13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyotida simulyatorlardan foydalanish xususiyatlari - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	72.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyotida simulyatorlardan foydalanish xususiyatlari

Купить

113-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyotida simulyatorlardan
foydalanish xususiyatlari
MUNDARIJA
Kirish
ASOSIY QISM .......................................................................................................6
Yosh voleybolchilarni tarbiyalash va tayyorlashning metodologiyasi
1.1 Yosh voleybolchilar jismoniy-texnik tarbiyalash va o’rgatish.......................8
1.2 Voleybolchilarni jismoniy tarbiyalashda texnik-simulyatorlardan foydalanish
imkoniyatlari...........................................................................................................12
1.3 13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyalashda simulyatorlardan
foydalanish..............................................................................................................23
Xulosa .....................................................................................................................32
Adabiyotlar ro’yxati ..............................................................................................34

2Kirish
Pedagogik nuqtai-nazardan jismoniy tayyorgarlik umumiy tayyorgarlik va
maxsus tayyorgarlikka ajratiladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik yuqorida ko’rsatib
o’tilgan sog’liqni mustahkamlash va jismoniy kamolot darajasini oshirishga xizmat
qilsa, maxsus jismoniy tayyorgarlik esa organizm funksional imkoniyatlarini
ko’paytirish va jismoniy qobiliyatlarni tarbiyalaydigan asosiy poydevor
hisoblanadi. Voleybolchi umumiy jismoniy tayyorgarligini oshirishning asosiy
vositasi sifatida buyumlar bilan va buyumlarsiz bajariladigan umumiy
rivojlantiruvchi gimnastika mashqlari, bajariladigan harakatlar intensivligini
muntazam ravishda almashtirgan
To’g’ri tashkil etilgan voleybol mashg’ulotlari ishtirokchilarning har
tomonlama jismoniy rivojlanishining ajoyib vositasi bo’lib, muhim tarbiyaviy
vazifalarni hal qilishga yordam beradi. Bu o’yinning ajoyib emotsionalligi,
shuningdek, oddiy jihozlar bilan izohlanadi; kichik o’yin maydonchasi, to’p va
ikkita tokchada to’r. O’yinning mohiyati va qoidalarini o’rganish uchun biroz vaqt
kerak bo’ladi. Biroq, bu erdan ko’pincha noto’g’ri xulosalar chiqariladi: voleybol
hamma uchun oddiy va qulay o’yindir va voleybol o’ynashni o’rganish uchun
sizga faqat to’r, to’p va o’yin maydonchasi kerak bo’ladi. Voleybolning asosiy
jozibasi - hech qanday tayyorgarliksiz o’ynashni boshlash qobiliyati. Bu noto’g’ri
fikr.
O’yinning tashqi xarakterini, uning mohiyati va qoidalarini o’yin mahoratini
egallash jarayoni bilan aralashtirib bo’lmaydi. Texnika va taktikani mukammal
o’zlashtirish murakkab va ko’p vaqt talab qiladigan jarayon bo’lib, murabbiy va
shogirdning birgalikdagi katta sa’y-harakatlarini talab qiladi.
Bu mavzuning dolzarbligi shundaki, voleybol o’yinini o’rgatishning aniq
vazifalarini hal etish, o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda
maxsus vositalar va o’qitish usullarini qo’llash orqaligina voleybol bo’yicha yuqori
sport natijalariga erishish mumkin. Voleybolchining murabbiy yoki jismoniy
tarbiya o’qituvchisi rahbarligida tizimli mashg’ulotlar olib borishi, o’yinchining
texnik tayyorgarlik muddati sezilarli darajada qisqaradi, uning muvaffaqiyati ancha

3yuqori bo’ladi.Maktab o’quvchilarining jismoniy tarbiya tizimida voleybol muhim
o’rin tutadi.
Voleybol umumta’lim maktablarining jismoniy tarbiya dasturiga mustaqil
bo’lim sifatida kiritilgan.O’quvchilar o’rtasida sportni ommaviy rivojlantirish katta
yoshli sportchilarning sport mahoratini oshirishning muhim shartlaridan biridir.
14-16 yoshli bolalar bilan mashg’ulotlarda voleybol o’yinini o’rgatishning
vazifalari, vositalari va usullarini o’rganish .
Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko’p. Biroq ularning eng
asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy
sog’lom, har tomonlama barkamol avloddir.
Zero, el-yurtning kelajagi bugun kamolga etayotgan yoshlar qo’lida.
“Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon
hamjamiyatidagi obro’-e’tiborini avvalambor farzandlarimizning unib-o’sib,
ulg’ayib, qanday inson bo’lib hayotga kirib borishiga bog’liqdir” deb ta’kidlaydi
birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch”
kitobida.
Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida
o’nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda manzilli
qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari barpo etish,
rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo’yicha belgilangan topshiriqlar to’la
bajarilda. 1715 ob’ekt, jumladan, 1405 sport inshooti, 133 suzish havzasi sport
maktablari qurilib, foydalanishga topshirildi. Sport yoshlarimiz hayotiga tobora
chuqur kirib borayotgani, minglab yigit-qizlar sport bilan shug’ullanishni kundalik
vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir
ko’rsatmoqda. Jumladan 2005-2016-2017 yillarda mutlaq sog’lom bolalar
mamlakat bo’yicha 52,7 % dan 96,3%gacha o’sdi, surunkali kasalliklarga
chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O’g’il va qiz bolalarning o’rtacha bo’yi
va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq
deb topilganlar sezilarli darajada ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy
natijasidir.

4Haqiqattan ham sog’lom avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning ishtirokisiz
amalga oshirib bo’lmaydi. Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha, kelajak avlodning
sog’lom bulishi 50% turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va tabiiy sharoitlaga, irsiy va
shu singari omillarga bog’liq ekan. Aholi ko’pchilik qismining sog’lom o’sishi,
asosan, jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga oshirayotgan va shu soha
hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog’liq.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog’lomlashtirishga asosan
jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas.
Demak bu ham o’sib kelayotgan avlodning jismonan har tamonlama uyg’un kamol
toptirish muqaddas burchimizdir.
Bolalarning barcha fanlardan chuqur bilimlarga ega bo’lishlarini
ta’minlashning muhim omili, ularning sog’lig’ini mustahkamlashdan iborat
bo’lib ,bunda jismoniy tarbiya darsi asosiy vosita bo’lib xizmat qilmoqda.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar :Sport turlari bilan shug’ullanish odatda bir
bosqichlarga, ya’ni boshlang’ich tayyorgarlik, o’quv-mashq hamda sport mahorati
bosqichlarga bo’linadi. Ob - havo qulay bo’lgan kunlari bolalar faolligini oshirish
uchun yaxshi imkoniyat tug’iladi. Buning uchun qulay, katta va keng bo’lgan sport
anjomlari bilan jihozlangan maydonchani tanlash kerak. Bolalar kuch va
chidamlilik faol rivojlanayotganligi tufayli voleybol, basketbol, futbol, engil
atletika, kurash, velosport, eshkak eshish va boshqa sport turlari bilan muntazam
shug’ullanmoqdalar.
Ta’lim muassasida bolalarga jismoniy tarbiya darsini olib borishda quyidagi
maxsus jismoniy sifat va qoidalarga e’tibor beriladi: yugirish, sakrash, uloqtirish,
irg’itish, ushlab olish muvozanatini saqlash kabi jismoniy harakatlarni tartibli
bajarish:
• Sabr chidamga o’rgatish
• O’yinga ruhiy - psixologik jihatdan tayyorlash
• O’z - o’zini tutish va o’ziga ishonchni tarbiyalash
• Topqirlik ko’nikmalarini shakllantirish
• Hozir javob bo’lishga tayyorlash

5• Bardamlik va hamdardlik xususiyatini shakllantirishga qaratiladi.
Jismoniy tarbiya darslarida voleybol mashg’ulotlarini o’tkazishdan –
bolalarni, aqlan, ruhan, jismonan tetiklik, jismoniy sifat, jismoniy tayorgarlik,
mustahkam, irodali bo’lib o’sishga har bir murabbiy va o’qituvchi muhim rol
o’ynaydi.Kurs ishning dolzarbligi. Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablardagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda
shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus
jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni
o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi.
Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga
alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin
egallaydi.
Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va
hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi. Shu yo’lda
umumta’lim maktablarning sport to’garaklari va majmuani (kompleks) sport
tablardagi mashg’ulotlarda maxsus mashqlardan foydalanish usullarini o’rganish
va ularga ba’zi tavsiyanomalar berish vazifalar qo’yiladi. Bunda viloyatlardagi
maktablar, BO’SM asosiy makon (ob’ekt) bo’lib hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot
ishlarini olib borish, sport mashg’ulotlaridagi amaliy faoliyatlarni o’rganishda
kuzatish, suhbat tekshirish (eksperiment) kabi an’anaviy usullardan foydalaniladi.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar.E’tirof etish zarurki, har bir sport
turida ko’zda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-xil jismoniy
mashqlardan foydalaniladi.Ularda asosan jismoniy tayyorgarlikdarajasini oshirish
va maxsus mashqlarni ( sport turlariga qarab) o’rgatish asosiy maqsad
hisoblanadi.Shug’ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash uchun beriladigan
maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga va jismoniy sifatlarning qulay yosh
davrlariga qarab tanlanishi va rivojlantirishi juda muhim o’rin egallaydi.Jismoniy
sifatlarni tarbiyalashdagi amaliy mohiyatlarini tajriba – sinovlar asosida
kengaytirish va ularni qo’llash yullarini ifodalash .
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.

6Kurs ishi kirish,ikkita bob, xulosalar,adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kurs
ishi 35 betdan iborat matnda bayon qilingan,jadvallar bilan yoritilgan.
Adabiyotlar ro’yxati va internet saytlarini o’z ichiga oladi.

