2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni shakllantirish metodlari.” - Дошкольное и начальное образование - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	63.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Дошкольное и начальное образование

Продавец

Umida

Дата регистрации 20 Январь 2025

1 Продаж

2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni shakllantirish metodlari.”

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI
AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI
3-KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
05-22-guruh talabasi B akibayeva U

“MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: “ 2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari. ”

KURS ISHI ILMIY RAHBARI
KURS ISHI BAJARUVCHI B akibayeva U

TO‘RTKO‘L- 2025
1

Mavzu: 2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari.
Mundarija :
Kirish ……………………………………………………………………. 1
1.Asosiy qism “2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari”
1 . 1 O`quvchilarda yozma hisoblash ko`nikmalarini hosil qilish… ….. 2
1.2 Og`zaki hisoblash mashg`ulotlarining turlari… ………………….. 4
2. Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish ……………………….9
2 . 1 Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish, guruhlash va taqsimot
qonunlarini qo`llashga asoslangan usullar ………………………………9
2.2 Maktabda tez (chaqqon) og`zaki hisoblashni o`stirish
mashg`ulotlarini tashkil qilish. ………………………………………….17
Xulosa ………………………………………………………………………22
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..23
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, boshlang`ich sinfda og`zaki, yozma hisoblash
qobiliyatlarini o`stirish kundalik turmushda keng ravishda qo`llanadi, og`zaki hisob o`quvchilar
oldiga , berilgan har bir aniq hol uchun qulay hisoblash usullarini olish zarurligini qo`yadi va shu
bilan ularning zihnini ochadi. Undan tashqari, u yozma hisoblashlarni osonlashtiradi.
Og`zaki hisoblash sanoq sistemasini osonlashtiradi va amallarni bajarish usullariga asos
bo`lgan xususiyatlarni yaxshiroq tushunish va o`zlashtirib olishga yordam beradi va bundan
tashqari amallarni bajarish uchun odatda ishlatiladigan qoidalardan tashqari chiqishga va
qisqaroq usullar ishlatishga imkon berib, o`quvchilarning kuzatuvchanlik sezgisini va
ziyrakligini oshiradi.
Og`zaki hisob maktab uchun sof metodik tomondan ham ahamiyatlidir, chunki har qanday
murakkab amalni tushuntirish ishini og`zaki hisob yordami bilan hammadan tezroq bajarib
bo`ladi. O`qituvchi og`zaki yechiladigan yengil masala va misollardan boshlab, bolalarni
murakkabroq amallarni yozma bajarishni talab qilgan masala va misollarga olib keladi.
O’qitish protsessida har xil metodlar, usullar va vositalardan foydalanib ko’p soli mashq
qildirish harakatlaridagi mashqlarni bajarish bilan arifmetik amallarni jadval xollarini
tezlashtirishni avtomatizmlarda (yod olishga yetkazish kerak).
Arifmetik amallarning jadval xollarini yetarlicha puxta o’zlashtirmaslik yozma hisoblash
usullarini o’zlashtirishda pand berib qo’yish mumkin. Bu hisoblashlar 3 sinfda avtomatizmga
o’tkazilishi kerak.
3

1.Asosiy qism “2-sinf o'quvchilarida og'zaki va yozma hisoblashni
shakllantirish metodlari”
1. O`quvchilarda yozma hisoblash ko`nikmalarini hosil qilish.
1. Arifmetik amallarni o`rganishdagi navbatdagi juda muhim masalalar og`zaki va yozma
hisoblash usullaridan ongli foydalanish asosida o`quvchilarda hisoblash ko`nikmalarini
shakllantirish bilan bog`liqdir.
Og`zaki hisoblashlarning asosiy ko`nikmalari I va II sinflarda shakllanadi. II sinfda
“Minglik” mavzusida hisoblashlar ustida ish boshlanadi va bu ish III sinfda poyoniga yetadi. Shu
bilan birga yozma hisoblashlarda og`zaki hisoblash ko`nikmalari takomillasha bordi, chunki
og`zaki hisoblashlar yozma hisoblash jarayoniga tarkibiy eliment sifatida kiradi.
Ammo og`zaki va yozma hisoblash usullarining farq qiluvchi xossalari ham bor.
Og`zaki hisoblash xossalari:
1) Hisoblashlar yozuvlarsiz (ya`ni miyada bajariladi) yoki yozuvlar bilan tushuntirib
berilishi mumkin: Bunda yechimlarni:
a) tushuntirishlarni tula yozish bilan (ya`ni hisoblash usulini dastlabki mustahkamlash
bosqichida) berish mumkin.
Masalan:
23+4=(20+3)+4=20+(3+4)=27
9+3=9+(1+2)=(9+1)+2=12
b) berilganlarni va natijani yozish mumkin. Masalan:
23+4=27
9+3=12
v) hisoblash natijalarini nomerlab yozish mumkin (bunda tekshirish osonlashadi).
Masalan:
1) 27
2) 12 va hakozo.
2. Hisoblashlar yuqori xona birliklaridan boshlab bajariladi.
Masalan:
430-210=(400+30)-(200+10)=
=(400-200)+(30-10)=200+20=220
3. Oraliq natijalar xotirada saqlanadi.
4. Hisoblashlar har xil usullar bilan bajarilishi mumkin.
Masalan:
4

a) 26x12=(10+2)=26x10+26x2=260+52=312
b) 26x12=(20+6)x12=20x12+6x12=240+72=312
v) 26x12=26x(3x4)=(26x3)x4=78x4=312
5. Amallar 10va 100 yengilroq hollarda 1000 ichida va ko`p xonali sonlar ichida
hisoblashlarning og`zaki usullaridan foydalanadi. Masalan:
54024:6=9004
Yozma hisoblash xossalari
1. Hisoblashlar yozma bajariladi. Yozma hisoblashlarda yechimini yozish ustun qilib
bajariladi.
Masalan:
2. Hisoblashlar quyi xona birliklari dan boshlanadi. (yozma bo’lish binodan mustasno)
Masalan:
3. Oraliq natijalar darhol yoziladi.
4. Hisoblashlar o’rnatilgan qoidalar bo’yicha, shu bilan birga bitta yagona usul bilan
bajariladi.
Masalan:
5. 1000 ichida va ko’p xonali sonlar ustida amallar hisoblashlarning yozma usullaridan
foydalanib bajariladi:
Masalan:
5

