1-sinf o’quvchilarida yozuv ko’nikmalarini shakllantirish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	54.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	02 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

13 Sotish

1-sinf o’quvchilarida yozuv ko’nikmalarini shakllantirish

Sotib olish

MAVZU: BIRINCHI SINF O’QUVCHILARIDA YOZUV
KO’NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH
MUNDARIJA:
KIRISH ……………………………………………………………………...…….3
I.BOB. O'QUVCHILARGA ENG ASOSIY YOZUV TEXNIKASI
QOIDALARI HAQIDA MA'LUMOT BERISH
1.1. Harflarni bosimsiz bir tekis yozish…………………………………..………..6
1.2. Harflarni elementlarga ajratmay bog'lab yozish……………………………...10
1.3. Harf va so'zlarni qatorlarga to'g'ri joylashtirish……………………………...13
II.BOB. HARFLARNING QIYALIGINI TO'G'RI SAQLASH
2.1. Harflarni bir hil balandlikda yozish………………………………………….17
2.2. Harf va so'zlar orasidagi masofani chamalab yozish………………………...28
2.3. Tez va ravon yozishga o'rgatish……………………………………….…….29
XULOSA ……………………………………………………………………...…32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………….…33

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Bola kamolotining shakllanishi ko‘p jihatdan
chiroyli yozuvga ham bog‘liq. Chiroyli yozish orqali bolalar boshqa fanlarni
muvaffaqiyatli o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar.
Husnixatga o‘rgatishdan asosiy maqsad kichik yoshdagi o‘quvchilarga
yozishdek murakkab jarayonni o‘rgatish orqali, ularning chiroyli yozuv
malakalarini rivojlantirishdan iboratdir. Husnixatning oldiga bir qator vazifalar
qo‘yiladi. Bu vazifalar ko‘p qirrali bo‘lib o‘quvchilarni aqliy rivojlantirishga,
ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, axloqiy va estetik didini
tarbiyalashga, ongli o‘qish va yozish malakalarini hamda yozuv daftarlari bilan
ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. Mazkur vazifalarning barchasi
o‘zaro bog‘liq holda amalga oshiriladi. Ularni hal qilish zaruriy yozuv malakalarini
egallashga darslikda berilgan o‘quvchilar saviyasiga mos nazariy va amaliy
materiallar uyg‘unlashtirilib, o‘zlashtirish ustida ishlashni maqsadga muvofiq
uyushtirish, shuningdek, matnlar sifatini, topshiriqlar xususiyatini va bolalar aqliy
faoliyatining oziga xos tomonlarini belgilaydigan qator usuliy shart-sharoitlarga
bog‘liq. Alifbegacha tayyorgarlik davrining asosiy vazifasi o‘quvchilarni maktab,
sinf bilan, tartib-intizom qoidalari bilan tanishtirish. Ularga nutq, og’zaki va yozma
nutq haqida, gap, nutqning gaplardan tuzilshi, gaplarning so‘zlardan tuzilishi;
bo‘g’in, so‘zlarning bo‘g’inlardan tuzilishi, so‘zlarning bo‘g’inlarga bo‘inishi;
tovush, bo‘g’inlarning tovushlardan tuzilishini; tovushlarning unli tovush va
undosh tovushlarga ajratilishini o‘rgatish, ulardan amaliy foydalana bilish
kunikmalarini hosil qilishdan iborat 1
.
Bu davrda maxsus nusxalar asosida o‘quvchilarning bog’anishli nutqi ustida
ishlanadi. Ularga «Alifbе»da bеrilgan rasmlar asosida hikoyalar tuzdirishdan
tashqari, o‘zlari bilgan shе'r, ertak, hikoya, tеz aytish, maqol, topishmoq, xalq
ashulalari, alla, qo‘shiqlar, latifalardan ayttirish lozim. Tayanch so‘zlar asosida gap
tuzdirish, «Alifbе» sahifalaridagi so‘zlar, ularning ma’nolari ustida ishlash kabi
ishlar uyushtiriladi. (Bu tarzdagi ishlar har bir darsda mavzularga bog’iq ravishda
1
Y.Y. Azimov, R.A.Qo‘ldoshev. «Husnixatga o‘rgatishning amaliy asoslari»
3

izchil davom ettirib boriladi.) Bu bosqichdagi yozuv darslarida o‘quvchilarda
daftar bilan, yozuv chiziqlari bilan tanishtirish, harf elеmеntlarini yozishga
o‘rgatish, namunaga qarab grafik xatolarini aniqlash-o‘z-o‘zini tеkshirish, harf
oralarining tеngligiga rioya qilish kabi ko‘nikmalar hosil qilinadi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Alifbegacha bo‘lgan davrda tayyor-
garlik mashqlarini tashkil etish. Boshlang’ich sinflarda harflarning shaklini to‘g’ri
yozishga o‘rgatish o‘qituvchidan ham, o‘quvchilardan ham ko‘p mehnat talab
etadi. O‘quvchi har bir harfning tuzilishini, yozilishini ko‘rishi va tasavvur hosil
qila olishi lozim. O‘qituvchi esa o‘quvchilar tomonidan yo‘l qo‘yilgan xato va
kamchiliklarni aniqlashi va uni tuzatish yo‘larini belgilashi kerak.
O‘quvchilar tomonidan ham, o‘qituvchi tomonidan ham har bir harf aniq
yozilishiga erishish, buning uchun ko‘p mashq qilish kerak bo‘ladi. Dastlab yozish
sur’ati sekin bo‘ladi, keyinchalik o‘quvchilar harflarning yozilish shaklini yaxshi
o‘zlashtirib olganlaridan so‘ng yozuvning tezligi ortib boradi. Harflarning shaklini
tushuntirishda dastlab doskaga yozib ko‘rsatish juda muhimdir. Buning uchun
o‘qituvchining o‘zi yaxshi yoza oladigan bo‘ishi kerak. Agar o‘qituvchi bir harfni
bir safar boshqa shaklda, ikkinchi safar yana bir shaklda yozib ko‘rsatsa,
o‘quvchilar ikkilanib qoladilar va xatoga yo‘l qo‘yadilar. O‘quvchi to‘g’ri yoki
noto‘g’ri yozilgan harflarni bir-biridan ajrata olishi, ulardagi asosiy kamchiliklar
nimadan iborat ekanligini ko‘rsata olishi lozim. Shuning uchun ham o‘quvchilarda
harfning shaklini analitik ko‘rish malakasini o‘stirish talab etiladi. Analitik ko‘rish
malakasi faqat to‘g’ri va noto‘g’ri yozilgan harflarni solishtirish orqali o‘stirib
boriladi. O‘qituvchi o‘rgatmoqchi bo‘lgan harfning shaklini va yozilish tartibini
doskada ko‘rsatib bergandan so‘ng o‘quvchilarga 2-3 qator mustaqil yozishga
ruxsat etishi mumkin. Bu vaqt ichida o‘qituvchi sinfni aylanib, o‘quvchilarning
yozuvini tekshirib chiqishi va xato yozayotgan o‘quvchilarning yozuvlaridan
bittasini namuna uchun tanlab olib, doskada o‘quvchi qanday xato yozgan bo‘lsa,
o‘qituvchi ham shunday shaklda yozib ko‘rsatadi 2
.
Agar o‘quvchilar o‘z o‘rtoqlarining yo‘l qo‘ygan xatosini ko‘rsalar, shu
2
Y.Y. Azimov, R.A.Qo‘ldoshev. «Husnixatga o‘rgatishning amaliy asoslari»
4

ondayoq qo‘l ko‘tarib, uni tuzatishga harakat qiladilar. Agar o‘quvchi harfni juda
ham noto‘g’ri yozgan bo‘lsa, o‘quvchilar taajjublanadilar va unga tanqidiy nazar
bilan qaraydilar.
Shunday tanqidiy munosabatning o‘zi ko‘p xatolarning oldini olishga
yordam beradi. Bunday noto‘g’ri yozilgan harflarni doskada yozib ko‘rsatish orqali
tahlil qilish maqsadga muvofiqdir, chunki uni hamma o‘quvchilar kuzatib
turadilar.
Qoida bo‘yicha o‘quvchilar harflarni elementlarga ajratib yozmasalar ham,
har bir harfning qanday elementlardan tuzilganini, yozayotganda ruchkani qaysi
tomonga qarakat qildirishni, qayerda burilish bo‘lishini, qaysi elementi qanday
qiyalikda yozilishini yaxshi bilishlari kerak. Bu esa o‘quvchilarga harflarning
shaklini yana ham chuqurroq o‘zlashtirib olishga katta yordam beradi.
1-sinfda yozuv mashqlarini tashkil etish birmuncha murakkab bo‘ib, bir
necha xil vazifani o‘z ichiga oladi: bolalar o‘qituvchining so‘zini tinglaydilar,
doskaga yozgan harf va so‘zlarni ko‘rib boradilar, ayrim matnlarni ko‘chirib
yozadilar, so‘z va bo‘g’inlarni tahlil qiladilar va hokazo.
Har bir yozuv mashg’ulotini boshlashdan oldin hamda butun dars jarayonida
ham o‘quvchilarga to‘g’ri o‘tirish qoidalarini eslatib turish maqsadga muvofiqdir.
Bu masalani oson hal etishning yana bir yo‘li sinfga to‘g’ri o‘tirish qoidalari
ko‘rsatilgan ko‘rgazmalarni osib qo‘yishdir.
O‘quvchilarda chiroyli, aniq va toza yozishga qiziqish va muhabbat
uyg’otish uchun birinchi navbatda o‘qituvchining o‘zi chiroyli yozishi lozim.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikkita bob, har bobda uchtadan rejalar,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar.
5