7 Asosiy qism:Yosh voleybolchilarni o’qitish va tayyorlashning nazariy asoslari
14-15 yoshda maksimal vaznning 15-20% ni tashkil qiluvchi tortilish
mashqlaridan foydalanish mumkin. Bunda harakatlarni (masalan, gavdani
engashtirish, o’tirish yoki sakrashlar) maksimal darajada bor kuch bilan tez,
qismlarga bo’lib 5-10 marta, har bir qism orasida 2,5 daqiqadan dam olib bajarish
kerak. Qismlarda takrorlashlar soni tayyorgarlikka bog’liq bo’ladi, ammo bunda
boshlang’ich sxemaga ko’ra 5 marta takrorlashlar (3Q x 5T) uch qismdan
oshmasligi kerak. Olti haftalik mashq qilish siklida (5M x 10T) ko’rinishida
bo’ladi.
Bunday mashqlar tezkorlik kuchni rivojlantiradi, ular muskullarning
nisbatan baland sakrash va zarba berish va erga tushish, raqibdan blokda to’pni
olib qo’yish qobiliyatni shakllantiradi.
Oyoqlar va gavdaning yoziladigan muskullarining “portlovchi’ kuchini
rivojlantirish uchun zo’riqish shart emas, chunki ular birdan yugurish, sakrashlarda
nomoyon bo’lib, minimal vaqtda ancha kuchlanishga ega bo’ladi. Muskullarning
zarb kuchini oshirish uchun o’z gavda massasidan foydalaniladi: 50 dan 70
santimetrgacha (bo’yga qarab) balandlikdan pastga sakrashdan keyin gavda
yuqoriga yoki yuqoriga oldinga shunday kuch bilan siltanadiki, bunda erga tushish
paytida oyoqning tizzadan bukilishi kamida 90% ga teng bo’ladi (yengil
atletikaning past to’siqlaridan sakrab o’tganda).Voleybol mashg’ulotiga kirishgan
yosh boshlovchilar bunday sakrashlarni
2M x 5T sxemasida, ancha tayyorgarlik ko’rganlar esa 4M x 8T sxemada
etarli darajada dam olib, muskullarni bo’shashtirish mashqlarini qo’shib
bajarishlari kerak.Oyoqlarning “portlash” kuchini rivojlantirish uchun arg’amchi,
qiya narvonda yugurish va sakrash mashqlari, ko’psakrashlar, uch hatlab sakrash,
5-6 metrli qisqa zarbdan keyin yuqoriga bir yoki ikki oyoqlab depsinib sakrashlar
(13-14 kompleks) juda foydalidir. Kuchni rivojlantirishda quydagi mashqlar
yordam beradi.
— kuchni rivojlantirish va muskullarni bo’shashtirivchi mashqlarini
almashtirib bajarish;

8— mashqlarni qo’ydagi izchillikda tanlash: avvalo qo’l va yuqori elka
kamari, keyin gavda (kurak, qorin), oyoqlar kuchini rivojlantirish mashqlari;
— mashqlar oralig’ida nafas rostlash etarlicha, kuch yuklamasi hajmiga
qarab 1 daqiqadan 2,5 daqiqagacha bo’lishi kerak;
— sestemali ishlashda muskullarni ancha zuriqtirish bilan kuchni oshirib
borish mumkin.
Tezkorlikni rivojlantiruvchi mashqlar.
Voleybolchining tezkorligi, qattiy aniq masofaga signal bo’yicha start oladigan
yengil atletikachining tezkorligidan farq qiladi.
Voleybolda tezkorlik odatda qo’ydagi ko’rsatkichlarda namoyon bo’ladi:
reaksiya tezligida va taktik idrokda, start olish va bir harakatdan ikkinchisiga o’tish
tezligida. Voleybolchi tezkorligini tashkil etuvchi bu komponentlarning hammasi
bir- biriga bog’liq emas va ularni ham alohida-alohida, ham o’yin mashqlari
kompleksida mashq qildirish mumkin. O’yindagi voleybolchi to’p uzatilishidan
oldin to’pni ko’ra bilishi, vaziyatni baholashi, bir qarorga kelishi kerak. Shu narsa
aniqlanganki, bularning hammasi uchun voleybolchi bir soniyagacha vaqt sarflab,
shu vaqtning 70% to’pni ko’ra bilishga to’g’ri keladi. Shuning uchun o’yinda
to’pni ko’rish uchun uni ko’rish maydonidan chiqarmaslik kerak. Ko’rib
harakatlantirish reaksiyasidek murakkab reaksiya tezligi ko’zni tezda predmetni
ko’ruvchan, harakat apparatini esa qanday harakat qilishni tez oshiradigan
mashqlarda takomillashtiriladi. Reaksiya tezligini tarbiyalovchi mashqlarni jift-juft
bo’lib bajarish ayniqsa qiziqarlidir:
Voleybolchi hujumdan oldin asosan oyoqlarning “portlash” kuchiga va
qisman qadam uzunligini oshirib borishga bog’liq. Oyoqlarning “portlash” kuchini
va qadam uzunligini takomillashtirishga qo’ydagi mashqlar yordam beradi:
— 10 -15 metrga sakrab-sakrab yugurish;
— turli holatlardan turib 7-10 metrga tez yugurish;
— cho’nqayub o’tirgan holatdan shartli signalga ko’ra 10 metrga tez
yugurish, iloji boricha guyo qo’l bilan to’p urilayotgandek balandroq sakrash va
qayta cho’nqayib, yana signalga ko’ra shu mashqning o’zini takrorlash va hokazo;

91.1 Yosh voleybolchilar jismoniy-texnik tarbiyalash va o’rgatish
Har qanday trening faqat ishtirokchilarning yosh xususiyatlarini hisobga
olgan holda qurilgandagina muvaffaqiyatli bo’ladi. O’z-o’zidan ma’lumki,
bolalikning muayyan davriga xos xususiyatlarni bilish yosh voleybolchilar bilan
o’quv-mashq jarayonini to’g’ri tashkil etishning zaruriy shartidir. Sport bilan
muntazam shug’ullanish bolalar salomatligini mustahkamlash, ularning jismoniy
va ma’naviy kamolotini yuksaltirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Voleybolchi bo’lish uchun tegishli vosita ko’nikmalarini egallash kerak.
14-16 yoshda bolalarning motorli rivojlanishi yuqori darajaga etadi. Professor V.S.
Farfel shunday yozadi: “12-13-14 yoshli o’g’il yoki qizga o’rgatib bo’lmaydigan
har qanday harakatni (albatta, o’ziga xos kuch yoki chidamlilikni talab qilmasa)
nomlash qiyin. Bu yerda katta yoshda takomillashtiriladigan, sayqallanadigan,
mahoratni ifodalovchi yangi sifatlarga ega bo’ladigan harakatlar texnikasining
poydevori qo’yilishi kerak”
11 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan davrda harakatlar tezligi ko’rsatkichlarida
ayniqsa katta o’sish kuzatiladi. Bu yoshda voleybolda kelajakdagi yuqori yutuqlar
uchun poydevor qo’yilishi kerak, bu erda tezlik, nozik muvofiqlashtirish hal
qiluvchi ahamiyatga ega va monoton harakatlarda chidamlilik talab qilinmaydi.
Maktab yoshidagi bolalarda aql-zakovatning o’sishi ularga o’quv materialini ongli
ravishda o’zlashtirishga imkon beradi va mexanik taqlid yo’lidan bormaydi.
13-16 yoshda bolalarning individual xususiyatlarining xususiyatlari, asab
tizimining turlari ko’proq namoyon bo’ladi, bu esa vosita ko’nikmalarini
shakllantirish tezligi va kuchiga, umumiy ko’rsatkichlar darajasi va barqarorligiga
sezilarli ta’sir qiladi. Bu bolalar harakatlarini o’rgatishning dastlabki
bosqichlaridan boshlab ularga individual yondashuvni qo’llash zarurligini keltirib
chiqaradi.
Shunday qilib, yosh voleybolchilarni sportga tayyorlashning boshidanoq har
tomonlama jismoniy tayyorgarlikni harakat qobiliyatlari atrofida rivojlantirish
kerak. Foydali ta’sir qo’llaniladigan vositalarning asosiy vosita qobiliyatlari bilan

10ijobiy o’zaro ta’sirini hisobga olgan holda qurilgan ko’p qirrali mashg’ulotlar bilan
ta’minlanadi.
Amaliy mashqlarning vazifasi bu sport mashqining bu turini muvaffaqiyatli amalga
oshirish uchun zarur bo’lgan harakat faoliyati sifatlarining o’zaro bog’liqlik
shaklini shakllantirishdan iborat.
Yosh voleybolchilarni tayyorlashda maxsus mashqlarga katta ahamiyat
beriladi. Ularning roli shundan iboratki, texnikani o’rganishda bolalar harakatni
bajarishda bir qator xatolar va noaniqliklar paydo bo’lishini istisno qiladigan
sharoitlarga joylashtiriladi.
Shuning uchun, texnikani o’rgatish va takomillashtirish jarayonida shuni
yodda tutish kerakki, vosita ko’nikmalari moslashuvchan, o’zgaruvchan o’yin
sharoitlariga osongina moslashishi kerak. Voleybolchi harakatlarini o’zgartirish
qobiliyatiga ega bo’lishi kerak, uning oldida paydo bo’lgan muammolarni to’g’ri
hal qilishga imkon beradigan yangi motorli harakatlarni o’z ichiga oladi.
Bolalarning rivojlanish darajasi tayanch-harakat tizimining rivojlanish
darajasiga, tana a’zolari va tizimlarining uyg’un rivojlanishiga va ularning
funktsional imkoniyatlariga bog’liq.
To’g’ri tashkil etilgan tizimli sport turlari o’smirlar va yigitlarning suyak va
bo’g’im apparatlarining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
12-15 yoshda qo’l kuch va barqarorlikka ega bo’ladi, mushak tolalarining
diametri sezilarli darajada oshadi. Voleybolda to’p bilan barcha harakatlar qo’llar
bilan bajariladi, shuning uchun bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarini to’g’ri
tashkil etish uchun qo’llarning yoshga bog’liq rivojlanishini hisobga olish kerak.
Shunday qilib, maktab yoshida bolalarda yetarlicha jismoniy sifatlar
shakllansa va ularning organizmining funksional imkoniyatlari oshib borsa, bu
ma’lum darajada o’rta maktab yoshidagi bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarini
o’tkazish uchun qulay imkoniyatlar yaratadi.Jahon sport musobaqalari tizimiga
kiritilgan sport o’yinlarining eng yuqori turi deb hisoblash mumkin.
Voleybol Olimpiya o’yinlari dasturida, shuningdek, professional sportda
keng o’rin olgan. Ko’p sonli raqobatbardosh texnik va taktik harakatlar, ularning

11kombinatsiyasi va raqib jamoalar va individual o’yinchilarning raqobat faoliyati
jarayonida turli xil ko’rinishlar hayajonli manzara bo’lib, voleybolni keng
yoshdagi odamlar uchun jismoniy tarbiya vositasiga aylantiradi.
Voleybolning o’ziga xos xususiyatlari ularning o’ziga xos o’yin va
raqobatbardosh harakatlarining o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq.
Voleybolchilarning raqobatbardosh qarama-qarshiligi belgilangan qoidalar
doirasida faqat voleybolga xos bo’lgan musobaqa harakatlari - o’yin texnikasi
(texnikasi) orqali amalga oshiriladi.
Bunday holda, raqibning mavjudligi majburiydir. Voleybolda musobaqaning
har bir bo’lagining maqsadi musobaqa ob’ektini (to’pni) raqiblar maydonidagi
ma’lum bir joyga etkazish va bu o’zingiz bilan sodir bo’lishining oldini olishdir.
Bu raqobat birligini belgilaydi - "mudofaa-hujum" turidagi harakatlar bloki,
shuningdek, razvedka, dezinformatsiya, fitna va boshqalar uchun harakatlarni o’z
ichiga oladi.Voleybolda, jamoaviy sport o’yinlarida bo’lgani kabi, alohida
sportchilar emas, balki butun jamoa g’alaba qozonadi va mag’lub bo’ladi.
Raqobatbardosh o’yin faoliyatining murakkab tabiati, masalan, voleybolda,
doimiy o’zgaruvchan sharoitlarni yaratadi, vaziyatni baholash va harakatlarni,
qoida tariqasida, cheklangan vaqt ichida tanlashni talab qiladi. Muhim omil
shundaki, sportchi nizoli vaziyatlarda natijalarga erishish uchun jamoa
harakatlarining samaradorligini ta’minlaydigan strategiyalarni optimallashtirish
imkonini beradigan texnik va taktik vositalarning keng arsenaliga ega.Sport
o’yinlarining muhim xususiyati ko’plab raqobatbardosh harakatlar - o’yin
texnikasi. Raqobat faoliyati jarayonida (bitta o’yinda, bir qator o’yinlarda) sport
natijasiga erishish uchun (uchrashuvda, musobaqada g’alaba qozonish) ushbu
usullarni qayta-qayta bajarish zarurati ishonchlilik, mahorat barqarorligi va
boshqalarga bo’lgan talabni belgilaydi. Masalan, voleybolda har bir xato natijada
(g’alaba yoki ochko yo’qotish) aks etadi.
Jamoaviy o’yinlarda musobaqa faoliyati bir nechta sportchilar tomonidan
amalga oshiriladi va ko’p narsa ularning harakatlarini muvofiqlashtirishga, raqib

12ustidan g’alabaga erishish uchun musobaqa faoliyati jarayonida sportchilarning
harakatlarini tashkil etish shakllariga bog’liq.
Voleybol uchun xususiyat - bu sport natijasiga erishishning bosqichma-
bosqich tabiati. O’yinlarda bu o’ziga xos birinchi bosqich - "texnik va jismoniy",
sportchilarning harakatlarini tashkil qilish ham kerak - individual, guruh va jamoa.
Ob’ektiv (miqdoriy) ko’rsatkichlarni belgilash kerak, ular asosida sport
mashg’ulotlari jarayonini muvaffaqiyatli rejalashtirish va uni nazorat qilishni
amalga oshirish mumkin edi.Sonida sport o’yinlaridagi ob’ektiv ko’rsatkichlar
o’yin texnikasining elementar to’plamini o’z ichiga oladi (texnik jihat); vaziyatni
tez va to’g’ri baholash, muayyan o’yin vaziyati uchun optimal hujum yoki himoya
harakatini tanlash va samarali qo’llash qobiliyati (taktik jihat); harakatni bevosita
bajarish samaradorligi bog’liq bo’lgan maxsus fazilatlar va qobiliyatlar
(bajarilishning vaqtinchalik, fazoviy va quvvat parametrlariga qo’yiladigan
talablar); sportchining energiya va ish rejimi; sensorli-motor boshqaruvi va
boshqalar .Bularning barchasini miqdoriy jihatdan ifodalash juda muhimdir.
Bunday ma’lumotlarning mavjudligi sportchilarni tayyorlash mazmunini aniqlash
va ushbu jarayonni boshqarish, namunaviy xususiyatlar, dasturlar, rejalar,
standartlar va boshqalarni ishlab chiqish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Umumiy va kasb-hunar ta’limi muassasalarida jismoniy tarbiyada sport
o’yinlari keng namoyon bo’ladi: tarbiyaviy ishda bu basketbol, voleybol, qo’l
to’pi, futbol; maktabdan tashqari jismoniy tarbiya, sport va dam olish ishlarida.
Qo’shimcha ta’lim tizimida sport o’yinlari ancha keng tarqalgan: bolalar va
o’smirlar sport maktablarida, ixtisoslashtirilgan olimpiya zaxiralari bolalar va
o’smirlar maktablarida, bolalar va o’smirlar jismoniy tarbiya klublarida, turli
sog’lomlashtirish to’garaklarida, jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarida. dam
olish joylarida va hokazo.
• Sabr chidamga o’rgatish
• O’yinga ruhiy - psixologik jihatdan tayyorlash
• O’z - o’zini tutish va o’ziga ishonchni tarbiyalash
• Topqirlik ko’nikmalarini shakllantirish

13• Hozir javob bo’lishga tayyorlash
• Bardamlik va hamdardlik xususiyatini shakllantirishga qaratiladi.

141.2 Voleybolchilarni taktik harakatlarini takomillashtirishni
metodologik asoslari
Voleybol sporti maktab o’quvchilari jismoniy tarbiyasining asosiy
vazifalarini hal qilishga yordam berishi kerak, chunki maktab o’quvchilari
maktabdan keyin sog’lig’iga zarar etkazmasdan va etarlicha yuqori mehnat
qobiliyatiga ega bo’lgan samarali ijtimoiy foydali mehnat bilan shug’ullanishlari
mumkin. Shuning uchun bolalarni sportga tayyorlash jarayonida maktab
o’quvchilarining jismoniy rivojlanishiga ko’p jihatdan ta’sir ko’rsatish va ularga
hayotiy harakat qobiliyatlari va qobiliyatlarini o’rgatish kerak.
Tizimli jismoniy tarbiya va sport maktab o’quvchilari tanasining funktsional
imkoniyatlarini kengaytiradi, ularning harakat tajribasini turli xil harakat
qobiliyatlari bilan boyitadi, bu esa pirovardida mehnat ko’nikmalarini tezroq
o’zlashtirish uchun old shartlarni yaratadi.
Voleybolchilarni tayyorlash uchun 11-12 yoshdan boshlab voleybolga
o’rgatishni boshlash maqsadga muvofiqdir. Agar mashg’ulotlarning boshlanishi
keyingi yosh davriga qoldirilsa, zamonaviy voleybol texnikasini qisqa vaqt ichida
mukammal o’zlashtirish mumkin emas, ayniqsa yosh bilan texnikani o’zlashtirish
imkoniyatlari biroz yomonlashadi.
Yosh voleybolchilarni tayyorlashda har tomonlama jismoniy tayyorgarlikka
katta e’tibor beriladi. Har tomonlama jismoniy tarbiya maktabidan o tmasdan,ʻ
ayniqsa voleybol o ynash uchun zarur bo lgan jismoniy sifat va qobiliyatlarni
ʻ ʻ
rivojlantirmasdan turib, o yin texnikasi va taktikasini o zlashtirishda
ʻ ʻ
muvaffaqiyatga umid qilib bo lmaydi.Agar siz cheklangan miqdordagi mashqlarni
ʻ
faqat voleybol bilan ishlatsangiz, texnik natijalarning biroz oshishiga erishishingiz
mumkin. Biroq, jismoniy tayyorgarligi yomon bo’lganligi sababli o’quvchilarning
yanada takomillashishiga to’sqinlik qiladi.Yosh voleybolchilarning o’yin texnikasi
va taktikasini o’zlashtirishdagi muvaffaqiyati ko’p jihatdan maxsus mashqlarni
mohirona tanlash va qo’llashga bog’liq bo’lib, ularning ba’zilari voleybol o’ynash
uchun zarur bo’lgan jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan bo’lsa,

15boshqalari tezroq va ko’proq o’ynashga yordam beradi. texnikaning tuzilishini
to’g’ri o’zlashtirish.
Maxsus mashqlar, agar tizimli ravishda qo’llanilsa, 11-12 yoshdan boshlab
ko’p qirrali texnik tayyorgarlik va taktik ko’nikmalarni rivojlantirishning yaxshi
vositasidir. Maxsus mashqlar orqali ishtirok etganlar voleybolning oqilona
texnikasini to’g’riroq va tezroq o’zlashtiradilar. Bolalarning voleybolga
muvaffaqiyatli tayyorlanishi uchun maxsus mashqlarni yanada rivojlantirish va
tizimli qo’llash zaruriy shartdir.[15; 28] Bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarining
o’ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, mashg’ulotlar uchun shart-sharoitlarni
diversifikatsiya qilish, ayniqsa, bolalar bir xildagi ishlardan tezda charchaganligi
sababli, hamma vaqtni o’tkazish, atrof-muhitni o’zgartirish uchun bir xil texnikani
takomillashtirish zarur. Voleybolga jalb qilingan bolalarni tayyorlashda ochiq
o’yinlar katta o’rin tutadi. Ular texnikani yanada muvaffaqiyatli o’zlashtirishga
hissa qo’shadilar, vaziyatga qarab olingan vosita ko’nikmalaridan tejamkor va
maqsadli foydalanishni o’rganadilar. Voleybolga tayyorgarlik ko’ruvchi o’yinlar
alohida ahamiyatga ega. V.G. Yakovlev ta’kidlaydi: "Bolalar va o’smirlar uchun
tayyorgarlik o’yinlari sport o’yinlarini o’zlashtirish uchun o’tish bosqichi bo’lib
xizmat qilishi mumkin". Voleybol mashg’ulotlarini musobaqalarsiz tasavvur qilib
bo’lmaydi, ular o’quv va o’quv jarayoniga organik ravishda kiritilgan.
Voleybolchilarning musobaqa faoliyatining o’ziga xosligi ko’p jihatdan
sportchilarning uzoq muddatli mashg’ulotlarining yo’nalishi va mazmunini
belgilaydi (tamoyillar, vositalar, usullar, mashg’ulot jarayonini dasturlash, tanlash,
jismoniy tayyorgarligini baholash, sportchining qobiliyatini baholash, nazorat
qilish). uning hozirgi holati va boshqalar). Raqobat faoliyati sport natijalari bilan
chambarchas bog’liq . Buning uchun har bir sportchi o’yin texnikasini (uskunalar
arsenalini) egallashi kerak. Bu omilning ahamiyati, masalan, voleybolda
raqobatbardosh qarama-qarshilik qoidalar bilan tartibga solinganligi bilan
belgilanadi, unga ko’ra o’yinchilar ushbu o’yin uchun maxsus harakatlar - o’yin
texnikasi yordamida raqobat faoliyatini amalga oshirishlari mumkin. Bu omil katta
ahamiyatga ega: bir tomondan, o’yin texnikasini o’zlashtirmasdan turib, o’yinning

