   4,3   ming   kilometri   qishloq
joylarida, 2 ming km.dan ziyod ichimlik suv tarmog’i - shundan 1,9 ming kilometri
qishloq joylarida ishga tushirildi 1
.
Jahondagi   yetakchi   firmalarning   havo   kemalari   bilan   ta‘minlangan
O’zbekiston   havo   yo’llari   aviakompaniyasi   dunyoning   25   mamlakati   bilan   havo
aloqlarini o’rnatgan, u mustaqillik yillarida 20 milliondan ko’p yo’lovchiga xizmat
qildi.
Respublikada   Markaziy   Osiyodagi   eng   yirik   birja   markazi   faoliyat
ko’rsatmoqda.   U   zamonaviy   kompyuter   texnikasi   va   tele-aloqa   tizimi   bilan
jihozlangan.
1991   yilning   o’zida   Surxondaryo   viloyatida   sanoat   korxonalari   qurish,
ularning faoliyatini yaxshilash borasida ijobiy ishlar boshlandi. Aholining turmush
darajasini   yaxshilashga   qaratilgan   tadbirlarni   amalga   oshirishga   kirishildi.   1990-
1991   yillarda   1400   kilometr   va   1992   yilning   11   oyi   mobaynida   956,4   kilometr
ichimlik suvi quvurlari ishga tushirildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Istom Karimov 1992 yil 2 iyul-da Oliy
Kengashning XP chaqiriq X sessiyasida  so’zlagan nutqida qishloqda ish joylarini
ko’paytirish   to’g’risida   to’xtalib,   shunday   degan   edi:   «Xalqimizning   60   va   hatto
undan   ko’proq   foizi   qishloq   joylarda   isti-qomat   qiladi   va   ularning   asosiy   qismi
dehqonchilik sohasida ishlaydi.
O’zbek   zoti   borki,   o’tirgan   o’rnini   sovutgisi   kelmaydi.   Bir   joydan   ikkinchi
joyga   ko’chib   borishga   hushi   yo’q.   Mehnat   resurslari   va   ishlab   chiqarish
korxonalarini joylashtirishda xuddi shu vaziyatni ham e‘tiborda tutish kerak.
1 1
 Xalq so’zi, 2000 yil 15 fevral Xulosa shuki, qishloq joyda va rayon markazlarida mavjud bo’lgan ortiqcha
ishchi   kuchini   shaharga   olib   kelish   shart   emas,   balki   yangi,   ixcham,   zamonaviy
korxonalarni   qishloq   joylariga,   rayon   markazlariga   olib   borishimiz   zarur.   Sodda
qilib   aytganda,   odamlarni   ishxonaga   emas,   ishxonani   odamlarga   yaqinlashtirish
lozim».
«Sherobod   suv   qurilish»   trestining   jamoasi   xam   bunyodkorlik   ishla-rida
boshqalarga   o’rnak   bo’ldilar.   Quruvchilarning   jonbozligi   tufayli   Denov   shahrida
1992   yil   qandolatchilik   fabrikasi   qurilib,   ishga   tushi rildi.   Korxona   bir   kecha-
kunduzda   iste‘molchilarga   1,5   tonna   qandolat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish
quvvatiga ega bo’ldi.
Quruvchilar 30 million so’mlik shartnoma tuzib, uning 1992 yilning ikkinchi
oyida   1   million   268   ming   so’mlik   ish   hajmini   bajardilar.   Quruvchilar   1992   yilda
Denov vino-aroq zavodida 6 million, avtomo-bnllarga gaz quyish shaxobchasida 3
million so’mlik ishlar nihoyasiga yetkazildi.
Surxondaryoning   Sariosiyo   tumanidagi   «Qizil   Sharq»   jamoa   xo’jali gi
markazida   yangi   qandolatchilik   tsexi   ishga   tushdi.   U   shu   korxona   aholi   iste‘moli
uchun   zarur   bo’lgan   yog’li   patir,   kulcha,   korjik   hamda   bulochkalarni   ishlab
chiqarish imkoniyatiga ega bo’ldi.
Surxondaryolik bunyodkorlar 1992 yilda fidokorona mehnat qilib, viloyatda
54 turdagi har xil xalq iste‘moli mollari jumladan, qo’lda to’qilgan atlas, paxta va
jun   ipdan   gilamlar,   trikotaj   kiyimlar,   pay-poqlar,   poyabzallar,   milliy   kiyimlar,
shuningdek,   qoldiq   metallardan   ro’zg’or   va   xo’jalik   asbob-uskunalari.   mahalliy
xom-ashyodan   ohak,   g’isht,   shlakbeton,   eshik   va   deraza   romlari   hamda   ko’pgina
oziq-ovqat   mah-sulotlari,   non,   bulka,   o’simlik   yog’i,   zig’ir   moyi,   chanqoqbosdi
ichimliklar, konservalarning yangi turlarini ishlab chiqarishga muvaffaq bo’ldilar.
Denov   shahrida   soatiga   300   yulovchiga   xizmat   qiladigan   shoxbekat   binosi
qurilishi   tugallandi.   Jarqo’rg’on   shahrida   Angor   va   Muzrabot   tumanlari
markazlarida yangi avtoshoxbekat binolari qurilishi boshlanib, jadal sur‘atlar bilan
olib   borildi.   Avtotransport   vositalarini   yonilg’i   bilan   ta‘minlash   va   ekologik
muammolarni   hal   etish   maqsadida   Surxondaryo   viloyatida   yagona muvofiqlashtiruvchi   markaz   «Avtogaz»   uyushmasi   tashkil   etildi.   Uning   ishini
yo’lga   qo’yish   maqsadida   Bandixon,   Boysun,   Qumqo’rg’on   tumanlarining
markazlarida yangi avtostantsiyalar qurish rejalashtirildi.
1992   yilning   dekabrida   Boysunda   shoyi   to’qish   fabrikasining   ikkin-chi
navbati   qurilishi   nihoyasiga   yetkazildi.   Bu   ishni   165-qurilish   tresti-ning
Boysundagi   mashinalashtirilgan   ko’chma   jamlanma   quruvchilari   amalga
oshirdilar.
Surxondaryo   sanoat   qurilish   trestining   12-mashinalashgan   ko’chma   jam-
lanmasi   jamoasi   1992  yilda   18571  kvadrat   metr   uy-joy   qurib   bitkazdi.  Jamlanma
bunyodkorlari   Termiz   shahrida   yiliga   10   ming   kubometrlik   yig’ma   temir   beton
mahsulotlari ishlab chiqaradigan ulkan zavodning birinchi navbatini foydalanishga
topshirdi.
O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   1992   yil   dekabr-da
bo’lgan   yig’ilishida   Surxondaryo   sanoatini   rivojlantirish   maqsadi da   xorijiy
sarmoya   ishtirokida   1993-1998   yillarda   quriladigan   va   ta‘-mirlanadigan   20   dan
ortiq   zavod-fabrika   va   kichik   tsexlar   respublika   vazirliklarining   loyihalariga
kirishilgan.   Bu   maqsadlar   uchun   595   mil lion   AQSh   dollarn   xarajat   etish   ko’zda
tutildi.
Davlatimizning   ushbu   g’amxo’rligidan   ruxlangan   Surxondaryo   viloyati
qurilish   tashkilotlari,   korxonalari.   xo’jaliklar,   tuman,   shahar   hoki-miyatlari
tomonidan   Angorda   teri   zavodi.   Termizda   jun   yigiruv   va   gilam   to’qish   fabrikasi,
Muzrabotda karton-qog’oz zavodi, Uzunda erkaklar ko’ylagi va paypoqlar to’qish,
Termiz shahrida to’qimachilik majmui, «Surxon» zavodi bazasida jinsi materiallari
ishlab   chiqaradigan   fab rika,   dori-darmonlar,   marmar,   neftni   qayta   ishlaydigan
zavod va fabrikalarni qurish bo’yicha izlanishlar va loyiha - hujjatlarni tayyorlash
ishlari boshlab yuborildi.
1992   yilda   Shaxrisabz   shahar   ko’chalariga   40   km   uzunlikda   gaz   quvur lari
tortilib, 1500 xonadonga arzon va toza gaz yetkazib berildi. Mazkur xonadonlarda
o’tin   va   tezak   yoqib   ovqat   tayyorlaydigan   xotin-qizlarning   mehnatlari
yengillashtirildi. Xonadonlarning sanitariya-gigiena holati  yaxshilandi. Shahrisabz shahrida   gaz   bilan   ta‘minlangan   ko’chalarning   soni   35   taga   yetdi.   1992   yilning
oktyabrida shaharda yangi avtobus yo’nalishi ochildi. Avtobus «Hujum» fabrikasi.
Avtoshoxbekat, Sheroziy ko’chasi, Qishloq xo’jalik kolleji, Amir Temur ko’chasi
bo’ylab   xalqa   yo’ldan   qatnay   boshlaln.   Yangi   marshrut   shahar   aholisiga   va
Shaxrisabzni ziyorat qilnshga kelgan mehmonlarga qulaylik tug’dirdi.
1992 yilda Shahrisabz shahri bo’yicha 18 ta ob‘ektda qurilish montaj  ishlari
bajarildi. 72 oilaga mo’ljallangan turar-joy «Hisor» davlat qo’riqxonasinpng yangi
binosi   foydalanishga   topshirildi.   Iqtisodiy   ahvoli   og’ir   deb   topilgan   26   oilaga
shahar   korxonalari   mablag’i   hisobidan   gaz   o’tkazib   berildi.   10   km   masofada
irrigatsiya   ishlari   amalga   oshirildi.   Shahar   bo’yicha   32   km   yo’l   qurilib,   yoxud
kengaytirilib asfaltlandi.
1992   yilda   Shahrisabzda   trikotaj   tikuv   fabrikasi   ishga   tushdi.   Unda   230
kishiga foydali faoliyat yurgizish imkoniyati yaratildi. Mazkur kor-xonaga «Sado»
trikotaj-kiyimlar tikish fabrikasi nomi berildi.
1993 yilning   apreli   va   iyunida   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti
Islom   Karimov   Surxondaryo   va   Qashqadaryo   viloyatlarida   bo’lib,   iktiso-
diy   islohotlarning   borishini   ko’zdan   kechirdi.   Sanoat   va   qurilish   kor-
xonalarida bo’lib, mehnat ahli bilan suhbatlashdi.
Surxondaryo   yengil   sanoatining   yetakchi   tarmoqlaridan   biri   bo’lgan   pax ta
tozalash   zavodlarida   yangi   texnologiya   bilan   qurollantirish   ishlari   olib   borildi.
Agarda   80-yillarda   mavjud   paxta   tozalash   zavodlarida   «mehnat»   agregatlari
faoliyat   yuritgan   bo’lsa,   endi   ularning   o’rnini   UXK   mashinalari   egalladi.   Buning
natijasida avvalambor ish unumdorligi oshdi. Tsexlardagi chang miqdori yarmiga
kamaydi. Zavodlarga «VTs-12» va «UVTs-12» rusumli ventilyatorlar o’rnatildi va
«OVM»   o’rnini   «VTM»   mexanizmlari   egalladi.   Tukli   chigitni   ushlab   qolish
maqsadida   «RX»   mexanizmi,   arrali   tsexda   esa   yangi   «5-LP»   shiterlari   ishlay
boshladi.
Shahrisabzda   joylashgan   Qashqadaryo   geologiya   qidiruv   ekspeditsiyasi
O’zbekiston janubidagi yer osti boyliklarini qidirib, topib, mustaqil vatanimizning
iqtisodiy   taraqqiyotiga   xizmat   qildirishda   yaxshi   nati-jalarga   erishdi.   1993   yil yanvarda   ekspeditsiya   jamoasi   zaxirasi   1   mil lion   tonna   ko’mirga   ega   bo’lgan
Toshqo’rg’on   uchastkasini   kashf   etib,   undan   foydalanishni   rejalashtirish
maqsadida   mazkur   ob‘ektni   Qashqadaryo   viloyati   hokimligiga   topshirdi.
Shuningdek,   Yakkabog’   tumani   hududidan   mahalliy   ahamiyatga   ega   bo’lgan
ko’mir   konini   ochib,   zaxiralarini   chamalash   ishlarini   nihoyasiga   yetkazdi.   Kitob
tumani hududining Oqota maydonida tarkibi sanoat talabiga javob beradigan oltin
koni topildi. Kitob va Chiroqchi tumanlari oralig’idagi janubiy Qoratepa tog’larida
qalay,   litiy,   niobiy,   tantal,   tseziy   va   boshqa   kam   uchraydigan   metallar   turkumiga
boy maydonlar aniqlandi.
Shahrisabz tumanida joylashgan Buynoqsoy pirofillit koni 1993 yilda chinni
sanoatidagi   eng   zarur   bo’lgan   xom-ashyo   sifatida   o’rganildi.   Beshbuloq   tsement
konida qidiruv ishlari nihoyasiga yetkazilib, davlat komissiyasiga topshirildi.
Boysun ko’mir konining markaziy, janubi-sharqiy va Sanjop uchast-kalarida
jami   25   million   tonnaga   yaqin   yuqori   haroratli   toshko’mir   za-xiralari   tayyorlandi
va xalq xo’jaligi xizmatiga topshirildi. Xo’jaikon tuz koni, Kitob, Sherobod, Angor
g’isht   konlari,   Qashqadaryo   marmar   va   Sho’rtangaz   birlashmalari   uchun
Tomchiota, Toshquduq marmar konla ri tayyorlandi.
1993   yilda   Boysun   tumanida   Boysun-Qo’rg’oncha   avtomobil   yo’li   qayta
ta‘mirlanib,  bu  sohadagi   ishlarga  15  million  so’mdan   ortiq  mablag’   sarflandi.  Bu
borada 80,0 million so’mdan oshiq qurilish montaj ishlari olib borildi. Shuningdek.
operatorlar uyi qurilib, foydalanishga topshirildi. 9 kilometrdan ziyod transheyalar
qazilib, 5 kilometr quvurlar payvandlash yotqizildi.
1993   yilda   Surxondaryoda   20   dan   ortiq   zavod,   fabrika   va   kichik   tsexlar
qurilishi   O’zbekiston   Respublikasi   vazirliklarining   qurilish   loyihalariga   kiritilgan
bo’lib, davlat hisobidan moliyalashtirildi.
Surxondaryo aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta‘minlash dasturiga
binoan 1993 yilda 11 ming xonadon gazlashtirilib, 388,6 ki lometr gaz kuvurlarini
ishga   tushirish   ko’zda   tutilgan   edi.   Haqiqatda   12   ming   xonadon   gazlashtirildi   va
454, 9  4 kilometr  gaz  quvurlari   tortilib, reja  oshirib ado  etildi. 1993  yilda  255,  3
kilometr suv yo’llari qurilishi ko’zda tutilgan edi. Ushbu vazifani ham ortig’i bilan bajarilishiga   erishildi.   Jami   304,   6   milliard   421   million   so’mlik   mahsulot   ishlab
chiqarilib,   1992   yilga   nisbatan   o’sish   sur‘ati   100,9   foizni   tash kil   etdi.   1993   yilda
755  million  so’mlik  ish   bajarildi.  Ta‘mirlash  ishlari  ham   ortig’i  bilan  o’rinlatildi.
210   kilometr   avtomobil   yo’li   qayta   ta‘mirlandi.   Termiz-Aeroport   yo’li   qisqa
muddatlarda   zamon   talablariga   mos   tarzda   qayta   qurildi.   Termiz   shahri   va
Jarqo’rg’on-Surxon oralig’idagi yo’llarga yangidan asfalt yotqizildi.
1993   yilda   Qashqadaryoda   kapital   qurilishga   58,3   milliard   so’m   sarflash
rejalashtirilgan   bo’lsa   ham,   haqiqatda   102,   3   millard   so’mlik   qurilish-montaj
ishlari bajarildi yoki reja 175,0 foizga ado etildi.
1993   yilning   oktyabrida   qurilishi   1991   yilda   boshlangan   Shahrisabz   un
korxonasi   qurilishi   nihoyasiga   yetkazildi.   Mazkur   korxona   kuniga   250   tonna   un
ishlab chiqarish quvvatita ega bo’ldi. Un kombinatini kitob mexanizatsiyalashgan
ko’chma jamlama bunyodkorlari qurdilar.
«Qashqadaryomarmar»   birlashmasida   1993   yilda   150   million   so’mlik
qurilish-montaj   ishlari   bajarilib,   marmar   toshlarni   kesadigan   yangi   zamonaviy
liniya qurilib, ishga tushirildi. Korxonada yangi  texnologiyaga moslashgan to’rtta
tosh kesish dastgohi montaj qilindi.
Qashqadaryoda   kapital   qurilish   sohasida   erishilgan   natijalar   ham   quvonarli
bo’ldi. Suv quvurlarini  yotqizishi  115 foiz, gaz quvurlari  o’tkazish  rejasi  esa  116
foizga bajarildi.
Respublikamiz   iqtisodnyotining   asosini   tashkil   etuvchi   neft-gaz   sanoati
ishchi   va   xizmatchilari   1993   yilda   samarali   mehnat   qildilar.   Qash-qadaryoda
salkam   2   million   tonna   neft   ishlab   chiqarildi.   Bu   1992   yilda-gidan   1,5   barobar
ko’pdir. Salkam 43,4 milliard kubometr gaz qazib olindi. Bu rejalashtirilgandan bir
milliard 1992 yidldagi ko’rsatkichdan esa qariyb 2,2 milliard kubometrga ko’p edi.
Neft va gaz sanoati soxasida bir qator yirik ishlab chiqarish insho-otlari ham
foydalanishga   topshirildi.   Muborak   gazni   qaayta   ishlash   za-vodining   140   bloki
ishga tushirildi. Bu esa yiliga qo’shimcha 2 milliard kubometr gazni qayta ishlash
imkonini berdi. Ko’kdumaloq neft-gaz kondensat konida qo’shimcha 20 ta quduq kavla-nib,
ishga tushirildi. Natijada 1992 yilga nisbatan 1993 yilda 731 ming tonna ko’p neft
ishlab chiqarildi.
Sho’rtan gaz ishlab chiqarish boshqarmasida 17 chidan to 30 gacha bo’lgan
13   ta   batareyaning   ishga   tushirilib,   ikkinchi   blokda   rekonstruktsiya   ish lari
tugatilishi   natijasida   gaz   ishlab   chiqarish   hajmi   kuniga   5   milli on   kubometrga
ko’paytirildi.
1994 yilda «Surxondaryoqurilish» tresti  hissadorlik jamiyatiga ay-lantirildi.
Quruvchilarning   mulkka   bo’lgan   munosabati   o’zgarishi   mon taj   ishlarining
tezlashishiga olib keldi. 59 million 743 ming so’mlik bosh pudrat ishlari bajarildi.
1993  yilga   qaraganda   bu  2   million   so’mga  ko’p,  ya‘ni   qariyb   63  million  so’mlik
qurilish montaj ishlari bajaril di.
1994   yilda   Surxondaryoning   tog’   hududida   joylashgan   Boysun   tumaniga
tabiiy gazni quvurlar orqali olib borish boshlandi. Bunday salohiyatli, o’ta savobli
ishning   boshlanishiga   ham   Prezident   Islom   Karimovning   Boysun   tumani   Sayrob
qishlog’iga kelib, aholi bilan o’tkazgan ochiq suhbati sabab bo’ldi.
Prezident   I.A.   Karimov   oqsoqollarning   tuman   hududi   aholisini   tabiiy   gaz
bilan ta‘minlash to’g’risidagi iltimoslarini qabul qilnb, shu yerning o’zida tegishli
davlat idoralariga ko’rsatma berdi.
Tuman   hududidan   o’tadigan   Qiziltumshuq-Dushanbe   bosh   gaz   quvuridan
Sayrob   qishlog’i   yonida   Boysungacha   bo’lgan   40   kilometr   uzunlikdagi   gaz
quvurini   qurish   topshirildi.   O’zbekiston   neft-gaz   milliy   koorporatsiyasining
qurilish   tashkilotlari   ushbu   ko’rsatmaga   binoan   qurilish   montaj   ishlarini   boshlab
yubordi.
1994   yilda   Qashqadaryo   viloyat   qurilish   industriyasi   sanoat   mahsu-lotlari
ishlab chiqarishi ham 101 foizga o’sib 1 million 304 ming kub metr yig’ma temir
beton   buyumlari,   420   million   dona   pishiq   g’isht,   557   ming   kub   metr   keramzit
ishlab chiqardi. 4,6 million kub metr qurilish ashyolari yetkaznb berildi.
1994   yilning   yanvariga   kelib   Qashqadaryoda   gazlashtirish   darajasi   27,4
foizga yetdi. 1990 yilning yanvarida esa gazlashtirish darajasi 17,5 foiz edi xolos. Qashqadaryoda   tabiiy   gaz   bilan   ta‘minlangan   xonadon   soni   jami   94   ming   150,
shundan shaharlarda 69 mingga, qishloqlarda esa 25 mingga yetdi.
1994 yilda   aholini   ichimlik   suvi   bilan   ta‘minlash   sohasida   ham   bir   qator
ishlar   amalga   oshirildi.   Jumladan,   Shahrisabz-G’uzor   bosh   suv   quvuri
foydalanishga   topshirildi.   Qizildaryo-Eski   Yakkabog’,   Nishon-Beshkent,   Oqsuv-
Dehqonobod   suv   quvurlari   qurilishi,   Qizildaryo,   Tallimarjon,   Kitob   suv   yig’ish
inshootlari qurish davom ettirildi.
1995 yilda   Sho’rchida   terini   qaytadan   ishlash   tsexi   tashkil   etildi.   Unda   bir
yilda   80   mingga   qo’y   va   echki   terisini   qayta   ishlaydigan   mosla-malar   o’rnatildi.
120   nafar   ishchi   mehnat   qiladigan   bichish-tikish   bo’limi   faoliyati   ham   yo’lga
qo’yildi.
G’uzor   quruq   sut   ishlab   chiqarish   zavodi   1995   yildan   boshlab   ishlay
boshladi,   u   bir   kunda   2,4   tonna   yoki   bir   yilda   886   tonna   sut   ishlab   chiqarish
quvvatiga ega bo’ldi.
Kasbi   tumani   ham   sutni   qayta   ishlash   zavodi   1995   yilda   ishga   tushi rildi.
Zavod  rejada belgilangan  sutkada  20  tonna  yoki   bir   yilda 7130  tonna  sutni  qayta
ishlash   darajasiga   yetkazildi.   Zavod   Kasbi   tumani   va   atrofdagi   Usmon   Yusupov,
Muborak, Bahoriston tumanlarini sut va sut mahsulotlari bilan ta‘minlay boshladi.
CHiroqchi   tumanidagi   Ayritom   un   kombinata   qurilishi   1994   yilda
boshlangan   bo’lib,   kuniga   20   tonna   un   ishlab   chiqarish   quvvatiga   ega   bo’lgan,
ushbu un kombinati 1995 yilda to’liq ishga tushirildi. Ayritom un kombinati ishga
tushirilishi bilan 70 ga yaqin kishi doimiy ish bilan ta‘minlandi.
O’zbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995 yil 17 avgustda foydali
qazilmalar   konlarini   o’zlashtirish,   temir   yo’lda   yuk   tashishning   transport
ta‘minotini   yaxshilash,   Qashqadaryo   va   Surxondaryo   vilo-yatlarining   yangi
mintaqalarini   ishlab   chiqarish   va   ijtimoiy   vazifalarni   hal   etish,   O’zbekiston
Respublikasining yagona temir yo’l tarmog’ini shakllantirish maqsadida «G’uzor-
Boysun-Qumqo’rg’on»   yangi   temir   yul   liniyasini   loyihalashtnrpsh   va   qurish
masalalari to’g’risida qaror qabul qildi. Hukumat   qarorida   mamlakat   iqtisodiyotida   muhim   rol   o’ynaydigan
qurilishning   boshlanish   muddati   deb   1995   yil,   tugallanish   muddati   deb   2000   yil
belgilandi. Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari  hokimliklariga «O’zbekiston-
temiryo’llari» davlat aktsionerlik kompaniyasi bi lan birgalikda temir yul liniyalari,
muhandislik va transport kommu nikatsiya lari qurilishi, qurilish maydonlari uchun
yer   maydonlarp   ajratish,   qurilishga   jalb   etilgan   xodimlarning   ijtimoiy-maishiy
sharoitlarini   ularni   joylashishi,   ovqatlanishini   ta‘minlash,   qurilishga   odam
resurslarini jalb etishga ko’maklashish vazifalari yuklatildi.
Qurilnshni amalga oshirishda bosh pudratchi sifatida «O’zbektransqu-rilish»
davlat   uyushmasi,   buyurtmachi   sifatida   «O’zbekistontemiryo’l lari»   davlat
aktsionerlik kompaniyasi tasdiqlandi.
1995   yil   noyabrda   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Islom   Kari mov
Qashqadaryoda   bo’lib,   iqtisodiy   islohotlarning   borishi   bilan   ta-nishdi.   Xalq
deputaglari   Qashqadaryo   viloyat   kengashining   1995   yil   29   noyabrda   bo’lgan
sessiyasida   nutq   so’zladi.   «Qashqadaryo   viloyati...deb   ta‘-kidladi   Islom   Karimov
o’z   nutqida,-   mamlakatimnzning   rivoji   va   ta-raqqiyotn   asosi   bo’lmish   yonilg’ini
yetkazib   berish   makonidir.   Bu   yerda   sa-noatni   rivojlantirish   iqtisodiy   va   ijtimoiy
soha taraqqiyotini tez-lashtirishda malum darajada yutuqlar qo’lga kiritildi.
Buni   tan   olishimiz   kerak.   Biroq,   bular   hozirgi   tub   burilishlar   dav-ri   talabi
darajasida   emas...   Respublika   hukumatining   sa‘y-harakati   bilan   viloyat   hududida
beqiyos   ahamiyatga   ega   bo’lgan   neft   va   gaz   zaxira larini   izlab   topish   va   qayta
ishlash   korxonalari   qurilishiga   alohida   e‘tibor   berilmoqda.   Ular   kerakli   miqdorda
mablag’   va   ishchi   kuchi   bilan   ta‘minlanmoqda.   Biroq,   mazkur   qurilishlarni
tezkorlnk   bilan   nihoyasi ga   yetkazishda   mahalliy   hokimlikning   hissasi   va   ta‘snri
unchalik sezilmayapti.
Xabarlaring   bor,   yaqinda   respublikamizning   janubiy   viloyatlari   ijtimoiy-
iqtisodny   taraqqiyotini   tezlashtirish,   transport   tizimini   yaxshilash   maqsadida
Vazirlar   Mahkamasi   G’uzor-Qumqo’rg’on   temir   yulini   qurish   to’g’risida   maxsus
qaror qabul qildi. Ushbu yo’lning quruvchilari qashqadaryoliklar bo’lmay kim bo’lishi kerak?
Buni   hech   o’ylab   ko’rdinglarmi?   Bekor   yurgan   yoshlarni   shu   dolzarb   qurilishga
jalb qilish uchun hozirdanoq, tayyorgarlik ko’rish kerak emasmi» 1
.
1995   yil   11   dekabrda   Qarshi-Kitob   temir   yo’lining   31-kilometrida
joylashgan   Toshguzar   qishlog’ida   Qashqadaryo.   Surxondaryo   vilo yatlari   vakillari
ishtirokidagi yig’ilish bo’ldi.
G’uzor-Boysun-Qumqo’rg’on temir yo’li qurilishiga bag’ishlangan mitingda
so’zga   chiqqanlar   O’zbekiston   davlatida   yatona   temir   yo’l   tizimini   yaratishning
zarurligiga va mamlakat janubidagi boy resurslarni o’zlash-tirishda qurilajak yangi
temir   yo’lning   roliga   munosib   baho   berishdi.   Mitingda   ikki   viloyat   Qashqadaryo
va   Surxondaryo   hududini   Turkmanis-tondan   o’tmasdan   bog’laydigan   po’lat
izlarning   mamlakatdagi   eng   boy   ko’mir   va   tuz   konlaridan   foydalanish,
qimmatbaho   qurilish   materiallari   bo’lmish   tog’   toshlarini   vayta   ishlash
imkoniyatini berajagini alohida ta‘kidlab o’tildi 2
.
Qurilajak temir yo’l uzunligi 231 kilometr  bo’lib, uni qurishda 125 million
kubometr   tuproq   ishlari   bajariladi.   Yo’lda   266   ta   har   xil   in-shoot   va   ko’priklar
bunyod   etiladi.   Temir   yo’l   bo’ylab   G’uzor,   Dehqonobod,   Boysun   va
Qumqo’rg’onda 15 ta stantsiya quriladi. Quruvchilar «O’zbek transqurilish» davlat
uyushmasi.   O’zbekiston   energetika   va   elektrlash   vazirligi,   O’zbekneftgaz   milliy
korporatsiyasi.   O’zbekiston   aloqa   vazirligi   «O’zbekiston-temiryo’llari»   davlat
aktsionerlik kompaniyasi topshirig’i bo’yicha miting tugagach, Sattor Quvondiqov
boshliq   305   qurilish-montaj   poezdi   bunyodkorlari   1   -temir   yo’l   izini   shag’al
to’kilgan qoplama ustiga o’rnatdilar.
1995 yilda Qashqadaryoda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish rejasi 110, 7
foizga   ado   etildi,   gaz   va   neft   mahsulotlarini   qazib   chiqarishga   ayniqsa   katta
ko’rsatkichlarga   erishildi.   Viloyatdagi   shahar   va   qishloqlarda   369   kilometr
uzunlikdagi   gaz   quvurlari   hamda   167   kilometr   masofada   ichimlik   suvi   quvurlari
qurib foydalanishga topshirildi.   3
1 1
 Сурхон тонги,  199 5  йил, 13 декабрь.
2 2
  Сурхон тонги,  1995 йил, 23 декабрь.
3 3
 O’sha joyda..
  1995 O’zbekiston   «O’zmontajmaxsusqurilish»   assotsiatsiyasining
Surxonda-ryodagi 93-maxsus tresti jamoasi korxonasi  1995 yilda rejada 4 milli on
55   ming   o’rniga   4   million   653   million   so’mlik   qurilish   montaj   ishla rini   bajardi
yoki   reja   115   foizga   uddalandi.   Quruvchilarning   jonbozlik   bilan   mehnatlari
natijasida Denov shahar korxonalarining ish maromi yanada yaxshilandi, yangi ish
joylari yaratildi va mahsulotning sifati oshdi. 
1995   yilda   Surxondaryo   xo’jaliklararo   qurilishlar   tresti   jamoasiga
Sho’rchidagi   279,   Sariosiyoda   273,   Denovdagi   280,   Qumqo’rg’ondagi   275,
xo’jaliklararo   mashinalashtirilgan   ko’chma   jamlanmalari   bunyodkorla-rining
ishlari, ayniqsa, samarali bo’ldi.
1995 yilda Sariosiyoda don mahsulotlari qabul qilish korxonasi  qurib ishga
tushirildi.   Korxona   qurilishiga   65   million   693   ming   so’m   pul   sarf   qnlindi.
Korxonani   barpo   etishda   281-MPMK,   273-MPMK   va   «To’pa-langtidrostroy»
trestiga   qarashli   2-PMK   qurilish   tashkilotlari   o’z   hissalarini   qo’shdilar.
Quruvchilarning mehnati bilan yangidan 30 ta ish joyi yaratildi.
1995   yilda   Denov   shahar   mehnat   birjasi   rahbarlari   fuqarolarning   ish   bilan
ta‘minlash   bilan   birga   jamoa   a‘zolari   uchun   qo’shimcha   daromad   olish   yo’llarini
izlay   boshladilar.   Ma‘lumki,   shu   maqsadda   1993   yilda   birja   qoshida   tikuvchilik
bilan   shug’ullanadigan   «Sahovat»   kichik   korxonasi   tashkil   etilib,   unda   5   kishi
mehnat qila boshlagan bo’lsa, 1995 yilga kelib, ularning soni 55 kishiga ko’paydi.
1995 yilda Sho’rchi ip yigiruv-tikuv fabrikasining ikki qavatli tikuv tsexiga
zamonaviy dastgohlar olib kelib o’rnatildi va dastlabki mahsulotlar chiqa boshladi.
Tsex   uchun   yangi   dastgohlar   Ukraina   Respublikasidan   keltirildi.   Tsexda   bolalar
paypoqlari,   jemper   va   qo’lqopchalar   hamda   bejirim   trikotaj   materiallari   ishlab
chiqarish  yo’lga  qo’yildi.  Sho’rchi  tumanidagi  «Abror  bobo»  firmasida  bir   kecha
kunduzda   uch   xilda   1200   juft   erkaklar   tuflisini   ishlab   chiqarishga   erishildi.   Bu
yerda   mahalliy   xom-ashyo   qayta   ishlanib,   tayyor   mahsulot   tayyorlana   bosh landi.
Bo’z   to’qish   va   bichish-tikish   tsexlarini   ishga   tushirib,   35   xil   mahsulot   ishlab
chiqarishni   o’zlashtirishga   harakat   qilindi.   «Surxon   to’qimachi»   hissadorlik jamiyati a‘zolari ham barcha imkoniyatlarini ishga solib ish unumdorligini ko’zlab
tikuv dastgohlarini yangilash dasturini amalga oshirdilar.
1995yilda   Surxondaryoda   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   rejasi   99,4
foizga   ado   etildi.   Bir   necha   sanoat   tashkilotlari   bozor   sharoitida   ishni   tashkil
qilishga   yetarlicha   o’rgana   olmaganliklari   uchun   kasodga   uchradilar.
Surxondaryoda   57,2   kilometr   ichimlik   suvi   quvurlari,   290,7   kilometr   tabiiy   gaz
quvurlari o’tkazildi. 1
 
1996   da   «Surxon   to’qimachi»   jamiyatiga   qarashli   tikuv   tsexida   60   ta   eski
dastgoh   YeTV-»   180   rusumli   yangi   unumdor,   shovqinsiz   ishlaydigan   uskunalar
bilan almashtirildi. Denov avtomobil yo’llar boshqarmasi jamoasi Denov-Bobotog’
yo’nalishida   21,5   kilometrlik   yo’l   qurib   foyda lanishga   topshirdilar.   5416   million
so’mlik qurilish ishlarini bajardilar.
Ma‘lumki,   Qiziltumshuq_-Dushanbe   quvuridan   Boysungacha   gaz   quvur-
larini   qurilishi   1994   yildan   boshlangan   bo’lib,   1996   yilning   29   oktyab-rida
nihoyasiga  yetkazildi.   Boysun   shahrida  65  kilometrlik  yo’ldan  oqib  kelgan  tabiiy
gaz   mash‘alasi   yoqildi.   Quvurning   qurib   ishga   tushirilishi   tog’   sharoitida
yashovchi   aholi   ko’pchilikni   tashkil   etgan   tuman   va   Boysun   shahri   ahlining
moddiy   sharoitini   yaxshilash,   ayniqsa,   xotin-qizlar   mehnatini   yengillashtirish
ishini boshlab berdi.
Boysun   sanoat   korxonalari   birinchi   navbatda   aholi   uylariga   tabiiy   gazning
quvurlar   orqali   yetkazib   berilishi   natijasida   tuman   va   shahar   atrof   muhitini
muhofaza   qilish,   go’zal   va   mo’‘jizaviy   manzara   sohibi   bo’lgan   Boysun   to-i
tabiatini   saqlash   va   qo’riqlash   imkoniyatini   oshirdi.   1996   yil   noyabriga   kelib
tumanning 600 dan ortiq xonadonlarida gazdan foydalanish imkoniyati tug’ildi.
«Sho’rtan»   konida   mehnat   qiluvchi   quruvchilarning   fidokorona   meh natlari
tufayli   1996   yil   27   martda   korxona   yonida   gazdan   oltingugurt   ajratib   olish   tsexi
ishga tushdi. Mamlakat xalq xo’jaligi uchun nihoyatda zarur bo’lgan bu mahsulot
olina   boshlangach   «Sho’rtan»   korxonasi   osmonida   bekorga   yonib   turgan   besh
1 1
 Сурхон тонги,  1995 йил, 13 декабрь. mash‘aladan   bittasi   uchdi.   Bu   yerda   tabiiy   gazdan   bir   yilda   14   ming   tonna
oltingugurt ajratib olishga muvaffaq bo’lindi.
Qashqadaryoda 1996 yilda kapital mablag’lar o’zlashtirish sur‘ati 2,3 marta
(17.6 milliard so’m) qurilish montaj ishlari hajmi 2,1 marta (9.1 milliard so’m) ni
tashkil etdi. O’zlashtirilayotgan kapital mablag’lar-ning 67 foizi korxona tashkilot
hamda aholi hisobiga to’g’ri kelib, ushbu mablag’larning 82 foizi ishlab chiqarish
soha   ob‘ektlari   qurilishiga   sarflandi.   Qashqadaryo   qishloq   va   shaharlarida   454
kilometr   gaz   tarmoqlari   qurilib,   foydalanishga   topshirildi.   Ushbu   ko’rsatgich
rejalash-tirilganidan   ikki   marta   ko’p   bo’ldi.   Aholining   tabiiy   gaz   bilan   ta‘min-
lanishi darajasi 1996 yilda 40 foizga, ichimlik suvi ta‘minoti 70 fo izga yetdi.
Shahrisabz temir yo’l shoxbekati Qashqadaryoning shimoliy mintaqa-sidagi
tumanlarda   xalq   xo’jalik   yuklarini   tashish   va   yo’lovchilarga   trans port   xizmati
ko’rsatish   markazi   bo’lib   1996   yilda   to’liq   ta‘mirdan   chiqarildi.   Yo’lovchilar   va
buyurtmachilar   uchun   ko’pgina   qulayliklar   yaratil-di.   Qariyb   40   temir   yo’lchi
mehnat qilayotgan shoxbekatda yuk ortish va tushirish hajmi ortdi, poezd tuzish va
yo’lovchilarga xizmat ko’rsatish bir muncha yaxshilandi.
G’uzor-Boysun-Qumqo’rg’on   temir   yo’l   qurilishi   uchun   1996   yil   yilda
respublika   byudjetidan   500   million   so’m   mablag’   ajratildi.   1996   yil ning
to’qqizinchi oyida uning 3,4 foizigina o’zlashtirildi, xolos.
Kuniga   250   tonna   un   ishlab   chiqarish   quvvatiga   ega   G’uzor   un   kombina ti
qurilishi   1990   yilda   boshlanib,   mustaqillik   yillarida   davom   ettirildi.   1996   yilning
may   oyida   60,6   million   so’mlik   mablag’   o’zlashtiri-lib,   18   ming   tonna   donni
yanchuvchi elevatorning birinchi  navbati ishga tushirildi. Un kombinatini bunyod
etish   1996   yilning   oxirlarida   niho yasiga   yetkazildi.   Bu   un   kombinatining
foydalanishga   topshirilishi   na tijasida   Qamashi,   Dehqonobod,   G’uzor   tumanlari
aholisini un mahsulotlari bilan ta‘minlash ishlari yanada yaxshilandi.
Ushbu tumanlarga non, makaron va boshqa mahsulotlarni aholiga yetar licha
yetkazib   berish   yo’lga   qo’yildi.   Ko’plab   har-xil   non   mahsulotlari   topshirildi.
Ko’kdumaloq, gaz konlarida ikkita yangi kompress-nasos stantsiyasi foydalanishga
topshirilishga tayyorlab qo’yildi. 1998   yil   3   iyunda   O’zbekiston   Prezidenti   Islom   Karimov   Qashqada ryoda
bo’lib,   viloyat   kengashi   sessiyasida   nutq   so’zladi.   Nutqida   G’uzor-Boy sun-
Qumqo’rg’on temir yo’li qurilishini mamlakat xalq xo’jaligi quri lishi uchun katta
voqeadir,   deb   ta‘kidladi.   Qashqadaryoda   ulkan   qurilishlarning   amalga
oshirilayotganligining ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma‘naviy taraqqiyotidagi rolini
yuqori baholadi.
Qashqadaryoda   1998   yilda   170   kilometr   suv   kuvurlari,   461   kilometr   gaz
quvurlari yotqizildi. Qashqadaryo bo’yicha gazlashtirish darajasi 54 6 foizga, toza
ichimlik suvi bilan ta‘minlash darajasi 73 foizga yetka zildi.
1998 yilda Surxondaryoda qurilish-montaj tashkilotlari bajargan ishlar hajmi
93, 7 million so’mdan ko’proqni tashkil etdi.
Qurilish   jarayonida   hissadorlik   jamiyati   hisobidagi   jihozlar,   us-kunalar,
ehtiyot   qismlar   qurilish   va   boshqa   materiallardan   178   ming   so’mdan   ko’prog’i
sarflandi. Qurilish korxonalari ishchilari kuchi bilan bajarilgan ishlar miqdori 131
million so’mdan ko’proqni tashkil kildi.
«O’zbekgazqurilish»i   birlashmasiga   qarashli   Surxondaryodagi   5-ma-
shinalashtirilgan   ko’chma   jamlanmaning   quruvchilari   tomonidan   1998   yilda
Bandixon, Qiziriq., Termiz tumanlariga 43 kilometr va past bosimli gaz quvurlari
tortib kelindi.
1998   yilda   Qashqadaryoda   84   milliard   468,7   million   so’mlik   kapital
mablag’lar   o’zlashtirildi,   jumladan,   xorij   sarmoyasi   37   milliard   497,1   million
so’mni tashkil etdi. 21 milliard 918 million so’mlik asosiy fondlar ishga tushirildi.
Yil   davomida   jami   743,3   ming   kvadrat   metr   uy-joy,   shu   jumladan   712,4   ming
kvadrat   metr   qishloq   joylariga   qurilib,   foydalanishga   topshirildi.   471,5   kilometr
gaz   va   183,   7   kilometr   suv   quvurlari   bunyod   etildi.   Ularning   66,   5   foizi   qishloq
joylariga qurildi.
Aholini   tabiiy   gaz   bilan   ta‘minlash   darajasi   58   foizni   shundan   shaharlarda
87,7 foizni va qishloqlarda 48 foizni tashkil  etdi. 1999 yilda Markaziy Osiyodagi
eng   yirik   quvvati   3,2   million   megovatt   bo’lgan   Tallimarjon   GRESining   qurilishi
jadal   davom   ettirildi.   Mazkur   ishootni   qurilishiga   4000   dan   ortiq   bunyodkorlar safarbar   etildi.   Korxonani   montaj   qilishda   «O’zmontaj»,   «Namanganmontaj»
boshqarmalari   yaqindan   ko’mak   berdilar.   Korxonaning   265   metrdan   baland
minorasi qad rostladi. Yilning oxirida 800 ming megovatt elektr quvvati beradigan
birinchi elektroblok ishga tushdi.
Mazkur korxonaga Sho’rtan konidan quvurlar orqali tabiiy gaz olib kelindi.
1999   yilda   Surxondaryoda   qurilish   sohasida   jami   16   milliard   650   million
400   ming   so’mlik   kapital   mablag’lar   o’zlashtirilib,   11   milli ard   652   million   700
ming   so’mlik   qurilish   montaj   ishlari   bajarildi.   Gaz   quvurlari   o’tkazish   371,1
kilometrga yoki rejaga nisbatan 100,3 fo izga teng bo’ldi. Suv quvurlarini o’tkazish
esa 231, 6 kilometrga yoki re jaga nisbatan 100,3 foizga teng bo’ldi.
2000 yilda Sariosiyo suv qurilish tresti  binokorlari  55 million so’m  o’rniga
66.5   million   so’mlik   qurilish-montaj   ishlarini   amalga   oshirdilar.   Yillik   reja   121
foizga   bajarildi.   Denov   don   mahsulot lari   korxonasi   qoshidagi   Jarqo’rg’on   un
zavodi 2000 yil mart oyida qurib bitkazildi. Bu inshootda 370 million 423 so’mlik
qurilish-mon taj,   243   million   385   ming   so’mlik   jihozlash   ishlari   amalga   oshirildi.
Zavod   qurilishiga   tumandagi   «Jarqo’rg’on   qurilish   hissadorlik   jamiyati».
«Agromashta‘mirqurilish»   tashkiloti,   qurilish   buyumlari   korxonasi
bunyodkorlarining   mehnati,   ayniqsa   katta   bo’ldi.   Zavod   tsexlariga   Turkiyadan
keltirilgan qimmatbaho zamonaviy uskunalar o’rnatilib, oziq-ovqat mahsulotlarini
ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi.
2000 yilda surxondaryolik quruvchilar 95 million 750 ming so’mlik montaj
ishlarini   amalga   oshirdilar   yoki   belgilangan   reja   104   foizga   bajarildi.   To’palang
suv   ombori   va   GESi   qurilishi   jadal   sur‘atlarda   olib   borildi.   Mazkur   inshoot
qurilishida   2000   yilda   7,2   million   metr   kub   tog’   jinslari,   320   ming   metr   kub
shag’al to’g’onga yotqizilib, 945 ming metr kub tuproq ishlari bajarildi.
Natijada 187 metr balandlikda ko’tariladigan to’g’onning 108 metri qurilib,
To’palang   daryosi   to’sildi.   Shuning   evaziga   har   yili   sun‘iy   dengizda   100   million
metr   kubdan   ortiq   hajmda   suv   yig’ishga   erishildi.   Yilning   birinchi   yarmida
quruvchilar 400 million so’mlik qurilish-mon taj ishlarini bajardilar. 1
1 1
 Karimov I.A. Ozod va obod Vatan erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz.  T.8. T.O’zbekiston,-2000, -B.452 2000 yilning 23 martida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Is lom Karimov
Surxondaryoda   bo’lib,   iqtisodiy   islohotlarning   borishi   bilan   tanishib,   viloyat
kengashining   sessiyasida   nutq   so’zladi.   Qurilish,   sanoat   taraqqiyoti,   bozor
munosabatlariga   o’tishdagi   qoloqlikni   qattiq   tanqid   qildi.   «Viloyatda,   deb
ta‘kidladi   Islom   Karimov.-   2006   ta   quri lish   hamda   qurilish   sohasiga   tegishli
tashkilot   mavjud.   O’tgan   yili   bu   tashkilotlardan   94   tasi   1991   yil   narxlariga
qiyoslaganda   160   ming   so’mdan,   900   ming   so’m   miqdorigacha   qurilish   ishlarini
bajargan   bo’lsa,   20   ta   qurilish   tashkiloti   bajargan   ish   hajmi   100   ming   so’mga
yetmagan.
Viloyat   hokimligi   ham,   respublikadagi   mutasaddi   rahbarlar   ham   iqtisodiy
jihatdan o’zini  oqlamayottan  bu tashkilotlarning, ulardagi  ishchi-xizmatchilarning
taqdiriga befarq qarab kelayottaniga nima deyish mumkin?».
2000 yilda Qashqadaryoda  sanoat  mahsulotlari  ishlab  chiqarish hajmi  1999
yilga   nisbatan   103,4   foizni,   xalq   iste‘moli   mollari   ishlab   chiqarish   hajmi   113,7,
yalpi   qishloq   xo’jalik   mahsulotlari   89,7   foizni   tash kil   qildi.   Qashqadaryo
viloyatida   barcha   manbalar   hisobidan   117,9   mil liard   so’mlik   kapital   mablag’lar
o’zlashtirildi.   36,1   milliard   so’mlik   asosiy   fondlar   ishga   tushirildi.   Kapital
mablag’larning 81 foizi ish lab chiqarishni rivojlantirishga, shu jumladan Muborak
gaz   konlarn   va   Shurtan   gaz-kimyo   majmuasi   qurilishlariga   yo’naltirildi.   Yil
davomida 452, 7 kilometr gaz quvurlari, 199 kilometr suv quvurlari, 743. 9 ming
kvadrat metr uy-joy qurib bitkazildi.
Qarshi temir yul direktsiyasiga qarashli vagon deposi tsexlarining soni yana
bittaga ko’paydi. Bu yerda temirchilik tsexi binosi qurib bitka zildi. Yangi binoning
ishga tushirilishi munosabati  bilan depoda te mirchilik asbob-uskunalari, vagon va
g’ildirak qismlarini yasash imkoniyati yaratildi.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Islom   Karimov   2000   yil   28   iyulda   -
Qashqadaryo   viloyatida   bo’lib,   Xalq   deputatlari   Qashqadaryo   viloyatining
navbatdan tashqari sessiyasida nutq so’zladi. Imkoniyatlari nihoyatda katta bo’lgan
Qashqadaryoni   26   foiz   aholisini   ichimlik   suvi   bilan,   42   foizini   tabiny   gaz
ta‘minlanganligi   uchun   viloyat   qurilish   tashkilotlarini   ganqid   qildi. Qashqadaryodagi   226   ta   pudrat   tashkilotlaridan   yarmi   davlat   tasarrufilan
chiqarilmaganligini,   viloyatda   bor-yo’g’i   8   ta   xususiy   qurilish   tashkiloti   faoliyat
ko’rsatib,   ularda   atigi   109   nafar   ishchi   mehnat   qilayotganligiga   jiddiy   e‘tiroz
bildirdi.
2001 yilda Termiz shahrining 2500 yilligi munosabati bilan qurilish sohasida
keng   ko’lamdagi   ishlar   amalga   oshirildi.   2001   yilda   3   milliard   664,9   million
so’mdan ortiq kapital  mablag’lar  o’zlashtirildi. Bu  2000 yilga nisbatan 1 milliard
633,2   million   so’mga   ko’p   bo’lib,   o’sish   180,4   foizni   tashkil   etdi.   Amalga
oshprilgan   ishlar   natijasida   42,100   kvad rat   metr   uy-joy,   2,96   kilometr   suv
quvurlari, 4, 8 kilometr gaz quvurla ri aholiga foydalanishga topshirilgan bo’lsa, 1
milliard 983,9 million so’mlik asosiy ishlab chiqarish fondlari ishga tushirildi.
2001   yilda   Qashqadaryoda   mustaqillikning   10   yilligi   arafasida   Nukus-
Buxoro,   Qarshi-G’uzor   avtomobil   yo’lining   Qarshi   shahridagi   Shayxali
qo’rg’onchasi   hududida   qurilgan   ko’prikning   tantanali   ochilish   marosimi   bo’ldi.
Bu   ulkan   inshoot   yulsozlarning   mamlakatimiz   mustaqilligining   10   yilligiga
munosib sovg’asi bo’ldi.
Toshkent-Termiz temir yo’li ustiga qurilgan 3 kilometr uzunlikdagi ko’prik
va   ravon   aylanma   yo’llarn   qurilishi   qisqa   muddatda   olti   oy   ichida   nihoyasiga
yetkazildi.   1   milliard   300   ming   so’m   kapital   mablag’   o’zlashtiril di.
«Qashqadaryoavtoyo’l»   birlashmasi   va   uning   bo’linmalari   ishchilari,   muhandis-
texnik   xodimlarining   fidokorona   mehnati   samarasi   bo’lgan   zamonaviy   yo’lsozlik
inshooti bugun xalq xo’jaligiga xizmat qila boshladi.82
2001   yilda   Qashqadaryoda   750   ming   kvadrat   metr   uy-joy   qurildi.   bar cha
manbalar hisobidan 293. 2 kilometr suv va 454,6 kilometr gaz quvurlari yotqizildi.
Natijada   97   ta   qishloq   tabiiy   gaz   bilan   va   61   ta   qishloq   ichimlik   suvi   bilan
taminlandi. 
2002 yilda Qashqadaryo viloyatida barcha manbalar hisobidan 33, 7 milliard
so’mlik   kapital   mablag’lar   o’zlashtirildi   va   bu   ko’rsatgich   o’tgan   yilning   shu
davriga   nisbatan   (1991   yil   bahosida)   100,1   foizni   tashkil   qildi.   Kapital
mablag’larning   87   foizi   ishlab   chiqarishni   rivojlanti-rishga   yo’naltirildi. O’zlashtirilgan   kapital   mablag’larning   46   foizi   korxonalar   sarmoyalari   hisobidan
amalga oshirildi.
Qashqadaryoda 2002 yilda 89,3 ming kvadrat metr uy-joy qurildi. Bu man -
balar   hisobidan   10   kilometr   suv   va   17,2   kilometr   gaz   quvurlari   yotqizildi.   3   ta
qishloqqa tabiiy gaz va 9 ta qishloqqa ichimlik suvi yetkazib berildi.
Qashqadaryo   viloyatida   aholining   suv   bilan   ta‘minlanishi   80.6   foiz ga,   gaz
bilan   ta’minlanishi   64,0   foizga   yetdi.   2002   yilda   esa   59   ta   qishloq   aholisiga
ichimlik suvi va 46 ta qishloq aholisiga tabiiy gaz quvurlar orqali berildi.
O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasi   2003   yil   24   yanvarda
«Toshguzar-Boysun-Qumqo’rg’on   yangi   temir   yo’l   liniyasi   qurilishini   ja-
dallashtirish» to’g’risidagi qarorini qabul kildi. Ushbu qarorda quri lishi 1995 yilda
boshlangan   «G’uzor-Boysun-Qumqo’rg’on»   temir   yo’l   quri-lishini   Qashqadaryo
va Surxondaryo viloyatlarini iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish uchun qulay shart-
sharoitlar   yaratish,   tabiiy   yer   osti   boy-liklari   konlarini   o’zlashtirish,   loyihalarini
amalga   oshirish   maqsa dida   ushbu   inshootni   qurib   tugallashning   vazifalari
quyidagicha   tasdiqlandi:   2007   yil   butun   qurilishning   tugallanish   muddati   etib
belgilandi.   Toshguzar-Dehqonobod   va   Boysun-Qumqo’rg’on   uchastkasida   esa
qurilishni   2007   yilda   tugatish   ko’zda   tutildi.   Ushbu   mamlakat   iqtisodiyotida
muhim   rol   o’ynaydigan   qurilishni   amalga   oshirishning   rejalari   tasdiqlanib,   uni
bajarish tegishli tashkilotlarga topshirildi. 85.
O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasi   2000   yil   9   noyabrda
«Sho’rtangaz   kondensat   konida   siquvchi   kompressor   shaxobchasini   qurish
to’g’risida» qaror qabul qildi.
Mazkur   hujjatga   asosan   «O’zbekneftgaz»   va   «Beytman»   (Isroil)   kom-
paniyalari   o’rtasida   shartnoma   imzolandi.   Shartnomaga   ko’ra   «Beytman»
kompaniyasi   jami   158,5   million   AQSh   dollarlik   injiniring   ishlarini   bajarish
uskunalarini yetkazib berish, montaj qilish va qurilish usti dan mualliflik nazoratini
amalga oshirish yuzasidan majburiyatlarni o’z zimmasiga oldi.
Loyihani   moliyalanttrish   uchun   esa   O’zbekiston   Respublikasining   195,2
million AQSh dollarlik mustaqil kafolati bilan AQShning Eksport-import banki va Isroil   tashqi   savdoni   xavf-xatardan   sug’urtalash   korporatsiyasining   sug’urta
qoplamalari   asosida   ABN   AMRO   bank   (AQSh   Gol landiya).   Xapoalim   (Isroil)
banki   kreditlarn   jalb   etildi.   Kompressor   staniiyaning   qurilishi   2001-2002   yillarda
davom   ettirilib,   2003   ning   iyulida   qurilishi   tugallanib,   sinab   ko’rish   ishlari
boshlandi.
O’zbekiston   hukumatining   g’amxo’rligi   tufayli   Sho’rtan   kompressor
stantsiyasida sinov ishlari 2003 yilning 22 oktyabrida nihoyasiga yetkazilib, uning
xalqaro taqdimoti o’tkazildi. Ushbu inshoot «O’zbekneftgaz», «Beytman» (Isroil),
«Dressor-Rend»   (AQSh)   hamkorligida   bunyod   etildi   va   129   ta   quduqdan   qazib
olinadigan   gazni   tortib   olib   iste‘molchilarga   jo’natish   yo’lga   qo’yildi.   Xalqaro
taqdimotni   Qashqadaryo   viloyati   hokimi   N.   Zayniev   boshqardi.   Taqdimotda
«O’zbekneftgazxolding»   kompaniyasi   bosh   menejeri   Sh.Majidov,   «Beytman»
kompaniyasi   bosh   ijrochi   vitse-pre-zidenti   Semmi   Antun,   Sho’rtanneftgaz   unigar
sho’‘ba   korxonasi   direktori   O.Murodov   va   boshqalar   so’zga   chiqib,   yangi
shaxobchani   mamlakatimiz   iqtisodiy   hayotida   tutgan   o’rni   va   kelajagi   xususida
gapirdilar.
2003 yilda Denov yo’l qurilish boshqarmasi Qizil suv daryosi ustiga ko’prik
qurishni   boshladi.   Bu   inshootni   barpo   etishga   1,   7   milliard   so’m   ajratildi.   2003
yilda  300  million  so’mlik  ish   bajarilishi   mo’ljallandi.  Yangi  ko’prikning  uzunligi
100 metrga, eni esa 11,5 metrga teng bo’ladi.  
2003   yilning   birinchi   yarim   yilligida   Qashqadaryoda   ijtimoiy   soha
inshootlari   qurilishiga   katta   e‘tibor   qaratildi.   500   qatnovga   mo’ljal-langan   10   ta
qishloq   vrachlik   punktlari.   930   o’rinli   maktab,   bitta   kasb-hunar   kolleji,   208
kilometr   gaz,   106   kilometr   suv   quvurlari   qurib   foy dalanishga   topshirildi.   18   ta
qishloq gaz, 18 ta qishloq esa suv bilan ta‘minlandi.
2003   yilda   13999696   million   so’mlik   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarildi.
4103,1 ming tonna neft qazib olindi. 56192,2 mln. m3 tabiiy gaz ishlab chiqarildi.
  2004 yilda 22394921 million so’mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi.
O’sish darajasi 111,7 foizni tashkil etdi. Qashqadaryoda 58133.1 million m. tabiiy gaz,   3795,3   ming   tonna   neft.   173,6   ming   tonna   oltingugurt,   2484,5   ming   tonna
kondensat, 101603,0 ming tonna polieti len ishlab chiqarildi.
2005   yilda   41288438   million   so’mlik   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarildi.
Qashqadaryo   viloyati   bo’yicha   tabiiy   gaz   57939,1   mln.   m3   ishlab   chiqarilgan
bo’lsa, neft 3179,3 ming tonnani, 157,4 ming tonna oltingu gurt, 1986,8 ming tonna
kondensat,   203,8   ming   tonna   suyultirilgan   gaz,   116810,0   tonna   polietilen   tashkil
etdi.
2006   yilning   birinchi   yarim   yilligida   Qashqadaryo   viloyatida   ishlab
chiqarilgan mahsulot hajmi 1167106226 million so’mni tashkil etdi. Shu jumladan,
981191772   million   so’mlik   gaz   sanoatiga   to’g’ri   keladi.   Qashqadaryo   viloyatida
tabiiy   gaz   ishlab   chiqarish   39697,9   million   m3,   neft   2063,1   ming   tonna,
oltingugurt   108,9   ming   tonna,   kondensat   1272.1   ming   tonna,   suyultirilgan   gaz
139,9 ming tonna, polietilen 84986 tonna ni tashkil etdi 1
. 
Xullas,   mustaqillik   yillarida   O’zbekistonning   janubida   ham   zamo-naviy,
jahon andozalariga to’g’ri keladigan inshootlarni, korxonalarni qurishga muvaffaq
bo’lindi.
Bilimdon   va   qurilishda   tajribasi   oshgan   bunyodkorlar   jamoalari   istiqlol
sharofati   tufayli   mahalliy   xalq  vakillari   orasidan   shakllandi.   Bunyodkorlar   o’tgan
yillar   mobaynida   murakkab   texnologik   jarayonlarni   o’rganib,   yod,   keramzit   kabi
yangi   mahsulot   turlarini,   qurilish   materiallarini,   temir   yo’l   jihozlarining
tayyorlovchi   materiallari   kabi   qismlarini   ishlab   chiqarishga   qaratilgan   murakkab
jarayonli korxonalarni qurishga muvaffaq bo’ldilar.
Yangi-yangi   korxonalarning   qurilishi   shahar   va   qishloqlarning   obo-
donlashuvi,   qishloqqa   sanoat   korxonalarini   olib   borish,   mamlakatimiz   janubi
infratuzilmasini tubdan o’zgartira boshladi. Quruvchilarning fidokorona mehnatlari
tufayli mamlakat janubida istiqomat qiluvchi aholining moddiy ahvoli va ma‘naviy
hayoti yanada farovonlashdi.
2.2. Sanoat sohasida kichik va o’rta biznes korxonalarining faoliyati 
1 1
 Qashqadaryo viloyat Statistika boshqarmasi materiallari asosida. 2004-2006 yillar. tahlili
O’zbekiston  Республикасининг Биринчи  Prezidenti I.A. Karimov o’zining
«O’zbekiston   iqtisodiy-islohotlarni   chuqurlashtirish   yo’lida».   «O’zbekiston   XXI
asr   bo’sag’asida:   xavfsizlikka   tahdid,   barqarorlik   shartlari   va   taraqqiyot
kafolatlari»   va   boshqa   asarlarida   o’rta   va   kichik   biznesni   rivoj-lantirishning,
mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarib,   xususiylashti-rishning   va   mulkdorlar   sinfini
shakllantirishni   hamda   mamlakatda   iqtisodiy   islohotlarni   amalga   oshirishdagi
o’rnini yuksak baholadi.
1991   yil   18   noyabrda   O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   Kengashining   VSh
sessiyasida   mulkni   «Davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish
to’g’risida»gi Qonuniga ko’ra mulkchilik shakllarini o’zgartirish sohasidagi ishlar
bosqichma-bosqich   ishlab   chiqariladigan   va   tasdiqlanadigan   maxsus   dasturlar
asosida amalga oshirilishi belgilab qo’yildi.
Ushbu   muhim   Respublika   ahamiyatiga   ega   bo’lgan   tadbirning   amalga
oshirilishi jarayonini O’zbekiston janubiy viloyatlari misolida qarab chiqamiz.
Qashqadaryo   viloyatida   1992   yildan   boshlab,   kichik   xususiylashtirish   deb
atalgan dastlabki bosqichda asosan umumiy uy-joy fondini, savdo, mahalliy sanoat
xizmat   ko’rsatish   korxonalarini   hamda   qishloq   xo’jalik   mahsulotlarini   tayyorlash
tizimini xususiylashtirilishi amalga oshirildi.
Qashqadaryoda   4092   korxona   yoki   1992-1993  yillarda   mulk   shakli   o’zgar-
tilishi   mo’ljallangan   korxonalarning   150   foizi   xususiylashtirildi.   Xususiylashgan
korxonalar   orasida   «Qashqadaryosavdo»   kontserniga   qarashli   541   ta,   viloyat
matbuot   jamiyatlari   uyushmasiga   qarashli   2073   ta   viloyat   kooperativ   tayyorlov
savdo   birlashmasiga   qarashli   320   ta,   vi loyat   maishiy   xizmat   ko’rsatish
uyushmasiga   qarashli   974   ta,   31   ta   mahal liy   sanoat   birlashmasiga   qarashli
korxonalar bor edi.
Davlat   tasarrufidan   chiqarilgan   va   xususiylashtirlgan   korxonalar   umumiy
sonining   19,   6   foizi   jamoa   mulki   qilib,   43   foizi   xususiy   va   oilaviy   mulk   qilib
berildi.   Qolganlari   esa   ijaraga   va   aktsionerlik   mulkiga   aylantirildi.   Kichik   biznes
yanada rivojlandi. 1992 yilda ki chik korxonalar 1991 yilga nisbatan ko’payib, 531 taga yetdi. Xususiy korxonalar 237 tani, kooperativlar 77 tani, qo’shma korxonalar
22 tani tashkil qildi.
Ularning ishlab chiqarayotgan mahsulotlari va xizmat ko’rsatish  hajmi 3, 8
milliard so’mni yoki ishlab chiqarishning 3 foizni yetkazib berdi.
Surxondaryo   viloyatida   ham   xususiylashtirish   dasturiga   asosan   ama-liy
ishlar   olib   borildi   va   1992-1993   yillarda   hamda   1994   yilning   25   mayiga   qadar
1364   ta   korxona   va   5104   ta   ob‘ekt   xususiylashtirildi.   Xususiylashtirilgan
korxonalarning   1112   tasi   oilaviy   shaxsiy   korxo-nalarga,   113   tasi   ochiq   turdagi
hissadorlik jamiyatlariga, 115 tasi jamoa mulkiga aylantirildi.95.
1992 yilda   Sheroboddagi   E.Berdiev   nomli   davlat   xo’jaligida   «Gulis-
ton»   kichik   mebel   korxonasi   ish   boshladi.   Bu   korxona   1992   yil   mobaynida
800 ming so’mlik mahsulot ishlab chiqarishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan edi.
Ammo   1992   yilning   oxiriga   qadar   bu   kichik   korxona   3   mitlion   so’mlik   mebel
yasab,   iste‘molchilarning   hurmatiga   sazovor   bo’ldi.   Bu   korxonada   ishlaydigan
mohir   usta   va   tikuvchilardan   Baxtiyor   Boboqulov,   Bahodir   Usmonov,   Bibinor
Xo’janova, Fazilat Rasulovalar salmoqli hissa qo’shdilar.
Sariosiyo   tumanida   sanoat   savdo   ishlab   chiqarish   kombinatiga   qarashli
gilam   tsexi   1993   yil   iyul   oyida   ishga   tushdi.   Tsexga   Xurram   Nazarov   rahbarlik
qildi.   U   yerda   6   ta   dastgoh   yordamida   ilg’or   to’quvchilardan   M.Soralieva,
M.Jabborova,   R.Xolova,   N.Ismoilovalar   oylik   rejalarni   1,52   foiz   bilan   bajarib
bordilar. 1993 yilning oxirigacha yana 4 ta dastgoh foydalanishga topshirildi. Tsex
qoshida bichish va tikish xonalar ham ochildi. Ishchilarning oylik maoshi 20 ming
so’mni tashkil etdi. Yil oxirida 10 gilamning har biri 63 ming so’mdan sotildi.
1993 yilda Qumqo’rg’on tumanida «Qumqo’rg’on» kichik korxonasi tashkil
etildi.   Bu   kichik   korxonaga   tegishli   4   ta   ixtisoslashtirilgan   savdo
do’konlari ochildi. 3 ta gilam to’qish tsexi ham ish boshladi. 1
1993   yilda   Denov   tumani   paxta   tozalash   zavodi   qoshida   yog’   ishlab
chiqarish tsexi ishga tushirildi. Bu tsex zamonaviy uskunalar bilan jihoz-langanligi
tufayli bir kecha kunduzda 5 tonnagacha mahsulot berish quv-vatiga ega bo’ldi.
1 1
 Ko’chkinov A. Moy tsexi. //Surxon tongi, 1993 yil 26 avgust. 1993   yilda   Muzrabot   tumanida   konserva   tsexi   ish   boshladi.   Bu   konserva
tsexida   bir   kecha   kunduzda   2000   dona   shartli   banka   tomat,   murabbo   kabi
mahsulotlar   ishlab   chiqarildi.   Tsexda   olma,   olcha,   o’rik   murabbolari   va   shirin
ichimliklar, pomidor hamda bodring tuzli konservalari tayyorlandi.   1
1994   yilda   Shahrisabz   pillachilik   faorpkasn   xuzurida   «CHaros»   ki chik
korxonasi   faoliyat   ko’rsata   boshladi.   Kichik   korxona   o’z   faoliyatini   O.Turaev
yetakchiligida   dastlab   fabrikaning   kichik   maishiy   binolarndan   birida   atlas
to’qiydigan   5   ta   dastgoh   yordamida   boshlagan   edi.   Kichik   korxona   rahbari   avval
tayyor   ipaklarni   boshqa   joydan   keltirgan   bo’lsa,   so’ngra   uni   korxonaning   o’zida
yigirishni   yo’lga   qo’ydi.   Chevarlar   tomoni-dan   to'qilgan   «shaxmat»,   «tovus»   va
boshqa   turfa   xil   atlaslar   tez   orada   o’z   mijozlarini   topib   bordi.   Qurib   ishga
tushirilgan ipak yigirish tse xida 50 nafar yosh xotin-qizlar ish bilan ta‘minlandilar.
Fabrikaning yana bir mo’‘jazgina xonasida pilla xomashyosini  qayta ishlash tsexi
ham   ishga   tushib,   25   kishi   ish   bilan   ta‘minlandi.   Bu   kichik   korxonaga   har   oyda
180-200   kilogrammga   yaqin   tayyor   ipak   bera   boshladi.   «CHaros»   kichik
korxonasiga   1993   yilda   Buxorodan   26   ta   avtomat   to’quv   dastgoh   olib   kelinib
joylashtirilib, bu dastgohlarda 125-130 metrdan ortiq gazmollar to’qishga erishildi.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   1994   yil   16   martda   imzolangan
«Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   jarayonini   yanada
rivojlantirishning   ustivor   yo’nalishlari   to’g’risidagi»   Farmoni   xususiylashtirish
jarayonini   yana   ham   yangi   pog’onaga   ko’tarish,   uni   sifat   jihatidan   yangilash
imkonini berdi.
Qashqadaryo   xalq   xo’jaligining   boshqa   tarmoqlarida   ham   mulkni   xu -
susiylashtirish   va   ko’p   ukladli   iqtisodiyotni   barpo   qilishda   katta   ish lar   qilindi.
Birgina   1994   yilning   9   oyi   mobaynida   492   korxona   xusu siylashtirildi.
Xususiylashtirish bo’yicha topshirikq Qashqadaryoda 101,4 foiz, boshqa ob‘ektlar
hisobidan esa  171,4 foizga bajarildi. 1993 yilga  nisbatan  xususiy  korxonalar  soni
2,6   martaga   ko’paydi.   1994   yil da   tadbirkorlik   bilan   shug’ullanayotgan   1322
korxonadan 615 tasi xusu siy tadbirkorlar qo’liga o’tdi.
1 1
  Kichik korxonalarda.//Surxon tongi, 1993 yil 26 avgust. 1994   yilda   Sherobodda   dvigateli   gaz   bilan   ishlaydigan   avtomobilllarga
xizmat ko’rsatuvchi  yangi shaxobcha  qurilib, ish boshladi. U bir kecha-kunduzda
250 avtomobilni yonilg’i bilan ta‘minlay boshladi.
1994 yilda Uzun tumanida «Azamat» firmasiga qarashli xususiy non va non
mahsulotlari ishlab chiqaradigan korxona tashkil topdi. Nonvoyxonada har kuni 5
tonnadan ko’proq mahsulot iste‘molchilarga yetka zib berildi. 1
1994 yilda   Boysunning   «Rabot»   jamoa   xo’jaligi   rahbariyati   bilan
kelishilgan   holda   gilam   to’qish   va   kigiz   tayyorlash   tsexi   ishga   tushdi.   Gi-
lamdo’z   usta   Menglixol   Chorieva   o’z   atrofiga   4   nafar   xotin-qizni   olib
bitta   dastgohda   ish   boshladi.   U   1994   yilning   may   oyigacha   6   ta   gilam
to’qidi.   Ishchilar   soni   esa   18   nafarga   yetkazildi.   Ishchilarning   oylik
maoshi   40-45   ming   so’mga   to’g’ri   keldi.   Boysunda   1994   yilda   22   ta   korxona-
lar   va   49   ta   kichik   korxonalar   90   turdan   ortiq   xalq   iste‘mol   mollari
ishlab chiqarishni yo’lga qo’ydi. 2
Denovda   1994   yilda   kichik   korxonalar   qurish   ishi   avj   oldi.   «Baxti-yor»
kichik   korxonasi   30   o’rinli   tikuv   tsexi   ishga   tushdi.   Ushbu   korxona   direktori
Bahrom   Sattorov   tsexni   ta‘mirdan   chiqarib,   Toshkentdagi   yengil   sanoat
mahsulotlari   ishlab   chiqarish   kombinatidan   30   ta   tikuv   mashinasi   olib   kelishga
muvaffaq bo’ldi. Buning natijasida uyda bekor o’tirib qolgan 30 nafar xotin-qiz ish
bilan   ta‘minlandi.   «Baxtiyor»   ki chik   korxonasi   1994   yilda   Denov   tumani
xo’jaliklari   orasidagi   yo’llarni   ta‘mirlash   ishiga   150   million   so’m   sarfladi.
Xo’jaliklarga esa 103 million so’mlik yo’l qurib berdi.   3
Surxondaryoda 1994 yilning birinchi choragida 1364 ta korxona va 5104 ta
ob‘ekt  xususiylashtirildi.  Shu davr ichida 124 ta korxona xususiylashtirilib davlat
tasarrufidan   chiqarildi.   Xususiylashtirilgan   kor xonalarning   1112   tasi   oilaviy
shaxsiy   korxonalarga,   113   tasi   ochiq   turdagi   hissadorlik   jamiyatlariga,   115   tasi
jamoa   mulkiga   aylantirildi.   1994   yilning   may   oyigacha   Surxondaryoda   700   ta
kichik va 25 ta qo’shma korxonalar  faoliyat  ko’rsatdi.  Ishlab chiqarishning yangi
1 1
 Rabotning gilamlari,//Boysun ovozi, 1994 yil 6-may.
2 2
 Boysun ovozi, 1994 yil 29 iyul.
3 3
  Rabotning gilamlari,//Boysun ovozi, 1994 yil 6-may. tuzilmalari   bo’lgan   kichik   va   qo’shma   korxonalar   hamda   kooperativlar   8   ming
nafardan   ortiq   kishi   mehnat   qildi.   Ular   tomonidan   7,4   milliard   so’mlik   mahsulot
ishlab chiqarildi.
1995 yilning   11   avgustiga   qadar   Surxondaryoda   1941   korxona   xusu-
siylashtirildi.   Ular   o’rniga   305   ta   hissadorlik   jamiyatlari,   salkam   200   ta   jamoa,
1437   ta   xususiy   mulkchilik   shaklidagi   mehnat   jamoalari   faoliyat   ko’rsatdi.   Shu
davrgacha 3168 ta yoki jami korxonalarning 70 foizdan ortiqrog’i mulkchilikning
nodavlat   tizimiga   o’tib   ishladi.   Birinchi   yarim   yilda   66   ta   korxona
xususiylashtirilib,   belgilangan   reja   ortig’i   bilan   bajarildi.   Ulardan   17,7   million
so’m mablag’ tushirildi.
1995   yil   aprelida   Shahrisabz   konserva   hissadorlik   jamiyatida   ki chik
hajmdagi   tunuka   bankalar   ishlab   chiqaradigan   liniya   montaj   qilina   boshlandi.
Yangi liniya «Krumprodmash» ishlab chiqarish birlashmasidan sotib olindi. Yangi
liniya sabzavot  va mevani qayta ishlash mavsumida ishga tushirildi. 1995 yilning
30 noyabrida konserva hissador lik jamiyati konservachilarni uz mahsulotlarini chet
el   talablariga   javob   beradigan   ko’rinishda   chiqara   boshladilar   va   buyurtmaga
muvofiq Germaniya davlatiga 300 tonna tomat va olma konservalari jo’natdilar. 1
1995 yilgacha Shahrisabzda xususiylashtirish jarayoni boshlangandan so’ng
davlat   tasarrufidan   chiqarilgan   korxonalar   soni   132   tani,   yakka   tartibda   faoliyat
ko’rsatuvchilar soni 1040 tani tashkil etdi.
1996   yilda   mamlakatimizda   bo’lgani   kabi   uning   janubiy   hududlarida   ham
xususiylashtirish va mulkni davlat tasarrufidan chiqarishning hal qiluvchi bosqichi
boshlandi.
1996   yilda   Jarqo’rg’onda   sanoat   mahsulotini   ishlab   chiqarish   rejasi   102,1
foizga bajarildi. Shu yili 643.5 million so’mlik mahsulot tayyor landi. 1996 yilning
oxirigacha 9 ta korxona xususiylashtirildi, 13 ta kichik va qo’shma korxona, 200 ta
shaxsiy, 50 ta dehqon xo’jaliklari fao liyat ko’rsatdi.
1996   yilda   Sho’rchi   tumanida   «Boboqul»   xususiy   kichik   korxonasi   ish
boshladi. Boboqul Xo’jamqulov tashkil etgan bu xususiy kichik korxona bir kecha-
1 1
 Surxon tongi, 1996 yil 23 aprel. kunduzda   25   tonna   un   ishlab   chiqaradigan   tegirmonni   ishga   tushirdi.   Bundan
tashqari   bu   korxonada   bir   kecha-kunduzda   4   tonnaga   yashn   sifatli   moy   ishlab
chiqarildi.
Qashqadaryoda 1996 yilda 2000 ga yaqin kichik korxona faoliyat ko’rsat di.
1996   yilida   viloyatda   kichik   korxonalarni   rivojlantirishga   e‘tibor   yanada
kuchaytirildi.   Belgilangan   dasturlarda   kichik   va   qo’shma   korxona   korxonalar
faoliyatiga   keng   o’rin   berila   boshladi.   Shuning   natijasida   1996   yilda   sanoat
mahsulot ishlab chiqarish sur‘ati 102,9 foizni tashkil etdi.   1
 
1997 Qashqadaryoda
1996   yilda   chet   el   investitsiyalari   ishtirok   etgan   va   tashqi   iqtisodiy   faoliyat   bilan
bog’liq   9   ta   qo’shma   korxona   ro’yxatidan   o’tkazildi.   1996   yilning   sentyabridan
boshlab   Turkiyaning   “Yaziks”   korporatsiyasi   firmasi   bilan   hamkorlikda   qurilgan
“Kashteks” to’qimachilik majmuasi ham ishga tushdi3. 
1998 1997   yilda
Boysunda bur ishlab chiqarish tsexi ishga tushdi. X.ar kuni 25-30 tonna bur ishlab
chiqarilib,   tayyor   mahsulotlar   Sherobod   va   Muzrobod   donni   qayta   ishlash
korxonalarnga   sotildi.   Bu   yerda   bir   yilda   10   ming   tonna   yuqori   sifatli   mahsulot
ishlab chiqarildi.
1999 yilda
Surxondaryoda  «Poshxurt-ajirota»  xususiy  korxonasi  tashkil   topdi.  Bu  korxonaga
Normurod Amirqulov rahbarlik qildi. Yil davomida bu kichik korxona 10,4 million
so’mlik   mahsulot   ishlab   chiqardi.   Olingan   sof   foyda   667,2   ming   so’mni   tashkil
etdi. Mazkur  korxonada har  smenada 3,4-5 mingta shishaga  suv quyadigan yangi
tsex   ishga   tushiril di.   Korxona   jamoasi   ishlab   chiqarish   hajmini   ko’paytirish
maqsadida 313 ming so’m mablag’ sarfladi.   2
2000 yilda
Qashqadaryoda davlat dasturiga asosan 47 ta korxona dav lat tasarrufidan chiqarildi
va   mulkchilikning   nodavlat   shakliga   aylantirildi.   Xususnylashtirishdan   pul
1 1
  “Qашqадарё”, 1996 йил 11 декабрь.
2 2
  Сурхон тонги, 1998 йил 15 январь. mablag’lari   tushirish   yillik   rejasi   173,7   foizga   bajarildi.   1998   yil   10   dekabrida
Qashqadaryoda Germaniyaning «Tissen» kontserni taqdimot marosimi ham bo’lib
o’tdi. Taqdimot marosimiga Qashqadaryoda kichik va o’rta biznes korxonalarining
15 ta investitsiya loyihasi taqdim etildi.   1
 
1998   yil   9   apreldagi   O’zbekistan   Respublikasi   Prezidenti   Islom
Karimovning   «Xususiy   tadbirkorlik,   kichik   va   o’rta   biznesni   rivojlantirish   chora-
tadbirlari   to’g’risida»gi   farmoniga   asosan   Qashqadaryoda   ham   kichik   va   o’rta
biznes   korxonalari   tashkil   etilishiga   keng   yo’l   ochildi.   Qashqadaryoda   1998   yil
iyun oyiga qadar 9870 fuqaro yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug’ullandi.
1998   yilda   G’uzor   tumanidagi   Ulug’bek   nomli   xo’jalikda   faoliyat
ko’rsatayottan   «Xurshid»   xususiy   savdo   korxonasida   yiliga   400   tonna   tomat
pastasi hamda boshqa turdagi konserva mahsulotlari ishlab chiqaradigan yangi tsex
ishga   tushirildi.   Korxona   jamoasi   (rahbari   Chori   Ibodov)   Rossiyadan   keltirilib
o’rnatilgan   texnologiyada   pomidorin   yanchishdan   tortib   bankalarga   joylab
yopishgacha   bo’lgan   barcha   ish   jarayonini   bajardilar   va   aholidan   bir   yilda   yig’ib
olinadigan   3000   tonnadan   ortiq   pomidor   va   boshqa   mahsulotlarni   qayta   ishlash
imkoniyatiga ega  bo’ldilar.  Umumiy  bahosi  47  million  so’m  bo’lgan bu  tsexning
ishga tushirilishi aholini, oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta‘minlanishini   yaxshilash
sari tashlangan qadam bo’ldi.
1998   yil   avgustida   Kitob   tumanidagi   «Zarafshon»   agrofirmasi   hududida
Afg’onistonning   «AVJ-kompanii-LTD»   firmasi   bilan   hamkorlikda   bo’yoq   ishlab
chiqaruvchi   korxona   ishga   tushdi.   Oq   marmar   toshining   maydalangan   kukunidan
ishlab chiqarilayotgan bu noyob mahsulot asosan respublikamiz poytaxti Toshkent
shahriga   va   o’nlab   xorijiy   davlatlarga   jo’natildi.   Abdulvohid   Muhammad   Sodiq
rahbarlik qilayotgan mazkur korxona bir kecha kunduzda 2 tonnadan 6 tonnagacha
bo’yoq ishlab chiqarish quvvatiga ega bo’ldi.   2
1998   yilda   Surxondaryoning   Denov,   Termiz   va   Sho’rchi   tumanlaridagi
paxtani   qayta   tayyorlash   zavodlarida   chigitni   tuksizlantiradigan   tsexlar   qurildi.
1 1
  Islohotlarni chuqurlashtirish yutuqlar garovi.//Qashqadaryo, 1999 yil 20-yanvar.
2 2
  Izlanmoq va yaratmoq davri.//Qashqadaryo, 1998 yil 19 avgust. «Surxonchigit»   qo’shma   tsexi   ishga   tushirildi.   Mazkur   tsexlarda   zamonaviy
jihozlar   o’rnatilganligi   uchun   500   tonna   chigitni   tuk-sizlantirish   quvvatiga   ega
bo’ldi.
1998   yilda   Qumqo’rg’on   tumanining   Lalmikor   qo’rg’onida   kichik   tsex   ish
boshladi.   Bu   tsexda   ohak,   alibaster   va   yozuv   bo’ri   ishlab   chiqarildi.   Kichik
korxonada 10 nafar ishchi ish bilan ta‘minlandi.
1998   yilda   Termiz   shahrida   «Issiq   non»   tsexi   qurib   bitkazildi.   Tad-birkor
Erkin Jumaev rahbarlik qilayotgan mazkur tsexda 33 xilda non mahsulotlari ishlab
chiqarish boshlandi.
1998 yil yanvarida Jarqo’rg’on tumanidagi «Surxon» shirkatlar uyush-masi
yonida   «Surxon-Salonur»   kichik   korxonasi   faoliyat   ko’rsata   boshla di.   Bu
korxonada   makka   donidan   qimmatli   xom-ashyo   kraxmal   va   makka   doni
chiqitlaridan chorva va parrandalar uchun omuxta yem tayyorlash yo’lga qo’yildi.
Xorijdan   keltirilgan   asbob-uskunalar   bilan   jihozlangan   korxona   bir   kecha-
kunduzda   1   tonna   kraxmal   ishlab   chiqarish   imkoniyatiga   ega   bo’ldi.   25   nafar
ishchi   xizmatchi   faoliyat   ko’rsatayotgan   korxonaning   to’la   quvvat   bilan   ishlashi
ta‘minlandi. 1
1998   yilda   Qashqadaryoda   mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va
xususiylashtirish,   tadbirkorlikni   qo’llab-quvvatlash   bo’yicha   qator   tad-birlar
amalga   oshirildi.   1999   yilda   korxona   davlat   tasarrufidan   chiqarildi   va
mulkchilikning   nodavlat   shakliga   aylantirildi,   1911   ta   ki chik,   urta   va   xususiy
korxonalar   ro’yxagga   olindi,   shulardan   1256   tasi   faoliyat   ko’rsatdi.   1999   yil   1
iyulida Qashqadaryoda 9847 ta kichik va o’rta korxonalar mavjud bo’lib, ulardan
830   tasi   o’rta,   1482   tasi   kichik,   31   tasi   mikrofirmalar   edi.   Mazkur   korxonalarda
274   ming   kishi   mehnat   qildi.   1999   yilning   birinchi   yarmida   ular   tomonidan   12
milliard so’mlik mahsulot yaratildi va pullik xizmat ko’rsatildi. 
O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   1998   yilda   27   maydagi
232-sonli   qarorida   kichik   va   o’rta   biznesni   hamda   xususiy   tadbirkorlikni
1 1
 Surxon tongi, 1998 yil 6 may. rivojlantirishni   rag’batlantirish   bo’yicha   davlat   siyosatining   joylarda   amalga
oshirilishini ta‘minlash sohasidagi vazifalar belgilandi.
Qashqadaryoda   «Tadbirkorbank»ning   «Biznesfond»   mablag’lari   hisobidan
tadbirkorlarga   50   million   so’mlik   imtiyozli   kreditlar   ajratish   va   o’z   resurslaridan
dehqon, fermer xo’jaliklariga 20 million so’mlik, sanoat va qurilish sohsiga million
so’mlik   kreditlar   berish   hamda   4   ta   xorijiy   kredit   olishga   ko’maklashish
rejalashtirildi.
O’zbekistan   tashqi   iqtisodiy   faoliyat   milliy   banki   ekspertlari   Osiyo
Taraqqiyot Banki mablag’i hisobidan kredit ajratish uchun Qashqadaryodagi ikkita
kichik   biznes   sub‘ektlari   Qarshi   shahridagi   «Al-Said»   fir masi   va   Qarshi
tumanidagi  «Rajab  momo»  fermer  xo’jaligining biznes  loyihalarini  ko’rib  chiqib,
ijobiy baholadilar.
«Al-Said»firmasi   Frantsiyaning   “Stera-S”   kompaniyasidan   plastmas sa
idishlari ishlab chiqaradigan uskunalarni sotib olish uchun 420 ming AQSh dollari
miqdorida kredit 2000 yilda olishga kelishildi. «Rajab momo» fermer xo’jaligi esa
Germaniyaning   «Tessen»   kompaniyasining   meva   va   sabzavotlarini   quritishga
mo’ljallangan   uskunalarni   sotib   olish   uchun   400   ming   Germaniya   markasi
miqdorida kredit ajratishga kelishil di. 1
Qashqadaryodagi   «Ufq»   biznes   inkubatori   o’z   faoliyatini   kichik   va   o’rta
biznesni rivojlantirishga qaratib yaxshi natijalarga erishdi. 1999 yil da «Ufq» biznes
inkubatori sub‘ektlari tomonidan 116 million so’mlik mahsulot ishlab chiqarildi va
aholiga   xizmat   ko’rsatildi.   Shundan   1,17   million   so’mlik   mahsulot   va   xizmatlar
biznes   inkubatorining   hissasiga   to’g’ri   keladi.   Bundan   tashqari   1999   yilda   bozor
infratuzilmalarning turli institutlari bilan o’tkazilgan xususiy tadbirkorlik va ki chik
biznesni   rivojlantirishga   bag’ishlangan   20   dan   oshiq   ilmiy   amaliy   seminar   ham
biznes-inkubator faoliyatining yanada kuchayishini ta‘minladi.
Kichik   korxona   Buxorodan   keltirilgan   paxtadan   tayyorlangan   chit   va   satin
materiallaridan ko’plab choyshab to’plamlari tikib sotishdi. O’z muddatida uzilgan
qarz uchun navbatsiz  20 foizli  1 million so’mlik imtiyozli  qarz olishga  muvaffaq
1 1
 Tadbirkorlik iqtisodiyot taraqqiyot asosi.//Qashqadaryo, 1999 yil 7-avgust. bo’ldi.   Kichik   korxonada   bichiqdan   chiqqan   qiyqimlar   hisobiga   quroqchilar   tsexi
tashkil qilindi.
Qashqadaryoda   2000   yil   1   dekabrida   ro’yxatdan   o’tgan   kichik   va   o’rta
korxonalar soni 11236 taga yetdi. Biroq ularning 11061 tasi faoliyat ko’rsatdi. Bir
yilda ularning soni 11 foizga o’sdi. 2000 yilda 2931 ta kichik va o’rta korxonalar
tashkil   etildi   va   1084   tasi   tugatildi.   Bu   bozor   sharoitida   tabiiy   holdir.   O’rta   va
kichik biznes hisobiga 16490 ta yangi ish o’rinlari yaratildi.
Qashqadaryoda kichik va o’rta biznes korxonalarining ishlab chiqarish-dagi
salmog’i   2000   yilda   13,2   foizga   yetdi   xolos.   Kichik   va   o’rta   biznes   korxonalarni
rivojlantirish   uchun   hukumat   barcha   qulayliklarni   yaratib   berdi.   Ularni   ro’yxatga
olish   tartibi   ancha   soddalashtirildi.   Fao liyatini   boshlab   oyoqqa   turib   olguncha
imtiyozlar   yaratib   berildi.   Ularga   ajratilayotgan   kredit   miqdori   ko’paydi.   2000
yilda   4   milliard   651.1   million   so’mlik   mikrokreditlar   ajratildi.   Kreditlarning   113
milli on   so’mi   «Biznes-fond»,   145,7   million   so’mi   «Bandlik»   dasturi,   10   mil lion
so’m   dehqon-fermer   xo’jaliklarni   qo’llab-quvvatlash   fondi   hiso biga   to’g’ri   keldi.
134 2000  yilda Qarshi  shahridagi   «Ufq»  biznes  inkuba tori   22700 va  5300 AQSh
dollari miqdoridagi 2 ta grantni oldi.
2000   yilda   Termiz   shahrida   11   ta   korxona   va   savdo   do’konlari   xusu-
siylashtirildi.   «Po’lat   alp»   xususiy   ishlab   chiqarish   korxonasi   va   Turkiya
davlatining   «metin-sefil»   korxonalari   bilan   birgalikda   qo’shma   korxona   tuzilib,
gilam to’qish yo’lga qo’yildi.
2000 yilda Termiz shahrida 12 ta qo’shma korxona davlat ro’yxatiga olingan
bo’lib,   bu   korxonalarda   1668,   8   million   so’mlik   mahsulotlar   ishlab   chiqarildi.
Qo’shma   korxonalarda   jami   1305   kishi   faoliyat   ko’rsat di.   Umumiy   ishlab
chiqarilgan mahsulot va ko’rsatilgan xizmatlarning 1652,1 million so’mi (99 foizi)
«Surxon   Ajanta   LTD»,   «Uzdunrobita»   va   «Surxondaryotelekom»   qo’shma
korxonalari hisobiga to’g’ri keldi.
Surxondaryoda   43   ta   chet   el   investitsiyasi   ishtirokidagi   25   ta   qo’shma
korxonaning ustav jamg’armasi 15 million 572 AQSh dollarini, res publika ichidagi
hamkorlik ulushi esa 2 milliard 221 million so’mni tashkil etdi. 2000 yilda bunday qo’shma   korxonalardan   20   tasi   faolnyat   ko’rsatdi.   Ular   tomonidan   o’sha   yilda   2
milliard 375 million 730 ming ming so’mlik mahsulot ishlab chiqarilib, 1999 yilda
nisbatan o’sish 286,1 foizni tashkil etdi. Qo’shma korxonalar ishlab chiqargan jami
mahsulot   hajmining   48,8   foizi   sanoat   sohasiga   to’g’ri   keldi.   2000   yilda   Surxon -
daryoda   qo’shma   korxonalarning   tashqi   savdo   aylanmasi   2555,4   ming   AQSh
dollariga yetdi. 1
2001   yilda   Denovda   «Gulnora»   xususiy   firmasi   faoliyati   yanada   yax-
shilandi.   Bu   firmaga   rahbarlik   qilayotgan   Gulchehra   Haydarova   mamla-
katimizniig   1998   yilgi   eng   yaxshi   tadbirkori   deb   e‘lon   qilingan   edi.   Mazkur
xususiy firma jamoasi so’zana, zar do’ppi, kashta, chopon, kelin liboslari kabi 20
dan   ziyod   mahsulot   turlarini   tayyorladi.   Firma   rahbari   G.Haydarova   AQShning
nodavlat tashkilotining taklifi bo’yicha safarda bo’lib, jamoada ishlab chiqarilgan
mahsulotlar namunalarini Portlo shahrida o’tkazilgan ko’rgazmada namoyish etdi.
Qashqadaryoda 2001 yilda kichik va o’rta biznes korxonalarining soni 2000
yilga   nisbatan   19,5   foizga   oshdi   va   15591   taga   yetdi.   Kichik   va   o’rta   biznesning
Qashqadaryodagi yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 30.3 foizga, shundan korxonalar
ulushi 12,2 foizga yetdi. Kichik va o’rta biznesni ri-vojlantirish hisobiga 49218 ta,
shu   jumladan   qishloq   joylarda   44917   yangi   ish   o’rinlari   tashkil   etildi.
Tadbirkorlikning   moliyaviy   qo’llab-quvvatlash   maqsadida   jami   8   milliard   916
million so’m kredit mablag’lari ajratildi. 2
Tadbirkorlikning   huquqiy   himoyasini   ta‘minlash   maqsadida   O’zbekiston
Respublikasi   Adliya   vazirligi   tomonidan   joriy   etilgan   «tekshi-rishlarni   ro’yxatga
olish kitobi» Qashqadaryodagi 14184 nafar tadbirkorga yetkazildi.
Kichik   va   xususiy   tadbirkorlikni   rivojlantirishni   rag’banlantirish   bo’yicha
Qashqadaryo viloyat  ichki  komissiyasining  qarori  bilan viloyatdagi  tadbirkorlikni
rivojlantirishga mutasaddi idoralar rahbarlari har bir tumanda ishbilarmonlar bilan
oyiga   ikki   martadan   ochiq   muloqotlar   o’tkazdi.   Tadbirkorlik   sub‘ektlari   uchun
kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning kasb malakasini oshirish bo’yicha
1 1
 Tursunov S. va b. Surxondaryo tarix ko’zgusida,-T.Sharq. 2001, -B. 334.
2 2
 Qashqadaryo viloyatining 1991-2003 yillarda iqtisodiy ko’rsatkichlari. Qarshi, 2002. B.1 Qashqadaryoda   3   ta   biznes   inkubator   va   tadbirkorlar   palatasi   huzuridagi   o’quv
markazi hamda ularning bo’limlari tashkil etildi. 1
2002 yilda Qashqadaryoda 7875 ta kichik va o’rta biznes korxonasi bu-nyod
etilib,   ularning   umumiy   soni   23052   taga   yetdi.   Ushbu   sohani   rivoj-lantirish
hisobidan   40   mingdan   oshiq   ish   o’rinlari   yaratildi.   Ularning   88,9   foizi   yoki   36
mingtasi qishloq joylariga to’g’ri keldi.
2002   yilda   16   ta   yangi   o’rta   korxonalar,   59   ta   kichik   korxonalar,   7107   ta
mikrofirmalar   tashkil   etildi.   Faoliyat   ko’rsatayotgan   jami   kichik   va   o’rta   biznes
sub‘ektlarining soni 21465 taga yetdi.
2002   yilda   Qashqadaryoda   39   ta   qo’ushma   korxona   ro’yxatdan   o’tganiga
qaramasdan 35 tasining faoliyati yo’lga qo’yildi. 2002 yilda 5 ta qo’shma korxona
tashkil etildi. 2
2002   yilda   Qarshining   Shayxali   qo’rg’onida   yakka   tartibdagi   tadbir kor
Samar  Temirov sutni qayta ishlash  tsexini  ishga tushirib, o’rtacha bir  kunda 500-
600 litr sutdan iste‘molchilar kefir, qaymoq, tvorog, brinza, golland pishlog’i kabi
mahsulotlarni yetkazib bera boshladi.
2002 yilda Yakkabog’ tumanida to’qimachilik sanoati uchun kalava ip ishlab
chiqarishga   ixtisoslashgan   «Yakkabog’teksprodjekt»   O’zbekiston   Germaniya
qo’shma korxonasi ro’yxatdan o’tkazildi.
2002   yilda   Surxondaryo   iqtisodiyotida   tashkil   topgan   kichik,   xususiy   va
qo’shma   korxonlarning   hissasi   ayniqsa   katta   bo’ldi.   Surxondaryoda   2700   ta
xususiy   va   700   ga   yaqin   kichik   korxonalar,   o’nlab   xorijiy   mamlakatlar   bilan
hamkorlikda tuzilgan qo’shma korxonalar nafaqat viloyat ahlining talab-ehtiyojlari
uchun   balki   xorijiy   mamlakatlarda   ham   o’z   xaridorini   topa   oladigan   mahsulotlar
ishlab chiqarishga erishdilar.
Mustakillikdan   keyingi   o’tgan   yillarda   O’zbekiston   janubiy   hududlarida
kichik   va   o’rta   biznes   korxonalari   tashkil   etilib,   ularda   sanoat   mahsulotlari,   xalq,
ehtiyoji mollari, aholiga turli xil xizmat ko’rsatish yo’lga qo’yildi. Kichik va o’rta
1 1
 Islohot talabi-izlanish.Tashabbus va mas’uliyat.//Qashqadaryo, 2002 yil 22 fevral.
2 2
 Islohotlarni yangi pog’onaga ko’tarish. Iqtisodiy taraqqiyot omilidir.// Qashqadaryo, 2003 yil 26 fevral. biznes   korxonalarining   bir   qismi   bozor   iqtisodiyoti   qiyinchiliklariga   bardosh
berolmasdan   inqirozga   uchrab   faoliyatini   to’xtattan   bo’lsa,   ularning   ko’pchilik
qismi   o’zining   faoliyatini   takomillashtirib   ishlab   chiqarayotgan   mahsuloti   sifatini
oshirib,   tannarxini   kamaytirib   jamiyatda   o’z   o’rnini   topa   boshladi.   Tadbirkorlar
mahsulotlarini   ichki   va   tashqi   bozorga   chiqarishga   erishib   korxonasining
iqtisodiyotini mustahkamlab bordilar. 
Shahar va qishloqlarda mahsulotni qayta ishlash, aholini ish bilan ta‘minlash
muammolarini hal etishda kichik va o’rta biznes va qo’shma korxonalarini tashkil
etib, faoliyatini boshlashning o’rni yanada ortib bordi.
XULOSA Mustaqil O’zbekistonda o’z vaqtida tanlangan iqtisodiy taraqqiyot modeli va
uning   tamoyillari   asosida   mamlakatimizni   isloh   etish   va   modernizatsiya   qilish
bo’yicha har tomonlama chuqur o’ylangan tadrijiy taraqqiyot dasturi izchil amalga
oshirilmoqda.
Shuning   uchun   ham   2010   yil   yakunlariga   ko’ra,   mamlakatimizning   yalpi
ichki   mahsuloti   8,5   foiz,   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   hajmi   8,3   foizga
o’sdi, boshqa tarmoqlarda ham ko’rsatkichlar sezilarli darajada oshdi.
Birinchidan,   sanoatni   rivojlantirishning   ustuvor   yo’nalishlariga   bo’lgan
e‘tibor   natijasida   mamlakatimizda   umumiy   qiymati   qariyb   50   milliard   dollarni
tashkil etadigan 500 dan ortiq yirik investitsiya loyihasi amalga oshirilmoqda.
Ikkinchidan,   mashinasozlik,   avtomobilsozlik,   kimyo,   oziq-ovqat,
farmatsevtika, qurilish materiallari sanoati  va boshqa sohalarni jadal rivojlantirish
hisobidan ushbu tarmoqlarda ikki barobardan ziyod o’sishga erishilmoqda.
Uchinchidan,   mamlakatimiz   sanoatini   rivojlantirish   bo’yicha   belgilangan
ustuvor yo’nalishlar respublikada amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati  bilan
chambarchas   bog’liqdir.   Davlatimiz   rahbari   ta‘kidlaganidek,   O’zbekistonda
investorlar   uchun   ko’p   jihatdan   o’ta   qulay   investitsion   muhit,   imtiyoz   va
preferentsiyalar   tizimi   yaratilgan.   Iqtisodiyotimizga   jalb   qilinayotgan   xorijiy
investitsiyalar hajmi yildan-yilga ortib borayotgani ham buning yorqin dalilidir.
To’rtinchidan,   iqtisodiyotning   yetakchi   tarmoqlarini   modernizatsiyalash,
texnik   va   texnologik   qayta   jihozlash,   uy-joy   qurilishi,   transport   va   infratuzilma
kommunikatsiyalarini  rivojlantirish  bo’yicha faol   investitsiya   siyosatining  amalga
oshirilishi   2010   yilda   2009   yilga   nisbatan   13,6   foizga   ko’p,   ya‘ni   qiymati   9,7
milliard   AQSh   dollariga   teng   miqdordagi   investitsiyalarni   o’zlashtirish   imkonini
berdi, bu yalpi ichki mahsulotning qariyb 25 foizini tashkil etadi.
Beshinchidan,   2010   yilda   1098   ta   yangi   ishlab   chiqarish   quvvati   ishga
tushirildi, 296 ta investitsiya loyihasini amalga oshirish yakunlandi.
Oltinchidan,   2011   yilda   xalqaro   moliya   institutlari   va   xorijiy   kompaniyalar
bilan   tuzilgan   shartnoma   va   bitimlar   asosida   iqtisodiyotimizning   real   sektoriga   3 milliard   dollardan   ortiq   investitsiya   kiritish   ko’zda   tutilmoqda.   Shuning   2,2
milliarddan   ortig’i   yoki   73   foizdan   ziyodini   to’g’ridan-to’g’ri   chet   el
investitsiyalari tashkil etadi.
To’g’ridan-to’g’ri   chet   el   investitsiyalari   hisobidan   iqtisodiyotimizning
ko’plab   tarmoqlarida   70   dan   ortiq   investitsiya   loyihasini   amalga   oshirish
mo’ljallanmoqda.
 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.    Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва 
шахсий жавобгарлик-ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси 
бўлиши керак. Тошкент, Ўзбекистон.-2017. 104.б.
2.Karimov   I.   A.   O’zbekiston   buyuk   kelajak   sari.   T.,   O’zbekiston,   1998,   5-
bet.
3.Karimov   I.A.   O’zbekistonning   o’z   istiqlol   va   taraqqiyot   yo’li.   Toshkent,
O’zbekiston,1992 yil,-B.5. 
4.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. - T.: Sharq, 1998.
5.Karimov   I.A.   Yuksak   ma’naviyat   –   yengilmas   kuch.   –   T.:   “Ma’naviyat”,
2008.
6.Karimov   I.A.   Jahon   moliyaviy-iqtisodiy   inqirozi,   O’zbekiston   sharoitida
uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. T., O’zbekiston, 2009.
7.Karimov  I.A.  O’zbekiston  demakratik  taraqqiyotning  yangi   bosqichida.   –
T.: “O’zbekiston”, 2005.
8.Karimov   I.A.   O’zbekistonning   16   yillik   mustaqil   taraqqiyot   yo’li.   –   T.:
“O’zbekiston”, 2007.
9. Karimov   I.A.   Ozod   va   obod   Vatan   erkin   va   farovon   hayot   pirovard
maqsadimiz.  T.8. T.O’zbekiston,-2000, -B.452
10.Azizxo’jayev A. Davlatchilik va madaniyat. - T.: Sharq, 1997.
11.Azamat Ziyo.  O’zbek davlatchiligi tarixi. T., 2000.
12. Marasulov   Sh.R.   O’zbekiston   to’qimachilik   sanoatining   rivojlanishi.   T.,
1975 .  
13. Jo’raqulov   O.,   Ergasheva   J.   Qashqadaryo   sanoat   tarixi.   Qarshi,   Nasaf,
1996; 
14. Bobojonova   D.B.   Yengil   sanoatda   fan-texnika   taraqqiyoti.   T.,
O’zbekiston, 1986; 
15.Tuxliev N. O’zbekiston iqtisodiyoti. T., O’qituvchi, 1994; 
16. Rayzberg B.A. Osnov ekonomiki i predprinnim atelstva. M., 1995; 
17. Qobilov E.O. Surxondaryo sanoatining ilk odimlari. T., 1993;  18. Abdunazarov   H.   Yengil   va   oziq-ovqat   sanoatining   mintaqaviy
muammolari. T., 2007. v.b.
19.Tursunov S. va b. Surxondaryo tarix ko’zgusida,-T.Sharq. 2001, -B. 334.
20.Qashqadaryo   viloyatining   1991-2003   yillarda   iqtisodiy   ko’rsatkichlari.
Qarshi, 2002. 
21.Qashqadaryo   viloyat   Statistika   boshqarmasi   materiallari.   2004-2006
yillar.
Davriy matbuot nashrlari
1.Xalq so’zi gazetasi, 2000 yil 22 iyul.
2.Surxon tongi,  1995 yil, 13 dekabr.
3.Boysun ovozi, 1994 yil 29 iyul.
4.“Qашqадарё”, 1996 йил 11 декабрь.