I BOB. O'QUVCHILARGA ENG ASOSIY YOZUV TEXNIKASI
QOIDALARI HAQIDA MA'LUMOT BERISH
1.1. Harflarni bosimsiz bir tekis yozish
Husnixatga o‘rgatishdan asosiy maqsad kichik yoshdagi o‘quvchilarga
yozishdekmurakkab jarayonni o‘rgatish orqali, ularning chiroyli yozuv
malakalarinirivojlantirishdan iboratdir. Husnixatning oldiga bir qator vazifalar
qo‘yiladi. Bu vazifalar ko‘p qirrali bo‘lib o‘quvchilarni aqliy rivojlantirishga,
ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, axloqiy va estetik didini
tarbiyalashga, ongli o‘qish va yozish malakalarini hamda yozuv daftarlari bilan
ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. Mazkur vazifalarning barchasi
o‘zaro bog‘liq holda amalga oshiriladi. Ularni hal qilish zaruriy yozuv malakalarini
egallashga darslikda berilgan o‘quvchilar saviyasiga mos nazariy va amaliy
materiallar uyg‘unlashtirilib, o‘zlashtirish ustida ishlashni maqsadga muvofiq
uyushtirish, shuningdek, matnlar sifatini, topshiriqlar xususiyatini va bolalar aqliy
faoliyatining oziga xos tomonlarini belgilaydigan qator usuliy shart-sharoitlarga
bog‘liq. Bola kamolotining shakllanishi ko‘p jihatdan chiroyli yozuvga ham
bog‘liq.
Chiroyli yozish orqali bolalar boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish
imkoniga ega bo‘ladilar 3
.
Inson hayotida yozuv muhim o‘rin tutadi, chunki u har kuni turli-tuman
qog‘ozlar va hujjatlardan foydalanadi. Bularning hammasi chiroyli va bexato
yozishni taqozo etadi. Аmmo qisqa muddat ichida kichik yoshdagi o‘quvchilarda
chiroyli, tez va bexato yozish malakalarini o‘stirish mumkin emas, buning uchun
bir necha yil talab etiladi. Chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun bolalarning maktabga
qadam qo‘ygan kunlaridan boshlab izchil mashqlar asosida olib borish zarur.
Harflarni yozishda o‘qishga o‘rgatishdagi tarkib asos qilib olinadi, ya’ni
o‘qish darsida o‘quvchilar harfnio‘zlashtiradilar, matnni o‘qiydilar, yozuv darsida
esa shu harfli so‘zni yozadilar 4
. Yozuvga o‘rgatish, birinchi navbatda, grafik
3
Y.Y. Azimov, R.A.Qo‘ldoshev. «Husnixatga o‘rgatishning amaliy asoslari»
4
Qo‘ldoshev, R. A., 1-sinf chapaqay o‘quvchilarining maktabga birinchi, va maktabga moslashishi davridagi
pedagogik yordamning moslashishi. "mazmuni//Pedagogik mahorat." (2020).
6

malaka hosil qilishdir. Har bir Malaka ham ta’lim berish, ko‘nikmani shakllantirish
va shu asosda qator mashqlarni bajarish natijasida hosil qilinadi.
Grafik malaka, birinchidan, qo‘l-harakat malakasidir, bu harakat birinchi
qarashda muskul kuchiga asoslanadi. Ikkinchidan, yozuv jarayonida nutqning
o‘zlashtirilgan birligi bo‘lgan tovush grafik belgilarga, ya’ni harfga tarjima
qilinadi.
Bu yozuvga ongli faoliyat tusini beradi. Yozuvning ongliligi, birinchidan,
tovush va harfning to‘g’ri nisbatini, ikkinchidan, bir qancha grafik va orfografik
qoidalarga rioya qilishni, uchinchidan, o‘z fikrini, taassurotini ifodalashda yozuv
malakalaridan foydalanishni talab qiladi.
Yozishdan birdan-bir maqsad fikrni ifodalashda yozuvlaridan foydalanish
hisoblanadi. Bu maqsadni bolalar tez anglab yetsalar, ularda yozma nutq malakasi
shunchalik muvoffaqiyatli va to‘g’ri shakllanadi. Savod o‘rgatish jarayonida
bolalar juda sekin yozadilar, uz fikrini, xatto bir yozuv bilan yozma ifodalash
uchun ham yarim oylar o‘tadi. Yozuv malakasi o‘qish malakasi bilan uzviy
bog’liqdir. Bola yomon o‘qisa, yozuvni egallashi qiyin bo‘ladi, chunki bo‘g’inlab
o‘qish malakasidan so‘ng, bo‘g’inlab yozish malakasi shakllanadi.
Yozish va o‘qish uchun bolaning umumiy nutqiy rivojlanishi katta
ahamiyatga ega. Keyinroq bolalarda uz fikrini yozma ifodalash malakasi bir oz
barqarorlashganda, bu malaka nutqga, fikrni ifodalash jarayoniga ham ijobiy ta'sir
qiladi. Noto'g'ri yozilgan harf tezda o'chirib tashlanadi va kichik u harfi qoida
bo'yicha mashq qildiriladi.
Agar o'quvchilar tomonidan harf laming qiyaligini to'g'ri saqlashda xatolarga
yo'l qo'yilgan bo'lsa, ular quyidagicha o'xshash yordamchi chiziqlar orqali o'z-
o'zini boshqarishga o'rgatiladi:
Bunday mashqlarni 3-4 sinflarda ko'proq o'tkazish kerak.
O'quvchilar tayyorgarlik mashqlarida harf elementlarini qatorlarga
to'gri joylashtirishlari.
Harf elementlarining o'ng tomonga 65 gradus qiyalikda yozishga o'rgatilishi.
7

Bir chiziqli daftarga kichik harflarni 3 mm balandlikda bosh harflarni 6 mm
balandlikda yozdirishga o'rgatish
Bolalar o'z xato va kamchiliklaridan ko'ra, yonlarida o'tirgan o'rtoqlarining
xatosini ko'rsatib boradilar. Shuning uchun o'zaro bir-birlarining xatolarini topish
ustida ham mashq olib borish mumkin.
O'zaro bir-birlarining xatolarini topish ustida mashq olib borganda
o'quvchilarga mashq, topshiriq va savollar berish kerak ya'ni «harf elementlari
qanday yozilgan? Harf va so'zlar orasidagi masofa to'g'ri saqlanganmi? Harflarning
qiyaligi to'g'rimi?» va hokazo.
Sinflardan sinfga ko'chgan sari bu mashqlarning savollarini
murakkablashtirib borish mumkin.
Biz yuqorida chiroyli yozuv malakasini shakllantirish uchun zarur bo'lgan
usullarni ko'rsatib undan bulardan tashqari, har bir o'qituvchi o'zi mustaqil ravishda
o'zuv malakasini o'stirish uchun yordam beradigan usullarni topishi va uni amalda
qo'llashi mumkin.
O'quvchilarga yozuv texnikasini o'rgatish.
Harflarni elementlarga ajratib tahlil qilishni o'rgatilgandan so'ng,
o'qituvchining navbatdagi vazifasi o'quvchilarni yozuv texnikasi qoidalari bilan
tanishtirishdan iborat bo'lishi kerak. Yozuv texnikasi qoidalariga asosan, harflar
qiyaligini to'g'ri saqlash, bosimsiz bir xil qalinlikda yozish, bog'lanishlarni to'g'ri
ifodalash kabi vazifalar kiradi. Shu bilan bir qatorda, o'quvchilar uchun eng muhim
yozuv qoidalari ham eslatib o'tiladi.
O'quvchilarni assoiy yozuv qoidalari bilan tanishtirmasdan turib, chiroyli
yozuvga o'rgatib bo'lmaydi. Shuning uchun qo'lida asosiy yozuv qoidalari bilan
tanishtirib o'tamiz.
Harflarni bosimsiz bir tekis yozish.
Yuqorida eslatib o'tkanimizdek avtoruchkada, asosan, bosimsiz yozdiriladi.
Avtoruchkani barmoqlar orasida qattiq siqmasdan erkin va bo'sh ushlash
kerak. Matnda uchragan nuqta va tayoqchalarni qo'yishda avtoruchkan bosmasdan
sekin va erkin harakat qildirish lozim.
8

Bosimsiz yozishning afzalligi shundaki, harflarning umumiy ko'rinishi bir
tekisda chiroyli bo'lib, tez yozish malakasini shakllantirishda va bog'lab yozishga
o'rgatishda osonlik tug'diradi.
O'qituvchi ham doskaga yozib ko'rsatganda bo'rni qattiq ushlamay, bosimsiz
bir tekis yozishga harakat qilish kerak.
O'quvchilarga bosim bilan yozilgan matnlarni ko'chirib yozishga ruxsat
etmaslik kerak.
O'qituvchi o'quvchilarni birinchi kundan boshlab bosimsiz, bir tekis
yozishga odatlatirib borsa, bolalarning qo'li tolmaydi.
9

1.2. Harflarni elementlarga ajratmay bog'lab yozish.
Birinchi sinfda o'quvchilar harflarning shaklini yozib tugatganlaridan keyin
o'qituvchining navbatdagi vazifasi harflarni bir-biriga ulab, qo'shib yozishga
o'rgatishdan iborat bo'ladi 5
.
Boshlang'ich sinflarning o'quv dasturida o'quvchilardan harflarni
elementlarga ajratmay, bog'lab yozishlari talab etiladi. Harflarning qo'shib
yozilishini ta'minlash uchun ayrim chiziqlar o'z harakati bo'yicha orqaga qaytadi,
bu narsa, ayniqsa, cho'zinchoq doira shaklidagi harflarda uchraydi, chunonchi sha,
ma, na, lo kabi bo'g'inlar shunday yoziladi:
Bunday qo'shib yozishni ayrim bot harflarda ham uchratish mumkin.
Masalan, K bosh harfining yozilishini ko'raylik:
Ko'pchilik bosh harflar kichik harflar bilan qo'l harakatni uzmay, ulab
yoziladi. O'quvchilarga harflarni bir-biriga ulab yozish qaytarish namuna sifatida
quyidagi tartibda tushuntirish mumkin:
- Bolalar, qarang. Men kichik 1 harfini kichik o harfiga qo'shib
yozishni ko'rsataman. Siz mening qo'limning harakatiga qarab turing.
- Kichk d harfining ikkinchi elementini yuqoriga olib chiqib, salgina
pastga burib, yana orqaga qaytamiz va kichik o harfini hosil qilamiz.
- Qani, o'quvchilar, kim ko'rsatadi, bu ikkala harfni men qanday
qilib qo'shib yozdim?
Bir o'quvchi doskaga chiqib, o'qituvchi yozgan harflar ustidan qo'lni
yurgizib ko'rsatadi, qolgan o'quvchilar esa diqqat bilan qarab turadilar. Agar
o'quvchi yanglishib qolsa, boshqa o'quvchini chiqarib uning yo'l qo'yogan xatosi
tuzatiladi.
- Qani endi bolalar, bu harflarning qo'shilishi harakatini havoda
hammamiz birga qaytaramiz. Hammangiz ruchkangizni oling, boshladik
(o'qituvchining o'zi ham bir qaytaradi).
O'quvchilar doskadagi d va o harflarining yozilishiga qarab havoda harakat
bajaradilar.
5
Qo‘ldoshev, R. A., 1-sinf chapaqay o‘quvchilarining maktabga birinchi, va maktabga moslashishi davridagi
pedagogik yordamning moslashishi. "mazmuni//Pedagogik mahorat." (2020).
10

- Endi bolalar bu harflarni daftaringizga ko'chirib yozing. Bir qator
ko'chirib yozganingizdan so'ng o'zingizni tekshirib ko'ring. Agar
yozayotganingizda qo'l harakati uzilmagan bo'lsa, demak to'g'ri
yozayapsiz.
- Endi bu ikkala harfni qo'shib, bir necha qator yozamiz.
O'qituvchi sinfni aylanib chiqib, noto'g'ri yozayotgan o'quvchilarga yordam
berishi lozim. Boshqa harf va so'zlarni qo'shib yozishda ham shunday yo'l bilan
tushuntirish zarur.
Birinchi sinfda o'quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab o'quvchilar 4-5
harfdan tashkil topgan so'zlarni qo'l harakatini uzmasdan yoza oladilar. Ikkinchi
sinfdan boshlab esa har qanday murakkab so'zlarni
ham bog'lab yozishlari lozim. Ammo ayrim harflar esa qo'l harakatini
uzib yozishni talab etadi. Masalan, kichik b harfi o'zidan keyingi harflar
bilan bog'lanishda qo'l harakatini uzib yozishni talab etadi. Kichik o
harfi ham kichik 1, m, ya harflari bilan bog'lanishda qo'l xarakatini uzib
yozishni talab etadi. Bunday harflarning bog'lanishiga o'qituvchi alohida
e'tibor berishi kerak. Masalan, o'qituvchi doskada shu harflarning bog'lanishiga xos
bo'lgan lola, bobo so'zlarini yozib ko'rsatishi mumkin:
Bu harflarning bog'lanishini quyidagi tartibda tushuntirish lozim.
-Qani bolalar, diqqat bilan qarang, bu so'zlarni yozishda qo'l harakatni
qayerlarda uzib yozdim?
- Siz kichik o harfidan keyin va kichik b harfidan keyin qo'l
harakatini uzib yozdingiz.
- Birinchi o harfidan keyin va qaysi b harfidan keyin qo'l harakatini
uzib yozdim?
- Birinchi 1 harfidan na bobo so'zidagi ikkala b harfidan keyin qo'l
harakatini uzib yozdingiz.
- To'g'ri, Agar kichik o harfi boshqa harflar bilan yuqori tomondan
ulansa qo'l harakati uzilmaydi, past tomondan ulansa, unda qo'l harakatini uzib
yozish kerak kichik b harfi ham o'zidan keyin yoziladigan har qanday harf bilan
11

bog'lanishida qo'l harakatini uzib yozishni talab etadi. Yozma harflarda boshqa
bunday qo'l harakatini uzib yozishni talab etadigan harflar uchramaydi.
Dastlabki vaqtlarda bog'lab yozilgan harflar ko'zga uncha tashlanmaydi,
go'yo ular chalkashib ketayotganga o'xshaydi, ammo asta-sekin ularni to'g'ri
bog'lab yozish ishning unumli bo'lishiga yordam beradi. Qo'l harakatini uzmasdan
harflarni bog'lab yozish qiyalikni bir hilda saqlashga ham imkon beradi.
Qo'l harakatini uzmasdan harflarni bir-biriga qo'shib yozish qoidalarini har
bir sinfda eslatib turish lozim, shundagina boshlang'ich sifnlarda tez yozish
malakasini o'stirish mumkin.
12

1.3. Harf va so'zlarni qatorlarga to'g'ri joylashtirish.
Yozuvga o'rgatishning dastlabki kunlaridan boshlab harf va so'zlarni
qatorlarga to'g'ri joylashtirishga alohida e'tibor berish lozim. Ularga birinchi
tayyorgarlik mashqlaridan boshlab (tayoqcha yoki nuqtalarning orasidagi)
masofalarni teng saqlashga o'rgatiladi.
Agar o'quvchilar tayoqchalar orasidagi masofani tor qilib qo'ysalar, ularga
kengroq qilib yozish tushuntiriladi, aksincha, ular orasidagi masofa haddan
tashqari olis bo'lsa, o'qituvchi yaqinroq yozishni o'rgatishi lozim.
Ba'zi bir o'quvchilar to'g'ri tushuntirish uchun so'zlar orasidagi masofani
ruchkani yo'g'onligiga teng qilib olish mumkin, degan ko'rsatmalarni beradilar.
Bunday tushuncha noto'g'ridir, chunki o'quvchilarning ruchkalari har xil
bo'lishi mumkin. Undan tashqari, ruchkani daftar ustiga qo'yib o'lchash ham yozuv
qoidalariga ziddir.
Soddalashtirilgan harflar bilan yozuvga o'rgatishning asosiy maqsadi
o'quvchilarning chamalash qobiliyatini o'stirish va masofaning mustaqil ravishda
aniqlashga o'rgatishdir.
O'quvchilarni chamalashga bir qatorda joylashgan harflarning soni bilan
ham o'rgatish mumkin. Masalan, bir qatorga kichik i harfidan 10 ta joylashtrish
mumkin, undan kam bo'Isa harflar orasidagi masofalar keng. Ko'p bo'lsa tor bo'lib
qolishi mumkin. Ammo bunday chamalash mashqlarini faqat 1-sinfda o'tkazish
mumkin. 2-4 sifnlarda esa yozuvning yirik va maydaligiga qarab harflar bir
qatorga oz yoki ko'p joylashishi mumkin.
Grafik malakani shakllantirishda quyidagi bosqichlar:
1. Turli shakllar andozasi ustidan chizish. Erkin rasmlar chizish. Yozuv
qurollarini to‘g’ri tutish, turli qiya elementlar chizish, uzunlikni, oraliq masofani
chamalash va hokazo.
2. Harf elementlarini yozish, baravar masofada qisqa va uzun elementlar,
osti va usti ilmoqli elementlar chizish.
3. Bosh va kichik harflarni alohida yozish, harf birikmalarini, bo‘g’inni
yozish, harflarni to‘g’ri tushib yozish malakasini hosil qilish uchun so‘z yozish.
13

Grafik malakani hosil qilishdan asosiy maqsad, harflarni bosmasdan bir tekisda,
elementlarga ajratmay bog’lab tez, bir maromda yozish, so‘zlarni qatorga to‘g’ri
joylashtirishdir. Shuni ta'kidlash kerakki, savod o‘rgatish davrida bola harflarni
yozishdan oldin uni qanday shakllantirishni ko‘z oldiga keltirib, fikrlab oladi,
ba'zan harf shaklini havoda «chizadi», harf namunasini ko‘chiradi, tarkibini tahlil
qiladi, uni qanday yozishni o‘zicha sekin gapiradi: o‘qituvchi o‘quvchi yoniga
o‘tirib, ruchkani to‘g’ri ushlatadi va uning qo‘li bilan harfni yozishni ko‘rsatadi
yoki o‘zi yozib tushuntiradi. Bundan tashqari, bola yozuvning texnik tomoniga
katta jismoniy kuch sarflaydi. Savod o‘rgatish oxirida bola bir darsda 20 tacha
so‘zni yozishi mumkin.
Savod o‘rgatish davrida bolalarni yozuvga o‘rgatish uchun turli vaqtlarda
turli xil chiziqli daftarlardan foydalanilgan: dastlab chiziqsiz silliq qog’oz
ishlatilgan bo‘lsa, keyin quyoq yopiq chiziqlar bilan kesilgan uch chiziqli
daftardan foydalanilgan. Bunday daftarda yozuvga o‘rgatilgan bola boshlang’ich
sinflarni bitirgunga qadar besh xil daftarga yozishni o‘rganishi talab etilar edi.
Hozirgi vaqtda yozuvga o‘rgatish uchun ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi.
Doska ham shunga mos bo‘lishi talab qilinadi; 2-sinfdan, ba’zan birinchi sinfda
o‘quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab bir chiziqli daftarga yozishga o‘tiladi.
Daftar tutishda bolalarni hoshiya qoldirishga, daftar chiziqlariga rioya
qilishga, harflarni bir xil hajmda yozishga, sarlavxani aniq va to‘g’ri ajratishga,
xat boshidan yozishda joy qoldirishni unutmaslikka o‘rgatib borish ularda
saranjomsarishtalikni tarbiyalaydi. Yozuv darsida o‘quvchilar «Yozuv daftari»
bilan ishlaydilar. Sinfda o‘rganilgan harfni uyda mashq qilish uchun alohida daftar
bo‘lgani ma'qul.
O‘qituvchi yozish vaqtida 65 gradus qiyalikda yozishni, buning uchun daftar
parta ustiga 25 gradus qiyalikda qo‘yilishini ta'kidlab turadi.
Orfografiya so’zi grekcha «to‘g’ri» va «yozaman» so‘zlaridan olingan
bo‘lib, adabiy tilning yozma shakli bilan bog’liq. Orfografiya to‘g’ri yozish
haqidagi qoidalar ko‘nikmasidir. Orfografiyani bilmay turib, fikrni adabiy til
normalari asosida yozma ifodalab bo‘lmaydi. O‘quvchilarning orfografik
14

savodxonligi qaqida g’amxo‘rlik qilish tilning aniqligi, fikrni to‘g’ri ifodalash,
kishilar bilan o‘zaro xatosiz muomala qilish uchun g’amxo‘rlik demakdir. Savod
o‘rgatishda bolalarda grafik malakani shakllantirish bilan bir vaqtda imloga oid
malakani shakllantirishga ham zamin yaratiladi.
Savod o‘rgatish davrida o‘quvchilar talaffuzi va yozilishida farq
qilmaydigan so‘zlarda tovush bilan harfning mosligini; so‘zlarni alohida yozishni,
ya’ni yozuv vositasida so‘zni ma'no birligi sifatida ajratishni; so‘zning satrga
sig’may qolgan qismini keyingi qatorga bo‘g’inlab ko‘chirib yozishni, bunda
bo‘g’in hosil qilgan bir unli harfni qatorga ko‘chirib yozib bo‘lmasligini; gap
boshida, shuningdek, kishilar ismida, hayvonlarga qo‘yilgan nomlarda bosh
harfning ishlatilishini amaliy tarzda o‘rganadilar. Savod o‘rgatish davridayoq
ko‘chirib yozish, diktant va ijodiy yozuvlardan foydalaniladi. O‘z-o‘zini
tekshirishga o‘rganadilar.
Yozuv darslarida ham o‘quvchilar nutqini o‘stirish, fikrlashga o‘rgatish
asosiy vazifalardan hisoblanadi. Shu bilan birga ushbu davr o‘quvchilarni to‘g’ri
va chiroyli savodli yozishlari uchun asosiy poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
Chiroyli yozuv qoidalarini yaxshi bilish yozuv malakasining shakllanishiga
yaqindan yordam beradi. Chiroyli yozuv qoidalarini qisqa va tushunarli qilib
bayon etish lozim, shundagina o‘quvchilar uni to‘liq o‘zlashtirishlari va amalda
qo‘llashlari mumkin. Masalan, so‘zlarda harflarning balandligini va qiyaligini bir
xilda saqlash, so‘zlarda harf unsurlari va harflar oralig‘ini bir xil uzoqlikda
chamalab yozish kabi qoidalarni asta-sekin o‘z o‘rnida o‘rgatib borish lozim.
Yozuvning qiyaligi haqidagi tushunchalar chuqur singdirilgandan so‘ng, harflarni
bir xil masofada tekis yozish qoidalari o‘rgatiladi. Harflarni qo‘l harakatini
uzmasdan yozish qoidalari o‘rganilgandan so‘ng, so‘zlarni qo‘l harakatini
uzmasdan yozish qoidalari o‘rgatiladi. Ammo har bir qoidani har darsda
o‘quvchini bezdiradigan darajada takrorlash yaramaydi, bunda ongli ravishda
o‘zlashtirish uchun mo‘ljallangan qoidalar asqotishi mumkin.
Sanoq-ohang usuli. Bunda o‘qituvchi harf va uning unsurlarini sanash orqali
yozdirib tushuntiradi. Bu usulni ayniqsa savod o‘rgatish davrida keng qo‘llash
15

mumkin. Sanoq-ohang usuli harflarning tekis yozilishini ta’minlaydi va harf
unsurlarining tushib qolishiga yo‘l qo‘ymaydi; sekin yozadigan o‘quvchilarni tez
yozishga undaydi; o‘quvchilarga harakatlarni aniq va dadil bajarishni o‘rgatadi.
Ammo bu usuldan butun dars davomida foydalanish tavsiya qilinmaydi, chunki
o‘quvchilar charchab, yozuv sifatini pasaytirib yuborishlari mumkin.
Sanoq-ohang usulini qo‘llashda, asosan, harflarning asosiy unsuri “bir”,
“ikki”, “uch” deb sanab boriladi, yordamchi ulash unsuri esa “va” deb bog‘lanadi.
Sanoq-ohang usulidan bo‘g‘in, so‘z va gaplarni yozdirishda ham foydalanish
mumkin.
Boshlang‘ich sinfda o’quvchilarni husnixatga o’rgatishning asosiy maqsadi
ham o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini ravon qilish hamda ularni har
tomonlama yetuk insonlar etib tarbiyalash bilan bir qatorda, ularni go‘zallikka
intiluvchi, uni yurakdan his qila oladigan go‘zallikni yaratishga intiladigan
kishilar qilib voyaga yetkazishni nazarda tutadi.
16

II BOB. HARFLARNING QIYALIGINI TO'G'RI SAQLASH
2.1. Harflarni bir hil balandlikda yozish.
Maktablarda ona tili o’rgatishning mazmuni jamiyat rivojlanishining hozirgi
bosqichida davlatimizning maktab oldiga qo’ygan vazifasiga moslangan. Bu
vazifalar ko’p qirrali bo’Iib, ularni bajarish o’quvchilar ongini o’stirishga, ularga
g’oyaviysiyosiy, axloqiy, estetik va mehnat tarbiyasini berishga yo’naltirilgan. Ona
tilini o’rgatish natijasida o’quvchilarda o’z fikrini grammatik to’g’ri, uslubiy aniq,
mazmunli, ohangga rioya qilib ifodalay olish va uni imloviy to’g’ri yoza olish
ko’nikmalari shakllantiriladi. Bu vazifa o’quv predmeti sifatida o’zbek tilining
o’ziga xos xususiyati bo’lib, o’quvchini Shaxs sifatida shakllantirishga
yo’naltirilgan umumta’lim vazifalari bilan bog’liq holda amalga oshiriladi 6
.
Ona tili kursida beriladigan bilimlar mazmunini o’zbek tilining tovush
tuzilishi va yozma nutqda tovushlarni ifodalash usullari haqidagi (fonetik va
grafik); so’zlarning o’zgarishi va gapda so’zlarning bog’lanishi haqidagi
(grammatik, ya’ni morfologik va sintaktik); so’zning morfemik tarkibi va so’z
yasalish usuliari haqidagi (so’z yasalishiga doir); so’zlarning leksiksemantik
guruhi haqidagi (leksikologik); o’zbek tilining to’g’ri yozuv tamoyillari va tinish
belgilarining ishlatilishi haqidagi (orfografik va punktuatsion) bilimlar tashkil
etadi. Bu bilimlar, birinchidan, grammatik, fonetik, so’z yasalishiga oid
tushunchalarda, ikkinchidan, grafik, orfografik, punktuatsion qoidalarda namoyon
bo’iadi. Bundan tashqari, o’zbek tili kursi fonetik, grafik, morfologik, sintaktik va
boshqa ko’nikma va malakalarni ham o’z ichiga oladi.
Tilni o’rganish jarayonida o’quvchilarda boshqa ko’pgina o’quv predmetlari
uchun umumiy bo’lgan ko’nikmalar (predmetlararo ko’nikmalar) ni hosil qilish
ustida ham ish olib boriladi. Pedagogikada bunday predmetlararo ko’nikraalarga
analiz, sintez, abstraktlashtirish (til hodisalarini fikran tasawur etish),
umumlashtirish, guaihlash, taqqoslash kabilar kiradi. Ushbu ko’nikmalarni
o’quvchilarda shakllantirish ustida maqsadga muvofiq ishlash ularning o’quv
faoliyatini faollashtirishga, bilimlarini muvaffaqiyatli egallashlariga tmkoniyat
6
Qosimova K., Matchonov S. , G‘ulomova X., Yo‘ldasheva SH., Sariyev Sh. Ona tili o‘qitish metodikasi. -
Toshkent, «Nosir», 2009 y.
17

yaratadi. Ona tili kursidan hosil qilinadigan maxsus ko’nikmalar bilan
predmetlararo ko’nikmalar, birbiridan ajratilmagan holda o’quvtarbiyaviy
jarayonda shakllantiriladi. Beriladigan bilim va o’quvchilarda hosil qilinadigan
maxsus ko’nik/malar maktab dasturlari va davlat taMim standartida qayd etilgan.
Boshlang’ich sinflarda o’rganish uchun tilni ongli egallashga va
o’quvchilarda grafik va imloviy malakalarni shakllantirishga zamin bo’ladigan
bilimlar tanlangan. Fonetika va grafika sohasida o’quvchilar so’zning tovush
tarkibini, unli va undosh tovushlarning o’ziga xos xususiyatlarini, so’zda
tovushning ma’noni farqlashdagi ahamiyatini to’g’ri tushunishga imkon beradigan
bilimlarni o’zlashtiradilar, shuningdek, ularga so’zning tovush va grafik shakli
o’rtasidagi nisbat (bog’lanish)ni ongli aniqlash, so’zni to’g’ri yozish imkoniyati
yaratiladi. Morfologiya sohasidan ham so’zni ongli o’zlashtirish, uni to’g’ri
ishlatish uchun katta amaliy ahamiyatga ega bo’lgan bilimlar tanlangan.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari 1sinfdan boshlab so’z turkumlari (ot, sifat, son,
olmosh, fe’l)ni har xil saviyada o’rganadilar 7
.
Sintaksisdan dasturga nutq birligi sifatida gap haqidagi, gapda so’zlarning
bog’lanishi, bosh va ikkinchi darajali bo’laklar haqidagi bilimlar kiritilgan.
So’zning morfemik tarkibi yuzasidan har bir morfemaning muhim belgilarini,
ularning ahamiyati va so’zda birbiriga ta’sirini boshlang’ich sinf o’quvchilari
tushunadigan va so’zlarni to’g’ri yozishda foydalanishlari uchun zarur bo’lgan
hajmda ma’lumot berilgan.
Dasturda ,,Leksika» bo’limi alohida berilmagan, ammo o’quvchilar
so’zIarning leksiksemantik guruhlari (sinonimlar, antonimlar) haqida, ularning
leksik ma’nolari haqida so’z turkumlari va so’z tarkibini o’rganish jarayonida
ma’lumot oladilar.
Boshlang’ich sinflar ona tili kursi 1 —4sinflarda tilning hamma
tomonlarining o’zaro bog’liq holda o’rganilishi hisobga olinib tuzilgan, har bir
sinfda fonetika, leksika, grammatika va so’z yasalishi haqida elementar bilim
beriladi. Kursning bunday qurilishi tilning barcha tomonlarini birbiriga o’zaro
7
G'apporova va boshq. "1-2 yozuv daftari" T. "O'qituvchi" 1999
18

ta’sir etadigan bir butun hodisa sifatida o’rganishni taqozo etadi. Tilni o’rganishga
bunday yondashish ta’litn jaryonini o’quvchilar nutqini o’stirish vazifasini hal
etishga yo’naltirish imkonini beradi.
Dasturning ,,Grammatika, imlo va nutq o’stirish» bo’limi har bir sinfda
quyidagicha qismlarni o’z ichiga oladi: ,,Tovushlar va
harflar», ,,So’z», ,,Gap», ,,Bog’lanishli nutq». Asosiy mavzularbosqichli izchillik
tamoyiliga asoslanib, har to’rt sinfda o’rganiladi. Har bir sinfda yetakchi mavzular
ajratiladi. 1-2sinfda fonetika va grafikaga oid mavzularni o’rganishga katta o’rin
beriladi, chunki o’quvchilar o’qish va yozish jarayonini egallaydilar. 3sinfda
so’zning morfemik tarkibi va gapni o’rganish muhim hisoblanadi. So’z yasalishiga
doir bilimlar asosida o’quvchilarda so’zning leksik ma’nosiga, undan nutqda
foydalanishga ongli munosabat o’sadi. 4sinfda so’z turkumlarini o’rganish birinchi
o’ringa qo’yiladi (morfologik bilim chuqurlashtiriladi, otlarning egalik va kelishik
qo’shirnchalarini, fe’llarning tuslovchi qo’shimchalarini to’g’ri yozish maiakalari
shakllantiriladi).
Bog’lanishli nutq ustida to’rt yil davomida grammatik va orfografik
materiallarni o’rganish bilan bog’liq holda reja asosida ish olib boriladi.
Ona tili darslarida til hodisalari ma’nosi (semantikasi), qurilishi, vazifasi
jihatidan o’rganiladi.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab jamiyatni
isloh qilish siyosatini kun tartibiga qo’ydi. Barcha sohalardagi kabi ta’lim sohasini
isloh qilish siyosati ham izchillik bilan amalga oshirila boshlandi.
Boshlang’ich ta’lim bo’yicha Yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti ham
mustaqillik davridagi tajribalar natijasi sifatida maydonga keldi. U boshlang’ich
ta’lim darsiiklari va metodik qo’llanmalarining yangi avlodini yaratishda
dasturulamal vazifasini o’tamoqda.
Boshlang’ich ta’lim Davlat ta’lim standartining ,,Kirish» qismida
,,Boshlang’ich ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish
salohiyati, aqliy rivojlanishi, dunyoqarashi, kommunikativ savodxonligi va
o’zo’zini anglash salohiyatini shakllantirishga, jismonan sog’lom bo’lishga,
19

moddiy borliq go’zalliklarini his eta olishga, go’zallik va nafosatdan zavqlana
olish, milliy urfodatlarni o’zida singdirish va ardoqlash, ularga rioya qilishga
o’rgatadi», deb alohida ta’kidlangan.
Boshlang’ich ta’lim oldiga qo’yilgan bu kabi talablarni amalga oshirish
ta’lim mazmunini aniq belgilab olishni, o’qitishga yangicha yondashuvni taqozo
etadi.
Davlat ta’lim standartida ta’kidlanganidek, ,,Boshlang’ich ta’lim bosqichida
davlat va jamiyat tomonidan qo’yiladigan talab»da ta’lim sohalari bo’yicha o’zaro
muvofiqlik, mutanosiblik, uyg’unlik to’la ta’minlangan bo’lmog’i kerak. Shu
jihatdan boshlang’ich ta’lim standartini belgilash ta’lim jarayonining tarkibini va
xuddi shu tarkib komponentlarining mazmunini modernizatsiyalash, boshlang’ich
ta’lim jarayonida yangi, zamonaviy pedagogik texnologiyani qo’llash imkonini
beradi.
Boshlang’ich sinflarda ona tili ta’limi mazmuni ta’limning mazkur
bosqichiga qo’yilgan talablardan kelib chiqib belgilanadi.
,,Ta’lim to’g’risida»gi qonunda ,,Boshlang’ich ta’lim umumiy o’rta ta’lim
olish uchun zarur bo’lgan savodxonlik, bilim va ko’nikma asoslarini
shakllantirishga qaratilgandir», deyiladi. Shundan kelib chiqqan
holda ,,Boshlang’ich sinflarda ona tili ta’limining maqsadi, vazifalari sifatida
DTSda quyidagilar belgilab berilgan:
- bolaning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, erkin fikrlay olish,
o’zgalar fikrini anglashi, o’z fikrini og’zaki va yozma ravishda bayon qila olishi,
jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo’la olish ko’nikma va malakalarini
rivojlantirish.
- o’z fikrini savodli, mantiqiy izchillikka rioya qilgan holda bayon eta
olishga o’rgatish.
- yozma nutq belgilarini talaffuzda ifodalash, matnni ifodali o’qiy olish
ko’nikmasini shakllantirish.
- o’qish sur’atini oshirish, ta’limning shu bosqichi uchun xos bo’lgan
sidirg’a o’qishni egallashlariga erishish.
20

Fikrni yozma bayon etish bo’yicha belgilangan quyidagi ko’nikmalarni
egallash:
- fikrning mantiqiy izchillikda ifodalanganligi;
- tavsifning mavzuga muvofiqligi va itrakammalligi;
- tavsifda tilning ifoda vositalaridan foydalanish darajasi;
- imloviy savodxonlikni egaHashlariga erishish.
Bularni amalga oshirish ona tili ta’limi siklidagi fanlarning, ya’ni savod
o’rgatish, o’qish va ona tilining vazifasidir.
Bu vazifalarni ado etish ko’p jihatdan ta’lim mazmunni to’g’ri belgilashga
bog’liq. Ona tili ta’limi mazmuni aniq va ilmiynazariy jihatdan to’g’ri
belgilansagina, oldinga qo’yilgan talablar to’liq bajariladi 8
.
Ma’lumki, DTSida belgilab berilgan ona tili ta’limi mazmuni aniq mavzular
va til materiallari asosida dastur va darslikda o’z ifodasini topadi. Ular biri
ikkinchisining ijrochisi bo’iib, birbiriga muvofiq kelishi lozitn.
Xulosa qilib aytish murrikinki, boshlang’ich sinf ona tili mazmuni metodist
olimlarning ko’p yillik kuzatishlari, tajribalari, tajriba natijalarining tahlili asosida
takomillashtirilib kelinmoqda. Ayniqsa, ona tili o’qitishning amaliy ahamiyatiga
alohida e’tibor qaratilmoqda.
Boshlang’ich sinflarda ona tili darslarining turlari ya ularga qo’yiladigan
talablar
Darsning umumiy tasnifi. Maktabda dars o’quvtarbiya jarayonini tashkil
qilishning asosiy shakli hisoblanadi. Dars ta’limtarbiyani amalga oshirishning eng
qulay va eng zarur omilidir.
Darsga qo’yiladigan umumiy talablar quyidagilar:
To’limiy talab. Har bir dars o’quvchiga qandaydir bilim berishi lozim. Har
bir darsning asosiy maqsadi ham shu.
Tarbiyaviy talab. Bu har jihatdan komil Shaxsni tarbiyalash demakdir.
Didaktik talablar. Bu o’qituvchiga darsni to’g’ri tashkil qilish: dars
maqsadlarini, turini to’g’ri belgiiash, darsdagi u yoki bu materialni o’quvchilarga
8
G'apporova va boshq. "1-2 yozuv daftari" T. "O'qituvchi" 1999
21

yetkazib berish usullarini to’g’ri tanlash, o’quvchilar bilimini tekshirish va
baholash shakllarini aniqlab olish demakdir.
Psixologik talablar. Bu talab shuni nazarda tutadiki, o’qituvchi o’z
o’quvchilarining xarakterxususiyatini qanchalik darajada yaxshi biiishi juda katta
ahamiyatga ega. o’z o’quvchilarining psixologik xususiyatlarini yaxshi bilgan
o’qituvchigina to’laqonli dars uyushtirishi mumkin.
Gigiyenik talablar. Bu o’quvchilar salomatligi haqida qayg’urish demakdir.
Sinfda yorug’lik, toza havo har doim yetarli bo’lishi lozim. Boshqa fanlar
kabi, ona tili o’qitishning samaraliligi darsning sifatiga bevosita bog’liqdir.
Darsga qo’yilgan umumdidaktik talablar pedagogik adabiyotlarda keng
yoritilgan. Ularni ona tili o’rgatishga tatbiq qilib, metodik aniqliklar kiritilsa, ona
tili darslariga qo’yilgan talablar quyidagicha bo’ladi:
Yangi bilim berish, ularni nutq amaliyotiga tatbiq etish va o’quvchilarni
tarbiyalash bir butun jarayondir. Darsda o’quvchilarning o’quv faoliyatini tashkil
etishga, foydalaniladigan til materialining g’oyaviysiyosiy, estetik va badiiy
qimmatli bo’lishiga, tilni o’rganish jarayonida bolalarda dunyoqarash elementlarini
shakllantirishga alohida ahamiyat berish zanir. Ijodiy izlanish muhiti yaratilgan
darslardagina zarur axloqiy sifatlar tarbiyalanadi 9
.
Ona tili darslarida o’zbek tiliga muhabbat va so’zga ehtiyotlik bilan
munosabatni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Buning uchun matn puxta
tanlanadi. Tilni o’rganish jarayonida leksikuslubiy ishlarga katta o’rin beriladi.
Darsda she’r, soddalashtirilgan matnlar bilan birga, yuksak badiiy matnlardan ham
foydalaniladi.
Ona tili o’qitish jarayoni o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini
shakllantirishga qaratiladi. Ona tili darslari har bir kishi uchun zarur bo’lgan
saranjomsarishtalik, mustaqillik, tashabbuskorlik sifatlarini ham tarbiyalaydi.
Darsning aniqligi va ichki mantiqiyligi, uning maqsadga yo’naltirilganligi
juda muhim. Yangi material o’rgatiladigan darsning mazmuni va mantiqiy
o’rganiladigan til hodisasi hamda uning lingvistik mohiyatining birbiriga ta’sir
9
. O‘qish kitobi. 1-sinf uchun darslik. – Toshkent, ”Sharq” nashriyot-matbba aksiyadorlik kompaniyasi bosh
tahririyati, 2022 y.
22

qilishiga ma’lum darajada sabab bo’ladi. o’qituvchi bu o’zaro bog’lanishni bilishi
va uni o’quvchilar bilan birga topshiriqlarni bajarish davomida asta ocha borishi
muhimdir.
Agar dars grammatik bilimlarni mustahkamlash, orfografik ko’nikmalarni
shakllantirish maqsadini o’z oldiga qo’ysa, darsning mantiqiy shattlari asta
murakkablashtirib borilgan mashqlar tizirnini aks ettiradi. Bolalar biror imlo
qoidasini yaxshilab bilib, o’rganib olishlari uchun birikki mashq jamoaviy ravishda
bajariladi. o’quvchilar mustaqilligi oshgach, mashqni mustaqil ishlaydilar. Darsda
bajarilgan mashqlar o’rtasidagi bog’lanishni shakllantiradigan ko’nikmaning
xususiyati ham sabab bo’ladi. O’quv materialining mavzuga va darsning
maqsadiga mos bo’lishi uning maqsadga yo’naltirishni ta’minlaydi. Darsda
foydalaniladigan barcha o’quv materiallari (shu jumladan, til dalillarini kuzatish,
imlo va nutqqa oid mashqlarni bajarish uchun tanlanadigan materiallar ham)
darsning maqsadiga juda mos bo’lishi zarur.
Ona tili darsi, avvalo, o’quvchilar nutq va tafakkurini o’stirish darsidir. Ona
tili darslari ijtimoiy-foydali bo’lishi uchun o’quvchilarda o’z fikrini grammatik
to’g’ri, uslubiy aniq, izchil ifodalash va boshqalar fikrini bera olish ko’nikmasini
shakllantirishga qaratilishi lozim. Ona tili darslarida nutq o’stirish ko’rsatmasi
grammatik materialni o’rgatishda o’quvchilarning tilimizdagi har bir so’z turkumi
yoki so’z qismining rolini bilib olishlariga erishtiradigan metodik usullarni
qo’llashni talab etadi, ya’ni grammatik nazariya grammatik to’g’ri va aniq nutq
malakalarini shakllantirishga, anglab, tushunib yozish malakalarini o’stirishga
amalda tatbiq etish uchun o’rgatiladi. Darsda bolalar nutqini o’stirish darsning
mazmunida va qo’llanilgan vazifalar turlarida o’z aksini topadi.
Grammatik, so’z yasalishiga oid, imloviy materiallarni o’rganishni nutq
o’stirish bilan bog’lash o’quvchilar aqliy faoliyatini boshqarish hisoblanadi.
Bolalar nutqini o’stirish jarayoni ularning tafakkurini o’stirish bilan bog’liq.
Ona tili darsi o’quvchilar taffakurini o’stirish ustida ishlash maqsadiga
yo’naltirilganligiga qarab baholanadi. Bunda muayyan grammatik va imloviy
materialni o’rganish jarayonida shu materialni yaxshiroq o’zlashtirishni
23

taminlaydigan, aqliy faoliyatni talab qiladigan mashqlarni o’tkazish tushuniladi.
Masalan, ,,O’zakdosh so’zlar» tushunchasini shakllantirish uchun so’zlarning
leksik ma’nosi va morfemik tarkibini taqqoslashni (ularning ma’nolarida
umumiylikni va ularda bir xil o’zakning mavjudligini) bilish lozim. o’quvchilar
tafak-kurini o’stirish uchun o’qituvchi darsga tayyorlanganda, vazifa tur-larini
tanlaydi, darsning materialini va uni o’zlashtirishda o’quvchilar bajaradigan aqliy
faoliyat mashqlarini ham belgilab oladi.
O’quvchilarga beriladigan nazariy bilim tildan ongli foydaianish imkonini
beradi. Nazariyaga ahamiyat berish, elementar tarzda bo’lsa ham, o’quvchilarning
til hodisalari o’rtasidagi bog’lanishni bilib olishiga e’tibor berish demakdir.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari bunday bog’lanishni bilsalar, nima uchun shunday?
so’rog’iga javob topa oladilar. Masalan, ,,Nima uchun daftar so’zi kelishik va
egalik qo’shimchalari bilan turlanadi, o’qidik so’zi esa Shaxsson qo’shimchalari
bilan tuslanadi?».
Ona tili darslarining foydali bo’lishiga darsda og’zaki va yozma ishlarni
maqsadga muvofiq o’tkazish, o’quvchilarning o’quv ishlarini tekshirib, nazorat
qilib borish, o’z vaqtida xatoJarning oldini olish va to’g’rilash, texnika
vositalaridan foydalanish kabi omillar katta ta’sir ko’rsatadi. ing yozuvlari har xil
qiyalikda bo'lishi mumkin. Agar harflarning asosiy elementlari daftar chizig'iga
nisbatan tik holatda (perpendikulyar) qo'yilsa, yozuvning holati ham tik bo'ladi.
Harf elementlari o'ng tomonga qiya bo'lib, o'tmas burchak hosil qilishi ham
mumkin. Biz o'quvchilarni o'ng tomonga qiya qilib yozishga odatlantirishimiz
lozim.
Tik yozuv (noto'g'ri)
Chap tomonga qiya yozuv (noto'g'ri)
O'ng tomonga qiya yozuv (to'g'ri)
O'ng qo'l bilan yozadigan kishilar uchun yozuvning qiyaligi o'ng tomonga
moslashtirilishi faqat harflarning shaklini chiroyli qilish uchun emas, yozuvning
qulayligi uchun mos keladi. Yozuvning qiyaligini to'g'ri saqlash, qo'l va
barmoqlarni ortiqcha zo'riqtirmaydi.
24

Yozuvning o'ng tomonga qiyaligini saqlash tirsaklarni bir tomonga yaqin
yurishi uchun qulay bo'lib, parta ustidagi daftarning to'g'ri holatiga bog'liqdir.
Yozayotganda daftarning holati bir tomonga qiya bo'lishi o'z-o'zidan
yozuvning qiyaligini ta'minlaydi.
Yozuvning qiyaligini saqlashda daftardagi siyrak qiya chiziqlar ham katta
yordam beradi. Bunday mashq qilishda daftarning holati o'zgarsa ham, yozuvning
qiyaligi o'zgarmasligi mumkin. Shuning uchun qiya chiziqli daftarlardan faqat
dastlabki mashqlarni bajarishda foydalaniladi. Qiya shaklda yozishga o'rgatishning
o'ziga xos usullari mavjud.
O'quvchilarga dastlab eng sodda shakldagi kichik tayoqchalarni yozdirib
mashq qildirish vaqtidayoq tik va qiya tayoqchalarning farqini o'rgatish lozim.
Bunday mashqlar o'quvchilarning ongida uzoq vaqt saqlanadi va xatolarning oldini
oladi.
Shuningdek yozuvning to'g'ri bo'lishi uchun daftarning qiya holatini ham
hisobga olish lozim ekanligi tushuntiriladi. Daftarning parta ustida noto'g'ri
turishi gigiyena qoidalarining buzilishiga ham sabab bo'ladi, chunki o'quvchi
yozuvning qiyaligini saqlash uchun o'z gavdasini har xil holatda tutishi mumkin.
Daftarning pastki chap bo'rchagi ko'krak o'rtasiga to'g'ri bo'lishi yoki
daftarning qiya chizig'i (agar qiya chiziqli daftar bo'lsa) partaning chetiga tik
bo'lishi kerak.
Daftarning beti satrlarga to'lib borgan sari yuqoriga surib boriladi. Chap qo'l
bilan esa daftarning yuqori tomoni bosib turiladi. Buning uchun sinf partasining
ustiga ikki o'quvchining har biri uchun alohida ingichka qiya tekshiruv chizib
qo'yiladi. Bu chiziqning uchi o'quvchilarning chap ko'kraklarini o'rtasiga to'g'ri
bo'lib, partaning old qirrasiga nisbatan 65 gradus qiya bo'ladi.
Agar daftarning chap beti to'lsa, daftarning buklangan joyi tekshiruv
chiziqqa to'g'rilab olinadi va o'ng betiga yozishga o'tiladi.
O'quvchilarda harflarni qiya yozishga o'rgatish malakasini oshirish ancha
murakkab jarayon bo'lib, o'qituvchidan sabr-matonat, katta kuch talab etiladi.
O'qituvchi sistemali ravishda turli mashqlar olib borishi, ularning harakatlarini
25

qunt bilan kuzatib borishi lozim. Faqat uzoq muddatli mashqlardan so'ng ko'zda
tutilgan maqsadga erishish mumkin.
O'qituvchi tomonidan berilgan barcha ko'rsatmalarga qaramay, ayrim
o'quvchilar harflarni har xil qiyalikda noto'g'ri yozadilar. Masalan, kichik b harfini
o'ng tomonga qiya qilib yozsalar kichik d harfini chap tomonga haddan ziyod
o'girib yozadidlar:
Har ikki tomon yuqorida ko'rsatib o'tilgan kamchiliklarni tuzatish uchun
o'quvchilarga o'z xatolarini topishga yordam beradigan grafik mashqlar berilishi
kerak. O'quvchilarga dastlab bir-ikkita harf yozdirilib, ular orasiga qiya chiziqlar
qo'yiladi va to'g'ri chiziqchalarga taqqoslash orqali o'quvchilar o'z xatolarini
tushunadilar hamda uni tuzatishga kirishadilar.
Harflarni bir xil balandlikda yozish.
Matndagi harflarning bir xil balandlikda yozilishi chiroyli yozuvga
o'rgatishning asosiy shartlaridan biridir. Yozuvda harflarni bir xil balandlikda
saqlash ancha qiyin bo'lib, o'quvchi barcha imloga oid malakalarini egallay
olmaydi. Shuning uchun 1-sinfdan boshlab siyrak qiya ikki chiziqli daftarga
yozdirib mashq qildiriladi, so'ngra siyrak qiya chiziqsiz daftarga va 2-sinfning
ikkinchi yarmidan boshlab bir chiziqli daftarga yozdirib mashq qildiriladi.
Birinchi sinf da kichik harflarni 4 mm balandlikda (bu o'lcham daftarning
kichik harflar yoziladigan qatorlar orasiga teng) yozdirib mashq qildiriladi, bosh
harflar esa kichik harflarga nisbatan ikki barobar katta qilib yozdiriladi.
Birinchi sinfning oxirlari va 2-sinfdan boshlab ayrim o'quvchilarda
yozuvning maydalashib, qatorlar orasidan pastga tushib borishini ko'rish
mumkin. Bu yozuv tezligini oshib borayotganligidan dalolat beradi 10
.
Bir chiziqli daftarga mashq qilishdan oldin, o'qituvchi doskada harflarni bir
tekis, ravon yozish qoidalarini mukammal tushuntiradi. Chunki bir chiziqli
daftarda harflarning balandligini belgilab turuvchi tekshiruv chiziq nuqta, endi
o'quvchi ularni chamalab yozishga o'rganishi lozim.
10
G'apporova va boshq. "1-2 yozuv daftari" T. "O'qituvchi" 1999
26

Masalan, bir chiziqli daftarni teng uch qismga bo'lib, uchdan bir qismida
kichik harflarni, uchdan ikki qismida esa bosh harflarni yozish lozim:
Kichik va bosh harflar alohida-alohida mashq qildiriladi.
Bir chiziqli daftarga chamalab yozish ancha murakkab, shuning uchun
o'qituvchi dastlabki davrlarda o'quvchilarni diqqat bilan kuzatib borishi zarur.
Yozuvdagi kamchiliklar ayniqsa, 3-4-sifnlarda ko'proq uchraydi, chunki bu
davrda o'quvchilarda kattalarga xos bo'lgan alohida yozuv shakllana boradi. Bu
davrdagi yozuvning shakllanishiga alohida ahamiyat berib borish kerak.
27

2.2. Harf va so'zlar orasidagi masofani chamalab yozish.
Chiroyli yozuvga o'rgatishda harflarning balandligini bir hilda saqlash
qanchalik zarur bo'lsa, harflar va so'zlar orasidagi masofani to'g'ri chamalab yozish
ham katta rol o'ynaydi.
Alfavitdagi ayrim harflar keng, ayrimlari esa tor yoziladi. So'z va gaplarni
yozishda esa ana shu farqni yaxshi ajrata bilish lozim.
Harflar va harf elementlari orasidagi masofani chamalab yozishga alifbe
davridan boshlab o'rgatish, keyinchalik esa buni sistemali ravishda tekshirib borish
zarur.
Gaplarni yozishda so'zlar orasidagi masofa bir harf enida bo'lishi kerak. Harf
elementlari va ular orasidagi masofani chamalab yozishga o'rgatish uchun quyidagi
vazifalar bajariladi:
1. O'quvchilarga xusnixat kitobidagi namunaga qarab yozdirib, ularni tahlil
qilish.
2. Xusnixat kitobidan harf va ularning elementlari orasidagi masofani
chamalab yozishga mashq va topshiriqni ko'chirib yozish.
3. O'quvchilarning ishlarini kuzatib chiqib, qaysi o'quvchi tor, keng,
qaysisi pala-partish yozganini aniqlash.
Shundan so'ng 3-4 ta daftarni yig'ib olib, kamligi birgalikda tahlil qilinadi.
Harf va so'zlar orasidagi masofani chamalab yozishga o'rgatish birinchi
sinfda butun o'quv yili davomida sistemali olib borilishi, ikkinchi va
undan keyingi sinflarda ham bu malakalarni egallash davom ettirilishi
kerak.
28

2.3. Tez va ravon yozishga o'rgatish.
Harflarni bir hil balandlikda va kenglikda yozishga o'rgatish bilan birga, tez
va ravon, tekis qilib yozish chiroyli yozuvning muhim shartlaridan biridir.
Chiroyli va tez yozishning assoiy siri uning bir xil o'lchamdagi ravon
harakatidir.
Bir maromda harakat qilib yozish, har bir harf va uning elementlari bir xil
balandlikda va qiyalikda bo'lish alohida go'zallik kashf etadi.
Ammo o'quvchilar bunday malakalarga tezda erisha olmaydilar. Yozuvning
ravon bo'lishi, uning tezligi bilan bog'liqdir.
Masalan, endigina yozuv mashqini boshlagan olti yoshli o'quvchi bir
minutda 4-6 harfni yozishi mumkin. Bu davrda tez yozish malakasini sanoq-ohang
usulida olib borilsa, tezlik yanada bir maromda davom etishi mumkin. Yozuvning
tezligini oshirib borishda bolalarning qo'l harakati bir maromda bo'lishga alohida
e'tibor berish. Barmoqlarning charchab qolishiga yo'q qo'ymaslik kerak. Agar
o'quvchilarni charchatib qo'ymasdan sanoq-ohang usulida asta-sekin yozuv
tezligini oshirib borilsa, u bolalarda katta qiziqish uyg'otib, yaxshi samaralar
berishi mumkin.
Yozuvning tezligi o'quvchining imloni qay darajada bilishiga bog'liqdir, agar
o'quvchi so'zlarni yaxshi o'qisa, xatolarga yo'l qo'ymasa, tez va to'g'ri yozadi.
Yozuvning tezligi bola yuqori sinfga ko'chgan sari orta boradi. Agar 6 yoshli
o'quvchi o'quv yilining oxiriga kelib 7-9 har yoza oladi. 2-sinf o'quvchisi o'quv
yilining oxirida 23-25 harf yozishi, 3-sinf o'quvchisi o'quv yilining oxirida 32-35
harf, 4-sinf o'quvchisi esa minutiga 40-45 harfni yozishi mumkin.
Yozma ishlarning turli shakllarda (ko'chirib yozish, aytib turib yozdirish
bilan yoki yoddan yozish) bu tezlik bir oz ortiq va kamroq bo'lishi mumikin.
Yozuv tezligining oshirishning yana bir imkoniyati ko'proq qo'l harakatiga
bog'liqdir. Buning uchun qal barmoq muskullarining harakatini o'stiruvchi hamda
tez va ravon yozishga o'rgatadigan turli mashqlarni bajartirish kerak 11
.
11
G'ulomov M. "Boshlang'ich sinf o'quvchilarini husnixatga o'rgatish" T.1970
29

Masalan, maktabga ilk bor qadam qo'ygan o'quvchilar uchun quyidagi
o'xshash shakllarni chizdirib yoki havoda mashq qildirish mumkin.
1. Dam olmasdan va qo'l harakatini uzmasdan o'ngdan chapga, chapdan
o'nggga qildirish:
Bulardan tashaqari, har bir harf elementlarini mashq qildirish uchun
shu elementga mos mashqlar tanlab yozdirish mumkin. 1-2 sinf o'quvchilariga esa
quyidagi mashqlar beriladi: 1. Soat strelkasi bo'yicha barmoq va panja
muskullarini o'stiruvchi
mashqlar: 2. Barmoq muskullarining harakatini o'stirish uchun
yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga harakat qildirish.
2. Tugunchakdagi ipni chuvalatib yozish va so'rash shakllari.
3. Barmoq va qo'l muskularini o'stiruvchilar:
Bunday mashqlar qo'l harakatini uzmay yoziladigan harflarni mashq qilish
uchun yordam beradi.
4. Soat strelkasi bo'yicha va unga qarshi barmoq va qal muskullarini
o'stiruvchi mashqlar:
Yuqorida ko'rsatib o'tilgan mashqlardan o'z o'rnida unumli foydalanilsa,
yaxshi natijalar beradi.
I-IV sifnlarda chiroyli yozuvga o'rgatish.
Boshlang'ich sinf dastur talabiga ko'ra 1-sinfning IV choragida yozuv
darslari uchun 24 soat vaqt berilgan bo'lib, undan haftada 1 soatni chiroyli yozuv
uchun ajratilgan.
Bu davrda o'qituvchi yozuv malakalarini yanada takomillashtrish, yozuv
gigiyenasi qoidalriga rioya qilish hamda harflarning shakli va ularning bog'lanishi,
qo'l harakatini uzmasdan yozish, so'z, bo'g'in va so'zlarning ravonligiga e'tibor
berishi lozim.
2-sinfda chiroyli yozuv uchun haftada 1 soat vaqt ajratilib, yiliga 34-35
soatni tashkil etadi.
Bu davrda o'quvchilardan ruchkani to'g'ri ushlash, daftarning holatini to'g'ri
tutish, to'g'ri o'tirish kabi gigiyenik qoidalar talab etiladi. Shuning harflarning
30

sodda va murakkabligiga qarab gruppalarga bo'lib yozdiriladi. Ayrim bo'g'in va
sodda so'zlar qo'l harakatini uzmasdan bog'lab yozdiriladi.
3-sinfda husnixat mashqlari ona tili darslari bilan har kuni (8-10 minut)
qo'shib olib boriladi.
Bu davrda yozilishi va bog'lanishi murakkab bo'lgan kichik va bosh
harflarning yozish qoidalari mashq qildiriladi. Ayniqsa bu davrda bog'lanishi
murakkab bo'lgan so'z va gaplarni ravon yozish ustida ko'proq mashqlar
o'tkaziladi.
4-sinfda ham chiroyli yozuv mashqlari ona tili darslari bilan har kuni (8-10
minut) qo'shib olib boriladi.
Bu davrda harflarni qoida bo'yicha to'g'ri yozish malakalari
mustahkamlanadi. So'z va gaplarda bog'lanishli harflarni topib tahlil qilinadi
hamda ravon va tez yozish malakalari rivojlantirilib o'quvchilarning yozuvlarda
uchraydigan tipik xatolar ustida mashq qildiriladi 12
.
12
G'ulomov M. "Boshlang'ich sinf o'quvchilarini husnixatga o'rgatish" T.1970
31

XULOSA
1 sinfda o‘qish darslarida o‘quvchilar tovush hamda bosma harflar bilan
tanishtirilsa, tovush va harflarni analiz va sintez qilish orqali ularning nutqi
o‘stiriladi. Shu kabi yozuv darsining ham ayrim spetsifik xususiyati bor. Masalan,
agar o‘quvchilar o‘qish darsida «Alifbe» kitobidagi tayyor bosma harflardan
foydalansalar, yozuv darsida bu narsa ko‘rinmaydi. Har bir harf va uning
elementini o‘quvchining o‘zi namunaga qarab yozadi.
Shuning uchun ham bu sinfda yozuvga o‘rgatish o‘z navbatida quyidagi kabi
qator tushunchalarni bilishni talab etadi: baland-past, bir xil, keng-tor, yaqin-uzoq,
yuqoriga, pastga, o‘rta (oraliq), uzunroq-kaltaroq, teng, teng bo‘magan masofa,
to‘g’ri-qiya, chapga-o‘ngga.
O‘qituvchi yozuv malakasiga o‘rgatishga boshlashdan oldin o‘quvchilar
bilan yuqoridagi ko‘rsatib o‘tilgan tushunchalar ustida ish olib borishi lozim. Bu
o‘quvchilarga harflarning shaklini uning harakatini yaxshi tushunishlariga katta
yordam beradi.
1-sinfda yozuv mashqlari uchun berilgan alifbegacha bo’lgan davrni
birmuncha uzaytirish mumkin. Ammo bu davrda yozuv darsi bilan o‘qish darsi
o‘rtasida birmuncha farq bo‘ishi mumkin, bundan cho‘chimaslik kerak, chunki bu
vaqtda o‘quvchilar so‘z va harflarni o‘tilgan materiallar asosida yozib o‘rganadilar.
Keyinchalik esa o‘qish bilan yozuv darsi bir-biri bilan uzviy bog’langan
holda davom etadi. O‘qishning birinchi haftalaridagi tayyorgarlik mashqlari asosan
og’zaki nutqni o‘stirishga qaratiladi. Ammo butun dars davomida og’zaki nutq
bilan shug’ullanish bolalarni zeriktirib qo‘yishi mumkin. Shuning uchun bu
darslarning ma’um qismini og’zaki nutqini o‘stirishga, ma’um qismini esa yozuv
mashqlari uchun sarflash kerak. Bu davrda husnixatga oid tayyorgarlik mashqlarini
tashkil etishning ahamiyati katta 13
.
13
G'ulomov M. "Boshlang'ich sinf o'quvchilarini husnixatga o'rgatish" T.1970
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1 O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Islomʻ
hamkorlik tashkiloti Tashqi ishlar vazirlari kengashi 43-sessiyasining ochilish
marosimidagi nutqi .
2. Sh. Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O zbekiston davlatini
ʻ
birgalikda barpo etamiz” Toshkent – “O zbekiston” ,2016-yil
ʻ
3. Barkamol avlod orzusi (Tuzuvchilar: Qurboniv Sh., Saidov H.,
Ahliddinov.)Toshkent: “Sharq” nashriyot-matbaa konserni Bosh tahririyati, 1999y.
4. Boshlang‘ich ta’lim bo‘yicha Yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standart
i//Boshlang‘ich ta’lim .- Toshkent, 2005y.- 5-son, 5,6,8-9-betlar.
5.Boshlang‘ich ta’lim bo‘yicha Yangi tahrirdagi o‘quv dasturi //
Boshlang‘ichta’lim .- Toshkent, 2005y.- 5-son, 21-33-betlar.
6. Boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi// Boshlang‘ich ta’lim, 1998y, 6-son.
7. Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi.- Toshkent,
2010y.
8. Anorboyev A. Badiiy asar- ma’naviy boylik// Boshlang‘ich ta’lim, 2008y,
6-son, 18-bet.
9.Avezov S. Milliy istiqlol g‘oyasi mezonlari// Boshlang‘ich ta’lim, 2006y,
12-son, 10-bet
10. Matchonov S., G‘ulomova X. va boshqalar. Boshlang‘ch sinf o‘qish
darslarini pedagogik texhologiyalar asosida tashkil etish.- Toshkent“Yangiyul
Poligraph servise”, 2008y.
11. Nazarova H., Anorboyeva A. O‘qish darsi- nafosat olami // Boshlang‘ich
ta’lim, 2008y, 11-son, 5-bet.
12. Qosimova K., Matchonov S. , G‘ulomova X., Yo‘ldasheva SH., Sariyev
Sh. Ona tili o‘qitish metodikasi. -Toshkent, «Nosir», 2009y.
13. Ro‘ziyeva G., Qorayev Z. Folklordan foydalanish// Boshlang‘ich ta’lim,
2009y, 3-son, 6-bet.
14. Safarova R., Musayev U., Musagov P., Yusupova P., Nurjanova R.
O‘zbekiston Respublikasida umumiy o‘rta ta’lim strategiyasi muammalari va
33

ta’lim mazmunining yangi mavzulari, ularni tatbiq etish yo‘llari. –Toshkent,
2005y.
15. Sattarova M., Sharipova R. Mukammallik yo‘lida// Boshlang‘ich ta’lim,
2008 y, 3-son, 14-15-betlar.
16. Zuhra Ilyos qizi. Ma’naviyati yuksak avlod- Vatan ishonchi //
Boshlang‘ich ta’lim, 2009y, 10- son, 21- bet.
17. G‘afforova T. , G‘ulomova X. O‘qish darslari. 1- sinf (o‘qituvchilar
uchun metodik qo‘llanma)– Toshkent, “Tafakkur” nashriyot- matbaa aksiyadorlik
kompaniyasi bosh tahririyati. 2011y.
18. O‘qish kitobi. 1-sinf uchun darslik. – Toshkent, ”Sharq” nashriyot-
matbba aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, 2012y.
19. Internet ma’lumotlari:
www ziyonet.uz
www.kitoxon.com
www.ilmziyo.uz
34

1-sinf o’quvchilarida yozuv ko’nikmalarini shakllantirish

Sotib olish