16raqobatbardosh faoliyati mumkin emas, boshqa tomondan, o’yin texnikasining
arsenali qanchalik keng bo’lsa va o’yin texnikasini o’zlashtirish ko’nikmalari
shunchalik mukammal bo’ladi.
O’yin texnikasi qanchalik yuqori bo’lsa, sportchilarning raqobatbardoshligi.
Har bir sportchining taktik harakatlarni o’zlashtirishi (taktika arsenali).
Mukammallik darajasi va taktik harakatlar arsenali o’yin va musobaqalar
sharoitida texnik imkoniyatlarni (uskunalar arsenalini) amalga oshirishning hal
qiluvchi sharti bo’lib xizmat qiladi Birinchi va ikkinchi omillar o’zaro bog’liqdir:
taktik harakatlar (arsenal, samaradorlik) bevosita sportchilarning texnikasi va
texnik mahorati arsenaliga bog’liq va o’yinda texnika arsenalining maksimal
darajada amalga oshirilishi butunlay taktik harakatlarning xilma-xilligiga bog’liq.
va futbolchilarning taktik mahorati. Shunday ekan, sportchilarning texnik-taktik
mahorati haqida gapirish o’rinli . Voleybolchi musobaqa faoliyatida texnik va
taktik arsenaldan foydalanadi. O’yin texnikasi va taktik harakatlarni o’rganish va
bajarish etarli emas - jamoaviy, guruhli, hujumda va himoyada. O’yin va raqobat
sharoitida texnik texnika va taktik harakatlarni to’liq qo’llash qobiliyati hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Amaliyotdan ma’lumki, ko’pchilik sportchilar
musobaqalarda, ayniqsa, teng raqib bilan o’yinda va ekstremal sharoitlarda
qo’llaganidan ko’ra ko’proq narsani biladilar va qila oladilar.13-15 yoshdagi
bolalar bilan o’quv mashg’ulotlarining o’ziga xos vazifalari.Jismoniy tarbiya va
sportdagi pedagogik jarayonning natijalari bevosita sinf va o’quv mashg’ulotlarida
olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning sifatiga bog’liqdir.
Voleybol bo’yicha o’quv mashg’ulotlari va jismoniy tarbiya darslarining
vazifalari o’rta maktab yoshidagi bolalarning sporti va jismoniy tarbiyasining
asosiy qoidalaridan kelib chiqadi. Bu vazifalarni amalga oshirishga darslarni
maqsadli mazmuni, to’g’ri tashkil etish va o’tkazishning samarali usullari bilan
erishiladi.
Voleybolni o’rgatishning o’ziga xos vazifalari :
Salomatlikni mustahkamlash, to’g’ri jismoniy rivojlanishga yordam berish,
ishtirokchilarning to’g’ri turishini o’rgatish.Sog’liqni saqlash muammolarini hal

17qilish mashg’ulotlar davomida doimo murabbiy va o’qituvchining diqqat
markazida bo’lishi kerak. Sog’lomlashtirish vazifalari mashg’ulotlar va
musobaqalarda yuklama me’yorlariga rioya qilgan holda, mashg’ulotlarni to’g’ri
tanlash va dozalash bilan shug’ullanuvchilarning sog’lig’i, jismoniy rivojlanishi va
tayyorgarligi, yoshi va jinsi xususiyatlarini hisobga olgan holda hal qilinadi.
O’rta maktab yoshidagi bolalarni hayotiy vosita qobiliyatlari va qobiliyatlarini
o’rgatish.Voleybol o’ynash jarayonida bolalar doimo yurish, yugurish, sakrash,
otish, toqqa chiqishda o’z malakalarini oshirishlari kerak, ya’ni. tabiiy
harakatlarning asosiy turlarida. Voleybol mashg’ulotlarida ishtirokchilarning motor
tajribasini doimiy ravishda kengaytirish kerak. Ishtirokchilar boshqa sport turlari
texnikasi asoslari bilan tanishtirishlari kerak.
Voleybol o’ynashning maxsus motorli ko’nikmalarini muvaffaqiyatli
o’zlashtirish uchun asosiy vosita fazilatlarini yuqori darajada rivojlantirish ham
zarur. Harakat sifatlarini rivojlantirish umumiy jismoniy tayyorgarlik jarayonida
amalga oshiriladi va maxsus ko’nikmalar o’zlashtirilgach, voleybol o’yinining o’zi
asosiy harakat sifatlarini rivojlantiradi. Voleybol o’ynashga xos jismoniy
qobiliyatlarni rivojlantirish.Har bir sport turida ma’lum kombinatsiyalarda asosan
ma’lum vosita fazilatlarining namoyon bo’lishi talab qilinadi. Masalan,
voleybolchi tez reaksiyaga, mushohada va tez javob berishga, kichik segmentlarda
tezkor harakatga, sakrash qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Voleybol o’ynashda hal
qiluvchi rol o’ynaydigan harakat faoliyatining tarkibiy qismlari voleybolchining
maxsus jismoniy qobiliyatlari deb ataladi. Maxsus jismoniy qobiliyatlarni tizimli
ravishda rivojlantirish mashg’ulotlarning dastlabki bosqichida voleybol o’ynash
texnikasi va taktik harakatlarini tezroq o’zlashtirishga yordam beradi va kelajakda
yosh voleybolchilarning sport mahoratini oshirishning zarur shartidir.
Voleybol texnikasiga o’rgatish.
11-12 yoshdan boshlab yosh voleybolchilar zamonaviy voleybol texnikasi
arsenalini mukammal egallashlari kerak. Bu vazifa barcha yosh guruhlarida izchil
hal qilinadi. "Teng qo’lli" o’yinchilarni tarbiyalashga alohida e’tibor qaratiladi,
ya’ni. o’ng va chap qo’l bilan hujum zarbalarini bajarish.

186. Moslashuvchan taktik ko’nikmalarni tarbiyalash.
O’qitish taktikasi o’rganish texnikasi bilan chambarchas bog’liq. Bolalar
individual va jamoaviy taktik harakatlarni o’zlashtirishlari va kattalar toifasiga
o’tish vaqtida zamonaviy voleybolning ilg’or taktikasi asoslarini o’rganishlari
kerak. Bu vazifa ham tayyorgarlikdan boshlab barcha yosh guruhlarida izchil hal
qilinadi.
Bolalarga o’rganilgan taktikalarni o’yinda ijodiy qo’llashni o’rgatish kerak,
shunda ular namuna bo’yicha harakat qilishga yoki faqat yodlangan
kombinatsiyalardan foydalanishga odatlanmasliklari kerak.
7. Maxsus bilimlarni shakllantirish.
Bolalar umumiy masalalar bo’yicha zarur bilimlardan tashqari, voleybol
nazariyasi (texnika va taktika) va texnik texnika va taktik harakatlarni o’rgatish
metodikasini o’rganadilar. Bundan tashqari, talabalar voleybol musobaqalarini
tashkil etish va o’tkazish, hakamlik mahoratini egallashlari kerak. Nazariy bilimlar
talabalarga amaliy materialni chuqurroq tushunishga va o’yinda muvaffaqiyatli
harakat qilishga yordam beradi.
Axloqiy va irodaviy fazilatlarni tarbiyalash.
Ta’lim va tarbiya jarayoni nafaqat texnika va taktikani o’rgatish, maxsus
jismoniy sifat va qobiliyatlarni rivojlantirish, balki o’rta maktab yoshidagi
bolalarni voleybolda axloqiy fazilatlarga, kuchli iroda va xarakterga, ongli
intizomga, kollektivizmga tarbiyalash maqsadlarini ko’zlaydi. Yosh
voleybolchilarni tarbiyalashning o’ziga xos shart-sharoitlari ma’lum irodaviy
fazilatlar – qat’iyatlilik, mustaqillik va tashabbuskorlik, qat’iyat, jasorat,
chidamlilik va o’zini tuta bilishning namoyon bo’lishini talab qiladi. Bunga
sinflarga turli vazifalarni kiritish orqali erishiladi, har safar tobora
murakkablashadi va bolalar doimo tashqi to’siqlarni va ichki qiyinchiliklarni engib
o’tishlari kerak. Voleybol mashg’ulotlari va musobaqalari turli xil kutilmagan
to’siqlarga boy bo’lib, ularni bartaraf etish ishtirokchilarning irodasini
rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.Shunday qilib, voleybol bilan

19shug’ullanadigan bolalarning har bir yosh guruhi uchun vazifalar ko’rsatilgan,
ularni hal qilish vositalari va usullari o’zgartiriladi.

20Voleybol o’ynashning texnik va taktik usullarini o’rgatish vositalari
Jismoniy tarbiya va voleybol texnikasini o’rgatish, o’qitish taktikasi va
texnikasi, shuningdek, jismoniy tayyorgarlik bilan taktik ko’nikmalarni
shakllantirish o’rtasida o’zaro bog’liqlik va uzviy bog’liqlik mavjud.Yosh
voleybolchilarni sportga tayyorlashda turli mashqlardan unumli va oqilona
foydalanish maqsadida ular ma’lum tarzda guruhlangan. Mashqlarni guruhlash
yosh voleybolchilarni tayyorlash jarayonida muayyan mashqlarning ahamiyatiga
asoslanadi. Mashqlar guruhini to’g’ri tanlab, murabbiy yoki o’qituvchi ushbu
mashqlarni konkretlashtirishda ijodiy tashabbus ko’rsatish, ularning variantlarini
ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo’ladi. Asosiy mashqlar - texnika va taktikadagi
mashqlar va voleybolning haqiqiy o’yini, ya’ni. voleybolni boshqa sport turlaridan
ajratib turuvchi va uning mohiyatini tashkil etuvchi o’ziga xos narsa.
Texnika bo’yicha mashqlarning maqsadi: bitta yoki texnikani asosan
individual asosda, shuningdek sheriklar yordamida takomillashtirish. Alohida
mashqlar taktik ko’nikmalarni shakllantirish uchun qulay sharoitlarda texnikani
takomillashtirishga qaratilgan.
Taktika mashqlari voleybolda qabul qilingan individual va jamoaviy taktik
harakatlarga jalb qilinganlarni o’rgatish uchun mo’ljallangan.
1. Yordamchi mashqlar asosiy mashqlarni yaxshiroq o’zlashtirishga va
ishtirokchilarni har tomonlama tayyorlashga xizmat qiladi. Yordamchi mashqlar
umumiy rivojlantiruvchi va maxsus bo’linadi.
Umumiy rivojlanish mashqlarining vazifasi jalb qilinganlarning ko’p qirrali
jismoniy tayyorgarligidir. Shuningdek, ular asosan voleybol o’ynash uchun zarur
bo’lgan ko’nikma va sifatlarni rivojlantiradigan texnika va taktikadagi maxsus
mashqlar va mashqlarning bir tomonlama ta’sirini qoplaydi. Umumiy
rivojlantiruvchi mashqlarni o’tkazishda gimnastika, akrobatika, yengil atletika,
sport va ochiq o’yinlar vositalaridan foydalaniladi.
3.Maxsus mashqlar voleybolning taktik va texnik usullarini o’rganishni va
o’yin ko’nikmalarini o’zlashtirishni tezlashtirish va osonlashtirish uchun
mo’ljallangan.

