Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 63.8KB
Покупки 8
Дата загрузки 29 Январь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Umida

Дата регистрации 20 Январь 2025

43 Продаж

2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni shakllantirish metodlari.”

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI 
AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI 
3-KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
 05-22-guruh talabasi   B akibayeva U               
 
“MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
  KURS ISHI 
MAVZU:  “ 2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni 
shakllantirish metodlari. ”
 
 
KURS ISHI ILMIY    RAHBARI                   
KURS ISHI BAJARUVCHI                            B akibayeva U               
 
 
TO‘RTKO‘L- 2025
1 Mavzu: 2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari. 
Mundarija :
Kirish ……………………………………………………………………. 1
1.Asosiy qism “2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni 
shakllantirish metodlari”
1 . 1  O`quvchilarda yozma hisoblash ko`nikmalarini hosil qilish… ….. 2
1.2  Og`zaki hisoblash mashg`ulotlarining turlari… ………………….. 4
2. Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish ……………………….9
2 . 1  Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish, guruhlash va taqsimot 
qonunlarini qo`llashga asoslangan usullar ………………………………9
2.2  Maktabda tez (chaqqon) og`zaki hisoblashni o`stirish 
mashg`ulotlarini tashkil qilish.  ………………………………………….17
Xulosa ………………………………………………………………………22
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..23
2 Kirish
Mavzuning   dolzarbligi   shundan   iboratki,   boshlang`ich   sinfda   og`zaki,   yozma   hisoblash
qobiliyatlarini o`stirish kundalik turmushda keng ravishda qo`llanadi, og`zaki hisob o`quvchilar
oldiga , berilgan har bir aniq hol uchun qulay hisoblash usullarini olish zarurligini qo`yadi va shu
bilan ularning zihnini ochadi. Undan tashqari, u yozma hisoblashlarni osonlashtiradi. 
Og`zaki   hisoblash   sanoq   sistemasini   osonlashtiradi   va   amallarni   bajarish   usullariga   asos
bo`lgan   xususiyatlarni   yaxshiroq   tushunish   va   o`zlashtirib   olishga   yordam   beradi   va   bundan
tashqari   amallarni   bajarish   uchun   odatda   ishlatiladigan   qoidalardan   tashqari   chiqishga   va
qisqaroq   usullar   ishlatishga   imkon   berib,   o`quvchilarning   kuzatuvchanlik   sezgisini   va
ziyrakligini oshiradi.
Og`zaki hisob maktab uchun sof metodik tomondan ham ahamiyatlidir, chunki har qanday
murakkab   amalni   tushuntirish   ishini   og`zaki   hisob   yordami   bilan   hammadan   tezroq   bajarib
bo`ladi.   O`qituvchi   og`zaki   yechiladigan   yengil   masala   va   misollardan   boshlab,   bolalarni
murakkabroq amallarni yozma bajarishni talab qilgan masala va misollarga olib keladi.
O’qitish protsessida har xil metodlar, usullar va vositalardan   foydalanib ko’p soli   mashq
qildirish     harakatlaridagi     mashqlarni   bajarish   bilan     arifmetik   amallarni     jadval   xollarini
tezlashtirishni avtomatizmlarda  (yod olishga yetkazish kerak).
Arifmetik amallarning jadval xollarini  yetarlicha  puxta  o’zlashtirmaslik  yozma hisoblash
usullarini   o’zlashtirishda   pand   berib   qo’yish   mumkin.   Bu   hisoblashlar   3   sinfda   avtomatizmga
o’tkazilishi kerak. 
3 1.Asosiy qism “2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari”
1. O`quvchilarda yozma hisoblash ko`nikmalarini hosil qilish.
1. Arifmetik  amallarni o`rganishdagi navbatdagi juda muhim masalalar og`zaki va yozma
hisoblash   usullaridan   ongli   foydalanish   asosida   o`quvchilarda   hisoblash   ko`nikmalarini
shakllantirish bilan bog`liqdir.
Og`zaki   hisoblashlarning   asosiy   ko`nikmalari   I   va   II   sinflarda   shakllanadi.   II   sinfda
“Minglik” mavzusida hisoblashlar ustida ish boshlanadi va bu ish III sinfda poyoniga yetadi. Shu
bilan   birga   yozma   hisoblashlarda   og`zaki   hisoblash   ko`nikmalari   takomillasha   bordi,   chunki
og`zaki hisoblashlar yozma hisoblash jarayoniga tarkibiy eliment sifatida kiradi.
Ammo og`zaki va yozma hisoblash usullarining farq qiluvchi xossalari ham bor.
Og`zaki hisoblash xossalari:
1) Hisoblashlar   yozuvlarsiz   (ya`ni   miyada   bajariladi)   yoki   yozuvlar   bilan   tushuntirib
berilishi mumkin: Bunda yechimlarni:
a) tushuntirishlarni   tula   yozish   bilan   (ya`ni   hisoblash   usulini   dastlabki   mustahkamlash
bosqichida) berish mumkin.
Masalan:
23+4=(20+3)+4=20+(3+4)=27
9+3=9+(1+2)=(9+1)+2=12
b) berilganlarni va natijani yozish mumkin. Masalan:
23+4=27
9+3=12
v) hisoblash natijalarini nomerlab yozish mumkin (bunda tekshirish osonlashadi).
Masalan:
1) 27
2) 12 va hakozo.
2. Hisoblashlar yuqori xona birliklaridan boshlab bajariladi.
Masalan:
430-210=(400+30)-(200+10)=
=(400-200)+(30-10)=200+20=220
3. Oraliq natijalar xotirada saqlanadi.
4. Hisoblashlar har xil usullar bilan bajarilishi mumkin.
Masalan:
4 a) 26x12=(10+2)=26x10+26x2=260+52=312
b) 26x12=(20+6)x12=20x12+6x12=240+72=312
v) 26x12=26x(3x4)=(26x3)x4=78x4=312
5.   Amallar   10va   100   yengilroq   hollarda   1000   ichida   va   ko`p   xonali   sonlar   ichida
hisoblashlarning og`zaki usullaridan foydalanadi. Masalan:
54024:6=9004
Yozma hisoblash xossalari
1. Hisoblashlar   yozma   bajariladi.   Yozma   hisoblashlarda   yechimini   yozish   ustun   qilib
bajariladi.
Masalan:
2. Hisoblashlar quyi xona birliklari dan boshlanadi. (yozma bo’lish binodan mustasno)
Masalan:
3. Oraliq natijalar darhol yoziladi.
4. Hisoblashlar   o’rnatilgan   qoidalar   bo’yicha,   shu   bilan   birga   bitta   yagona   usul   bilan
bajariladi.
Masalan:
5.   1000   ichida   va   ko’p   xonali   sonlar   ustida   amallar   hisoblashlarning   yozma   usullaridan
foydalanib bajariladi:
Masalan:  
5 Ba’zi misollarni og’zaki ham, yozma ham yechish mumkin.
Bu   hollarda   o’quvchilar   yechimlarni   taqqoslab,   arifmetik   amallarning   mazmunini   va
sonlar ustida bajarilayotgan amallar mazmunini yaxshi tushunib oladilar.
