11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	1.8MB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

796 Sotish

11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Sotib olish

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Zamon taraqqiy etishi, jamiyatga zamonaviy
bilimlarning kirib kelishi munosabati bilan yangi darsliklarga bo‘lgan ehtiyoj
sezila boshladi. O‘quv jarayonini jahon standartlariga moslashtirish talabi
qo‘yildi. Bilimlarini kompetentsiyalarga transformatsiya qilish orqali insonlar
nafaqat iqtisodiy va texnologik taraqqiyotga o‘z hissalarini qo‘shadilar, balki
shaxsiy muvaffaqiyat va farovonlikka erishadilar. Bunday kompetentsiyalarni
belgilash orqali yoshlarimizni kelajak hayotga qay darajada tayyorlik darajasini
baholash mumkin. Yoshlarimiz kelajakda muvaffaqiyatli hayot kechirishlari,
jamiyatda o‘z o‘rnini topishlari hamda ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarga
integratsiyalashuvi uchun qanday kompetentsiyalarga ega bo‘lishlari kerak,
degan savol butun dunyo ta’lim hamjamiyati oldida turgan dolzarb mavzuga
aylangan. Shu sabab informatika fanidan Davlat ta’lim standartlarni yangilash,
o‘quv dasturlarni takomillashtirish - informatika faniga oid kompetentlilikni
(AKT kompetentlilikni) kiritishni taqozo etdi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi
187-son qarorining 3-ilovasiga qo‘shimcha tarzda Ijodiy guruhlar tomonidan
O‘rta ta’limning (10-11 sinflar uchun) umumta’lim fanlari bo‘yicha 12 ta
fandan malaka talablari ishlab chiqildi. O‘quv reja asosida o‘rta ta’limning
informatika va axborot texnologiyalari fani 10-11 sinflari uchun: 10-sinfda —
68 soat, 11-sinfda — 68 soat taqvim-mavzusi reja asosida o‘qitish yo‘lga
qo‘yildi. Shu bilan bir qatorda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev huzuridagi «Umumiy o‘rta ta’lim sohasida o‘tkazilayotgan
islohotlar samaradorligi va xalq ta’limi tizimidagi muassasalarning 2018-2019
kuz-qish mavsumi tayyorgarlik holati to‘g‘risida» 2018-yil 2-noyabr kuni
o‘tkazilgan majlis bayonining 12-bandida «Uch oy muddatda informatika fani
o‘quv dasturini tanqidiy ko‘rib chiqib, ushbu fanni o‘qitishga zamonaviy
2

mazmun kiritish va ilg‘or uslublarni joriy etish bo‘yicha choralar ko‘rish»
hamda 21-bandida 2020-2021 o‘quv yilidan boshlab, 1-11 sinflar uchun
informatika va axborot texnologiyalari hamda chet tili fanlaridan ilg‘or xorijiy
darsliklarni ta’lim jarayoniga tatbiq etish maqsadida, 3 oy muddat
ichida tajriba-sinov ishlari o‘tkazilib, 2020-yil 1-fevralgacha Vazirlar
Mahkamasiga tegishli taklifar kiritish belgilandi. Xulosa qilib, shuni ta’kidlash
zarurki, bugungi kun yoshlari zamon bilan hamqadam barkamol shaxs sitatida
davr talabiga muvofiq zamonaiviy bilimlarni egallashlari va ularni boshqa soha
bilimlari bilan uyg‘unlashtirib borishlarida informatika va axborot
texnologiyalari fani muhim ahamiyatga molik bo‘lib hisoblanadi.
Hozirgi paytda ta‘lim jarayonini avtomatlashtirishga katta e‘tibor
qaratilmoqda. Ta‘lim jarayonini avtomatlashtirishning qulay vositalaridan biri
kompyuter texnologiyalaridan foydalanishdir. Kompyuterlarning keng
qo‘llanilishi o‘qituvchilar tomonidan metodik qo‘llanmalarni tayyorlashdagi
murakkabliklarni bartaraf qilish va bu jarayonni avtomatlashtirish imkonini
beradi. Turli xil “elektron o‘quv qo‘llanmalar”, metodik qo‘llanmalarning
kompyuterda taqdim etilishi ko‘pgina afzalliklarga ega. Shularni hisobga olgan
holda ушбу kurs ishi ishida 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari”
fani дан elektron o‘quv услубий мажмуа яратиш методикаси мавзуси
танлаб olin ди . Юқорида келтириб ўтилган маълумотларга асосланиб ,
умумий ўрта таълим maktablarida "Informatika va axborot texnologiyalari"
fanini o‘qitish metodikasiga bag’ishlangan ushbu kurs ishi ish mavzusi dolzarb
tadqiqotlardan hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi. 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari”
fanidan elektron o’quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasini yoritib berish
orqali ta’lim samaradorligiga erishish.
Kurs ishining vazifalari :
3

 mavzuga doir ilmiy-metodik adabiyotlar va ilmiy tadqiqot ishlarini
o’rganish hamda tahlil etish;
 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fani mazmuni, maqsadi
va vazifalarini o’rganib chiqish;
 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish holati va
uni takomillashtirish yo’llarini o’rganib chiqish;
Kurs ishining ob’ekti – umumiy o‘rta ta’lim maktablari 1-sinfda
“Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish jarayoni.
4

I BOB. Informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning nazariy-
metodik asoslari
1.1. Informatika va axborot texnologiyalari fanini o’qitishning mazmuni,
maqsadi va vazifalari
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarinig inson hayoti va faoliyatining
barcha jabhalariga kirib borishi, axborot oqimining keskin ravishda ortib
borishi, axborot almshinuvi, boshqaruv va texnologik jarayonlarning
avtomatlashtirish ko’lamini kengayib borishi, umuman aytganda jamiyatni
axborotlashuvi jarayonining jadallashib borishi, har bir mutaxassisdan
informatika usul va vositalarini, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
puxta egallagan bo’lishligini talab etmoqda. U qaysi soxada ishlashidan qat’iy
nazar, o’z vazifasini zamon talabi darajasida bajarishi uchun axborotga ishlov
beruvchi vositalarni, ularni ishlatish uslubiyotini bilishi va ularda ishlash
ko’nikmasiga ega bo’lishi zarur. Shu sababli bugungi kunda mustaqil
Respublikamizda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan tub isloxotlarning
mazmun-mohiyati, maqsadi va vazifalari aniq belgilab olingan bo’lib, ushbu
vazifalar orasida o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining
bitiruvchilarini axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan o’z kasbiy
faoliyatlarida samarali foydalana oladigan darajada tayyorlash vazifasi alohida
o’rin egallaydi.
O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatning 2010
yil 27 yanvar kuni bo’lib o’tgan qo’shma majlisidagi “Mamlakatni
modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustivor
maqsadimizdir”, hamda Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 29 yanvar kuni
bo’lib o’tgan majlisidagi “Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va
halqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” mavzularidagi ma’ruzalarida
5

ham o’quv jarayoniga yangi axborot-kommunikatsiya va pedagogik
texnologiyalarni, elektron darsliklar hamda multimedia vositalarini keng joriy
etish hisobiga mamlakat maktablari, kasb-hunar kollejlari va litseylarida, oliy
ta’lim muassasalarida ta’lim berish sifatini tubdan
yaxshilash, ta’lim muassasalarining o’quv-laboratoriya bazasini eng zamonaviy
o’quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi bilan mustaxkamlash
vazifalari qo’yilgan.
Shuningdek, 2012 yil 28 maydagi “Malakali pedagog kadrlar tayyorlash
hamda o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini shunday kadrlar bilan
ta’minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida”gi
PQ-1761 sonli qarorida mazkur ta’lim muassasalarida ta’lim jarayoniga ilg’or
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim jarayoniga keng
tatbiq etishga, bitiruvchilarning tayyorgarlik sifatini oshirishga alohida e’tibor
qaratilgan.
Ma’lumki, 2010 yilda ta’lim tizimidagi fanlarni o’qitishda uzviylik va
uzluksizligini ta’minlash maqsadida, har bir fanning mazmuni qayta taxlildan
o’tkazildi, Davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturlari takomillashtirildi,ta’lim
bosqichlari bo’yicha uning uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash asosida tubdan
isloh qilindi. Umumiy o’rta ta’lim maktablari o’quv rejasida umumta’lim
predmeti sifatida kiritilgan 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari”
fani bo’yicha ham tegishli o’quv dasturlari takomillashtirilgan DTS asosida
umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi 8-9-sinf «Informatika» va oliy ta’limdagi
«Informatika va axborot texnologiyalari» fanlari bilan uzviy bog’liq ravishda
tuzib chiqildi.
. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida 11-sinf “Informatika va axborot
texnologiyalari” fanini o’qitishning bosh maqsadi o’quvchilarga informatika va
axborot texnologiyalarini 8-9-sinflarda olgan bilimlariga tayangan holda
6

ularning amaliy jihatlari haqida chuqurroq va kengroq bilim berish, zamonaviy
kompyuterlarning dasturiy ta’minoti, shu jumladan, amaliy va xizmat
ko’rsatuvchi dasturlar bilan ishlash malakasini hosil qilish, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan keyingi faoliyatlarida unumli foydalana
olish ko’nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat.
Fanning vazifasi bitiruvchilariga umumiy o’rta ta’lim maktablarida 11-sinf
“Informatika va axborot texnologiyalari” fanini keyingi faoliyatlarida samarali
foydalana oladigan darajada o’rgatish, shu sohada mukammal to’liq bilim
berilishini ta’minlashdan iboratdir.
Dasturga kiritilgan bir qator amaliy dasturlarning barchasini o’rganish
shart. Umumiy o’rta ta’lim maktablari o’quvchilarga kelajakda egallaydigan
kasbidan kelib chiqqan holda u yoki bu amaliy dasturni chuqurroq o’rganish
tavsiya etiladi.
O’quvchilarning bilim, malaka va ko’nikmalariga talablar:
Fanni o’rganish natijasida o’quvchilar:
 axborotni tasvirlash, saqlash, ishlov berish va uzatish yo’llarini, axborotning
sifat ko’rsatkichlari, axboriy jarayonlar, axborotlashgan jamiyat, axboriy
madaniyat, jamiyatni axborotlashtirishning xuquqiy asoslari, axborotlashgan
jamiyatning moddiy va texnologik negizlari, jamiyatning axborot resurslari,
ta’limiy axborot resurslari, axborot xavfsizligi, axboriy xuquq va etika,
informatikaning axborotlashgan jamiyatdagi o’rni, roli va vazifalarini bilishi
va ular haqida tushunchalarga ega bo’lishi;
 kompyuterni axborotga ishlov beruvchi vosita sifatidagi rolini, kompyuter
dasturlari va ularning axborotlarga ishlov berish jaryonidagi o’rnini, shaxsiy
kompyuterlar tasnifi va tarkibini, tizimli blok va uning tuzilmasini,
kompyuterda ma’lumotlarni tashkil etish va saqlashni bilishlari;
7