Ba’zi misollarni og’zaki ham, yozma ham yechish mumkin.
Bu hollarda o’quvchilar yechimlarni taqqoslab, arifmetik amallarning mazmunini va
sonlar ustida bajarilayotgan amallar mazmunini yaxshi tushunib oladilar.
O’qitish prosessida har xil metodlar, usullar va vositalardan foydalanib ko’p sonda mashq
qildirish xarakteridagi mashqlarni bajarish bilan arifmetik amallarni jadval hollarini
o`zlashtirishni avtomotizmga (yod olishga) yetkazishi kerak.
Arifmetik amallarning jadval hollarini yetarlicha puxta o`zlashtirmaslik yozma hisoblash
usullarini o`zlashtirishda pand berib qo`yishi mumkin, bu hisoblashlar ham III sinfda
avtomatizmga yetkazilishi kerak.
1.2. Og`zaki hisoblash mashg`ulotlarining turlari.
Og`zaki hisobni ikki turga bo`lish mumkin. Birinchi turdagi hisob. Bunda hisoblovchi hech
narsa yozmaydi va hech bir qurol yoki asbobdan foydalanmaydi – berilgan sonlarni eshitish bilan
zehnga oladi:
Bu sof eshitish mashqidir. Ikkinchi turi – jadvallar yordami bilan og`zaki hisob. Bunda
berilgan sonlar eshitish va ko`rish bilan yoki faqat ko`rish bilan zehnga olinadi. Bu hildagi
og`zaki hisobga yozuv plakatlar, sanoq figuralari, jadvallar va boshqa ko`rgazmali qurollardan
foydalaniladi. Bu – ko`rish – eshitish mashqlaridir.
Maktabda o`qitishning dastlabki bir yarim yilida amallar kichik sonlar ustida bajarilganda
va qo`shish bilan ayirish jadvallari faqat o`zlashtirilib borayotgan paytda, o`quvchilar
hisoblashning og`zaki usullardan foydalanadilar.
Ikkinchi o`quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab, 1000 ni o`rganishga o`tish bilan
hisobning asosiy formasi yozma nisoblash bo`ladi. Shu bilan birda o`quvchilarni og`zaki
hisoblashning har xil usullari bilan tanishtirish va tez ogzaki hisob malakalari yaratish ishlari
arifmetika kursining oxirigacha da`vom ettirishishi kerak bunda 100 ichidagi va katta sonlar
bilan hisoblashni 100 ichidagi hisoblashga keltirish mumkun bo`lgan hollarda og`zaki tez
hisoblash malakalarini yaratishga ko`proq e`tibor berish lozim.
6

Masalan 120x3=12x10x3=36x10=360
480:6=48x10:6=8x10=80
25000+36000=25x1000+36x1000=61000
O`qituvchi birinchi o`quv yili boshida og`zaki hisoblashdan sof eshitish mashqlarini olib
boradi. O`quvchilar yozma nomerlash va amallarning ishoralarini tanishganlardan keyingina
asta-sekin ko`rish-eshitish bilan og`zaki hisob va yarim yozma hisoblashlarga o`tiladi.
Boshlang`ich maktab II sinfining ikkinchi yarmida hamda III va IV sinflarda asosan
og`zaki hisobni ko`rish-eshitish mashqlari ustida olib boriladi. Bu sinflarda masalalarni og`zaki
yechish va tez hisoblash mashqlariga har kuni 5-7 minut vaqt berish lozim. Bundan ortiq vaqt
berish ma`qul emas, chunki og`zaki hisoblashda bolalar (intensivroq) butun kuchlarini berib
ishlaydilar va shunga ko`ra ortiq darajada charchab qolishlari ehtimol. Og`zaki hisobni qancha
vaqt davom qildirish kerakligini ko`pincha o`qituvchi o`zi aniqlaydi, chunki og`zaki hisobga
beriladigan vaqt ko`p sabablarga, masalan: o`quvchilarning aktivligiga, ularning tayyorgarligiga,
materiallarning sifatiga va boshqalarga bog`liqdir.
Yuqorida ko`rsatilgan 5-7 minutlik og`zaki hisobni darsning qaysi paytida o`tkazish kerak
degan so`roqqa javob berishimiz lozim.
Juda ko`p maktablarning tajribasida bu ishni darsning boshida, uy ishlarini tekshirishning
ketidanoq qo`yadilar. Buni shablon qilib yuborish yaramaydi, og`zaki hisobni darsning o`rtasida
ham, masalan yangi chiqarilgan qoidani o`qituvchining rahbarligi ostida misol va masalalar
yechish bilan mustahkamlash uchun mustaqil ishga kirishish oldindan ham quyi mumkin;
masalalar ko`proq yechiladigan darslarda o`qituvchi o`quvchilarning charchaganini sezib qolsa,
o`sha paytda og`zaki hisob beriladi. Og`zaki hisob ishni turlantiradi, jonlantiradi, sinfni “silkitib”
yuboradi.
Og`zaki hisob ko`p turli bo`ladi. Biz ularning hammasi ustida to`xtalib tura olmaymiz, bu
mumkin ham emas, chunki ilg`or o`qituvchilarimiz bir joyda turib qolmaydilar. Ijodkor
o`qituvchi og`zaki hisobning yangi turlarini ijod qilib turadilar. Albatta, og`zaki hisobning ba`zi
bir turlarini ommaviy maktablarga tavsiya qilishdan oldin, ularni tekshirib chiqish kerak bo`ladi.
Biz og`zaki hisobning ishlatiladigan turlariga to`xtalib o`tamiz.
Bunda shuni qayd etib o`tish kerakki, albatta bu turlarni tugal ishlanib chiqqan deb
bo`lmaydi.
III va IV sinflarda olib boriladigan ishitish va ko`rish sezgilariga asoslangan mashqlarning
turlari juda ko`pdir. Biz bularning ba`zi birlarigagina to`xtalib o`tamiz.
1) Doskaga misollar yozish. O`qituvchi doskaga bir qator sonlar yozadi, keyin ularni
ko`rsatgich bilan ko`rsatadi, o`quvchilar og`zaki ravishda hisoblab boradilar va o`qituvchining
7