O’qitish prosessida har xil metodlar, usullar va vositalardan foydalanib ko’p sonda mashq
qildirish   xarakteridagi   mashqlarni   bajarish   bilan   arifmetik   amallarni   jadval   hollarini
o`zlashtirishni avtomotizmga (yod olishga) yetkazishi kerak.
Arifmetik   amallarning   jadval   hollarini   yetarlicha   puxta   o`zlashtirmaslik   yozma   hisoblash
usullarini   o`zlashtirishda   pand   berib   qo`yishi   mumkin,   bu   hisoblashlar   ham   III   sinfda
avtomatizmga yetkazilishi kerak.
1.2.  Og`zaki hisoblash mashg`ulotlarining turlari.
Og`zaki hisobni ikki turga bo`lish mumkin. Birinchi turdagi hisob. Bunda hisoblovchi hech
narsa yozmaydi va hech bir qurol yoki asbobdan foydalanmaydi – berilgan sonlarni eshitish bilan
zehnga oladi:
Bu   sof   eshitish   mashqidir.   Ikkinchi   turi   –   jadvallar   yordami   bilan   og`zaki   hisob.   Bunda
berilgan   sonlar   eshitish   va   ko`rish   bilan   yoki   faqat   ko`rish   bilan   zehnga   olinadi.   Bu   hildagi
og`zaki   hisobga   yozuv   plakatlar,   sanoq  figuralari,   jadvallar   va  boshqa   ko`rgazmali   qurollardan
foydalaniladi. Bu – ko`rish – eshitish mashqlaridir.
Maktabda o`qitishning dastlabki bir yarim yilida amallar kichik sonlar ustida bajarilganda
va   qo`shish   bilan   ayirish   jadvallari   faqat   o`zlashtirilib   borayotgan   paytda,   o`quvchilar
hisoblashning og`zaki usullardan foydalanadilar.
Ikkinchi   o`quv   yilining   ikkinchi   yarmidan   boshlab,   1000   ni   o`rganishga   o`tish   bilan
hisobning   asosiy   formasi   yozma   nisoblash   bo`ladi.   Shu   bilan   birda   o`quvchilarni   og`zaki
hisoblashning   har   xil   usullari   bilan   tanishtirish   va   tez   ogzaki   hisob   malakalari   yaratish   ishlari
arifmetika   kursining   oxirigacha   da`vom   ettirishishi   kerak   bunda   100   ichidagi   va   katta   sonlar
bilan   hisoblashni   100   ichidagi   hisoblashga   keltirish   mumkun   bo`lgan   hollarda   og`zaki   tez
hisoblash malakalarini yaratishga ko`proq e`tibor berish lozim.
6 Masalan 120x3=12x10x3=36x10=360
            480:6=48x10:6=8x10=80
25000+36000=25x1000+36x1000=61000
O`qituvchi   birinchi   o`quv   yili   boshida   og`zaki   hisoblashdan   sof   eshitish   mashqlarini   olib
boradi.   O`quvchilar   yozma   nomerlash   va   amallarning   ishoralarini   tanishganlardan   keyingina
asta-sekin ko`rish-eshitish bilan og`zaki hisob va yarim yozma hisoblashlarga o`tiladi.
Boshlang`ich   maktab   II   sinfining   ikkinchi   yarmida   hamda   III   va   IV   sinflarda   asosan
og`zaki hisobni ko`rish-eshitish mashqlari ustida olib boriladi. Bu sinflarda masalalarni og`zaki
yechish  va   tez  hisoblash   mashqlariga  har  kuni   5-7  minut   vaqt  berish  lozim.   Bundan  ortiq   vaqt
berish   ma`qul   emas,   chunki   og`zaki   hisoblashda   bolalar   (intensivroq)   butun   kuchlarini   berib
ishlaydilar   va  shunga  ko`ra  ortiq  darajada   charchab  qolishlari   ehtimol.  Og`zaki  hisobni  qancha
vaqt   davom   qildirish   kerakligini   ko`pincha   o`qituvchi   o`zi   aniqlaydi,   chunki   og`zaki   hisobga
beriladigan vaqt ko`p sabablarga, masalan: o`quvchilarning aktivligiga, ularning tayyorgarligiga,
materiallarning sifatiga va boshqalarga bog`liqdir.
Yuqorida ko`rsatilgan 5-7 minutlik og`zaki hisobni darsning qaysi paytida o`tkazish kerak
degan so`roqqa javob berishimiz lozim.
Juda ko`p maktablarning  tajribasida  bu ishni darsning boshida, uy ishlarini  tekshirishning
ketidanoq qo`yadilar. Buni shablon qilib yuborish yaramaydi, og`zaki hisobni darsning o`rtasida
ham,   masalan   yangi   chiqarilgan   qoidani   o`qituvchining   rahbarligi   ostida   misol   va   masalalar
yechish   bilan   mustahkamlash   uchun   mustaqil   ishga   kirishish   oldindan   ham   quyi   mumkin;
masalalar ko`proq yechiladigan darslarda o`qituvchi o`quvchilarning  charchaganini  sezib qolsa,
o`sha paytda og`zaki hisob beriladi. Og`zaki hisob ishni turlantiradi, jonlantiradi, sinfni “silkitib”
yuboradi.
Og`zaki hisob ko`p turli bo`ladi. Biz ularning hammasi ustida to`xtalib tura olmaymiz, bu
mumkin   ham   emas,   chunki   ilg`or   o`qituvchilarimiz   bir   joyda   turib   qolmaydilar.   Ijodkor
o`qituvchi og`zaki hisobning yangi turlarini ijod qilib turadilar. Albatta, og`zaki hisobning ba`zi
bir turlarini ommaviy maktablarga tavsiya qilishdan oldin, ularni tekshirib chiqish kerak bo`ladi.
Biz og`zaki hisobning ishlatiladigan turlariga to`xtalib o`tamiz.
Bunda   shuni   qayd   etib   o`tish   kerakki,   albatta   bu   turlarni   tugal   ishlanib   chiqqan   deb
bo`lmaydi.
III va IV sinflarda olib boriladigan ishitish va ko`rish sezgilariga asoslangan mashqlarning
turlari juda ko`pdir. Biz bularning ba`zi birlarigagina to`xtalib o`tamiz.
1) Doskaga   misollar   yozish.   O`qituvchi   doskaga   bir   qator   sonlar   yozadi,   keyin   ularni
ko`rsatgich   bilan   ko`rsatadi,   o`quvchilar   og`zaki   ravishda   hisoblab   boradilar   va   o`qituvchining
7 chaqirishi   bilan   javob   beradilar.   Bu   usul   katta   sonlar   ustidagi   mashqlarda,   og`zaki   hisobning
xususiy yo`llarida va tartibga solingan (murakkab) masalalarni yechishda ishlatiladi.
