Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	966.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish

bo’limda inflyatsiyani boshqarishda davlatning amalga oshirgan asosiy chora-
tadbirlarini va ularning samaradorligini tahlil qilamiz.
Birinchi navbatda, inflyatsiyani boshqarishdagi eng muhim vosita Markaziy
bankning monetar siyosatidir. 2000-2022 yillar davomida O’zbekiston Markaziy
banki pul-kredit siyosatini doimiy ravishda o’zgartirib, inflyatsiya darajasini
tartibga solishga harakat qildi. 2017 yildan boshlab O’zbekiston Markaziy banki
asosiy foiz stavkasini oshirib, pul ta’minotini qisqartirish orqali inflyatsiyani
pasaytirishga urindi. 2020 yildan boshlab pandemiya davrida inflyatsiyaning
yuqori darajasi davom etdi, ammo Markaziy bankning monetar siyosati orqali
inflyatsiyani sekinlashtirishga erishildi. 2020-2021 yillarda inflyatsiya darajasi
10% atrofida bo’ldi, bu esa mamlakat iqtisodiyotida barqarorlikni saqlab qolish
uchun qilingan chora-tadbirlarning samaradorligini ko’rsatadi. 10
Markaziy bankning monetar siyosati bilan birga, O’zbekiston hukumati
fiskal siyosatni ham samarali qo’lladi. Fiskal siyosat davlat byudjetini va soliqlar
tizimini boshqarish, shuningdek, ijtimoiy yordamlar va subsidiyalarni oshirishni
o’z ichiga oladi. Inflyatsiyaning salbiy ta’sirini kamaytirish uchun, hukumat aholi
uchun ijtimoiy himoya chora-tadbirlarini kuchaytirdi. 2020 yildan boshlab
pandemiya davrida iqtisodiy inqirozga qarshi kurashish uchun davlat ijtimoiy
to’lovlarni va pensiyalarni oshirdi, shuningdek, kam ta’minlangan oilalarga
yordam ko’rsatishni kuchaytirdi. 2020 yilda 12 trillion so’m miqdorida qo’shimcha
mablag’lar ajratildi, bu inflyatsiyaning ta’sirini yumshatishga yordam berdi.
Inflyatsiyani boshqarishda davlatning eksport siyosati ham katta rol o’ynadi.
O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirish, importni kamaytirish va savdoni
diversifikatsiya qilish orqali inflyatsiyaning salbiy oqibatlarini yumshatishga
qaratilgan siyosatlar amalga oshirildi. 2020 yilda O’zbekiston tashqi savdosini
kengaytirish uchun eksportni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan yangi dasturlarni
10
Azizov, K. (2021). Makroiqtisodiyot va inflyatsiya. Tashkent: Iqtisodiyot universiteti nashriyoti.
28

14. Yusupov, A. (2019). O’zbekiston iqtisodiyotining makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari va inflyatsiya. Tashkent: Tadbirkorlik va iqtisodiy taraqqiyot.
15. Zayniddinov, N. (2020). Iqtisodiy siyosat va inflyatsiyaning
boshqarilishi. Tashkent: Davlat statistika qo’mitasi.
Qo’shimcha adabiyotlar va internet manbalar:
1. Central Bank of the Republic of Uzbekistan. (2022). Monetary policy and
inflation control. https://www.cbu.uz/en/
2. International Monetary Fund (IMF). (2021). Uzbekistan: 2021 Article IV
Consultation. https://www.imf.org/en/Countries/UZB
3. The World Bank. (2022). Uzbekistan Economic Update.
https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan
4. Asian Development Bank (ADB). (2022). Economic Outlook for Central
Asia. https://www.adb.org/countries/uzbekistan/main
5. United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific
(UNESCAP). (2022). Economic and Social Survey of Asia and the Pacific.
https://www.unescap.org/
6. Stat.uz. (2022). O’zbekiston iqtisodiyoti bo’yicha statistika ma'lumotlari.
https://stat.uz/
7. OECD. (2021). Economic Survey of Uzbekistan. https://www.oecd.org/
8. World Bank Data. (2022). Inflation, consumer prices (annual %).
https://data.worldbank.org/indicator/FP.CPI.TOTL.ZG?locations=UZ
37

ham aynan inflyatsiyani belgilangan maqsadli darajada ushlab turishdan iborat. Pul
massasining muvozanatli o’sishini ta’minlash, iqtisodiyotdagi real o’sishni
rag’batlantirish va aholi real daromadlarini saqlab qolish inflyatsiyani
boshqarishdagi muhim jihatlardir. Shuningdek, davlat fiskal siyosatida xarajatlar
va soliqlar muvozanatini ta’minlash orqali inflyatsiyaga bosimni kamaytirish
mumkin.
Demak, inflyatsiya — bu oddiy narx oshishi emas, balki iqtisodiyotni har
tomonlama ta’sirga olib keluvchi jarayondir. U jamiyatdagi barcha qatlamlar,
ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va hukumat uchun dolzarb masala bo’lib,
unga qarshi kurashish, barqaror va mo’’tadil darajada saqlash iqtisodiy barqarorlik
va ijtimoiy farovonlikning kafolati hisoblanadi.
1.2. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri va oqibatlari
Inflyatsiya har qanday mamlakat iqtisodiyoti uchun murakkab va ko’p qirrali
ta’sir kuchiga ega bo’lgan jarayon hisoblanadi. U iqtisodiyotdagi turli subyektlarga
– aholiga, tadbirkorlarga, investorlar va davlatga har xil ko’rinishlarda ta’sir
ko’rsatadi. Inflyatsiya darajasi, u kutilgan yoki kutilmagan holatda ro’y
berayotganligi, davomiyligi va boshqariluvchanligi uning ta’sir kuchini aniqlaydi.
Inflyatsiya muayyan darajada bozor iqtisodiyoti uchun tabiiy jarayon bo’lsa-da, u
ortiqcha yoki beqaror tus olgan holatda jiddiy makroiqtisodiy muammolarga sabab
bo’ladi.
Inflyatsiyaning eng sezilarli ta’siri aholining real daromadlariga bog’liq.
Narxlar oshgan sari, aholi o’zining mavjud daromadlariga nisbatan kamroq tovar
va xizmat sotib olish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bu ayniqsa qat’iy maoshga
ishlaydigan, ijtimoiy toifadagi (pensionerlar, nafaqaxo’rlar, talabalar) qatlamlar
uchun jiddiy ijtimoiy xavf tug’diradi. Agar inflyatsiya darajasi yuqori bo’lib, aholi
real daromadlarining o’sishi undan orqada qolsa, iste’mol darajasi pasayadi,
9

va choralar asta-sekin o’zining samaralarini bera boshladi, ammo bu jarayonni
yanada chuqurlashtirish zarur bo’ladi. 9
Inflyatsiyaga qarshi kurashish siyosatining asosiy yo’nalishlari
2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya darajasi
o’zgarishlarining boshqarilishi va ularni kamaytirishga qaratilgan siyosatlar muhim
o’rin tutdi. Inflyatsiyani kamaytirish va boshqarish jarayonida O’zbekiston
hukumati bir qator iqtisodiy islohotlar va choralar qo’lladi, jumladan monetar
siyosat, fiskal siyosat, import va eksportni tartibga solish, ijtimoiy yordamlar va
narxlar nazorati. Ushbu bobda inflyatsiyani boshqarish va uning salbiy oqibatlarini
yumshatish bo’yicha amalga oshirilgan asosiy siyosatlar tahlil qilinadi
Inflyatsiyaning o’sishini boshqarish uchun birinchi navbatda Markaziy
bankning monetar siyosati muhim rol o’ynaydi. 2000-yillardan boshlab
O’zbekiston Markaziy banki inflyatsiyaning boshqarilishi uchun asosiy foiz
stavkalarini o’zgartirish, valyuta kursini erkinlashtirish va pul massasi nazoratini
kuchaytirish kabi chora-tadbirlarni joriy etdi. 2017 yildan boshlab O’zbekiston
Markaziy banki inflyatsiyani boshqarish maqsadida foiz stavkalarini oshirib,
inflyatsiyani kamaytirish uchun monetar siyosatni joriy etdi. Bu chora nafaqat
inflyatsiya darajasini pasaytirishga yordam berdi, balki iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga ham xizmat qildi.
Bundan tashqari, inflyatsiyaning boshqarilishida hukumatning fiskal siyosati
ham muhim o’rin tutadi. 2000-2022 yillarda davlat byudjeti va soliqlar tizimi
orqali inflyatsiyaga qarshi kurashishning bir qismi sifatida ijtimoiy yordamlar va
subsidiyalarni kengaytirish, davlat xarajatlarini oshirish va makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Hukumatning xarajatlari va ijtimoiy yordamlarni oshirishga qaratilgan
9
Akhmedov, T. (2020). Inflyatsiya va iqtisodiy barqarorlik. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyot
akademiyasi.
26

boisdan, inflyatsiyaga qarshi kurashishda faqat monetar emas, balki ijtimoiy
yo’naltirilgan choralar ham ko’rilmoqda.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning
ijobiy tomonlarini ham nazardan qochirmayapti. Nazorat ostidagi mo’’tadil
inflyatsiya iqtisodiyotda investitsiya va ishlab chiqarishni rag’batlantiruvchi omil
sifatida ko’rilmoqda. Inflyatsion kutilmalarni optimallashtirish orqali bozordagi
ishtirokchilarning xatti-harakatlarini boshqarish imkoniyati yaratilmoqda. Lekin,
bu muvozanatni topish va uni saqlab qolish murakkab, doimiy monitoring va
moslashuvchan siyosatni talab etadi.
Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya — O’zbekiston iqtisodiyotida doimiy
e’tiborni talab etuvchi kompleks hodisa bo’lib, uning asosiy ko’rsatkichlarini tahlil
qilish davlat siyosatining har bir yo’nalishiga ta’sir ko’rsatadi. Bu tahlillar asosida
iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash, aholi farovonligini oshirish va makroiqtisodiy
barqarorlikni saqlab qolish yo’lida strategik qarorlar qabul qilinadi.
2.2. 2000–2022 yillarda O’zbekiston Respublikasida inflyatsiya
darajasining dinamikasi va sabablari
O’zbekiston Respublikasi mustaqillik yillarida bosqichma-bosqich iqtisodiy
islohotlar olib bordi va bu jarayonda inflyatsiya muhim makroiqtisodiy
ko’rsatkichlardan biri sifatida doimiy e’tiborda bo’ldi. 2000–2022 yillar oralig’ida
inflyatsiya darajasi bir necha bosqichda o’zgarib bordi, bu esa iqtisodiy
islohotlarning intensivligiga, tashqi omillarga va ichki siyosiy-ijtimoiy holatlarga
bog’liq edi.
2000-yillarning boshlarida O’zbekiston iqtisodiyoti asosan
markazlashtirilgan boshqaruvga asoslangan bo’lib, narxlar davlat tomonidan qat’iy
nazorat qilinardi. Natijada inflyatsiya darajasi nisbatan yuqori edi. Masalan, 2000
yilda iste’mol narxlari indeksi bo’yicha inflyatsiya 28,2% ni tashkil etdi. Bu davrda
19

yashirgan holda ko’rsatib keldi. Aholining iste’mol savatchasidagi asosiy tovarlar
va xizmatlar narxi oshib bordi, lekin rasmiy statistikada bu juda yuqori bo’lmagan
raqamlar bilan ifodalandi.
1.3.1-rasm. Regulyator hisobotida respondentlarning yanvar-fevral oylarida
qaysi tovar va xizmatlar narxi ko’proq oshgani haqidagi javoblari o’rin
olgan. 5
5
https://www.gazeta.uz/oz/2025/03/25/perceived-inflation
14

Markaziy banki tomonidan pul massasini boshqarishga qaratilgan siyosatni
kuchaytirdi.
Uchinchi omil - tashqi iqtisodiy sharoitlar. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy
aloqalari inflyatsiyani boshqarishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. 2000-2022
yillarda O’zbekiston xalqaro bozorlar bilan integratsiyalashdi, bu esa tashqi
iqtisodiy tarmoqlarni rivojlantirish va eksportni oshirishga yordam berdi. Xususan,
neft va gaz, paxta va boshqa qishloq xo’jaligi mahsulotlarining eksporti
mamlakatning tashqi savdo balansini yaxshiladi. Bu esa import tovarlarining
narxlarining oshishini cheklashga va ichki bozordagi narxlarning barqarorligini
ta’minlashga yordam berdi. Shuningdek, O’zbekistonning Xitoy, Rossiya va
boshqa yirik iqtisodiyotlar bilan iqtisodiy aloqalari kuchayganligi inflyatsiyaning
tashqi manbalaridan kelib chiqqan ta’sirlarni minimallashtirishga imkon berdi.
To’rtinchi omil - ichki ishlab chiqarish va narxlarni tartibga solish.
O’zbekiston hukumati 2000-2022 yillar davomida ichki ishlab chiqarishni
rag’batlantirishga e’tibor qaratdi. Mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish,
ayniqsa, oziq-ovqat va kundalik ehtiyoj tovarlari bo’yicha ichki bozorni ta’minlash
inflyatsiya darajasining oshishini oldini olishga yordam berdi. 2010-yillarda ishlab
chiqarilgan mahsulotlar va resurslarning bir qismini ichki bozorda taqdim etish
orqali importga bog’lanishni kamaytirish va narxlar barqarorligini ta’minlashga
erishildi. Ushbu siyosatlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, O’zbekiston
iqtisodiyotining o’sishiga va inflyatsiya darajasining pasayishiga olib keldi.
Beshinchi omil - narxlarni nazorat qilish va ijtimoiy himoya choralarining
kuchayishi. O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning kam ta’minlangan qatlamlarga
salbiy ta’sirini kamaytirish uchun bir qator ijtimoiy yordamlar va narxlar nazoratini
amalga oshirdi. 2017-2022 yillarda oziq-ovqat mahsulotlari va energiya
resurslarining narxlarini tartibga solish, pensiya va ijtimoiy to’lovlarni oshirish
kabi chora-tadbirlar inflyatsiyaning ijtimoiy oqibatlarini yumshatishga yordam
31

chiqargan. Bu davrda davlat sarmoyani jalb qilish uchun qo’shimcha kafolatlar va
yengilliklar berishga majbur bo’lgan.
Inflyatsiyaning yuqoriligi davlat byudjetiga ham ta’sir qiladi. Bir tomondan,
yuqori narxlar orqali QQS tushumlari ortadi, lekin boshqa tomondan, davlat
xarajatlari, ayniqsa ijtimoiy to’lovlar, pensiyalar va subsidiyalar hajmi oshadi. Bu
holat byudjet defitsitiga olib kelishi mumkin. Misol uchun, 2020 yilda pandemiya
davrida inflyatsiya darajasi 11,1% ni tashkil etgan bir vaqtda, davlat aholiga
to’g’ridan-to’g’ri moliyaviy yordam ko’rsatish, sog’liqni saqlash tizimini qo’llab-
quvvatlash va ish o’rinlarini saqlab qolish uchun byudjetdan katta miqdorda xarajat
qilgan. 6
Shuningdek, inflyatsiya moliyaviy tizimga ham o’z ta’sirini o’tkazadi.
O’zbekistonda tijorat banklari kredit stavkalarini inflyatsiya darajasiga mos
ravishda belgilaydi. Inflyatsiya yuqori bo’lsa, kredit foizlari ham oshadi, bu esa
korxonalar va aholi uchun moliyaviy resurslar narxini qimmatlashtiradi. Natijada,
investitsion loyihalar moliyaviy jihatdan samarasiz ko’rinadi, iqtisodiy o’sish
sekinlashadi. So’nggi yillarda Markaziy bank asosiy foiz stavkasini inflyatsiyani
jilovlash vositasi sifatida faol qo’llab kelmoqda. Masalan, 2022 yilda inflyatsiya
darajasi 12,3% ga yetganida, Markaziy bank asosiy stavkani 16% darajasida saqlab
qoldi.
Inflyatsiya ko’pincha daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni ham
kuchaytiradi. Yuqori daromadli qatlam inflyatsiyadan ko’proq himoyalangan
bo’lsa, past daromadli qatlam asosiy zarbani o’z tanasida his qiladi. Chunki kam
ta’minlangan oilalar daromadlarining katta qismini oziq-ovqat, kommunal
xizmatlar kabi zaruriy tovarlarga sarflaydi, bu tovarlarning narxi esa inflyatsiya
davrida eng tez oshadi. O’zbekistonda oziq-ovqat narxlarining keskin oshishi
2021–2022 yillarda ijtimoiy noroziliklarning kuchayishiga sabab bo’ldi. Shu
6
Ergashev, B. (2019). Monetar siyosat va inflyatsiya. Tashkent: Davlat statistika qo‘mitasi.
18

KIRISH
O’zbekiston iqtisodiyoti o’tgan 20 yillik davrda sezilarli o’zgarishlarga duch
keldi. 2000-2022 yillar orasida inflyatsiya jarayonlari mamlakat iqtisodiyotining
barqarorligini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etdi. Inflyatsiya nafaqat iqtisodiy
barqarorlikka, balki aholining ijtimoiy farovonligi va iqtisodiy holatiga ham ta’sir
qiladi. Inflyatsiya darajasi va uning boshqarilishi iqtisodiy o’sish, ijtimoiy siyosat,
valyuta kursi va boshqa ko’plab sohalarga ta’sir ko’rsatib, davlatning umumiy
iqtisodiy holatini aks ettiradi. O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarini
tahlil qilish, mamlakatning iqtisodiy o’sishiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash va
inflyatsiya darajasining barqarorligini ta’minlashda amalga oshirilgan siyosatlarni
baholash maqsadida bu kurs ishi tayyorlanmoqda.
Kurs ishining dolzarbligi
O’zbekiston iqtisodiyoti shakllanishining keyingi bosqichida inflyatsiyaning
o’sishi va uning boshqarilishi masalalari jiddiy ahamiyat kasb etmoqda. 2000-2022
yillar davomida inflyatsiya darajasi yuqori bo’lishi, ayniqsa, 2010-yillar oxiri va
2020-yillar boshida global iqtisodiy inqirozlar, pandemiya va tashqi iqtisodiy
omillar tufayli o’zgarib turdi. Inflyatsiyaning O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’sirini
tahlil qilish, iqtisodiy siyosatning samaradorligini baholash, shuningdek, davlat
tomonidan amalga oshirilgan chora-tadbirlarni o’rganish inflyatsiya bilan
kurashishda samarali yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam beradi. Shu sababli,
bu mavzu hozirgi kunda dolzarb hisoblanadi va iqtisodiy sohadagi izlanishlar
uchun muhim ahamiyatga ega.
Maqsadi
Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya
jarayonlarini 2000-2022 yillar davomida tahlil qilish va inflyatsiyani boshqarish
bo’yicha amalga oshirilgan siyosatlarni baholashdir. Inflyatsiyaning o’sishi va
kamayishining omillarini o’rganish orqali, inflyatsiya jarayonlarini
3