chaqirishi bilan javob beradilar. Bu usul katta sonlar ustidagi mashqlarda, og`zaki hisobning
xususiy yo`llarida va tartibga solingan (murakkab) masalalarni yechishda ishlatiladi.
2) Plakatlar,sanoq figuralari va jadballari.
a) martel “hisob siferblati”
b) shjxor – Troskiy jadvali
c) eminov jadvali
d) eyker qatorlari
e) “hisob darajalari”
f) “hisob feguralri”
g) Qiziqarli rvdratlar
O`qituvchi shu ko`rsatilgan qo`rollardan birontasi doskaga osadi; ko`satkich bilan sonlarni
ko`rsatadi va hisoblashni taklif qiladi. O`qituvchilar ichlarida hisoblab oladi
qo`llariniko`taradilar.
Eshitish mashqkarining turlari;
1) bir amalli misollar
2) 2,3,4,5, bo`inli misollar
3) topishmoq masala
4) tartibga solingan ko`rinishdagi masala
Ko`rish ishitish mashqlari ham, shuningdek eshitish mashqlari ham bunday shakllarda ham
berilishi mumkun:
a) misollar
b) kankret mazmunin bo`lmagan masalalar
c) kankret mazmunli masalalar
kankret mazmuni bo`magan masalalarning bir qismini ko`rib chiqamiz.
Bu masalalar o`zlarining tuzilishi jihatidan hamma sinflar uchun juda ko`p turli
bo`lishlari mumkun. Ulardan ba`zilariga to`xtalamiz.
I. Qo`shishga doir masalalar
1) 18 ga 98 qo`shilsa, qancha bo`ladi?
2) 12 bilan 76 qo`shilsa, qancha bo`ladi?
3) 58 ni 2 ta orttiring
4) 49 dan 3 ta ortiq sonni toping?
5) Qaysi biri katta: 28 va 31 yig`indisimi yoki 42 bilan 17 yig`indisimi?
6) Men bir son o`yladim, undan 75 ni oldim, 28 qoldi, men uylagan son qaysi?
Qanday sonni 13 ta kamaytirsa, 57 chiqadi?
7) Qanday sonni 13 ta kamaytirilsa 57 chiqadi?
8) 92 hosil qilish uchun qaysi sondan 18 ni olish kerak?
8

9) Qaysi sonni 47 ta kamaytirilsa, 53 chiqadi?
10) Ayiriluvchi 42 va ayirma 378 bo`yicha, kamayuvchi topilsin
11) Agar qo`shiluvchilardan biri 174 ta, ikkinchisi 288 ta orttirilsa
( kamaytirilsa ), yig`indi qanday o`zgaradi? Agar kamaytiruvchini 147 kamay
( orttirib), ayiruvchi 163 orttirilsa ( kamaytirilsa ), ayirma nima qiladi?
12) 25 dan kichik bo`lgan qanday ikki sondan 40 ni tuzib bo`ladi?
II. Ayirishga doir savollar:
1) 12 ta kam 47 qanchaga teng?
2) 52 minus 18 chi?
3) 310 dan 118 ta kam sonni ayting.
4) 158 hosil qilish uchun 372 ni nima qilish kerak?
5) Qanday ikkita (uchta) qo`shiluvchidan 100 ni hosil qilish mumkin?
6) 137 ni 200 ga, 1000 ga to`ldiruvchi sonlarni ayting?
7) 72 ni 7 ta birlik kamaytiring.
8) 40 hosil qilish uchun 26 ga qaysi sonni qo`shish kerak?
9) 65 hosil qilish uchun 73 dan qanchani olish kerak.
10) Men bir son o`yladim, unga 60 ni qo`shdim, 100 hosil bo`ldi. Men qanday son
o`ylaganman?
11) Men bir son o`yladim, uni 69 ta orttirdim ( kamaytirdim ) , 90 hosil bo`ldi. Men
qanday son o`ylaganman?
12) Agar o`ylagan sonimni 100 dan olsam, 73 qoladi. Men o`ylagan son qaysi?
13) 75 soni 37 dan qancha ortiq?
14) 794 hosil qilish uchun 901 dan qanchani olish kerak?
15) 188 hosil qilish uchun 547 ni qanday o`zgartirish kerak?
16) Ikki qo`shiluvchining yig`indisi -596. qo`shiluvchilardan biri 377. ikkinchisini
toping.
17) Kamayuvchi 153 va ayirma 47, ayriluvchi topilsin.
18) Agar kamayuvchiga 402, ayriluvchiga esa 283 qo`shilsa, ayirma qanday
o`zgaradi?
19) Agar kamayuvchi va ayriluvchidan 156 tadan olinsa, ayirma qanday o`zgaradi?
III. Ko`paytirish va bo`lishga doir masalalar.
1) men bir son o`yladim, uni 8 marta orttirdim (kamaytirdim), 72 hosil bo`ldi. Men qanday
son o`ylaganman?
2) 84 hosil qilish uchun qanday sonni 6 ga ko`paytirish (bo`lish) kerak.
9

3) 60 dan 4 marta katta (kichik) sonni aytib bering.
4) Bir sonni 8 ta teng bo`lakka bo`lindi va har bir bo`lagida 11 hosil qilindi. Qanday sonni
bo`lingan?
5) Qanday ikkita (uchta) ko`paytuvchidan 72 hosil qilish mumkin?
6) 60 sonni 20dan kichik sonlardan qaysilariga qoldiqsiz bo`linadi?
7) 144 hosil qilish uchun bir-biriga teng bo`lgan qanday ikki sonni ko`paytirish kerak?
8) 68 hosil qilish uchun 17 talab necha marta olish kerak?
9) Ko`paytuvchini 27 marta, ko`paytiruvchini esa 9 marta orttirilsa, ko`paytma qanday
o`zgaradi?
10) Agar ko`payuvchini 18 marta orttirib ko`payuvchini 180 marta kamaytirilsa, ko`paytma
nima qiladi?
11) Bo`linuvchini 54 marta orttirib, bo`luvchini 9 marta kamaytirilsa, bo`linma qanday
o`zgaradi?
12) Agar bo`linuvchi 5 marta, bo`luvchi esa 105 marta orttirilsa, bo`linma nima qiladi?
13) 125 qanday sonning 6 dan bir qismini tashkil etadi?
14) Ko`paytma 175, ko`paytuvchilardan biri 25 bo`lsa, ikkinchi ko`paytiriluvchi topilsin.
IV. Hamma amallarga doir.
1) Agar 15 ga 21 qo`shilsa , hosil bo`lgan son o`ylangan sondan 9 marta katta bo`ladi.
Qanday son o`yladim?
2) Agar 40 ni 8 ga bo`linsa, hosil bo`lgan son o`ylangan sondan 10 marta kichik bo`ladi.
Men qanday son o`ylaganman?
3) Men bir son o`yladim, uni 7 marta ortirdim, hosil bo`lgan songa 8 ni qo`shdim va natija
50 bo`ladi. Men qanday son o`yladim?
4) 42 ning ichida 8 necha marta bor va qancha qoldiq chiqadi?
5) Qanday sonni 7 ga bo`lganda, bo`linmada 6 chiqib, 3 ta ortib qoladi?
6) Agar bo`linuvchi 280, bo`linma 25 va qoldiq 5 bo`lsa, bo`luvchi qancha bo`ladi?
7) Qaysi biri katta va qancha katta: 72 bilan 18 mm yoki 12 ta kam 100 mm?
8) Eng kichik ikki xonali sonni, eng katta uch xonalai sonni, eng kichik uch xonali sondan 2
marta katta sonni, eng katta ikki xonali sondan ikkita katta (kichik) sonni aytib bering.
9) 4 ga bo`linadigan 30 dan katta va 60 dan kichik hamma sonlarni aytib bering.
O`qituvchining o`zi savollarga ko`p turlilik kirgizishi kerak, chunki ular darsni jonlantiradi,
diqqatni tarbiyalaydi, zehnni ochadi va masalalar yechishga yaxshi tayyorgarlik bo`ladi.
Boshlang`ich maktab matematika dasturida aytilgan: “Og`zaki hisob mashg`ulotlarini
o`tkazishda og`zaki hisoblashlarning faqat soddalashtirilgan usullari bilan cheklanib qolish kerak
10

emas, balki o`quvchilarni og`zaki hisoblashning umumiy usullari ustida ham mumkin qadar ko`p
mashq qilish lozim”.
Darsda ajratilgan 5-7 minut davomida o`tkaziladigan og`zaki hisobdan tashqari, yozma
hisoblashda ham zehnda bajarish oson bo`lgan hisoblashlarning hammasi og`zaki ishlanishi
kerak.
Masalan, ikki xonali songa bo`lishda bo`luvchini bo`linmaning har bir xonasiga
ko`paytirishdan chiqqan ko`paytmalarni ayirish amallari og`zaki bajariladi.
2. Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish
2.1 Og`zaki va yozma hisobda o`rin almashtirish, guruhlash va taqsimot qonunlarini
qo`llashga asoslangan usullar
Og`zaki va yozma hisobning o`rin almashtirish, guruhlash va taqsimot qonunlarini qo`llash
usullari.
Boshlang`ich maktabning matematika dasturiga kiritilgan nazariy masalalarning ichida
arifmetik amallarning qonunlari to`g`risidagi masala ham bor. Dasturga bu qonunlardan faqat
ko`paytirishning o`rin almashtirish xossasi kiritilgan.
IV sinflarda o`qish yilining I choragida o`qitiladi. Yig`indi va ko`paytmaning guruhlash va
taqsimot qonunlari esa dasturga to`g`ridan-to`g`ri kirgizilmagan, lekin ular to`g`risida faqat IV
sinfning 2-choragida bu xossalarga taaluqli ko`rsatma bor.
Ko`paytmani bir songa va aksincha, bir sonni ko`paytmaga ko`paytirish. Bu qonunlar IV sinf
o`quvchilariga eng sodda (elimentar) shaklda, (konkret) aniq material ustida, induksiya metodi
bilan berilishi kerak. O`qituvchi ttegishli ravishda sonli misollarni tanlab oladi, ularning har
birini o`quivchilar bilan sinfda tekshirib chiqadi, ayrim misollarni tekshirishdan xususiy
xulosalar chiqariladi, xususiy xulosalar esa qonunning umumiy shaklini chiqarish bilan
tamomlanadi, bu tekshirilgan xususiy hollarni umumlashtirishdan iborat bo`ladi. Bu xulosa
muvofiq ravishda tanlab olingan misol va masalalarni yechish bilan mustahkamlanadi.
Buni misollarda ko`rib chiqamiz.
Ko`paytirishning o`rin almashtirish qonuni. Kvadratlarga bo`lingan to`g`ri to`rtburchakdan
ko`rgazmali qurol sifatida foydalanamiz.
8x3=3x8 ni tekshiramiz. 8x3 qancha bo`yi-8, eni 3 katakcha bo`lganto`g`ri to`rtburchak
chizamiz.
Sanang-chi nechta kvadrat bo`ldi -24 ta.
Endi yana shunday usul bilan, 3 ni 8 ga ko`paytirishdan qancha chiqqanini topamiz. 3x8=24
Buni quyidagicha yozamiz:
11

8x3=3x8
Yozuvning o`ng tomoni chap tomondan nima bilan farq qiladi:
8 va 3 ko`paytuvchilarning joylari almashtirilgan. Buni 6x4 va 5x3 misollar ustida tekshirib
ko`ring.
“Ko`paytuvchilarning o`rinlarini almashtirish ” bilan ko`paytma o`zgarmaydi degan
umumlashtiruvchi xulosa chiqaradi.
O`quvchilarni yig`indining o`rin almashtirish xossasi bilan ham shu usulda tanishtirish
mumkun. Bunda ko`rgazmali qo`rol sifatida sanoq materiallarining istalganini ishlatish mumkun.
Masalan. 6+4=4+6 xossasini chiqarishda 6-kubik va ularning yoniga yana 4-kubik qo`yib
sanashni taklif qilish kifoya; bundan keyin bolalar ikkinch amalni ( 4+6) bajaradilar:
4-kubikka 6-kubikni qo`shadilar: va
6+4=4+6
shaklda yozib qo`yadilar va ikki sonni qo`shishda ularning urinlarini almashtirish mumkun
degan xulosa chiqoradilar, so`ngra, ko`paytiriahning o`rin almashtirish xossasiga nisbatan
ko`satilgani kabi, umumlashtiruvchi xulosa chiqoradilar.
1. Sonlarni qo`shiluvchilarning o`rinlarini a lmashtirish bilan
qo`shish.
Agar qo`shiluvchilarning ikkitadan ortiq bo`sa, ularning urinlarini almashtirib qo`shish
ba`zan ishni juda osonlashtiradi:
Masalan,
86+57+14=(86+14)+57
Bu yerda ikkinchi qo`shiluvchi birinchi qo`shiluvchini yuzga tuldiradi, ikkinchi qo`shiluvchini
yuzga qo`shish esa juda oson.
2. Qo`shiluvchilardan birini yaxlitlash.
Qo`shiluvchilardan biri xona soniga yaqin bo`lgan holda, uni o`ziga yaqin xona soni bilan
almashtirish vaqo`shishdan chiqqan natijaga kerakli tuzatmani kiritish qo`layroq bo`ladi.

203+56=(200+56)+3=259
97+68=(100+68)-3=165

3. Kamayuvchi yoki ayiriluvchini yaxlitlash bilan ayirish.

Berilgan sonlardan birini yaxlitlash og`zaki ayirishning asosiy usulidir, bu amalda yaxlitlash
usullari qo`shishdagiga qaraganda birmuncha og`irroq qo`shishda istalgan qo`shiluvchini
yaxlitlash mumkun edi va qo`shiluvchi qanchaga o`zgarsa, yig`indi ham shuncha o`zgaradi.
12

Demak, yaxlitlaganimizda qo`shiluvchi ortgan bo`lsa, yig`indidan tuzatmani olish, qo`shiluvchi
kamaygan vaqtda tuzatmani yig`ndiga qo`shish kerak bo`ladi.
Kamayuvchini yaxlitlaganimizda ham shu holni ko`ramiz; agar kamayuvchi
yaxlitlaganimizda, biz uni orttirga bo`sak, tuzatmani ayirmadan olinadi; agar uni kamaytirgan
bo`lsak, tuzanmani ayirmaga qo`shiladi.
Masalan.

798- 240=(800-240)-2=558
603-325=(600-325)+3=277
Ayiruvchini yaxlitlaganimizda boshqa holni ko`ramiz. Ma`lumki, ayiriluvchining ortishi bilan
ayirma kamayadi. Demak, ayiriluvchi ortganda tuzatmani olish kerak bo`ladi.
Masalan.
783-598=(783-600)+2=185
945-504=(945-500)-4=441
Istagan sondan ma`lum bir xona sonini ayirish ancha yingil bo`lgani uchun, har qachon
ayiruvchini yaxlitlash o`ng`ayli bo`ladi.
Kamayuvchini yaxlitlash bilan faqat o`quvchilarga xona sonidan istagan sonni ayirish malakalari
bo`lgandagina maqsadga erishiladi.
4. 9 ga 99 ga va hokozoga ko`paytirish.
Berilgan sonni 9 ga ko`paytirish uchun, o`n marta orttirilgan ko`payuvchidan shu
ko`payuvchini ayirish kerak.
Masalan.
37x=37x10-37=333
Ko`payuvchini bitta birlik orttirishimiz bilan biz ko`paytmani “bitta” ko`payuvchi qadar
orttirgan bo`lamiz, shu sababdan uni hosil bo`lgan ko`paytmadan to`zatma sifatida olish kerak
bo`ladi:
Shu asoslarga ko`ra 99ga ko`paytirish ham 100 ga ko`paytirish va ko`paytmadan ko`payuvchini
ayirishdan iborat bo`ladi.
Masalan.
12x99=12x100-12=1188
999 ga 9999 ga va umuman har bir xonaning 9 ta birlikdan iborat bo`lgan songa ko`paytirish
ham shu holda bajariladi.
Masalan.
85x999=85x1000-85=84915
13

5. 5ga 50 ga 500 ga va hokozoga ko`paytirish.
Birinta sonni 5 ga ko`paytirish o`rniga, uni 10 ga ko`paytirib, chiqqan ko`paytmani ikkiga
bo`lish mumkun. Agar ko`payuvchi jo`ft son bo`lsa, ko`paytmani emas, balki kop`ayuvchini
ikkiga va undan keyin 10 ga ko`paytirish yana ham oson bo`ladi:
Masalan.
68x5=(68:2)x10=340
50 ga ko`paytirish 100 ga ko`paytirib 2 ga bo`lib yoki 2 ga bo`lib ( agar ko`payuvchi juft son
bo`lsa ), keyin 100 ga ko`paytirish bikan almashtiriladi.
Masalan:
76x50=(76;2)x100=3800
35x500=35x1000:2=35000:2=17500
236x500=(236:2)x1000=118000
6. 25 ga, 75 ga, 125 ga, 35ga ko`paytirish.

a) agar bironta son 100ga ko`paytirilib, chiqqan ko`paytma 4 ga bo`linsa, u son 25 ga
ko`paytirilgan bo`ladi. Ayrim hollarda katta sonni 4 ga bo`lishning qiyinchiligidan qochish
uchun, ko`payuvchi 4 ga bo`linadi (agar bo`linsa) va undan chiqqan bo`linmani 100 ga
ko`paytiriladi.
Masalan:
68x25=(68:4)x100=1700
17x25=(17x100):4=1700:4=425
b) bironta sonni 7 ga ko`paytmasi shu sonning 25 ga ko`paytmasining uch baravariga teng.
Demak, berilgan bironta sonni 75 ga ko`paytirish uchun, uni 25 ga ko`paytirib, chiqqan
ko`paytmani uch marta olish kerak.
Masalan:
48x75=(48:4)x3x100=3600
64x75=(64:4)x3x100=16x3x100=4800
Yuqorida keltirilgan usul bilan 4 ga bo`linadigan sonlarni 25 ga va 75 ga ko`paytirish oson.
v) birorta sonning 125 ga ko`paytmasi shu sonning 100 ga va 25 ga ko`paytmalari yig`indisidir.
(Taqsimot qonuni)
Masalan:
(32x125=(32x100)+(32:4))x100=400
14

8 ga bo`linadigan sonni 125 ga boshqa usul ko`paytirish mumkin: dastlab son 8ga bo`linadi,
keyin 1000 ga kamaytiriladi.
Masalan:
72x125=(72:8)x1000=9000
g) bironta sonnig 35 ga ko`paytmasi shu sonnig 25 ga va 10 ga ko`paytmalari yig`indisidir.
Masalan:
84x35=(84:4)x100+84x10=2940
7. Ketma-ket ko`paytirish va bo`lish.
a) ba`zi bir sonlar ko`paytirish amalini 2 va xattoki 3 bo`lib ko`paytirib chiqishga imkon beradi.
Masalan:
46x18=46x2x9
46x2=92
92x9=92x10-92=828
46x2x9=828
Ko`paytuvchi bo`lgan 18 soni 2-bilan 9 ning ko`paytmasidir. Shu sababdan dastlab 46 ni 2ga
vaundan hosil bo`lgan natijani 9 ga ko`paytiriladi;yoki 45 soni bilan 9 ning ko`paytmasi bo`lgani
uchun:
68x45=68x5x9 ya`ni
68x5=(68:2)x10=340
340x9=340x10-340=3060
b) ketma-ket bo`lish asosan bo`luvchi 2 xonali va ko`p xonali son bo`lgan hollarda
qo`llaniladi,ammo bo`luvchi soddaroq bo`gan holda ham undan foydalanish imkoni yuqolmaydi;
Masalan:
224:8[(224:2):2]:2=28
Bu ularning mohiyati shundan iboratki, bo`luvchini ko`paytuvchilarga ajratiladi, so`ngra
bo`linuvchi shu ko`paytuvchilarga ajratiladi, so`ngra bo`linuvchi shu ko`paytuvchilarning
birinchisiga, chiqqan bo`linma ikkinchisiga bo`linadi va hokozo. Bo`luvchini ko`paytuvchilarga
shunday ajratish kerakki, buning natijasida bo`lish prosessi haqiqatdan yengillashadigan bo`lsin.
Ko`pgina maktablarda og`zaki hisob darsining boshida uy vazifasini tekshirgandan keyin
o`tkazadi. Buni maqullash mumkun, lekin doim shunday qilish yaramaydi.
Og`zaki hisobni darsning o`rtasida, masalan, yangi qoidani chiqorgandan kiyen, uni
o`qituvchining rahbarligi ostida misol va masalalar yechib mustahkamlash vaqtida o`tkazish ham
mumkun.
Masalan:
4) aylanma misollar.
1) o`qituvchi 14x5 misolini beradi.
15

O`quvchi javobni aytmaydi, balki shu javob birinchi bo`lib keladigan yangi bir misol o`ylab
aytadi.
Ikkinchi o`uvchi yana yangi misol topadi, bu misolda esa, ikkinchi javob birinchi son bo`lib
keladi.
Masalan:
O`qituvchi: 14x5=70
1- o`quvchi: 70:2=35
2- o`quvchi: 35:5=7 va hokozo
5) O`langan sonni topish men ikkita son o`yladim; agar birinchisiga ikkinchisi qo`shilsa, 15
chiqadi. Men qanday son o`yladim?
Bolalar yig`indisi 15 ga tengbo`ladigan hamma kambinasiyalarini qiladilar.
Mumkun bo`gan kambinasiyalarning eng keyingisi aytilganda o`qituvchi aytadi.
“To`g`ri” men 11+4=15 sonni o`ylagan edim deydi.
Og`zaki hisob darsi qiziqarli bo`lishi, bolalarning diqqatini va aktivligini uyg`otadigan
bo`lishi uchun, ularni mumkun qadar turli tuman qilish kerak.
Masalan ularni qo`ydagicha nomlash mumkun.
1.Tez hisob
2.Teng hisob
3.Toping
4.Aylanma misollar.
5.O`langan sonni topish.
6.Zinapoya.
7.Qaytma hisob.
8.Zanjirband hisob.
9.To`ldirish usuli.
10. Berilgan misolga masala o`ylab topish.
11.Sodda masalalarni og`zaki yechish.
12.Kvadratlarni to`ldirish.
13.Jadval bo`yicha hisoblash.
14.Doiradagi amalni bajarish va hakozo.
6. Zinapoya
O‘qituvchi doskaga zinapoya rasmini chizadi va unga pastdan yuqori tomonga qiyinligi
ortib boradigan tartibda sonlar yozadi,
Masalan:
16

O‘qituvchi: – Bolalar, kim birinchi zinaga chiqadi?
Juda ko‘p bolalar qo‘l ko‘tarishadi. O‘qituvchi bir o‘quvchidan so‘raydi:
– Ikkinchi zinaga kim chiqadi?
Yana bir o‘quvchidan so‘raydi va hokazo.
Oxirgi zinaga yetib borgan o‘quvchini o‘qituvchi g‘olib deb hisoblaydi va baho bilan
rag‘batlantiradi.
8. Zanjirband hisob
O`qituvchi doskaga o`zun bir misolni, har bir yangi amal oldida sal to`xtab yozadi:
(5x7+46):9x7=
O`qituvchi tenglik ishorasi qo`ygan vaqtda o`quvchilarning ko`pchilida javob tayyor bo`lishi
kerak.
9. To`dirish usuli.
O`quvchi doskaga 100 sonini qo`yadi va bundan keyin birin ketin bir necha sonni aytadi
o`quvchilar 100 ga to`ldiruvchi sonlarni aytib berishlari kerak.
12. Kvadratni to`ldirish.
Kvadrat ichidagi va u kataklarga bo`linadi. Bir qator sonlar beriladi.
Masakan:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, bu sonlar kvadratning kataklariga bittadan shunday joylashtirish kerakki,
ham garezantal ,ham vertikal qatorlardagi sonlarning 15- bo`lsin.
2 9 4
7 5 3
6 1 8
14. O`qituvchi doskaga doir chizib ichiga son bilan amal ishorasi, tashqarisiga esa sonlar yozadi.
17

Chizg‘ich bilan har qaysi sonni ko‘rsatadi, bolalar esa ko‘rsatilgan amalni yoddan
bajaradilar.
O‘qituvchi tomonidan boshqa jadvallar bo‘yicha ham tez hisobni amalga oshirish
mumkin.
Tez hisobla
2.2 Maktabda tez (chaqqon) og`zaki hisoblashni o`stirish mashg`ulotlarini tashkil qilish.
Og`zaki hisob mashg`ulotida o`qituvchi stol, partalar ustidan hamma narsani olib qo`yishni
taklif qiladi. Og`zaki hisob vaqtida tamoman tinchlik hosil qilish kerak, bolalarning ko`z oldida,
ularning diqqatini hisobdan alahsitadigan hech narsa bo`lmasin.
O`qituvchi kerak bo`ladigan misollarni chaqqonlik bilan saylab ola bilishi va masalalarni tez
tuzib olishi kerak;
Buning uchun u darsga tayyorlanish, misol va masalalarnioldindan tanlab qo`yishi va ularni
esda saqlashi lozim.
Og`zaki hisob vaqtida o`qituvchi kitob yoki konspektdan kamroq foydalansin. Shuning
uchun misollarni tanlashda qat`iy tartib kerak. O`qituvchi, usul texnikasining o`quvchilar
tomonidan yaxshi o`zlashtirilganligiga ishonch hosil qilish uchun qo`llaniladigan usullarni
hisobga boshlash oldidan, takrorlashi kerak.
O`qituvchi misol yoki masalani butun sinfga shu darajada shoshilmasdan aytib beradiki, shu
vaqt ichida bolalar ko`rsatilgan hamma bajarib chiqishga ulguradigan bo`lsin va bundan keyin
natijalarni bir-ikki o`quvchidan so`rab oladi. Ushbu 5x14+280 misolni hisoblashni o`quvchilarga
quyidagi formada berish mumkin:
18

5 ni 14 marta oling.
(bolalar shu amalni bajarib olarlik qadar vaqt to`xtab turiladi), chiqqan natijaga 280 ni
qo`shing (yana shunday to`xtalish), hosil bo`lgan sonning yettidan bir bo`lagini toping.
Qancha bo`ladi?
Misollarni o`qiganda har bir amalni ayrim amallarning qanday tartibda bajarilishi lozim
bo`lsa, shu tartib bilan o`qib berish kerak.
Masalan: 12x(54-29)+(9x17)
Ifodani shunday o`qish kerak:
54 dan 29 ni oling, shu ayirmaga 12 ni ko`paytiring keyin 9 ni 17 ga ko`paytiring va bu
ko`paytmani birinchi ko`paytma bilan qo`shing. Berilgan misol o`qituvchi tomonidan ham
takrorlanmasin, aks holda takrorlab aytish bolalarning diqqatini bo`shashtiradi.
Bolalar tezroq hisoblay ola boshlagan sari oradagi to`xtalishlar qisqara boradi. Agar boshda
I-II sinfda 2-3 bo`g`inli mashqlarni 4-5 sekundlik to`xtaishlar (pauzalar) bilan berish kerak
bo`lsa, keyin III sinfda 7-8 bo`g`inli mashqlar 2-sekundlik pauzalar bilan berilishi mumkin.
Pauzalarning uzoqligi berilgan bo`g`inni hisoblab chiqish uchun kerak bo`lgan o`rtacha vaqtga
munosib qilinsin. Keragidan uzun pauzalar, topilgan javobni uzoq vaqt esda tutib turishga
majbur etib, tez charchatadi, juda qisqa pauzalar ham shu natijaga oboradi, chunki javobni
hisoblab olishga ulgurmagan o`quvchilarga amallarni asta-sekin ko`payib boradigan
misollarning o`zlarini yodda saqlab borishga to`g`ri keladi.
Oxirgi pauzadan so`ng o`qituvchi butun sinfga bunday so`roqni beradi: “Qancha hosil
bo`ldi?” Ayrim o`quvchilarni so`rab va 3-4 o`quvchidan to`g`ri javob olgandan keyin, o`ituvchi
butun sinfga qarab so`raydi: “kimda boshqacha javob chiqdi?”.
Misollarni hisoblab chiqqanda ham, masalalarni yechgandagidek, hamma bolalar baravar
hisoblay olmaydi: birovlari natijani tezroq, ikkinchilari sekinroq topadi, uchinchilari esa bironta
bo`g`inda adashib qoladilar va hisoblashni oxirigacha bajarmaydilar. Agr to`g`ri javoblar 50 %
dan kam bo`lsa , bu hol mashqning o`quvchilar kuchiga muvofiq qilib berilmaganligini
ko`rsatadi va o`qituvchi uni hisobga olishi kerak.
Tez hisoblashga doir mashqlar qilish uchun o`zaro bog`langan, ya`ni har birining izlagani
o`zining ketidan keladigan masalaning berilganlaridan biri bo`lib keladigan, bir nechta sodda
masalalardan tashkil qilinishi mumkin bo`lgan masalalar ham berilishi zarur:
Masalan: maktab bog`ida 27-(skameyka) o`rindiq bo`lib, har biriga 9 tadan bola o`tiripti.
Hamma o`rindiqlarda nechta bola bor? (O`qituvchi bolalarga javobni aytmaslikni, esda
saqlashni taklif qiladi).
Keyin 39 bola turdi va bog`dan chiqib ketdi.
Nechta bola qoldi (javobni esda saqlanadi). Qolgan bolalar baravardan 4 gruppaga
bo`linishdi va o`yinga boshlashdi. Har bir gruppaga nechta bola bor?
19

Dastlab bolalarga butun masalani o`qib, keyin uni bo`laklarga bo`lib pauza bilan, lekin har
bir bo`lakdan so`ng so`roq qo`ymasdan o`qish va oxirida javobni so`rash mumkin.
Tartibga solinmagan murakkab masalalarni yechish vaqtida sonli ma`lumotlarni doskaga
yozib borish mumkin, biroq hisoblashlar og`zaki bajariladi.
Ko`rgazmali qurollar va didaktik materiallar.
O`qituvchi og`zaki hisobni masala yoki misolni aytibgina (yozdirmasdan) berganida,
bolalarda faqat eshitish xotirasi taraqqiy qiladi. Og`zaki hisob mashg`ulotlarining formasini
turlantirishi va ko`rish xotirasini taraqqiy qildirish uchun o`qituvchi vaqti-vaqti bilan og`zaki
hisobni jimlikda o`tkazishi kerak.
Bu vaqtda misol yoki masalani o`qituvchi sinf doskasiga yozadi, bolalar esa uni og`zaki
hisoblab javobini aytib beradi.
Doskaga yozib berish ko`p vaqtni oladi, shu sababdan eshitish va ko`z xotiralarini taraqqiy
qildirish ishlarini navbatlashtirish uchun jadvallar va hisob figuralari yaxshi yordam beradi.
1. Shaxor-Troskiy jadvali.
Bu jadval “yoddan” hisoblashda sinf mashqlar uchun mo`ljallangan