21 Ular tayyorgarlikka bo’linadi, ularning asosiy vazifasi maxsus jismoniy
qobiliyatlarni rivojlantirish va etakchi, bevosita texnikaning tuzilishini
o’zlashtirishga qaratilgan. Etakchi mashqlar guruhiga taqlid mashqlari kiradi
(to’psiz texnikani bajarish).
Shunday qilib, umumiy rivojlantiruvchi va tayyorgarlik mashqlari, birinchi
navbatda, tananing funksional imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo’lsa,
etakchi va asosiy mashqlar harakat qobiliyatlari, texnikasi va taktik ko’nikmalarini
shakllantirishga qaratilgan.Voleybol o’ynashning maxsus motorli ko’nikmalarini
shakllantirish ko’p qirrali jismoniy tayyorgarlikdan boshlanadi. Har tomonlama
jismoniy tayyorgarlik jarayonida voleybol o’ynash uchun zarur bo’lgan maxsus
jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish mashqlari katta o’rinni egallaydi.
Tayyorgarlik va etakchi mashqlar yordamida voleybolning texnikasi va
taktikasini o’zlashtirish uchun zarur bo’lgan maxsus jismoniy sifatlar va
muvofiqlashtirish qobiliyatlari rivojlantiriladi. Bunday mashqlar o’yinda
voleybolchiga xos bo’lgan voleybol texnikasi va harakatlarining strukturaviy
elementlarini o’z ichiga oladi.Dastlab, mashg’ulotlar talabalarga ushbu texnikaning
asosiy tuzilishini o’zlashtirishni osonlashtiradigan sharoitlarda amalga oshiriladi va
iloji bo’lsa, odatda vosita mahoratini shakllantirishning dastlabki bosqichiga xos
bo’lgan keraksiz harakatlarni istisno qiladi . Bunga etakchi mashqlar orqali
erishiladi. Texnikada mashqlar ham mavjud bo’lib, ularning maqsadi vosita
mahoratining asoslarini mustahkamlashdir. Texnikani takomillashtirish voleybol
o’ynash uchun xos sharoitlarda (taktika mashqlari, maxsus o’yin mashqlari va
voleybolga tayyorgarlik o’yinlari) amalga oshiriladi. Nihoyat, texnika ikki
tomonlama o’yinlarda, nazorat o’yinlarida va musobaqalarda qo’llaniladi. Shunday
qilib, asosi mustahkam, lekin tashqi ko rinishida plastik va turli sharoitlarda,ʻ
maydonda doimiy o zgaruvchan o yin muhitida samarali bo lgan moslashuvchan
ʻ ʻ ʻ
mahoratni shakllantirish amalga oshiriladi. Mashqlarning keyingi guruhlariga
o’tish, oldingi mashqlar ham mashg’ulotlarga kiritilgan. Raqobat faoliyati
sharoitida texnik va taktik harakatlar samaradorligi. Samaradorlik har bir sport
o’yiniga xos ko’rsatkichlar bo’yicha baholanadi - ochko yutish va yo’qotish, to’p

22(shayba), gol urish va hokazo. Ushbu ko’rsatkichlar asosida uchrashuv g’olibi
aniqlanadi (ba’zi o’yinlarda durang o’ynash mumkin). ). Uchrashuvda g’alaba
qozonish va musobaqalardagi g’alabalar (duranglar) soni sport o’yinlarida sport
natijasini tashkil qiladi. Voleybolda har bir xato bir jamoaning ochko yutib,
ikkinchisining yo’qotilishiga olib keladi.
Jismoniy madaniyat o’qituvchisining kasbiy mahoratini shakllantirish
ketma-ketligini belgilaymiz: jismoniy tarbiya va sportning didaktik asoslari -
asosiy jismoniy tarbiya va sport turlari (sport o’yinlari: voleybol) - o’qituvchi
kasbini o’qitishning nazariy va uslubiy asoslari. jismoniy madaniyat - bu qoidalarni
voleybol o’qitish misolida amalga oshirish.O ’quvchilarga o’yin texnikasini hujum
zarbasi, murakkab motor harakati tuzilishi, voleybol o’yinini o’rgatish vositalari va
usuli misolida ko’rib chiqamiz.
Dastlab, talaba o’qituvchi (o’qituvchi) rahbarligida talaba rolini bajaradi.
O’qituvchi va tarbiyalanuvchining asosiy vazifasi - voleybolchi texnika
arsenalining ajralmas qismi sifatida hujum zarbasi texnikasini o’zlashtirishdir.
Birinchi bosqichda umumiy rivojlantiruvchi mashqlar yordamida ular asosiy
jismoniy sifatlarning rivojlanish darajasini oshiradilar: kuch, tezlik, chaqqonlik,
chidamlilik, moslashuvchanlik. Tayyorgarlik mashqlari yordamida ular jismoniy
fazilatlarning rivojlanish darajasini oshiradilar, bu hujum zarbasining
muvaffaqiyatli rivojlanishi va uni yaxshilashga bog’liq. Shu bilan birga,
tarbiyalanuvchilar hujum zarbasi, uning texnikasining "tasviri" haqida to’g’ri fikrni
shakllantiradilar. Buning uchun ular malakali voleybolchilarning o’yinini
videoyozuvlarini tomosha qilish, to’xtash (kadrni muzlatish), tezlikni pasaytirish,
kinogrammalarni tahlil qilish, malakali voleybolchi taklif qilgan murabbiy
tomonidan qabul qilinishini ko’rsatishdan foydalanadilar.Ikkinchi bosqichda
o’rganish amalga oshiriladi - hujum zarbasini amaliy rivojlantirish, uni birinchi
bosqichda yaratilgan tasvirda takrorlash. Ushbu murakkab vosita harakatini
o’rganishda qismlarga ajratilgan o’rganish usuli qo’llaniladi (qismlarda). Ular
yakuniy harakatni (yakuniy harakat), tebranish va to’pni tayanch holatida urishni
alohida o’rganadilar; bir joydan ikki oyoq bilan surish va yugurish bilan sakrash;

23qo’llab-quvvatlanmaydigan holatda (sakrashda) joydan va bir, ikki va uch qadamda
harakat qilgandan keyin zarba; turli balandlikdagi va masofadagi viteslardan urish;
blokerlarning qarshiligi bilan urishdi.
etakchi mashqlar , vosita mahoratini shakllantirishdan oldingi funktsional
tuzilma , o’rganish jarayonida katta ahamiyatga ega .
1. Bir joydan ikki oyoq bilan sakrash, vertikal uchish; harakatlanish va
to’xtashdan keyin ham xuddi shunday; 90, 180 va 360 ° aylanish bilan bir xil; bir
qadam, ikki, uch qadamda yugurish bilan ikki oyoq bilan surish bilan sakrash.
Oxirgi qadamda o’ng oyoq oldinda, chap esa unga qo’yiladi.
2. Yugurish ritmini o’zlashtirish: qadamlarni belgilash, tovush belgilaridan
foydalanish (qadamlar ritmini takrorlash).
3. Koptokda cho’tka bilan zarbani o’zlashtirish: voleybolni cho’tka bilan
urish, gimnastik gilamchada tiz cho’kish. Belanchak kichik, zarba paytida qo’l
tekislanadi; kauchuk amortizatorlarga o’rnatilgan to’pni urish; mashg’ulot devori
yaqinidagi to’pga bir qator zarbalar.
4. Yugurib sakrashda tennis to’pini to’r ustidan uloqtirish.
5. Hujumchi sakrashda rezina amortizatorlarga mahkamlangan to’pni urib:
joydan va yugurish startidan.
6. Tutqichga o’rnatilgan to’pni to’r orqali oldinga tepish.
7. Uchib ketayotgan to’pga zarba berishni o’zlashtirish. To’pni turli
balandliklarga uloqtirish va tepaga urish: bir joyda turib sakrash. Hamkorni
o’tkazish bilan juftlikda ham xuddi shunday.
8. To’pni aniq belgilangan traektoriya bo’ylab uzatish imkonini beruvchi
to’pni uzatuvchi yordamida yo’naltirilgan to’r orqali to’r orqali hujumkor zarba.
Agar bunday qurilma bo’lmasa, to’p murabbiy yoki sherik tomonidan tashlanadi.
9. Transferdan oldinga zarba.
Ikkinchi bosqich esa, o’quvchi uzatilgan to’pga sakrashda to’r orqali
hujumkor zarbani amalga oshirganda, vosita mahoratini shakllantirish bilan
yakunlanadi.Uchinchi bosqichda hujum zarbasi yaxshilanadi , uni turli sharoitlarda
amalga oshirish voleybolchilarning raqobatbardosh faoliyati tarkibini aks ettiradi.

24Bu to’rdagi blokerlarning qarshiligi bilan balandlikdagi turli paslardan, to’r
bog’lovchidan (orqa chiziqdan) masofadan zarbalardir.
Uchinchi bosqichning asosiy mazmuni - texnika mashqlari bo’lib, bunda
hujum zarbasi o’yinda qanday bo’lsa, xuddi shunday amalga oshiriladi.
Uchinchi bosqichdagi ishning asosiy natijasi - bu vosita mahoratini shakllantirish,
hujumkor zarbani mukammal darajada o’zlashtirish: o’yin sharoitlarini
o’zgartirishda samarali bo’lgan moslashuvchan mahorat, taqillatish omillariga
chidamli va barqaror mahorat. o’yinning turli davrlari (o’yinning boshi, o’rtasi,
oxiri, teng hisob bilan va hokazo).
To’rtinchi bosqichda hujumkor zarba berish texnikasi va uning etakchi
jismoniy sifatlari takomillashtiriladi, shuningdek, ushbu texnikani yuqori
samaradorlik bilan o’yin va raqobat faoliyatiga kiritish.
Ushbu bosqichdagi ishning asosiy natijasi super mahoratni shakllantirish,
eng yuqori darajadagi hujum zarbasini bajarishdir. To’rtinchi bosqichning o’ziga
xos xususiyati (hujum zarbasiga nisbatan) - bu hujum zarbasining asosiy usullarini,
ideal holda ham eng kuchli, ham kuchsiz qo’l bilan o’zlashtirish, ularni aniq o’yin
holatini hisobga olgan holda samarali qo’llash qobiliyatidir. raqobat muhitida.
Shunday qilib, texnika va taktika bo’yicha o’qitishning to’rt bosqichli
tuzilmasi har bir texnika va taktika uslubiga qo’llaniladi.
Texnik tayyorgarlikni nazorat qilish
Nazorat standartlari miqdoriy ko’rsatkichlarni olish imkonini beradi, ular
yordamida o’yin texnikasi ko’nikmalarini egallash darajasini baholash mumkin. Bu
erda asosiy usullar uchun standartlar ro’yxati keltirilgan.
1. Ikkinchi vitesning aniqligi.
2. Sakrashda to’pni to’rdan o’tkazib berishning aniqligi.
3. Devorga, tik turgan va o’tirgan holda yuqoridan o’tkazish (almashinuv).
4. Yuqoridan devorga, yuzga va orqaga (almashinuvda) o’tkaziladi.
5. Aniqlikka xizmat qiling.
6. Hujum zarbalarining aniqligi.
7. Birinchi transferning aniqligi (xizmat ko’rsatish qabul qilish).

258. Himoya harakatlari (libero o’yinchisi tomonidan zonani himoya qilish).
9. Bloklash.
Taktik tayyorgarlikni nazorat qilish standartlari
Nazorat standartlari taktik harakatlar asosida - hujum va himoyada
individual, guruh va jamoaviy tanlov talablarini ifodalaydi. Standartlarni bajarish
jarayonida voleybolchilarning taktik tayyorgarligi darajasini baholash uchun
ishlatilishi mumkin bo’lgan miqdoriy ko’rsatkichlar olinadi. Bu erda asosiy
harakatlar uchun standartlar ro’yxati keltirilgan.
1. Ikkinchi transfer paytidagi harakatlar.
2. Hujum zarbalari paytidagi harakatlar.
3. Hujumdagi jamoaning harakatlari.
4. Maydonda to’pni qabul qilishdagi harakatlar.
5. Yagona blokirovka holatidagi harakatlar.
6. Guruh blokirovkasi holatidagi harakatlar.
7. Jamoaning himoyadagi harakatlari.
Rejalashtirish (dasturlash). Rejalashtirish boshqaruv funktsiyasi sifatida
voleybolchilarni tayyorlashning uzoq muddatli jarayonining mazmunini aniqlash,
mashg’ulot yo’nalishini, musobaqa va boshqa faoliyat turlarini, yakuniy maqsadga
erishish uchun qo’llanilishi kerak bo’lgan samarali vositalar va usullarni tanlash
imkonini beradi.
Rejalashtirishning samaradorligi ko’p jihatdan tegishli rejalar ishlab
chiqiladigan va o’quv jarayoni baholanadigan ko’rsatkichlar doirasiga bog’liq.
Asosiy ko’rsatkichlar sifatida quyidagi ko’rsatkichlar ajratiladi
1. Jamoa tarkibiga ko’ra: o’yin funktsiyalari va antropometrik
ma’lumotlarga ko’ra o’xshash "boshlanuvchilar" va voleybolchilar soni.
2. Mashg’ulotlar rejimiga ko’ra: ish kunlari, o’quv mashg’ulotlari,
soatlar, o’quv yig’inlari soni; texnik, taktik, jismoniy, psixologik, integral, nazariy
mashg’ulotlar uchun vaqtni taqsimlash.Raqobat rejimi bo’yicha: kalendar va
nazorat o’yinlari soni; rejalashtirilgan natijalar (o’rin egallagan, asosiy
ko’rsatkichlar bo’yicha o’yin harakatlarining samaradorligi).

261.3 13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyalashda
simulyatorlardan foydalanish
Simulyatorlardan foydalanish usuli. Bu metod yordamida o’quvchilarning
voleybol o’yiniga bo’lgan qobiliyatlarini, qiziqishlarini o’rgandik. Texnika va
taktikani o’rganishda qaysi mashqlar to’g’ri kelishini ham ko’rdik.
Sinov usuli. Bizning ishimizda talabalarga quyidagi mashqlar taklif qilindi:
1 daqiqada ikki qo’l bilan to’pni o’zidan yuqoridan uzatish va maksimal soni,
to’pni pastdan ikki qo’l bilan o’z ustida 30 sekundda va maksimal marta uzatish;
10 martadan xizmat qiladi.
Pedagogik eksperiment usuli: ikki guruh tashkil etildi: nazorat va
eksperimental.
5. Matematik statistika usuli.
6. Tahlil va taqqoslash usuli. Bizning ishimizda sport maktablari uchun
voleybol dasturlari va umumta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya dasturidagi
voleybol bo’yicha dasturiy material tahlil qilindi.
Bizning tadqiqotimiz to’rt bosqichda amalga oshirildi:
1-bosqich - ilmiy-uslubiy adabiyotlarni tanlash va tahlil qilish;
2-bosqich - tadqiqot usullarini tanlash;
3-bosqich - tadqiqot ishlarini olib borish;
4-bosqich - tadqiqot natijalari, xulosalar.
Tadqiqotni tashkil etish va natijalari
Tadqiqotimiz Ishimboy shahridagi 19-son umumiy o’rta ta’lim maktabi
bazasida o’tkazildi. Eksperimentda 8-9-sinf o’quvchilari ishtirok etdi , 22 kishi,
shundan eksperimental guruh - 11 kishi va nazorat guruhi - 11 kishi (o’rta maktab
o’quvchilari). Eksperimental guruhga voleybol bo’yicha mashg’ulotlarning
birinchi kursi o’quv guruhi talabalari kiritildi. Ishimboy shahridagi 19-umumta’lim
maktabi bazasida uchinchi yildirki, o’quvchilar haftasiga 6 marta 3 soatdan
voleybol bilan shug’ullanmoqda . O’quvchilarni o’qitish uchun o’qituvchi sport
maktablari uchun voleybol dasturidan foydalanadi.

27O’rganishimiz boshida sport maktablari uchun voleybol dasturi va
umumta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya dasturidagi voleybol dasturi
materialini tahlil qildik. Umumiy ta’lim muassasalari uchun jismoniy tarbiya
kompleks dasturida 5 dan 9 sinfgacha sport o’yinlari uchun 90 soat ajratilgan,
ya’ni. har bir sinf uchun 18 soat. Bu soatlar jismoniy tarbiya o’qituvchilari
tomonidan maktabning moddiy-texnik bazasiga, o’qituvchining kasbiy mahoratiga
qarab taqsimlanadi. Sport o’yinlari (voleybol) bo’yicha dastur materialining
mazmuni quyidagi texnik va taktik usullarni o’z ichiga oladi: O’yinchining turishi,
harakatlari, to’pni yuqoridan 2 qo’l bilan uzatish, to’pni musht bilan urish, pastki
to’g’ridan-to’g’ri xizmat ko’rsatish va to’pni xizmatdan qabul qilish. , to’g’ridan-
to’g’ri hujum zarbasi, pozitsion hujum taktikasi , himoya taktikasi, o’quv o’yini.
Sport maktablari uchun voleybol dasturida 500 soat talabalarning texnik
tayyorgarligiga, shundan 200 soati birinchi o’quv yilining o’quv guruhiga
ajratilgan. Bundan xulosa qilish mumkinki, umumta’lim maktabi va sport
maktabida voleybolga ajratilgan soatlar miqdorini solishtirsak, quyidagilarni
ko’rishimiz mumkin – umumta’lim maktablarida voleybol o’ynashning taktik-
texnik usullarini o’zlashtirish uchun soatlar yetarli emas. . Tadqiqotimizning
keyingi bosqichi nazorat mashqlarini o’tkazish edi. Nazorat va tajriba guruhlari
talabalariga quyidagi mashqlar taklif qilindi. To’pni ikki qo’l ustida 1 daqiqa
davomida tepadan uzatish va maksimal marta, to’pni ikki qo’l bilan o’z ustida 30
soniya ichida pastdan uzatish va maksimal marta 10 martadan iborat bo’ladi.
Natijalar quyidagicha:
Jadval 1. Bolalarning nazorat guruhida texnika bo’yicha o’lchov natijalari.
Yo’q. TO’LIQ ISM. Ikki qo’l bilan
to’pning yuqoridan
uzatilishi Yuqorida ikki qo’l
bilan to’pni past
uzatish Xizmat
qiladi (10
martadan)

281 daqiqa To’pni
birinchi
yo’qotishd
an oldin 30 soniya To’pni
birinchi
yo’qotishd
an oldin
1 Niyoz Sh. 9 3 4 2 4
2 Artem V. 10 2 6 3 6
3 Roma V. 13 4 o’n bir 3 5
4 Artem K. 14 5 10 4 7
5 Radmir M. 9 3 8 3 8
6 Ilmir A 16 4 13 4 7
7 Munir K 8 2 9 3 8
8 Maksim A. 9 2 8 2 6
9 Egor Sh. 8 3 8 2 4
10 Ilya Sh. o’n bir 4 9 3 6
o’n bir Shon-sharaf O. 12 4 10 3 7
O’rtacha ball 10.8 3.3 8.7 2.9 6.2
Jadval 2. O’qishning birinchi yilidagi bolalarning eksperimental guruhida
texnikalar bo’yicha o’lchov natijalari
Yo’q. TO’LIQ ISM. Ikki qo’l bilan
to’pning yuqoridan
uzatilishi Yuqorida ikki qo’l
bilan to’pni past
uzatish Xizmat
qiladi (10
martadan)
1 daqiqa To’pni
birinchi
yo’qotishd
an oldin 30 soniya To’pni
birinchi
yo’qotishd
an oldin
1 Nikita B. 37 25 21 8 9
2 Misha A. 36 26 16 7 4

293 KostyaV. 18 18 17 8 7
4 Dima E. 26 17 16 9 6
5 Zhenya S. 29 9 o’n bir 7 8
6 Kostya Z. 50 20 22 13 8
7 Misha P. 49 13 21 16 7
8 Ruslan K. 32 10 17 8 5
9 Sasha B. 43 26 23 10 9
10 Sergey K. 40 22 21 7 6
o’n
bir Stas S. 27 17 21 8 8
O’rtacha ball 35.2 18.4 16.8 9.2 7.0
Ushbu o’lchovlardan xulosa qilish mumkinki, tajriba guruhining o’rtacha
balli nazorat guruhinikidan yuqori.
Natijalarni yaxshilashga biz mashg’ulotlarda qo’llagan maxsus mashqlar
yordamida erishish mumkin. Masalan, hujumkor zarbani o’rgatish uchun
quyidagilardan foydalaning:
Biz etakchi mashqlar to’plamini taqdim etamiz.
1. Bir joydan ikki oyoq bilan sakrash, vertikal uchish; harakatlanish va
to’xtashdan keyin ham xuddi shunday; 90, 180 va 360 ° aylanish bilan bir xil; bir
qadam, ikki, uch qadamda yugurish bilan ikki oyoq bilan surish bilan sakrash.
Oxirgi qadamda o’ng oyoq oldinda, chap esa unga qo’yiladi.
2. Yugurish ritmini o’zlashtirish: qadamlarni belgilash, tovush belgilaridan
foydalanish (qadamlar ritmini takrorlash).
3. Koptokda cho’tka bilan zarbani o’zlashtirish: voleybolni cho’tka bilan
urish, gimnastik gilamchada tiz cho’kish. Belanchak kichik, zarba paytida qo’l
tekislanadi; kauchuk amortizatorlarga o’rnatilgan to’pni urish; mashg’ulot devori
yaqinidagi to’pga bir qator zarbalar.
4. Yugurib sakrashda tennis to’pini to’r ustidan uloqtirish.

305. Hujumchi sakrashda rezina amortizatorlarga mahkamlangan to’pni urib:
joydan va yugurish startidan.
6. Tutqichga o’rnatilgan to’pni to’r orqali oldinga tepish.
7. Uchib ketayotgan to’pga zarba berishni o’zlashtirish. To’pni turli
balandliklarga uloqtirish va tepaga urish: bir joyda turib sakrash. Hamkorni
o’tkazish bilan juftlikda ham xuddi shunday.
8. To’pni aniq belgilangan traektoriya bo’ylab uzatish imkonini beruvchi
to’pni uzatuvchi yordamida yo’naltirilgan to’r orqali to’r orqali hujumkor zarba.
Agar bunday qurilma bo’lmasa, to’p murabbiy yoki sherik tomonidan tashlanadi.
9. Transferdan oldinga zarba.
Biz odatiy mashqlar to’plamini taqdim etamiz. To’ldirilgan to’pda (1 kg),
qo’l to’pida, voleybolda zarba harakatining izchil bajarilishi; tsikllar: har bir to’p
uchun bitta zarba, ikkita, uchta va boshqalar. Jismoniy mashqlar intensivligini
oshirish uchun siz uni ko’pikli gilamchada tiz cho’kib bajarishingiz mumkin,
orqaga burish ahamiyatsiz, asosiy e’tibor cho’tkaning yakuniy harakatiga imkon
qadar tezroq qaratilgan.
1. Xuddi shunday, lekin voleybol kauchuk amortizatorlarga o’rnatiladi
(tik turgan holatda va sakrashda, joydan, yugurish boshlanishidan urish).
2. Xuddi shunday, lekin o’z zarbasidan to’r ustidagi voleybolga
hujumkor zarba.
3. Stenddan sakrash (balandligi 40 - 60 sm) va amortizatorlarda to’pga
hujumkor zarba bilan sakrash (standart).
4. Xuddi shu, og’irliklar bilan (kamar, ko’ylagi).
5. Ketma-ket hujumkor zarbani bir necha marta bajarish; murabbiy
(sherik) tomonidan to’p uzatish yoki uloqtirishdan.
6. To’rda yuqori tezlikdagi harakatlar hujumkor zarba bilan yakunlandi.
7. O’rganilgan hujum usullarini almashtirish - to’g’ridan-to’g’ri, tarjima
bilan, turli viteslardan lateral (masofa va balandlikda).
Ushbu mashqlarning o’ziga xos xususiyati texnik sifatni saqlab qolgan holda
yuqori intensivlikdir.

31Kelgusida nazorat guruhi talabalari bilan kompleks dastur bo’yicha – 16
soat, birinchi o’quv yili o’quv guruhi talabalari (eksperimental guruh) – 60 soat
bo’yicha voleybol bo’yicha jismoniy tarbiya darslarini o’tkazdik. Ushbu
mashg’ulotlardan so’ng (5 hafta davom etgan) biz quyidagi natijalarga erishdik:
Jadval 3. Bolalarning nazorat guruhida texnika bo’yicha o’lchov natijalari.
Yo’
q. TO’LIQ
ISM. Ikki qo’l bilan to’pning
yuqoridan uzatilishi Yuqorida ikki qo’l bilan
to’pni past uzatish Xizmat
qiladi (10
martadan)1 daqiqa To’pni birinchi
yo’qotishdan
oldin 30
soniya To’pni birinchi
yo’qotishdan
oldin
1 .Niyoz Sh o’n bir 4 7 2 5
2 Artem. o’n bir 3 9 3 7
3 Vlad D. 15 5 13 4 7
4 Denis S. 17 5 13 3 8
5 Dima Z. 10 4 12 4 10
6 Dima K. 19 6 18 5 9
7 Egor S. 10 3 9 3 9
8 Maksim K. 12 4 9 3 8
9 Nadiya Z. 9 3 6 2 6
10 Oleg V. 16 4 o’n bir 3 8
o’n
bir Shon-sharaf
O. 15 4 12 4 8
O’rtacha ball 13.2 4.1 10.8 3.3 7.7
Jadval 4. O’qishning birinchi yilidagi bolalarning eksperimental guruhidagi
texnikalar bo’yicha o’lchov natijalari
Yo’q. TO’LIQ
ISM. Ikki qo’l bilan
to’pning yuqoridan
uzatilishi Yuqorida ikki qo’l
bilan to’pni past
uzatish Xizmat qiladi
(10
martadan)
1 daqiqa To’pni
birinchi 30 soniya To’pni
birinchi

32yo’qotishd
an oldin yo’qotishd
an oldin
1 Anton H. 43 28 24 10 9
2 Denis Z. 39 o’ttiz 19 o’n bir 5
3 Dima V. 23 20 20 o’n bir 8
4 Dima E. 31 20 23 12 7
5 Zhenya S. 36 12 16 9 9
6 Kostya Z. 56 22 27 16 9
7 Misha P. 55 15 25 20 9
8 Ruslan K. 36 14 19 10 6
9 Sasha B. 47 29 28 16 9
10 Sergey K. 49 27 25 12 7
o’n bir Stas S. 32 22 24 10 10
O’rtacha ball 40.6 23.7 22.7 12.4 8.0
Keling, darsdan oldin va keyin o’rtacha ballni taqqoslaylik:
1. Nazorat guruhida.
Vaqt davri Ikki qo’l bilan to’pni
yuqoridan uzatish Yuqorida ikki qo’l bilan
to’pni past uzatish Xizmat
qiladi (10
martadan)
1 daqiqa To’pni
birinchi
yo’qotishdan
oldin 30 soniya To’pni
birinchi
yo’qotishdan
oldin
Dars oldidan 10.8 3.3 8.7 2.9 6.2
Darslardan
keyin 13.2 4.1 10.8 3.3 7.7
Shunday qilib, voleybol o’ynashning texnik va taktik usullari bo’yicha besh
haftalik mashg’ulotlardan so’ng o’rtacha ball oshganini ko’ramiz. Bu, ayniqsa,
birinchi kurs o’quv guruhi talabalari orasida o’sdi. Bu birinchi o’quv yilidagi o’quv
guruhi talabalariga voleybol o’yinini o’rgatish bo’yicha aniq vazifalarni hal qilish
va qo’llaniladigan vosita va usullar, soatlar soni bilan bog’liq, chunki maktab
o’quv rejasiga ko’ra voleybolga kamroq ajratilgan. sport maktablari uchun

33dasturga qaraganda. Voleybolchi hujumdan oldin asosan oyoqlarning “portlash”
kuchiga va qisman qadam uzunligini oshirib borishga bog`liq. Oyoqlarning
“portlash” kuchini va qadam uzunligini takomillashtirishga qo`ydagi mashqlar
yordam beradi:
— 10 -15 metrga sakrab-sakrab yugurish;
— turli holatlardan turib 7-10 metrga tez yugurish;
— cho`nqayub o`tirgan holatdan shartli signalga ko`ra 10 metrga tez
yugurish, iloji boricha guyo qo`l bilan to`p urilayotgandek balandroq sakrash va
qayta cho`nqayib, yana signalga ko`ra shu mashqning o`zini takrorlash va hokazo;
— bir o`yinchi to`pni balanblatib boshqa o`yinchiga tashlab beradi, unisi esa
baland sakrab qo`li bilan unga qaytaradi. 3-4 daqiqadan keyin o`yinchilar o`rin
almashadilar;
Voleybolchi tezkorligini rivojlantiruvchi boshqa turdagi mashqlar sifatida tez
yugurib darhol to`xtash, bir harakatdan boshqa harakatga darhol o`tish tezkorligi
kabi mashqlarni qo`llash mumkin:
Chaqqonlik mashqlariga qo`yiladigan majburiy talablardan biri — bu
yangilik elementidir. Shuning uchun ko`proq harakatli va sport o`yinlari
o`ynash foydali, chunki ularda vaziyat doimiy yangiligi bilan ajralib turadi.
Umumiy chaqqonlikni rivojlantirishning yaxshi vositasi — akrobatika elementlari,
yugurish sakrashlar, murakkab harakatlar (emaklash, tortilib chiqish,
surilish) va boshqa aralash mashqlarni bajarishdir.
Ammo chaqqonlikni rivojlantirishga tayyorgarlik ko`rishning barcha
bosqichlarida voleybol mashqlaridan foydalaniladi. Voleybolda uchta,
jismoniy sifat – kuch, tezkorlik va chaqqonlik bir-biri bilan uzviy bog`liq bo`lib,
ularni tarbiyalash zamirida qo`ydagi umumiy qoidalar yotadi.
Bu sifatlarni organizm charchamaganda, ya`ni yozilish mashqlaridan
keyinroq rivojlantirish kerak. Har bir mashq maksimal zo`riqish bilan bajariladi.
Har bir mashqdan keyin to`la tiklanish bo`lishi kerak. Yana shuni ta`kidlash
kerakki, jismoniy sifatlar texnik tayyorgarlik bilan o`zaro bog`liq. Agar

34voleybolchilar tegishli kuch, tezkorlik va chaqqonlikka ega bo`lmasalar, o`yinning
texnik usullarini bajara olmaydilar.
Voleybolda tezkorlik odatda qo`ydagi ko`rsatkichlarda namoyon bo`ladi:
reaksiya tezligida va taktik idrokda, start olish va bir harakatdan ikkinchisiga o`tish
tezligida. Voleybolchi tezkorligini tashkil etuvchi bu komponentlarning hammasi
bir- biriga bog`liq emas va ularni ham alohida-alohida, ham o`yin mashqlari
kompleksida mashq qildirish mumkin. O`yindagi voleybolchi to`p uzatilishidan
oldin to`pni ko`ra bilishi, vaziyatni baholashi, bir qarorga kelishi kerak. Shu narsa
aniqlanganki, bularning hammasi uchun voleybolchi bir soniyagacha vaqt sarflab,
shu vaqtning
Voleybolchilar jismoniy sifatlarining o`zaro aloqadorligi.
Voleyboldagi jismoniy sifatlarni tarbiyalash ularning garmonik
rivojlanishiga olib kelishi kerak, ammo bu narsa shunday mutanosiblikda bo`lishi
kerakki, ular voleybolchilarning o`yin faoliyatiga eng yuqori darajada samara
keltirsin. Butun mashg`ulot jarayonida singdirilgan g`oya — voleybolchi faqat
oddiy tezkor yoki kuchli hamda egiluvchan, epchil bo`libgina qolmasligi kerak,
degan fikrdir. O`yinchi bu sifatlarning har birini kerak meyorda, aqlan qo`lga
kiritsin.
— kuchni rivojlantirish va muskullarni bo`shashtirivchi mashqlarini
almashtirib bajarish;
— mashqlarni qo`ydagi izchillikda tanlash: avvalo qo`l va yuqori elka
kamari, keyin gavda (kurak, qorin), oyoqlar kuchini rivojlantirish mashqlari;
— mashqlar oralig`ida nafas rostlash etarlicha, kuch yuklamasi hajmiga
qarab 1 daqiqadan 2,5 daqiqagacha bo`lishi kerak;

35Xulosa
13-14-yoshli voleybolchilar o‘rtasida jamoaviy harakatlarni
takomillashtirishni o’rgatish mavzuga oid adabiyotlar va amaliy mashg’ulotlarni
tahlil qilib, o’rta sinf o’quvchilarini voleybol o’ynashga o’rgatish voleybol va
umuman sportni ommalashtirishning zaruriy qismidir, degan xulosaga keldik.
Voleybol o’yinini o’rgatishning aniq vositalari va usullaridan foydalanib, siz tezda
sport natijasiga erishishingiz mumkin, chunki ular o’yinning texnik va taktik
usullarini o’zlashtirish jarayonini osonlashtiradi. Ammo mashg’ulot o’tkazayotgan
o’qituvchi, murabbiy maktab o’quvchilarining yosh xususiyatlarini, ularning
jismoniy tayyorgarlik darajasini hisobga olishi kerak, chunki ortiqcha yuk voleybol
o’yiniga salbiy munosabatni shakllantirishga olib kelishi mumkin.
Bu yoshdagi bolalar uchun voleybol o’zini namoyon qilish, turli
musobaqalarda qatnashish imkoniyatlaridan biri sifatida qaraladi. Voleybol
o’ynashni o’rganish insonning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish va
rivojlantirishga yordam beradi, bu qiyin hayotiy vaziyatlarda harakat qilish va
qaror qabul qilishga yordam beradi.
Yosh voleybolchilarni tayyorlashda maxsus mashqlarga katta ahamiyat
beriladi. Ularning roli shundan iboratki, texnikani o’rganishda bolalar harakatni
bajarishda bir qator xatolar va noaniqliklar paydo bo’lishini istisno qiladigan
sharoitlarga joylashtiriladi. Yosh voleybolchilarning o’yin texnikasi va taktikasini
o’zlashtirishdagi muvaffaqiyati ko’p jihatdan maxsus mashqlarni mohirona tanlash
va qo’llashga bog’liq bo’lib, ularning ba’zilari voleybol o’ynash uchun zarur
bo’lgan jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan bo’lsa, boshqalari tezroq
va ko’proq o’ynashga yordam beradi. texnikaning tuzilishini to’g’ri o’zlashtirish.
Shuningdek, bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarining o’ziga xos
xususiyatlaridan biri bu mashg’ulot paytidagi sharoitlarning xilma-xilligidir.
Ayniqsa, bir xil texnik usullarni takomillashtirishda sinfdagi vaziyatni tez-tez
o’zgartirish kerak, chunki bolalar monoton ishlardan tezda charchashadi.
Har qanday trening faqat ishtirokchilarning yosh xususiyatlarini hisobga
olgan holda qurilgandagina muvaffaqiyatli bo’ladi.

36 O’z-o’zidan ma’lumki, bolalikning muayyan davriga xos xususiyatlarni
bilish yosh voleybolchilar bilan o’quv-mashq jarayonini to’g’ri tashkil etishning
zaruriy shartidir. O’quvchi va talabalarni voleybol sportiga yo‘naltirish va saralash
tadbirlarini uslubiy jixatdan to‘g‘ri tashkil etish, voleybol bo‘yicha yuqori malakali
sportchilar tayyorlash vazifalari bajariladi. Sport turlariga bolalarni yo‘niltirish va
saralashda ularning shaxsiy qiziqishlari hamda jismoniy qobilyatlarini etiborga
olish muxim ahamiyatga ega. Bolalarni voleybol sportiga 14-15 yoshdan
yo‘naltirish mumkin. Yosh voleybolchilarni dastlabki tayyorgarlik mashg‘ulotlari
ularni voleybolchilarga muvofiq bo‘lgan jismoniy fazilatlari tezkorlik, chaqqonlik
sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Voleybol o‘yini texnikasi va
taktikasining asosiy shakllari bo‘yicha malaka va ko‘nikmalar egallanishi uchun
tayyorgarlik olib borilishi kerak. Asosan voleybolchining sakrash, yugurish,
o‘tirish va tishlanish harakatlari hamda o‘yinga to‘p kiritish, to‘p qabul qilish, to‘p
uzatish harakatlari texnikasi o‘rgatiladi. Taktik harakatlardan voleybol o‘yinida
ishtirok etish, soxta harakatlar, fintlar bajarish bo‘yicha malakalar hosil qilinadi.
Yosh sportchilarning trenirovka mashg‘ulotlari davrlarga bo‘linib tashkil etiladi.
Tayyorlov davrida yosh voleybolchilar voleybol o‘yini texnika va taktikasi
elementlarini egallab boradilar, jismoniy fazilatlari rivojlantiriladi. Shu bilan birga
yosh sporchilarda ma’naviy, axloqiy hamda ruhiy iroda tayyorgarligi tashkil
etiladi. Tayyorlov davri musobaqalar boshlangunga qadar olib boriladi. Yosh
voleybolchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda
shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, voleybol o‘yinida yoki
o‘yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va
qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish,
farqlay bilish, to‘g‘ri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya), iroda,
zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan bo‘lishini talab
qiladi.Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi ko‘p jihatdan sport
to‘garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga
muvofiq tashkil qilishga bog‘liq bo‘ladi

37Foydalanilgan adabiyotlar rо‘yxati
1. Kurbanova M.A. 500 mashq va harakatli о‘yinlar. II qism. T.: 1999. – 60 b.
2.Nasriddinov F.N. О‘zbek xalq milliy о‘yinlari. T.: 1993. – 27 b.
3.Rasulev A.T., Pulatov A.A., Qosimova M.U. О‘zbek xalq о‘yinlari ularning
tasnifi va tavsifi. О‘quv qо‘llanma. T.: 1996. – 98 b.
4.Usmonxо‘jayev T.S., Xо‘jayev F. 1001 о‘yin. T.: Ibn-Sino, 1990. – 350 b.
5.Usmonxо‘jayev T.S., Xо‘jayev F. Harakatli о‘yinlar. T. О‘qituvchi, 1992. - 80 b.
6.Usmonxо‘jayev T.S., Qosimova M.U. 500 mashq va harakatli о‘yinlar. T. 1999. -
60 b.
7. Ayrapetyans L.R., Kleshev Y.N. Voleybol. О‘quv qо‘llanma.Toshkent., 1995 yil.
36 -43 bet.
8. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sport о‘yinlari va uni о‘qitish uslubiyti.
Toshkent., 1991yil. 58 – 62 bet.
9. Ayrapetyans L.R., Pulatov A. Yuqori malakali voleybolchilarni tayyorlashda
tanlovning о‘rni. «JT, sport va ma’naviyat» tо‘plami. T., 1995.
10. Jeleznyak Y.D., Slupskiy L.N. Voleybol maktabda.T., 1998. 123 bet.
11. Kleshev Y.N., Ayrapetyans L.R., Patkin V.L. Voleybol. Murabbiy kundaligi. T.,
1995yil. 134 bet.
12. Pо‘latov A.A. Voleybol. JTI talabalariga mо‘ljallangan dastur. Ixtisoslik kursi.
T., 1993 yil. 76 bet.
13. Pо‘latov A.A. Harakatni aniq ijro etishda vestibulyar analizatorning о‘rni. «JT,
sport va ma’naviyat» tо‘plami. T., 1995 yil. 147 bet.
14. Pо‘latov A.A. О‘rgatish uslubiyatiga noan’anaviy yondoshish masalalari T.,
1994.
15. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Toshkent. 2005 yil.
16. file:///C:/Users/User/Downloads/yosh-voleybolchilar-jismoniy-sifatlarining-o-
zaro-aloqadorligi.pdf
17. https://infourok.ru/magazin-materialov?
utm_source=infourok&utm_medium=redirect&utm_campaign=bespl-mat-
biblioteka-9-11-2022&sortType=popular

13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyotida simulyatorlardan foydalanish xususiyatlari

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni