1-2 sinf uchun matematik hikoyalar va ularning ta'limdagi orni - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	44.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

157 Sotish

1-2 sinf uchun matematik hikoyalar va ularning ta'limdagi orni

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
ORIENTAL UNIVERSITETI
“ Pedagogika” fakulteti
“Uzluksiz ta’lim pedagogika”kafedrasi|
60110500-Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi (sirtqi) ta’lim shakli
“ Matematika va uni o'tish metodikasi.” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: 1-2 sinf uchun matematik hikoyalar va ularning ta'limdagi
orni.
Bajardi: ____________ 208-guruh talabasi
(imzo) Karimova Hadija
Ilmiy rahbar: ____________ Gafurov Jamoliddin
(imzo)
_______________ ______________
Kurs ishi himoya qilindi Kurs ishiga qo‘yilgan baho
“___” ___________ 2024-yil “___” ball. ____________
(imzo)
Toshkent-2025
1

ANNOTATSIYA
Ushbu kurs ishi 1-2-sinflar uchun matematik hikoyalar va ularning ta’limdagi
ahamiyatini o‘rganishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda matematik hikoyalarning
o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ularning matematik tushunchalarni
tez o‘zlashtirishlari va qiziqishlarini oshirishdagi roli tahlil qilinadi. Bundan tashqari,
matematik hikoyalarning o‘quv jarayonidagi samaradorligi, ularning didaktik material
sifatidagi afzalliklari va metodik jihatlari ham o‘rganilgan. Ushbu ish ta’lim sohasida
faoliyat yurituvchi o‘qituvchilar va boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlovchi
mutaxassislar uchun foydali bo‘lishi mumkin.
2

Mundarija:
Kirish……………………………………………………………………………...…..4
I-bob: Matematik hikoyalar va ularning boshlang‘ich sinflardagi o‘rni.
1.1 Matematik hikoyalar tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi
o‘rni……..7
1.2 Matematik hikoyalarning boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga
ta’siri…………..16
1.3 Matematik hikoyalardan foydalanishning pedagogik
asoslari……………….19
II-bob: Matematik hikoyalar asosida o‘quvchilarni o‘qitishning metodikasi.
2.1 Matematik hikoyalarning o‘quv jarayonida qo‘llash
usullari………………..26
2.2 Matematik hikoyalar yordamida qiziqarli darslarni tashkil etish……………
31
2.3. Matematik hikoyalarning samaradorligini
baholash………………………...36
Xulosa………………………………………………………………………………..39
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………….41
3

Kirish.
Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning
qiziqishini oshirish va mavzularni oson o‘zlashtirishlari uchun turli ta’limiy
metodlardan foydalaniladi. Ushbu metodlardan biri matematik hikoyalar orqali
o‘qitish bo‘lib, bu usul bolalarga mavzularni tushunarli va qiziqarli tarzda yetkazish
imkonini beradi.
Matematik hikoyalar bolalarning tasavvurini kengaytirish, ularning fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish va matematik mantiqni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Ushbu hikoyalarda raqamlar, geometrik shakllar, o‘lchov birliklari va turli matematik
amallar qiziqarli syujet asosida bayon qilinadi. Bu esa o‘quvchilarga matematik
tushunchalarni yanada samarali o‘zlashtirishga yordam beradi.
Kurs ishida 1-2-sinf o‘quvchilari uchun matematik hikoyalardan
foydalanishning ta’limiy ahamiyati va metodik asoslari o‘rganiladi. Shuningdek,
o‘quvchilarning mavzuni chuqur tushunishlari va darslarga bo‘lgan qiziqishlarini
oshirish uchun matematik hikoyalarni dars jarayoniga tatbiq etish usullari ko‘rib
chiqiladi.
Mavzuning dolzarbligi:
Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish jarayoni o‘quvchilarning
fundamental bilim va ko‘nikmalarini shakllantirishning asosiy bosqichlaridan biri
hisoblanadi. Ushbu yoshdagi bolalar abstrakt tushunchalarni o‘zlashtirishda
qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin, shu sababli ularga matematik tushunchalarni
tushuntirishda innovatsion va qiziqarli usullardan foydalanish zarur. Matematik
hikoyalar ana shunday samarali vositalardan biri bo‘lib, ular orqali bolalarga
matematik mavzularni tushunarli va qiziqarli tarzda yetkazish mumkin.
4

Bugungi kunda ta’lim jarayonida an’anaviy usullardan tashqari, interfaol va
o‘yin usullariga asoslangan yondashuvlar ham keng qo‘llanilmoqda. Aynan
matematik hikoyalar o‘quvchilarning dars jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshirish,
ularning ijodiy va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyat
kasb etadi. Bu usul orqali o‘quvchilarning tasavvurini kengaytirish, ularning
matematik masalalarni yechish qobiliyatini oshirish hamda dars jarayonini yanada
jonlantirish mumkin.
Shuningdek, matematik hikoyalarning o‘quvchilarga psixologik ta’siri ham
ahamiyatlidir. Qiziqarli va o‘quvchilarga yaqin bo‘lgan hayotiy voqealar orqali
tushuntirilgan matematik mavzular ularda qo‘rquv yoki qiyinchilik hissini
kamaytiradi, aksincha, matematikaga bo‘lgan qiziqishini orttiradi. Shu sababli, 1-2-
sinf matematika darslarida hikoya asosida o‘qitishning ta’limiy ahamiyatini o‘rganish
muhim ilmiy-metodik masalalardan biri hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi:
Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi — 1-2-sinf o‘quvchilari uchun matematik
hikoyalar orqali ta’lim samaradorligini oshirish imkoniyatlarini o‘rganish va ularning
boshlang‘ich ta’lim jarayonidagi o‘rnini tahlil qilishdir. Bundan tashqari, matematik
hikoyalarning o‘quvchilarning bilim olish jarayoniga ta’sirini aniqlash, ularni dars
jarayonida qo‘llash metodikasini ishlab chiqish va o‘qituvchilar uchun foydali
tavsiyalar berish ham ushbu ishning maqsadlari qatoriga kiradi.
Kurs ishining vazifalari:
Kurs ishining maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilangan:
1. Matematik hikoyalar tushunchasini aniqlash va ularning boshlang‘ich
sinflardagi o‘rganish jarayoniga ta’sirini tahlil qilish.
2. 1-2-sinf o‘quvchilari uchun matematik hikoyalarning o‘qitish
samaradorligiga ta’sirini o‘rganish.
3. Matematik hikoyalar yordamida o‘quvchilarning qiziqishini oshirish
usullarini tavsiflash.
5

4. Matematik hikoyalarning ta’lim jarayoniga qo‘shgan hissasini ilmiy-
nazariy jihatdan asoslash.
5. O‘qituvchilar uchun matematik hikoyalar asosida dars o‘tish bo‘yicha
metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining tuzilishi:
Mazkur kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
 Birinchi bobda matematik hikoyalarning nazariy asoslari, ularning
boshlang‘ich sinf ta’limidagi o‘rni va o‘quvchilarga ta’siri o‘rganiladi.
 Ikkinchi bobda esa matematik hikoyalar asosida qiziqarli va samarali
darslarni tashkil etish usullari, interfaol metodlar hamda o‘quvchilar bilimini baholash
yo‘llari yoritiladi.
 Ish yakunida esa umumiy xulosalar chiqarilib, o‘qituvchilar uchun
tavsiyalar beriladi.
6

I-BOB: MATEMATIK HIKOYALAR VA ULARNING BOSHLANG‘ICH
SINFLARDAGI O‘RNI.
1.1 Matematik hikoyalar tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi
o‘rni.
Matematik hikoyalar – bu matematik tushunchalar, qonuniyatlar va masalalar
hikoya shaklida taqdim etiladigan didaktik materiallardir. Ular o‘quvchilarni
matematik fikrlashga o‘rgatish, ularning qiziqishini uyg‘otish va murakkab
tushunchalarni sodda va tushunarli tarzda tushuntirish uchun mo‘ljallangan.
Matematik hikoyalar odatda quyidagi xususiyatlarga ega:
 Qiziqarli syujet: Hikoyada bosh qahramonlar, ularning sarguzashtlari va
matematik masalalar yoritiladi.
 Matematik tushunchalar: Hikoya davomida sonlar, shakllar,
o‘lchovlar, masalalar va boshqa matematik tushunchalar bilan tanishish imkoniyati
yaratiladi.
 Didaktik maqsad: Hikoyalar o‘quvchilarni matematik fikrlashga
o‘rgatish va ularning bilimlarini mustahkamlash uchun mo‘ljallangan.
Misol:
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasida o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirish,
ularning xususiyatlarini o‘rganish bilan tanishadilar.
Matematik hikoyalarning ahamiyati
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun quyidagi jihatlarda
ahamiyatga ega:
O‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otish
7

Matematik hikoyalar o‘quvchilarni matematik masalalar bilan qiziqtirish,
ularning diqqatini jamlash va o‘qishga qiziqish uyg‘otish uchun qo‘llaniladi.
Hikoyalar orqali o‘quvchilar matematikani qiyin va zerikarli fan emas, balki qiziqarli
va o‘yinli jarayon sifatida qabul qiladilar.
Matematik tushunchalarni tushunarli qilish
Matematik hikoyalar murakkab tushunchalarni sodda va tushunarli tarzda
tushuntirishga yordam beradi. Masalan, sonlar, geometrik shakllar, o‘lchovlar kabi
tushunchalar hikoya orqali o‘quvchilarga osonroq tushuntiriladi.
Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
Hikoyalar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni tahlil qilish, ularni yechish
va xulosa chiqarish qobiliyatini rivojlantirishadi. Bu ularning mantiqiy fikrlashini
oshiradi.
Ijodiy qobiliyatni rivojlantirish
Matematik hikoyalar o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga ham
yordam beradi. O‘quvchilar hikoyalar asosida yangi masalalar yaratish, ularni yechish
va o‘z hikoyalarini tuzish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Matematik hikoyalarning boshlang‘ich sinflarda qo‘llanilishi
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinflarda quyidagi usullar bilan qo‘llaniladi:
Darslarda qo‘llanilishi
O‘qituvchilar matematik hikoyalardan darslarda foydalanishadi. Masalan, yangi
mavzuni tushuntirishda hikoyalardan misollar keltirish, o‘quvchilarni hikoya asosida
masalalar yechishga undash va ularning bilimlarini mustahkamlash.
Mustaqil o‘rganish
O‘quvchilar matematik hikoyalarni mustaqil ravishda o‘qish va ular asosida
masalalar yechish orqali bilimlarini mustahkamlashadi. Bu ularning o‘qish va
matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Didaktik o‘yinlar
8

Matematik hikoyalar didaktik o‘yinlar orqali ham qo‘llaniladi. Masalan, hikoya
qahramonlari orqali o‘quvchilarga matematik masalalar yechish vazifalari berish yoki
ularni hikoya davomini yozishga undash.
Matematik hikoyalarning o‘quvchilarga ta’siri
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga quyidagi jihatlarda ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi:
 Matematik qiziqishni oshiradi: O‘quvchilar matematikani qiziqarli va
o‘yinli fan sifatida qabul qiladilar.
 Bilimlarni mustahkamlaydi: Hikoyalar orqali o‘quvchilar matematik
tushunchalarni yaxshiroq tushunadilar va ularni mustahkamlab o‘rganadilar.
 Mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi: O‘quvchilar matematik masalalarni
tahlil qilish va ularni yechish qobiliyatiga ega bo‘ladilar.
 Ijodiy qobiliyatni oshiradi: O‘quvchilar hikoyalar asosida yangi
masalalar yaratish va ularni yechish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Matematik hikoyalarning misollari
Boshlang‘ich sinflarda qo‘llaniladigan matematik hikoyalarga quyidagilar
misol bo‘la oladi:
1. "Uch mushuk va to‘rt mushuk": Sonlarni qo‘shish va ayirish haqida
hikoya.
2. "Aylana va kvadratning do‘stligi": Geometrik shakllar haqida hikoya.
3. "Sonlar olamida sarguzasht": Sonlar va ularning xususiyatlari haqida
hikoya.
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik
qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘quvchilarni matematik
masalalar bilan qiziqtirish, ularning mantiqiy fikrlashini oshirish va bilimlarini
mustahkamlashga yordam beradi. Matematik hikoyalar orqali o‘quvchilar
matematikani qiziqarli va o‘yinli fan sifatida qabul qiladilar, bu esa ularning ta’lim
jarayonidagi muvaffaqiyatini oshiradi.
9

Boshlang‘ich ta’lim – bu bolalarning kelajakdagi ta’lim va rivojlanishiga asos
yaratadigan muhim bosqichlardan biridir. Ayniqsa, matematika fani bolalarning
mantiqiy fikrlashini rivojlantirish, tahliliy tafakkurini shakllantirish va hayotiy
muammolarni hal qilish qobiliyatlarini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu
sababli, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematika faniga bo‘lgan qiziqishini
oshirish va o‘zlashtirish jarayonini osonlashtirish uchun turli innovatsion usullar
qo‘llaniladi. Ulardan biri – matematik hikoyalar yordamida ta’lim berish usulidir.
Matematik hikoyalar tushunchasi
Matematik hikoyalar – bu bolalar uchun maxsus tayyorlangan hikoyalar bo‘lib,
ular matematik tushunchalarni real hayotiy voqealar, qiziqarli syujetlar va xarakterlar
orqali tushuntirishga yordam beradi. Ushbu hikoyalarda odatda:
 Asosiy qahramonlar (odamlar, hayvonlar yoki xayoliy personajlar)
 Vaziyat yoki muammo (masalan, qandaydir hisoblash yoki taqsimlash
zarurati)
 Matematik masala (hisoblash, taqqoslash, o‘lchash, vaqt va boshqa
tushunchalar)
 Yechim topish jarayoni (o‘quvchilarning muammoni tushunishi va hal
qilishi)
ishlab chiqilgan bo‘ladi. Bu usul matematika fanini an’anaviy quruq formulalar
va qoidalar orqali tushuntirishdan farqli ravishda, bolalar uchun qiziqarli va tushunarli
shaklda yetkazish imkonini beradi.
Masalan, "Sherzodning bog‘idagi olma daraxtlari" nomli matematik hikoyani
olaylik. Ushbu hikoyada Sherzod bog‘ida yetilgan olmalar sonini hisoblash orqali
qo‘shish yoki ayirish amallarini o‘rganadi. Shuningdek, ushbu hikoyada olma
daraxtlari orasidagi masofa yoki hosilning umumiy og‘irligini hisoblash kabi
topshiriqlar berilishi mumkin.
Matematik hikoyalarning boshlang‘ich ta’limdagi ahamiyati
10

Matematik hikoyalarning boshlang‘ich sinflardagi ta’lim jarayonida
qo‘llanilishi turli jihatlari bilan muhim sanaladi. Chunki bolalar yangi tushunchalarni
tushunish, mantiqiy fikrlash va masalalarni hal qilishda hikoyalardan samarali
foydalanishlari mumkin. Quyida ushbu hikoyalarning asosiy ahamiyatlari keltirilgan:
1. Matematik tushunchalarni real hayot bilan bog‘laydi
Matematik hikoyalar o‘quvchilarga matematikaning faqat qog‘ozda yoziladigan
qoidalar emas, balki kundalik hayotda qo‘llanadigan bilim ekanligini tushunishga
yordam beradi. Masalan, "Do‘konda xarid qilish" hikoyasi orqali bolalar sonlarni
qo‘shish va ayirishni o‘rganishi mumkin.
2. Matematika faniga qiziqishni oshiradi
Bolalar quruq misollarni bajarishga nisbatan, qiziqarli hikoyalarni tinglash yoki
o‘qishga ko‘proq moyil bo‘lishadi. Shuning uchun hikoyalarga asoslangan matematik
mashg‘ulotlar ularga fan bilan shug‘ullanishdan zavq olish imkonini beradi.
3. Matematik tafakkurni rivojlantiradi
Hikoyalardagi qahramonlarning duch keladigan muammolarini hal qilish orqali
o‘quvchilar mantiqiy fikrlash, muammoni tahlil qilish va mustaqil qaror qabul qilish
ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalan, "Toshkent safari" nomli matematik hikoyada
bolalar avtobusdagi yo‘lovchilar sonini hisoblash orqali qo‘shish va ayirish amallarini
o‘rganadilar.
4. Bolalarning og‘zaki va yozma nutqini rivojlantiradi
Matematik hikoyalarning muhokamasi va yozma topshiriqlar orqali o‘quvchilar
nafaqat matematik bilimlarini oshiradilar, balki o‘z fikrlarini aniq va to‘g‘ri ifodalash
ko‘nikmalarini ham shakllantiradilar.
5. Masalalarni ijodiy yondashuv orqali hal qilishga o‘rgatadi
O‘quvchilar matematik hikoyalarni o‘qib, ularga turli xil yechimlarni topishga harakat
qiladilar. Masalan, o‘qituvchi bolalarga hikoyaning turli xil yakunlarini yaratish yoki
o‘z matematik hikoyalarini yozish vazifasini bersa, bu ularning ijodkorligini ham
rivojlantiradi.
11

6. Maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim darajalarida oson
o‘zlashtiriladi
Yosh bolalar uchun tushunchalarni bevosita misollar yordamida o‘rganish qiyin
bo‘lishi mumkin, lekin hikoyalar orqali ta’lim berish bolalarga tabiiy muhitda
matematik tushunchalarni o‘zlashtirish imkoniyatini yaratadi.
Matematik hikoyalarning asosiy tarkibiy qismlari.
Matematik hikoyalar samarali bo‘lishi uchun ular quyidagi tarkibiy qismlarga
ega bo‘lishi lozim:
1. Qiziqarli syujet – Hikoyaning qiziqarli bo‘lishi o‘quvchilarning
e’tiborini jalb qiladi.
2. Asosiy qahramonlar – O‘quvchilar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin
bo‘lgan real yoki xayoliy qahramonlar.
3. Muammo yoki masala – Hikoya davomida hal qilinishi kerak bo‘lgan
matematik muammo bo‘lishi kerak.
4. Hikoya rivoji va yechim – Masala yechimiga olib keluvchi muhokama
va xulosa chiqarish jarayoni.
Misol uchun, "Asqar va shirinliklar" hikoyasida quyidagi tarkibiy qismlar
bo‘lishi mumkin:
 Syujet : Asqar do‘kondan shirinliklar sotib oladi.
 Masala : Asqar qancha shirinlik sotib oldi va qancha puli qoldi?
 Yechim : Qo‘shish va ayirish amallari orqali yechim topish.
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematika fanini
o‘zlashtirishda muhim o‘rin tutadi. Ushbu hikoyalar o‘quvchilarning qiziqishini
oshirib, ularni real hayotiy misollar asosida matematika tushunchalarini o‘rganishga
undaydi. Shuningdek, matematik hikoyalar bolalarning mantiqiy tafakkurini
12

rivojlantirish, ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini oshirish, nutqini boyitish va mustaqil
fikrlash qobiliyatini shakllantirishda katta ahamiyatga ega.
Shu sababli, o‘qituvchilar matematika darslarida matematik hikoyalardan
samarali foydalanishlari va dars jarayoniga ushbu usulni keng joriy etish yo‘llarini
izlashlari lozim. Matematik hikoyalar nafaqat o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
osonlashtiradi, balki ularning matematik fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va
mustahkam asos yaratadi.
Matematik hikoyalar ta’rifi, didaktik xususiyatlari va ularning afzalliklari
Matematika – bu aniq mantiq va hisob-kitoblar asosida o‘rganiladigan fan
bo‘lishiga qaramay, uni o‘rgatish jarayonida turli innovatsion metodlardan
foydalanish mumkin. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda matematik tushunchalarni
bolalarga qiziqarli va tushunarli shaklda yetkazish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu
maqsadda matematik hikoyalardan foydalanish samarali usullardan biri hisoblanadi.
Ushbu bo‘limda matematik hikoyalarning ta’rifi, ularning didaktik xususiyatlari va
o‘quv jarayonidagi afzalliklari haqida batafsil ma’lumot beriladi.
1. Matematik hikoyalar ta’rifi
Matematik hikoya – bu matematika fani bilan bog‘liq bo‘lgan tushunchalar va
masalalarni qiziqarli hikoya shaklida bayon etuvchi didaktik vositadir. Ushbu
hikoyalarda odatda qahramonlar, real yoki xayoliy voqealar, muammolar va ularning
yechimlari orqali bolalarga matematik tushunchalar tushuntiriladi.
Matematik hikoyalar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi:
 Syujet orqali bolalarni o‘ziga jalb qilishi
 Muammoli vaziyatni yuzaga keltirishi va uni hal qilish uchun matematik
fikrlashni talab etishi
 O‘quvchilarning diqqatini jalb qilib, ularning qiziqishini oshirishi
 Hayotiy misollar orqali real muammolarni hal qilishga o‘rgatishi
 Mantiqiy tafakkur va muammoni tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirishi
13

Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun sodda, tushunarli,
qiziqarli va vizual tasavvurga ega bo‘lishi lozim. Masalan, quyidagi kabi kichik
hikoyalar bolalarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishiga yordam beradi:
Misol:
"Hasan va kamalak olmalari" hikoyasida Hasan bog‘ida olma teradi va ularni
ranglariga qarab ajratadi. Hikoya davomida Hasan har bir rangdagi olmalarning sonini
hisoblaydi va ularni taqqoslaydi. Bu orqali bolalar sonlarni qo‘shish, ayirish va
taqqoslashni o‘rganadilar.
2. Matematik hikoyalarning didaktik xususiyatlari
Didaktika – bu ta’lim berish usullari va tamoyillari bilan shug‘ullanuvchi fan
bo‘lib, matematik hikoyalarning ta’lim jarayonida samaradorligini belgilovchi asosiy
jihatlarni o‘z ichiga oladi. Matematik hikoyalarning didaktik xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
O‘quvchilar uchun tushunarli va qiziqarli bo‘lishi
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalar ko‘pincha
murakkab tuyuladi. Matematik hikoyalar esa bu tushunchalarni sodda, tushunarli va
qiziqarli shaklda yetkazishga yordam beradi. Bolalar hikoya qahramonlariga
hamdardlik bildiradi va ularning duch kelgan muammolarini hal qilishga harakat
qiladi.
Muammoli ta’lim usulidan foydalanish
Hikoyalarda qahramonlar qandaydir qiyinchilikka duch keladi va bu
muammoni hal qilish uchun matematik bilimlardan foydalanishi kerak bo‘ladi. Bu
bolalarning tahlil qilish va mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Ilmiy va amaliy bog‘liqlikni ta’minlashi
Matematik hikoyalarda real hayotiy vaziyatlardan foydalanish o‘quvchilarga
matematika fanining hayotdagi o‘rnini tushunishga yordam beradi. Masalan, bozorda
xarid qilish, yo‘nalish bo‘yicha yo‘l topish yoki vaqtni to‘g‘ri taqsimlash kabi
mavzularga asoslangan hikoyalar o‘quvchilar uchun foydalidir.
14

Tasavvur va ijodiy fikrlashni rivojlantirishi
Bolalar hikoyalar orqali nafaqat mavjud masalalarni yechishadi, balki o‘z
matematik hikoyalarini ham yaratish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu esa ularning
ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Matematika va boshqa fanlar integratsiyasi
Matematik hikoyalar orqali matematika boshqa fanlar bilan bog‘lanadi.
Masalan, tarixiy voqealar asosida matematik hikoyalar yozish orqali tarix faniga
bog‘liq bilimlarni ham mustahkamlash mumkin.
3. Matematik hikoyalardan foydalanishning afzalliklari
Matematik hikoyalardan foydalanish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bir
qator afzalliklarga ega. Quyida ularning eng asosiylarini keltirib o‘tamiz.
Matematikaga qiziqishni oshiradi
Quruq raqamlar va formulalarga qaraganda, hikoya shaklida berilgan
matematik masalalar bolalarning ko‘proq qiziqishiga sabab bo‘ladi. Chunki
hikoyalarda syujet va qahramonlar mavjud bo‘lib, bu bolalar uchun ma’lumotni
yanada esda qolarli qiladi.
Bolalarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatadi
Matematik hikoyalar orqali bolalar turli muammolarni mustaqil hal qilishga
harakat qilishadi. Bu esa ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi va
masalalarni yechishdagi strategik yondashuvni shakllantiradi.
O‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi
Oddiy misol va masalalarga qaraganda, hikoyalar asosida tashkil etilgan
mashg‘ulotlar bolalarni faol fikrlashga va o‘z javoblarini mantiqiy izohlashga majbur
qiladi.
Yangi tushunchalarni tez va samarali o‘zlashtirishga yordam beradi
15

Hikoyalardagi real hayotiy misollar orqali matematik tushunchalar esda qolarli
bo‘lib, ularni o‘zlashtirish jarayoni tezlashadi. Masalan, vaqt, hajm, masofa kabi
tushunchalar hikoyalar orqali tushuntirilsa, bolalar ularni osongina o‘zlashtiradilar.
O‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi
Matematik hikoyalarda bolalar o‘zlari mustaqil yechim topganlarida, ularning
o‘zlariga bo‘lgan ishonchi ortadi. Ular matematikaga qiziqish bilan yondashadi va uni
kundalik hayotda qo‘llashga intiladi.
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematik
tushunchalarni o‘zlashtirishda katta yordam beradi. Ular o‘quvchilarning diqqatini
jalb qilib, qiziqishlarini oshiradi va matematik tafakkurlarini rivojlantiradi. Matematik
hikoyalarning didaktik xususiyatlari o‘quv jarayonini samarali tashkil etishga yordam
beradi. Bu uslub nafaqat bolalarning hisob-kitob qilish qobiliyatini oshiradi, balki
ularning mustaqil va ijodiy fikrlashini ham rivojlantiradi. Shu sababli, boshlang‘ich
sinf matematika darslarida matematik hikoyalardan foydalanish tavsiya etiladi.
1.2 Matematik hikoyalarning boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’siri
Matematika fanini boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga tushunarli va qiziqarli qilib
yetkazish muhim pedagogik vazifalardan biri hisoblanadi. Buning uchun turli
innovatsion usullar qo‘llaniladi, ulardan biri – matematik hikoyalar . Matematik
hikoyalar bolalar uchun nafaqat ma’lumot manbai, balki ularning mantiqiy tafakkurini
rivojlantirish, mustaqil fikrlashni shakllantirish va darslarni yanada qiziqarli
qilishning samarali vositasidir. Ushbu bo‘limda matematik hikoyalarning
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’siri keng yoritiladi.
1. O‘quvchilarning matematik tafakkurini rivojlantirish
Matematik tafakkur – bu bolalarning matematik muammolarni tahlil qilish, ular
o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunish va o‘z bilimlarini amalda qo‘llash qobiliyatidir.
Matematik hikoyalar orqali bu qobiliyatni rivojlantirish mumkin.
Matematik hikoyalar:
16

 Abstrakt tushunchalarni konkretlashtiradi – Matematik tushunchalar
hikoya shaklida berilganda, bolalar ularni tasavvur qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Masalan, "Uchta do‘st bog‘dan olmalar terdi" kabi hikoyalarda qo‘shish va ayirish
amallari tushunarli shaklda beriladi.
 Mantiqiy bog‘liqlikni shakllantiradi – Hikoyalardagi qahramonlar
harakatlari sabab va natija o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunishga yordam beradi.
Masalan, "Agar qahramon yana 3 ta olma oladigan bo‘lsa, jami nechta olma bo‘ladi?"
kabi savollar orqali mantiqiy fikrlash rivojlanadi.
 Matematik mulohaza yuritishni rivojlantiradi – Bolalar hikoyadagi
muammoni yechish uchun berilgan ma’lumotlarni o‘rganadi, ularni o‘zaro
taqqoslaydi va natijaga erishadi.
 Analitik tafakkurni shakllantiradi – Matematik hikoyalar orqali
o‘quvchilar berilgan masalani tahlil qilish, ma’lumotlarni ajratib olish va natijani
oldindan taxmin qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Misol:
"Botir va olma daraxti" hikoyasida Botir bog‘da 5 ta olma teradi, do‘stiga 2 tasini
beradi. Hikoya davomida bolalar qoldiqni hisoblashadi va natijani o‘zlari aniqlashga
harakat qiladilar. Bu ularning matematik tafakkurini rivojlantiradi.
2. Mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish
Matematik hikoyalar bolalarni mustaqil fikrlashga o‘rgatadi. Mustaqil fikrlash
– bu bolaning ma’lum bir vaziyatda o‘z bilim va tajribalaridan foydalangan holda
qaror qabul qilishi va muammoni hal qilish yo‘llarini izlashidir.
Matematik hikoyalarning bu boradagi ta’siri quyidagi jihatlarda namoyon
bo‘ladi:
 Muammoni tushunish va tahlil qilish – Hikoyalardagi qahramonlar
muammoga duch keladi va bolalar ushbu muammoni hal qilish yo‘llarini topishga
harakat qilishadi.
17

 Ijodiy yondashuv – Hikoyalar bolalarning turli muammolarni yechishda
yangi va kreativ usullarni qo‘llashga undaydi.
 Tanqidiy fikrlashni shakllantiradi – Hikoyalardagi savollar orqali
bolalar o‘z fikrlarini asoslashga, xatolarni aniqlashga va ularni to‘g‘rilashga
o‘rganadilar.
 O‘z yechimlarini tekshirish – Matematik hikoyalarda bolalar o‘z
natijalarini hikoya kontekstida tekshirib ko‘rishlari mumkin. Masalan, "Agar
qahramon 2 ta olmani yo‘qotib qo‘ysa, yana qancha olmasi qoladi?" kabi savollar
orqali bolalar natijalarni tekshirib ko‘rishadi.
Misol:
"Mehribon bo‘lish" hikoyasida bir bola do‘stlari bilan shirinliklarni taqsimlashni
xohlaydi. U har biriga teng bo‘lishi uchun qanday taqsimlashi kerak? Bu hikoya
bolalarning taqsimlash va bo‘lish amallarini tushunishiga yordam beradi.
3. Matematik hikoyalarning psixologik ta’siri
Matematik hikoyalarning o‘quvchilarga psixologik ta’siri juda muhimdir.
Chunki har qanday o‘quv jarayoni bolalarning hissiy holatiga va motivatsiyasiga
bog‘liq bo‘ladi.
Matematik hikoyalarning psixologik ta’siri quyidagilardan iborat:
 Qiziqish va motivatsiyani oshiradi – Oddiy matematik misollar bolalar
uchun zerikarli bo‘lishi mumkin. Lekin hikoya shaklida bayon qilingan misollar
ularning qiziqishini oshirib, darsga bo‘lgan ishtiyoqini kuchaytiradi.
 Qo‘rquv va stressni kamaytiradi – Ba’zi bolalar matematikaga qiyin
fan sifatida qaraydi va undan qo‘rqishadi. Matematik hikoyalar esa o‘quvchilarga
matematikani o‘yin shaklida o‘rganish imkoniyatini beradi, bu esa qo‘rquvni
kamaytiradi.
 O‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi – Hikoyalardagi muammolarni
o‘zlari yechgan bolalar o‘z bilimlariga ishonch hosil qilishadi va bu ularga
kelajakdagi murakkab masalalarni yechishda ham yordam beradi.
18

 Ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi – Ko‘p hikoyalarda qahramonlar
o‘zaro yordam beradi, do‘stlik va hamkorlik muhimligi tushuntiriladi. Bu bolalarning
ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
 Emotsional rivojlanishga yordam beradi – Hikoyalardagi qahramonlar
bilan bog‘liq his-tuyg‘ular bolalarning empatiya va tushunish qobiliyatini oshiradi.
Misol:
"Qaldirg‘och va donlar" hikoyasida qaldirg‘och 10 dona donni do‘stlariga
taqsimlaydi. Bolalar ushbu masalani hal qilish orqali matematika fanidan tashqari
mehribonlik va yordam kabi ijtimoiy qoidalarga ham o‘rganishadi.
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun ta’lim jarayonida
juda katta ahamiyatga ega. Ular nafaqat bolalarning matematik tafakkurini
rivojlantiradi, balki ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatadi va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu bilan birga, matematik hikoyalar bolalarning
psixologik rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning darslarga bo‘lgan ishtiyoqini
oshiradi. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinf matematika darslarida ushbu uslubdan
keng foydalanish tavsiya etiladi.
1.3 Matematik hikoyalardan foydalanishning pedagogik asoslari.
Matematik hikoyalarning dars jarayoniga tatbiq etilishi
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf darslarida quyidagi usullar bilan
qo‘llaniladi:
Yangi mavzuni tushuntirishda
Matematik hikoyalar yangi mavzuni tushuntirishda qo‘llaniladi. O‘qituvchi
hikoya orqali o‘quvchilarga yangi tushunchalarni tushunarli va qiziqarli tarzda
tushuntirishi mumkin. Masalan, sonlarni qo‘shish va ayirish mavzusini tushuntirishda
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasidan foydalanish mumkin. Bu hikoyada
o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirishni o‘rganishadi, shu bilan birga hikoyaning
qiziqarli syujeti ularning diqqatini jamlaydi.
19

Bilimlarni mustahkamlashda
Matematik hikoyalar o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashda ham
qo‘llaniladi. O‘qituvchi hikoya asosida o‘quvchilarga masalalar yechish vazifalari
berishi mumkin. Bu orqali o‘quvchilar yangi o‘rganilgan tushunchalarni
mustahkamlab o‘rganadilar. Masalan, "Aylana va kvadratning do‘stligi" hikoyasida
geometrik shakllar haqida ma’lumot berilganidan so‘ng, o‘quvchilarga turli geometrik
shakllarni chizish va ularning xususiyatlarini tahlil qilish vazifalari berilishi mumkin.
Darsni qiziqarli qilishda
Matematik hikoyalar darsni qiziqarli va o‘yinli qilishga yordam beradi.
O‘quvchilar hikoyalar orqali matematikani qiyin va zerikarli fan emas, balki qiziqarli
va o‘yinli jarayon sifatida qabul qiladilar. Bu ularning darsga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va ularni faol qiladi.
O‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishda
Matematik hikoyalar o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga
yordam beradi. Hikoyalar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni tahlil qilish,
ularni yechish va xulosa chiqarish qobiliyatini rivojlantirishadi. Masalan, "Sonlar
olamida sarguzasht" hikoyasida o‘quvchilar sonlar va ularning xususiyatlarini
o‘rganishadi, bu esa ularning mantiqiy fikrlashini oshiradi.
2. Interfaol usullarda matematik hikoyalardan foydalanish
Interfaol usullar – bu o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi usullardir.
Matematik hikoyalar interfaol usullar orqali quyidagi tarzda qo‘llaniladi:
Savol-javob usuli
O‘qituvchi hikoya davomida o‘quvchilarga savollar beradi va ularning
javoblarini tinglaydi. Bu orqali o‘quvchilarning diqqati jamlanadi va ular hikoya
mazmunini yaxshiroq tushunadilar. Masalan, "Bu hikoyada qanday matematik
tushunchalar mavjud?" yoki "Hikoya qahramonlari qanday masalalarni yechdilar?"
kabi savollar berish mumkin.
Guruhli ish
20

O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, hikoya asosida masalalar yechishadi yoki
hikoya davomini yozishadi. Bu orqali o‘quvchilarning hamkorlik qobiliyati
rivojlanadi va ular bir-birlaridan yangi bilimlar o‘rganadilar. Masalan, "Uch mushuk
va to‘rt mushuk" hikoyasini o‘qib, guruhlar o‘zlarining matematik masalalarini
yaratishlari mumkin.
Ijodiy vazifalar
O‘quvchilarga hikoya asosida ijodiy vazifalar berish mumkin. Masalan, hikoya
davomini yozish, yangi qahramonlar qo‘shish yoki hikoyani yangicha yakunlash. Bu
orqali o‘quvchilarning ijodiy qobiliyati rivojlanadi. Masalan, "Aylana va kvadratning
do‘stligi" hikoyasini o‘qib, o‘quvchilar yangi geometrik shakllar haqida hikoya
yozishlari mumkin.
Didaktik o‘yinlar
Matematik hikoyalar didaktik o‘yinlar orqali ham qo‘llaniladi. Masalan, hikoya
qahramonlari orqali o‘quvchilarga matematik masalalar yechish vazifalari berish yoki
ularni hikoya davomini yozishga undash. Bu orqali o‘quvchilar o‘yin orqali bilim
olishadi va ularning qiziqishi oshadi.
3. O‘qituvchilar uchun samarali metodik tavsiyalar
Matematik hikoyalardan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilar quyidagi
metodik tavsiyalarga amal qilishlari kerak:
Hikoyalarni tanlashda e’tiborli bo‘lish
O‘qituvchi hikoyalarni tanlashda ularning o‘quvchilar yoshiga mosligiga,
mavzuga mosligiga va didaktik maqsadga mosligiga e’tibor berishi kerak. Masalan,
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun sodda va qiziqarli hikoyalar tanlash kerak.
Hikoyalarni to‘g‘ri tashkil etish
O‘qituvchi hikoyalarni darsda to‘g‘ri tashkil etishi kerak. Bu hikoyani o‘qish,
uning mazmunini tushuntirish va o‘quvchilarga masalalar yechish vazifalari berishni
o‘z ichiga oladi.
O‘quvchilarning faolligini ta’minlash
21

O‘qituvchi hikoyalar orqali o‘quvchilarning faolligini ta’minlashi kerak. Bu
savol-javob usuli, guruhli ish va ijodiy vazifalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Hikoyalarni qo‘shimcha materiallar bilan boyitish
O‘qituvchi hikoyalarni qo‘shimcha materiallar (rasmlar, diagrammalar,
videolar) bilan boyitishi kerak. Bu orqali o‘quvchilar hikoya mazmunini yaxshiroq
tushunadilar.
Hikoyalarni baholash
O‘qituvchi hikoyalar asosida o‘quvchilarning bilimlarini baholashi kerak. Bu
orqali o‘quvchilarning bilimlari mustahkamlanadi va ularning kamchiliklari
aniqlanadi.
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf darslarida muhim pedagogik vosita
hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning matematik qiziqishini oshiradi, bilimlarini
mustahkamlaydi va ularning mantiqiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradi. O‘qituvchilar matematik hikoyalardan samarali foydalanish orqali darslarni
qiziqarli va samarali qilishlari mumkin.
Matematik hikoyalarning dars jarayoniga tatbiq etilishi
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf darslarida quyidagi usullar bilan
qo‘llaniladi:
Yangi mavzuni tushuntirishda
Matematik hikoyalar yangi mavzuni tushuntirishda qo‘llaniladi. O‘qituvchi
hikoya orqali o‘quvchilarga yangi tushunchalarni tushunarli va qiziqarli tarzda
tushuntirishi mumkin. Masalan, sonlarni qo‘shish va ayirish mavzusini tushuntirishda
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasidan foydalanish mumkin. Bu hikoyada
o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirishni o‘rganishadi, shu bilan birga hikoyaning
qiziqarli syujeti ularning diqqatini jamlaydi.
Misol:
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasida o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirishni
o‘rganishadi. Hikoya davomida o‘qituvchi o‘quvchilarga savollar beradi: "Hikoyada
22

nechta mushuk bor edi?", "Ularning nechtasi ketdi?", "Qancha mushuk qoldi?" Bu
savollar orqali o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirishni amaliyotda qo‘llashni
o‘rganadilar.
Bilimlarni mustahkamlashda
Matematik hikoyalar o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashda ham
qo‘llaniladi. O‘qituvchi hikoya asosida o‘quvchilarga masalalar yechish vazifalari
berishi mumkin. Bu orqali o‘quvchilar yangi o‘rganilgan tushunchalarni
mustahkamlab o‘rganadilar.
Misol:
"Aylana va kvadratning do‘stligi" hikoyasida geometrik shakllar haqida ma’lumot
berilganidan so‘ng, o‘quvchilarga turli geometrik shakllarni chizish va ularning
xususiyatlarini tahlil qilish vazifalari berilishi mumkin. Masalan, "Aylana va
kvadratning qanday xususiyatlari bor?", "Ularning qanday farqlari bor?" kabi savollar
orqali o‘quvchilarning bilimlari mustahkamlanadi.
Darsni qiziqarli qilishda
Matematik hikoyalar darsni qiziqarli va o‘yinli qilishga yordam beradi.
O‘quvchilar hikoyalar orqali matematikani qiyin va zerikarli fan emas, balki qiziqarli
va o‘yinli jarayon sifatida qabul qiladilar. Bu ularning darsga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va ularni faol qiladi.
Misol:
"Sonlar olamida sarguzasht" hikoyasida o‘quvchilar sonlar va ularning xususiyatlarini
o‘rganishadi. Hikoyaning qiziqarli syujeti o‘quvchilarning diqqatini jamlaydi va
ularni matematikaga qiziqtiradi.
2. Interfaol usullarda matematik hikoyalardan foydalanish
Interfaol usullar – bu o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi usullardir.
Matematik hikoyalar interfaol usullar orqali quyidagi tarzda qo‘llaniladi:
Savol-javob usuli
23

O‘qituvchi hikoya davomida o‘quvchilarga savollar beradi va ularning
javoblarini tinglaydi. Bu orqali o‘quvchilarning diqqati jamlanadi va ular hikoya
mazmunini yaxshiroq tushunadilar.
Misol:
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasida o‘qituvchi o‘quvchilarga savollar beradi:
"Hikoyada nechta mushuk bor edi?", "Ularning nechtasi ketdi?", "Qancha mushuk
qoldi?" Bu savollar orqali o‘quvchilar sonlarni qo‘shish va ayirishni amaliyotda
qo‘llashni o‘rganadilar.
Guruhli ish
O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, hikoya asosida masalalar yechishadi yoki
hikoya davomini yozishadi. Bu orqali o‘quvchilarning hamkorlik qobiliyati
rivojlanadi va ular bir-birlaridan yangi bilimlar o‘rganadilar.
Misol:
"Sonlar olamida sarguzasht" hikoyasini o‘qib, guruhlar o‘zlarining matematik
masalalarini yaratishlari mumkin. Masalan, bir guruh sonlarni qo‘shish haqida masala
yaratadi, ikkinchi guruh esa sonlarni ayirish haqida masala yaratadi.
Ijodiy vazifalar
O‘quvchilarga hikoya asosida ijodiy vazifalar berish mumkin. Masalan, hikoya
davomini yozish, yangi qahramonlar qo‘shish yoki hikoyani yangicha yakunlash. Bu
orqali o‘quvchilarning ijodiy qobiliyati rivojlanadi.
Misol:
"Aylana va kvadratning do‘stligi" hikoyasini o‘qib, o‘quvchilar yangi geometrik
shakllar haqida hikoya yozishlari mumkin. Masalan, "Uchburchak va
to‘rtburchakning do‘stligi" kabi yangi hikoya yaratishlari mumkin.
Didaktik o‘yinlar
Matematik hikoyalar didaktik o‘yinlar orqali ham qo‘llaniladi. Masalan, hikoya
qahramonlari orqali o‘quvchilarga matematik masalalar yechish vazifalari berish yoki
24

ularni hikoya davomini yozishga undash. Bu orqali o‘quvchilar o‘yin orqali bilim
olishadi va ularning qiziqishi oshadi.
Misol:
"Uch mushuk va to‘rt mushuk" hikoyasida o‘quvchilar mushuklar sonini hisoblash
orqali matematik masalalar yechishlari mumkin. Bu orqali ular o‘yin orqali bilim
olishadi.
3. O‘qituvchilar uchun samarali metodik tavsiyalar
Matematik hikoyalardan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilar quyidagi
metodik tavsiyalarga amal qilishlari kerak:
Hikoyalarni tanlashda e’tiborli bo‘lish
O‘qituvchi hikoyalarni tanlashda ularning o‘quvchilar yoshiga mosligiga,
mavzuga mosligiga va didaktik maqsadga mosligiga e’tibor berishi kerak. Masalan,
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun sodda va qiziqarli hikoyalar tanlash kerak.
Hikoyalarni to‘g‘ri tashkil etish
O‘qituvchi hikoyalarni darsda to‘g‘ri tashkil etishi kerak. Bu hikoyani o‘qish,
uning mazmunini tushuntirish va o‘quvchilarga masalalar yechish vazifalari berishni
o‘z ichiga oladi.
O‘quvchilarning faolligini ta’minlash
O‘qituvchi hikoyalar orqali o‘quvchilarning faolligini ta’minlashi kerak. Bu
savol-javob usuli, guruhli ish va ijodiy vazifalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Hikoyalarni qo‘shimcha materiallar bilan boyitish
O‘qituvchi hikoyalarni qo‘shimcha materiallar (rasmlar, diagrammalar,
videolar) bilan boyitishi kerak. Bu orqali o‘quvchilar hikoya mazmunini yaxshiroq
tushunadilar.
Hikoyalarni baholash
O‘qituvchi hikoyalar asosida o‘quvchilarning bilimlarini baholashi kerak. Bu
orqali o‘quvchilarning bilimlari mustahkamlanadi va ularning kamchiliklari
aniqlanadi.
25

Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf darslarida muhim pedagogik vosita
hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning matematik qiziqishini oshiradi, bilimlarini
mustahkamlaydi va ularning mantiqiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradi. O‘qituvchilar matematik hikoyalardan samarali foydalanish orqali darslarni
qiziqarli va samarali qilishlari mumkin.
II-BOB: MATEMATIK HIKOYALAR ASOSIDA O‘QUVCHILARNI
O‘QITISHNING METODIKASI.
2.1 Matematik hikoyalarning o‘quv jarayonida qo‘llash usullari.
Matematika fani o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga, ularni
aniq fikrlash va muammolarni hal qilishga o‘rgatishga xizmat qiladi. Biroq,
ko‘pchilik o‘quvchilar matematikani quruq formulalar va murakkab hisob-kitoblar
majmui deb qabul qiladi. Bu esa ularning fanga bo‘lgan qiziqishini pasaytirishi
mumkin. Shu sababli boshlang‘ich sinflarda matematik ta’lim samaradorligini
oshirish uchun matematik hikoyalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Matematik hikoyalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni aniq, qiziqarli va
hayotiy misollar asosida tushuntirish imkonini beradi. Bu bo‘limda matematik
hikoyalarni o‘quv jarayoniga integratsiya qilishning samarali usullari, ularning
o‘quvchilarga ta’siri va dars jarayonida qo‘llaniladigan metodikalar batafsil yoritib
beriladi.
Matematik hikoyalardan foydalanishning asosiy maqsadi — o‘quvchilarning
mavzu bo‘yicha bilimlarini mustahkamlash, ularga qiziqarli va ta’sirchan o‘rganish
26

muhitini yaratishdir. Matematik hikoyalarning samaradorligini oshirish uchun
quyidagi metodlardan foydalanish mumkin:
1. Hikoyalar yordamida tushuntirish
2. Rolli o‘yinlar orqali anglash
3. Grafik va vizual tasvirlardan foydalanish
4. Hikoya asosida masalalar yechish
5. Hikoyalarni mustaqil yozish va ijodiy yondashuv
6. Guruhiy ishlash va interaktiv mashg‘ulotlar
Har bir metod haqida batafsil to‘xtalib o‘tamiz.
1. Hikoyalar yordamida tushuntirish
Matematik mavzularni tushuntirishda hikoyalardan foydalanish orqali mavzular
o‘quvchilar uchun sodda va qiziqarli bo‘ladi. O‘qituvchi yangi mavzuni hikoya
shaklida taqdim etishi va o‘quvchilarni fikrlashga undashi mumkin.
Misol:
Mavzu: Qo‘shish va ayirish
Hikoya: "Sehrli bog‘"
Bir kuni Anvar va Madina sehrli bog‘ga kirdilar. Bu bog‘da ajoyib mevalar
o‘sardi: agar sen olmani yeb qo‘ysang, o‘rniga yana ikkita hosil bo‘lardi. Anvar
daraxtdan 3 ta olma oldi va bittasini yedi. Qolgan olmalar sonini topish uchun qanday
amaldan foydalanish kerak?
Bu kabi hikoyalar bolalar uchun matematik amallarni hayotiy voqealar orqali
tushunishga yordam beradi.
2. Rolli o‘yinlar orqali anglash
Matematik hikoyalarning samaradorligini oshirish uchun o‘quvchilarning faol
ishtirokini ta’minlash muhimdir. Rolli o‘yinlar ularga hikoyalar ichiga kirib borish,
masalalarni jonlantirish va matematik muammolarni hal qilishga yordam beradi.
Qanday amalga oshiriladi?
 O‘quvchilar hikoya qahramonlariga ajratiladi.
27

 O‘qituvchi hikoyani o‘qiydi va har bir qahramon o‘z rolini ijro etadi.
 Rolli o‘yin davomida o‘quvchilar hikoya ichidagi matematik
muammolarni hal qilishadi.
Sehrli shahar"
Sehrli shaharda turli shakldagi uylar bor edi: kvadrat, doira, uchburchak va
to‘rtburchak. O‘quvchilarga ushbu shakllarning o‘rinlari beriladi va ular shaharni
tiklashga yordam berishlari kerak. Ushbu faoliyat orqali o‘quvchilar shakllarni
aniqlash, farqlarini tushunish va amaliy bilimlarini mustahkamlash imkoniga ega
bo‘ladilar.
3. Grafik va vizual tasvirlardan foydalanish
Matematik hikoyalarni vizual materiallar bilan boyitish o‘quvchilar uchun
mavzularni yanada tushunarli va qiziqarli qiladi. Hikoya davomida rasmlar,
diagrammalar va boshqa ko‘rgazmali qurollar qo‘llanilishi kerak.
Misol:
Mavzu: Bo‘lish va ko‘paytirish
Hikoya: "Sherzod va shirinliklar"
Sherzod 12 ta konfet sotib oldi. U bu konfetlarni 4 ta do‘stiga teng
taqsimlamoqchi. Do‘stlar har biri nechta konfet oladi?
Bu hikoyani tushuntirish uchun vizual tarzda:
?????????????????? ?????????????????? ?????????????????? ??????????????????
shaklida tasvirlash mumkin. Bu usul bolalar uchun matematik tushunchalarni
ko‘z bilan idrok qilishga yordam beradi.
4. Hikoya asosida masalalar yechish
Matematik hikoyalar orqali o‘quvchilarni masalalar yechishga o‘rgatish
mumkin. Hikoya ichidagi muammolarni hal qilish orqali o‘quvchilar aniq amallarni
bajarishni o‘rganadilar.
Misol:
28

Mavzu: Sonlarni taqqoslash
Hikoya: "O‘rmonda sonlar urushi"
O‘rmonda ikkita quyon yashardi. Ulardan biri 8 ta sabzi to‘plagan, ikkinchisi
esa 5 ta. Qaysi quyonning sabzisi ko‘p va farq qancha?
Bolalar ushbu hikoyani muhokama qilib, 8 > 5 ekanligini tushunib yetishadi va
farqni hisoblashadi.
5. Hikoyalarni mustaqil yozish va ijodiy yondashuv
Matematik hikoyalardan faqat o‘qituvchi foydalanib qolmasdan,
o‘quvchilarning o‘zlari ham hikoya tuzishlari muhimdir.
Topshiriq:
"Siz sehrli matematika mamlakatiga tashrif buyurdingiz. U yerdagi
qahramonlar faqat matematik amallar orqali muammolarni hal qilishadi. Ushbu
mamlakat haqida hikoya yozing va ichiga kamida 3 ta masala qo‘shing."
Bunday ijodiy topshiriqlar bolalarning mustaqil fikrlashiga va matematika bilan
ijodkorlikni uyg‘unlashtirishga yordam beradi.
Matematik hikoyalardan foydalanish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda
muhim. Ular o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish , o‘rganilgan
bilimlarni amalda qo‘llash , ijodiy yondashuvni shakllantirish va mustaqil
fikrlashni oshirish imkonini beradi.
Shuning uchun boshlang‘ich sinflarda matematik hikoyalardan foydalanish
o‘quv jarayonini yanada samarali, qiziqarli va tushunarli qilishga yordam beradi.
Matematika ta’lim jarayonida samaradorlikni oshirish va o‘quvchilarning fan
bo‘yicha qiziqishini kuchaytirish uchun turli metodik yondashuvlardan foydalaniladi.
Shunday yondashuvlardan biri — matematik hikoyalarni o‘quv jarayoniga
integratsiya qilish . Matematik hikoyalar orqali o‘quvchilar uchun abstrakt
tushunchalar aniq, tushunarli va qiziqarli shaklga keladi.
29

Ushbu bo‘limda matematik hikoyalarning ta’lim jarayonida qo‘llash usullari,
ularning samaradorligi va turli yoshdagi bolalar uchun qanday moslashtirish
mumkinligi batafsil ko‘rib chiqiladi.
1. Matematik hikoyalardan foydalanishning asosiy usullari
Matematik hikoyalarni o‘quv jarayonida qo‘llash uchun quyidagi usullardan
foydalanish mumkin:
1. Kiruvchi metod (Motivatsiya bosqichida qo‘llash)
2. Amaliy topshiriqlar asosida ishlash
3. Rolli o‘yinlar va dramatizatsiya
4. Interaktiv muhokamalar va savol-javoblar
5. Hikoyalardan kelib chiqib mustaqil topshiriqlar ishlab chiqish
Har bir usul alohida ko‘rib chiqiladi.
1. Kiruvchi metod (Motivatsiya bosqichida qo‘llash)
Matematik hikoyalardan foydalanishning eng samarali yo‘llaridan biri – ularni
darsning kirish qismida ishlatishdir. Bu usul bolalarni darsga tayyorlash, ularni
qiziqtirish va yangi mavzuni tushunishga tayyorlashga yordam beradi.
Qanday qo‘llanadi?
 O‘qituvchi yangi mavzuga bog‘liq bo‘lgan qiziqarli hikoya aytib beradi.
 O‘quvchilar hikoya asosida yangi bilimlarni anglay boshlaydi.
 Hikoya ichida berilgan masalalar orqali darsning asosiy maqsadi
tushuntiriladi.
Misol:
Mavzu: Qo‘shish va ayirish
Hikoya: “Sherzod va sehrli qalam”
Sherzodning sehrli qalami bor edi. U bilan chizgan har bir shakl jonlanar edi. Bir kuni
u 3 ta olma chizdi, keyin yana 2 ta qo‘shdi. Hozir Sherzodning nechta olmasi bor?
Bolalar ushbu hikoya orqali oddiy qo‘shish amallarini tushunishadi. Hikoya
ularga matematik amallarni real hayot bilan bog‘lash imkonini beradi.
30

2. Amaliy topshiriqlar asosida ishlash
Matematik hikoyalar shunchaki tinglanadigan material emas. Ularni dars
jarayonida amaliy topshiriqlar orqali yanada samarali qilish mumkin.
Qanday qo‘llanadi?
 Hikoya asosida misollar ishlab chiqiladi.
 O‘quvchilar hikoyadagi masalalarni yechishadi.
 Natija umumiy muhokama qilinadi.
Misol:
Mavzu: Bo‘lish va ko‘paytirish
Hikoya: "Bobur va non bo‘laklari"
Bobur 12 bo‘lak non sotib oldi. U nonlarni 4 ta do‘stiga teng taqsimlamoqchi. Har bir
do‘stiga nechta bo‘lak non to‘g‘ri keladi?
Bolalar ushbu hikoya orqali bo‘lish amallarini tushunishadi va real hayotdagi
muammolarni matematik amallar orqali hal qilishni o‘rganishadi.
3. Rolli o‘yinlar va dramatizatsiya
Matematik hikoyalarning samaradorligini oshirishning eng yaxshi usullaridan
biri – rolli o‘yinlar va dramatizatsiyadir. O‘quvchilar hikoya qahramonlari rolini
bajarib, matematik jarayonlarni yanada yaxshi tushunishadi.
Qanday qo‘llanadi?
 O‘quvchilarga hikoya syujeti tushuntiriladi.
 Har bir o‘quvchiga qahramon roli taqsimlanadi.
 Ular qahramonlar sifatida masalalarni hal qilishadi va voqealarni
jonlantirishadi.
Misol:
Mavzu: Geometrik shakllar
Hikoya: "Sehrli shahar"
Sehrli shaharda turli shakllardagi uylar bor edi. Kvadrat uylarning burchaklari to‘g‘ri,
doira uylar esa yumaloq edi. Bir kuni uchburchak shaklidagi uy qurmoqchi bo‘lishdi,
31

lekin uning burchaklari nechta bo‘lishini bilishmadi. Bolalar ushbu hikoyani
jonlantirib, uchburchakning 3 burchakdan iborat ekanligini amaliy tajriba orqali
anglashlari mumkin.
4. Interaktiv muhokamalar va savol-javoblar
Matematik hikoyalar o‘quvchilar bilan faol muloqot qilish va ularning mustaqil
fikrlashini rivojlantirish uchun juda mos keladi.
Qanday qo‘llanadi?
 O‘qituvchi hikoyani o‘qib beradi yoki hikoya ekranga chiqariladi.
 O‘quvchilar hikoya asosida o‘z fikrlarini bildiradilar.
 Muammoni yechishning turli usullari muhokama qilinadi.
Misol:
Mavzu: O‘nlik va birliklar
Hikoya: "Zumrad va qizil olmalar"
Zumrad do‘kondan 24 ta olma sotib oldi, lekin ularni o‘nlik va birliklarga ajratishni
bilmasdi. Bolalar ushbu hikoyani muhokama qilib, 24 sonini qanday o‘nlik va
birliklarga ajratish mumkinligini tushuntiradilar.
5. Hikoyalardan kelib chiqib mustaqil topshiriqlar ishlab chiqish
O‘quvchilarning ijodiy tafakkurini rivojlantirish uchun matematik hikoyalar
asosida mustaqil topshiriqlar tuzish ham juda samarali hisoblanadi.
Qanday qo‘llanadi?
 O‘quvchilarga hikoya syujeti beriladi.
 Ular hikoyadan kelib chiqib yangi masalalar tuzadilar.
 Ularning o‘z masalalarini bir-biriga yechib ko‘rsatishlari tavsiya etiladi.
Misol:
Mavzu: Deyarli har qanday matematik mavzu
Topshiriq:
"O‘zingiz matematik hikoya yozing va uning ichida kamida 3 ta matematik masala
kiritib, sinfdoshlaringizga bering."
32

Bu usul o‘quvchilarni matematik tafakkurini chuqurlashtirishga, mustaqil
fikrlashga va ijodiy yondashishga o‘rgatadi.
Matematik hikoyalardan foydalanish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda
foydalidir. Ular matematika darslarini qiziqarli, tushunarli va samarali qilishga
yordam beradi. Matematik hikoyalardan foydalanishning turli metodlari mavjud
bo‘lib, ular o‘quvchilarning yoshi, bilim darajasi va dars mavzusiga qarab tanlanadi.
Ushbu metodlar matematik bilimlarni yanada mustahkamlashga, mustaqil fikrlashni
rivojlantirishga va o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirishga xizmat
qiladi.
Shuning uchun boshlang‘ich sinf darslarida matematik hikoyalardan
foydalangan holda o‘quv jarayonini samarali tashkil etish tavsiya etiladi.
2.2 Matematik hikoyalar yordamida qiziqarli darslarni tashkil etish.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda darslarni iloji boricha qiziqarli,
interaktiv va tushunarli qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Matematik hikoyalar bu
borada eng samarali usullardan biri bo‘lib, ular yordamida o‘quvchilarning
matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshirish, mantiqiy tafakkurini rivojlantirish va
mavzularni oson o‘zlashtirishiga erishish mumkin.
Ushbu bo‘limda matematik hikoyalardan foydalangan holda qiziqarli darslarni
tashkil etish usullari, o‘quvchilarni rag‘batlantirish yo‘llari hamda real misollar
keltiriladi.
Matematik hikoyalar orqali qiziqarli topshiriqlar yaratish
Matematik hikoyalardan foydalanish orqali o‘quvchilarning ishtirokini
kuchaytirish va ularni faol o‘rganishga undash mumkin. Matematik hikoyalarga
asoslangan topshiriqlar dars jarayonini zerikarli hisob-kitoblardan ko‘ra qiziqarli
sarguzashtga aylantiradi.
Matematik topshiriqlarni quyidagi usullarda tashkil qilish mumkin:
33

1. Muammoli vaziyat yaratish
2. Ijodiy masalalar tuzish
3. Sirli raqamlar va jumboqlar ishlatish
4. O‘yin elementlarini kiritish
5. Vizual materiallardan foydalanish
1. Muammoli vaziyat yaratish
Matematik hikoyalar orqali o‘quvchilarga mavzuni hayotiy misollar orqali
tushuntirish mumkin. Hikoya davomida muammo keltirib chiqariladi va o‘quvchilar
uni matematik bilimlari yordamida hal qilishlari kerak bo‘ladi.
Misol:
Mavzu: Ko‘paytirish
Hikoya: "Shahzoda va sehrgar"
Shahzoda Aziz sehrli olovli ajdahoni yengish uchun 5 ta sarkor yollashi kerak
edi. Har bir sarkor jangga 3 ta askar olib kelishi mumkin. Umumiy hisobda nechta
askar bo‘ladi?
Ushbu muammo o‘quvchilarga 5 × 3 = 15 amali yordamida yechiladi. Bunday
misollar bolalarning mavzuga bo‘lgan e’tiborini oshiradi va ularni mustaqil fikrlashga
undaydi.
2. Ijodiy masalalar tuzish
Matematik hikoyalar asosida o‘quvchilar mustaqil ravishda ijodiy masalalar
tuzishlari mumkin. Bu usul nafaqat ularning matematik bilimlarini, balki ijodkorligini
ham rivojlantiradi.
Topshiriq:
"Sehrli mamlakatda yashayotgan hayvonlar soni haqida hikoya yozing va unda
kamida 3 ta matematik muammo keltiring."
Misol sifatida o‘quvchilar quyidagi hikoyalarni tuzishlari mumkin:
"Sehrli bog‘da 7 ta kapalak va 3 ta ariq bor. Har bir ariqda 5 ta baliq
yashaydi. Jami nechta baliq bor?"
34

Bu kabi topshiriqlar bolalarni ijodiy fikrlashga undaydi va ularning darsga
bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
3. Sirli raqamlar va jumboqlar ishlatish
O‘quvchilarga raqamlar orqali sirli hikoyalar yaratish juda qiziqarli bo‘lishi
mumkin. Bu usul orqali ular hisob-kitoblarni o‘yin sifatida qabul qilishadi.
Misol:
Mavzu: Qisqartirish va bo‘lish
Hikoya: "Sehrli kod"
Sehrgar sehrlangan xonaga kirish uchun bir sirli kod kiritishi kerak.
Sehrgarning do‘sti unga shunday maslahat berdi:
"Kodning har bir raqamini 2 ga bo‘ling va natijalarni qo‘shing, natija 9
bo‘lsa, kodni kiritishingiz mumkin."
Kod: 18, 10, 8, 6
O‘quvchilar bu masalani yechish jarayonida (18 ÷ 2) + (10 ÷ 2) + (8 ÷ 2) + (6 ÷
2) = 9 ekanligini tushunib yetishadi.
O‘quvchilarni rag‘batlantirish va motivatsiyani oshirish
Dars jarayonida o‘quvchilarni rag‘batlantirish ularning matematikaga bo‘lgan
qiziqishini oshirishda katta rol o‘ynaydi. Quyidagi usullar o‘quvchilarning faolligini
oshirishga yordam beradi:
1. Ballar va yulduzchalar tizimi – har bir to‘g‘ri javob uchun yulduzcha
yoki belgi berish.
2. Qahramonlik unvonlari – har bir o‘quvchi uchun qahramon nomi
tanlash (masalan, "Sehrgar matematik", "Hisoblash qiroli").
3. Musobaqalar va jamoaviy ish – kichik guruhlarga bo‘linib, hikoya
ichidagi masalalarni birga yechish.
4. Illyustratsiyalar va teatr sahnalari – o‘quvchilar hikoyaga asoslangan
sahnalar yaratishlari va uni tasvirlashlari mumkin.
Matematik hikoyalardan foydalanishning real misollari
35

Matematik hikoyalardan foydalanish bo‘yicha real misollar keltirib o‘tamiz.
Misol 1: Darajalar va ko‘paytirish
Hikoya: "Sehrli qushlar"
Sehrli o‘rmonning eng baland daraxtida 1 juft qush yashardi. Har kuni bu
qushlarning har biri yana 2 ta qush chaqirar edi. 3 kun ichida necha qush bo‘ladi?
Bu misol orqali o‘quvchilar 2^n shaklidagi geometrik progressiyani
tushunadilar.
Misol 2: Kasrlar va ulchov birliklari
Hikoya: "Malika va tort"
Malika bir tortni 4 qismga bo‘ldi. U 3 ta do‘stiga teng ulashdi. Har bir do‘st
qancha tort oldi?
Bu orqali o‘quvchilar 1/4 + 1/4 + 1/4 = 3/4 tushunchasini o‘rganadilar.
Matematik hikoyalardan foydalanish orqali darslarni qiziqarli va samarali qilish
mumkin. Hikoya asosida qiziqarli topshiriqlar yaratish, o‘quvchilarni rag‘batlantirish
va real hayotiy misollardan foydalanish orqali ularning bilim olishi yanada samarali
bo‘ladi.
Matematik hikoyalar:
✅ O‘quvchilarning matematik tafakkurini rivojlantiradi.
✅ Ularning motivatsiyasini oshiradi.
✅ Mavzularni hayotiy va tushunarli qiladi.
✅ Mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuning uchun boshlang‘ich sinflarda matematik hikoyalardan foydalanish
pedagogik jarayonda eng muhim va samarali usullardan biri hisoblanadi.
2.3. Matematik hikoyalarning samaradorligini baholash.
Matematik hikoyalarning boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining bilim olish
jarayoniga ta’sirini baholash muhim jarayon hisoblanadi. Bu usul yordamida dars
samaradorligi, o‘quvchilarning qiziqishi va ularning matematik tafakkurining
rivojlanishi tahlil qilinadi. Baholashning turli metodlari mavjud bo‘lib, ular
36