1 2 3 4 5 6 7 8 9
13 14 15 11 16 19
10 20 21 24 27 26
40 50 60 70 80 90
36 49 64 81 91 93
23 37 43 59 97 73
75 68 66 62 69 38
56 91 57 51 68 78
111 117 119 121 121 144
Jadvalni devorga osib qo^zish kerak jadval bo`yicha og`zaki hisoblash paytlarida hamma
o`quvchilar jadvalga qarab o`tirishadi. Jadvaldagi sonlari ko`rsatish uchun o`quvchi bir tayoqcha
oladi vako`rsatilgan sonlarning hammasini qo`shish, yoki aytish, yoki oldingi ikkitasini qushish,
uchunchisini ayirish, to`rtinchisini qo`shish vahokozo.
O`quvchi biror sonni ko`rsatib “qushing” diydi-da ikkinchi sonni ko`rsatadi, keyin yana
muvofiq bir sonni ko`rsatib “ko`paytiring” deb aytish mumkun va hokozo.
O`quvchilarning nima qilish kerak ekanligi haqida o`qituvchi tomonidan berilgan ovozsiz
yoki qisqacha ko`rsatmalar o`quvchilarning diqqatini tarbiyalash uchun zo` ahamiyatga egadir.
Masalan: (o`quvchilar og`zaki bajaradilar).
20

[((117-37):2-15)x4+80]:90=
Jadvalni kim aytadi.
Bir necha o`quvchi qo`l ko`taradi.
O`qituvchi natijani bilish kerak.
Bu siferblat ham og`zaki hisob uchun qilingan. Bu siferblat kartondan yoki fanerdan
yasaladi; uning ikki yog`iga ham bir hil raqamlar yoziladi; siferblat orqali ikki strelkali bir o`q
o`tkaziladi strelkalar o`qqa shunday o`rnatilgan bo`ladiki, biri siferblatning oldingi tomonida bir
sonni ko`rsatganda, ikkinchisi huddi shu sonni orqasida, o`qituvchiga qaragan yog`iga
ko`rsatadi. Strelkani aylantirish uchun, siferblatning orqa tomonidan o`q ichiga yog`ochdan
ishlangan domaloq bir dastani qo`zg`almaydigan qilib o`rnatilgan.
Qo`shiladigan, ayiriladigan, ko`paytiriladigan yoki bo`linadigan ikkinchi sonimiz bir xonali
son bo`lgan hollarda siferblat foydali bo`ladi. Qaysi sonni qo`shiluvchi, ayiriluvchi vahokozo
qilib olishni strelka ko`rsatib turadi.
Pifagorning ko`paytirish jadvali.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
2 4 6 8 10 12 14 16 18
3 6 9 12 15 18 21 24 27
4 8 12 16 20 24 28 32 36
5 10 15 20 25 30 35 40 45
6 12 18 24 30 36 42 48 54
7 14 21 28 35 42 49 56 63
8 16 24 32 40 48 56 64 72
9 18 27 36 45 54 63 72 81
Bolalarni jadvaldan foydalanishga o`rgatish kerak: 6x7 raqami bilan boshlangan yo`ldan
yuzgiza boshlab, ustiga 7 raqami yozilgan ustunchaning shu yo`l bilan kesishgan joyda turgan
songacha yurgizish kerak. O`quvchilar bir xonali sonlarni ko`paytishda og`zaki hisob
malakalarini tezroq egallashi uchun qo`yidagi qoidaga rioya qilish lozim.
O`quvchilar ikki qator kataklar chizib olib, har safar shundan shundan hosil bo`lgan
to`g`rito`rtburchakda qancha katak borligini hisoblaydilar va masalan: “ikki marta olti-o`n ikki”
deb ovoz bilan aytib beradilar, uch qatorni chizgandan keyin esa yana hisoblaydilar va “uch
marta olti-o`n sakkiz” deb aytadilar pifagor jadvalidan shaxor troshiy jadvalidan
foydalanganidek foydalanish ham mumkin
21

XULOSA
Mamlakatimizda sog`lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarni XXI asr talabalariga
to`liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar yetib voyaga yetkazish, ularni hozirgi
zamon fani asoslari bilan qo`rollantirish umum ta`lim maktablari oldida turgan eng muhim
vazifalardan biridir.
Ta`lim jarayonida yangi axborot kommunikasiya va pedagogik texnologiyalarni, elektron
darsliklar, multimediyalar vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablarida o`qitish
sifatini tubdan yaxshilash vazifasi qo`yiladi.
Faqatgina chinakam ma`rifattli odam inson qadrini o`zliginianglash, erkin va jamyatda
yashash jahon hamjamiyatida o`ziga mos, obro`li o`rin egallash uchun fidoilik bilan ko`rsatish
kerak.
Matematika o`qitish o`quvchilarni savodlilikka, tirishqoqlikka, puxtalikka, o`z fikri va
xulosalarini nazorat qila olishga ayniqsa, ko`zatish, tajriba va faximlash asosida aytiladigan
fikrlarning ravon bo`lishiga erishish kerak.
Matematika fanini o`qitishning o`zi o`quvchilarda diqqat va fikrni bir narsaga to`play bilishni
tarbiyalaydi.
Hozirgi vaqtda hayotimizning hamma sohalarida hisoblash asboblarida hisoblash katta
ahamiyatga egadir, lekin shu bilan bir qatorda, kundalik turmushda ham zarur bo`lgan
hisoblashlarni tez, aniq, ba`zan yo`l-yo`lakay, yani og`zaki hisoblashni bilish talab qilinadi.
Og`zaki hisoblashning metodik ahamiyati ham bor. Og`zaki hisoblashdan yaxshi malaka
orttiradigan yozma hisoblashdan puxta malaka hosil qilish mumkun.
Og`zaki hisob matematika o`qitishni turlilashtiradi, o`quvchilar bilmini mustaxkamlaydi,
ularning bilimlarini tezgina teksirib chiqishga imkon beradi, sinf ishini aktivlashtiradi, darsning
ta`sirini oshiradi.
22

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Sh.M.Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018.
2. Sh.M.Mirziyoevning. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –
Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2018.
3. Sh.M.Mirziyoevning. Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018
4. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi qonun” // Barkamol avlod -
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.: Sharq, 1997, 20-29 bet.
5. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida” gi
qonun // Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.:
Sharq, 1997, 31-61 bet.
6. Barkamol avlod orzusi- Toshkent.: 1999, 205- b.
7. Abdullayeva B.S., N.A.Xamedova M. Xusanovalarning “Boshlang’ich sinf
matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi”
(Toshkent 2010, 135 bet ) uslubiy qo’llanma
8. http://fayllar.org/
9. http://arxiv.uz/
10. http://ziyonet.uz/ru
11. http://referat.arxiv.uz/
12. http://aim.uz/
23

Купить