Shundan so ’ ng , 2000- yillardan boshlab O ’ zbekiston hukumati inflyatsiyani
jilovlash bo ’ yicha kompleks chora - tadbirlarni amalga oshirdi . Pul - kredit siyosati
qat ’ iylashtirildi , davlat xarajatlari optimallashtirildi , soliqlar soddalashtirildi . 2017
yildan boshlab milliy valutaning erkin ayirboshlanishi yo ’ lga qo ’ yildi va bu davrda
inflyatsiya vaqtincha oshgan bo ’ lsa - da , keyinchalik nisbiy barqarorlikka erishildi .
2019–2021 yillarda inflyatsiya darajasi 11–14 foiz atrofida saqlangan , bu esa
iqtisodiy o ’ sish va aholi real daromadlarining o ’ zgarishi bilan muvozanatlashgan
edi .
Inflyatsiyaning iqtisodiy barqarorlikka salbiy ta ’ sirini kamaytirish uchun
zamonaviy iqtisodiyotda turli mexanizmlar mavjud : pul massasini cheklash , foiz
stavkalarini tartibga solish , fiskal siyosatni muvozanatlash , narxlar ustidan nazorat
choralarini kuchaytirish , import va eksport balansini me ’ yorda saqlash va
boshqalar . Inflyatsiyaning oldini olish emas, balki uni belgilangan maqsadli
darajada ushlab turish hozirgi iqtisodiy siyosatning eng asosiy vazifalaridan biridir
Shu bois inflyatsiyani faqat iqtisodiy hodisa sifatida emas, balki murakkab
ijtimoiy-iqtisodiy jarayon sifatida tahlil qilish zarur. Uning turli qatlamlarga ta’siri
har doim e’tiborda bo’lishi kerak, chunki barqaror iqtisodiyot uchun inflyatsiya —
eng ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi lozim bo’lgan ko’rsatkichdir. 4
1.3. O’zbekistonda inflyatsiya jarayonlarining shakllanish bosqichlari
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, o’z iqtisodiyotni
shakllantirish va rivojlantirish yo’lida qator muhim islohotlarni amalga oshirdi.
Ammo bu jarayon iqtisodiy beqarorlik, narxlar tizimining yangidan shakllanishi,
pul aylanishining nomutanosibligi kabi muammolar bilan yuzma-yuz bo’ldi.
4
J umaev, I. (2021). Iqtisodiy islohotlar va inflyatsiya darajasi. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki.
12

asosan davlat yordamiga muhtoj qatlamlarga qaratilgan. 2020 yilda pandemiya
davrida hukumat tomonidan aholini ijtimoiy himoya qilish va qiyin holatda qolgan
oilalarni qo’llab-quvvatlash uchun 12 trillion so’m miqdorida qarz mablag’lari
ajratildi.
Iqtisodiy oqibatlar
Inflyatsiyaning iqtisodiy oqibatlari, ayniqsa, ishlab chiqarish, investitsiya
faoliyati va savdo-sotiqda seziladi. O’zbekiston iqtisodida inflyatsiya o’zgarishi
birinchi navbatda ishlab chiqarish xarajatlarini oshiradi. Ishlab chiqaruvchilar
materiallar va energiya resurslarining narxlarining oshishi sababli o’z narxlarini
ko’tarishga majbur bo’ladi. Bu esa narxlarning umumiy o’sishiga, ya’ni
inflyatsiyaning yanada kuchayishiga olib keladi. 2018–2019 yillarda
inflyatsiyaning kuchayishiga asosan, tovarlar va xizmatlar narxi ko’tarildi, bu esa
ichki bozorda tanqislikni va iste’mol mahsulotlarining narxining oshishiga sabab
bo’ldi.
Inflyatsiya iqtisodiyotni isloh qilishda samarali ishtirok etadigan
investitsiyalarni ham cheklaydi. Inflyatsiyaning yuqori darajasi iqtisodiyotda
noaniqlikni kuchaytiradi va bu esa investorlar uchun xavf tug’diradi.
O’zbekistonda inflyatsiyaning yuqori darajasi (2017–2019 yillar) xorijiy
sarmoyadorlarni jalb qilishda muammo bo’ldi, chunki ular o’z sarmoyalarini past
riskli, barqaror bo’lgan mamlakatlarga yo’naltirishni ma’qul ko’rishdi. O’zbekiston
hukumati sarmoyalarni jalb qilish uchun ayrim iqtisodiy islohotlarni amalga
oshirdi, jumladan, valyuta erkin konvertatsiyasini joriy qildi va import tariflarida
yengilliklar kiritdi, biroq yuqori inflyatsiya bu jarayonni qiyinlashtirdi.
Inflyatsiya iqtisodiy o’sishni sekinlashtiradi, chunki inflyatsiya o’sishi
iste’molchilarni va ishlab chiqaruvchilarni o’z xarajatlarini qisqartirishga majbur
qiladi. Bu esa bozorda talabni pasaytiradi va ishlab chiqarish quvvatlarining
ishlatilish darajasini kamaytiradi. 2018–2020 yillarda inflyatsiya darajasining
24

Shuningdek, moliyaviy institutlarni mustahkamlash va davlatning pul-kredit
siyosatini yanada kuchaytirish inflyatsiya darajasining pasayishiga yordam beradi.
Kelajakda O’zbekistonning inflyatsiyani boshqarish tizimi, yanada ishonchli va
samarali bo’lishi uchun xalqaro tajribalardan foydalanish va ichki iqtisodiy
imkoniyatlarni kengaytirish lozim.
Umuman olganda, O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya darajasining
kamayishi o’zining iqtisodiy islohotlari, ijtimoiy siyosatlari va tashqi iqtisodiy
aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlarning samarasi sifatida
yuzaga keldi. Shu bilan birga, inflyatsiyaning mutlaqo bartaraf etilishi uchun hali
ko’p ishlar qilish zarur. Davlatning iqtisodiy siyosatini yanada takomillashtirish,
o’rta muddatli va uzoq muddatli islohotlarni amalga oshirish inflyatsiya darajasini
yanada past darajaga tushirishga olib kelishi mumkin. Bu O’zbekistonning
iqtisodiy barqarorligini ta’minlash va aholi farovonligini oshirish uchun zarurdir.
35

to’g’ri baholash O’zbekistonning kelajakdagi makroiqtisodiy siyosatini
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
16

joriy etdi. Bular eksport qiluvchi kompaniyalar uchun imtiyozlar, bojxona
to’lovlarini kamaytirish va eksportni rag’batlantirishga yo’naltirilgan iqtisodiy
siyosatlar edi. Bu chora-tadbirlar ichki bozordagi narxlarning oshishini ma’lum
darajada cheklashga yordam berdi va inflyatsiyani boshqarishda ijobiy natijalar
berdi.
Davlatning inflyatsiyani boshqarishdagi yana bir muhim choralari narxlar
nazorati va narxlarni barqarorlashtirishga qaratilgan siyosatlarni amalga
oshirishdir. 2017 yildan boshlab, O’zbekiston hukumati oziq-ovqat
mahsulotlarining narxini tartibga solish va zaruriy xizmatlar uchun narxlarni
barqarorlashtirishga harakat qildi. Narxlar nazorati orqali iqtisodiy inqiroz va
narxlarning o’sishini cheklashga erishildi. Biroq, bunday siyosat faqat qisqa
muddatda samarali bo’lishi mumkin, chunki bozordagi narxlarni nazorat qilishda
uzoq muddatli yondashuv zarur.
Shuningdek, davlatning inflyatsiyani boshqarishdagi samaradorligi aholi va
ishbilarmonlar bilan aloqalarini o’rnatish va ularning ishonchini qozonish bilan
ham bog’liqdir. O’zbekiston hukumati ijtimoiy tarmoqlar, ommaviy axborot
vositalari va iqtisodiy forumlar orqali inflyatsiya darajasini pasaytirish bo’yicha
amalga oshirilayotgan siyosatlar haqida jamoatchilikni muntazam ravishda
xabardor qilib bordi. Bu esa iqtisodiy islohotlarga bo’lgan ishonchni oshirishga
yordam berdi va aholini inflyatsiya jarayonlariga tayyorlashda muhim rol o’ynadi.
Inflyatsiyani boshqarishda davlat tomonidan amalga oshirilgan chora-
tadbirlarning samaradorligi, albatta, uzoq muddatli va tahlilga tayyor yondashuvni
talab qiladi. 2022 yilda inflyatsiya darajasi 10% atrofida bo’lib, bir qator amaliy
islohotlar va ijtimoiy chora-tadbirlar yordamida davlat inflyatsiya darajasini
kamaytirishga erishdi. Biroq, inflyatsiyaning asosiy sabablarini bartaraf etish
uchun davlat iqtisodiy siyosatni yanada diversifikatsiya qilish va pul-kredit
siyosatini yanada takomillashtirish zarur.
29

xorijiy tovarlarga bo’lgan talabni kamaytiradi, ammo ichki ishlab chiqaruvchilar
hali tayyor bo’lmagan bo’lsa, bu tanqislikka olib kelishi mumkin. Eksport
qilinadigan tovarlar esa nisbatan arzonlashib, eksport hajmini oshirishi mumkin,
ammo bu holat doimiy emas va ko’p jihatdan tashqi talabga bog’liq.
Tarixiy misollar orqali inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarini
yanada chuqurroq tushunish mumkin. Masalan, Germaniyada 1923 yildagi
giperinflyatsiya davrida narxlar har kuni bir necha barobar oshgan, aholining
jamg’armalari butunlay yo’q bo’lgan, va iqtisodiy tizim izdan chiqqan. Xuddi
shunday holat 1990-yillarda sobiq SSSR hududidagi ko’plab mamlakatlarda,
jumladan, O’zbekistonda ham kuzatilgan. O’zbekiston mustaqilligining ilk
yillarida inflyatsiya 1994 yilda 1163 foizgacha yetgan. Bu davrda davlatning
iqtisodiy siyosati hali shakllanmagan, pul emissiyasi keskin o’sgan, islohotlar
bosqichma-bosqich yuritilayotgan edi. Bunday keskin inflyatsiya aholining
ishonchini yo’qotgan, to’lov vositalarining muomalasi izdan chiqqan.
1.2.1- rasm . Inflyatsiya darajasi . 3
3
www. krizis-kopilka.ru
11

I BOB. INFLYATSIYA TUSHUNCHASI VA UNING IQTISODIYOTDAGI
O’RNI
1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari
Inflyatsiya — bu iqtisodiy kategoriyalardan biri bo’lib, mamlakat ichida
narxlar umumiy darajasining muayyan vaqt oralig’ida uzluksiz va barqaror o’sib
borishini ifodalaydi. U bozor iqtisodiyotining ajralmas bir qismi sanaladi va asosan
pul muomalasining ichki muvozanatsizligi, talab va taklif o’rtasidagi
nomutanosiblik, davlatning monetar siyosati yoki tashqi iqtisodiy ta’sirlar
natijasida yuzaga keladi. Inflyatsiyaning asosiy mohiyati shundaki, u tovar va
xizmatlarning umumiy narxlari oshib borar ekan, shu bilan birga pul birligining
qiymati kamayadi, ya’ni pul xarid qobiliyatini yo’qota boshlaydi. Inflyatsiya
iqtisodiy o’sish, iste’mol va investitsiya faoliyati, real ish haqi, jamg’armalarning
qiymati kabi muhim iqtisodiy ko’rsatkichlarga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
Inflyatsiyaning ko’plab turlari mavjud bo’lib, ular yuzaga kelish sabablari,
darajasi va davomiyligiga ko’ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan tasnifga ko’ra,
inflyatsiya narxlar oshish tezligiga ko’ra mo’’tadil, o’rta sur’atli va giperinflyatsiya
shaklida yuzaga chiqadi. Mo’’tadil inflyatsiyada narxlar asta-sekin, yillik 5–10%
atrofida o’sadi va bu holat ayrim hollarda iqtisodiy faollikni qo’llab-quvvatlaydi.
O’rta darajadagi inflyatsiya odatda 10–30% oralig’ida bo’lib, iqtisodiy sub’yektlar
uchun xavfli bo’lishi mumkin. Giperinflyatsiya esa narxlarning yillik yoki oylik
yuz foizdan ortiq darajada keskin o’sishi bilan tavsiflanadi va bu holat iqtisodiyotni
mutlaqo izdan chiqaradi. 1
Inflyatsiya yuzaga kelish omillari bo’yicha talab inflyatsiyasi, taklif
inflyatsiyasi va aralash inflyatsiyaga ajratiladi. Talab inflyatsiyasi ko’pincha
iste’molchilarning, firmalarning yoki davlatning umumiy xarajatlarining o’sishi
1
Khamidov, S. (2021). Iqtisodiy barqarorlik va inflyatsiya boshqaruvi. Tashkent: Iqtisodiy islohotlar va
rivojlanish nashriyoti.
6

Import mahsulotlariga yuqori darajadagi qaramlik, ayniqsa oziq-ovqat
mahsulotlari bo’yicha;
Energiyasi va yoqilg’i bozorlaridagi narxlar tebranishi, tabiiy monopoliyalar
tomonidan narxlar qayta belgilanishi;
Mahsulot ishlab chiqarishda xarajatlar ko’rsatkichining o’sishi, mehnat haqi
oshirilishi natijasida ishlab chiqaruvchilar tomonidan narxlar oshirilishi.
Bundan tashqari, tashqi omillar — xususan, neft narxlarining o’zgarishi,
global logistikadagi uzilishlar, geosiyosiy ziddiyatlar, ayniqsa Rossiya–Ukraina
mojarosi O’zbekistonga ham bilvosita ta’sir ko’rsatdi. Rossiyadagi iqtisodiy
inqiroz migrantlar pul jo’natmalarining kamayishiga sabab bo’ldi, bu esa ichki
iste’mol va savdoga salbiy ta’sir ko’rsatdi.
Yuqoridagi faktlar asosida aytish mumkinki, 2000–2022 yillar oralig’ida
O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya ko’p bosqichli, turli omillar ta’sirida
shakllangan murakkab jarayon bo’lib, u har bir davrda o’ziga xos sabablarga ega
bo’lgan. Inflyatsiyaga qarshi samarali siyosat yuritish uchun esa bu sabablarga
chuqur tahliliy yondashuv talab etiladi. Shu ma’noda, O’zbekiston Markaziy banki
so’nggi yillarda inflyatsion targetlash siyosatiga o’tishni boshladi, bu esa uzoq
muddatda iqtisodiy barqarorlik va narxlar barqarorligini ta’minlashga xizmat
qilishi kutilmoqda.
2.3. Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va ularni yumshatish
choralarining samaradorligi
Inflyatsiya iqtisodiy jarayonning tabiiy va muhim qismi bo’lsa-da, uning
yuqori darajada bo’lishi ijtimoiy va iqtisodiy tizimda turli salbiy oqibatlarni
keltirib chiqaradi. O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning joriy darajasi va
uning dinamikasi aynan aholi turmush darajasi, ish bilan ta’minlanish, ishlab
chiqarish faoliyati va davlat moliyasi kabi bir qancha sohalarda aniq seziladi. Bu
22

berdi. Bu siyosatlar aholi daromadlarini himoya qilishga va inflyatsiyaning salbiy
oqibatlarini kamaytirishga imkon yaratdi.
Shunday qilib, 2000-2022 yillar davomida O’zbekiston iqtisodiyotida
inflyatsiya darajasining kamayishiga erishishda amalga oshirilgan islohotlar,
samarali siyosatlar, tashqi va ichki iqtisodiy omillar, shuningdek, davlatning har
tomonlama yondashuvi muhim omillar bo’ldi. O’zbekiston hukumati inflyatsiyani
boshqarish uchun bir qator chora-tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirgan
bo’lsa-da, inflyatsiya darajasi hali ham izchil pasayishiga erishilgan emas. 2022
yilgi inflyatsiya darajasining 10% atrofida bo’lishi bu borada o’zgartirishlar kiritish
zarurligini ko’rsatadi. 11
11
Abdullaev, A. (2019). O‘zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish. Tashkent: Fan va
texnologiya nashriyoti.
32

kuchaytirish inflyatsiya darajasining yuqoriligi bilan bog’liq bo’lgan tashqi
ta’sirlarga qarshi kurashishda katta yordam berdi. Xususan, neft, gaz va qishloq
xo’jaligi mahsulotlarining eksportini oshirish orqali O’zbekiston tashqi bozorlar
bilan aloqalarni mustahkamladi va bu orqali ichki bozordagi narxlarning
barqarorligini ta’minladi. Importga qarshi kurashish va ichki ishlab chiqarishni
qo’llab-quvvatlash O’zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini oshirdi va inflyatsiya
darajasini boshqarishda muhim rol o’ynadi.
Tashqi iqtisodiy aloqalar ham inflyatsiya darajasining pasayishiga katta
ta’sir ko’rsatdi. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalarini diversifikatsiya qilish,
yangi bozorlarni o’zlashtirish va eksportni ko’paytirish inflyatsiya darajasini
boshqarishda muhim omil bo’ldi. Rossiya, Xitoy, Turkiya va boshqa davlatlar
bilan iqtisodiy hamkorlikni kuchaytirish, mamlakatning iqtisodiy islohotlari va
inflyatsiya darajasiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Bu iqtisodiy siyosatlar inflyatsiyani
kamaytirish va barqaror iqtisodiy o’sishga erishishda muhim rol o’ynadi.
Shu bilan birga, inflyatsiyaning kamayishiga erishishdagi bir qator
muammolar ham mavjud. Boshqa mamlakatlarga nisbatan, O’zbekistonning
iqtisodiy rivojlanish jarayonlari ba’zan tashqi omillarga, ayniqsa, global bozorlar,
energiya resurslari va oziq-ovqat mahsulotlari narxlaridagi o’zgarishlarga nisbatan
sezgir bo’lgan. Bundan tashqari, ichki ishlab chiqarish hajmini oshirishda
uchraydigan muammolar, xususan, resurslar taqsimoti va iqtisodiy sektorlardagi
tengsizliklar ham inflyatsiyaning boshqarilishi uchun ba’zi qiyinchiliklarni keltirib
chiqardi. Bundan tashqari, inflyatsiya darajasining oshishiga olib keladigan ba’zi
qisqa muddatli fiskal siyosat ham ba’zi hollarda samarali bo’lmasligi mumkin,
ayniqsa davlat byudjeti va ijtimoiy to’lovlar oshirilganda.
O’zbekistonning inflyatsiya darajasining barqaror ravishda kamayishi uchun
uzoq muddatli iqtisodiy islohotlarni davom ettirish, ishlab chiqarish sektorini
yanada diversifikatsiya qilish va eksportga yo’naltirishni kuchaytirish zarur.
34

MUNDARIJA
KIRISH .............................................................................................................................................. 3
I BOB. INFLYATSIYA TUSHUNCHASI VA UNING IQTISODIYOTDAGI O’RNI ........................................ 6
1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari ............................................................................. 6
1.3. O’zbekistonda inflyatsiya jarayonlarining shakllanish bosqichlari .......................................... 12
II BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA INFLYATSIYA JARAYONLARINI TAHLIL QILISH ................... 17
2.1. Inflyatsiyaning asosiy ko’rsatkichlari va ularning O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri ................ 17
2.2. 2000–2022 yillarda O’zbekiston Respublikasida inflyatsiya darajasining dinamikasi va
sabablari .................................................................................................................................................... 19
2.3. Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va ularni yumshatish choralarining samaradorligi
................................................................................................................................................................... 22
Inflyatsiyaga qarshi kurashish siyosatining asosiy yo’nalishlari .................................................... 26
Inflyatsiyani boshqarishda davlatning roli va samaradorligi ......................................................... 27
XULOSA ......................................................................................................................................... 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................... 36
2

XULOSA
2000-2022 yillar davomida O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya
jarayonlarini tahlil qilish, mamlakatning iqtisodiy islohotlar va o’zgarishlar
natijasida qanday darajada ijobiy o’zgarishlar kuzatilganini ochib berdi. Inflyatsiya
– iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdagi eng muhim ko’rsatkichlardan biri bo’lib,
uning boshqarilishi nafaqat narxlar barqarorligini saqlashga, balki aholi
daromadlarini himoya qilishga ham bevosita ta’sir ko’rsatadi. O’zbekiston
hukumati bu masalaga alohida e’tibor qaratib, turli iqtisodiy siyosatlarni joriy etdi,
lekin inflyatsiya darajasini izchil ravishda past darajaga tushirish hali to’liq amalga
oshirilgan emas.
2000-2022 yillar davomida O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning
o’zgarishi ko’plab omillarga bog’liq bo’ldi. Davlat tomonidan amalga oshirilgan
strukturaviy islohotlar, monetar siyosat, fiskal tarmoqlardagi islohotlar va tashqi
iqtisodiy sharoitlar inflyatsiyani boshqarishda muhim rol o’ynadi. Davlat o’zining
iqtisodiy siyosatini izchil ravishda amalga oshirib, inflyatsiyani kamaytirish uchun
turli choralar ko’rdi, ammo har bir qadam o’zining samarali va ba’zan muammoli
jihatlari bilan birga amalga oshirildi.
Avvalo, O’zbekiston hukumati monetar siyosatda o’zgartirishlarni amalga
oshirdi. Markaziy bankning pul-kredit siyosatini qat’iylashtirish va foiz
stavkalarini oshirish, nafaqat inflyatsiyani kamaytirishga, balki iqtisodiyotning
ishonchliligini oshirishga xizmat qildi. 2017-yildan boshlab, Markaziy bank
inflyatsiyani muvozanatlash uchun tizimli choralarni ko’rdi. Bu siyosatlar nafaqat
ichki iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlashga, balki global iqtisodiy
o’zgarishlar bilan bog’liq bo’lgan ta’sirlarni yumshatishga yordam berdi.
Iqtisodiy sektorlar bo’yicha olib borilgan islohotlar ham inflyatsiyani
boshqarishda muhim rol o’ynadi. Qishloq xo’jaligi va sanoat tarmoqlarida amalga
oshirilgan islohotlar, eksportni rag’batlantirish, mahalliy ishlab chiqarishni
33

bo’lsa-da, eksport narxlarining pasayishi, valyuta kirimlarining kamayishi va ichki
iste’mol talabining susayishi inflyatsion bosimni kuchaytirdi.
2010-yillarning birinchi yarmida inflyatsiya nisbatan barqaror bo’lib, 6–8%
atrofida saqlanib turdi. Bu davrda iqtisodiyotda nisbiy muvozanat saqlanib qolindi.
Lekin 2016 yildan so’nggi bosqichda makroiqtisodiy islohotlar chuqurlashdi. 2017
yil sentabr oyida milliy valyutaning erkin konvertatsiyasi joriy qilindi. Bu esa
valyuta kursining keskin oshishiga va buning natijasida narxlarning o’sishiga olib
keldi. Aynan shu davrda, ya’ni 2017 yilda inflyatsiya 14,4% ga yetdi. Bu
ko’rsatkich 2018 yilda 14,3%, 2019 yilda esa 15,2% bo’ldi. Bu jarayonlarda
inflyatsiyaning asosiy sababi valyuta kursining erkinlashtirilishi, bojxona va tarif
siyosatlarining qayta ko’rib chiqilishi, subsidiya va imtiyozlarning bosqichma-
bosqich bekor qilinishi bo’ldi. 8
2020 yilda butun dunyoda pandemiya inqirozi yuzaga keldi. O’zbekistonda
bu holat inflyatsiya darajasiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Iqtisodiyotda transport,
xizmat ko’rsatish, savdo va ishlab chiqarish zanjirlarida uzilishlar yuz berdi.
Aholining daromadlari kamaydi, ijtimoiy to’lovlar ko’paydi, iqtisodiy faollik
pasaydi. Shu bilan birga, oziq-ovqat va dori-darmon mahsulotlariga bo’lgan talab
ortib, narxlar keskin oshdi. Natijada 2020 yilda inflyatsiya darajasi 11,1% atrofida
bo’ldi. 2021 yilda bu ko’rsatkich 10,9% ni tashkil etdi, 2022 yilda esa 12,3% ga
yetdi.
Inflyatsiya jarayonlariga ta’sir qilgan asosiy ichki omillar quyidagilardan
iborat:
Pul-kredit siyosatining kuchsizligi va monetar rag’batlantirish choralarining
yetarlicha barqaror emasligi;
8
Ganiev, M., & Xusanov, R. (2022). Iqtisodiy tahlil va inflyatsiya. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyot
nashriyoti.
21

barqarorlashtirishga qaratilgan takliflar ishlab chiqish maqsad qilinadi. Kurs ishi
O’zbekiston iqtisodiyotining inflyatsiya darajasini tushunish va boshqarishdagi
hozirgi ahvolni aniqlashni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi.
Vazifalari
O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish va uning
o’zgarishlarini aniqlash;
Inflyatsiya darajasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillarni
o’rganish;
O’zbekiston hukumatining inflyatsiya bilan kurashishda amalga oshirgan
siyosatlarini baholash;
Inflyatsiyaning iqtisodiyotga bo’lgan ta’sirini o’rganish va natijalarga
asoslangan takliflar ishlab chiqish;
2000-2022 yillar davomida inflyatsiya darajasining eng yuqori va past
nuqtalarini tahlil qilish.
Obyekti va predmeti
Obyekt: O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti va uning inflyatsiya
jarayonlari. Predmeti: O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlari,
inflyatsiyaning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar va hukumat tomonidan amalga
oshirilgan inflyatsiyani boshqarish siyosatlari.
Tuzilishi
Kurs ishining tarkibi quyidagi bo’limlardan iborat:
Kirish: Kurs ishining dolzarbligi, maqsadi, vazifalari, obyekti va predmeti,
tuzilishi ta’riflanadi.
I bob. O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarini umumiy tahlil:
O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va
inflyatsiya darajasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar.
4

kambag’allik darajasi ortadi va ijtimoiy norozilik kuchayadi. Bu esa iqtisodiy
barqarorlik va siyosiy ishonchga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Inflyatsiya jamg’armalarga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Aholi va korxonalar
o’z mablag’larini uzoq muddatli jamg’arishda ehtiyotkorlik bilan yondashadilar,
chunki inflyatsiya ularning real qiymatini pasaytiradi. Bu holatda moliyaviy
vositalarga bo’lgan ishonch kamayadi, banklardagi omonatlar qisqaradi, kapital
bozorlaridagi faollik susayadi. Investitsiyalarning kamayishi esa iqtisodiyotning
o’sishini sekinlashtiradi. Ayniqsa kutilmagan inflyatsiya investitsiya muhiti uchun
xavfli bo’lib, investorlar uzoq muddatli loyihalarni moliyalashtirishda
ikkilanishadi.
Yuqori inflyatsiya biznes faoliyatga ham salbiy ta’sir qiladi. Ishlab chiqarish
xarajatlarining ortishi, xom ashyo va yoqilg’i narxlarining beqarorligi, ishchi kuchi
haqidagi kelishuvlarning uzluksiz yangilanib turilishi tadbirkorlikni qiyinlashtiradi.
Tadbirkorlar uzoq muddatli rejalar tuzishda qiynaladilar, narx siyosatini optimal
belgilashda beqarorlik yuzaga keladi. Bu holat mahsulot tannarxining oshishiga,
foyda marjasining pasayishiga va hatto ayrim hollarda ishlab chiqarish hajmining
qisqarishiga olib keladi.
Inflyatsiyaning fiskal ta’siri ham muhim ahamiyatga ega. Davlat
byudjetining daromad va xarajat qismlari inflyatsiyadan bevosita ta’sirlanadi. Bir
tomondan, inflyatsiya sababli nominel soliqlar tushumi ortadi (narxlar oshgani
sayin soliq bazasi kengayadi), biroq boshqa tomondan xarajatlar — ijtimoiy
to’lovlar, ish haqi, infratuzilma xarajatlari ham oshadi. Shu sababli davlat moliyasi
balansini saqlash qiyinlashadi. Davlatning pul emissiyasi orqali defitsitni yopishga
urinishlari inflyatsiyani yanada kuchaytiradi, bu esa o’z navbatida "inflyatsion
spiral" deb nomlangan xavfli holatga olib kelishi mumkin.
Inflyatsiya to’lov balansiga ham ta’sir etadi. Milliy valutaning qadrsizlanishi
import mahsulotlar narxining keskin oshishiga olib keladi. Bu esa ichki bozorda
10

II BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA INFLYATSIYA
JARAYONLARINI TAHLIL QILISH
2.1. Inflyatsiyaning asosiy ko’rsatkichlari va ularning O’zbekiston
iqtisodiyotiga ta’siri
O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy taraqqiyotida inflyatsiya muhim
makroiqtisodiy ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Inflyatsiyaning o’sishi yoki
pasayishi nafaqat aholining real daromadlariga, balki investitsion muhit, ishlab
chiqarish samaradorligi, iste’mol va jamg’arma darajalariga ham bevosita ta’sir
ko’rsatadi. Shu bois, mamlakatda inflyatsiya jarayonini chuqur tahlil qilish orqali
uning iqtisodiyotga ta’sirini o’rganish dolzarb masalalardan biridir.
Inflyatsiyaning asosiy ko’rsatkichlaridan biri iste’mol narxlari indeksi (INI)
hisoblanadi. INI bozor savatchasidagi mahsulot va xizmatlar narxlarining
o’zgarishini ifodalaydi. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
ma’lumotlariga ko’ra, 2000 yilda INI 28,2 foizni tashkil etgan bo’lsa, keyingi
yillarda bu ko’rsatkich sekin-asta pasayib bordi. Masalan, 2005 yilda 7,8%, 2010
yilda 7,3%, 2015 yilda esa 5,6% ni tashkil etgan. Ammo 2017 yilda valyuta
kursining liberallashuvi, narxlarning bozor tamoyillariga ko’ra shakllana boshlashi
inflyatsiyani qaytadan tezlashtirdi. Xususan, 2018 yilda INI 14,3%, 2019 yilda esa
15,2% bo’ldi.
Inflyatsiya iqtisodiyotga ko’p qirrali ta’sir ko’rsatadi. Eng avvalo, u aholi
real daromadlariga salbiy ta’sir qiladi. Aholining xarid qobiliyati pasayadi, bu esa
ichki bozor talabining susayishiga olib keladi. Shu bilan birga, inflyatsiyaning
yuqori darajada bo’lishi investorlar uchun xavfli muhitni yuzaga keltiradi.
Barqaror bo’lmagan narxlar va o’zgaruvchan monetar siyosat sarmoya jalb qilishga
to’sqinlik qiladi. O’zbekistonda aynan 2017–2019 yillar oralig’ida inflyatsiya
darajasining oshishi xorijiy sarmoyadorlar orasida muayyan xavotirlarni keltirib
17

II bob. Inflyatsiya darajasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar: Ichki
iqtisodiy va tashqi iqtisodiy omillar, jumladan, global inqirozlar, eksport va import
siyosati, energiya resurslarining narxi va boshqa faktorlarning inflyatsiya
darajasiga ta’siri.
III bob. O’zbekistonning inflyatsiyani boshqarish siyosati: Inflyatsiya
darajasini kamaytirish uchun amalga oshirilgan monetar va fiskal siyosatlarni, shu
jumladan Markaziy bankning pul-kredit siyosatini tahlil qilish.
Xulosa: O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlariga oid asosiy
xulosalar va kelajakda inflyatsiyani boshqarish bo’yicha tavsiyalar.
Kurs ishining natijalari O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlariga
doir tahlillarni chuqurlashtirishga va davlat siyosatining samaradorligini aniqlashga
xizmat qiladi.
5

siyosatlarning samarali amalga oshirilishi inflyatsiyaning yuqori darajada
bo’lishiga qaramay, aholi daromadlarini saqlashga yordam berdi.
Bundan tashqari, O’zbekiston iqtisodiyoti global bozor bilan
integratsiyalashgan sari, importni tartibga solish va eksportni rag’batlantirish
bo’yicha siyosatlar ham ahamiyat kasb etgan. Importni tartibga solish
inflyatsiyaning oshishining oldini olishga yordam berdi, chunki import qilingan
tovarlarning narxi nafaqat ichki bozorda, balki xalqaro bozorlar narxlari bilan ham
bevosita bog’liqdir. Shu bilan birga, O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirish
va tashqi savdoni rivojlantirish orqali iqtisodiy o’sish va inflyatsiya darajasini
boshqarishning muvaffaqiyatli strategiyalari amalga oshirildi.
Bundan tashqari, narxlar nazorati va ijtimoiy himoya mexanizmlari orqali
ham inflyatsiya darajasi yumshatildi. O’zbekiston hukumati 2017 yildan boshlab
asosiy oziq-ovqat mahsulotlari va ijtimoiy xizmatlarga narx nazoratini joriy etishga
harakat qildi. Ushbu choralar, ayniqsa, kam ta’minlangan qatlamlar uchun
inflyatsiyaning salbiy oqibatlarini yumshatishga yordam berdi. Shuningdek,
pensiyalar va ijtimoiy to’lovlarni oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar inflyatsiya
ta’sirini kamaytirish uchun muhim rol o’ynadi.
Samarali inflyatsiya boshqarish tizimi va uning muammolarini yumshatishga
qaratilgan siyosatlar O’zbekiston iqtisodiyoti uchun ijobiy natijalar berdi, ammo
inflyatsiya darajasi hali ham nisbatan yuqori bo’lib, uning o’zgarishini to’liq
barqarorlashtirish uchun qo’shimcha chora-tadbirlar talab etiladi.
Inflyatsiyani boshqarishda davlatning roli va samaradorligi
Inflyatsiyani boshqarishda davlatning roli muhim ahamiyatga ega.
O’zbekiston hukumati inflyatsiyani kamaytirish va iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlash uchun bir qator makroiqtisodiy siyosatlarni amalga oshirib kelmoqda.
Bu siyosatlar iqtisodiyotda narxlarning o’sishini boshqarish, iqtisodiy o’sishni
ta’minlash va aholining real daromadlarini himoya qilishga qaratilgan. Ushbu
27

Inflyatsiya mustaqillikning ilk yillarida iqtisodiyotning eng dolzarb
muammolaridan biriga aylandi va u turli bosqichlarda o’ziga xos xususiyatlar bilan
namoyon bo’ldi.
1991–1994 yillar — bu davrda inflyatsiya jarayoni keskin tus oldi. Bozor
iqtisodiyotiga o’tishning boshlang’ich bosqichida narxlarning erkinlashtirilishi,
sobiq ittifoqdan iqtisodiy aloqalarning uzilishi, davlat byudjetidagi defitsit, sanoat
ishlab chiqarishining pasayishi va tovar tanqisligi inflyatsiyaning kuchayishiga olib
keldi. 1994 yilda inflyatsiya darajasi rekord darajada — 1163 foizni tashkil etdi.
Bu esa pulning qadrsizlanishiga, aholining jamg’armalari yo’qolishiga, bozorda
barqaror muomala vositasining yetishmasligiga sabab bo’ldi. Aynan shu davrda
O’zbekiston o’z milliy valyutasi — so’mni joriy etdi (1994 yil 1 iyul), bu esa pul
muomalasini muayyan darajada tartibga solishga xizmat qildi.
1995–2000 yillar oralig’i inflyatsiyani jilovlash bo’yicha birinchi tizimli
harakatlar boshlangan davr hisoblanadi. Bu yillarda iqtisodiyotni liberallashtirish,
soliqqa tortish tizimini soddalashtirish, davlat xarajatlarini optimallashtirish, pul
emissiyasini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar ko’rildi. 1995–1997 yillarda
inflyatsiya darajasi yuqoriligicha qolgan bo’lsa-da (1995 yilda — 307%, 1997
yilda — 58%), bosqichma-bosqich pasayish kuzatildi. Bu davrda O’zbekiston
Markaziy banki tomonidan qat’iy pul-kredit siyosati yuritildi, iqtisodiyotga
berilayotgan kreditlar hajmi nazorat ostiga olindi, davlat sektorining islohotlariga
urg’u berildi.
2001–2016 yillar orasida inflyatsiya nisbatan barqaror darajada ushlab
turildi. 2000-yillarning boshlarida inflyatsiya o’rtacha 20–25% atrofida bo’lgan
bo’lsa, keyinchalik bu raqam 10–14% oralig’iga tushdi. Bu yillarda iqtisodiy o’sish
sur’atlari ortdi, sanoat va qishloq xo’jaligi tarmoqlari kengaytirildi, eksport
salohiyati oshdi. Biroq, shunga qaramay, narxlar ustidan markazlashtirilgan
nazorat saqlanib qoldi, bu esa bozordagi real inflyatsiya darajasini ba’zida
13

bobda inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va ular bilan bog’liq yumshatish
choralari tahlil qilinadi.
Ijtimoiy oqibatlar
O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning ijtimoiy oqibatlari, avvalo,
aholining real daromadlari va xarid qobiliyatiga bevosita ta’sir qiladi. Inflyatsiya
yuqorilagani sari, aholi tomonidan xarid qilinadigan tovarlar va xizmatlar narxi
oshadi, bu esa daromadlar darajasiga ta’sir qiladi. Bu holat, ayniqsa, past
daromadli qatlam uchun eng ko’p muammo yaratadi, chunki ular o’z
daromadlarining katta qismini oziq-ovqat, kommunal to’lovlar va boshqa zaruriy
ehtiyojlarga sarflaydi. Narxlarning oshishi esa ularning yashash sharoitini yanada
og’irlashtiradi. 2017–2022 yillarda inflyatsiyaning oshishi, ayniqsa oziq-ovqat
mahsulotlarining narxlari jiddiy o’zgargan davrlarda, kam ta’minlangan oilalar
uchun katta muammo bo’ldi. Masalan, 2020 yil boshida pandemiya davrida oziq-
ovqat narxlarining sezilarli oshishi ijtimoiy tartibsizliklar va noroziliklarga olib
keldi.
Inflyatsiyaning yuqori darajasi aholi orasida boylik taqsimoti bo’yicha
tengsizlikni kuchaytiradi. Narxlar o’sishining ta’siri past daromadli fuqarolarga
ko’proq seziladi, chunki ularning iqtisodiy resurslari chegaralangan. Shuningdek,
inflyatsiya darajasining oshishi, aksincha, yuqori daromadli qatlamlarning
moliyaviy ahvoliga ta’sir qilmaydi, ular narxlarning oshishiga qarshi o’zlarining
moliyaviy holatini himoya qilish imkoniyatiga ega. Bu esa, o’z navbatida,
jamiyatdagi ijtimoiy bo’linishni kuchaytiradi.
Inflyatsiya darajasining oshishi ijtimoiy siyosatga ham o’z ta’sirini
ko’rsatadi. Davlat ijtimoiy himoya choralari va to’lovlar (masalan, pensiyalar,
subsidiyalar va ijtimoiy to’lovlar)ni oshirishga majbur bo’ladi. Biroq, bunday
xarajatlar davlat byudjetiga yuk bo’lib, uning defitsitini oshirishi mumkin.
O’zbekiston hukumatining inflyatsiyani yumshatish uchun olib boradigan siyosati
23

inflyatsiyani inobatga olgan holda tuziladi. Kutilmagan inflyatsiya esa iqtisodiy
qaror qabul qiluvchilar uchun noaniqlik keltirib chiqaradi va iqtisodiy faoliyatda
beqarorlikka olib keladi.
O’zbekiston iqtisodiyotida ham inflyatsiya muhim iqtisodiy muammo bo’lib
kelgan. Mustaqillikning dastlabki yillarida, ya’ni 1990-yillarda davlat rejalashtirish
tizimidan bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayoni juda katta pul emissiyasi, fiskal
tanqislik va yetarli nazorat mexanizmlarining yo’qligi sababli keskin inflyatsiyaga
olib keldi. Masalan, 1994 yilda inflyatsiya darajasi 1000% dan oshgan. Bu davrda
aholining jamg’armalari keskin qadrsizlangan, ishsizlik ortgan, ishlab chiqarish
quvvatlari pasaygan.
Keyingi yillarda, ayniqsa 2000-yillar boshidan boshlab O’zbekiston
hukumati inflyatsiyani jilovlash bo’yicha qat’iy choralarni amalga oshirdi. Pul-
kredit siyosatining keskinlashtirilishi, soliq va byudjet siyosatining
mustahkamlanishi, davlat xarajatlarining optimallashtirilishi natijasida inflyatsiya
darajasi sezilarli darajada pasaygan. Masalan, 2005 yilda inflyatsiya darajasi 7,8
foizni tashkil qilgan bo’lsa, 2010 yilda bu ko’rsatkich 7,3 foiz atrofida bo’lgan.
2017 yilda milliy valutaning erkin ayirboshlanish kursiga o’tish va energiya
resurslariga bo’lgan subsidiyalarning qisqartirilishi inflyatsiyani vaqtincha keskin
oshirdi va bu ko’rsatkich 2018 yilda 14,3 foizga yetdi. 2020 yilda esa COVID-19
pandemiyasi sababli global narxlar o’zgarishi, logistika zanjirlarining uzilishi va
ichki iqtisodiy faollikning pasayishi inflyatsiyani 11,1 foiz atrofida ushlab turdi.
2022 yilda esa global energiya narxlarining oshishi, Rossiya-Ukraina urushi kabi
tashqi omillar fonida inflyatsiya 12,3 foizni tashkil etdi.
Shu tariqa, inflyatsiya nafaqat ichki iqtisodiy omillar, balki global iqtisodiy
tendensiyalar bilan chambarchas bog’liq bo’lgan murakkab makroiqtisodiy jarayon
hisoblanadi. Uni boshqarish, o’rganish va prognoz qilish zamonaviy iqtisodiy
siyosatning muhim yo’nalishidir. Markaziy banklarning asosiy vazifalaridan biri
8

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Abdullaev, A. (2019). O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya jarayonlarini
tahlil qilish. Tashkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
2. Azizov, K. (2021). Makroiqtisodiyot va inflyatsiya. Tashkent: Iqtisodiyot
universiteti nashriyoti.
3. Akhmedov, T. (2020). Inflyatsiya va iqtisodiy barqarorlik. Tashkent:
O’zbekiston iqtisodiyot akademiyasi.
4. Ganiev, M., & Xusanov, R. (2022). Iqtisodiy tahlil va inflyatsiya.
Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyot nashriyoti.
5. Ergashev, B. (2019). Monetar siyosat va inflyatsiya. Tashkent: Davlat
statistika qo’mitasi.
6. Iskandarov, A. (2020). Tashqi iqtisodiy aloqalar va inflyatsiya. Tashkent:
Iqtisodiy tadqiqotlar markazi.
7. Jumaev, I. (2021). Iqtisodiy islohotlar va inflyatsiya darajasi. Tashkent:
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki.
8. Khamidov, S. (2021). Iqtisodiy barqarorlik va inflyatsiya boshqaruvi.
Tashkent: Iqtisodiy islohotlar va rivojlanish nashriyoti.
9. Mavlonov, D. (2022). Pul-kredit siyosati va inflyatsiya boshqaruvi.
Tashkent: Banklar va moliya.
10. Mirzaev, A. (2020). O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning
o’zgarishi. Tashkent: Iqtisodiy siyosat nashriyoti.
11. Rakhmatov, J. (2021). O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya va uning
boshqarilishi. Tashkent: Xalqaro iqtisodiyot va boshqaruv.
12. Sharipov, R. (2020). Iqtisodiy o’sish va inflyatsiyaning o’zgarishi.
Tashkent: Iqtisodiy o’sish instituti.
13. Turaev, Z. (2021). Inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish: nazariy va
amaliy yondashuvlar. Tashkent: Iqtisodiy tadqiqotlar.
36

2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya darajasining
kamayishiga erishishdagi asosiy omillar
2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya darajasining
kamayishiga erishish, bir qator iqtisodiy islohotlar, tashqi va ichki omillar hamda
siyosiy ixtiyoriy choralar natijasida yuz berdi. Inflyatsiyani boshqarish va uning
salbiy ta’sirlarini yumshatish uchun amalga oshirilgan islohotlar, davlatning
monetar, fiskal va tashqi iqtisodiy siyosatlari, shuningdek, xalqaro hamkorlikning
kuchayishi iqtisodiyotdagi narxlar barqarorligini ta’minlashda muhim rol o’ynadi.
Ushbu bo’limda inflyatsiyaning kamayishiga erishishda asosiy omillarni tahlil
qilamiz.
Birinchi omil - O’zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilgan strukturaviy
islohotlar. 2000-yillardan boshlab iqtisodiy o’sishni ta’minlash va inflyatsiyani
boshqarish uchun o’ta zarur bo’lgan islohotlar boshlangan edi. Qishloq xo’jaligi,
sanoat, xizmatlar va moliya sohalarida amalga oshirilgan islohotlar O’zbekiston
iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirib, inflyatsiyaning yuqori darajada
bo’lishiga qarshi turishda muvaffaqiyat qozonildi. Ayniqsa, O’zbekistonning
energiya resurslari va agrosanoat tarmoqlaridagi islohotlar inflyatsiyani
kamaytirishga yordam berdi.
Ikkinchi omil - pul-kredit siyosatining takomillashuvi. O’zbekiston
Markaziy banki 2000-yillar davomida inflyatsiya darajasini boshqarish uchun foiz
stavkalarini ko’tarib, pul-kredit siyosatini qat’iylashtirishga qaror qildi. 2017 yilda
inflyatsiya darajasi yuqori bo’lishi natijasida Markaziy bank monetar siyosatni
jiddiy qayta ko’rib chiqdi va foiz stavkalarini oshirishga qaror qildi. Bu chora
nafaqat inflyatsiyani kamaytirishga yordam berdi, balki iqtisodiy barqarorlikni
saqlab qolish uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratdi. Shuningdek, pul ta’minotini
nazorat qilish va uzoq muddatli iqtisodiy rivojlanishga zamin yaratish uchun davlat
30

oshishi bilan O’zbekistonda mahsulotlar va xizmatlarga talabning kamayishi,
ishlab chiqarishning susayishi va eksportning pasayishi kuzatildi. Shu bilan birga,
inflyatsiya o’sishi davlat byudjetiga soliq tushumlarini ham o’zgartiradi. Yuqori
inflyatsiya va aholi daromadlarining pasayishi ichki iste’molning qisqarishiga olib
keladi va davlatga soliqlarni yig’ishda muammolar keltirib chiqaradi.
Yumshatish choralarining samaradorligi
Inflyatsiyani kamaytirish yoki yumshatish uchun O’zbekiston hukumati bir
qancha iqtisodiy siyosatlar va choralar ko’rdi. Birinchi navbatda, Markaziy bank
inflyatsiyani boshqarish uchun monetar siyosatni faol amalga oshirdi.
O’zbekistonda 2017–2022 yillar davomida asosiy foiz stavkasi inflyatsiyani teskari
ta’sir qilish maqsadida o’zgartirildi. 2017 yilda Markaziy bank inflyatsiyani
boshqarish uchun 14% asosiy foiz stavkasini belgiladi, 2020 yilga kelib esa foiz
stavkasi 15% gacha oshdi. Bu yondashuv inflyatsiyaning ko’tarilishini biroz
sekinlashtirdi, biroq to’liq barqarorlikni ta’minlashga yordam bermadi.
Shuningdek, hukumat tomonidan narxlar nazoratini qo’llash, subsidiyalarni
va imtiyozlarni qisqartirish, ijtimoiy yordamni oshirish va inflyatsiyaga qarshi
chora-tadbirlar amalga oshirildi. 2020 yil pandemiyasi davrida hukumat tomonidan
ijtimoiy himoya va iqtisodiy tiklanish choralarini amalga oshirish uchun 12 trillion
so’m miqdorida mablag’ ajratildi. Biroq, inflyatsiyaning kuchayishi ko’plab
choralarga qaramay, ijtimoiy va iqtisodiy ahvolni yaxshilashda cheklangan
samaradorlikka olib keldi.
Aynan shu sababli, inflyatsiyani samarali boshqarish uchun inflyatsion
targetlash siyosatiga o’tish, bozorni erkinlashtirish, ishlab chiqarishni
diversifikatsiya qilish va energiya resurslari bo’yicha raqobatni oshirish zarur.
O’zbekistonda inflyatsiyani kamaytirish bo’yicha joriy qilingan iqtisodiy islohotlar
25

2017 yil O’zbekiston iqtisodiyotida tub burilish davri bo’ldi. Milliy
valyutaning erkin konvertatsiyasi yo’lga qo’yildi, rasmiy va norasmiy kurslar
birlashtirildi. Bu esa birinchi bosqichda inflyatsiyaning ortishiga olib keldi — 2018
yilda inflyatsiya darajasi 14,3% ni tashkil etdi. Keyingi yillarda O’zbekiston
hukumati inflyatsiyani pasaytirish bo’yicha uzluksiz harakat qildi. 2019 yilda
Markaziy bank tomonidan inflyatsion targeting tizimi joriy qilindi va maqsadli
inflyatsiya darajasi 2023 yilga kelib 5% atrofida ushlab turilishi belgilandi.
2020–2022 yillarda esa inflyatsiya tashqi omillar ta’sirida yana nisbatan
ortdi. COVID-19 pandemiyasi sababli global yetkazib berish zanjirlari izdan
chiqdi, import narxlari oshdi, logistika xarajatlari ko’paydi. O’zbekistonda 2020
yilda inflyatsiya darajasi 11,1%, 2021 yilda — 10,0%, 2022 yilda esa 12,3%
atrofida bo’ldi. Bu holatda davlat tomonidan oziq-ovqat xavfsizligi, ijtimoiy
himoya, subsidiyalar va narxlar barqarorligini saqlashga qaratilgan keng qamrovli
siyosatlar yuritildi. Shunga qaramay, inflyatsiya asosan iste’mol tovarlari, ayniqsa,
oziq-ovqat mahsulotlari va kommunal xizmatlar narxining oshishi hisobiga
shakllandi. Aholi uchun eng muhim tovarlar – non, yog’, shakar, go’sht
mahsulotlarining narxi sezilarli darajada oshdi.
Umuman olganda, O’zbekistonda 2000–2022 yillar oralig’ida inflyatsiya
bosqichma-bosqich shakllandi: dastlab nazoratdan chiqqan keskin inflyatsiya
davri, keyinchalik nisbiy barqarorlik davri va nihoyat ochiq iqtisodiy islohotlar
davrida global va ichki omillarning kesishgan inflyatsiyasi. Bugungi kunda
inflyatsiyani jilovlash uchun zamonaviy moliyaviy instrumentlar — foiz stavkalari,
valyuta intervensiyalari, tartibga soluvchi choralar joriy etilmoqda. Inflyatsiyani
strategik darajada boshqarish iqtisodiy barqarorlik, investitsiya muhiti va aholining
real hayot sifati uchun hal qiluvchi omil hisoblanadi. Shu sababli bu jarayonni
chuqur tahlil qilish, uning tarixiy dinamikasini anglash va sabab-oqibat aloqalarini
15

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya
jarayonlarini tahlil qilish
Mavzusidagi
KURS ISHI

Guliston-2025
1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________
_____________________________

natijasida vujudga keladi. Bunday holatda iqtisodiyotdagi talab hajmi taklifdan
ortiq bo’ladi va bu narxlarning o’sishiga olib keladi. Masalan, davlat budjeti orqali
amalga oshiriladigan katta miqdordagi investitsiyalar yoki subsidiya siyosati
natijasida iqtisodiy tizimga qo’shimcha pul tushadi va bu talabni oshirib,
inflyatsiyani keltirib chiqaradi. Taklif inflyatsiyasi esa asosan ishlab chiqarish
xarajatlarining ortishi — xom ashyo, yoqilg’i, ishchi kuchi narxining o’sishi bilan
bog’liq. Bu holat narxlarning ishlab chiqarish tomonidagi bosimi sifatida namoyon
bo’ladi. Aralash inflyatsiya esa talab va taklif omillarining birgalikda ta’siri
natijasida vujudga keladi.
1.1.1-rasm. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika xizmati tezkor
ma’lumotlari asosida muallif hisob-kitoblari. 2
Inflyatsiya ko’pincha kutilgan va kutilmagan shakllarda yuz beradi. Kutilgan
inflyatsiya bu iqtisodiy agentlar tomonidan oldindan hisobga olinadigan
inflyatsiyadir. Bunday holatda ish haqi, ijaralar va boshqa shartnomalar
2
www.review.uz
7

inflyatsiyaga asosiy ta’sir ko’rsatgan omillar qatoriga pul massasining haddan
tashqari ko’paytirilishi, ishlab chiqarish quvvatlarining zaifligi, importga qaramlik,
davlat byudjeti defitsiti va soya iqtisodiyotining yuqori ulushi kiradi. 2001–2005
yillarda bosqichma-bosqich islohotlar natijasida inflyatsiya asta-sekin pasayib
bordi. Xususan, 2003 yilda 11,6%, 2005 yilda esa 7,8% ni tashkil etdi.
2.2.1- rasm . Daromadlari 15 mln so ’ mdan ortiq bo ’ lgan jismoniy shaxslar
uchun inflyatsiya 18,5 foizdan 19,8 foizga , 10−15 mln so ’ m daromadga ega
bo ’ lganlar uchun 15,6 foizdan 17,2 foizga , 7−10 mln so ’ mdan yuqori
bo ’ lganlar uchun 16,5 foizdan 16,5 foizga o ’ sdi . 7
2006–2010 yillarda O’zbekiston iqtisodiyoti barqaror rivojlanib bordi, ammo
inflyatsiya darajasi hamon 7–12% oralig’ida saqlanib qoldi. Ushbu davrda
inflyatsiyaning asosiy omili energiya resurslari va oziq-ovqat narxlarining o’sishi,
shuningdek, xalqaro tovar bozorlaridagi tebranishlar edi. 2008 yildagi global
moliyaviy inqiroz O’zbekistonga to’g’ridan-to’g’ri kuchli ta’sir ko’rsatmagan
7
https://www.gazeta.uz/oz/2025/03/25/perceived-inflation
20

2000-2022 yillarda O’zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish

Купить