Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 13000UZS
Hajmi 66.2KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 30 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi

Sotib olish
   O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH” 
fanidan
2016-2023 yillarda o'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar
dinamikasi  
Mavzusidagi
KURS ISHI
                                                                                                         
                                        
Guliston-2025 MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
I BOB. O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI VA MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLAR 
TAHLILINING NAZARIY ASOSLAR .................................................................................................................. 5
1.1. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar mohiyati va ularning o'zaro bog'liqligi ................................................... 5
1.2. O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlari ................................................................................ 7
1.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari ....................................................... 10
II BOB. 2016-2023 YILLARDA O'ZBEKISTON MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLARINING TAHLILI ............... 15
2.1. Yalpi ichki mahsulot dinamikasi va uning tarkibiy tahlili ..................................................................... 15
2.1.2-rasm. Tarmoqlar bo'yicha YaIM tarkibi (% hisobida) ................................................................ 16
2.2. Tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlari tahlili ............................................................................ 18
2.2.1-rasm.Eksport va import dinamikasi .......................................................................................... 19
Eksport tarkibi: .................................................................................................................................. 19
Eksport geografiyasi: .......................................................................................................................... 20
2.3. Investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendentsiyalari ............................................................. 22
2.3.1-rasm.Investitsiya faoliyati dinamikasi. ...................................................................................... 22
2.3.2-rasm.Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi. ............................................. 23
2.3.3-rasm.Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi. .................................................. 24
Bank sektori ko'rsatkichlari: ............................................................................................................... 24
III BOB.O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY SIYOSATNING SAMARADORLIGI VA ISTIQBOLLARI ................ 26
3.1. Pul-kredit siyosati va inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish ................................................................... 26
3.2. Fiskal siyosat va davlat qarzini boshqarish .......................................................................................... 28
3.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning istiqbolli yo'nalishlari ................................................... 30
XULOSA ...................................................................................................................................................... 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI ................................................................................................ 37
2 2 KIRISH
O'zbekiston   Respublikasi   mustaqillikka   erishgan   vaqtdan   boshlab,   milliy
iqtisodiyotni   shakllantirishda   bir   qator   muhim   islohotlarni   amalga   oshirib
kelmoqda.   Ayniqsa,   2016-2023   yillar   oralig'ida   mamlakat   iqtisodiyotida   chuqur
tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirildi, bozor munosabatlarini rivojlantirish, xususiy
mulkchilikni   kengaytirish,   tashqi   iqtisodiy   faoliyatni   erkinlashtirish   va
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha keng ko'lamli islohotlar olib
borildi.
2016   yilda   O'zbekiston   yangi   taraqqiyot   bosqichiga   qadam   qo'ydi   va
mamlakat   rahbariyati   tomonidan   2017-2021   yillarda   O'zbekiston   Respublikasini
rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo'nalishi   bo'yicha   Harakatlar   strategiyasi   qabul
qilindi.   Keyinchalik,   2022-2026   yillarga   mo'ljallangan   "Yangi   O'zbekistonning
taraqqiyot   strategiyasi"   ishlab   chiqildi.   Ushbu   strategiyalar   doirasida
makroiqtisodiy   barqarorlikni   mustahkamlash,   iqtisodiy   o'sish   sur'atlarini   yuqori
darajada   saqlab   qolish,   raqobatdosh   iqtisodiyotni   shakllantirish   va   xalqaro
integratsiyani chuqurlashtirish bo'yicha ko'plab vazifalar belgilandi.
Makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   mamlakat   iqtisodiyotining   umumiy   holatini,
rivojlanish   darajasini   va   mavjud   muammolarni   aniqlash   uchun   asosiy   o'lchovlar
hisoblanadi. Ular iqtisodiy siyosatni shakllantirish, uning samaradorligini baholash
va kelajakdagi  rivojlanish yo'nalishlarini  belgilashda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.
Shu   nuqtai   nazardan,   O'zbekistonda   2016-2023   yillardagi   makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasini tahlil qilish dolzarb ahamiyatga ega.
Mazkur   kurs   ishida   O'zbekistonning   2016-2023   yillardagi   makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar   dinamikasi,   ularning   o'zgarish   tendensiyalari,   sabablar   va  oqibatlar,
shuningdek, iqtisodiy islohotlarning makroiqtisodiy ko'rsatkichlarga ta'siri batafsil
o'rganiladi.   Tadqiqot   natijalaridan   O'zbekistonda   makroiqtisodiy   siyosatni
takomillashtirish,   iqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash   va   kelajakdagi   rivojlanish
yo'nalishlarini belgilashda foydalanish mumkin.
2 Kurs ishining maqsadi   - O'zbekistonda  2016-2023 yillar davomida asosiy
makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   dinamikasini   tahlil   qilish,   ularning   o'zgarishlariga
ta'sir   etuvchi   omillarni   aniqlash   va   mamlakatning   makroiqtisodiy   barqarorligi   va
kelajakdagi rivojlanishi uchun tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
-   makroiqtisodiy   ko'rsatkichlarning   mohiyati   va   ular   o'rtasidagi   o'zaro
bog'liqlikni nazariy jihatdan o'rganish;
- O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlarini tahlil qilish;
-   2016-2023   yillarda   O'zbekistonda   YaIM   dinamikasi   va   uning   tarkibiy
o'zgarishlarini o'rganish;
- tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlarini tahlil qilish;
- investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendensiyalarini aniqlash;
- pul-kredit siyosati va inflyatsion jarayonlarni tahlil qilish;
-   byudjet-soliq   siyosati   va   davlat   qarzini   boshqarish   samaradorligini
baholash;
-   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash   bo'yicha   istiqbolli   yo'nalishlarni
belgilash.
Tadqiqot   predmeti   -   O'zbekistonda   2016-2023   yillarda   makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasi va ularga ta'sir etuvchi omillar.
Tadqiqot   ob'ekti   -   O'zbekiston   Respublikasi   iqtisodiyoti   va   uning   asosiy
tarmoqlari.
Tadqiqot metodologiyasi  - tahlil va sintez, induksiya va deduksiya, statistik
tahlil, qiyosiy tahlil, tizimli tahlil usullari.
Tadqiqot   manbai   -   O'zbekiston   Respublikasi   Davlat   statistika   qo'mitasi,
O'zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki,   O'zbekiston   Respublikasi   Moliya
vazirligi, Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi, Osiyo taraqqiyot banki ma'lumotlari,
shuningdek, maqolalar, monografiyalar va boshqa ilmiy tadqiqotlar.
2 I BOB. O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING UMUMIY TAVSIFI VA
MAKROIQTISODIY KO'RSATKICHLAR TAHLILINING NAZARIY
ASOSLAR
1.1. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar mohiyati va ularning o'zaro bog'liqligi
Makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   -   bu   mamlakat   iqtisodiyotining   umumiy
holatini,   rivojlanish   darajasini   va   mavjud   tendensiyalarni   aks   ettiruvchi   statistik
ma'lumotlar   majmuasidir.   Ular   iqtisodiy   siyosatni   shakllantirish,   uning
samaradorligini   baholash   va   kelajakdagi   rivojlanish   strategiyalarini   belgilashda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Makroiqtisodiyot nazariyasiga muvofiq, mamlakat iqtisodiyotini miqyosi va
ko'lami   jihatidan   turli   ko'rsatkichlar   yordamida   tavsiflanadi,   ularning   eng
muhimlari quyidagilardir:
1.   Yalpi   ichki   mahsulot   (YaIM)   -   muayyan   davr   (odatda   bir   yil)   uchida
mamlakat   hududida   yaratilgan   barcha   pirovard   tovarlar   va   xizmatlar   qiymatining
yig'indisi.   YaIM   iqtisodiy   faoliyatning   eng   muhim   ko'rsatkichi   bo'lib,   u
mamlakatning iqtisodiy quvvati va rivojlanish darajasini baholash imkonini beradi.
YaIMni   hisoblashning   uch   xil   usuli   mavjud:   ishlab   chiqarish,   daromadlar   va
xarajatlar usuli.
YaIM o'sish sur'atlari iqtisodiy rivojlanishning muhim indikatori hisoblanadi
va   mamlakatning   iqtisodiy   salohiyatini,   ishlab   chiqarish   hajmining   o'zgarishini,
aholi   turmush   darajasidagi   o'zgarishlarni   aks   ettiradi.   Shuningdek,   aholi   jon
boshiga  YaIM  ko'rsatkichi   mamlakatlar   o'rtasidagi   iqtisodiy  rivojlanish  darajasini
solishtirish uchun keng qo'llaniladi.
2.   Inflyatsiya   darajasi   -   bu   tovarlar   va   xizmatlar   narxlari   umumiy
darajasining o'sishi. Inflyatsiya iste'mol narxlari indeksi (INI), YaIM deflyatori va
boshqa   ko'rsatkichlar   yordamida   o'lchanadi.   Yuqori   inflyatsiya   iqtisodiy
barqarorlikka   salbiy   ta'sir   ko'rsatadi,   investorlar   ishonchini   pasaytiradi   va   aholi
turmush darajasiga salbiy ta'sir qiladi.
2 3. Ishsizlik darajasi - ishsiz aholi sonining iqtisodiy faol aholi soniga nisbati.
Ishsizlik   darajasi   mehnat   bozorining   holatini,   iqtisodiyotning   ishchi   kuchidan
foydalanish   samaradorligini,   shuningdek,   ijtimoiy-iqtisodiy   barqarorlik   darajasini
aks ettiradi.
4. Davlat byudjeti ko'rsatkichlari - davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari,
byudjet   defitsiti   (yoki   profitsiti),   davlat   qarzi.   Bu   ko'rsatkichlar   davlatning
moliyaviy   ahvolini,   fiskal   siyosatning   samaradorligini   va   moliyaviy   barqarorlik
darajasini baholash imkonini beradi.
5. Tashqi iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari - eksport va import hajmi, tashqi
savdo   balansi,   to'lov   balansi,   xorijiy   investitsiyalar   hajmi,   valyuta   kursi.   Bu
ko'rsatkichlar   mamlakatning   jahon   iqtisodiyotiga   integratsiyalashuvi   darajasini,
tashqi   iqtisodiy   aloqalarning   rivojlanishini   va   mamlakatning   xalqaro
raqobatbardoshligini baholash imkonini beradi.
6. Moliyaviy bozor ko'rsatkichlari - fond indekslari, foiz stavkalari, kreditlar
va   depozitlar   hajmi,   banklarning   aktivlari   va   passivlari.   Bu   ko'rsatkichlar
moliyaviy   tizimning   holatini,   pul-kredit   siyosatning   samaradorligini   va
iqtisodiyotning investitsion jozibadorligini baholash imkonini beradi.
Makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   o'rtasida   murakkab   o'zaro   bog'liqlik   mavjud.
Masalan,   YaIM   o'sishi   odatda   ishsizlik   darajasining   pasayishiga   va   aholi
daromadlarining   oshishiga   olib   keladi.   Biroq,   tez   sur'atlarda   iqtisodiy   o'sish
inflyatsion bosimni kuchaytirishi mumkin. Shuning uchun makroiqtisodiy tahlilda
barcha asosiy ko'rsatkichlarni kompleks ravishda ko'rib chiqish muhimdir.
Bundan   tashqari,   makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   o'rtasidagi   bog'liqlikni
tushunish   davlatga   samarali   iqtisodiy   siyosatni   ishlab   chiqish   va   amalga   oshirish
imkonini   beradi.   Masalan,   Markaziy   bank   inflyatsiya   darajasini   nazorat   qilish
uchun   pul-kredit   siyosatini   o'zgartirishi,   hukumat   esa   iqtisodiy   o'sishni
rag'batlantirish   va   ishsizlikni   kamaytirish   uchun   fiskal   siyosatni   o'zgartirishi
mumkin.
O'zbekistonda   makroiqtisodiy   ko'rsatkichlarni   hisoblash   va   tahlil   qilish
xalqaro   standartlarga   muvofiq   amalga   oshiriladi,   bu   esa   mamlakatning   iqtisodiy
2 holatini boshqa mamlakatlar bilan solishtirish va xalqaro reytinglarda ishtirok etish
imkonini beradi.
2016-2023   yillarda   O'zbekistonda   makroiqtisodiy   ko'rsatkichlar   dinamikasi
mamlakat   iqtisodiyotida   chuqur   tarkibiy   o'zgarishlar,   bozor   munosabatlarini
rivojlantirish,   xususiy   mulkchilikni   kengaytirish,   tashqi   iqtisodiy   faoliyatni
erkinlashtirish   va   iqtisodiyotning   raqobatbardoshligini   oshirish   bo'yicha   amalga
oshirilgan islohotlarning natijalarini aks ettiradi.
Mamlakatda   iqtisodiy   islohotlar   natijasida   YaIM   o'sish   sur'atlarining
barqarorligi,   inflyatsiya   darajasining   pasayishi,   tashqi   savdo   hajmining   oshishi,
investitsion   faollikning   kuchayishi   va   moliyaviy   tizimning   rivojlanishi
kuzatilmoqda.   Shu   bilan   birga,   ishsizlik   darajasi,   aholi   daromadlari   o'rtasidagi
tafovut, inflyatsiya va tashqi qarzning oshishi kabi muammolar ham mavjud.
Muhim makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni kompleks tahlil qilish O'zbekistonda
iqtisodiy   islohotlarning   samaradorligini   baholash,   mavjud   muammolarni   aniqlash
va   kelajakdagi   iqtisodiy   siyosatni   shakllantirish   uchun   zarur.   Mazkur   tadqiqotda
2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
batafsil tahlil qilinadi va mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligi va kelajakdagi
rivojlanishi uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi.
1.2. O'zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy xususiyatlari
O'zbekiston   iqtisodiyoti   o'zining   bir   qator   xususiyatlari   bilan   ajralib   turadi,
bu   uni   boshqa   mamlakatlar   iqtisodiyotlaridan   farqlaydi   va   makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar dinamikasiga ta'sir etadi.
O'zbekiston   iqtisodiyotining   asosiy   tarkibiy   xususiyatlari   quyidagilardan
iborat:
1. Tabiiy resurslarning boyligi. O'zbekiston oltin, mis, uran, tabiiy gaz, neft
va boshqa foydali qazilmalar zaxiralariga ega. Mamlakat oltin qazib olish bo'yicha
dunyoda   etakchi   o'rinlarni   egallaydi.   Tabiiy   resurslarning   boyligi   mamlakatga
2 xomashyo   eksportidan   katta   daromad   olish   imkonini   beradi,   bu   esa   davlat
byudjetini to'ldirish va iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
2.   Agrar   sektorning   muhim   roli.   Qishloq   xo'jaligi   O'zbekiston
iqtisodiyotining   an'anaviy   va   muhim   tarmog'i   hisoblanadi.   U   mamlakatning
YaIMida   katta   ulushga   ega   va   aholining   katta   qismini   ish   bilan   ta'minlaydi.
O'zbekiston paxta, meva-sabzavot, don va boshqa  qishloq xo'jaligi  mahsulotlarini
ishlab chiqarish va eksport qilish bo'yicha mintaqada etakchi o'rinlarni egallaydi.
3. Davlat sektorining katta ulushi. Iqtisodiy islohotlarga qaramasdan, davlat
sektori   O'zbekiston   iqtisodiyotida  hamon  muhim   rol  o'ynaydi.   Davlat   korxonalari
energetika,   transport,   telekommunikatsiya   va   boshqa   muhim   tarmoqlarda   etakchi
o'rinlarni   egallaydi.   Shuningdek,   davlat   qishloq   xo'jaligi,   sanoat   va   moliya
sektorlarida ham katta ulushga ega.
4.   Diversifikatsiyalashgan   sanoat.   O'zbekiston   diversifikatsiyalashgan
sanoatga   ega,   unda   tog'-kon,   metallurgiya,   mashinasozlik,   kimyo,   to'qimachilik,
oziq-ovqat   va   boshqa   tarmoqlar   rivojlangan.   So'nggi   yillarda   hukumat   import
o'rnini   bosuvchi   ishlab   chiqarishlarni   rivojlantirish   va   sanoatni   modernizatsiya
qilish bo'yicha faol siyosat olib bormoqda.
5.   Xizmatlar   sektorining   o'sishi.   So'nggi   yillarda   O'zbekistonda   xizmatlar
sektori   jadal   sur'atlar   bilan   rivojlanmoqda.   Savdo,   moliyaviy   xizmatlar,
telekommunikatsiya, turizm va boshqa xizmat ko'rsatish tarmoqlari YaIMda tobora
katta   ulushga   ega   bo'lmoqda.   Bu   global   tendentsiyalarga   mos   keladi   va
iqtisodiyotning postindustrial bosqichga o'tishini ko'rsatadi.
6.   Demografik   o'sish   va   yoshlar   ulushining   yuqoriligi.   O'zbekiston   aholisi
jadal sur'atlarda o'sib bormoqda va aholining katta qismini yoshlar tashkil etadi. Bu
mehnat   resurslari   bilan   ta'minlanganlikni   ta'minlaydi,   biroq   yangi   ish   o'rinlari
yaratish   zaruratini   keltirib   chiqaradi.   Aholining   o'sishi   iste'mol   bozorining
kengayishi va iqtisodiy o'sish uchun ichki talabning oshishiga ham hissa qo'shadi.
7. Mintaqaviy tengsizlik. O'zbekistonda iqtisodiy rivojlanishning mintaqaviy
tengsizligi mavjud. Toshkent shahri va Toshkent viloyati, shuningdek, boshqa yirik
shaharlar   yuqori   darajada   rivojlangan   bo'lsa,   chekka   hududlar,   ayniqsa,   qishloq
2 joylari,   iqtisodiy   rivojlanish   va   ijtimoiy   infratuzilma   darajasi   bo'yicha   ortda
qolmoqda.
8.   Chet   el   investitsiyalariga   bog'liqlik.   O'zbekiston   iqtisodiyotining
modernizatsiyasi   va   diversifikatsiyasi   uchun   chet   el   investitsiyalariga   ehtiyoj
sezadi. So'nggi yillarda investitsion muhitni yaxshilash va chet el investitsiyalarini
jalb   qilish   bo'yicha   bir   qator   choralar   ko'rildi,   bu   esa   iqtisodiyotga   chet   el
kapitalining oqimini oshirdi.
9.   Migrantlar   pul   o'tkazmalariga   bog'liqlik.   O'zbekistonda   mehnat
migratsiyasi   keng   tarqalgan   va   migrantlar   pul   o'tkazmalari   mamlakatning   to'lov
balansida   muhim   rol   o'ynaydi.   Rossiya,   Qozog'iston,   Turkiya   va   boshqa
mamlakatlarda   ishlayotgan   o'zbekistonlik   migrantlarning   pul   o'tkazmalari   ichki
iste'molni   qo'llab-quvvatlaydi   va   aholi   daromadlarining   muhim   manbayi
hisoblanadi.
10.   Transport-logistika   infratuzilmasining   rivojlanishi.   O'zbekiston
quruqlikda  joylashgan  mamlakat   bo'lib, dengizga  chiqish  imkoniyatiga  ega emas,
bu   tashqi   savdo   uchun   qiyinchiliklar   tug'diradi.   Shu   bois,   transport-logistika
infratuzilmasini   rivojlantirish   va   qo'shni   mamlakatlar   bilan   transport   aloqalarini
yaxshilash mamlakatning iqtisodiy siyosatida muhim o'rin tutadi.
11.   Iqtisodiyotni   raqamlashtirish.   So'nggi   yillarda   O'zbekistonda
iqtisodiyotni   raqamlashtirish   va   innovatsion   texnologiyalarni   joriy   etish   bo'yicha
faol   ishlar   olib   borilmoqda.   "Raqamli   O'zbekiston   -   2030"   strategiyasi   doirasida
elektron hukumat, raqamli infratuzilma, raqamli ta'lim va boshqa yo'nalishlarda bir
qator loyihalar amalga oshirilmoqda.
O'zbekiston   iqtisodiyotining   ushbu   tarkibiy   xususiyatlari   makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar   dinamikasiga   ta'sir   ko'rsatadi.   Masalan,   tabiiy   resurslarning   boyligi
va agrar sektorning rivojlanganligi eksport salohiyatini oshiradi va savdo balansiga
ijobiy   ta'sir   ko'rsatadi.   Davlat   sektorining   katta   ulushi   davlat   byudjeti   va   davlat
qarzi   ko'rsatkichlariga   ta'sir   qiladi.   Demografik   o'sish   va   yoshlar   ulushining
yuqoriligi esa ishsizlik darajasi va aholi daromadlari ko'rsatkichlariga ta'sir etadi.
2 2016-2023   yillarda   O'zbekistonda   amalga   oshirilgan   iqtisodiy   islohotlar
natijasida iqtisodiyotning tarkibiy xususiyatlarida muayyan o'zgarishlar ro'y berdi.
Xususan,   davlat   sektorining   ulushi   qisqardi,   xususiy   sektor   rivojlandi,   iqtisodiyot
diversifikatsiyalashdi,   tashqi   savdo   geografiyasi   kengaydi   va   investitsion   faollik
oshdi. Bu o'zgarishlar makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasida o'z aksini topdi,
bu haqda keyingi boblarda batafsil ko'rib chiqiladi.
1.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari
Makroiqtisodiy   barqarorlik   -   bu   iqtisodiyotning   barqaror   o'sishi,   narxlar
barqarorligi,   to'la   bandlik   va   tashqi   iqtisodiy   muvozanatni   o'z   ichiga   olgan   holat.
Makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash   har   qanday   mamlakat   iqtisodiy
siyosatining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi, chunki u iqtisodiy o'sish, aholi
farovonligining   oshishi   va   barqaror   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanish   uchun   zarur
shart-sharoitlarni yaratadi.
O'zbekistonda   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlashning   asosiy
yo'nalishlari quyidagilardan iborat:
1.   Iqtisodiy   o'sish   sur'atlarini   yuqori   darajada   saqlab   qolish.   Barqaror
iqtisodiy o'sish ish o'rinlari yaratilishini, aholi daromadlarining oshishini va hayot
sifatining   yaxshilanishini   ta'minlaydi.   O'zbekistonda   iqtisodiy   o'sishning   asosiy
drayverlari   sifatida   sanoat,   qishloq   xo'jaligi,   xizmatlar   sektori   va   investitsiyalar
chiqadi.   Iqtisodiy   o'sishni   rag'batlantirish   uchun   hukumat   investitsion   muhitni
yaxshilash,   xususiy   tadbirkorlikni   qo'llab-quvvatlash,   innovatsiyalarni
rag'batlantirish va inson kapitalini rivojlantirish bo'yicha choralar ko'rmoqda.
2.   Narxlar   barqarorligini   ta'minlash   va   inflyatsiyani   nazorat   qilish.
Inflyatsiyaning   yuqori   va   o'zgaruvchan   darajasi   iqtisodiy   qarorlar   qabul   qilishni
qiyinlashtiradi,   investitsion   faollikni   pasaytiradi   va   aholi   hayot   darajasiga   salbiy
ta'sir   ko'rsatadi.   O'zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki   inflyatsion   targetlash
rejimini   joriy   etdi   va   inflyatsiyani   pasaytirish   uchun   pul-kredit   siyosatining
instrumentlaridan  foydalanmoqda. Shuningdek,  hukumat  narxlarni  erkinlashtirish,
2 natural   monopoliyalar   tariflarini   tartibga   solish   va   iste'mol   bozorida   raqobatni
rag'batlantirish orqali inflyatsiyani nazorat qilmoqda.
3. Byudjet-soliq siyosatining samaradorligini oshirish. Muvozanatli byudjet-
soliq siyosati  davlat byudjeti barqarorligini, davlat  xarajatlarining samaradorligini
va   soliq   tizimining   adolatliligini   ta'minlaydi.   O'zbekistonda   soliq   tizimini
takomillashtirish,   soliq   yukini   kamaytirish,   soliq   ma'muriyatchiligini
soddalashtirish,   davlat   xarajatlarini   optimallashtirish   va   byudjet   jarayonining
shaffofligini oshirish bo'yicha islohotlar amalga oshirilmoqda.
4. Pul-kredit siyosatini takomillashtirish. Samarali pul-kredit siyosati narxlar
barqarorligini,   milliy   valyuta   kursining   barqarorligini   va   moliyaviy   tizimning
barqarorligini   ta'minlaydi.   O'zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki   pul-kredit
siyosati   instrumentlarini   takomillashtirmoqda,   bank   tizimini   rivojlantirmoqda,
valyuta bozorini erkinlashtirmoqda va moliyaviy bozorlarni chuqurlashtirmoqda.
5.   Tashqi   iqtisodiy   faoliyatni   erkinlashtirish   va   xalqaro   integratsiyani
chuqurlashtirish.   O'zbekiston   tashqi   savdoni   erkinlashtirish,   eksportni
rag'batlantirish, chet el investitsiyalarini jalb qilish va xalqaro iqtisodiy tashkilotlar
bilan hamkorlikni kengaytirish orqali  jahon iqtisodiyotiga integratsiya bo'lmoqda.
Bu   mamlakatga   xorijiy   texnologiyalar,   bilimlar   va   investitsiyalardan   foydalanish
imkonini   beradi,   bu   esa   o'z   navbatida,   iqtisodiy   o'sish   va   rivojlanishga   hissa
qo'shadi.
6.   Iqtisodiyotni   diversifikatsiya   qilish   va   raqobatbardoshligini   oshirish.
O'zbekiston   iqtisodiyotining   diversifikatsiyasi   va   raqobatbardoshligining   oshishi
eksport   salohiyatining   kengayishi,   import   o'rnini   bosish   va   iqtisodiy   o'sish
sur'atlarining   oshishiga   olib   keladi.   Hukumat   sanoatni   modernizatsiya   qilish,
innovatsion   texnologiyalarni   joriy   etish,   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikni
rivojlantirish orqali iqtisodiyotni diversifikatsiya qilmoqda.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning asosiy yo'nalishlari
Makroiqtisodiy barqarorlikni  ta'minlash mamlakat iqtisodiyotining barqaror
va   muvozanatli   rivojlanishi   uchun   muhim   omil   hisoblanadi.   Ushbu   barqarorlik
davlat   tomonidan   olib   borilayotgan   iqtisodiy   siyosat   vositalari   orqali   amalga
2 oshiriladi.   Asosiy   maqsad   iqtisodiy   o‘sish   sur'atlarini   ta'minlash,   inflyatsiya
darajasini   pasaytirish,   ishsizlikni   kamaytirish   va   tashqi   savdo   balansini
muvozanatlashtirishdan iboratdir.
Makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlashning   eng   muhim   yo‘nalishlaridan
biri   pul-kredit   siyosatini   takomillashtirishdir.   Markaziy   bank   tomonidan   olib
boriladigan   pul-kredit   siyosati   inflyatsiya   darajasini   nazorat   qilish,   pul   massasi
hajmini tartibga solish va kredit resurslaridan samarali foydalanishni ta'minlashga
qaratilgan.   Pul-kredit   siyosatining   samarali   amalga   oshirilishi   iqtisodiyotda
ortiqcha   pul   massasining   paydo   bo‘lishini   oldini   oladi   va   inflyatsiya   darajasining
barqarorligini ta'minlaydi.
Ikkinchi   muhim   yo‘nalish   fiskal   siyosatni   takomillashtirish   hisoblanadi.
Fiskal   siyosat   davlat   byudjeti   daromadlari   va   xarajatlarini   muvozanatlashtirish,
soliqlar   tizimini   isloh   qilish   va   byudjet   taqchilligini   kamaytirishga   qaratilgan.
Davlat xarajatlarini samarali boshqarish orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va
ishsizlik   darajasini   pasaytirish   mumkin.   Shu   bilan   birga,   soliqlar   tizimining
soddalashtirilishi   tadbirkorlik   faoliyatini   rivojlantirishga   ko‘maklashadi   va
investitsiya muhitini yaxshilaydi.
Makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlashda   islohotlarning   muhim
yo‘nalishlaridan   biri   investitsiya   siyosatini   takomillashtirish   hisoblanadi.
Mamlakat iqtisodiyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, ichki
investitsiyalarni   rag‘batlantirish   va   innovatsion   loyihalarni   qo‘llab-quvvatlash
orqali   ishlab   chiqarish   hajmini   oshirish   mumkin.   Investitsiyalar   iqtisodiy
o‘sishning   asosiy   manbai   bo‘lib,   yangi   ish   o‘rinlarini   yaratish   va   texnologik
rivojlanishni ta'minlashga xizmat qiladi.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish ham makroiqtisodiy barqarorlikni
ta'minlashning   muhim   yo‘nalishlaridan   biridir.   Tashqi   savdo   siyosatini
takomillashtirish,   eksport   salohiyatini   oshirish   va   importga   bog‘liqlikni
kamaytirish   orqali   tashqi   savdo   balansini   muvozanatlash   mumkin.   Shuningdek,
erkin savdo zonalariga qo‘shilish va xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlik
qilish iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
2 Bundan   tashqari,   bandlik   siyosatini   rivojlantirish   va   ishsizlik   darajasini
pasaytirish   makroiqtisodiy   barqarorlikning   muhim   tarkibiy   qismlaridan   biridir.
Davlat tomonidan mehnat bozorini tartibga solish, yangi ish o‘rinlarini yaratishga
ko‘maklashish   va   kasb-hunar   ta'limini   rivojlantirish   orqali   ishsizlik   darajasini
pasaytirish   mumkin.   Ishsizlik   darajasining   pasayishi   aholining   daromadlari
oshishiga va ichki iste'mol hajmining kengayishiga xizmat qiladi.
Iqtisodiy   islohotlarning   samaradorligini   oshirish   uchun   moliyaviy   tizimni
rivojlantirish   ham   muhim   ahamiyatga   ega.   Bank   tizimi   va   kapital   bozori
barqarorligini   ta'minlash   orqali   kredit   resurslarining   mavjudligini   oshirish   va
investitsiya   loyihalarini   moliyalashtirishga   sharoit   yaratish   mumkin.   Shuningdek,
bank   tizimida   raqamli   texnologiyalardan   keng   foydalanish   moliyaviy   xizmatlar
sifati va samaradorligini oshiradi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda innovatsion rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlash   alohida   o‘rin   tutadi.   Innovatsion   loyihalarni   moliyalashtirish,   ilmiy-
tadqiqot   ishlanmalarini   rag‘batlantirish   va   startaplarni   qo‘llab-quvvatlash   orqali
iqtisodiyotning   texnologik   rivojlanishini   ta'minlash   mumkin.   Innovatsion
rivojlanish iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga va yangi ish o‘rinlarini
yaratishga xizmat qiladi.
Energiya samaradorligini oshirish va ekologik barqarorlikni ta'minlash ham
makroiqtisodiy   barqarorlikning  muhim  yo‘nalishlaridan  biridir.  Yashil   iqtisodiyot
tamoyillarini joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish va
ekologik   loyihalarni   qo‘llab-quvvatlash   orqali   iqtisodiyotning   uzoq   muddatli
barqaror rivojlanishini ta'minlash mumkin.
Xulosa   qilib   aytganda,   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash   ko‘p   qirrali
va   murakkab   jarayon   bo‘lib,   u   davlat   tomonidan   olib   boriladigan   kompleks
iqtisodiy   siyosat   choralarini   amalga   oshirishni   talab   etadi.   Pul-kredit   va   fiskal
siyosatni   takomillashtirish,   investitsiyalarni   rag‘batlantirish,   tashqi   iqtisodiy
aloqalarni   rivojlantirish,   bandlik   siyosatini   amalga   oshirish   va   innovatsion
rivojlanishni   qo‘llab-quvvatlash   orqali   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta'minlash
mumkin.   Ushbu   yo‘nalishlarning   o‘zaro   uyg‘unlashtirilishi   mamlakat
2 iqtisodiyotining   barqaror   rivojlanishini   ta'minlashga   va   aholining   turmush
darajasini oshirishga xizmat qiladi.
2 II BOB. 2016-2023 YILLARDA O'ZBEKISTON MAKROIQTISODIY
KO'RSATKICHLARINING TAHLILI
2.1. Yalpi ichki mahsulot dinamikasi va uning tarkibiy tahlili
O'zbekiston iqtisodiyoti  2016-2023 yillar  davomida sezilarli o'zgarishlar  va
rivojlanish   tendentsiyalarini   boshdan   kechirdi.   Bu   davr   davomida   mamlakatda
keng   ko'lamli   iqtisodiy   islohotlar   amalga   oshirildi,   xususan,   2017   yilda   valyuta
bozorining   erkinlashtirilishi,   soliq   tizimining   isloh   qilinishi   va   tadbirkorlik
faoliyatini   rivojlantirish   uchun   qulay   shart-sharoitlar   yaratilishi   kabi   muhim
o'zgarishlar ro'y berdi.
2016-2023   yillar   davomida   O'zbekiston   YaIM   hajmi   va   o'sish   sur'atlari
dinamikasini   tahlil   qiladigan   bo'lsak,   ushbu   ko'rsatkichlar   quyidagi   tendentsiyaga
ega bo'lgan.
YIL YaIM hajmi (trln. so'm) YaIM o'sish sur'ati (%) Aholi jon boshiga YaIM (mln.
so'm)
2016 242.5 6.1 7.6
2017 302.5 4.5 9.3
2018 406.6 5.4 12.3
2019 510.1 5.8 15.2
2020 580.2 1.9 16.9
2021 734.6 7.4 21.0
2022 890.5 5.7 24.9
2023 1035.7 5.5 28.3
2.1.1-rasm. YaIM hajmi va o'sish sur'atlari 1
2016   yilda   O'zbekiston   YaIM   hajmi   242.5   trln.   so'mni   tashkil   etib,   o'sish
sur'ati   6.1%   darajasida   qayd   etilgan   bo'lsa,   2023   yilga   kelib   YaIM   hajmi   1035.7
trln. so'mga yetib, 8 yil davomida qariyb 4.3 barobar o'sishga erishildi. Bu davrda
real YaIM o'sish sur'ati o'rtacha 5.3% ni tashkil etdi. 
1
  Abduqodirov A.A. Makroiqtisodiyot. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020.
2 O'sish   sur'atlarini   tahlil   qilganda   2020   yilda   COVID-19   pandemiyasi
ta'sirida   iqtisodiy   o'sish   sezilarli   darajada   pasayib   1.9%   ni   tashkil   etganligi
kuzatiladi.   Biroq,   2021   yilda   iqtisodiyot   tez   sur'atlar   bilan   tiklanib,   7.4%   o'sish
qayd   etildi,   bu   esa   pandemiyadan   keyingi   davr   uchun   iqtisodiy   tiklanishning
yuqori sur'atlari hisoblanadi.
YaIM   ni   tarmoqlar   bo'yicha   tarkibiy   tahlil   qilish   orqali   iqtisodiyotning
asosiy rivojlanish yo'nalishlarini aniqlash mumkin:
Tarmoq 2016 2018 2020 2023
Sanoat 19.5 23.3 27.4 29.8
Qishloq xo'jaligi 17.6 17.2 15.8 13.5
Qurilish 6.3 5.7 6.5 7.2
Xizmatlar 46.2 45.3 42.1 41.2
Sof soliqlar 10.4 8.5 8.2 8.3
2.1.2-rasm.  Tarmoqlar bo'yicha YaIM tarkibi (% hisobida) 2
2016-2023   yillar   davomida   iqtisodiyot   tarkibida   sezilarli   o'zgarishlar   sodir
bo'ldi. Sanoat tarmog'ining ulushi 2016 yildagi 19.5% dan 2023 yilga kelib 29.8%
gacha   oshdi,   bu   esa   mamlakat   iqtisodiyotida   industrializatsiya   jarayoni   faol
kechayotganligidan   dalolat   beradi.   Qishloq   xo'jaligi   ulushi   esa   17.6%   dan   13.5%
gacha   kamaydi,   ammo   mutlaq   qiymatda   bu   soha   ham   o'sishda   davom   etdi.
Xizmatlar   sohasi   ulushi   biroz   kamaygan   bo'lsa-da,   iqtisodiyotning   yetakchi
tarmog'i bo'lib qolmoqda.
2
  Sayidov U.S. Tashqi savdo va iqtisodiy integratsiya. – Toshkent: Universitet, 2022. 
2 Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Pirovard iste'mol xarajatlari 77.2 71.5 69.8 65.3
Yalpi jamg'arish 24.6 31.2 34.5 37.8
Sof eksport -1.8 -2.7 -4.3 -3.1
2.1.3-rasm.YaIM ni sarflash usuli bilan hisoblash natijalari. 3
YaIM tarkibida pirovard iste'mol xarajatlari ulushining 77.2% dan 65.3% ga
kamayishi   hamda   yalpi   jamg'arish   ulushining   24.6%   dan   37.8%   ga   oshishi
iqtisodiyotda investitsion faoliyatning faollashganligidan dalolat beradi.
2016-2023   yillar   davomida   O'zbekiston   hududlari   bo'yicha   YaIM
taqsimotida ham o'zgarishlar kuzatildi:
Hudud 2016 (%) 2023 (%) O'zgarish (f.p.)
Toshkent shahri 15.8 17.2 +1.4
Toshkent viloyati 9.7 11.3 +1.6
Navoiy viloyati 6.9 7.5 +0.6
Qashqadaryo viloyati 7.8 6.9 -0.9
Boshqa hududlar 59.8 57.1 -2.7
2.1.3-rasm. Hududlar bo'yicha YaIM taqsimoti. 4
3
  Jahon banki O zbekiston iqtisodiy sharhlari – ʻ www.worldbank.org
4
    Karimov   F.F.   O'zbekiston   iqtisodiyoti:   rivojlanish   tendensiyalari   va   istiqbollari.   –   Toshkent:
Universitet, 2022.
2 Toshkent shahri va Toshkent viloyati iqtisodiy o'sish markazlari sifatida o'z
mavqeini   mustahkamladi.   Navoiy   viloyati   sanoati   ham   rivojlanishda   davom
etmoqda.   Shu   bilan   birga,   hududlar   orasidagi   iqtisodiy   rivojlanish   darajasidagi
farqlar   hamon   mavjud   bo'lib,   bu   muammo   O'zbekiston   iqtisodiy   siyosatining
muhim yo'nalishlaridan biri bo'lib qolmoqda.
YaIM deflyatori va real o'sish:
Yil YaIM deflyatori (%) Real YaIM o'sishi (%)
2016 8.7 6.1
2017 19.4 4.5
2018 27.5 5.4
2019 18.6 5.8
2020 11.9 1.9
2021 17.8 7.4
2022 13.5 5.7
2023 10.8 5.5
YaIM   deflyatori   ko'rsatkichi   2017-2018   yillarda   sezilarli   darajada   yuqori
bo'lgan,   bu   davrda   valyuta   kursining   erkinlashtirilishi   va   narxlarning   tartibga
solinishi sohasidagi islohotlar natijasida deflyator ko'rsatkichi 2018 yilda 27.5% ga
yetgan.   Keyingi   yillarda   esa   deflyator   ko'rsatkichi   pasayish   tendentsiyasiga   ega
bo'lib, 2023 yilda 10.8% ni tashkil etdi.
2.2. Tashqi savdo va to'lov balansi ko'rsatkichlari tahlili
 2.2.1. Eksport va import dinamikasi
2016-2023   yillar   davomida   O'zbekiston   tashqi   savdo   aylanmasi   sezilarli
darajada oshdi.  Eksport va import ko'rsatkichlari quyidagi jadvalda aks ettirilgan:
Yil Eksport (mlrd.
AQSh doll.) Import (mlrd.
AQSh doll.) Savdo aylanmasi (mlrd.
AQSh doll.) Savdo balansi (mlrd.
AQSh doll.)
2016 12.1 12.8 24.9 -0.7
2017 13.9 14.0 27.9 -0.1
2 Yil Eksport (mlrd.
AQSh doll.) Import (mlrd.
AQSh doll.) Savdo aylanmasi (mlrd.
AQSh doll.) Savdo balansi (mlrd.
AQSh doll.)
2018 14.3 19.4 33.7 -5.1
2019 17.5 24.3 41.8 -6.8
2020 15.1 21.2 36.3 -6.1
2021 16.6 25.5 42.1 -8.9
2022 19.0 30.7 49.7 -11.7
2023 22.8 32.5 55.3 -9.7
2.2.1-rasm.Eksport va import dinamikasi 5
O'zbekiston   tashqi   savdo   aylanmasi   2016   yildagi   24.9   mlrd.   AQSh
dollaridan 2023 yilga kelib 55.3 mlrd. AQSh dollariga (2.2 barobar) oshgan.
Eksport hajmi 12.1 mlrd. dollardan 22.8 mlrd. dollarga (1.9 barobar), import
esa 12.8 mlrd. dollardan 32.5 mlrd. dollarga (2.5 barobar) oshgan.
Tashqi   savdo   balansidagi   salbiy   qoldiq   2016   yildagi   0.7   mlrd.   dollardan
2022   yilga   kelib   11.7   mlrd.   dollargacha   oshgan,   biroq   2023   yilda   biroz   kamayib
9.7   mlrd.   dollarni   tashkil   etgan.   Savdo   balansining   salbiy   qoldiq   miqdorining
oshishi   asosan   investitsion   faoliyat   bilan   bog'liq   importning   ortishi   hisobiga   ro'y
bergan.
Eksport tarkibi:
Mahsulot turi 2016 (%) 2018 (%) 2020 (%) 2023 (%)
Xizmatlar 22.8 20.5 16.4 21.3
Oltin 28.7 23.2 38.3 19.6
Paxta tolasi 5.9 3.4 1.8 0.9
To'qimachilik mahsulotlari 7.7 10.1 12.6 15.2
Oziq-ovqat mahsulotlari 6.5 8.2 9.4 11.8
Kimyo mahsulotlari 5.3 6.9 5.8 7.5
Metall va metal mahsulotlari 6.8 10.2 8.6 12.4
Boshqa mahsulotlar 16.3 17.5 7.1 11.3
5
  BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston – ʻ www.uz.undp.org  
2 Eksport   tarkibida   sezilarli   o'zgarishlar   ro'y   berdi.   Oltin   eksportining   ulushi
2020 yilda 38.3% gacha ko'tarilgan bo'lsa-da, 2023 yilga kelib 19.6% ga tushdi.
Paxta   tolasi   eksportining   ulushi   5.9%   dan   0.9%   ga   kamaydi,   bu   esa   xom
ashyo   eksportidan   tayyor   mahsulot   eksportiga   o'tishning   natijasi   hisoblanadi.
To'qimachilik mahsulotlari eksporti ulushi 7.7% dan 15.2% ga oshdi. Shuningdek,
oziq-ovqat,   kimyo   va   metal   mahsulotlari   eksporti   ham   o'sish   tendentsiyasiga   ega
bo'ldi.
Eksport geografiyasi:
Mintaqa/Mamlakat 2016 (%) 2023 (%)
MDH mamlakatlari 35.2 40.8
Rossiya 20.1 18.5
Xitoy 19.3 16.2
Yevropa Ittifoqi 10.5 12.7
Turkiya 5.8 8.3
Boshqa mamlakatlar 29.2 22.0
Eksport   geografiyasida   MDH   mamlakatlarining   ulushi   oshgan,   Yevropa
Ittifoqi va Turkiya bilan savdo aloqalari ham kengaygan.
Mahsulot turi 2016 (%) 2018 (%) 2020 (%) 2023 (%)
Mashina va uskunalar 42.3 45.6 38.9 41.5
Xizmatlar 15.2 10.5 8.7 11.4
Oziq-ovqat mahsulotlari 10.5 9.8 11.6 9.7
Kimyo mahsulotlari 14.1 13.5 15.2 14.8
Qora va rangli metallar 8.4 10.2 11.8 12.5
Energiya tashuvchilar 3.6 4.2 5.1 4.3
Boshqa mahsulotlar 5.9 6.2 8.7 5.8
2.2.3-jadval.Import tarkibi va tendentsiyalari
2 Import tarkibida mashina va uskunalarning yuqori ulushi (41.5%) mamlakat
iqtisodiyotining   modernizatsiya   qilinayotganligidan   dalolat   beradi.   Kimyo
mahsulotlari   va   qora   va   rangli   metallar   ham   importda   katta   ulushni   tashkil
etmoqda.
Mintaqa/Mamlakat 2016 (%) 2023 (%)
Xitoy 22.5 25.8
Rossiya 20.8 18.3
Qozog'iston 11.3 9.7
Janubiy Koreya 10.5 8.4
Turkiya 5.6 7.9
Yevropa Ittifoqi 15.2 14.5
Boshqa mamlakatlar 14.1 15.4
Import   geografiyasida   Xitoyning   ulushi   oshib   bormoqda.   Rossiya,
Qozog'iston va Janubiy Koreya ham asosiy import hamkorlari bo'lib qolmoqda.
Ko'rsatkich (mlrd. AQSh doll.) 2016 2018 2020 2022 2023
Joriy operatsiyalar hisobi 0.2 -3.6 -3.0 -7.2 -5.3
Tovarlar va xizmatlar balansi -0.7 -5.1 -6.1 -11.7 -9.7
Birlamchi daromadlar balansi -0.4 -0.6 -0.9 -1.5 -1.8
Ikkilamchi daromadlar balansi 1.3 2.1 4.0 6.0 6.2
Kapital hisobi 0.0 0.0 0.1 0.0 0.1
Moliyaviy hisob 0.8 3.8 3.5 7.5 5.6
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar (sof) 1.7 0.6 1.7 2.2 2.8
Portfolio investitsiyalar (sof) 0.0 0.4 0.5 1.1 -0.2
Boshqa investitsiyalar (sof) -0.9 2.8 1.3 4.2 3.0
2 Ko'rsatkich (mlrd. AQSh doll.) 2016 2018 2020 2022 2023
Zaxira aktivlari 0.3 0.2 2.1 0.5 0.4
2.2.4-rasm.To'lov balansi ko'rsatkichlari 6
O'zbekiston   to'lov   balansidagi   joriy   operatsiyalar   hisobi   2016   yildagi   0.2
mlrd. dollar ijobiy qoldiqdan 2023 yilga kelib 5.3 mlrd. dollar salbiy qoldiqqa o'tdi.
Bu asosan tovarlar va xizmatlar balansidagi salbiy qoldiqning oshishi bilan bog'liq.
Ikkilamchi   daromadlar   balansida   ijobiy   qoldiq   miqdori   2016   yildagi   1.3
mlrd.   dollardan   2023   yilga   kelib   6.2   mlrd.   dollarga   oshdi.   Bu   asosan   chet   eldagi
mehnat migrantlarining pul o'tkazmalari hajmining oshishi bilan bog'liq.
Moliyaviy   hisobdagi   o'zgarishlar   to'g'ridan-to'g'ri   investitsiyalar   va   boshqa
investitsiyalar   hisobiga   to'lov   balansining   muvozanatini   ta'minlashga   xizmat
qilmoqda.
2.3. Investitsiya va moliyaviy bozorlar rivojlanish tendentsiyalari
2016-2023   yillar   davomida   O'zbekistonda   investitsiya   faoliyati   sezilarli
darajada faollashdi:
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2022 2023
Asosiy kapitalga investitsiyalar (trln. so'm) 49.8 124.2 202.0 270.1 351.4
O'sish sur'ati (%) 4.1 18.1 0.1 9.8 12.5
YaIM ga nisbatan (%) 20.5 30.6 34.8 30.3 33.9
Xorijiy investitsiyalar (mlrd. AQSh doll.) 2.2 3.1 6.6 8.9 10.2
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (mlrd.  AQSh doll.) 1.7 1.8 4.8 6.3 7.5
2.3.1-rasm.Investitsiya faoliyati dinamikasi.
Asosiy   kapitalga   investitsiyalar   2016   yildagi   49.8   trln.   so'mdan   2023   yilga
kelib   351.4   trln.   so'mga   (7   barobar)   oshgan.   Investitsiyalarning   YaIM   ga   nisbati
6
 BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston – www.uz.undp.orgʻ
2 20.5%   dan   33.9%   ga   ko'tarilgan,   bu   esa   iqtisodiyotda   investitsion   faollikning
oshganligidan dalolat beradi.
Xorijiy   investitsiyalar   hajmi   ham   sezilarli   darajada   oshib,   2016   yildagi   2.2
mlrd.   dollardan   2023   yilga   kelib   10.2   mlrd.   dollarga   (4.6   barobar)   yetgan.
To'g'ridan-to'g'ri   xorijiy   investitsiyalar   esa   1.7   mlrd.   dollardan   7.5   mlrd.   dollarga
(4.4 barobar) oshgan.
Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi (%):
Moliyalashtirish manbai 2016 2018 2020 2023
Davlat byudjeti 11.7 8.5 10.2 8.7
Korxonalar va aholi mablag'lari 61.4 54.3 50.1 48.2
Bank kreditlari 10.2 15.6 14.8 16.5
Xorijiy investitsiyalar va kreditlar 16.7 21.6 24.9 26.6
2.3.2-rasm.Moliyalashtirish manbalari bo'yicha investitsiyalar tarkibi.
Investitsiyalar   tarkibida   xorijiy   investitsiyalar   va   kreditlar   ulushining
oshganligi,   shuningdek,   bank   kreditlari   ulushining   ham   ko'payishi   kuzatiladi.
Davlat byudjeti mablag'lari hisobidan investitsiyalar ulushi esa nisbatan kamaygan.
Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi (%):
Faoliyat turi 2016 2018 2020 2023
Sanoat 40.2 38.5 36.2 38.7
Qishloq xo'jaligi 3.8 4.7 5.8 6.5
Qurilish 5.1 4.6 4.3 4.9
Transport va aloqa 15.3 14.8 12.5 13.2
Savdo va xizmatlar 10.5 12.7 14.6 15.3
Uy-joy qurilishi 19.6 18.2 20.1 15.8
Boshqalar 5.5 6.5 6.5 5.6
2 2.3.3-rasm.Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha investitsiyalar tarkibi.
Investitsiyalar   tarkibida   sanoat   tarmog'i   yetakchi   o'rinni   egallab   kelmoqda.
Savdo   va   xizmatlar   sohasiga   investitsiyalar   ulushi   ham   sezilarli   darajada   oshgan,
qishloq xo'jaligiga yo'naltirilgan investitsiyalar ham o'sish tendentsiyasiga ega.
Bank sektori ko'rsatkichlari:
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Bank aktivlari (trln. so'm) 84.1 214.4 366.1 651.3
YaIM ga nisbatan (%) 34.7 52.7 63.1 62.9
Kreditlar portfeli (trln. so'm) 52.6 133.8 280.4 490.7
YaIM ga nisbatan (%) 21.7 32.9 48.3 47.4
Depozitlar (trln. so'm) 44.1 70.2 114.7 221.5
YaIM ga nisbatan (%) 18.2 17.3 19.8 21.4
2.3.4-rasm.Moliyaviy bozorlar rivojlanishi.
Bank   sektori   aktivlari   2016-2023   yillar   davomida   7.7   barobar,   kreditlar
portfeli   esa   9.3   barobar   oshgan.   Bank   kreditlarining   YaIM   ga   nisbati   21.7%   dan
47.4%   ga   oshdi,   bu   esa   iqtisodiyotning   monetizatsiya   darajasi   oshganligidan
dalolat beradi.
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Aksiyalar bozori kapitalizatsiyasi (trln. so'm) 18.5 25.4 54.2 78.6
2 Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
YaIM ga nisbatan (%) 7.6 6.2 9.3 7.6
Qimmatli qog'ozlar savdo hajmi (trln. so'm) 3.8 10.7 15.3 29.4
Korporativ obligatsiyalar hajmi (trln. so'm) 0.3 0.6 5.2 12.8
2.3.5-rasm.Qimmatli qog'ozlar bozori ko’rsatkichlari.
Qimmatli   qog'ozlar   bozori   ham   rivojlanishda   davom   etmoqda.   Aksiyalar
bozori kapitalizatsiyasi  2016 yildagi 18.5 trln. so'mdan 2023 yilga kelib 78.6 trln.
so'mga   oshgan.   Korporativ   obligatsiyalar   hajmi   esa   0.3   trln.   so'mdan   12.8   trln.
so'mga   (42.7   barobar)   oshgan,   bu   esa   moliyaviy   bozorlarning   chuqurlashuvi   va
diversifikatsiyasi kuzatilayotganligidan dalolat beradi.
Ko'rsatkich 2016 2018 2020 2023
Sug'urta mukofotlari (mlrd. so'm) 927.5 1635.2 2780.3 5230.6
Sug'urta to'lovlari (mlrd. so'm) 242.6 460.8 876.4 1843.2
Sug'urta kompaniyalari soni 27 30 36 41
2.3.6-rasm.Sug’urta bozori ko’rsatkichlari. 7
Sug'urta   bozori   rivojlanishda   davom   etib,   sug'urta   mukofotlari   hajmi   2016
yildagi   927.5   mlrd.   so'mdan   2023   yilga   kelib   5230.6   mlrd.   so'mga   (5.6   barobar)
oshgan. Sug'urta to'lovlari ham shunga mos ravishda o'sgan.
7
 7. O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi – ʻ www.mf.uz  
2 III BOB.O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY SIYOSATNING
SAMARADORLIGI VA ISTIQBOLLARI
3.1. Pul-kredit siyosati va inflyatsiya jarayonlarini tahlil qilish
O‘zbekistonning   pul-kredit   siyosati   so‘nggi   yillarda   bozorga   yo‘naltirilgan
islohotlarga   o‘tishi   munosabati   bilan   sezilarli   o‘zgarishlarni   boshdan   kechirdi.
O‘zbekiston   Markaziy   banki   milliy   valyuta   kursini   barqarorlashtirish   va
inflyatsiyani   nazorat   qilish   bo‘yicha   bir   qancha   muhim   chora-tadbirlarni   amalga
oshirdi.
Pul-kredit siyosati asoslarining evolyutsiyasi
Markaziy bank asta-sekin to'g'ridan-to'g'ri pul-kredit nazorati yondashuvidan
bozorga asoslangan tizimga o'tdi. Ushbu o'tish quyidagilarni o'z ichiga oladi:
2017   yilda   valyuta   bozorini   liberallashtirish,   so mning   erkinroq   suzishiniʻ
ta minlash	
ʼ
Valyuta   kursini   nishonlashning   avvalgi   mexanizmini   almashtirgan   holda
inflyatsiyani nishonlash tizimini joriy etish
Ochiq   bozor   operatsiyalari   va   qayta   moliyalash   vositalari   kabi   pul-kredit
siyosati vositalarini ishlab chiqish
Siyosat   stavkalari   koridorini   tashkil   etish   orqali   foiz   stavkalari   kanalini
kengaytirish.
Markaziy   bankning   asosiy   siyosat   stavkasi   pul-kredit   sharoitlariga   ta'sir
qilish   va   inflyatsiya   maqsadlariga   erishish   uchun   asosiy   vosita   sifatida   faol
foydalanilmoqda.   Qayta   moliyalash   stavkasi   inflyatsiya   bosimi   va   iqtisodiy
sharoitlarga qarab bir necha bor o'zgartirildi.
Inflyatsiya dinamikasi
O'zbekistonda   inflyatsiya   sezilarli   o'zgaruvchanlik   bilan   tavsiflanadi,   unga
monetar va nomonetar omillar ta'sir ko'rsatadi:
So'nggi   yillarda   iste'mol   narxlari   inflyatsiyasi   har   yili   10-15%   oralig'ida
o'zgarib turdi
Oziq-ovqat   va   energiya   narxlarini   hisobga   olmagan   asosiy   inflyatsiya
ko'proq barqarorlikni ko'rsatdi, ammo yuqoriligicha qolmoqda
2 Taklif omillari, jumladan, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining shoklari va
tovar bahosining global o‘zgarishi inflyatsiya bosimiga yordam berdi.
Kommunal   va   kommunal   xizmatlar   narxlarining   ma'muriy   tuzatishlari
inflyatsiyaning davriy sur'atlarini keltirib chiqardi
Bozor iqtisodiyotiga o'tish narxlarni zarur liberallashtirishni o'z ichiga oldi,
bu   vaqtinchalik,   ammo   sezilarli   inflyatsiya   bosimini   keltirib   chiqardi.   Bundan
tashqari,   kengaytiruvchi   fiskal   siyosat   ba'zan   Markaziy   bankning   inflyatsiyani
pasaytirishga qaratilgan sa'y-harakatlarini murakkablashtirdi.
Pul agregatlari va kreditlarning o'sishi
Pul taklifining sezilarli o'sishiga quyidagilar sabab bo'ldi:
Uy xo'jaliklari va biznes uchun tez kredit kengaytirish
Bank sektoridan davlat qarzlarining ko'payishi
Eksport va pul o'tkazmalaridan chet el valyutasi tushumlari
Kreditning   yalpi   ichki   mahsulotga   nisbati   sezilarli   darajada   oshdi,   bu
moliyaviy   barqarorlikning   mumkin   bo'lgan   xavflari   haqida   xavotirlarni
kuchaytirdi. Bank sektorining kredit portfeli ikki xonali stavkalarda o'sdi, iste'mol
kreditlari ayniqsa tez kengayib borayotganini ko'rsatmoqda.
Valyuta kursi dinamikasi
2017-yilda   valyuta   liberallashuvidan   so‘ng   so‘m   sezilarli   darajada
qadrsizlandi, ammo o‘shandan beri barqarorlikni ko‘rsatdi. Markaziy bank valyuta
bozoridagi   intervensiyalarini   bosqichma-bosqich   qisqartirib,   haddan   tashqari
volatillikni yumshatib, bozorda aniqroq kursni belgilash imkonini berdi.
Valyuta kursining ichki narxlarga o'tish darajasi yuqoriligicha qolmoqda, bu
valyuta   tebranishlarini   inflyatsiya   uchun   muhim   uzatish   kanaliga   aylantiradi.
Markaziy  bank tashqi  ta'sirlarga  chidamliligini  oshirish  uchun  xalqaro zahiralarni
to'plamoqda.
Qiyinchiliklar va samaradorlik
O‘zbekistonda pul-kredit siyosatining samaradorligi bir qator muammolarga
duch keladi:
2 Rivojlanmagan   moliya   bozorlari   pul-kredit   siyosati   signallarining
uzatilishini cheklaydi
Iqtisodiyotni   dollarlashtirish   foiz   siyosatining   samaradorligini   cheklashda
davom etmoqda
Iqtisodiyotdagi tarkibiy omillar barqaror inflyatsiyaga yordam beradi
Pul-kredit   va   fiskal   siyosat   o'rtasidagi   muvofiqlashtirish   har   doim   ham
maqbul bo'lmagan
Ushbu qiyinchiliklarga qaramay, Markaziy bank o'zining operatsion tizimini
ishlab chiqish va aloqa strategiyalarini takomillashtirishda muvaffaqiyatga erishdi.
3.2. Fiskal siyosat va davlat qarzini boshqarish
O'zbekistonning   soliq-byudjet   siyosati   makroiqtisodiy   barqarorlikni
saqlashga harakat qilgan holda iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlashda hal qiluvchi
rol o'ynadi.
Byudjet tuzilmasi va fiskal ko'rsatkichlar
Davlat byudjeti tuzilishi sezilarli darajada rivojlandi:
Soliq   sohasidagi   islohotlar   soliq   solinadigan   bazani   kengaytirish   va
daromadlarni yig‘ishni yaxshilashga qaratilgan
Xarajatlarning ustuvor  yo‘nalishlari  infratuzilmani  rivojlantirish va ijtimoiy
himoyaga o‘tdi
Byudjet   taqchilligi   o'rtacha,   ammo   barqaror   bo'lib,   odatda   YaIMning   2-4
foizini tashkil qiladi.
O‘zbekiston   tiklanish   va   taraqqiyot   jamg‘armasining   tashkil   etilishi   fiskal
operatsiyalarni murakkablashtirdi
Soliq   ma’muriyatchiligini   isloh   qilish   va   norasmiy   iqtisodiy   faoliyatni
rasmiylashtirish   orqali   daromadlarni   jalb   qilish   yaxshilandi.   Biroq,   YaIMga
nisbatan   soliq   tushumlari   tengdosh   mamlakatlardan   pastligicha   qolmoqda,   bu   esa
yanada yaxshilash imkoniyatini ko'rsatadi.
2 Davlat xarajatlari siyosati
Davlat xarajatlari bir qancha ustuvor yo‘nalishlarga yo‘naltirildi:
Infratuzilmani rivojlantirish, xususan, transport va energetika sohalarida
Ta'lim va sog'liqni saqlash tizimini modernizatsiya qilish
Aholining   zaif   qatlamlariga   islohotlar   ta'sirini   yumshatish   uchun   ijtimoiy
himoya dasturlari
Sanoatni   rivojlantirish   va   iqtisodiyotni   diversifikatsiya   qilishni   qo'llab-
quvvatlash
Kapital   harajatlar   jami   xarajatlar   ulushi   sifatida   ortdi,   bu   hukumatning
infratuzilmadagi   kamchiliklarni   bartaraf   etishga   qaratayotgan   e’tiborini   aks
ettiradi.   Joriy   xarajatlar,   xususan,   davlat   sektorining   ish   haqi   fondi   byudjetning
muhim qismini iste'mol qilishda davom etmoqda.
Moliyaviy islohotlar va ularning ta’siri
So'nggi moliyaviy islohotlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Soliq   kodeksini   soddalashtirish   va   tadbirkorlik   subyektlariga   soliq   yukini
kamaytirish
Rejalashtirishni   takomillashtirish   uchun   o'rta   muddatli   byudjet   asoslarini
joriy etish
Byudjet ijrosi bo'yicha hisobot berishda shaffoflikni oshirish
Davlat moliyasini boshqarish tizimlari mustahkamlandi
Ushbu   islohotlar   fiskal   intizomni   bosqichma-bosqich   yaxshilashga   olib
keldi,   ammo   amalga   oshirishda   muammolar   saqlanib   qolmoqda.   Hukumat,
shuningdek,   davlat   korxonalarini   tartibga   solish   va   kvazfiskal   faoliyatni
qisqartirish bo'yicha sa'y-harakatlarni amalga oshirdi.
Davlat qarzining dinamikasi
O'zbekistonning davlat qarzi so'nggi yillarda sezilarli darajada oshdi, ammo
boshqariladigan darajada qolmoqda:
Tashqi   davlat   qarzi,   birinchi   navbatda,   xalqaro   moliya   institutlarining
imtiyozli kreditlari hisobiga ichki qarzga nisbatan tezroq o‘sdi.
2 Qarzning yalpi ichki mahsulotga nisbati tarixan past darajadan oshdi, ammo
tengdosh mamlakatlarga nisbatan o'rtacha darajada qolmoqda
Qarzlarga   xizmat   ko'rsatish   xarajatlari   ko'tarildi,   lekin   baribir   davlat
daromadlarining boshqariladigan ulushini tashkil etadi
Hukumat   barqarorlikni   ta'minlash   uchun   o'rta   muddatli   qarzni   boshqarish
strategiyasini ishlab chiqdi
Davlat   qarzi   tarkibida   chet   el   valyutasidagi   uzoq   muddatli,   imtiyozli
kreditlar   ustunlik   qiladi,   bu   qayta   moliyalash   risklarini   yumshatadi,   lekin   valyuta
kursining o'zgarishiga ta'sir qiladi.
Moliyaviy barqarorlik muammolari
Moliyaviy siyosatning uzoq muddatli barqarorligiga bir qancha muammolar
ta'sir qiladi:
Qarigan infratuzilma katta investitsiyalarni talab qiladi
Davlat   korxonalarini   isloh   qilish   vaqtinchalik   fiskal   bosimlarni   keltirib
chiqarishi mumkin
Energiya subsidiyalari byudjetni qiyinlashtirishda davom etmoqda
Demografik  tendentsiyalar   pensiya  va  sog'liqni   saqlash  tizimlariga bosimni
oshiradi
Hukumat   ushbu   muammolarni   tan   oldi   va   ularni   hal   qilish   bo‘yicha
strategiyalarni,   jumladan,   infratuzilmani   moliyalashtirish   va   davlat   xarajatlari
samaradorligini   oshirish   bo‘yicha   islohotlarni   davlat-xususiy   sheriklik   asosida
amalga oshirishga kirishdi.
3.3. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning istiqbolli yo'nalishlari
O‘zbekistonda   barqaror   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta’minlash   ham   yaqin
kelajakdagi muammolarni, ham uzoq muddatli tarkibiy muammolarni hal qilishda
kompleks yondashuvni talab qiladi.
Pul-kredit siyosati samaradorligini kuchaytirish
2 Pul-kredit siyosatining samaradorligini oshirish uchun asosiy ustuvorliklarga
quyidagilar kiradi:
Siyosat uzatishni yaxshilash uchun moliya bozorlarini yanada rivojlantirish
Markaziy bankning tahliliy va prognozlash imkoniyatlarini kuchaytirish
To'liq huquqli inflyatsiyani nishonga olish rejimiga o'tishni davom ettirish
Bozorga asoslangan rag'batlantirish orqali dollarizatsiyani kamaytirish
Inflyatsiya   kutilmalarini   shakllantirish   uchun   pul-kredit   siyosati   qarorlari
bilan aloqani kuchaytirish
Markaziy   bank   inflyatsiya   nazoratini   iqtisodiy   o'sishni   qo'llab-quvvatlash
bilan   muvozanatlashi   kerak,   ayniqsa   tashqi   zarbalar   yoki   tarkibiy   o'zgarishlar
davrida.
Moliyaviy bazani takomillashtirish
Moliyaviy bazani takomillashtirish quyidagilarga qaratilishi kerak:
O'rta muddatli byudjet tizimiga o'tishni yakunlash
Anti-tsiklik   siyosat   choralarini   ta'minlash   uchun   fiskal   qoidalarni
kuchaytirish
Raqobatbardosh   stavkalarni   saqlab   qolgan   holda   soliq   solinadigan   bazani
yanada kengaytirish
Infratuzilma   xarajatlaridan   maksimal   foyda   olish   uchun   davlat
investitsiyalarini boshqarishni takomillashtirish
Fiskal risklarni boshqarish uchun keng qamrovli asosni ishlab chiqish
Fiskal   va   pul-kredit   organlari   o‘rtasidagi   muvofiqlashtirishning   kuchayishi
makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta’minlash   hamda   tarkibiy   islohotlarni   qo‘llab-
quvvatlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.
Barqaror rivojlanish uchun tarkibiy islohotlar
Makroiqtisodiy   barqarorlik   pirovardida   tarkibiy   iqtisodiy   o'zgarishlarga
bog'liq:
Raqobat   va   samaradorlikni   oshirish   uchun   mahsulot   bozorlarini
liberallashtirishni davom ettirish
2 Malakaviy   muvofiqlikni   yaxshilash   va   rasmiy   bandlikni   oshirish   uchun
mehnat bozoridagi islohotlar
Vositachilik   va   moliyadan   foydalanish   imkoniyatlarini   yaxshilash   uchun
moliya sektorini rivojlantirish
Qishloq   xo'jaligini   modernizatsiya   qilish   mahsuldorlikni   oshirish   va
inflyatsiya o'zgaruvchanligini kamaytirish
Barqaror ta'minotni ta'minlash va fiskal yukni kamaytirish uchun energetika
sektoridagi islohotlar
Ushbu   tarkibiy   islohotlar   iqtisodiyotning   zarbalarga   chidamliligini   oshiradi
va makroiqtisodiy siyosat vositalarining samaradorligini oshiradi.
Tashqi sektor boshqaruvi
Tashqi balanslarni boshqarish makroiqtisodiy barqarorlik uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega:
Birlamchi tovarlardan tashqari eksportni diversifikatsiya qilish
Yuqori   qo‘shimcha   qiymatga   ega   bo‘lgan   tarmoqlarga   sifatli   to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
Moliyaviy   hisobni   erkinlashtirish   jarayonida   kapital   oqimlarini   oqilona
boshqarish
Tashqi zarbalarni bufer qilish uchun etarli valyuta zaxiralarini yaratish
Xorijiy   valyutadagi   qarzlarga   bo'lgan   qaramlikni   kamaytirish   uchun
mahalliy valyutadagi kapital bozorlarini rivojlantirish
Tashqi   sektorni   liberallashtirishga   mutanosib   yondashish   barqarorlikni
saqlashga   yordam   beradi,   shu   bilan   birga   jahon   bozorlari   bilan   yanada   kengroq
integratsiyalashuv samarasini oladi.
Institutsional rivojlanish
Institutsional salohiyatni mustahkamlash samarali makroiqtisodiy boshqaruv
uchun asosiy hisoblanadi:
Markaziy bankning mustaqilligi va texnik imkoniyatlarini oshirish
Davlat   moliyasini   boshqarish   tizimlari   va   byudjet   shaffofligini
takomillashtirish
2 Moliyaviy sektor uchun normativ-huquqiy bazani mustahkamlash
Iqtisodiy ma'lumotlarni o'z vaqtida va aniq olish uchun mustahkam statistik
tizimlarni ishlab chiqish
Davlat   organlari   o‘rtasida   siyosat   tahlili   va   muvofiqlashtirish   salohiyatini
oshirish
Kuchli   institutlar   siyosatni   shakllantirish,   amalga   oshirish   va   ishonchlilikni
yaxshilaydi, umumiy makroiqtisodiy barqarorlikni oshiradi.
Uzoq muddatli istiqbol va siyosatni muvofiqlashtirish
O‘zbekistonning   uzoq   muddatli   makroiqtisodiy   barqarorligi   quyidagilarga
bog‘liq:
O'zgaruvchan sharoitlarga moslashishda siyosatning izchilligini saqlash
Qisqa   muddatli   barqarorlashtirish   choralari   va   uzoq   muddatli   rivojlanish
maqsadlari o'rtasidagi muvofiqlikni ta'minlash
Ijtimoiy   va   iqtisodiy   barqarorlikni   saqlash   uchun   islohotlar   sur'atini
muvozanatlash
Iqlim   o'zgarishiga   moslashish   kabi   o'zaro   bog'liq   muammolarni   hal   qilish
uchun integratsiyalashgan yondashuvlarni ishlab chiqish
Manfaatdor   tomonlarni   qamrab   olish   orqali   asosiy   siyosat   yo'nalishlari
bo'yicha konsensus yaratish
Makroiqtisodiy siyosatga yaxshi muvofiqlashtirilgan va istiqbolli yondashuv
O‘zbekistonning   zamonaviy,   diversifikatsiyalangan   va   barqaror   iqtisodiyotga
o‘tishini qo‘llab-quvvatlaydi.
O‘zbekistonda   makroiqtisodiy   siyosat   asoslari   sezilarli   darajada   rivojlanib,
murakkablik   va   samaradorlikni   ko‘rsatmoqda.   Muammolar   saqlanib   qolsa-da,
barqaror   makroiqtisodiy   barqarorlik   asoslari   tuzilmaviy   islohotlar   bilan   qo‘llab-
quvvatlanadigan   muvofiqlashtirilgan   pul-kredit   va   fiskal   siyosat   orqali
yaratilmoqda.
2 XULOSA
2016-2023 yillar  davrida O zbekiston  iqtisodiyotida muhim  makroiqtisodiyʻ
o zgarishlar   va   islohotlar   amalga   oshirildi.   Mazkur   davr   mamlakat   iqtisodiy	
ʻ
siyosatining   liberallashtirish,   iqtisodiy   barqarorlikni   ta minlash   va   ijtimoiy-	
ʼ
iqtisodiy   rivojlanishni   jadallashtirishga   qaratilgan   yangi   strategik   yondashuvlar
bilan   tavsiflanadi.   Ushbu   kurs   ishida   O zbekiston   iqtisodiyotining   asosiy	
ʻ
makroiqtisodiy   ko rsatkichlari   tahlil   qilinib,   ularning   dinamikasi   va   rivojlanish	
ʻ
tendentsiyalari chuqur o rganildi.	
ʻ
Tadqiqot natijalari shuni ko rsatadiki, 2016-2023 yillar davomida mamlakat	
ʻ
yalpi   ichki   mahsuloti   (YIM)   barqaror   sur'atlar   bilan   o sdi.   Xususan,   2017   yildan	
ʻ
boshlab,   iqtisodiyotning   ochiqlik   darajasini   oshirish,   valyuta   bozorini
liberallashtirish   va   tadbirkorlikni   rivojlantirishga   qaratilgan   islohotlar   natijasida
iqtisodiy o sish ko'rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilandi. 2019-2020 yillardagi	
ʻ
global   pandemiya   inqiroziga   qaramay,   O zbekiston   iqtisodiyoti   nisbatan   barqaror	
ʻ
saqlanib   qoldi   va   qisqa   muddatli   pasayishdan   so ng   tez   tiklanish   tendensiyasini	
ʻ
namoyon etdi.
Tashqi   savdo   va   to lov   balansi   ko rsatkichlari   tahlili   shuni   ko rsatadiki,	
ʻ ʻ ʻ
mazkur   davrda   eksport   tarkibida   xomashyo   mahsulotlarining   ulushi   bosqichma-
bosqich kamayib, qayta ishlangan mahsulotlar va xizmatlar eksporti ortib bordi. Bu
esa   milliy   iqtisodiyotning   diversifikatsiyalashuvi   va   sanoat   tarmoqlarining
rivojlanishiga xizmat qildi. Shu bilan birga, to lov balansida savdo balansi manfiy	
ʻ
saldosi   saqlanib   qoldi,   bu   holat   import   hajmining   eksportdan   yuqori   bo lganligi	
ʻ
bilan izohlanadi.
Investitsiyalar   sohasi   tahlil   qilinib,   chet   el   investitsiyalarining   jalb   qilinishi
va   davlat   investitsiyaviy   siyosatining   faol   amalga   oshirilgani   iqtisodiy   o sishning
ʻ
asosiy   omili   bo lganligi   aniqlandi.   Xususan,   infratuzilma   loyihalariga	
ʻ
yo naltirilgan   investitsiyalar   mamlakatning   transport   va   energetika   tizimini	
ʻ
modernizatsiya qilishda muhim ahamiyat kasb etdi.
2 Pul-kredit siyosati tahlilida 2017 yilda valyuta bozorining liberallashtirilishi
muhim   burilish   nuqtasi   bo lgani   ta'kidlandi.   Ushbu   islohot   natijasida   valyutaʻ
kursining   bozor   mexanizmlariga   asoslangan   holda   shakllanishi   ta minlandi.   Shu	
ʼ
bilan birga, inflyatsiya darajasi dastlabki yillarda yuqori bo lgan bo lsa-da, keyingi	
ʻ ʻ
yillarda   Markaziy   bank   tomonidan   amalga   oshirilgan   qat iy   pul-kredit   siyosati
ʼ
natijasida pasayish tendensiyasiga erishildi.
Byudjet-soliq   siyosati   bo yicha   tahlillar   davlat   byudjetining   daromad   va	
ʻ
xarajat   qismlari   o rtasidagi   muvozanatni   ta minlashga   qaratilgan   islohotlarning	
ʻ ʼ
bosqichma-bosqich amalga oshirilganini ko rsatdi. Xususan,  soliqqa tortish tizimi	
ʻ
soddalashtirilib, soliq stavkalari pasaytirildi va kichik biznesni  qo llab-quvvatlash	
ʻ
bo yicha qator imtiyozlar taqdim etildi.	
ʻ
Tadqiqot natijalariga asoslanib, quyidagi asosiy xulosalar chiqarildi:
2016-2023   yillarda   O zbekiston   iqtisodiyoti   ochiq   va   bozor   tamoyillariga	
ʻ
asoslangan tizimga bosqichma-bosqich o tishni amalga oshirdi.	
ʻ
YIMning   barqaror   o sishi,   inflyatsiyaning   pasayishi   va   investitsiyaviy	
ʻ
faoliyatning   jonlanishi   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta minlashda   muhim   rol	
ʼ
o ynadi.	
ʻ
Tashqi savdo balansi va to lov balansidagi salbiy saldoni qisqartirish uchun	
ʻ
eksport   tarkibini   diversifikatsiya   qilish   va   mahalliy   ishlab   chiqarishni
rivojlantirishga alohida e tibor qaratildi.	
ʼ
Davlatning   pul-kredit   va   byudjet-soliq   siyosatlari   iqtisodiy   barqarorlikni
ta minlash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni qo llab-quvvatlashga yo naltirildi.	
ʼ ʻ ʻ
O zbekiston   iqtisodiyotining   kelgusidagi   rivojlanish   istiqbollari	
ʻ
makroiqtisodiy   barqarorlikni   mustahkamlash,   iqtisodiy   diversifikatsiyani
chuqurlashtirish   va   investitsiyaviy   muhitni   yanada   yaxshilash   bilan   bog liq.   Shu	
ʻ
bilan   birga,   raqamli   iqtisodiyotni   rivojlantirish,   yashil   iqtisodiyot   tamoyillarini
joriy   etish   va   inson   kapitaliga   investitsiya   qilish   iqtisodiy   o sishning   yangi	
ʻ
drayverlari sifatida e tirof etiladi.	
ʼ
Umuman   olganda,   2016-2023   yillarda   O zbekiston   iqtisodiyotida   amalga	
ʻ
oshirilgan   islohotlar   va   erishilgan   natijalar   makroiqtisodiy   barqarorlikni
2 ta minlashda   ijobiy   samaralar   bergan   bo lsa-da,   oldinda   turli   chaqiriqlarga   javobʼ ʻ
berish   va   barqaror   rivojlanishni   ta minlash   uchun   tizimli   islohotlarni   davom	
ʼ
ettirish zarurati mavjud.
2 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
Asosiy adabiyotlar:
1. Abduqodirov A.A.  Makroiqtisodiyot. – Toshkent:  “Fan va texnologiya”,
2020.
2.   Azizov   U.I.   Iqtisodiy   o'sish   va   makroiqtisodiy   barqarorlik.   –   Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
3.   Davletov   S.S.   Makroiqtisodiy   tahlil   va   prognozlash.   –   Toshkent:
Iqtisodiyot, 2019.
4. G'ulomov S.S. Iqtisodiyot nazariyasi. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
5.   2.1.3.   Hududlar   bo'yicha   YaIM   taqsimoti6.   Muminov   N.M.   Pul-kredit
siyosati va inflyatsiya tahlili. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
7.   Norqulov   U.N.   Iqtisodiy   barqarorlik   va   investitsiyalar.   –   Toshkent:
Iqtisodiyot, 2020.
8. Olimjonov X.X. O'zbekiston tashqi savdosi va to'lov balansi. – Toshkent:
Fan, 2022.
9. Rahimov A.R. Byudjet-soliq siyosati va uning samaradorligi. – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
10.   Raxmatov   R.R.   Makroiqtisodiyot   asoslari.   –   Toshkent:   Iqtisod-Moliya,
2019.
11.   Roziqov   I.I.   Investitsion   siyosat   va   moliyaviy   bozorlar   rivojlanishi.   –
Toshkent: Fan, 2023.
12.   Sayidov   U.S.   Tashqi   savdo   va   iqtisodiy   integratsiya.   –   Toshkent:
Universitet, 2022.
13.   Tursunov   M.M.   Yalpi   ichki   mahsulot   va   iqtisodiy   rivojlanish
indikatorlari. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
14.   Xamidov   A.A.   Makroiqtisodiy   siyosat   va   barqaror   rivojlanish.   –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2023.
15. Yusupov K.K. O'zbekistonda iqtisodiy islohotlar va ularning natijalari. –
Toshkent: Universitet, 2020.
2 Qo shimcha internet manbalari:ʻ
1. O zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy veb-sayti – 	
ʻ www.president.uz
2. O zbekiston Respublikasi Markaziy banki – 
ʻ www.cbu.uz  
3. O zbekiston Respublikasi Statistika agentligi – 
ʻ www.stat.uz  
4.   O zbekiston   Respublikasi   Investitsiyalar,   sanoat   va   savdo   vazirligi   –
ʻ
www.mift.uz  
5. Jahon banki O zbekiston iqtisodiy sharhlari – 	
ʻ www.worldbank.org  
6. Xalqaro valyuta jamg armasi (IMF) – 	
ʻ www.imf.org  
7. O zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi – 	
ʻ www.mf.uz  
8. BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O zbekiston – 	
ʻ www.uz.undp.org  
2

2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Iqtisodiy o‘sish omillari va tiplari
  • Qayta ishlash korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish va sotish
  • Tayvan soliq tizimi (Referat)
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский