Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	66.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Апрель 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi

KIRISH
O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan vaqtdan boshlab, milliy
iqtisodiyotni shakllantirishda bir qator muhim islohotlarni amalga oshirib
kelmoqda. Ayniqsa, 2016-2023 yillar oralig'ida mamlakat iqtisodiyotida chuqur
tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirildi, bozor munosabatlarini rivojlantirish, xususiy
mulkchilikni kengaytirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha keng ko'lamli islohotlar olib
borildi.
2016 yilda O'zbekiston yangi taraqqiyot bosqichiga qadam qo'ydi va
mamlakat rahbariyati tomonidan 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi qabul
qilindi. Keyinchalik, 2022-2026 yillarga mo'ljallangan "Yangi O'zbekistonning
taraqqiyot strategiyasi" ishlab chiqildi. Ushbu strategiyalar doirasida
makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash, iqtisodiy o'sish sur'atlarini yuqori
darajada saqlab qolish, raqobatdosh iqtisodiyotni shakllantirish va xalqaro
integratsiyani chuqurlashtirish bo'yicha ko'plab vazifalar belgilandi.
Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar mamlakat iqtisodiyotining umumiy holatini,
rivojlanish darajasini va mavjud muammolarni aniqlash uchun asosiy o'lchovlar
hisoblanadi. Ular iqtisodiy siyosatni shakllantirish, uning samaradorligini baholash
va kelajakdagi rivojlanish yo'nalishlarini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu nuqtai nazardan, O'zbekistonda 2016-2023 yillardagi makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasini tahlil qilish dolzarb ahamiyatga ega.
Mazkur kurs ishida O'zbekistonning 2016-2023 yillardagi makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasi, ularning o'zgarish tendensiyalari, sabablar va oqibatlar,
shuningdek, iqtisodiy islohotlarning makroiqtisodiy ko'rsatkichlarga ta'siri batafsil
o'rganiladi. Tadqiqot natijalaridan O'zbekistonda makroiqtisodiy siyosatni
takomillashtirish, iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va kelajakdagi rivojlanish
yo'nalishlarini belgilashda foydalanish mumkin.
2

oshiriladi. Asosiy maqsad iqtisodiy o‘sish sur'atlarini ta'minlash, inflyatsiya
darajasini pasaytirish, ishsizlikni kamaytirish va tashqi savdo balansini
muvozanatlashtirishdan iboratdir.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning eng muhim yo‘nalishlaridan
biri pul-kredit siyosatini takomillashtirishdir. Markaziy bank tomonidan olib
boriladigan pul-kredit siyosati inflyatsiya darajasini nazorat qilish, pul massasi
hajmini tartibga solish va kredit resurslaridan samarali foydalanishni ta'minlashga
qaratilgan. Pul-kredit siyosatining samarali amalga oshirilishi iqtisodiyotda
ortiqcha pul massasining paydo bo‘lishini oldini oladi va inflyatsiya darajasining
barqarorligini ta'minlaydi.
Ikkinchi muhim yo‘nalish fiskal siyosatni takomillashtirish hisoblanadi.
Fiskal siyosat davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini muvozanatlashtirish,
soliqlar tizimini isloh qilish va byudjet taqchilligini kamaytirishga qaratilgan.
Davlat xarajatlarini samarali boshqarish orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va
ishsizlik darajasini pasaytirish mumkin. Shu bilan birga, soliqlar tizimining
soddalashtirilishi tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga ko‘maklashadi va
investitsiya muhitini yaxshilaydi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda islohotlarning muhim
yo‘nalishlaridan biri investitsiya siyosatini takomillashtirish hisoblanadi.
Mamlakat iqtisodiyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, ichki
investitsiyalarni rag‘batlantirish va innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash
orqali ishlab chiqarish hajmini oshirish mumkin. Investitsiyalar iqtisodiy
o‘sishning asosiy manbai bo‘lib, yangi ish o‘rinlarini yaratish va texnologik
rivojlanishni ta'minlashga xizmat qiladi.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish ham makroiqtisodiy barqarorlikni
ta'minlashning muhim yo‘nalishlaridan biridir. Tashqi savdo siyosatini
takomillashtirish, eksport salohiyatini oshirish va importga bog‘liqlikni
kamaytirish orqali tashqi savdo balansini muvozanatlash mumkin. Shuningdek,
erkin savdo zonalariga qo‘shilish va xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlik
qilish iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
2

xomashyo eksportidan katta daromad olish imkonini beradi, bu esa davlat
byudjetini to'ldirish va iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
2. Agrar sektorning muhim roli. Qishloq xo'jaligi O'zbekiston
iqtisodiyotining an'anaviy va muhim tarmog'i hisoblanadi. U mamlakatning
YaIMida katta ulushga ega va aholining katta qismini ish bilan ta'minlaydi.
O'zbekiston paxta, meva-sabzavot, don va boshqa qishloq xo'jaligi mahsulotlarini
ishlab chiqarish va eksport qilish bo'yicha mintaqada etakchi o'rinlarni egallaydi.
3. Davlat sektorining katta ulushi. Iqtisodiy islohotlarga qaramasdan, davlat
sektori O'zbekiston iqtisodiyotida hamon muhim rol o'ynaydi. Davlat korxonalari
energetika, transport, telekommunikatsiya va boshqa muhim tarmoqlarda etakchi
o'rinlarni egallaydi. Shuningdek, davlat qishloq xo'jaligi, sanoat va moliya
sektorlarida ham katta ulushga ega.
4. Diversifikatsiyalashgan sanoat. O'zbekiston diversifikatsiyalashgan
sanoatga ega, unda tog'-kon, metallurgiya, mashinasozlik, kimyo, to'qimachilik,
oziq-ovqat va boshqa tarmoqlar rivojlangan. So'nggi yillarda hukumat import
o'rnini bosuvchi ishlab chiqarishlarni rivojlantirish va sanoatni modernizatsiya
qilish bo'yicha faol siyosat olib bormoqda.
5. Xizmatlar sektorining o'sishi. So'nggi yillarda O'zbekistonda xizmatlar
sektori jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda. Savdo, moliyaviy xizmatlar,
telekommunikatsiya, turizm va boshqa xizmat ko'rsatish tarmoqlari YaIMda tobora
katta ulushga ega bo'lmoqda. Bu global tendentsiyalarga mos keladi va
iqtisodiyotning postindustrial bosqichga o'tishini ko'rsatadi.
6. Demografik o'sish va yoshlar ulushining yuqoriligi. O'zbekiston aholisi
jadal sur'atlarda o'sib bormoqda va aholining katta qismini yoshlar tashkil etadi. Bu
mehnat resurslari bilan ta'minlanganlikni ta'minlaydi, biroq yangi ish o'rinlari
yaratish zaruratini keltirib chiqaradi. Aholining o'sishi iste'mol bozorining
kengayishi va iqtisodiy o'sish uchun ichki talabning oshishiga ham hissa qo'shadi.
7. Mintaqaviy tengsizlik. O'zbekistonda iqtisodiy rivojlanishning mintaqaviy
tengsizligi mavjud. Toshkent shahri va Toshkent viloyati, shuningdek, boshqa yirik
shaharlar yuqori darajada rivojlangan bo'lsa, chekka hududlar, ayniqsa, qishloq
2

Kurs ishining maqsadi - O'zbekistonda 2016-2023 yillar davomida asosiy
makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasini tahlil qilish, ularning o'zgarishlariga
ta'sir etuvchi omillarni aniqlash va mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligi va
kelajakdagi rivojlanishi uchun tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
- makroiqtisodiy ko'rsatkichlarning mohiyati va ular o'rtasidagi o'zaro
bog'liqlikni nazariy jihatdan o'rganish;
- O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlarini tahlil qilish;
- 2016-2023 yillarda O'zbekistonda YaIM dinamikasi va uning tarkibiy
o'zgarishlarini o'rganish;
- tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlarini tahlil qilish;
- investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendensiyalarini aniqlash;
- pul-kredit siyosati va inflyatsion jarayonlarni tahlil qilish;
- byudjet-soliq siyosati va davlat qarzini boshqarish samaradorligini
baholash;
- makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash bo'yicha istiqbolli yo'nalishlarni
belgilash.
Tadqiqot predmeti - O'zbekistonda 2016-2023 yillarda makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasi va ularga ta'sir etuvchi omillar.
Tadqiqot ob'ekti - O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti va uning asosiy
tarmoqlari.
Tadqiqot metodologiyasi - tahlil va sintez, induksiya va deduksiya, statistik
tahlil, qiyosiy tahlil, tizimli tahlil usullari.
Tadqiqot manbai - O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi,
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki, O'zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi, Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi, Osiyo taraqqiyot banki ma'lumotlari,
shuningdek, maqolalar, monografiyalar va boshqa ilmiy tadqiqotlar.
2

2016-2023 yillarda O'zbekistonda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar
natijasida iqtisodiyotning tarkibiy xususiyatlarida muayyan o'zgarishlar ro'y berdi.
Xususan, davlat sektorining ulushi qisqardi, xususiy sektor rivojlandi, iqtisodiyot
diversifikatsiyalashdi, tashqi savdo geografiyasi kengaydi va investitsion faollik
oshdi. Bu o'zgarishlar makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasida o'z aksini topdi,
bu haqda keyingi boblarda batafsil ko'rib chiqiladi.
1.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari
Makroiqtisodiy barqarorlik - bu iqtisodiyotning barqaror o'sishi, narxlar
barqarorligi, to'la bandlik va tashqi iqtisodiy muvozanatni o'z ichiga olgan holat.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash har qanday mamlakat iqtisodiy
siyosatining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi, chunki u iqtisodiy o'sish, aholi
farovonligining oshishi va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish uchun zarur
shart-sharoitlarni yaratadi.
O'zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy
yo'nalishlari quyidagilardan iborat:
1. Iqtisodiy o'sish sur'atlarini yuqori darajada saqlab qolish. Barqaror
iqtisodiy o'sish ish o'rinlari yaratilishini, aholi daromadlarining oshishini va hayot
sifatining yaxshilanishini ta'minlaydi. O'zbekistonda iqtisodiy o'sishning asosiy
drayverlari sifatida sanoat, qishloq xo'jaligi, xizmatlar sektori va investitsiyalar
chiqadi. Iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish uchun hukumat investitsion muhitni
yaxshilash, xususiy tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash, innovatsiyalarni
rag'batlantirish va inson kapitalini rivojlantirish bo'yicha choralar ko'rmoqda.
2. Narxlar barqarorligini ta'minlash va inflyatsiyani nazorat qilish.
Inflyatsiyaning yuqori va o'zgaruvchan darajasi iqtisodiy qarorlar qabul qilishni
qiyinlashtiradi, investitsion faollikni pasaytiradi va aholi hayot darajasiga salbiy
ta'sir ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki inflyatsion targetlash
rejimini joriy etdi va inflyatsiyani pasaytirish uchun pul-kredit siyosatining
instrumentlaridan foydalanmoqda. Shuningdek, hukumat narxlarni erkinlashtirish,
2

O'sish sur'atlarini tahlil qilganda 2020 yilda COVID-19 pandemiyasi
ta'sirida iqtisodiy o'sish sezilarli darajada pasayib 1.9% ni tashkil etganligi
kuzatiladi. Biroq, 2021 yilda iqtisodiyot tez sur'atlar bilan tiklanib, 7.4% o'sish
qayd etildi, bu esa pandemiyadan keyingi davr uchun iqtisodiy tiklanishning
yuqori sur'atlari hisoblanadi.
YaIM ni tarmoqlar bo'yicha tarkibiy tahlil qilish orqali iqtisodiyotning
asosiy rivojlanish yo'nalishlarini aniqlash mumkin:
Tarmoq 2016 2018 2020 2023
Sanoat 19.5 23.3 27.4 29.8
Qishloq xo'jaligi 17.6 17.2 15.8 13.5
Qurilish 6.3 5.7 6.5 7.2
Xizmatlar 46.2 45.3 42.1 41.2
Sof soliqlar 10.4 8.5 8.2 8.3
2.1.2-rasm. Tarmoqlar bo'yicha YaIM tarkibi (% hisobida) 2
2016-2023 yillar davomida iqtisodiyot tarkibida sezilarli o'zgarishlar sodir
bo'ldi. Sanoat tarmog'ining ulushi 2016 yildagi 19.5% dan 2023 yilga kelib 29.8%
gacha oshdi, bu esa mamlakat iqtisodiyotida industrializatsiya jarayoni faol
kechayotganligidan dalolat beradi. Qishloq xo'jaligi ulushi esa 17.6% dan 13.5%
gacha kamaydi, ammo mutlaq qiymatda bu soha ham o'sishda davom etdi.
Xizmatlar sohasi ulushi biroz kamaygan bo'lsa-da, iqtisodiyotning yetakchi
tarmog'i bo'lib qolmoqda.
2
Sayidov U.S. Tashqi savdo va iqtisodiy integratsiya. – Toshkent: Universitet, 2022.
2

Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
YaIM ga nisbatan (%) 7.6 6.2 9.3 7.6
Qimmatli qog'ozlar savdo hajmi (trln. so'm) 3.8 10.7 15.3 29.4
Korporativ obligatsiyalar hajmi (trln. so'm) 0.3 0.6 5.2 12.8
2.3.5-rasm.Qimmatli qog'ozlar bozori ko’rsatkichlari.
Qimmatli qog'ozlar bozori ham rivojlanishda davom etmoqda. Aksiyalar
bozori kapitalizatsiyasi 2016 yildagi 18.5 trln. so'mdan 2023 yilga kelib 78.6 trln.
so'mga oshgan. Korporativ obligatsiyalar hajmi esa 0.3 trln. so'mdan 12.8 trln.
so'mga (42.7 barobar) oshgan, bu esa moliyaviy bozorlarning chuqurlashuvi va
diversifikatsiyasi kuzatilayotganligidan dalolat beradi.
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Sug'urta mukofotlari (mlrd. so'm) 927.5 1635.2 2780.3 5230.6
Sug'urta to'lovlari (mlrd. so'm) 242.6 460.8 876.4 1843.2
Sug'urta kompaniyalari soni 27 30 36 41
2.3.6-rasm.Sug’urta bozori ko’rsatkichlari. 7
Sug'urta bozori rivojlanishda davom etib, sug'urta mukofotlari hajmi 2016
yildagi 927.5 mlrd. so'mdan 2023 yilga kelib 5230.6 mlrd. so'mga (5.6 barobar)
oshgan. Sug'urta to'lovlari ham shunga mos ravishda o'sgan.
7
7. O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi – ʻ www.mf.uz
2

holatini boshqa mamlakatlar bilan solishtirish va xalqaro reytinglarda ishtirok etish
imkonini beradi.
2016-2023 yillarda O'zbekistonda makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
mamlakat iqtisodiyotida chuqur tarkibiy o'zgarishlar, bozor munosabatlarini
rivojlantirish, xususiy mulkchilikni kengaytirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni
erkinlashtirish va iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha amalga
oshirilgan islohotlarning natijalarini aks ettiradi.
Mamlakatda iqtisodiy islohotlar natijasida YaIM o'sish sur'atlarining
barqarorligi, inflyatsiya darajasining pasayishi, tashqi savdo hajmining oshishi,
investitsion faollikning kuchayishi va moliyaviy tizimning rivojlanishi
kuzatilmoqda. Shu bilan birga, ishsizlik darajasi, aholi daromadlari o'rtasidagi
tafovut, inflyatsiya va tashqi qarzning oshishi kabi muammolar ham mavjud.
Muhim makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni kompleks tahlil qilish O'zbekistonda
iqtisodiy islohotlarning samaradorligini baholash, mavjud muammolarni aniqlash
va kelajakdagi iqtisodiy siyosatni shakllantirish uchun zarur. Mazkur tadqiqotda
2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
batafsil tahlil qilinadi va mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligi va kelajakdagi
rivojlanishi uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi.
1.2. O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlari
O'zbekiston iqtisodiyoti o'zining bir qator xususiyatlari bilan ajralib turadi,
bu uni boshqa mamlakatlar iqtisodiyotlaridan farqlaydi va makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasiga ta'sir etadi.
O'zbekiston iqtisodiyotining asosiy tarkibiy xususiyatlari quyidagilardan
iborat:
1. Tabiiy resurslarning boyligi. O'zbekiston oltin, mis, uran, tabiiy gaz, neft
va boshqa foydali qazilmalar zaxiralariga ega. Mamlakat oltin qazib olish bo'yicha
dunyoda etakchi o'rinlarni egallaydi. Tabiiy resurslarning boyligi mamlakatga
2

Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Pirovard iste'mol xarajatlari 77.2 71.5 69.8 65.3
Yalpi jamg'arish 24.6 31.2 34.5 37.8
Sof eksport -1.8 -2.7 -4.3 -3.1
2.1.3-rasm.YaIM ni sarflash usuli bilan hisoblash natijalari. 3
YaIM tarkibida pirovard iste'mol xarajatlari ulushining 77.2% dan 65.3% ga
kamayishi hamda yalpi jamg'arish ulushining 24.6% dan 37.8% ga oshishi
iqtisodiyotda investitsion faoliyatning faollashganligidan dalolat beradi.
2016-2023 yillar davomida O'zbekiston hududlari bo'yicha YaIM
taqsimotida ham o'zgarishlar kuzatildi:
Hudud 2016 (%) 2023 (%) O'zgarish (f.p.)
Toshkent shahri 15.8 17.2 +1.4
Toshkent viloyati 9.7 11.3 +1.6
Navoiy viloyati 6.9 7.5 +0.6
Qashqadaryo viloyati 7.8 6.9 -0.9
Boshqa hududlar 59.8 57.1 -2.7
2.1.3-rasm. Hududlar bo'yicha YaIM taqsimoti. 4
3
Jahon banki O zbekiston iqtisodiy sharhlari – ʻ www.worldbank.org
4
Karimov F.F. O'zbekiston iqtisodiyoti: rivojlanish tendensiyalari va istiqbollari. – Toshkent:
Universitet, 2022.
2

Bundan tashqari, bandlik siyosatini rivojlantirish va ishsizlik darajasini
pasaytirish makroiqtisodiy barqarorlikning muhim tarkibiy qismlaridan biridir.
Davlat tomonidan mehnat bozorini tartibga solish, yangi ish o‘rinlarini yaratishga
ko‘maklashish va kasb-hunar ta'limini rivojlantirish orqali ishsizlik darajasini
pasaytirish mumkin. Ishsizlik darajasining pasayishi aholining daromadlari
oshishiga va ichki iste'mol hajmining kengayishiga xizmat qiladi.
Iqtisodiy islohotlarning samaradorligini oshirish uchun moliyaviy tizimni
rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega. Bank tizimi va kapital bozori
barqarorligini ta'minlash orqali kredit resurslarining mavjudligini oshirish va
investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga sharoit yaratish mumkin. Shuningdek,
bank tizimida raqamli texnologiyalardan keng foydalanish moliyaviy xizmatlar
sifati va samaradorligini oshiradi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda innovatsion rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlash alohida o‘rin tutadi. Innovatsion loyihalarni moliyalashtirish, ilmiy-
tadqiqot ishlanmalarini rag‘batlantirish va startaplarni qo‘llab-quvvatlash orqali
iqtisodiyotning texnologik rivojlanishini ta'minlash mumkin. Innovatsion
rivojlanish iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga va yangi ish o‘rinlarini
yaratishga xizmat qiladi.
Energiya samaradorligini oshirish va ekologik barqarorlikni ta'minlash ham
makroiqtisodiy barqarorlikning muhim yo‘nalishlaridan biridir. Yashil iqtisodiyot
tamoyillarini joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish va
ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiyotning uzoq muddatli
barqaror rivojlanishini ta'minlash mumkin.
Xulosa qilib aytganda, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash ko‘p qirrali
va murakkab jarayon bo‘lib, u davlat tomonidan olib boriladigan kompleks
iqtisodiy siyosat choralarini amalga oshirishni talab etadi. Pul-kredit va fiskal
siyosatni takomillashtirish, investitsiyalarni rag‘batlantirish, tashqi iqtisodiy
aloqalarni rivojlantirish, bandlik siyosatini amalga oshirish va innovatsion
rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash orqali makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash
mumkin. Ushbu yo‘nalishlarning o‘zaro uyg‘unlashtirilishi mamlakat
2

Yil Eksport (mlrd.
AQSh doll.) Import (mlrd.
AQSh doll.) Savdo aylanmasi (mlrd.
AQSh doll.) Savdo balansi (mlrd.
AQSh doll.)
2018 14.3 19.4 33.7 -5.1
2019 17.5 24.3 41.8 -6.8
2020 15.1 21.2 36.3 -6.1
2021 16.6 25.5 42.1 -8.9
2022 19.0 30.7 49.7 -11.7
2023 22.8 32.5 55.3 -9.7
2.2.1-rasm.Eksport va import dinamikasi 5
O'zbekiston tashqi savdo aylanmasi 2016 yildagi 24.9 mlrd. AQSh
dollaridan 2023 yilga kelib 55.3 mlrd. AQSh dollariga (2.2 barobar) oshgan.
Eksport hajmi 12.1 mlrd. dollardan 22.8 mlrd. dollarga (1.9 barobar), import
esa 12.8 mlrd. dollardan 32.5 mlrd. dollarga (2.5 barobar) oshgan.
Tashqi savdo balansidagi salbiy qoldiq 2016 yildagi 0.7 mlrd. dollardan
2022 yilga kelib 11.7 mlrd. dollargacha oshgan, biroq 2023 yilda biroz kamayib
9.7 mlrd. dollarni tashkil etgan. Savdo balansining salbiy qoldiq miqdorining
oshishi asosan investitsion faoliyat bilan bog'liq importning ortishi hisobiga ro'y
bergan.
Eksport tarkibi:
Mahsulot turi 2016 (%) 2018 (%) 2020 (%) 2023 (%)
Xizmatlar 22.8 20.5 16.4 21.3
Oltin 28.7 23.2 38.3 19.6
Paxta tolasi 5.9 3.4 1.8 0.9
To'qimachilik mahsulotlari 7.7 10.1 12.6 15.2
Oziq-ovqat mahsulotlari 6.5 8.2 9.4 11.8
Kimyo mahsulotlari 5.3 6.9 5.8 7.5
Metall va metal mahsulotlari 6.8 10.2 8.6 12.4
Boshqa mahsulotlar 16.3 17.5 7.1 11.3
5
BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston – ʻ www.uz.undp.org
2

Ko'rsatkich (mlrd. AQSh doll.) 2016 2018 2020 2022 2023
Zaxira aktivlari 0.3 0.2 2.1 0.5 0.4
2.2.4-rasm.To'lov balansi ko'rsatkichlari 6
O'zbekiston to'lov balansidagi joriy operatsiyalar hisobi 2016 yildagi 0.2
mlrd. dollar ijobiy qoldiqdan 2023 yilga kelib 5.3 mlrd. dollar salbiy qoldiqqa o'tdi.
Bu asosan tovarlar va xizmatlar balansidagi salbiy qoldiqning oshishi bilan bog'liq.
Ikkilamchi daromadlar balansida ijobiy qoldiq miqdori 2016 yildagi 1.3
mlrd. dollardan 2023 yilga kelib 6.2 mlrd. dollarga oshdi. Bu asosan chet eldagi
mehnat migrantlarining pul o'tkazmalari hajmining oshishi bilan bog'liq.
Moliyaviy hisobdagi o'zgarishlar to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar va boshqa
investitsiyalar hisobiga to'lov balansining muvozanatini ta'minlashga xizmat
qilmoqda.
2.3. Investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendentsiyalari
2016-2023 yillar davomida O'zbekistonda investitsiya faoliyati sezilarli
darajada faollashdi:
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2022 2023
Asosiy kapitalga investitsiyalar (trln. so'm) 49.8 124.2 202.0 270.1 351.4
O'sish sur'ati (%) 4.1 18.1 0.1 9.8 12.5
YaIM ga nisbatan (%) 20.5 30.6 34.8 30.3 33.9
Xorijiy investitsiyalar (mlrd. AQSh doll.) 2.2 3.1 6.6 8.9 10.2
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (mlrd. AQSh doll.) 1.7 1.8 4.8 6.3 7.5
2.3.1-rasm.Investitsiya faoliyati dinamikasi.
Asosiy kapitalga investitsiyalar 2016 yildagi 49.8 trln. so'mdan 2023 yilga
kelib 351.4 trln. so'mga (7 barobar) oshgan. Investitsiyalarning YaIM ga nisbati
6
BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston – www.uz.undp.orgʻ
2

Malakaviy muvofiqlikni yaxshilash va rasmiy bandlikni oshirish uchun
mehnat bozoridagi islohotlar
Vositachilik va moliyadan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash uchun
moliya sektorini rivojlantirish
Qishloq xo'jaligini modernizatsiya qilish mahsuldorlikni oshirish va
inflyatsiya o'zgaruvchanligini kamaytirish
Barqaror ta'minotni ta'minlash va fiskal yukni kamaytirish uchun energetika
sektoridagi islohotlar
Ushbu tarkibiy islohotlar iqtisodiyotning zarbalarga chidamliligini oshiradi
va makroiqtisodiy siyosat vositalarining samaradorligini oshiradi.
Tashqi sektor boshqaruvi
Tashqi balanslarni boshqarish makroiqtisodiy barqarorlik uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega:
Birlamchi tovarlardan tashqari eksportni diversifikatsiya qilish
Yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan tarmoqlarga sifatli to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
Moliyaviy hisobni erkinlashtirish jarayonida kapital oqimlarini oqilona
boshqarish
Tashqi zarbalarni bufer qilish uchun etarli valyuta zaxiralarini yaratish
Xorijiy valyutadagi qarzlarga bo'lgan qaramlikni kamaytirish uchun
mahalliy valyutadagi kapital bozorlarini rivojlantirish
Tashqi sektorni liberallashtirishga mutanosib yondashish barqarorlikni
saqlashga yordam beradi, shu bilan birga jahon bozorlari bilan yanada kengroq
integratsiyalashuv samarasini oladi.
Institutsional rivojlanish
Institutsional salohiyatni mustahkamlash samarali makroiqtisodiy boshqaruv
uchun asosiy hisoblanadi:
Markaziy bankning mustaqilligi va texnik imkoniyatlarini oshirish
Davlat moliyasini boshqarish tizimlari va byudjet shaffofligini
takomillashtirish
2

Qarzning yalpi ichki mahsulotga nisbati tarixan past darajadan oshdi, ammo
tengdosh mamlakatlarga nisbatan o'rtacha darajada qolmoqda
Qarzlarga xizmat ko'rsatish xarajatlari ko'tarildi, lekin baribir davlat
daromadlarining boshqariladigan ulushini tashkil etadi
Hukumat barqarorlikni ta'minlash uchun o'rta muddatli qarzni boshqarish
strategiyasini ishlab chiqdi
Davlat qarzi tarkibida chet el valyutasidagi uzoq muddatli, imtiyozli
kreditlar ustunlik qiladi, bu qayta moliyalash risklarini yumshatadi, lekin valyuta
kursining o'zgarishiga ta'sir qiladi.
Moliyaviy barqarorlik muammolari
Moliyaviy siyosatning uzoq muddatli barqarorligiga bir qancha muammolar
ta'sir qiladi:
Qarigan infratuzilma katta investitsiyalarni talab qiladi
Davlat korxonalarini isloh qilish vaqtinchalik fiskal bosimlarni keltirib
chiqarishi mumkin
Energiya subsidiyalari byudjetni qiyinlashtirishda davom etmoqda
Demografik tendentsiyalar pensiya va sog'liqni saqlash tizimlariga bosimni
oshiradi
Hukumat ushbu muammolarni tan oldi va ularni hal qilish bo‘yicha
strategiyalarni, jumladan, infratuzilmani moliyalashtirish va davlat xarajatlari
samaradorligini oshirish bo‘yicha islohotlarni davlat-xususiy sheriklik asosida
amalga oshirishga kirishdi.
3.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning istiqbolli yo'nalishlari
O‘zbekistonda barqaror makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash ham yaqin
kelajakdagi muammolarni, ham uzoq muddatli tarkibiy muammolarni hal qilishda
kompleks yondashuvni talab qiladi.
Pul-kredit siyosati samaradorligini kuchaytirish
2

XULOSA
2016-2023 yillar davrida O zbekiston iqtisodiyotida muhim makroiqtisodiyʻ
o zgarishlar va islohotlar amalga oshirildi. Mazkur davr mamlakat iqtisodiy
ʻ
siyosatining liberallashtirish, iqtisodiy barqarorlikni ta minlash va ijtimoiy-
ʼ
iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirishga qaratilgan yangi strategik yondashuvlar
bilan tavsiflanadi. Ushbu kurs ishida O zbekiston iqtisodiyotining asosiy
ʻ
makroiqtisodiy ko rsatkichlari tahlil qilinib, ularning dinamikasi va rivojlanish
ʻ
tendentsiyalari chuqur o rganildi.
ʻ
Tadqiqot natijalari shuni ko rsatadiki, 2016-2023 yillar davomida mamlakat
ʻ
yalpi ichki mahsuloti (YIM) barqaror sur'atlar bilan o sdi. Xususan, 2017 yildan
ʻ
boshlab, iqtisodiyotning ochiqlik darajasini oshirish, valyuta bozorini
liberallashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan islohotlar natijasida
iqtisodiy o sish ko'rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilandi. 2019-2020 yillardagi
ʻ
global pandemiya inqiroziga qaramay, O zbekiston iqtisodiyoti nisbatan barqaror
ʻ
saqlanib qoldi va qisqa muddatli pasayishdan so ng tez tiklanish tendensiyasini
ʻ
namoyon etdi.
Tashqi savdo va to lov balansi ko rsatkichlari tahlili shuni ko rsatadiki,
ʻ ʻ ʻ
mazkur davrda eksport tarkibida xomashyo mahsulotlarining ulushi bosqichma-
bosqich kamayib, qayta ishlangan mahsulotlar va xizmatlar eksporti ortib bordi. Bu
esa milliy iqtisodiyotning diversifikatsiyalashuvi va sanoat tarmoqlarining
rivojlanishiga xizmat qildi. Shu bilan birga, to lov balansida savdo balansi manfiy
ʻ
saldosi saqlanib qoldi, bu holat import hajmining eksportdan yuqori bo lganligi
ʻ
bilan izohlanadi.
Investitsiyalar sohasi tahlil qilinib, chet el investitsiyalarining jalb qilinishi
va davlat investitsiyaviy siyosatining faol amalga oshirilgani iqtisodiy o sishning
ʻ
asosiy omili bo lganligi aniqlandi. Xususan, infratuzilma loyihalariga
ʻ
yo naltirilgan investitsiyalar mamlakatning transport va energetika tizimini
ʻ
modernizatsiya qilishda muhim ahamiyat kasb etdi.
2

Pul-kredit siyosatining samaradorligini oshirish uchun asosiy ustuvorliklarga
quyidagilar kiradi:
Siyosat uzatishni yaxshilash uchun moliya bozorlarini yanada rivojlantirish
Markaziy bankning tahliliy va prognozlash imkoniyatlarini kuchaytirish
To'liq huquqli inflyatsiyani nishonga olish rejimiga o'tishni davom ettirish
Bozorga asoslangan rag'batlantirish orqali dollarizatsiyani kamaytirish
Inflyatsiya kutilmalarini shakllantirish uchun pul-kredit siyosati qarorlari
bilan aloqani kuchaytirish
Markaziy bank inflyatsiya nazoratini iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlash
bilan muvozanatlashi kerak, ayniqsa tashqi zarbalar yoki tarkibiy o'zgarishlar
davrida.
Moliyaviy bazani takomillashtirish
Moliyaviy bazani takomillashtirish quyidagilarga qaratilishi kerak:
O'rta muddatli byudjet tizimiga o'tishni yakunlash
Anti-tsiklik siyosat choralarini ta'minlash uchun fiskal qoidalarni
kuchaytirish
Raqobatbardosh stavkalarni saqlab qolgan holda soliq solinadigan bazani
yanada kengaytirish
Infratuzilma xarajatlaridan maksimal foyda olish uchun davlat
investitsiyalarini boshqarishni takomillashtirish
Fiskal risklarni boshqarish uchun keng qamrovli asosni ishlab chiqish
Fiskal va pul-kredit organlari o‘rtasidagi muvofiqlashtirishning kuchayishi
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash hamda tarkibiy islohotlarni qo‘llab-
quvvatlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.
Barqaror rivojlanish uchun tarkibiy islohotlar
Makroiqtisodiy barqarorlik pirovardida tarkibiy iqtisodiy o'zgarishlarga
bog'liq:
Raqobat va samaradorlikni oshirish uchun mahsulot bozorlarini
liberallashtirishni davom ettirish
2

Qo shimcha internet manbalari:ʻ
1. O zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy veb-sayti –
ʻ www.president.uz
2. O zbekiston Respublikasi Markaziy banki –
ʻ www.cbu.uz
3. O zbekiston Respublikasi Statistika agentligi –
ʻ www.stat.uz
4. O zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi –
ʻ
www.mift.uz
5. Jahon banki O zbekiston iqtisodiy sharhlari –
ʻ www.worldbank.org
6. Xalqaro valyuta jamg armasi (IMF) –
ʻ www.imf.org
7. O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi –
ʻ www.mf.uz
8. BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston –
ʻ www.uz.undp.org
2

Pul-kredit siyosati tahlilida 2017 yilda valyuta bozorining liberallashtirilishi
muhim burilish nuqtasi bo lgani ta'kidlandi. Ushbu islohot natijasida valyutaʻ
kursining bozor mexanizmlariga asoslangan holda shakllanishi ta minlandi. Shu
ʼ
bilan birga, inflyatsiya darajasi dastlabki yillarda yuqori bo lgan bo lsa-da, keyingi
ʻ ʻ
yillarda Markaziy bank tomonidan amalga oshirilgan qat iy pul-kredit siyosati
ʼ
natijasida pasayish tendensiyasiga erishildi.
Byudjet-soliq siyosati bo yicha tahlillar davlat byudjetining daromad va
ʻ
xarajat qismlari o rtasidagi muvozanatni ta minlashga qaratilgan islohotlarning
ʻ ʼ
bosqichma-bosqich amalga oshirilganini ko rsatdi. Xususan, soliqqa tortish tizimi
ʻ
soddalashtirilib, soliq stavkalari pasaytirildi va kichik biznesni qo llab-quvvatlash
ʻ
bo yicha qator imtiyozlar taqdim etildi.
ʻ
Tadqiqot natijalariga asoslanib, quyidagi asosiy xulosalar chiqarildi:
2016-2023 yillarda O zbekiston iqtisodiyoti ochiq va bozor tamoyillariga
ʻ
asoslangan tizimga bosqichma-bosqich o tishni amalga oshirdi.
ʻ
YIMning barqaror o sishi, inflyatsiyaning pasayishi va investitsiyaviy
ʻ
faoliyatning jonlanishi makroiqtisodiy barqarorlikni ta minlashda muhim rol
ʼ
o ynadi.
ʻ
Tashqi savdo balansi va to lov balansidagi salbiy saldoni qisqartirish uchun
ʻ
eksport tarkibini diversifikatsiya qilish va mahalliy ishlab chiqarishni
rivojlantirishga alohida e tibor qaratildi.
ʼ
Davlatning pul-kredit va byudjet-soliq siyosatlari iqtisodiy barqarorlikni
ta minlash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni qo llab-quvvatlashga yo naltirildi.
ʼ ʻ ʻ
O zbekiston iqtisodiyotining kelgusidagi rivojlanish istiqbollari
ʻ
makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash, iqtisodiy diversifikatsiyani
chuqurlashtirish va investitsiyaviy muhitni yanada yaxshilash bilan bog liq. Shu
ʻ
bilan birga, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish, yashil iqtisodiyot tamoyillarini
joriy etish va inson kapitaliga investitsiya qilish iqtisodiy o sishning yangi
ʻ
drayverlari sifatida e tirof etiladi.
ʼ
Umuman olganda, 2016-2023 yillarda O zbekiston iqtisodiyotida amalga
ʻ
oshirilgan islohotlar va erishilgan natijalar makroiqtisodiy barqarorlikni
2

iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta'minlashga va aholining turmush
darajasini oshirishga xizmat qiladi.
2

joylari, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy infratuzilma darajasi bo'yicha ortda
qolmoqda.
8. Chet el investitsiyalariga bog'liqlik. O'zbekiston iqtisodiyotining
modernizatsiyasi va diversifikatsiyasi uchun chet el investitsiyalariga ehtiyoj
sezadi. So'nggi yillarda investitsion muhitni yaxshilash va chet el investitsiyalarini
jalb qilish bo'yicha bir qator choralar ko'rildi, bu esa iqtisodiyotga chet el
kapitalining oqimini oshirdi.
9. Migrantlar pul o'tkazmalariga bog'liqlik. O'zbekistonda mehnat
migratsiyasi keng tarqalgan va migrantlar pul o'tkazmalari mamlakatning to'lov
balansida muhim rol o'ynaydi. Rossiya, Qozog'iston, Turkiya va boshqa
mamlakatlarda ishlayotgan o'zbekistonlik migrantlarning pul o'tkazmalari ichki
iste'molni qo'llab-quvvatlaydi va aholi daromadlarining muhim manbayi
hisoblanadi.
10. Transport-logistika infratuzilmasining rivojlanishi. O'zbekiston
quruqlikda joylashgan mamlakat bo'lib, dengizga chiqish imkoniyatiga ega emas,
bu tashqi savdo uchun qiyinchiliklar tug'diradi. Shu bois, transport-logistika
infratuzilmasini rivojlantirish va qo'shni mamlakatlar bilan transport aloqalarini
yaxshilash mamlakatning iqtisodiy siyosatida muhim o'rin tutadi.
11. Iqtisodiyotni raqamlashtirish. So'nggi yillarda O'zbekistonda
iqtisodiyotni raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo'yicha
faol ishlar olib borilmoqda. "Raqamli O'zbekiston - 2030" strategiyasi doirasida
elektron hukumat, raqamli infratuzilma, raqamli ta'lim va boshqa yo'nalishlarda bir
qator loyihalar amalga oshirilmoqda.
O'zbekiston iqtisodiyotining ushbu tarkibiy xususiyatlari makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasiga ta'sir ko'rsatadi. Masalan, tabiiy resurslarning boyligi
va agrar sektorning rivojlanganligi eksport salohiyatini oshiradi va savdo balansiga
ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Davlat sektorining katta ulushi davlat byudjeti va davlat
qarzi ko'rsatkichlariga ta'sir qiladi. Demografik o'sish va yoshlar ulushining
yuqoriligi esa ishsizlik darajasi va aholi daromadlari ko'rsatkichlariga ta'sir etadi.
2

Eksport tarkibida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi. Oltin eksportining ulushi
2020 yilda 38.3% gacha ko'tarilgan bo'lsa-da, 2023 yilga kelib 19.6% ga tushdi.
Paxta tolasi eksportining ulushi 5.9% dan 0.9% ga kamaydi, bu esa xom
ashyo eksportidan tayyor mahsulot eksportiga o'tishning natijasi hisoblanadi.
To'qimachilik mahsulotlari eksporti ulushi 7.7% dan 15.2% ga oshdi. Shuningdek,
oziq-ovqat, kimyo va metal mahsulotlari eksporti ham o'sish tendentsiyasiga ega
bo'ldi.
Eksport geografiyasi:
Mintaqa/Mamlakat 2016 (%) 2023 (%)
MDH mamlakatlari 35.2 40.8
Rossiya 20.1 18.5
Xitoy 19.3 16.2
Yevropa Ittifoqi 10.5 12.7
Turkiya 5.8 8.3
Boshqa mamlakatlar 29.2 22.0
Eksport geografiyasida MDH mamlakatlarining ulushi oshgan, Yevropa
Ittifoqi va Turkiya bilan savdo aloqalari ham kengaygan.
Mahsulot turi 2016 (%) 2018 (%) 2020 (%) 2023 (%)
Mashina va uskunalar 42.3 45.6 38.9 41.5
Xizmatlar 15.2 10.5 8.7 11.4
Oziq-ovqat mahsulotlari 10.5 9.8 11.6 9.7
Kimyo mahsulotlari 14.1 13.5 15.2 14.8
Qora va rangli metallar 8.4 10.2 11.8 12.5
Energiya tashuvchilar 3.6 4.2 5.1 4.3
Boshqa mahsulotlar 5.9 6.2 8.7 5.8
2.2.3-jadval.Import tarkibi va tendentsiyalari
2

MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
I BOB. O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI VA MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLAR
TAHLILINING NAZARIY ASOSLAR .................................................................................................................. 5
1.1. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar mohiyati va ularning o'zaro bog'liqligi ................................................... 5
1.2. O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlari ................................................................................ 7
1.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari ....................................................... 10
II BOB. 2016-2023 YILLARDA O'ZBEKISTON MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLARINING TAHLILI ............... 15
2.1. Yalpi ichki mahsulot dinamikasi va uning tarkibiy tahlili ..................................................................... 15
2.1.2-rasm. Tarmoqlar bo'yicha YaIM tarkibi (% hisobida) ................................................................ 16
2.2. Tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlari tahlili ............................................................................ 18
2.2.1-rasm.Eksport va import dinamikasi .......................................................................................... 19
Eksport tarkibi: .................................................................................................................................. 19
Eksport geografiyasi: .......................................................................................................................... 20
2.3. Investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendentsiyalari ............................................................. 22
2.3.1-rasm.Investitsiya faoliyati dinamikasi. ...................................................................................... 22
2.3.2-rasm.Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi. ............................................. 23
2.3.3-rasm.Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi. .................................................. 24
Bank sektori ko'rsatkichlari: ............................................................................................................... 24
III BOB.O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY SIYOSATNING SAMARADORLIGI VA ISTIQBOLLARI ................ 26
3.1. Pul-kredit siyosati va inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish ................................................................... 26
3.2. Fiskal siyosat va davlat qarzini boshqarish .......................................................................................... 28
3.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning istiqbolli yo'nalishlari ................................................... 30
XULOSA ...................................................................................................................................................... 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI ................................................................................................ 37
2

Taklif omillari, jumladan, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining shoklari va
tovar bahosining global o‘zgarishi inflyatsiya bosimiga yordam berdi.
Kommunal va kommunal xizmatlar narxlarining ma'muriy tuzatishlari
inflyatsiyaning davriy sur'atlarini keltirib chiqardi
Bozor iqtisodiyotiga o'tish narxlarni zarur liberallashtirishni o'z ichiga oldi,
bu vaqtinchalik, ammo sezilarli inflyatsiya bosimini keltirib chiqardi. Bundan
tashqari, kengaytiruvchi fiskal siyosat ba'zan Markaziy bankning inflyatsiyani
pasaytirishga qaratilgan sa'y-harakatlarini murakkablashtirdi.
Pul agregatlari va kreditlarning o'sishi
Pul taklifining sezilarli o'sishiga quyidagilar sabab bo'ldi:
Uy xo'jaliklari va biznes uchun tez kredit kengaytirish
Bank sektoridan davlat qarzlarining ko'payishi
Eksport va pul o'tkazmalaridan chet el valyutasi tushumlari
Kreditning yalpi ichki mahsulotga nisbati sezilarli darajada oshdi, bu
moliyaviy barqarorlikning mumkin bo'lgan xavflari haqida xavotirlarni
kuchaytirdi. Bank sektorining kredit portfeli ikki xonali stavkalarda o'sdi, iste'mol
kreditlari ayniqsa tez kengayib borayotganini ko'rsatmoqda.
Valyuta kursi dinamikasi
2017-yilda valyuta liberallashuvidan so‘ng so‘m sezilarli darajada
qadrsizlandi, ammo o‘shandan beri barqarorlikni ko‘rsatdi. Markaziy bank valyuta
bozoridagi intervensiyalarini bosqichma-bosqich qisqartirib, haddan tashqari
volatillikni yumshatib, bozorda aniqroq kursni belgilash imkonini berdi.
Valyuta kursining ichki narxlarga o'tish darajasi yuqoriligicha qolmoqda, bu
valyuta tebranishlarini inflyatsiya uchun muhim uzatish kanaliga aylantiradi.
Markaziy bank tashqi ta'sirlarga chidamliligini oshirish uchun xalqaro zahiralarni
to'plamoqda.
Qiyinchiliklar va samaradorlik
O‘zbekistonda pul-kredit siyosatining samaradorligi bir qator muammolarga
duch keladi:
2

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
2016-2023 yillarda o'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar
dinamikasi
Mavzusidagi
KURS ISHI

Guliston-2025

I BOB. O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI VA
MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLAR TAHLILINING NAZARIY
ASOSLAR
1.1. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar mohiyati va ularning o'zaro bog'liqligi
Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar - bu mamlakat iqtisodiyotining umumiy
holatini, rivojlanish darajasini va mavjud tendensiyalarni aks ettiruvchi statistik
ma'lumotlar majmuasidir. Ular iqtisodiy siyosatni shakllantirish, uning
samaradorligini baholash va kelajakdagi rivojlanish strategiyalarini belgilashda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Makroiqtisodiyot nazariyasiga muvofiq, mamlakat iqtisodiyotini miqyosi va
ko'lami jihatidan turli ko'rsatkichlar yordamida tavsiflanadi, ularning eng
muhimlari quyidagilardir:
1. Yalpi ichki mahsulot (YaIM) - muayyan davr (odatda bir yil) uchida
mamlakat hududida yaratilgan barcha pirovard tovarlar va xizmatlar qiymatining
yig'indisi. YaIM iqtisodiy faoliyatning eng muhim ko'rsatkichi bo'lib, u
mamlakatning iqtisodiy quvvati va rivojlanish darajasini baholash imkonini beradi.
YaIMni hisoblashning uch xil usuli mavjud: ishlab chiqarish, daromadlar va
xarajatlar usuli.
YaIM o'sish sur'atlari iqtisodiy rivojlanishning muhim indikatori hisoblanadi
va mamlakatning iqtisodiy salohiyatini, ishlab chiqarish hajmining o'zgarishini,
aholi turmush darajasidagi o'zgarishlarni aks ettiradi. Shuningdek, aholi jon
boshiga YaIM ko'rsatkichi mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy rivojlanish darajasini
solishtirish uchun keng qo'llaniladi.
2. Inflyatsiya darajasi - bu tovarlar va xizmatlar narxlari umumiy
darajasining o'sishi. Inflyatsiya iste'mol narxlari indeksi (INI), YaIM deflyatori va
boshqa ko'rsatkichlar yordamida o'lchanadi. Yuqori inflyatsiya iqtisodiy
barqarorlikka salbiy ta'sir ko'rsatadi, investorlar ishonchini pasaytiradi va aholi
turmush darajasiga salbiy ta'sir qiladi.
2

Toshkent shahri va Toshkent viloyati iqtisodiy o'sish markazlari sifatida o'z
mavqeini mustahkamladi. Navoiy viloyati sanoati ham rivojlanishda davom
etmoqda. Shu bilan birga, hududlar orasidagi iqtisodiy rivojlanish darajasidagi
farqlar hamon mavjud bo'lib, bu muammo O'zbekiston iqtisodiy siyosatining
muhim yo'nalishlaridan biri bo'lib qolmoqda.
YaIM deflyatori va real o'sish:
Yil YaIM deflyatori (%) Real YaIM o'sishi (%)
2016 8.7 6.1
2017 19.4 4.5
2018 27.5 5.4
2019 18.6 5.8
2020 11.9 1.9
2021 17.8 7.4
2022 13.5 5.7
2023 10.8 5.5
YaIM deflyatori ko'rsatkichi 2017-2018 yillarda sezilarli darajada yuqori
bo'lgan, bu davrda valyuta kursining erkinlashtirilishi va narxlarning tartibga
solinishi sohasidagi islohotlar natijasida deflyator ko'rsatkichi 2018 yilda 27.5% ga
yetgan. Keyingi yillarda esa deflyator ko'rsatkichi pasayish tendentsiyasiga ega
bo'lib, 2023 yilda 10.8% ni tashkil etdi.
2.2. Tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlari tahlili
2.2.1. Eksport va import dinamikasi
2016-2023 yillar davomida O'zbekiston tashqi savdo aylanmasi sezilarli
darajada oshdi. Eksport va import ko'rsatkichlari quyidagi jadvalda aks ettirilgan:
Yil Eksport (mlrd.
AQSh doll.) Import (mlrd.
AQSh doll.) Savdo aylanmasi (mlrd.
AQSh doll.) Savdo balansi (mlrd.
AQSh doll.)
2016 12.1 12.8 24.9 -0.7
2017 13.9 14.0 27.9 -0.1
2

ta minlashda ijobiy samaralar bergan bo lsa-da, oldinda turli chaqiriqlarga javobʼ ʻ
berish va barqaror rivojlanishni ta minlash uchun tizimli islohotlarni davom
ʼ
ettirish zarurati mavjud.
2

20.5% dan 33.9% ga ko'tarilgan, bu esa iqtisodiyotda investitsion faollikning
oshganligidan dalolat beradi.
Xorijiy investitsiyalar hajmi ham sezilarli darajada oshib, 2016 yildagi 2.2
mlrd. dollardan 2023 yilga kelib 10.2 mlrd. dollarga (4.6 barobar) yetgan.
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar esa 1.7 mlrd. dollardan 7.5 mlrd. dollarga
(4.4 barobar) oshgan.
Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi (%):
Moliyalashtirish manbai 2016 2018 2020 2023
Davlat byudjeti 11.7 8.5 10.2 8.7
Korxonalar va aholi mablag'lari 61.4 54.3 50.1 48.2
Bank kreditlari 10.2 15.6 14.8 16.5
Xorijiy investitsiyalar va kreditlar 16.7 21.6 24.9 26.6
2.3.2-rasm.Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi.
Investitsiyalar tarkibida xorijiy investitsiyalar va kreditlar ulushining
oshganligi, shuningdek, bank kreditlari ulushining ham ko'payishi kuzatiladi.
Davlat byudjeti mablag'lari hisobidan investitsiyalar ulushi esa nisbatan kamaygan.
Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi (%):
Faoliyat turi 2016 2018 2020 2023
Sanoat 40.2 38.5 36.2 38.7
Qishloq xo'jaligi 3.8 4.7 5.8 6.5
Qurilish 5.1 4.6 4.3 4.9
Transport va aloqa 15.3 14.8 12.5 13.2
Savdo va xizmatlar 10.5 12.7 14.6 15.3
Uy-joy qurilishi 19.6 18.2 20.1 15.8
Boshqalar 5.5 6.5 6.5 5.6
2

2.3.3-rasm.Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi.
Investitsiyalar tarkibida sanoat tarmog'i yetakchi o'rinni egallab kelmoqda.
Savdo va xizmatlar sohasiga investitsiyalar ulushi ham sezilarli darajada oshgan,
qishloq xo'jaligiga yo'naltirilgan investitsiyalar ham o'sish tendentsiyasiga ega.
Bank sektori ko'rsatkichlari:
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Bank aktivlari (trln. so'm) 84.1 214.4 366.1 651.3
YaIM ga nisbatan (%) 34.7 52.7 63.1 62.9
Kreditlar portfeli (trln. so'm) 52.6 133.8 280.4 490.7
YaIM ga nisbatan (%) 21.7 32.9 48.3 47.4
Depozitlar (trln. so'm) 44.1 70.2 114.7 221.5
YaIM ga nisbatan (%) 18.2 17.3 19.8 21.4
2.3.4-rasm.Moliyaviy bozorlar rivojlanishi.
Bank sektori aktivlari 2016-2023 yillar davomida 7.7 barobar, kreditlar
portfeli esa 9.3 barobar oshgan. Bank kreditlarining YaIM ga nisbati 21.7% dan
47.4% ga oshdi, bu esa iqtisodiyotning monetizatsiya darajasi oshganligidan
dalolat beradi.
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Aksiyalar bozori kapitalizatsiyasi (trln. so'm) 18.5 25.4 54.2 78.6
2

Moliyaviy sektor uchun normativ-huquqiy bazani mustahkamlash
Iqtisodiy ma'lumotlarni o'z vaqtida va aniq olish uchun mustahkam statistik
tizimlarni ishlab chiqish
Davlat organlari o‘rtasida siyosat tahlili va muvofiqlashtirish salohiyatini
oshirish
Kuchli institutlar siyosatni shakllantirish, amalga oshirish va ishonchlilikni
yaxshilaydi, umumiy makroiqtisodiy barqarorlikni oshiradi.
Uzoq muddatli istiqbol va siyosatni muvofiqlashtirish
O‘zbekistonning uzoq muddatli makroiqtisodiy barqarorligi quyidagilarga
bog‘liq:
O'zgaruvchan sharoitlarga moslashishda siyosatning izchilligini saqlash
Qisqa muddatli barqarorlashtirish choralari va uzoq muddatli rivojlanish
maqsadlari o'rtasidagi muvofiqlikni ta'minlash
Ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni saqlash uchun islohotlar sur'atini
muvozanatlash
Iqlim o'zgarishiga moslashish kabi o'zaro bog'liq muammolarni hal qilish
uchun integratsiyalashgan yondashuvlarni ishlab chiqish
Manfaatdor tomonlarni qamrab olish orqali asosiy siyosat yo'nalishlari
bo'yicha konsensus yaratish
Makroiqtisodiy siyosatga yaxshi muvofiqlashtirilgan va istiqbolli yondashuv
O‘zbekistonning zamonaviy, diversifikatsiyalangan va barqaror iqtisodiyotga
o‘tishini qo‘llab-quvvatlaydi.
O‘zbekistonda makroiqtisodiy siyosat asoslari sezilarli darajada rivojlanib,
murakkablik va samaradorlikni ko‘rsatmoqda. Muammolar saqlanib qolsa-da,
barqaror makroiqtisodiy barqarorlik asoslari tuzilmaviy islohotlar bilan qo‘llab-
quvvatlanadigan muvofiqlashtirilgan pul-kredit va fiskal siyosat orqali
yaratilmoqda.
2

Import tarkibida mashina va uskunalarning yuqori ulushi (41.5%) mamlakat
iqtisodiyotining modernizatsiya qilinayotganligidan dalolat beradi. Kimyo
mahsulotlari va qora va rangli metallar ham importda katta ulushni tashkil
etmoqda.
Mintaqa/Mamlakat 2016 (%) 2023 (%)
Xitoy 22.5 25.8
Rossiya 20.8 18.3
Qozog'iston 11.3 9.7
Janubiy Koreya 10.5 8.4
Turkiya 5.6 7.9
Yevropa Ittifoqi 15.2 14.5
Boshqa mamlakatlar 14.1 15.4
Import geografiyasida Xitoyning ulushi oshib bormoqda. Rossiya,
Qozog'iston va Janubiy Koreya ham asosiy import hamkorlari bo'lib qolmoqda.
Ko'rsatkich (mlrd. AQSh doll.) 2016 2018 2020 2022 2023
Joriy operatsiyalar hisobi 0.2 -3.6 -3.0 -7.2 -5.3
Tovarlar va xizmatlar balansi -0.7 -5.1 -6.1 -11.7 -9.7
Birlamchi daromadlar balansi -0.4 -0.6 -0.9 -1.5 -1.8
Ikkilamchi daromadlar balansi 1.3 2.1 4.0 6.0 6.2
Kapital hisobi 0.0 0.0 0.1 0.0 0.1
Moliyaviy hisob 0.8 3.8 3.5 7.5 5.6
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar (sof) 1.7 0.6 1.7 2.2 2.8
Portfolio investitsiyalar (sof) 0.0 0.4 0.5 1.1 -0.2
Boshqa investitsiyalar (sof) -0.9 2.8 1.3 4.2 3.0
2

3. Ishsizlik darajasi - ishsiz aholi sonining iqtisodiy faol aholi soniga nisbati.
Ishsizlik darajasi mehnat bozorining holatini, iqtisodiyotning ishchi kuchidan
foydalanish samaradorligini, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik darajasini
aks ettiradi.
4. Davlat byudjeti ko'rsatkichlari - davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari,
byudjet defitsiti (yoki profitsiti), davlat qarzi. Bu ko'rsatkichlar davlatning
moliyaviy ahvolini, fiskal siyosatning samaradorligini va moliyaviy barqarorlik
darajasini baholash imkonini beradi.
5. Tashqi iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari - eksport va import hajmi, tashqi
savdo balansi, to'lov balansi, xorijiy investitsiyalar hajmi, valyuta kursi. Bu
ko'rsatkichlar mamlakatning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi darajasini,
tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlanishini va mamlakatning xalqaro
raqobatbardoshligini baholash imkonini beradi.
6. Moliyaviy bozor ko'rsatkichlari - fond indekslari, foiz stavkalari, kreditlar
va depozitlar hajmi, banklarning aktivlari va passivlari. Bu ko'rsatkichlar
moliyaviy tizimning holatini, pul-kredit siyosatning samaradorligini va
iqtisodiyotning investitsion jozibadorligini baholash imkonini beradi.
Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar o'rtasida murakkab o'zaro bog'liqlik mavjud.
Masalan, YaIM o'sishi odatda ishsizlik darajasining pasayishiga va aholi
daromadlarining oshishiga olib keladi. Biroq, tez sur'atlarda iqtisodiy o'sish
inflyatsion bosimni kuchaytirishi mumkin. Shuning uchun makroiqtisodiy tahlilda
barcha asosiy ko'rsatkichlarni kompleks ravishda ko'rib chiqish muhimdir.
Bundan tashqari, makroiqtisodiy ko'rsatkichlar o'rtasidagi bog'liqlikni
tushunish davlatga samarali iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish
imkonini beradi. Masalan, Markaziy bank inflyatsiya darajasini nazorat qilish
uchun pul-kredit siyosatini o'zgartirishi, hukumat esa iqtisodiy o'sishni
rag'batlantirish va ishsizlikni kamaytirish uchun fiskal siyosatni o'zgartirishi
mumkin.
O'zbekistonda makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni hisoblash va tahlil qilish
xalqaro standartlarga muvofiq amalga oshiriladi, bu esa mamlakatning iqtisodiy
2

Davlat xarajatlari siyosati
Davlat xarajatlari bir qancha ustuvor yo‘nalishlarga yo‘naltirildi:
Infratuzilmani rivojlantirish, xususan, transport va energetika sohalarida
Ta'lim va sog'liqni saqlash tizimini modernizatsiya qilish
Aholining zaif qatlamlariga islohotlar ta'sirini yumshatish uchun ijtimoiy
himoya dasturlari
Sanoatni rivojlantirish va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishni qo'llab-
quvvatlash
Kapital harajatlar jami xarajatlar ulushi sifatida ortdi, bu hukumatning
infratuzilmadagi kamchiliklarni bartaraf etishga qaratayotgan e’tiborini aks
ettiradi. Joriy xarajatlar, xususan, davlat sektorining ish haqi fondi byudjetning
muhim qismini iste'mol qilishda davom etmoqda.
Moliyaviy islohotlar va ularning ta’siri
So'nggi moliyaviy islohotlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Soliq kodeksini soddalashtirish va tadbirkorlik subyektlariga soliq yukini
kamaytirish
Rejalashtirishni takomillashtirish uchun o'rta muddatli byudjet asoslarini
joriy etish
Byudjet ijrosi bo'yicha hisobot berishda shaffoflikni oshirish
Davlat moliyasini boshqarish tizimlari mustahkamlandi
Ushbu islohotlar fiskal intizomni bosqichma-bosqich yaxshilashga olib
keldi, ammo amalga oshirishda muammolar saqlanib qolmoqda. Hukumat,
shuningdek, davlat korxonalarini tartibga solish va kvazfiskal faoliyatni
qisqartirish bo'yicha sa'y-harakatlarni amalga oshirdi.
Davlat qarzining dinamikasi
O'zbekistonning davlat qarzi so'nggi yillarda sezilarli darajada oshdi, ammo
boshqariladigan darajada qolmoqda:
Tashqi davlat qarzi, birinchi navbatda, xalqaro moliya institutlarining
imtiyozli kreditlari hisobiga ichki qarzga nisbatan tezroq o‘sdi.
2

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
Asosiy adabiyotlar:
1. Abduqodirov A.A. Makroiqtisodiyot. – Toshkent: “Fan va texnologiya”,
2020.
2. Azizov U.I. Iqtisodiy o'sish va makroiqtisodiy barqarorlik. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
3. Davletov S.S. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2019.
4. G'ulomov S.S. Iqtisodiyot nazariyasi. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
5. 2.1.3. Hududlar bo'yicha YaIM taqsimoti6. Muminov N.M. Pul-kredit
siyosati va inflyatsiya tahlili. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
7. Norqulov U.N. Iqtisodiy barqarorlik va investitsiyalar. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2020.
8. Olimjonov X.X. O'zbekiston tashqi savdosi va to'lov balansi. – Toshkent:
Fan, 2022.
9. Rahimov A.R. Byudjet-soliq siyosati va uning samaradorligi. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
10. Raxmatov R.R. Makroiqtisodiyot asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya,
2019.
11. Roziqov I.I. Investitsion siyosat va moliyaviy bozorlar rivojlanishi. –
Toshkent: Fan, 2023.
12. Sayidov U.S. Tashqi savdo va iqtisodiy integratsiya. – Toshkent:
Universitet, 2022.
13. Tursunov M.M. Yalpi ichki mahsulot va iqtisodiy rivojlanish
indikatorlari. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
14. Xamidov A.A. Makroiqtisodiy siyosat va barqaror rivojlanish. –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2023.
15. Yusupov K.K. O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va ularning natijalari. –
Toshkent: Universitet, 2020.
2

II BOB. 2016-2023 YILLARDA O'ZBEKISTON MAKROIQTISODIY
KO'RSATKICHLARINING TAHLILI
2.1. Yalpi ichki mahsulot dinamikasi va uning tarkibiy tahlili
O'zbekiston iqtisodiyoti 2016-2023 yillar davomida sezilarli o'zgarishlar va
rivojlanish tendentsiyalarini boshdan kechirdi. Bu davr davomida mamlakatda
keng ko'lamli iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi, xususan, 2017 yilda valyuta
bozorining erkinlashtirilishi, soliq tizimining isloh qilinishi va tadbirkorlik
faoliyatini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilishi kabi muhim
o'zgarishlar ro'y berdi.
2016-2023 yillar davomida O'zbekiston YaIM hajmi va o'sish sur'atlari
dinamikasini tahlil qiladigan bo'lsak, ushbu ko'rsatkichlar quyidagi tendentsiyaga
ega bo'lgan.
YIL YaIM hajmi (trln. so'm) YaIM o'sish sur'ati (%) Aholi jon boshiga YaIM (mln.
so'm)
2016 242.5 6.1 7.6
2017 302.5 4.5 9.3
2018 406.6 5.4 12.3
2019 510.1 5.8 15.2
2020 580.2 1.9 16.9
2021 734.6 7.4 21.0
2022 890.5 5.7 24.9
2023 1035.7 5.5 28.3
2.1.1-rasm. YaIM hajmi va o'sish sur'atlari 1
2016 yilda O'zbekiston YaIM hajmi 242.5 trln. so'mni tashkil etib, o'sish
sur'ati 6.1% darajasida qayd etilgan bo'lsa, 2023 yilga kelib YaIM hajmi 1035.7
trln. so'mga yetib, 8 yil davomida qariyb 4.3 barobar o'sishga erishildi. Bu davrda
real YaIM o'sish sur'ati o'rtacha 5.3% ni tashkil etdi.
1
Abduqodirov A.A. Makroiqtisodiyot. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020.
2

Rivojlanmagan moliya bozorlari pul-kredit siyosati signallarining
uzatilishini cheklaydi
Iqtisodiyotni dollarlashtirish foiz siyosatining samaradorligini cheklashda
davom etmoqda
Iqtisodiyotdagi tarkibiy omillar barqaror inflyatsiyaga yordam beradi
Pul-kredit va fiskal siyosat o'rtasidagi muvofiqlashtirish har doim ham
maqbul bo'lmagan
Ushbu qiyinchiliklarga qaramay, Markaziy bank o'zining operatsion tizimini
ishlab chiqish va aloqa strategiyalarini takomillashtirishda muvaffaqiyatga erishdi.
3.2. Fiskal siyosat va davlat qarzini boshqarish
O'zbekistonning soliq-byudjet siyosati makroiqtisodiy barqarorlikni
saqlashga harakat qilgan holda iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlashda hal qiluvchi
rol o'ynadi.
Byudjet tuzilmasi va fiskal ko'rsatkichlar
Davlat byudjeti tuzilishi sezilarli darajada rivojlandi:
Soliq sohasidagi islohotlar soliq solinadigan bazani kengaytirish va
daromadlarni yig‘ishni yaxshilashga qaratilgan
Xarajatlarning ustuvor yo‘nalishlari infratuzilmani rivojlantirish va ijtimoiy
himoyaga o‘tdi
Byudjet taqchilligi o'rtacha, ammo barqaror bo'lib, odatda YaIMning 2-4
foizini tashkil qiladi.
O‘zbekiston tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasining tashkil etilishi fiskal
operatsiyalarni murakkablashtirdi
Soliq ma’muriyatchiligini isloh qilish va norasmiy iqtisodiy faoliyatni
rasmiylashtirish orqali daromadlarni jalb qilish yaxshilandi. Biroq, YaIMga
nisbatan soliq tushumlari tengdosh mamlakatlardan pastligicha qolmoqda, bu esa
yanada yaxshilash imkoniyatini ko'rsatadi.
2

natural monopoliyalar tariflarini tartibga solish va iste'mol bozorida raqobatni
rag'batlantirish orqali inflyatsiyani nazorat qilmoqda.
3. Byudjet-soliq siyosatining samaradorligini oshirish. Muvozanatli byudjet-
soliq siyosati davlat byudjeti barqarorligini, davlat xarajatlarining samaradorligini
va soliq tizimining adolatliligini ta'minlaydi. O'zbekistonda soliq tizimini
takomillashtirish, soliq yukini kamaytirish, soliq ma'muriyatchiligini
soddalashtirish, davlat xarajatlarini optimallashtirish va byudjet jarayonining
shaffofligini oshirish bo'yicha islohotlar amalga oshirilmoqda.
4. Pul-kredit siyosatini takomillashtirish. Samarali pul-kredit siyosati narxlar
barqarorligini, milliy valyuta kursining barqarorligini va moliyaviy tizimning
barqarorligini ta'minlaydi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki pul-kredit
siyosati instrumentlarini takomillashtirmoqda, bank tizimini rivojlantirmoqda,
valyuta bozorini erkinlashtirmoqda va moliyaviy bozorlarni chuqurlashtirmoqda.
5. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va xalqaro integratsiyani
chuqurlashtirish. O'zbekiston tashqi savdoni erkinlashtirish, eksportni
rag'batlantirish, chet el investitsiyalarini jalb qilish va xalqaro iqtisodiy tashkilotlar
bilan hamkorlikni kengaytirish orqali jahon iqtisodiyotiga integratsiya bo'lmoqda.
Bu mamlakatga xorijiy texnologiyalar, bilimlar va investitsiyalardan foydalanish
imkonini beradi, bu esa o'z navbatida, iqtisodiy o'sish va rivojlanishga hissa
qo'shadi.
6. Iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va raqobatbardoshligini oshirish.
O'zbekiston iqtisodiyotining diversifikatsiyasi va raqobatbardoshligining oshishi
eksport salohiyatining kengayishi, import o'rnini bosish va iqtisodiy o'sish
sur'atlarining oshishiga olib keladi. Hukumat sanoatni modernizatsiya qilish,
innovatsion texnologiyalarni joriy etish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish orqali iqtisodiyotni diversifikatsiya qilmoqda.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash mamlakat iqtisodiyotining barqaror
va muvozanatli rivojlanishi uchun muhim omil hisoblanadi. Ushbu barqarorlik
davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy siyosat vositalari orqali amalga
2

III BOB.O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY SIYOSATNING
SAMARADORLIGI VA ISTIQBOLLARI
3.1. Pul-kredit siyosati va inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish
O‘zbekistonning pul-kredit siyosati so‘nggi yillarda bozorga yo‘naltirilgan
islohotlarga o‘tishi munosabati bilan sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirdi.
O‘zbekiston Markaziy banki milliy valyuta kursini barqarorlashtirish va
inflyatsiyani nazorat qilish bo‘yicha bir qancha muhim chora-tadbirlarni amalga
oshirdi.
Pul-kredit siyosati asoslarining evolyutsiyasi
Markaziy bank asta-sekin to'g'ridan-to'g'ri pul-kredit nazorati yondashuvidan
bozorga asoslangan tizimga o'tdi. Ushbu o'tish quyidagilarni o'z ichiga oladi:
2017 yilda valyuta bozorini liberallashtirish, so mning erkinroq suzishiniʻ
ta minlash
ʼ
Valyuta kursini nishonlashning avvalgi mexanizmini almashtirgan holda
inflyatsiyani nishonlash tizimini joriy etish
Ochiq bozor operatsiyalari va qayta moliyalash vositalari kabi pul-kredit
siyosati vositalarini ishlab chiqish
Siyosat stavkalari koridorini tashkil etish orqali foiz stavkalari kanalini
kengaytirish.
Markaziy bankning asosiy siyosat stavkasi pul-kredit sharoitlariga ta'sir
qilish va inflyatsiya maqsadlariga erishish uchun asosiy vosita sifatida faol
foydalanilmoqda. Qayta moliyalash stavkasi inflyatsiya bosimi va iqtisodiy
sharoitlarga qarab bir necha bor o'zgartirildi.
Inflyatsiya dinamikasi
O'zbekistonda inflyatsiya sezilarli o'zgaruvchanlik bilan tavsiflanadi, unga
monetar va nomonetar omillar ta'sir ko'rsatadi:
So'nggi yillarda iste'mol narxlari inflyatsiyasi har yili 10-15% oralig'ida
o'zgarib turdi
Oziq-ovqat va energiya narxlarini hisobga olmagan asosiy inflyatsiya
ko'proq barqarorlikni ko'rsatdi, ammo yuqoriligicha qolmoqda
2

2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi

Купить