 shaxsiy kompyuterning dasturiy ta’minoti va uning turlarini, drayverlar,
utilitlar, amaliy dasturiy ta’minot turlarini, dasturlash texnologiyasining
uskunaviy vositalarini bilishi va ular bilan ishlay olishi;
 Ofis dasturlari paketi va uning tarkibini, zamonaviy matn protsessorlarining
imkoniyatlarini bilishi va ulardan foydalana olish malakalariga ega bo’lishi,
gipersso’lkalar, rasmlar va murakkab jadvallar bilan ishlay olishi,
zamonaviy jadval protsessorining imkoniyatlari xaqida bilimlarga ega
bo’lishi va ulardan foydalana olishi, taqdimot yaratishning zamonaviy
dasturiy ta’minoti haqida chuqurroq bilimga ega bo’lishi va Ms access
dasturida murakkab so'rovlar, formalar yarata olishi, keyingi faoliyatida ofis
dasturlaridan foydalanish imkoniyatlari haqidagi bilimlarga ega bo’lishi va
ulardan foydalana olishi;
 zamonaviy dasturlash tillari va ularning tasnifi, dasturlash tilining asosiy
tushunchalari va operatorlarini, dasturlashda modullar va ularning
ishlatilishini, obektga mo’ljallangan dasturlash xaqida bilimga ega bo’lishi,
Delphi dasturlash tili va uning ishchi muhiti bilan ishlay olishi,
komponentlar palitrasi va uning bo’limlari va ayrim komponentlari bilan
ishlay olishi, Delphi dasturi strukturasi, loyiha va modullar tuzishga oid
masalalarni hal qilishni, Delphida protsedura va funktsiyalar bilan ishlay
olishi, Delphi dasturlash tilining grafik imkoniyatlari oid dasturlar tuzish va
ularni kompyuterga kiritib taxlil qilish, uncha murakkab bo’lmagan
masalalarni dasturini tuzish va kompyuterda natijasini ola bilish
malakalariga ega bo’lishi;
 kompyuterlarga xizmat qilishning asosiy qoidalari, ularga xizmat qiluvchi
dasturlar va ulardan foydalana olishni bilishi;
 umumta’lim fanlaridagi sodda masalalarning modellarini tuza olishi;
8

Yuqoridagilarni inobatga olgan holda fanning mazmuni quyidagi
bo’limlardan
iborat qilib belgilandi:
 MS Excel 2010da amallar va formulalar
 Ma’lumotlar ombori.
 Delphi muhitida ilovalar yaratish.
Amaliy mashg’ulotlarni olingan nazariy bilimlarni o’zlashtirish va
mustahkamlashga qaratilgan bo’lib, zamonaviy kompyuterlar va axborot
texnologiyalar vositalari bilan jixozlangan xonalarda o’tkaziladi. Ularning soni
mavzularning nazariy yoki amaliy ahamiyatlariga qarab belgilanadi.
Dasturning bajarilishini kafolatlaydigan muxim omilllaridan biri,
o’quvchilar bilimini nazorat qilishni izchil va tizimli ravishda amalga oshirib
borishdir. Bu o’rinda joriy nazoratni o’quvchilarni amaliy mashg’ulot ishlarini
bajarishlarini va uy vazifalarini tekshirishb yoki test orqali amalga oshirish
tavsiya etiladi. Oraliq va yakuniy nazorat esa, asosan maxsus vazifalarni
bajarish yoki test topshiriqlari orqali amalga oshiriladi.
Fanni o’rganishda zamonaviy shaxsiy kompyuterlardan, axborot texnologiyalari
vositalaridan, lokal va global kompyuter tarmoqlaridan
(INTERNET, INTRANET), ofis dasturlaridan, elektron ta’limiy resurslardan,
yangi pedagogik texnologiyalardan va interfaol usullardan(loyihalar usuli, keys-
stadi, hamkorlikda ishlash va boshq.) foydalanish ko’zda tutilgan.
MS EXCEL 2010 DA AMALLAR VA FORMULALAR. Sodda
ifodalarni hisoblash. Katakka murojaat: nisbiy, absolyut va aralash murojaat.
Murojaatdan foydalanib amal bajarishda nusxalashning afzalligi. Sodda va
murakkab funksiyalarning grafiklari. Boshqa varaq yoki kitobga murojaat. MS
9

Excelning funksiyalar kutubxonasi. Funksiya argumenti oynasi. Formulalar
satridan foydalanish. Matnli funksiyalar. Mantiqiy funksiyalar. Mustahkamlash
uchun amaliy mashg‘ulot. Matematik funksiyalar. Ko‘paytmani hisoblashga
oid funksiyalar. Statistik funksialars. Mustahkamlash uchun amaliy mashg‘ulot.
MS Excel yordamida ba’zi masalalarni yechish. Amaliy mashg‘ulot.
MA’LUMOTLAR OMBORI. Ma’lumotlar ombori haqida tushuncha.
Ma’lumotlar omborini boshqarish tizimlari. Amaliy mashg‘ulot. MS Access
2010 ning asosiy elementlari va maydonlar xususiyati. Amaliy mashg‘ulot. MS
Access 2010 da ma’lumotlar omborini tashkil etish. Amaliy mashg‘ulot. MS
Access 2010 da jadvallarni o‘zaro bog‘lash. Amaliy mashg‘ulot. MS Access
2010 da ma’lumotlarni berilgan shablon bo‘yicha izlash va qayta ishlash. MS
Access 2010 da ma’lumotlar omborini hosil qilish va tahrirlashda formalardan
foydalanish. Amaliy mashg‘ulot. MS acces 2010 da matematik amallarni
bajarish. Takrorlashga doir topshiriqlar.
DELPHI MUHITIDA ILOVALAR YARATISH . Ilovalar yaratishning
zamonaviy usullari. Delphi dasturlash muhiti. Ilova va uning oynasi. Amaliy
mashg‘ulot. Boshqarish tugmasi. Amaliy mashg‘ulot. Showmessage oynasi.
Nazorat ishi. Ilova oynasiga ma’lumot joylash. Amaliy mashg‘ulot. Boshqarish
obyektlarining faolligi va ko‘rinmasligi. Amaliy mashg‘ulot. Ilovaga
ma’lumotlar kiritish. Amaliy mashg‘ulot. Ma’lumot turini o‘zgartirish. Nazorat
ishi. Ilovada bayroqchalardan foydalanish. Amaliy mashg‘ulot. Ilovada
radiotugmalar guruhidan foydalanish. Amaliy mashg‘ulot. Listbox va
combobox obyektlari. Amaliy mashg‘ulot. Memo boshqarish obyekti. Nazorat
ishi. Delphi da grafika
bilan ishlash. Amaliy mashg‘ulot. Timer obyekti va undan foydalanish. Amaliy
mashg‘ulot. Rasmga boshqa obyektlarni joylash. Amaliy mashg‘ulot. Grafik va
animatsion ilovalarga misollar. Amaliy mashg‘ulot. Nazorat ishi. Takrorlash
10

uchun savollar.
1.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning nazariy -
metodik asoslari
Pedagogik va axborot texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy etilishi
ta’lim vositalarining yangi avlodi va ta’limning so‘nggi turlari ko‘rinishida o‘z
mohiyatiga ega bo‘lishi bilan ahamiyatlidir. Bugungi kunda ta’lim jarayonida
foydalanilayotgan an’anaviy o‘qitish usullariga qo‘shimcha o‘quv vositalari deb
hisoblangan barcha multimedia o‘quv uslubiy elektron mahsulotlar shular
jumlasidandir. Informatika va axborot texnologiyalari fanini o’rganishning
nazariy metodik asoslari bo’limini imkoniyatlari va kiritilgan ma’lumotlar
asosida turlarga ajratish mumkin:
1. O‘quv darslikning elektron versiyasi namunaviy dasturga muvofiq
fanning to‘liq kursini qamrab olgan ma’lumotlarning elektron variant holdagi
mahsulot (ma’ruzalar, matnlar va boshqalar).
2. Elektron darslik o‘quv darslik elektron versiyasining takomillashtirilgan
holatidir. Elektron darslik matni, gipermatn, giperizoh, grafik, diagramma,
rasm, chizma va ularning animatsiyalaridan iborat (elektron darslik va elektron
darslik versiyasi professor o‘qituvchilarning o‘quv mashg‘ulotlarni o‘tkazishda
va talabani darsdan tashqari mustaqil ta’lim olish uchun imkoniyat beradi).
3. O‘quv uslubiy elektron qo‘llanma o‘quv fanini qisman qamragan bo‘lib,
matn, rasm, gipermatn, chizma va animatsiyalardan iborat.
4. O‘quv uslubiy elektron ko‘rgazma ma’lum bir fan uchun
kompyuterlashtirilgan, yaxshi dizaynga ega bo‘lgan miniplakatlar to‘plami. 2D
grafik o‘lchamida tayyorlanadi (dars jarayonida multimedia proyektor orqali
namoyish etiladi).
5. O‘quv uslubiy kompyuter dasturi ma’lum fanning mavzusi keng
yoritiladi. Ushbu dastur algoritmlashtirilgan bloklardan iborat. Har bir blok
11

o‘zining mazmuniga, matni, grafikasi, animatsiya, o‘quv va nazorat qismidan
iborat bo‘lgan dastur.
6. Multimediali o‘quv-uslubiy kompyuter dasturi va ensiklopediyalar
ushbu o‘quv kompyuter dasturi matn, gipermatnlar, giperizohlar, grafik,
diagrammalar, rasmlar, chizmalar, harakat, ovoz, videotasmalar, fotorasmlarni
o‘z ichiga qamrab olgan mahsulot bo‘lib. 3D grafik o‘lchamida tayyorlanadi.
7. Kompyuterlashtirilgan videofilmlar ushbu mahsulotda sensorika
ishlatiladi. Kompyuterlashtirilgan videofilmlar skanerdan, raqamli videokamera
va fotoapparatlardan matnlar, rasmlar, harakatlar kiritiladi. Undan tashqari,
videomagnitofondan raqamli o‘zgartirgich orqali videofilmlar joylashtiriladi va
tahrirlar kiritish imkonini beradi.
8. Kompyuterlashtirilgan laboratoriya ishlari berilgan mavzu bo‘yicha
laboratoriya tajribalarini namoyish qilish, harakatlanishi, asboblarning
ko‘rsatkichlari, vaqt o‘lchash-larini va boshqa jarayonlarni bog‘lovchi
kompyuter
dasturi. 3D grafik o‘lchamida tayyorlanadi (Laboratoriya asbob-uskunalari
yetishmaydigan joylarda ishlatish imkoniyatini beradi).
9. Ma’lumotlar banki katta hajmdagi axborotni o‘z ichiga qamrab olgan va
ularni turli ko‘rinishda (jadval, diagramma, gistogramma, matn, rasm va
hokazo) bera oladigan, o‘quv jarayonida bilim oluvchilar tomonidan o‘z ustida
mustaqil ishlashi va o‘z bilimlarini nazorat qilishi uchun qo‘llaniladigan,
doimiy ravishda to‘ldirib boriladigan, keng doirada foydalanishga
mo‘ljallangan, tegishli vakolatli davlat tashkilotida qayd etilgan sohalar
bo‘yicha ma’lumotlar bazasi.
11-sinf informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o'quv
uslubiy majmuani muassasalarning kutubxonalarida, kompyuter sinflarida
saqlash va foydalanish mumkin.
12

O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarning asosiy xususiyatlari
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi
kerak:
 ta’limning yuqori sifat darajasida o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tishni
ta’minlash;  mustaqil ta’lim olish va o‘zini – o‘zi mustaqil nazorat qilish
imkonini
yuzaga keltirish;
 axborotni mustaqil o‘rganishning turli uslublarini qo‘llash;
 tajriba-tadqiqot ko‘nikmalarini hosil qilish;
 bilim oluvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilganligi;
 o‘qitishga noan’anaviy yondashish, o‘quv materialini o‘rganishning vaqtini
tejash (talabalarga masofaviy o‘qish imkoniyatini berish).
11-sinf informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron mahsulotlarni
yaratish bosqichlari. O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarni yaratish
texnologiyasi katta mehnat hajmiga ega bo‘lib, uni yaratishda tajribali
professor-o‘qituvchilar va dasturni tuzuvchi mutaxassis hamkorligida
tayyorlanadi.
11-sinf informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron adabiyotni
ishlab chiqish quyidagi keltirilgan bosqichlar olib borilishi maqsadga muvofiq:
 ta’lim muassasalarida fanlar bo‘yicha Respublikada yaratilgan elektron
mahsulotlarning monitoringi o‘tkaziladi;
 yetakchi professor-o‘qituvchi, dasturchi (programmist), dizaynerlar jalb
etiladi.
 professor-o‘qituvchilar fan bo‘yicha adabiyot, grafik, chizma, rasm, test,
13

mashg‘ulot, so‘rov, qiziqarli mashg‘ulot va hokazolar yig‘iladi va ularga asosan
o‘quv-uslubiy elektron mahsulotga ssenariy tuziladi.
 O‘quv uslubiy elektron mahsulotni tuzilmasi ishlab chiqiladi.
 Bo‘limlar, boblar va mavzular bo‘yicha mazmunini hamda ketma-ketligi
ishlab chiqiladi.
 Dizayner tomonidan elektron mahsulotga estetik shakl yaratiladi.
 Dasturchi o‘quv-uslubiy elektron mahsulotlarning alohida bloklarning
algoritmini tayyorlaydi va berilgan ssenariy, shakllar bo‘yicha tayyor elektron
mahsulot yaratadi.
 CD-diskka joylashtiriladi va foydalanuvchi uchun uslubiy qo‘llanma
tayyorlanadi.
11-sinf informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv
mahsulot bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirishga, dastlabki bilimlarini
rivojlantirishga va chuqurlashtirishga, qo‘shimcha ma’lumotlar bilan
ta’minlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ko‘proq chuqurlashtirib o‘qitiladigan fanlar
bo‘yicha yaratiladi. O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarga asosiy, jumladan:
ilmiylik; pedagogik; didaktik; metodik; psixologik; ergonomik; estetik; texnik
va texnologik talablar qo‘yiladi.
11-sinf informatika va axborot texnologiyalari fanidan uslubiy elektron
maxsulotlarning sifatini baholash mezonlari
1. Texnik mezonlar:
 avtomatik holda yuklanishi (avtozagruzka);
 boshqarish, ma’lumot kirgizish, ma’lumot olish va chiqish;
 EHMning namunaviy ishlash (parametrlarni kirg‘izilgan holda)
14

imkoniyati;
 EHMning kerakli kadrlarini qayta yuklash imkoniyati;
 kiritilgan ma’lumotlarni qaytarish imkoniyati;
 ekranda berilgan va qayta ishlangan ma’lumotlarni chop etish imkoniyati. 2.
Servis mezonlar:
 iyerarxik menyu mavjudligi (ma’lumotni qulay topish);
 interaktiv dialogning mavjudligi;
 yordam va sharkllarning mavjudligi;
 tasvirning aniqligi;
 dizayn;
 grafik va harflarning shriftlari bir-biri bilan uyg‘unlashganligi.
3. Pedagogik va psixologik mezonlar:
 ilmiy va pedagogik bilimlarning EHM aks ettirilganligi;
 dasturiy vositalardan foydalanishda pedagogik maqsadlarni tanlash
asoslanganligi;
 zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanuvchi yangi
boshqaruv sharkl va o‘qitish usullari mavjudligi;
 ta’limga muhimligi (didaktik talablarga javob berishi);
 o‘quv materialini ifodalanish shakli va uning mazmuni orasidagi optimal
bog‘liqligi (grafik, jadval, matn, chizma, sxema va hokazo);
 EHM ishlatilganda bexos tugmalarni bosishda, ma’lumotlarning
o‘zgarmasligi va stabil ishlashi;
 fikrlashni shakllantirish;
15

 bilim, ko‘nikma, mahoratlarni mustaqil egallashni shakllantirish;
 eksperimental va izlanish faoliyatini o‘quv jarayonida egallash.
4. Interaktivlik mezoni:
 dialogni olib borishda har xil vositalarning mavjudligi;
 o‘quv materialini o‘zlashtirishda osondan qiyinga o‘tish bosqichlari;
 o‘quv materialida istalgan bobidan foydalanish imkoniyati;
 javoblarni kiritish va olish variantlari;
 xatolarni tahlil qilish imkoniyati va to‘g‘rilash.
O‘quv jarayoni uchun mo‘ljallangan dasturiy vositalarning psixologik-
pedagogik, dasturiy texnik sifatini va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish
baholash mezonlari orqali amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. O‘quv uslubiy
elektron mahsulotlarni ekspertizasi belgilangan tartibda maxsus ekspertlar
tomonidan o‘tkazilishi kerak. Maxsus ekspert guruhi tarkibiga ta’lim
muassasalaridan yuqori malakali pedagoglar, dastur tuzuvchilar, psixolog,
dizayner va yetakchi mutaxassislar kiritilishi lozim.
Informatika va axborot texnologiyalari fanini o’qitishning nazariy-metodik
asoslari bo’limlarini tashkil etishda 11-sinf informatika va axborot
texnologiyalari
faning darsligining o’rni kata hisoblanadi. Darslikda keltirib o’tilgan asosiy
uchta bobga tayanamiz. Ya’ni fanni o’qitish jarayonida nazariy-metodik
bo’limlarlarini quyidagilardan tashkil etiladi:
 Ms excel 2010 da amallar va formulalar
 Ma’lumotlar ombori.
 Delphi muhitida ilovalar yaratish.
16

II BOB. Informatika va axborot texnologiyalaridan elektron o‘quv uslubiy
majmua ishlab chiqish va undan foydalanish metodikasi
2.1. Elektron o’quv uslubiy majmualar yaratishning multimediali
dasturiy vositalari
Flash dasturi. Flash texnologiyasi Shockwave Flash (SWF) formatidagi
vektor grafikadan foydalanishga asoslangan. Albatta bu format eng kuchli
formatlardan bo‘lmasada, SWF yaratuvchilariga grafikani imkoniyatlari, grafika
bilan ishlovchi vositalar va natijani Web-saxifalarga qo‘shish mexanizmlarini
birlashtirish o‘rtasida eng qulay yechimi topilgan. SWF ni qo‘shimcha
imkoniyatlardan yana biri bu uning moslashuvchanligidir, ya‘ni bu format
barcha platformalarda (MacOS sistemali Macintosh kompyuterlari yoki
Windows sistemali IBM kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. SWF ning yana
bir qulay imkoniyati uning yordamida yaratilgan tasvirlar nafaqat animasiyali
bo‘lishi, balki interaktiv elementlar va tovush bilan boyitilishi mumkin.
CamStudio dasturi. CamStudio –ochiq kodli dastur bo‘lib Windows OT
larda ishlaydi, asosan ekrandagi jarayonlarni audio-visual qo‘llanma ko‘rinishida
saqlab qo‘yish, ovozlarni yozish vazifasini bajaradi hamda AVI va SWF fayl
formatda audiovisual qo‘llanma larni saqlaydi.
1-rasm CamStudio dasturi
Wink Dasturi. Wink Dasturi dars namoyishi ― Презентация larini‖
ekrandagi jarayonlarni rasm korinishida saqlaydi hamda yaratilgan
namoyishlarga matn, tugmalar, ma‘lumotlarni kiritish imkoniyatlari mavjud.
17

$2-rasm Wink dasturi ko’rinishi Turli fayl formatlari jumladan EXE, FLV, HTML, va bosqalarni qo‘llash imkoniyati mavjud. Dastur Windows muhiti hamda Linux muhiti uchun ishlab chiqilgan. Webineria dasturi. Webineria dasturi – ochiq kodli dastur bo‘lib, ekrandagi jarayonlarni audiovisual qo‘llanma ko‘rinishida saqlasb keyinchalik ko‘rish uchun mo‘ljallangan. Yozilayotgan audio-visual qo‘llanma fayylar avval AVI formatida saqlanadi keyinchalik zaruriyat tug‘ilsa Flash FLV formatiga o‘zgartirish mumkin. Yozilayotgan jarayonni boshlash hamda tohtatish mahsus tugmalar asosida bajariladi. Bularga qo‘shimcha sifatida 2-xil ma‘nba (ekran va Veb kamera) dan kelayotgan tasvirlarni birlashtirish imkoniyati mavjud. 3-rasm. Webineria dasturi asosiy oynasi Dastur faqatgina Windows sinfiga oid Operatsion tizimlarda ishlatiladi. AutoPlay Media Studio 8 dasturi tafsifi . Bu dastur disklarni avtomatik ishga tushiriluvchi vizual qobiqlar yaratishga mo‘ljallangan dastur hisoblanadi. Bu dastur yordamida elektron darsliklar, CD\DVD tashrifnomalar, taqdimot va soddda o‘yinlar yaratish mumkin. Dasturning eng qulay tomoni dasturlash tillari 18$

bilan notanish voydalanuvchilar ham undan muvofaqqiyatli foydalanishlari
mumkin. C++, Java, Visual Basic dasturlash texnologiyalaridan xabardor
shaxslar uchun bu dasturning imkoniyatlari yanada kengroqdir.
2.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan nazariy-metodik
majmua yaratishda AutoPlay dasturi
AutoPlay Media Studio 8.0.6.0. dasturi bilan ishlash uchun minimal talablar:
 Operatsion tizim: Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7
va undan yangilari.
 Prosessor Pentium 4 va undan yangilari.
 OXS 256 МБ yoki undan yuqori.
 Ekran sig‘imi 1024x768 piksel va undan yuqori.
 Ranglar sifati 16 bit yoki undan yuqori.
 Xotirada o‘rnatish uchun bo‘sh joy sig‘imi 100 МБ .
 Sichqoncha.
 DirectX 7 va undan yangilari.
 Internet Explorer 4.0 va undan yangilari.
 Adobe Flash Player 8 va undan yangilari.
 Adobe Reader 8 va undan yangilari.
Dastur interfeysi. Auto Play Media Studio dasturi bosh oynasi 1-rasmda
keltirilgan va bu oynani 6 ta maydonga ajratish mumkin. AutoPlay Media Studio
19

1. Menyu qatori.
2. Asboblar paneli.
3. Loihaninig yo‘l ko‘rsatuvchisi.
4. Obyekt xususiyatlari paneli.
5. Ishchi maydon.
6. Loyiha o‘lchami paneli.
4-rasm. AutoPlay Media Studio bosh oynasi.
Menyu qatori o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
 Fayl.  Sozlash.  To’xri joylashtirish  Saxifa.
20

 Muloqot.  Obyekt.  Loiha.  Nashr qilish .
 Ko’rinish.  Asboblar.  Yordam.
Yangi loiha yaratish bosqichlari. AutoPlay Media Studio dasturi
o‘rnatilgach uni ishga tushirsak quyidagi muloqot oynasi hosil bo‘ladi.
5-rasm. AutoPlay dasurida yangi loyiha yaratish oynasi.
Yangi loiha yaratish uchun hosil bo‘lgan oynadan Создать новый проект
tugmasini aktivlashtiramiz. Yangi hosil bolgan oynadan Blank Project bandini
tanlab loiha nomini kiritish va ОК tugmasini faollashtirish lozim.
21

6-rasm. AutoPlay dasturida yangi lohihalar oynasi.
Natijada bo‘sh oynadan iborat yangi loiha hosil bo‘ladi. Yangi sahifaga fon
berish jarayonini ko‘rib o‘tamiz. Buning uchun istalgan rasmni o‘lchamlarini
800×600 ga keltirish kerak. Fonni o‘rnatishdan oldin loiha oynasi o‘lchamlarini
almashtirish lozim. Buning uchun bosh menyudan Project-Settings tanlanadi.
2.3. 11-sinf "Informa tika va AT" fanini o'rgatuvchi elektron o’quv
uslubiy qo`llanma va undan foydalanish
Endi AutoPlayda ssenariy yozish imkoniyatlaridan foydalanib, elektron
o‘quv qo‘llanmani yaratish bilan bog‘liq amaliy ish jarayoniga o‘tamiz. Amaliy
ishni dastlab dizayn tanlash va boshqaruv obyektlarini loyihalashtirishdan
22

boshlaymiz.
1. AutoPlay dasturini ishga tushiramiz va taklif qilingan loyiha shablonlari
orasidan “Blank Project” shablonini tanlaymiz.
7-rasm. AutoPlay dasturida yangi loyihalar oynasi
23

2. “Project” menyusiga kirib, “Settings” bandini tanlaymiz va yuzaga kelgan
,,Project Settings” sarlavhali muloqot oynasining “Appearance” sahifasidagi
“Dimensions” bo‘limiga o‘tib, “Page Size” maydonidagi ro‘yxatdan “Custom”
satrini tanlaymiz va “Width” qiymatini 900 ga, “Height” qiymatini esa 600 ga
o‘zgartiramiz va OK tugmasini bosamiz.
8-rasm. AutoPlay dasturida Project settings oynasi
1. AutoPlay dasturi muhitida 6 ta instrumentlar panelidan foydalanib elektron
o‘quv qo‘llanma yaratishimiz mumkin bo‘lib, ular quyidagilardan iborat :
1. Standard;
2. Objects;
24

3. Advanged objects;
4. Common;
5. Project;
6. Align.
Shu panellardan foydalanib bosh sahifamizni tuzib olamiz.
25

9-rasm. Bosh sahifa
2. Bosh sahifani tuzib olganimizdan keyin “Page” bo‘limidan foydalanib
yangi oynalar ochib olamiz.

10-rasm. AutoPlayda Project va Page oynasi
3. Kerakli tugmani bosganimizda o‘sha joyga kirishi uchun ya’ni masalan
26

“Ma’lumotlar ombori” tugmachasini bosganimizda testlarni ochib berishi uchun,
11-rasm. Elektron o’quv uslubiy majmua bo’limlari.
“Ma’lumotlar ombori” tugmachasini ustiga sichqonchaning chap tugmachasini
ikki
marta bosishimiz kerak.Shundan keyin quyidagi ekran hosil bo‘ladi.
“Quick Action” bo‘limiga o‘tib , “Show Page” ni tanlab undan keyin
27

XULOSA.
Ta’lim jarayonini avtomatlashtirishning qulay vositalaridan biri bu
ta’lim jarayonida turli xil elektron o’quv qo’llanmalar, o’rgatuvchi va nazorat
qiluvchi dasturlardan foydalanishdir. Ushbu bitiruv malakaviy ishida 11-sinf
“Informatika va axborot texnologiyalari” fani bo’yicha elektron o’quv
qo’llanma yaratishning barcha nazariy va amaliy asoslari ishlab chiqildi va
quyidagi natijalar olindi:
−elektron o’quv qo’llanmalar, ularning turlari va o’quv jarayonidagi
ahamiyati o’rganildi;
−11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan uslubiy elektron
maxsulotlarning sifatini baholash mezonlari, elektron darslkning sifati va
asosiy ko’rsatkichlari o’rganildi;
−11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv
qo’llanmalarni yaratishda bo’limlarga ajratish va mavzularga uzviy bog’lash
o’rganildi.
− elektron o’quv qo’llanmalarni yaratishning dasturiy vositalari, ularning
turlari va afzalliklari o’rganildi;
− “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv
qo’llanmanining tuzilishi ishlab chiqildi;
−“Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanma
yaratildi;
−11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv
qo’llanmadan foydalanish uchun ko’rsatmalar ishlab chiqildi;
Yaratilgan 11-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan
28

elektron o’quv qo’llanma mazkur fan bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarni
o’z ichiga oladi. Bundan tashqari mazkur fan bo’yicha. Yaratilgan elektron
o’quv qo’llanmadan o’quvchilar va o’qituvchilar ta’lim jarayonida va
mustaqil ishlashlari uchun foydalanishlari mumkin.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
1. O’z.R.V.M. 2017 yil 6-apreldagi “Umumiy o’rta va o’rta maxsus ta’lim
maxsus kasb-hunar ta’limining DTS larin tasdiqlash to’g’risida”gi 187-sonli
qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi
(http://lex.uz/docs/3339073 (2018 yil sentyabr)
3. Informatika va axborot texnologiyalari 10-11-sinflar uchun o’quv dasturi.
T.:2017 y.
4. Tayloqov va boshqalar “Informatika va axborot texnologiyalari” 10-sinf
darslik 5. Yoldashev U.Y. va boshqalar. Infromatika o’qitish metodikasi o’quv
qo’llanma. T.:2004y, 2007y.
6. M.Aripov, A.Haydarov, Informatika asoslari, O’quv qo’llanma, Toshkent:
O’qituvchi, 2002. 432 b.
7. Umumiy o‘rta ta’limning informatika va axborot texnologiyalarifanidan
davlat
ta’lim standarti va o‘quv dasturi. Toshkent, 29-30 b. (3 -ilova).
8. M.T.Xodjiev, Sh.Razzokov. Elektron darsliklarni yaratish tamoyillari,
afzalliklari, ularga qo’yiladigan talablar va ishlab chiqish bosqichlari.
Buxoro: «Texnotasvir».-2004.
9. A.A.Abduqodirov, “Umumta’lim maktablari uchun elektron darslik
yaratishning nazariy asoslari”, Pedagogik maxorat. – Toshkent, 2003. №2.
10. Q.T.Olimov. “Maxsus fanlar bo’yicha elektron darsliklarni yaratishning
uslubiy asoslari”, Kasb-hunar ta’limi, №2. 2004 y.
11. http://www.findsoft.ru/. AutoPlay Media Studio 7.0 – быстрое создание
30

11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

11-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

O'xshash dokumentlar