o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlashga, hikoyalarning ta’limiy samaradorligini
o‘rganishga va kelajakda dars jarayonini takomillashtirishga yordam beradi.
O‘quvchilarning natijalarini tahlil qilish
Matematik hikoyalar asosida o‘tkazilgan darslardan keyin o‘quvchilarning
natijalari muntazam ravishda tahlil qilinishi lozim. Buning uchun quyidagi mezonlar
asosida baholash amalga oshiriladi:
 O‘quvchilarning matematik tushunchalarni tushunish darajasi:
Matematik hikoyalar orqali berilgan mavzularni qanchalik to‘g‘ri anglaganligi
baholanadi.
 Topshiriqlarni bajarish tezligi va aniqligi: O‘quvchilar hikoya asosida
berilgan masalalarni qanday yechayotganligi tahlil qilinadi.
 Ijodkorlik darajasi: O‘quvchilar matematik hikoyalarga qanday ijodiy
yondashayotganligi, masalan, hikoyani davom ettirish yoki o‘zlari yangi masala
yaratish kabi qobiliyatlari kuzatiladi.
 O‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishi: Hikoyalar asosida
o‘tkazilgan darslardan keyin ularning matematika faniga bo‘lgan munosabatidagi
o‘zgarishlar baholanadi.
O‘quvchilarning natijalari yozma ishlar, test sinovlari, og‘zaki suhbatlar va
mustaqil ishlar orqali o‘lchanishi mumkin. Har bir o‘quvchi bo‘yicha individual
natijalar tahlil qilinib, ularning rivojlanish darajasi aniqlanadi.
Baholash va diagnostika usullari
Matematik hikoyalarning samaradorligini baholash uchun turli xil diagnostika
usullari qo‘llaniladi:
1. Og‘zaki so‘rov: O‘quvchilarga hikoya asosida savollar berilib, ularning
fikrlash darajasi va mavzuni tushunishi tekshiriladi.
2. Test sinovlari: Darsdan keyin kichik testlar orqali o‘quvchilarning
matematik bilimlari aniqlanadi.
37

3. Amaliy topshiriqlar: O‘quvchilarga hikoya asosida amaliy topshiriqlar
berilib, ularning masalani hal qilish ko‘nikmalari baholanadi.
4. O‘yin va rolli mashg‘ulotlar: Dars jarayonida turli o‘yinlar va rolli
mashqlar orqali o‘quvchilarning ishtirokchanligi va ijodiy yondashuvi o‘rganiladi.
5. Portfoliolar: Har bir o‘quvchining yozma ishlari va topshiriqlari
to‘planib, ularning o‘sish dinamikasi kuzatiladi.
Bu diagnostika usullari orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning qaysi yo‘nalishda
rivojlanishi yoki qaysi mavzularni qayta tushuntirish kerakligini aniqlaydi.
O‘qituvchilar va ota-onalar fikrlari asosida matematik hikoyalarning
ta’sirini o‘rganish
Matematik hikoyalarning samaradorligini to‘liq baholash uchun faqatgina
o‘quvchilarning natijalarini o‘rganish yetarli emas. Shu sababli, o‘qituvchilar va ota-
onalar fikrlari ham hisobga olinishi lozim.
 O‘qituvchilar tahlili: O‘qituvchilar o‘quvchilarning hikoya asosida
darsni qanday qabul qilganliklarini kuzatib boradilar. Ular matematik hikoyalarning
o‘quv jarayoniga ta’sirini, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini va natijalarini
baholaydilar.
 Ota-onalar fikri: Ota-onalar o‘z farzandlarining uyga vazifalarini
bajarish jarayonida yoki kundalik hayotda matematik bilimlardan foydalanish
qobiliyatidagi o‘zgarishlarni kuzatadilar. Agar o‘quvchi uyda matematik
tushunchalarni hayotiy misollarga qo‘llay olsa, bu hikoyalarning samarali
bo‘lganligidan dalolat beradi.
Shuningdek, ota-onalar bilan o‘tkaziladigan so‘rovnomalar yoki suhbatlar
orqali matematik hikoyalarning foydasi va kamchiliklarini aniqlash mumkin.
38

XULOSA.
Ushbu kurs ishida 1-2-sinf o‘quvchilari uchun matematik hikoyalar va ularning
ta’lim jarayonidagi o‘rni keng tahlil qilindi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, matematik
hikoyalar nafaqat matematik bilimlarni oson o‘zlashtirish, balki o‘quvchilarning
fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ularning qiziqishini oshirish va dars jarayonini
jonlantirishga xizmat qilishi aniqlandi.
Matematik hikoyalarning afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. O‘quvchilarning matematik tushunchalarni tushunishini osonlashtirish.
2. Ta’lim jarayonini qiziqarli va interfaol qilish.
3. O‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.
4. Matematika darslarini kreativ yondashuv bilan o‘tish imkoniyatini
berish.
Matematik hikoyalardan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilar quyidagi
tavsiyalarni hisobga olishlari lozim:
 O‘quvchilarning yoshiga mos hikoyalardan foydalanish.
 Matematik hikoyalarni dars rejalariga kiritish.
 O‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qilish.
 Baholash va diagnostika metodlarini ishlatish.
39

O‘qish darslarida masalani o‘qish metodikasini o‘rganish va uni amaliyotda
qo‘llash boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish qobiliyatini rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega. Ushbu kurs ishi orqali quyidagi asosiy natijalarga erishildi:
1. O‘qish malakasini shakllantirishning ahamiyati:
O‘qish malakasini shakllantirish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda muhimdir.
Bu ularning bilim olish, nutqiy faoliyat, mantiqiy fikrlash va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. O‘qish malakasini shakllantirish orqali o‘quvchilar
nafaqat o‘qishni o‘rganadilar, balki o‘qish orqali yangi bilimlarni olish va ularni
hayotda qo‘llash qobiliyatiga ham ega bo‘ladilar.
2. Matematik hikoyalarning o‘rni:
Matematik hikoyalar boshlang‘ich sinf darslarida muhim pedagogik vosita
hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning matematik qiziqishini oshiradi, bilimlarini
mustahkamlaydi va ularning mantiqiy va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
beradi. Matematik hikoyalar orqali o‘quvchilar matematikani qiziqarli va o‘yinli fan
sifatida qabul qiladilar, bu esa ularning ta’lim jarayonidagi muvaffaqiyatini oshiradi.
3. Interfaol usullarning samaradorligi:
Interfaol usullar orqali o‘quvchilarning faolligini ta’minlash, ularning bilimlarini
mustahkamlash va ularning qiziqishini oshirish mumkin. Savol-javob usuli, guruhli
ish, ijodiy vazifalar va didaktik o‘yinlar kabi interfaol usullar o‘quvchilarning o‘qish
qobiliyatini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
4. O‘qituvchilar uchun metodik tavsiyalar:
O‘qituvchilar matematik hikoyalardan samarali foydalanish uchun hikoyalarni to‘g‘ri
tanlash, ularni darsda to‘g‘ri tashkil etish, o‘quvchilarning faolligini ta’minlash va
hikoyalarni baholash kabi metodik tavsiyalarga amal qilishlari kerak. Bu orqali
o‘quvchilarning o‘qish qobiliyati yanada rivojlanadi va ularning bilimlari
mustahkamlanadi.
Tavsiyalar:
40

 O‘qituvchilar o‘qish darslarida matematik hikoyalardan faol
foydalanishlari kerak.
 Interfaol usullarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning faolligini oshirish
kerak.
 O‘quvchilarning o‘qish qobiliyatini baholash va ularga individual
yondashuvni ta’minlash kerak.
 Yangi metodik yondashuvlar va usullarni o‘rganish va ularni amaliyotda
qo‘llash kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. Mahmudov T. Boshlang‘ich sinflarda matematik ta’lim metodikasi.
Toshkent: Fan, 2020.
2. O‘razboev A. Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi. Toshkent: O‘qituvchi,
2021.
3. Xasanov A. "Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi." – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, 2020.
4. Rajabov O. "Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematik
savodxonlikni shakllantirish." – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.
5. G‘aniyev A. "Matematika darslarida innovatsion usullardan
foydalanish." – Toshkent, 2021.
6. Vahobov A., Usmonov M. "Boshlang‘ich sinflarda ta’lim jarayonini
tashkil etish." – Toshkent: O‘qituvchi nashriyoti, 2018.
7. Salomova D. "Matematik ta’limda interfaol metodlardan
foydalanish." – Toshkent: Sharq, 2020.
41

8. Saidqulov R. "Boshlang‘ich ta’limda masala yechish metodikasi." –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2019.
9. Karimov F. "Boshlang‘ich sinflarda innovatsion pedagogik
texnologiyalar." – Toshkent: Ilm Ziyo, 2021.
Internet saytlar
10. www.ziyonet.uz – Ta’lim portali
11. www.edu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim vazirligi sayti
12. www.sciencedirect.com – Ilmiy maqolalar bazasi
13. www.pedagog.uz – O‘qitish metodikasi va pedagogika bo‘yicha
maqolalar.
14. www.mathstories.com – Matematik hikoyalar va ularning o‘qitishdagi
roli haqida ma’lumotlar.
15. www.education.com – Boshlang‘ich sinflarda o‘qitish usullari va
didaktik materiallar.
16. www.teachstarter.com – O‘qituvchilar uchun metodik tavsiyalar va
darsliklar.
42

Sotib olish