2) Plakatlar,sanoq figuralari va jadballari.
a) martel  “hisob siferblati” 
b) shjxor – Troskiy jadvali 
c) eminov jadvali 
d) eyker qatorlari 
e) “hisob darajalari” 
f) “hisob feguralri” 
g) Qiziqarli rvdratlar 
O`qituvchi shu ko`rsatilgan qo`rollardan birontasi doskaga osadi; ko`satkich bilan sonlarni
ko`rsatadi   va   hisoblashni   taklif   qiladi.   O`qituvchilar   ichlarida   hisoblab   oladi
qo`llariniko`taradilar. 
Eshitish mashqkarining turlari; 
1) bir amalli misollar 
2) 2,3,4,5, bo`inli misollar 
3) topishmoq masala 
4) tartibga solingan ko`rinishdagi masala 
 Ko`rish ishitish mashqlari ham, shuningdek eshitish mashqlari ham bunday shakllarda ham
berilishi mumkun: 
a) misollar 
b) kankret mazmunin bo`lmagan masalalar 
c) kankret mazmunli masalalar 
    kankret mazmuni bo`magan masalalarning bir qismini ko`rib chiqamiz. 
          Bu   masalalar   o`zlarining   tuzilishi   jihatidan     hamma   sinflar   uchun   juda   ko`p   turli
bo`lishlari mumkun. Ulardan ba`zilariga to`xtalamiz. 
I. Qo`shishga doir masalalar 
1) 18 ga 98 qo`shilsa, qancha bo`ladi? 
2) 12 bilan 76 qo`shilsa, qancha bo`ladi?  
3) 58 ni 2 ta orttiring 
4) 49 dan 3 ta ortiq sonni toping? 
5) Qaysi biri katta: 28 va 31 yig`indisimi yoki 42 bilan 17 yig`indisimi? 
6) Men bir son o`yladim, undan 75 ni oldim, 28 qoldi, men uylagan son qaysi? 
Qanday sonni 13 ta kamaytirsa, 57 chiqadi? 
7) Qanday sonni 13 ta kamaytirilsa 57 chiqadi?
8) 92 hosil qilish uchun qaysi sondan 18 ni olish kerak? 
8 9) Qaysi sonni 47 ta kamaytirilsa, 53 chiqadi? 
10)  Ayiriluvchi 42 va ayirma 378 bo`yicha, kamayuvchi topilsin 
11)  Agar qo`shiluvchilardan biri 174 ta, ikkinchisi 288 ta orttirilsa 
(  kamaytirilsa ), yig`indi qanday o`zgaradi? Agar kamaytiruvchini 147 kamay        
 ( orttirib), ayiruvchi 163 orttirilsa ( kamaytirilsa ), ayirma nima qiladi? 
12) 25 dan kichik bo`lgan qanday ikki sondan 40 ni tuzib bo`ladi? 
II. Ayirishga doir savollar:
1) 12 ta kam 47 qanchaga teng?
2) 52 minus 18 chi?
3) 310 dan 118 ta kam sonni ayting.
4) 158 hosil qilish uchun 372 ni nima qilish kerak?
5) Qanday ikkita (uchta) qo`shiluvchidan 100 ni hosil qilish mumkin?
6) 137 ni 200 ga, 1000 ga to`ldiruvchi sonlarni ayting?
7) 72 ni 7 ta birlik kamaytiring.
8) 40 hosil qilish uchun 26 ga qaysi sonni qo`shish kerak?
9) 65 hosil qilish uchun 73 dan qanchani olish kerak.
10) Men   bir   son   o`yladim,   unga   60   ni   qo`shdim,   100   hosil   bo`ldi.   Men   qanday   son
o`ylaganman?
11) Men   bir   son   o`yladim,   uni   69   ta   orttirdim   ( kamaytirdim ) ,   90   hosil   bo`ldi.     Men
qanday son o`ylaganman?
12) Agar o`ylagan sonimni 100 dan olsam, 73 qoladi. Men o`ylagan son qaysi?
13) 75 soni 37 dan qancha ortiq?
14) 794 hosil qilish uchun 901 dan qanchani olish kerak?
15) 188 hosil qilish uchun 547 ni qanday o`zgartirish kerak?
16) Ikki   qo`shiluvchining   yig`indisi   -596.   qo`shiluvchilardan   biri   377.   ikkinchisini
toping.
17) Kamayuvchi 153 va ayirma 47, ayriluvchi topilsin.
18) Agar   kamayuvchiga   402,   ayriluvchiga   esa   283   qo`shilsa,   ayirma   qanday
o`zgaradi?
19) Agar kamayuvchi va ayriluvchidan 156 tadan olinsa, ayirma qanday o`zgaradi?
III. Ko`paytirish va bo`lishga doir masalalar.
1) men bir son o`yladim, uni 8 marta orttirdim (kamaytirdim), 72 hosil bo`ldi. Men qanday
son o`ylaganman?
2) 84 hosil qilish uchun qanday sonni 6 ga ko`paytirish (bo`lish) kerak.
9 3) 60 dan 4 marta katta (kichik) sonni aytib bering.
4) Bir sonni 8 ta teng bo`lakka bo`lindi va har bir bo`lagida 11 hosil qilindi. Qanday sonni
bo`lingan?
5) Qanday ikkita (uchta) ko`paytuvchidan 72 hosil qilish mumkin?
6) 60 sonni 20dan kichik sonlardan qaysilariga qoldiqsiz bo`linadi?
7) 144 hosil qilish uchun bir-biriga teng bo`lgan qanday ikki sonni ko`paytirish kerak?
8) 68 hosil qilish uchun 17 talab necha marta olish kerak?
9) Ko`paytuvchini   27   marta,   ko`paytiruvchini   esa   9   marta   orttirilsa,   ko`paytma   qanday
o`zgaradi?
10) Agar ko`payuvchini  18 marta  orttirib  ko`payuvchini  180 marta  kamaytirilsa,  ko`paytma
nima qiladi?
11) Bo`linuvchini   54   marta   orttirib,   bo`luvchini   9   marta   kamaytirilsa,   bo`linma   qanday
o`zgaradi?
12) Agar bo`linuvchi 5 marta, bo`luvchi esa 105 marta orttirilsa, bo`linma nima qiladi?
13) 125 qanday sonning 6 dan bir qismini tashkil etadi?
14) Ko`paytma 175, ko`paytuvchilardan biri 25 bo`lsa, ikkinchi ko`paytiriluvchi topilsin.
IV. Hamma amallarga doir.
1) Agar   15   ga   21   qo`shilsa   ,   hosil   bo`lgan   son   o`ylangan   sondan   9   marta   katta   bo`ladi.
Qanday son o`yladim?
2) Agar   40   ni   8   ga   bo`linsa,   hosil   bo`lgan   son   o`ylangan   sondan   10   marta   kichik   bo`ladi.
Men qanday son o`ylaganman?
3) Men bir son o`yladim, uni 7 marta ortirdim, hosil bo`lgan songa 8 ni qo`shdim va natija
50 bo`ladi. Men qanday son o`yladim?
4) 42 ning ichida 8 necha marta bor va qancha qoldiq chiqadi?
5) Qanday sonni 7 ga bo`lganda, bo`linmada 6 chiqib, 3 ta ortib qoladi?
6) Agar bo`linuvchi 280, bo`linma 25 va qoldiq 5 bo`lsa, bo`luvchi qancha bo`ladi?
7) Qaysi biri katta va qancha katta: 72 bilan 18 mm yoki 12 ta kam 100 mm?
8) Eng kichik ikki xonali sonni, eng katta uch xonalai sonni, eng kichik uch xonali sondan 2
marta katta sonni, eng katta ikki xonali sondan ikkita katta (kichik) sonni aytib bering.
9) 4 ga bo`linadigan 30 dan katta va 60 dan kichik hamma sonlarni aytib bering.
O`qituvchining o`zi savollarga ko`p turlilik kirgizishi kerak, chunki ular darsni jonlantiradi,
diqqatni tarbiyalaydi, zehnni ochadi va masalalar yechishga yaxshi tayyorgarlik bo`ladi.
Boshlang`ich   maktab   matematika   dasturida   aytilgan:   “Og`zaki   hisob   mashg`ulotlarini
o`tkazishda og`zaki hisoblashlarning faqat soddalashtirilgan usullari bilan cheklanib qolish kerak
10 emas, balki o`quvchilarni og`zaki hisoblashning umumiy usullari ustida ham mumkin qadar ko`p
mashq qilish lozim”.
Darsda   ajratilgan   5-7   minut   davomida   o`tkaziladigan   og`zaki   hisobdan   tashqari,   yozma
hisoblashda   ham   zehnda   bajarish   oson   bo`lgan   hisoblashlarning   hammasi   og`zaki   ishlanishi
kerak.
Masalan,   ikki   xonali   songa   bo`lishda   bo`luvchini   bo`linmaning   har   bir   xonasiga
ko`paytirishdan chiqqan ko`paytmalarni ayirish amallari og`zaki bajariladi.
2. Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish
2.1 Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish, guruhlash va taqsimot qonunlarini
qo`llashga asoslangan usullar
Og`zaki  va yozma hisobning o`rin almashtirish,  guruhlash va taqsimot  qonunlarini  qo`llash
usullari.
Boshlang`ich   maktabning   matematika   dasturiga   kiritilgan   nazariy   masalalarning   ichida
arifmetik   amallarning   qonunlari   to`g`risidagi   masala   ham   bor.   Dasturga   bu   qonunlardan   faqat
ko`paytirishning o`rin almashtirish xossasi kiritilgan.
IV  sinflarda  o`qish yilining  I choragida  o`qitiladi.  Yig`indi va  ko`paytmaning  guruhlash va
taqsimot   qonunlari  esa  dasturga  to`g`ridan-to`g`ri  kirgizilmagan,   lekin  ular  to`g`risida   faqat  IV
sinfning 2-choragida bu xossalarga taaluqli ko`rsatma bor.
Ko`paytmani bir songa va aksincha, bir sonni ko`paytmaga ko`paytirish. Bu qonunlar IV sinf
o`quvchilariga   eng  sodda   (elimentar)   shaklda,  (konkret)   aniq  material   ustida,  induksiya   metodi
bilan   berilishi   kerak.   O`qituvchi   ttegishli   ravishda   sonli   misollarni   tanlab   oladi,   ularning   har
birini   o`quivchilar   bilan   sinfda   tekshirib   chiqadi,   ayrim   misollarni   tekshirishdan   xususiy
xulosalar   chiqariladi,   xususiy   xulosalar   esa   qonunning   umumiy   shaklini   chiqarish   bilan
tamomlanadi,   bu   tekshirilgan   xususiy   hollarni   umumlashtirishdan   iborat   bo`ladi.   Bu   xulosa
muvofiq ravishda tanlab olingan misol va masalalarni yechish bilan mustahkamlanadi.
Buni misollarda ko`rib chiqamiz.
Ko`paytirishning   o`rin   almashtirish   qonuni.   Kvadratlarga   bo`lingan   to`g`ri   to`rtburchakdan
ko`rgazmali qurol sifatida foydalanamiz.
8x3=3x8   ni   tekshiramiz.   8x3   qancha   bo`yi-8,   eni   3   katakcha   bo`lganto`g`ri   to`rtburchak
chizamiz.
Sanang-chi nechta kvadrat bo`ldi -24 ta.
Endi yana shunday usul bilan, 3 ni 8 ga ko`paytirishdan qancha chiqqanini topamiz. 3x8=24
Buni quyidagicha yozamiz:
11 8x3=3x8
Yozuvning o`ng tomoni chap tomondan nima bilan farq qiladi: 
8 va 3 ko`paytuvchilarning joylari  almashtirilgan. Buni 6x4 va 5x3 misollar ustida tekshirib
ko`ring.
“Ko`paytuvchilarning   o`rinlarini   almashtirish   ”   bilan   ko`paytma   o`zgarmaydi   degan
umumlashtiruvchi xulosa chiqaradi.
O`quvchilarni   yig`indining   o`rin   almashtirish   xossasi   bilan   ham   shu   usulda   tanishtirish
mumkun. Bunda ko`rgazmali qo`rol sifatida sanoq materiallarining istalganini ishlatish mumkun.
Masalan.   6+4=4+6   xossasini   chiqarishda   6-kubik   va   ularning   yoniga   yana   4-kubik   qo`yib
sanashni taklif qilish kifoya; bundan keyin bolalar ikkinch amalni ( 4+6) bajaradilar:
4-kubikka 6-kubikni qo`shadilar: va 
                   6+4=4+6
shaklda   yozib   qo`yadilar   va   ikki   sonni   qo`shishda   ularning   urinlarini   almashtirish   mumkun
degan   xulosa   chiqoradilar,   so`ngra,   ko`paytiriahning   o`rin   almashtirish   xossasiga   nisbatan
ko`satilgani kabi, umumlashtiruvchi xulosa chiqoradilar.
1. Sonlarni qo`shiluvchilarning  o`rinlarini  a lmashtirish bilan 
                                 qo`shish. 
            Agar   qo`shiluvchilarning   ikkitadan   ortiq   bo`sa,   ularning   urinlarini   almashtirib   qo`shish
ba`zan ishni juda osonlashtiradi: 
 Masalan, 
                86+57+14=(86+14)+57 
Bu   yerda   ikkinchi   qo`shiluvchi   birinchi   qo`shiluvchini   yuzga   tuldiradi,   ikkinchi   qo`shiluvchini
yuzga qo`shish  esa juda oson. 
2. Qo`shiluvchilardan birini yaxlitlash. 
   Qo`shiluvchilardan biri xona soniga yaqin bo`lgan holda, uni o`ziga yaqin xona soni bilan
almashtirish vaqo`shishdan chiqqan natijaga kerakli tuzatmani kiritish qo`layroq bo`ladi.    
    
         203+56=(200+56)+3=259 
        97+68=(100+68)-3=165 
 
3. Kamayuvchi yoki ayiriluvchini yaxlitlash bilan ayirish. 
    
       Berilgan sonlardan birini yaxlitlash og`zaki ayirishning asosiy usulidir, bu amalda yaxlitlash
usullari   qo`shishdagiga   qaraganda   birmuncha   og`irroq   qo`shishda   istalgan   qo`shiluvchini
yaxlitlash   mumkun   edi   va   qo`shiluvchi   qanchaga   o`zgarsa,   yig`indi   ham   shuncha   o`zgaradi.
12 Demak, yaxlitlaganimizda  qo`shiluvchi ortgan bo`lsa, yig`indidan tuzatmani  olish, qo`shiluvchi
kamaygan vaqtda tuzatmani yig`ndiga qo`shish kerak bo`ladi.
        Kamayuvchini   yaxlitlaganimizda   ham   shu   holni   ko`ramiz;   agar   kamayuvchi
yaxlitlaganimizda,   biz   uni   orttirga   bo`sak,   tuzatmani   ayirmadan   olinadi;   agar   uni   kamaytirgan
bo`lsak, tuzanmani ayirmaga qo`shiladi. 
   Masalan. 
 
                  798- 240=(800-240)-2=558 
                  603-325=(600-325)+3=277 
    Ayiruvchini yaxlitlaganimizda boshqa holni ko`ramiz. Ma`lumki, ayiriluvchining ortishi bilan
ayirma kamayadi. Demak, ayiriluvchi ortganda tuzatmani olish kerak bo`ladi. 
 Masalan. 
                  783-598=(783-600)+2=185 
                  945-504=(945-500)-4=441 
        Istagan   sondan   ma`lum   bir   xona   sonini   ayirish   ancha   yingil   bo`lgani   uchun,   har   qachon
ayiruvchini yaxlitlash o`ng`ayli bo`ladi.  
Kamayuvchini yaxlitlash bilan faqat o`quvchilarga xona sonidan istagan sonni ayirish malakalari
bo`lgandagina maqsadga erishiladi. 
4. 9 ga 99 ga va hokozoga ko`paytirish. 
          Berilgan   sonni   9   ga   ko`paytirish   uchun,   o`n   marta   orttirilgan   ko`payuvchidan   shu
ko`payuvchini ayirish kerak. 
 Masalan. 
               37x=37x10-37=333 
              Ko`payuvchini   bitta   birlik   orttirishimiz   bilan   biz   ko`paytmani   “bitta”   ko`payuvchi   qadar
orttirgan   bo`lamiz,   shu   sababdan   uni  hosil   bo`lgan   ko`paytmadan   to`zatma   sifatida   olish   kerak
bo`ladi: 
Shu asoslarga ko`ra 99ga ko`paytirish ham 100 ga ko`paytirish va ko`paytmadan ko`payuvchini
ayirishdan iborat bo`ladi. 
  Masalan. 
                  12x99=12x100-12=1188 
999   ga   9999   ga   va   umuman   har   bir   xonaning   9   ta   birlikdan   iborat   bo`lgan   songa   ko`paytirish
ham shu holda bajariladi. 
  Masalan. 
                  85x999=85x1000-85=84915 
13 5. 5ga 50 ga 500 ga va hokozoga ko`paytirish. 
      Birinta   sonni   5   ga   ko`paytirish   o`rniga,   uni   10   ga   ko`paytirib,   chiqqan   ko`paytmani   ikkiga
bo`lish   mumkun.   Agar   ko`payuvchi   jo`ft   son   bo`lsa,   ko`paytmani   emas,   balki   kop`ayuvchini
ikkiga va undan keyin  10  ga ko`paytirish yana ham oson bo`ladi: 
   Masalan. 
                 68x5=(68:2)x10=340 
    50 ga ko`paytirish 100 ga ko`paytirib 2 ga bo`lib yoki 2 ga bo`lib ( agar ko`payuvchi juft son
bo`lsa ), keyin 100 ga ko`paytirish bikan almashtiriladi. 
  Masalan: 
                76x50=(76;2)x100=3800
                35x500=35x1000:2=35000:2=17500
                236x500=(236:2)x1000=118000
6. 25 ga, 75 ga, 125 ga, 35ga ko`paytirish. 
    
a)   agar   bironta   son   100ga   ko`paytirilib,   chiqqan   ko`paytma   4   ga   bo`linsa,   u   son   25   ga
ko`paytirilgan   bo`ladi.   Ayrim   hollarda   katta   sonni   4   ga   bo`lishning   qiyinchiligidan   qochish
uchun,   ko`payuvchi   4   ga   bo`linadi   (agar   bo`linsa)   va   undan   chiqqan   bo`linmani   100   ga
ko`paytiriladi. 
Masalan: 
              68x25=(68:4)x100=1700 
              17x25=(17x100):4=1700:4=425 
b)   bironta   sonni   7   ga   ko`paytmasi   shu   sonning   25   ga   ko`paytmasining   uch   baravariga   teng.
Demak,   berilgan   bironta   sonni   75   ga   ko`paytirish   uchun,   uni   25   ga   ko`paytirib,   chiqqan
ko`paytmani uch marta olish kerak.
Masalan:
48x75=(48:4)x3x100=3600
64x75=(64:4)x3x100=16x3x100=4800
  Yuqorida keltirilgan usul bilan 4 ga bo`linadigan sonlarni 25 ga va 75 ga ko`paytirish oson.
v) birorta sonning 125 ga ko`paytmasi shu sonning 100 ga va 25 ga ko`paytmalari yig`indisidir. 
   (Taqsimot qonuni)
Masalan:
(32x125=(32x100)+(32:4))x100=400
14 8   ga   bo`linadigan   sonni   125   ga   boshqa   usul   ko`paytirish   mumkin:   dastlab   son   8ga   bo`linadi,
keyin 1000 ga kamaytiriladi. 
 Masalan:  
                72x125=(72:8)x1000=9000 
g) bironta sonnig 35 ga ko`paytmasi shu sonnig 25 ga va 10 ga ko`paytmalari yig`indisidir. 
  Masalan: 
                 84x35=(84:4)x100+84x10=2940                     
7. Ketma-ket ko`paytirish va bo`lish. 
a) ba`zi bir sonlar ko`paytirish amalini 2 va xattoki 3 bo`lib ko`paytirib chiqishga imkon beradi. 
Masalan: 
              46x18=46x2x9 
              46x2=92 
              92x9=92x10-92=828 
              46x2x9=828 
     Ko`paytuvchi bo`lgan 18 soni 2-bilan 9 ning ko`paytmasidir. Shu sababdan dastlab 46 ni 2ga
vaundan hosil bo`lgan natijani 9 ga ko`paytiriladi;yoki 45 soni bilan 9 ning ko`paytmasi bo`lgani
uchun: 
             68x45=68x5x9 ya`ni 
             68x5=(68:2)x10=340 
             340x9=340x10-340=3060 
b)   ketma-ket   bo`lish   asosan   bo`luvchi   2   xonali   va   ko`p   xonali   son   bo`lgan   hollarda
qo`llaniladi,ammo bo`luvchi soddaroq bo`gan holda ham undan foydalanish imkoni yuqolmaydi;
Masalan: 
               224:8[(224:2):2]:2=28 
        Bu   ularning   mohiyati   shundan   iboratki,   bo`luvchini   ko`paytuvchilarga   ajratiladi,   so`ngra
bo`linuvchi   shu   ko`paytuvchilarga   ajratiladi,   so`ngra   bo`linuvchi   shu   ko`paytuvchilarning
birinchisiga, chiqqan bo`linma ikkinchisiga bo`linadi va hokozo. Bo`luvchini ko`paytuvchilarga
shunday ajratish kerakki, buning natijasida bo`lish prosessi haqiqatdan yengillashadigan bo`lsin. 
        Ko`pgina   maktablarda   og`zaki   hisob   darsining   boshida   uy   vazifasini   tekshirgandan   keyin
o`tkazadi. Buni maqullash mumkun, lekin doim shunday qilish yaramaydi. 
        Og`zaki   hisobni   darsning   o`rtasida,   masalan,   yangi   qoidani   chiqorgandan   kiyen,   uni
o`qituvchining rahbarligi ostida misol va masalalar yechib mustahkamlash vaqtida o`tkazish ham
mumkun. 
Masalan: 
4) aylanma misollar. 
1) o`qituvchi 14x5 misolini beradi. 
15 O`quvchi   javobni   aytmaydi,   balki   shu   javob   birinchi   bo`lib   keladigan   yangi   bir   misol   o`ylab
aytadi. 
       Ikkinchi o`uvchi yana yangi misol topadi, bu misolda esa, ikkinchi javob birinchi son bo`lib
keladi. 
Masalan: 
O`qituvchi: 14x5=70 
1- o`quvchi: 70:2=35 
2- o`quvchi: 35:5=7 va hokozo 
5)   O`langan   sonni   topish   men   ikkita   son   o`yladim;   agar   birinchisiga   ikkinchisi   qo`shilsa,   15
chiqadi. Men qanday son o`yladim?
    Bolalar yig`indisi 15 ga tengbo`ladigan hamma kambinasiyalarini qiladilar. 
Mumkun bo`gan kambinasiyalarning eng keyingisi aytilganda o`qituvchi aytadi. 
“To`g`ri” men 11+4=15 sonni o`ylagan edim deydi. 
          Og`zaki   hisob   darsi   qiziqarli   bo`lishi,   bolalarning   diqqatini   va   aktivligini   uyg`otadigan
bo`lishi uchun, ularni mumkun qadar turli tuman qilish kerak. 
     Masalan ularni qo`ydagicha nomlash mumkun.  
1.Tez hisob 
2.Teng hisob 
3.Toping 
4.Aylanma misollar. 
5.O`langan sonni topish. 
6.Zinapoya. 
7.Qaytma hisob. 
8.Zanjirband hisob. 
9.To`ldirish usuli. 
10. Berilgan misolga masala o`ylab topish. 
11.Sodda masalalarni og`zaki yechish. 
12.Kvadratlarni to`ldirish. 
13.Jadval bo`yicha hisoblash. 
14.Doiradagi amalni bajarish va hakozo. 
6. Zinapoya
O‘qituvchi  doskaga zinapoya rasmini  chizadi  va unga pastdan yuqori tomonga  qiyinligi
ortib boradigan tartibda sonlar yozadi,
Masalan:
16 O‘qituvchi: – Bolalar, kim birinchi zinaga chiqadi?
Juda ko‘p bolalar qo‘l ko‘tarishadi. O‘qituvchi bir o‘quvchidan so‘raydi: 
– Ikkinchi zinaga kim chiqadi?
Yana bir o‘quvchidan so‘raydi va hokazo.
Oxirgi   zinaga   yetib   borgan   o‘quvchini   o‘qituvchi   g‘olib   deb   hisoblaydi   va   baho   bilan
rag‘batlantiradi.   
8. Zanjirband hisob 
   O`qituvchi doskaga o`zun bir misolni, har bir yangi amal oldida sal to`xtab yozadi: 
(5x7+46):9x7= 
O`qituvchi   tenglik   ishorasi   qo`ygan   vaqtda   o`quvchilarning   ko`pchilida   javob   tayyor   bo`lishi
kerak.
9. To`dirish usuli. 
      O`quvchi   doskaga   100   sonini   qo`yadi   va   bundan   keyin   birin   ketin   bir   necha   sonni   aytadi
o`quvchilar 100 ga to`ldiruvchi sonlarni aytib berishlari kerak. 
12. Kvadratni to`ldirish. 
   Kvadrat ichidagi va u kataklarga bo`linadi. Bir qator sonlar beriladi. 
Masakan: 
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, bu sonlar kvadratning kataklariga bittadan shunday joylashtirish kerakki,
ham garezantal ,ham vertikal qatorlardagi sonlarning 15- bo`lsin. 
2 9 4
7 5 3
6 1 8
14. O`qituvchi doskaga doir chizib ichiga son bilan amal ishorasi, tashqarisiga esa sonlar yozadi. 
17 Chizg‘ich   bilan   har   qaysi   sonni   ko‘rsatadi,   bolalar   esa   ko‘rsatilgan   amalni   yoddan
bajaradilar.
O‘qituvchi   tomonidan   boshqa   jadvallar   bo‘yicha   ham   tez   hisobni   amalga   oshirish
mumkin.
Tez hisobla
      2.2 Maktabda tez (chaqqon) og`zaki hisoblashni o`stirish mashg`ulotlarini tashkil qilish.
Og`zaki  hisob mashg`ulotida  o`qituvchi  stol, partalar  ustidan  hamma  narsani  olib qo`yishni
taklif qiladi. Og`zaki hisob vaqtida tamoman tinchlik hosil qilish kerak, bolalarning ko`z oldida,
ularning diqqatini hisobdan alahsitadigan hech narsa bo`lmasin.
O`qituvchi kerak bo`ladigan misollarni chaqqonlik bilan saylab ola bilishi va masalalarni tez
tuzib olishi kerak;
Buning uchun u darsga tayyorlanish, misol va masalalarnioldindan tanlab qo`yishi va ularni
esda saqlashi lozim.
Og`zaki   hisob   vaqtida   o`qituvchi   kitob   yoki   konspektdan   kamroq   foydalansin.   Shuning
uchun   misollarni   tanlashda   qat`iy   tartib   kerak.   O`qituvchi,   usul   texnikasining   o`quvchilar
tomonidan   yaxshi   o`zlashtirilganligiga   ishonch   hosil   qilish   uchun   qo`llaniladigan   usullarni
hisobga boshlash oldidan, takrorlashi kerak.
O`qituvchi misol yoki masalani butun sinfga shu darajada shoshilmasdan aytib beradiki, shu
vaqt   ichida   bolalar   ko`rsatilgan   hamma   bajarib   chiqishga   ulguradigan   bo`lsin   va   bundan   keyin
natijalarni bir-ikki o`quvchidan so`rab oladi. Ushbu 5x14+280 misolni hisoblashni o`quvchilarga
quyidagi formada berish mumkin:
18  5 ni 14 marta oling.
(bolalar   shu   amalni   bajarib   olarlik   qadar   vaqt   to`xtab   turiladi),   chiqqan   natijaga   280   ni
qo`shing (yana shunday to`xtalish), hosil bo`lgan sonning yettidan bir bo`lagini toping.
Qancha bo`ladi?
Misollarni   o`qiganda   har   bir   amalni   ayrim   amallarning   qanday   tartibda   bajarilishi   lozim
bo`lsa, shu tartib bilan o`qib berish kerak.
Masalan: 12x(54-29)+(9x17)
Ifodani shunday o`qish kerak:
54   dan   29   ni   oling,   shu   ayirmaga   12   ni   ko`paytiring   keyin   9   ni   17   ga   ko`paytiring   va   bu
ko`paytmani   birinchi   ko`paytma   bilan   qo`shing.   Berilgan   misol   o`qituvchi   tomonidan   ham
takrorlanmasin, aks holda takrorlab aytish bolalarning diqqatini bo`shashtiradi.
Bolalar tezroq hisoblay ola boshlagan sari oradagi to`xtalishlar qisqara boradi. Agar boshda
I-II   sinfda   2-3   bo`g`inli   mashqlarni   4-5   sekundlik   to`xtaishlar   (pauzalar)   bilan   berish   kerak
bo`lsa,   keyin   III   sinfda   7-8   bo`g`inli   mashqlar   2-sekundlik   pauzalar   bilan   berilishi   mumkin.
Pauzalarning   uzoqligi  berilgan  bo`g`inni  hisoblab  chiqish  uchun  kerak  bo`lgan  o`rtacha   vaqtga
munosib   qilinsin.   Keragidan   uzun   pauzalar,   topilgan   javobni   uzoq   vaqt   esda   tutib   turishga
majbur   etib,   tez   charchatadi,   juda   qisqa   pauzalar   ham   shu   natijaga   oboradi,   chunki   javobni
hisoblab   olishga   ulgurmagan   o`quvchilarga   amallarni   asta-sekin   ko`payib   boradigan
misollarning o`zlarini yodda saqlab borishga to`g`ri keladi.
Oxirgi   pauzadan   so`ng   o`qituvchi   butun   sinfga   bunday   so`roqni   beradi:   “Qancha   hosil
bo`ldi?” Ayrim o`quvchilarni so`rab va 3-4 o`quvchidan to`g`ri javob olgandan keyin, o`ituvchi
butun sinfga qarab so`raydi: “kimda boshqacha javob chiqdi?”.
Misollarni   hisoblab   chiqqanda   ham,   masalalarni   yechgandagidek,   hamma   bolalar   baravar
hisoblay olmaydi: birovlari natijani tezroq, ikkinchilari sekinroq topadi, uchinchilari esa bironta
bo`g`inda adashib qoladilar va hisoblashni oxirigacha bajarmaydilar.  Agr to`g`ri javoblar 50 %
dan   kam   bo`lsa   ,   bu   hol   mashqning   o`quvchilar   kuchiga   muvofiq   qilib   berilmaganligini
ko`rsatadi va o`qituvchi uni hisobga olishi kerak.
Tez   hisoblashga   doir   mashqlar   qilish   uchun   o`zaro   bog`langan,   ya`ni   har   birining   izlagani
o`zining   ketidan   keladigan   masalaning   berilganlaridan   biri   bo`lib   keladigan,   bir   nechta   sodda
masalalardan tashkil qilinishi mumkin bo`lgan masalalar ham berilishi zarur:
Masalan: maktab bog`ida 27-(skameyka) o`rindiq bo`lib, har biriga 9 tadan bola o`tiripti.
Hamma   o`rindiqlarda   nechta   bola   bor?   (O`qituvchi   bolalarga     javobni   aytmaslikni,   esda
saqlashni taklif qiladi).
Keyin 39 bola turdi va bog`dan chiqib ketdi. 
Nechta   bola   qoldi   (javobni   esda   saqlanadi).   Qolgan   bolalar   baravardan   4   gruppaga
bo`linishdi va o`yinga boshlashdi. Har bir gruppaga nechta bola bor?
19 Dastlab bolalarga   butun masalani o`qib, keyin uni bo`laklarga bo`lib pauza bilan, lekin har
bir bo`lakdan so`ng so`roq qo`ymasdan o`qish va oxirida javobni so`rash mumkin.
Tartibga   solinmagan   murakkab   masalalarni   yechish   vaqtida   sonli   ma`lumotlarni   doskaga
yozib borish mumkin, biroq hisoblashlar og`zaki bajariladi.
Ko`rgazmali qurollar va didaktik materiallar.
O`qituvchi   og`zaki   hisobni   masala   yoki   misolni   aytibgina   (yozdirmasdan)   berganida,
bolalarda   faqat   eshitish   xotirasi   taraqqiy   qiladi.   Og`zaki   hisob   mashg`ulotlarining   formasini
turlantirishi   va   ko`rish   xotirasini   taraqqiy   qildirish   uchun   o`qituvchi   vaqti-vaqti   bilan   og`zaki
hisobni jimlikda o`tkazishi kerak.
Bu   vaqtda   misol   yoki   masalani   o`qituvchi   sinf   doskasiga   yozadi,   bolalar   esa   uni   og`zaki
hisoblab javobini aytib beradi.
Doskaga yozib berish ko`p vaqtni  oladi,  shu sababdan eshitish va ko`z xotiralarini  taraqqiy
qildirish ishlarini navbatlashtirish uchun jadvallar va hisob figuralari yaxshi yordam beradi.
1. Shaxor-Troskiy jadvali. 
Bu jadval “yoddan” hisoblashda sinf mashqlar uchun mo`ljallangan
   
1 2 3 4 5 6 7 8 9
13 14 15 11 16 19
10 20 21 24 27 26
40 50 60 70 80 90
36 49 64 81 91 93
23 37 43 59 97 73
75 68 66 62 69 38
56 91 57 51 68 78
111 117 119 121 121 144
Jadvalni   devorga   osib   qo^zish   kerak   jadval   bo`yicha   og`zaki   hisoblash   paytlarida   hamma
o`quvchilar jadvalga qarab o`tirishadi. Jadvaldagi sonlari ko`rsatish uchun o`quvchi bir tayoqcha
oladi vako`rsatilgan sonlarning hammasini qo`shish, yoki aytish, yoki oldingi ikkitasini qushish,
uchunchisini ayirish, to`rtinchisini qo`shish vahokozo. 
O`quvchi   biror   sonni   ko`rsatib   “qushing”   diydi-da   ikkinchi   sonni   ko`rsatadi,   keyin   yana
muvofiq bir sonni ko`rsatib “ko`paytiring” deb aytish mumkun va hokozo. 
O`quvchilarning   nima   qilish   kerak   ekanligi   haqida   o`qituvchi   tomonidan   berilgan   ovozsiz
yoki qisqacha ko`rsatmalar o`quvchilarning diqqatini tarbiyalash uchun zo` ahamiyatga egadir. 
Masalan: (o`quvchilar og`zaki bajaradilar). 
20 [((117-37):2-15)x4+80]:90= 
Jadvalni kim aytadi. 
Bir necha o`quvchi qo`l ko`taradi. 
O`qituvchi natijani bilish kerak. 
Bu   siferblat   ham   og`zaki   hisob   uchun   qilingan.   Bu   siferblat   kartondan   yoki   fanerdan
yasaladi; uning ikki yog`iga ham bir hil raqamlar yoziladi;  siferblat orqali ikki strelkali  bir o`q
o`tkaziladi strelkalar o`qqa shunday o`rnatilgan bo`ladiki, biri siferblatning oldingi tomonida bir
sonni   ko`rsatganda,     ikkinchisi   huddi   shu   sonni   orqasida,   o`qituvchiga   qaragan   yog`iga
ko`rsatadi.   Strelkani   aylantirish   uchun,   siferblatning   orqa   tomonidan   o`q   ichiga   yog`ochdan
ishlangan domaloq bir dastani qo`zg`almaydigan qilib o`rnatilgan. 
Qo`shiladigan,  ayiriladigan,  ko`paytiriladigan  yoki bo`linadigan  ikkinchi  sonimiz  bir xonali
son   bo`lgan   hollarda   siferblat   foydali   bo`ladi.   Qaysi   sonni   qo`shiluvchi,   ayiriluvchi   vahokozo
qilib olishni strelka ko`rsatib turadi. 
Pifagorning ko`paytirish jadvali.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
2 4 6 8 10 12 14 16 18
3 6 9 12 15 18 21 24 27
4 8 12 16 20 24 28 32 36
5 10 15 20 25 30 35 40 45
6 12 18 24 30 36 42 48 54
7 14 21 28 35 42 49 56 63
8 16 24 32 40 48 56 64 72
9 18 27 36 45 54 63 72 81
Bolalarni   jadvaldan   foydalanishga   o`rgatish   kerak:   6x7   raqami   bilan   boshlangan   yo`ldan
yuzgiza   boshlab,   ustiga   7   raqami   yozilgan   ustunchaning   shu   yo`l  bilan   kesishgan  joyda   turgan
songacha   yurgizish   kerak.   O`quvchilar   bir   xonali   sonlarni   ko`paytishda   og`zaki   hisob
malakalarini tezroq egallashi uchun qo`yidagi qoidaga rioya qilish lozim. 
O`quvchilar ikki qator kataklar chizib olib, har safar shundan shundan hosil bo`lgan 
to`g`rito`rtburchakda qancha katak borligini hisoblaydilar va masalan: “ikki marta olti-o`n ikki” 
deb ovoz bilan aytib beradilar, uch qatorni chizgandan keyin esa yana hisoblaydilar va “uch 
marta olti-o`n sakkiz” deb aytadilar pifagor jadvalidan shaxor troshiy jadvalidan 
foydalanganidek foydalanish ham mumkin
21 XULOSA
Mamlakatimizda   sog`lom   va   barkamol   avlodni   tarbiyalash,   yoshlarni   XXI   asr   talabalariga
to`liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar yetib voyaga yetkazish, ularni hozirgi
zamon   fani   asoslari   bilan   qo`rollantirish   umum   ta`lim   maktablari   oldida   turgan   eng   muhim
vazifalardan biridir. 
Ta`lim   jarayonida   yangi   axborot   kommunikasiya   va   pedagogik   texnologiyalarni,   elektron
darsliklar, multimediyalar vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablarida o`qitish
sifatini tubdan yaxshilash vazifasi qo`yiladi. 
Faqatgina   chinakam   ma`rifattli   odam   inson   qadrini   o`zliginianglash,   erkin   va   jamyatda
yashash  jahon  hamjamiyatida  o`ziga  mos,  obro`li   o`rin  egallash  uchun  fidoilik   bilan   ko`rsatish
kerak. 
Matematika   o`qitish   o`quvchilarni   savodlilikka,   tirishqoqlikka,   puxtalikka,   o`z   fikri   va
xulosalarini   nazorat   qila   olishga   ayniqsa,   ko`zatish,   tajriba   va   faximlash   asosida   aytiladigan
fikrlarning ravon bo`lishiga erishish kerak.
Matematika fanini o`qitishning o`zi o`quvchilarda diqqat va fikrni bir narsaga to`play bilishni
tarbiyalaydi.
Hozirgi   vaqtda   hayotimizning   hamma   sohalarida   hisoblash   asboblarida   hisoblash   katta
ahamiyatga   egadir,   lekin   shu   bilan   bir   qatorda,   kundalik   turmushda   ham   zarur   bo`lgan
hisoblashlarni tez, aniq, ba`zan yo`l-yo`lakay, yani og`zaki hisoblashni bilish talab qilinadi. 
Og`zaki   hisoblashning   metodik   ahamiyati   ham   bor.   Og`zaki   hisoblashdan   yaxshi   malaka
orttiradigan yozma hisoblashdan puxta malaka hosil qilish mumkun.
Og`zaki   hisob   matematika   o`qitishni   turlilashtiradi,   o`quvchilar   bilmini   mustaxkamlaydi,
ularning bilimlarini tezgina teksirib chiqishga imkon beradi, sinf ishini aktivlashtiradi, darsning
ta`sirini oshiradi. 
22 Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Sh.M.Mirziyoevning   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasi.   -   Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018. 
2. Sh.M.Mirziyoevning.   Konstitutsiya   —   erkin   va   farovon   hayotimiz,
mamlakatimizni   yanada   taraqqiy   ettirishning   mustahkam   poydevoridir.   –
Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2018.
3. Sh.M.Mirziyoevning.   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasi.   -   Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018
4. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi qonun” // Barkamol avlod -
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.-  Toshkent.: Sharq, 1997, 20-29 bet.
5. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida” gi
qonun   //   Barkamol   avlod-   O’zbekiston   taraqqiyotining   poydevori.-   Toshkent.:
Sharq, 1997, 31-61 bet.
6. Barkamol avlod orzusi- Toshkent.: 1999, 205- b.
7. Abdullayeva B.S.,   N.A.Xamedova   M.   Xusanovalarning   “Boshlang’ich   sinf
matematika   darslarida   pedagogik   texnologiyalardan   foydalanish   metodikasi”
(Toshkent 2010, 135 bet ) uslubiy qo’llanma
8. http://fayllar.org/   
9. http://arxiv.uz/   
10. http://ziyonet.uz/ru   
11. http://referat.arxiv.uz/   
12. http://aim.uz/   
23
Купить
  • Похожие документы

  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari masalalarni har xil usulda yechish malakasini shakllantirish
  • Matematika test
  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning madaniyatini shakllantirish kurs ishi
  • 4-sinfda miqdorlarni o‘rganish kurs ishi
  • Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha