3-sinfda masalalar yechishga o'rgatish metodikasi - Дошкольное и начальное образование - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	46.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Дошкольное и начальное образование

Продавец

Umida

Дата регистрации 20 Январь 2025

44 Продаж

3-sinfda masalalar yechishga o'rgatish metodikasi

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI
AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI
-KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
05-22-guruh talabasi Bakibayeva U
“MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: “ 4-sinf matematika darslarida o‘qitishning
zamonaviy usullaridan foydalanish ”

KURS ISHI ILMIY RAHBARI
KURS ISHI BAJARUVCHI Bakibayeva U
TO‘RTKO‘L- 2025
1

Mavzu: 4-sinf matematika darslarida o‘qitishning
zamonaviy usullaridan foydalanish
Reja:
1. Kirish
2. 4-sinf matematika darslarida zamonaviy o‘qitish usullarini qo‘llash
3. Zamonaviy metodlardan foydalanishning afzalliklari
4. Amaliy tajriba va natijalar
5. Xulosa va tavsiyalar
6. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR
2

Kirish
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida shakllanayotgan milliy istiqlol g‘oyasi
Respublika Konstitutsiyasida e’tirof etilgan insonparvar, demokratik, huquqiy
davlat va jamiyatni barpo etish, shuningdek, ijtimoiy iqtisodiy hamda
madaniy rivojlanishning yuqori bosqichlariga ko‘tarish, jahon hamjamiyati safida
munosib o‘rin egallashga yo‘naltirilgan ezgumaqsadlarni amalga oshirishga xizmat
qiladi.1997 yil 29 avgustda O‘zb е kist о n R е spublikasi О liy Majlisining IX
s е ssiyasida qabul qilingan hamda bugungi kunda g‘ о yalari amaliyotga k е ng
ko‘lamda muvaffaqiyatli tadbiq etilayotgan O‘zb е kist о n R е spublikasining «Ta’lim
to‘g‘risida»gi Q о nuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» mazmunida barkam о l
sha х s va malakali muta х assisni tarbiyalab v о yaga y е tkazish jarayonining m о hiyati
to‘laq о nli о chib b е rilgandir. Malakali kadrlar ta yyorlash jarayonining har bir
b о sqichi o‘zida ta’lim jarayonini samarali tashkil etish, uni yuq о ri
b о sqichlarga ko‘tarish, shu bilan birga ja h о n ta’limi darajasiga y е tkazish
b о rasida muayyan maqsad va vazifalarni amalga о shirish l о zim.Ushbu
maqsadlarning ij о biy natijaga ega bo‘lishi, eng avval о , yosh avl о dga ilmiy bilimlar
as о slarini pu х ta o‘rgatish, ularda k е ng dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini
h о sil qilish, ma’naviy a х l о qiy sifatlarni shakllantirish b о rasidagi ta’limiy tarbiyaviy
ishlarni samarali tashkil etishga b о g‘liqdir. Z е r о , yurtning p о rl о q istiqb о lini
yaratish, uning n о mini jah о nga k е ng yoyish, ulug‘ajd о dlar t о m о nidan yaratilgan
milliy madaniy m е r о sni jamiyatga nam о yish etish, ularni b о yitish, mustaqil
R е spublikamizning riv о jlangan mamlakatlar qat о ridan j о y egallashini
ta’minlash yosh avl о dni k о mil ins о n hamda malakali muta х assis qilib
tarbiyalashga b о g‘liqdir. Bugungi kunda jamiyatimiz uchun hartomonlama
rivojlangan fan texnika taraqqiyotini hayotga tadbiq eta oladigan yetuk malakali
kadrlar tayyorlash masalasi turibdi.
3

Boshlang`ich sinf o`quvchilariga matematikadan samarali ta`lim berilishi uchun
o`qituvchi boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasini egallab,
chuqur o`zlashtirib olmog`i lozim.
Respublikamizda mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab jamiyatni isloh
qilish va yangilash jarayonining eng muhim bug`ini jamiyatdagi demokratik
o`zgarishlarning, iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishning, respublikaning jahon
hamjamiyatiga integratsiyalashuvining zarur va majburiy sharti sifatida ta`lim
sohasini isloh qilish siyosati izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi yosh avlodga uzluksiz ta`lim berish va uni
tarbiyalash jarayonini yaxlit qamrab oladigan yagona ta`lim tizimi hisoblanadi.
Ta`lim tizimining har bir bo`g`ini alohida o`ringa ega.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da maktab ta`limini rivojlantirish davlat
umummilliy dasturi" talablarida “ta`lim tarbiya jarayonini shakllantirish ta`lim
mazmunini aniqlash, ta`lim tarbiya jarayonini amalga oshirishning didaktik
qonuniyatlari va prinsiplarini ishlab chiqish, davlat ta`lim standartlarini
takomillashtirish, o`quv dasturlari, darsliklrning yangi avlodi, o`quv metodik
majmualar yaratish” vazifasini hal qilish takidlab o`tilgan.
Metodik masalalar har bir darsda yuzaga keladi, Shu bilan birga odatda, ular bir
qiymatli yechimga ega emas. O`qituvchi darsda yuzaga kelgan metodik
masalaning mazkur o`quv vaziyati uchun eng yaroqli yechimini tez topa olishi
uchun bu soxada yetarlicha keng tayyorgarlikka ega bo`lishi talab etiladi.
Boshlang`ich ta`lim metodikasi o`qitish vositasi sifatida mavjud didaktik o`yinlar
mantiq ilmi va matematik nuqtai nazaridan mazmunan yetarli emasligi tufayli
didaktik o`yinlardan foydalaniladi va o`rganilgan materialni faqat mustaxkamlash
vositasi sifatida foydalaniladi.
Matematika boshlang`ich ta`lim metodikasining predmeti quyidagilardan iborat:
1.Matematika o`qitishdan ko`zda tutilgan maqsadni aniqlab asoslash (nima uchun
matematika o`qitiladi, o`rgatiladi)
2. Matematika o`qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o`rgatish) bir
tizimga keltirilgan bilimlar darajasini o`quvchilarining yosh xususiyatlariga mos
keladigan qilib qanday taqsimlansa, fan asoslarini o`rganishda izchillik
ta`minlanadi, o`quv ishlariga o`quv mashg`ulotlari beradigan yuklama bartaraf
qilinadi, ta`lim mazmuni o`quvchilarning aniq bilim olish imkoniyatlariga mos
keladi.
4

3.O`qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o`qitish kerak) ya`ni,
o`quvchilar hozirgi kunda zarur bo`lgan iqtisodiy bilimlarni, malaka, ko`nikmalarni
va aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o`quv ishlari metodikasi
qanday bo`lishi kerak?
4.O`qitish vositalari-darsliklar, didaktik materiallar, ko`rgazmali qo`llanmalar
va o`quv- texnika vositalaridan foydalanish (nima yordamida o`qitish)
5.Ta`limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish (darsni va ta`limning darsdan
tashqari shakllarini qanday tashkil etish). [1]
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi matematika fanidan tuzilgan dasturga binoan
o`quvchilarga quyidagi bilimlarni berishni nazarda tutadi:
· Butun nomanfiy sonlarni raqamlash;
· Asosiy miqdorlar va ularning o`lchov birliklari;
· Arifmetik amallar;
· Matnli masalalar;
· Algebraik material(tenglik, tengsizlik va b.q.)
· Geometrik material;
Maktabda matematikani o`qitishni uyushtirishning tarixiy, murakkab, ko`p yillik
tajribada tekshirilgan va hozirgi zamonning asosiy talablariga javob beradigan
shakli darsdir. Matematikaning eng qadimgi davrlaridan hozirgi kungacha bo`lgan
ko`p asrlik rivojlanish tarixida uning to`rt rivojlanish davri qayd etiladi:
1.Dastlabki omillarning jamlanishi bilan bog`liq matematikaning paydo bo`lish
davri.Bu davrda matematika hali alohida fan tariqasida o`zining predmeti
va metodiga ega bo`lmay, balki matematikadan faqat ayrim faktlar to`planadi.
Bunga misol qilib qadimgi Misr, Bobil, Xitoy va Hind matematikasini ko`rsatish
mumkin.
2.Elementar matematika davri. Bu davrga qadimgi Yunon matematiklari asos
soldilar va uni O`rta Osiyodagi O`rta Sharq olimlari jumladan Al-Farg`oniy, Abu Ali
Ibn Sino, Umar Xayyom, Ulug`beklar davom ettirdilar.
3.O`zgaruvchan miqdorlar matematikasi davri.
4.Klassik oliy matematika davri.
5

O`quvchilaning matematik bilimlarni o`zlashtrishi faqat o`quv ishida to`g`ri metod
tanlashga bog`liq bo`lmasdan, balki o`quv jarayonini tashkil qilish formasiga ham
bog`liqdir. Dars deb dastur bo`yicha belgilangan, aniq jadval asosida , aniq vaqt
mobaynida o`qituvchi rahbarligida o`quvchilarning o`zgarmas soni bilan tashkil
etilgan o`quv ishiga aytiladi.
Dars vaqtida o`quvchilar matematikadan nazariy malumotga, hisoblash
malakasiga, masala yechish, har xil o`lchashlarni bajarishga o`rganadilar, ya`ni
darsda hamma o`quv ishlari bajariladi.
Matematika darsining o`ziga xos tomonlari, eng avvalo, bu o`quv predmetining
xususiyatlaridan kelib chiqadi. Bu xususiyatdan biri shundan iboratki, unda
arifmetik material bilan bir vaqtda algebra geometriya elementlari ham
o`rganiladi.Matematika boshlang`ich kursining boshqa o`ziga xos tomoni nazariy
amaliy masalalarning birgalikda qaralishidir. Shuning uchun xar bir darsda yangi
bilimlar berilishi bilan unga doir amaliy o`quv malakalar sngdiriladi. Taniqli olim
J.Ikromov o`zining “ Язык обучения математики ” kitobida "Maktab
o`quvchilarining matematik madaniyati shakllanishi bir necha davrga bo`linadi",-
deb ta`kidlaydi. Birinchi navbatda ular ob`yektiv tushunchalarning birgalikda
tashkil etadigan mazmuni — matematik reallikni aniqlab oladilar. Bunda
ob`yektlarning aniqlik xususiyatlari bilan tarixiy jihatlar o`rtasidagi bog`liqlik
alohida ahamiyat kasb etadi.
Bu yerda matematik reallik jumlasiga e`tibor qaratadigan bo`lsak ushbu reallikni
o`quvchilar matematik hisob kitoblarning turmush jarayonidagi ahamiyatini
bevosita bilganlarida ya`ni kundalik turmush bilan bog`liq misol va masalalarni
bevosita bajarganlaridagina his qiladilar. Demak kundalik turmush bilan bog`liq
holda matematika o`qitishni tashkil etish o`quvchi faoliyatida muhim ahamiyatga
egadir. Kundalik turmush bilan bog`liq misollar yechish asosida o`quvchi
matematik bilimlar shunchaki o`zlashtiriladigan bilimlar emas balki hayotiy
zaruriyat sifatida o`zlashtirilishi lozimligi to`g`risida xulosa qiladilar .
Odatda darsda bir necha didakik materiallar amalga oshiriladi: yangi materialni
utish; o`tilgan materialni mustaxkamlash; bilmilarni mustaxkamlash; bilimlarni
umumlashtirish, tizimlashtirish; mustaxkam o`quv va malakalar xosil qilish
va xokazo.Matematika darslarining o`ziga xos yana bir tomoni Shundaki, bu-o`quv
materialining abstraktligidir. Shuning uchun ko`rgazmali vositalar, o`qitishning faol
metodlarini sinchiklab tanlash,o`quvchilarning faolligi, sinf o`quvchilarining
o`zlashtirish darajasi, kabilarga ham bog`liq.
Matematika darsida turli tuman tarbyaiviy vazifalar ham hal qilinadi.
O`quvchilarda kuzatuvchanlikni, ziyraklikni, atrofga tanqidiy qarashni, ishda
tashabbuskorlikni, mas`uliyatni va sof vijdonlilikni, to`g`ri va aniq so`zlashni,
6

hisoblash, o`lchash va yozuvlarda aniqlikni, mehnatsevarlik va qiyinchiliklarni
yengish xislatlarini tarbyailaydi.
O`quv ishini tashkil etishning darsdan tashqari quyidagi shakllari mavjud:
1.Mustaqil uy ishlari.
2.O`quvchilar bilan yakka va guruh mashg`ulotlari.
3.Matematikaga qobiliyatli o`quvchilar bilan o`tkaziladigan mashg`ulotlar.
4.Matematikadan sinfdan tashqari mashg`ulotlar.
5.O`quvchilar bilan ishlab shiqarishga, tabiatga ekskursiya.
Bu yerda sanab o`tilgan ish shakllari va dars bir birini to`ldiradi. Asosiy masala
darsga taalluqlidir. Darsda hamma ishlarga bevosita o`qituvchi rahbarlik qiladi.
Qo`shimcha mashg`ulotlarda esa ish o`qituvchining o`zi tomonidan yoki o`qituvchi
rahbarligida o`quvchilar tomonidan badjariladi.
Bugungi kunda asoslanishi lozim bo`lgan holat-o`quvchiga pedagogik yordam
ko`rsatish va o`quv biluv jarayonida uni pedagogik qo`llab quvvatlashning qulay
shakl va imkoniyatlarini izlab topishdan iboratdir. [3]
O`quvchilar bilan har bir darsda bir nechta tushunchalar bilan ish olib boriladi. har
bir tushunchani tushunish boshqa bir tushunchani takrorlash, esga olib borish
bilan olib borilsa, bu tushuncha esa keyingi tushunchalarni tushuntirish uchun
xizmat qiladi. O`qitish jarayonida har bir o`quv materiali rivojlantirlgan holda olib
boriladi, bu o`quv materiali o`zidan keyin o`qitiladigan materiallarni tushunish
uchun poydevor bo`ladi. Boshqa tushunchaning o`zlashtirilish jarayonini qarasak,
u bir nechta darslarning o`zaro bog`liqligi o`qitilishi natijasida hosil bo`ladi.
Shunday qilib matematik tushunchalarni hosil qilish birgina darsning o`zida hosil
qilinmasdan, balki o`zaro aloqada bo`lgan bir qancha darslarni o`tish jarayonida
hosil qilinadi. Bunday darslarni birgalikda darslar tizimi deb ataymiz.Shuning
uchun o`qituvchi mavzuning mazmunini ochadigan darslarni mantiqiy ketma
ketlikda joylashtirishi kerak.Eng katta talab darsning o`quv tarbiyaviy maqsadini
e`tiborga olish, o`qitish tamoyillarining metodik va umumpedagogik tomonlarini
hisobga olishdir. Mavzu bo`yicha yaxshi o`ylangan darslar tizimining o`quv vaqtini
mavzularga to`g`ri taqsimlashga bog`liq.Unda o`quvchilarning mustaqilligini hosil
qilish, xususiy misollarni qarash, xususiy xulosalar chiqarish, undan umumiy
xulosalar chiqarishga olib kelish diqqat markazida turishi lozim. Bu bilimlar darslar
tizimida hosil qilinib, mustaxkamlangandan keyin misol va masalalar yechishni
ta`minlashi kerak. Undan keyin mashqlar yordamida malakalarni qayta ishlashi,
7

shuningdek hosil qilingan bilimlarni doimo bir tizimda keltirish
va umumlashtirishni ham ta`minlash kerak.
Dasturning qandaydir mavzusining mazmunini aniqlashda, mavzu materialini dars
vaqtlariga taqsimlashda, ya`ni bilimlarni o`zlashtirishga quyidagi asosiy bosqichlar
qaraladi:
1.Yangi materialni o’qitishga tayyorlash.
2.Yangi o`quv materialini idrok qilish va yangi bilimlarni hosil qilish.
3.Bilimlarni mustahkamlash va turli xil mashqlar orqali malakalarni hosil qilish.
4.Bilimlarni takrorlash, umumlashtirish va bir tizimga keltirish.
5.Bilim va malakalarni tekshirish.
Matematika o`qitish jarayonida o`quvchilarning faolligini oshirish
va matematikaga bo`lgan qiziqishini rivojlantirsh omillaridan biri o`quvchilar bilan
olib boriladaigan mustaqil ishlardir.
Matematika darslarida mustaqil ishlar yangi materialni o`rganishga tayyorgarlik
ko`rishda, yangi tushunchalar bilan tanishishda, bilim, uquv va malakalarni
mustahkamlashda, shuningdek bilimlarni nazorat qilishda amalga oshiriladi.
O`qitishni tashkil qilish.
O`qitish shakli- bu o`quvchilarning o`quv bilish faoliyatlarini uni turli sharoitlarda
(sinfda, ishlab shiqarishda va h.k.)o`tkazilishiga muvofiq ravishda o`qiutuvchi
tomonidan tarbiyaviy o`qitish jarayonida foydalanialadigan qilib tashkil etilishidir.
Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishning tashkiliy shakllari dars,
uy vazifalarini mustaqil bajarish, o`quvchilarning yakka tartibda guruh va jamoa
bo`lib ishlashalri, ekskursiyalar, sinfdan tashqari ishlardan iborat.
O`quv dasturi DTS asosida tasdiqlangan davlat hujjati bo`lib, uning bajarilishi
majburiydir. Boshlang`ich sinflar tabiiy matematik ta`lim davlat standartlari
talablarining o`quvchilar tomonidan bajarilishi ularning zarur bilimlar, malaka
va ko`nikmalarini egallashlariga , bilim olishga ijobiy munosabatda bo`lishlarining
shakllanishiga yordam beradi:
a)o`quvchilarni tevarak atrofdagi tabiiy muhitga moslashtirish, yangi ijtimoiy
maqomdagi o`quvchini shakllantirish;
8

b)faoliyatning har xil turlarini: o`quv, mehnat, muloqotni egallash;
v)o`z-o`zini nazorat qilish hamda baholash reytingini aniqlashga o`rgatish;
g)muayyan umumiy tabiiy-ilmiy iqtidorning belgilangan darajasi va uning keyingi
taraqqiyoti tavsifi.
Shunday qilib, boshlang`ich sinflar tabiiy matematik ta`lim davlat standartining
o`quv-biluv jarayoniga joriy etilishi o`quv fanlariga doir tabiiy-ilmiy bilim, ko`nikma
va malakalarnigina emas, balki shaxsning muayyan asosiy faoliyati majmuasi
mehnat, o`quv-biluv, kommunikativ-axloqiy va jismoniy tuzilishiga mos keladigan
fazilatlarning shakllanishini ham ta’minlaydi.
Kundan kunga ma`lumot oshib borayotgan bilan tushunarli bo`ladiki bugungi
o`quvchilarga kerak bo`ladigan narsalarni hammasini o`rgatib bo`lmaydi.
O`zlashtirilgan ma`lumot juda tez eskirib qolmoqda, chunki har kuni yangi
ma`lumotlar chiqmoqda. Fanda o`qitish nazariyasi ushbu fanni o`qitish bo`yicha
metodik tizimlarning faoliyat qonunini ochib beradi. Metodika ularni tadbiqini,
texnologiya esa ushbu modelni amalga oshirish usullarini ishlab chiqadi.
Tushuntirsh quyidagi usullarda tahlil qilinib olib boriladi:
1)dogmatik usul.
2)evristik usul;
3) tadqiqot usuli (muammoli usul);
Birgalikda ishlash bilish faoliyatining faollashuviga yordam beradi, o`quvchilarda
o`zaro nazorat qilish va o`zaro yordam berish sifatlarini shakllantiradi, tarbiyaviy
vazifani ado etadi.
Tarbiyaviy vazifalarning hal etilishida darsning ayrim tarbiyaviy o`rinlari emas,
balki butun o`quv jarayoni ta`lim mazmuni, o`quv ishi usullari, darsni puxta tashkil
etilishi yordam berishini unutmaslik kerak.
1.Boshlang’ich sinf matematika darslarida interfaol metodlari va
ularning tavsifi
Zamonaviy ta‘limni tashkil etishda qo‘yiladigan muhim talablardan
biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida
yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy
9

bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib berish, ularda ma‘lum faoliyat yuzasidan
ko‘nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini nazorat
qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma hamda malakalar darajasini
baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta‘lim jarayoniga
nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Bugungi kunda bir qator
rivojlangan mamlakatlarda bu borada katta tajriba to‘plangan bo‘lib,
ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi
bilan yuritilmoqda. Ta‘limni isloh
qilinishi jarayonining ajralmas, muhim qismi hisoblangan zamonaviy
pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan
holda qiziqishi bilan kirishib ketadilar.Tajriba shuni ko‘rsatadiki , zamonaviy
interfaol strategiyalar bo‘lgan bilimlarni samarali o‘zlashtiradi. Chunki
bugun sinflarni to‘ldirib o‘tirgan o‘quvchilar sho‘x, beg‘ubor bolalik gashtini
surayotgan, ba‘zan xayolparast bolalardir. Ular orasida hatto 45
daqiqalik dars jarayonining nihoyasini intiqlik bilan kutib, ta‘limga
yuzaki qaraydigan o‘quvchilar ham yo‘q emas.
Interfaol metod - ta‘lim jarayonida o‘quvchilar hamda o‘qituvchi
o‘rtasidadagi faollikni oshirish orqali o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini
faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol
metodlarni qo‘llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol
ta‘limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs – munozaralar o‘tkazish, o‘quv
materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati,o‘quvchilar tashabbus
ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo‘lib
ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo‘lib, ular
ta‘lim – tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega.
Hozirda ta‘lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy
10

yo‘nalishlardan biri interfaol ta‘lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan
iboratdir. Barcha fan o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari ham dars mashg‘ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan
sari keng ko‘lamda
foydalanmoqdalar.
Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil
fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan
holda himoya qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib borish
ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Interfaol degani, o‘qituvchi va o‘quvchilar orasida o‘zaro
hamkorlik tufayli dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o‘quvchi mustaqil
harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o‘rganadi, qo‘yilgan maqsadga
mustaqil o‘zi darsda o‘quvchi faol ishtirok etgan holda kichik
guruhlarda javob topishga harakat qiladi,ya‘ni ham fikrlaydi, ham baholaydi,
ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o‘zi faol ishtirok
etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab
yetgan o‘quvchilar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqish bilan
kirishib ketadilar. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan
matematik ta‘limning interfaol strategiyalari ta‘lim jarayonining
yengillashuvini, aniqlashuvini, keng jamoani qamrab olishga m
o‘ljallanganligini, o‘qituvchining faqatgina yo‘l - yo‘riq ko‘rsatuvchi
nazoratchiga aylanishinini, o‘qitishning erkin va majburiyatsizligini hamda eng
asosiysi o‘quvchilar uchun o‘ta qiziqarligini va samaradorligini ta‘minlab bera
oladi. Vazifamiz taqdim etilayotgan matematik ma‘lumotlar tizimini o‘quvchilar
ongiga singdirishda imkon qadar oson,qiziqarli, serqirra va shu bilan birga
samarali yo‘llarini ishlab chiqarishdan iborat.
11

Interfaol strategiyalarning qo‘llanilishi majburiy matematika darsi
jarayonini beixtiyor psixologik o‘yin yoki musobaqaga aylantirib, yuqorida
tilga olingan passiv o‘quvchilarni ham bir oz bo‘lsa–da, lekin yuritishga o‘z
fikrlarini keng ommaga izhor etishga, umuman sinfda kechayotgan bahs –
munozaralarga befarq bo‘lmasdan,faol ishtirok etishga undaydi.
An‘anaviy usulda tuzilgan darsga o‘quvchilarning faqat bilim olishiga talab
qo‘yilgan bo‘lsa, matematika ta‘limining yangi modelida bilim bilan birga ta‘lim
samarasini oshirishda tanqidiy, mustaqil fikrlashga o‘rgatish ham yuqori
o‘ringa qo‘yiladi. Bunda dars mobaynida o‘qituvchi va o‘quvchi
munosabatidagi an‘anaviy, majburiy itoatkorlik o‘rnini ongli intizom
egallashiga katta e‘tibor
qaratiladi, buning uchun esa o‘quvchiga tanqidiy, mustaqil fikrlash malakasini
singdirib borish zarur. Bu borada quyidagilarni hisobga olish muhim ahamiyat
kasb etadi:
1) matematikada o‘qitish jarayoni zamonaviy pedagogik texnologiyalar
yordamida tashkil qilinishini talab etadigan ma‘lum tizimga ega bo‘lgan
yondashuvlar tamoyillari;
2) uzluksiz matematika ta‘limini tizimiga pedagogik texnologiyalarni samarali
qo‘llash zarurati haqidagi ilg‘or pedagogik g‘oyalari;
3) o‘qitish jarayonini faollashtirish hamda uzluksiz ta‘limda pedagogik
texnologiyalar nazariyasi;
4) tanqidiy tafakkurni rivojlantirish nazariyasi;
5) shaxsning ijobiy rivojlanish nazariyasi;
12

Umuman olganda,matematika o‘qitishda eng yuqori rivojlantiruvchi samaraga
erishish mumkin, agar:
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida o‘qitishning interfaol metodlari
o‘qitilayotganlarning mustaqil, tanqidiy tafakkurini rivojlantirish vositasi
sifatida qo‘llanilsa;
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash
jarayonini o‘qitilayotganlar haqiqiy o‘quv imkoniyatlarini iloji boricha aniq
hisobga olgan holda,ularda matematik bilimlarni o‘zlashtirishga nisbatan
mustahkam qiziqishlarni shakllantirish imkoniyatlari ta‘minlasa;
- uzluksiz ta‘lim tizimida matematika o‘qitish jarayoni murakkab aqliy
faoliyat sifatida qaralib, u faqatgina ahdozali darsdagi da‘vat, anglash va
fikrlash bosqichlari to‘g‘ri amalga oshirilgandagina to‘laqon bo‘ladi, deb
qaralsa;
Bugungi milliy tarbiyashunoslikka ― Interfaol usullari‖ nomi bilan
kirib kelayotgan usullar o‘quvchi o‘qituvchidan ortiqcha ruhiy va jismoniy
kuch sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini
nazarda tutadi. Qisqa vaqt mobaynida ma‘lum nazariy bilimlarni
o‘quvchiga yetkazish, unda ayrim faoliyat yuzasidan ko‘nikma, malaka hasl
qilish, ma‘naviy sifatlarni shakllantirish shu bilan birga ularni nazorat
qilish, hamda baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat va
13

chaqqonlik talab qiladi.
Interfaol dars jarayoni shunday tashkil etilishi kerakki, bunda sinfdagi barcha
o‘quvchilar faollashishi zarur, ya‘ni dars o‘tish jarayonida o‘quv
materiallarining ma‘lum bir qismi o‘quvchilar tomonidan mustaqil o‘rganiladi(
yakka, juft – juft yoki guruh bo‘lib ), so‘ngra bu material sinfda har tomonlama
muhokama etiladi.
Amaliy ishlar ham shu tariqa bajariladi. O‘quv jarayonida o‘quvchilar
o‘qiyotganliklarini, muallim ularga o‘qish va o‘rganishlari uchun yordam
berayotganini anglasinlar. O‘qituvchi – o‘quv jarayonini tashkilotchisi, rahbari,
nazoratchisi hamdir. O‘quvchining sinfda o‘zini erkin his qilishi va o‘quv faoliyati
uni emotsional jihatdan qoniqtirishi lozim, ana shundagina u o‘zining
fikrlarini erkin bayon qila oladi. Bundan tashqari o‘qituvchi o‘quvchining bilimini
sinashi, ko‘nikma va malakalarini aniqlashi, uning shaxsiy fikrini bilishi uchun
albatta to‘g‘ri savol qo‘ya olishi kerak.
O‘quvchilarni faollashtirish uchun dars jarayonida qo‘llaniladigan usullarni
to‘g‘ri tanlash va savollarni aniq tuzish katta samara beradi. Buning uchun
darsga,
mavzuga qo‘yiladigan maqsad aniq belgilanib, shu maqsadga erishish yo‘li, usuli
puxta ko‘rib chiqilishi lozim. Demak, o‘qituvchi har bir foydalanadigan interfaol
usulni o‘quvchiga nima berishini oldindan ko‘ra olishi va darsni to‘g‘ri
tashkil qilishi kerak. Bunda quyidagi qoidalarga rioya qilishi darkor:
1 – qoida: Sinfdagi hamma o‘quvchilarning texnologik jarayonga faol
qatnashishlariga erishish kerak. Buning uchun hamma o‘quvchi ishtirok eta
14

oladigan mavzuni va unga mos metodni tanlash kerak bo‘ladi. O‘yinlar ham
shu asosda tanlanadi, agar rolli o‘yinlar o‘ynalsa, har bir o‘quvchi hamma rolga
bo‘lib chiqishi uchun o‘yin bir necha marta takrorlanadi.
2 – qoida: Interfaol o‘yin texnologiyalardan foydalanish uchun o‘quvchilarni
psixologik tomondan tayyorlash masalasiga e‘tibor berish kerak. Chunki
hamma o‘quvchi ham darsda faol ishtirok etishga, biror rolga kirish va
fikrini erkin bildirishga tayyor bo‘lavermaydi. Uyalash, qisilib – qimtinish, odatda
tashqaridan cho‘chish kabi holatlar yuz berishi mumkin. Buning oldini olish
uchun avval
kichik hajmdagi, qisqa vaqtli mashqlardan foydalanish, faolligini rag‘batlantirish
va ixtiyoriylikdan ko‘ra navbat bilan ishtirok etishni joriy qilish kerak bo‘ladi.
3 – qoida: Aslida interfaol metodlar kichik guruhlar bilan ishlashda ko‘proq
samara beradi. Shuning uchun ularni 30 kishidan ortiq bo‘lmagan o‘quvchili
sinflarda o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki o‘qitishning sifati
o‘quvchilar soniga teskari proporsional bog‘liq bo‘lishi mumkin. Har bir o‘quvchi
fikrini eshitish, har birini faoliyatga jalb qilish, har bir o‘quvchining harakatlarini
kuzatib borishi uchun sinfda o‘quvchilar juda ko‘p bo‘lmagan ma‘qul.
Xonada o‘quvchi tomonidan kichik guruhlarga bo‘lingandan aylanib yurushi
uchun, erkin harakatlanish uchun yetarli kenglik ham bo‘lishi kerak.
4 – qoida: Sinf xonasini ham alohida tayyorlash kerak. Kichik guruhlar uchun
stol va partalarni birlashtirish, ularni nomerlash va nomlash, atrofda joy
almashtirish, ijodiy ishlash uchun yetarli yo‘lkalarni qoldirish kerak. Agar
doska va ―sahna‖ da ishlash kerak bo‘lsa, stullar doskaga qaratib yoki
15

yarim qaratib qo‘yiladi, o‘quvchilarning doskaga orqa o‘girib o‘tirishi
noto‘g‘ri hisoblanadi.
O‘yin uchun va metod uchun kerakli hamma jihozlar oldindan o‘qituvchi
tomonidan kerak bo‘lsa, o‘quvchilar ishtirokida tayyorlanadi.
5 – qoida: Metodning mohiyati va o‘yinning qoidalari avval yaxshilab
tushuntirishi va hamma shartlar oldindan aytib kelishib olinishi kerak.
Masalan guruhda ishlansa, guruhning vazifalari, natijalarni e‘lon qilish shakli,
har bir ish turi va ajratiladigan vaqt, baho mezonlari e‘lon qilinadi. Demak, har
bir o‘quvchi o‘zining vazifasini aniq bilgan va uni bajarishga psixologik jihatdan
tayyor bo‘lishi kerak. Yana bir masalaga alohidan e‘tibor berish kerakki, har
qanday fikr – mulohaza, taklifni sabr bilan eshitishi, bir – birini hurmat
qilish va bahamjihat bilan ishlashga ham kelishiladi va o‘rganib boriladi.
6 – qoida: o‘quvchilarga vazifalarni va rollarni taqsimlash, o‘quvchilarni
guruhlarga ajratishi masalaga e‘tibor bilan qarash kerak. Agar faqat
o‘quvchilar ixtiyoriga qo‘yib berilsa, guruhlar tarkibi doimiy bir xil bo‘lib qoladi,
o‘yindan esa faqat dadilroq, faol va qiziquvchan o‘quvchilar ishtirok etadi va
uyatchan, passiv o‘quvchilar chetda qoladi. Guruhda ham ayrim o‘quvchilar
doimiy lider bo‘lib, ba‘zi o‘quvchilarning deyarli ishtiroki sezilmay qoladi.
Shuning uchun ham tanlov tasodifiy bo‘lishi va harakat qilishi kerak. Masalan:
guruhlarga orqasi o‘girilgan jetonlarni olib, ularga chizilgan rasm, nomeri,
rangi bo‘yicha ajratiladi, roller konvert ichiga yozilib tanlab olinishi mumkin
bo‘ladi. Misol uchun quyidagilar:
Dars vaqtining taqsimlanishi, ishni tashkil qilish qoidalari oldindan o‘quvchilar
bilan kelishilgan holda rejalashtirib olinadi va sinf doskasiga yozib qo‘yiladi:
O‘zaro hurmat.
16

O‘ng qo‘l qoidasi.
Navbatma – navbat so‘zga chiqish.
Dars jarayonida mustaqil, ijodiy fikrlash.
Faollik
O‘zgalar fikrini tanqid qilmaslik.
Yangi g‘oyalarni o‘zlashtirish.
Barcha sinf o‘quvchilarini dars jarayonida faol ishlashlariga erishish. Mavzu
bo‘yicha kichik guruhlar taqdimotini asoslab, dalillab so‘zlashga erishish.
Qiziqarli g‘oyalarni taklif qilish. Ijodiy yondashish. Samarali ishlash.
―Kichik guruhlarga bo‘lish metodi‖ – bu o‘qituvchi tajribasi, mahorati, ijodiy
yondashuviga ko‘ra turli xil metodlar asosida qo‘llanishi mumkin. Guruhlarga
bo‘lishda sinf o‘quvchilarini ranjitmaslik, kamsitmaslik, ularni estetik did
nuqtai nazaridan, kelishmovchiliksiz, guruhlarga bo‘lishga harakat qilinadi. Bu
maqsadda turli xil o‘yinlar asosida yoki masalan: rangli qog‘ozdan har xil shaklda,
kichkina hajmda, sinf o‘quvchilarning jami sonini hisobga olgan holda,
oldindan tayyorlangan kesma shakl ( doira, uchburchak,
to‘rtburchak,beshburchak va hokazo ) lardan foydalaniladi. Tayyorlab
qo‘yilgan rangli shakllar o‘quvchilarga tarqatiladi ( bu holda har xil o‘quvchi
ixtiyoriy ravishda o‘zi xohlagan rangdagi shaklni tanlab oladi). O‘quvchilar
tanlab olgan shakllar yoki ranglar asosida o‘qituvchi o‘quvchilarni osongina
guruhlarga ajratib oladi.
Guruhda ishlash uchun taklif qilish mumkin bo‘lgan eng samarali usullaridan
biri mavzu yuzasidan savol va javob berishga undash, undan ham samaraliroq usul
17

esa, o‘tilgan mavzuga oid mustaqil savol tuzishga undashdir. Agar guruhlarga
mavzu yuzasidan savol tuzish, misol va masala tuzib sinfga taklif qilish
vazifasi berilsa, o‘quvchining darsga e‘tibori oshadi, fikri uyg‘onadi, agar savol
tuzisb berish va unga to‘g‘ri javobni o‘zlari bilishi ham kerak bo‘lsa,
( albatta hamma vaqt emas, ba‘zi muammoli savollarning javobini o‘quvchi
bilmasligi mumkin) bolalar darsda e‘tiborliroq bo‘ladi, berilayotgan savollar
sifatini tahlil qilishga o‘rganadi.
―Klaster‖ metodi ham o‘quvchilarga ixtiyoriy mavzular xususida erkin, ochiq
o‘ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam
beradi. Bunda o‘quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil
etiladigan mashg‘ulotlar jarayonida foydalanish mumkin. ―Klaster‖ metodi
o‘quvchilarning tushunchalar orasidagi bog‘liqlikni aniqlashga, mavzuga oid
hamma tushunchalarni eslashga o‘rgatadi. ―Klaster‖ so‘zi bog‘lam, dasta
ma‘nosini bildiradi. Bu metod orqali biror mavzuga oid o‘quvchilar biladigan
tushunchalarni aniqlashda biror – bir mavzu o‘rganilgandan keyin o‘quvchilar
o‘rganib olgan tushunchalarni aniqlash mumkin. Metodni amalga oshirish uchun
doska o‘rtasiga asosiy so‘z yoki gap yozib qo‘yiladi. O‘quvchilarga shu so‘z bilan
bog‘liq hamma so‘z va so‘z birikmalarini eslab doskaga yozish taklif qilinadi.
Bog‘lamlar ko‘p bo‘lishiga harakat qilinadi, hamma so‘zlar ( oxirgi so‘z
qolmaguncha) yoziladi, xatolarga e‘tibor berilmaydi, hamma o‘quvchiga imkoniyat
beriladi. Ishni misollardan boshlash maqsadga muvofiq. Masalan 3-sinfda
bo‘lishga oid asosiy misol turlarini yig‘ishni taklib qilaylik. O‘quvchlar barcha
misollarni taklif qilgandan so‘ng, o‘qituvchi o‘z variantini namoyish qiladi va bu
ishlar taqqoslanadi. O‘qituvchi variant:
18

―Klaster‖ metodi ―Vaqt birliklari‖, ―Tenglama‖, ―Masala turlari‖ va
boshqalarga oid bo‘lishi mumkin.
3.Interfaol ta’lim metodlari
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng
qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida
yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning
didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars
shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli-
tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga
olib keladi.
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonining
samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash
borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi
bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko’p tarqalgan va barcha
turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu
bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko’p bo’lib, ta’lim-tarbiya
jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun
moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini
ajratib tegishlicha qo’llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini
ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to’g’ri tanlash muammosini keltirib
chiqargan.
Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan
ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil
rag’batlantirib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning
mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara,
muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni
19

qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab
etiladi.
Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o’zaro muloqotda, o’zaro bahs-
munozarada fikrlash asnosida, hamjixdtlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi
shundaki, butun faoliyat o’quvchi-talabani mustaqil fikrlashga o’rgatib, mustaqil
hayotga tayyorlaydi.
O’qitishning interfaol usullarini tanlashda ta’lim maqsadi, ta’lim oluvchilarning
soni va imkoniyatlari, o’quv muassasasining o’quv-moddiy sharoiti, ta’limning
davomiyligi, o’qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e’tiborga olinadi.
Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil
fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan
metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini
faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok
etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari
quyidagilarda namoyon bo’ladi:
o ta’lim samarasi yuqoriroqbo’lgan o’qish-o’rganish;
o ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi;
o ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi;
o ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi;
o ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi;
o amalda bajarish orqali o’rganilishi;
o ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi.
Shunday qilib, fanlarni o’qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish
o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol
metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchi-talabalarning fikrlashini
kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri echimini topishlariga ijobiy ta’sir
20

ko’rsatadi. O’quvchi-talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil
nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchi-
talabalarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi.
Yuqorida aytilganlardan interfaol ta’lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu
asosda ularni tasniflash zarurati ma’lum bo’ladi. Quyida ushbu masala yuzasidan
umumiy mulohazalarni keltiramiz.
Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta’lim
strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratish mumkin.
Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi:
1. Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O’quv keyslari”), “Blist-so’rov”,
“Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b.
2. Interfaol ta’lim strategiyalari.“Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-
zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotastiya”, “Yumaloqlangan qor” va k.
Interfaol ta’lim metodlari tarkibidan interfaol ta’lim strategiyalarini
ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma’lum ma’noda
strategikyondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi. Aslida bu strategiyalar
ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning
orasida boshqa farqlar yo’q.
3. Interfaol grafik organayzerlar : “Baliq skeleti”, “BBB”, “Konsteptual jadval”,
“Venn diagrammasi”, “T-jadval”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”,
“Qanday?” va b. Interfaol grafik organayzerlarni ajratishda bunday
mashg’ulotlarda asosiy fikrlar turli grafik shakllarda yozma ko’rinishda
ifodalanishiga asoslaniladi. Aslida bu grafik organayzerlar bilan ishlash ham
ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida
boshqa farqlar yo’q.
21

Interfaol ta’lim metodlarini ko’pincha turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari
texnologiyalari bilan bir vaqtda qo’llanmokda. Bu metodlarni qo’llash mashg’ulot
ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta’lim samaradorligini yaxshilashga xizmat
qiladi.
Shu munosabat bilan yuqoridagi tasnif bo’yicha hozirgi ayrim interfaol ta’lim
metodlarining turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan qo’llash
uchun qulayligi shartli ravishda quyidagi 8-jadvalda keltirildi.
Bu jadvaldagi ayrim interfaol ta’lim metodlarining turli shakllardagi o’quv
mashg’ulotlari texnologiyalari bilan qo’llash uchun qulayligi bir muncha shartli va
aslida muayyan o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan boshqa yana ko’p
interfaol metodlarni aniq maqsadlar yo’lida qo’llash mumkin ekanligini alohida
ta’kidlash zarur.
Eng jiddiy didaktik muammolardan biri ta’lim metodlarini tanlash nimalarga
bog’liq, degan masaladir.
Didaktikaga oid adabiyotlarda ta’lim metodlarini to’g’ri tanlash va ularni qo’llash
samaradorligining turli omillar bilan bog’liqliklari quyidagicha qayd qilinadi:
o birinchidan, o’quv mashg’ulotlarining didaktik maqsadlari va vazifalariga bog’liq;
o ikkinchidan, bayon qilinadshan materialning harakteriga bog’liq;
o uchinchidan, ta’lim oluvchilarning bilimi va rivojlanish darajasiga bog’liq;
o to’rtinchidan, o’quv jarayonida o’rganilayotgan fan asoslarining muayyan (hozirgi)
davrdagi metodlariga bog’liq;
o beshinchidan, oliy o’quv yurti yoki kafedraning sharoitlariga bog’liq;
o oltinchidan, o’quv jarayonining moddiy-texnik ta’minoti bilan bog’liq;
o yettinchidan, o’qituvchining pedagogik mahorati, uning tayyorgarligi va o’quv
jarayonini tashkil etish darajasi hamda o’qituvchining hozirgi zamon metodlari
bo’yicha bilimlariga bog’liq.
22

Shunday qilib, oliy ta’lim muassasalaridagi kasbiy ta’lim jarayoni o’qitishning
zamonaviy shakl va metodlariga muvofiq tashkil etiladigan ko’pqirrali yaxlit tizim
doirasida amalga oshiriladi. Bunda har bir shakl o’z oldiga qo’ygan vazifalarni
bajaradi, lekin shakl va metodlar to’plami yagona didaktik majmuani hosil qiladi.
Bu didaktik majmuaning amalga oshirilishi esa, o’quv jarayonining psixologik-
pedagogik qonuniyatlari bilan belgilanadi.
Keyingi maqolalarda hozir amalda ko’p qo’llanayotgan interfaol ta’lim
metodlaridan ayrimlariga doir ma’lumotlar keltiriladi.
Bugungi kunda mamlakatimizda bo`layotgan ulkan bunyodkorlik ishlari, ta’lim-
tarbiya sohasida qabul qilingan qonun va qarorlar “Milliy dastur”imizda belgilab
berilgan buyuk maqsadlar hozirgi kun o`qituvchisini yanada ko`proq mehnat
qilishga, izlanishga da’vat etmoqda. Ushbu maqsadlarning ijobiy natijaga ega
bo‘lishi, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilimlar asoslarini puxta o‘rgatish, ularda
keng dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini hosil qilish, ma’naviy-axloqiy
sifatlarni shakllantirish borasidagi ta’limiy-tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil
etish bilan bog‘liqdir. Zero, yurtning porloq istiqbolini yaratish, uning nomini
jahonga keng yoyish, ulug‘ ajdodlar tomonidan yaratilgan milliy-madaniy
merosni jamiyatga namoyish etish, ularni boyitish yosh avlodni komil inson
hamda malakali mutaxassis qilib tarbiyalashga bog‘liqdir.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasi (1997 yil 29 avgust) da
qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” mazmunida barkamol shaxs va malakali
mutaxassisni tarbiyalab voyaga yetkazish jarayonining mohiyatini to‘laqonli
ochib berilgandir. Malakali kadrlar tayyorlash jarayonining har bir bosqichi
o‘zida ta’lim
jarayonini samarali tashkil etish, uni yuqori bosqichlarga ko‘tarish, jahon ta’limi
darajasiga yetkazish borasida muayyan vazifalarni amalga oshirishi lozim.
23

Bunda uzluksiz ta’lim tizimi xodimlari, pedagog-o‘qituvchilar tomonidan
zamonaviy ta’lim texnologiyalarining mohiyatidan xabardorliklari hamda ularni
ta’lim jarayonida samarali qo‘llay olishlari, shuningdek, ta’lim jarayonini tashkil
etishga nisbatan ijodiy yondashuvning qaror topishi muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘qituvchilarning matematika fanlarini o‘qitishda yo‘naltirilgan darslar
jarayonini noan’anaviy shakllarda tashkil etish, ta’lim jarayonini mukammal
andoza asosida loyihalashga erishish, mazkur loyihalardan oqilona foydalana
olish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi ta’lim oluvchilar tomonidan nazariy bilimlarning
puxta, chuqur o‘zlashtirilishi, ularda amaliy ko‘nikma va malakalarning hosil
bo‘lishining kafolati bo‘la oladi.
3.Matematika darslarini o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish
Bugungi kunda mamlakatimizda bo`layotgan ulkan bunyodkorlik ishlari,
ta’lim- tarbiya sohasida qabul qilingan qonun va qarorlar “Milliy dastur”imizda
belgilab berilgan buyuk maqsadlar hozirgi kun o`qituvchisini yanada ko`proq
mehnat qilishga, izlanishga da’vat etmoqda. Ushbu maqsadlarning ijobiy
natijaga ega bo‘lishi, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilimlar asoslarini puxta
o‘rgatish, ularda keng dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini hosil qilish,
ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish borasidagi ta’limiy-tarbiyaviy ishlarni
samarali tashkil etish bilan bog‘liqdir. Zero, yurtning porloq istiqbolini yaratish,
uning nomini jahonga keng yoyish, ulug‘ ajdodlar tomonidan yaratilgan milliy-
madaniy merosni jamiyatga namoyish etish, ularni boyitish yosh avlodni komil
inson hamda malakali mutaxassis qilib tarbiyalashga bog‘liqdir.
24

Xulosa
O`quvchi doimo o`z oldiga ― darslikdagi o`quv mat е riali o`quvchiga qanday
tarbiyalarni b е radi ‖ d е gan savol qo`yish k е rak . Darslikdan b е rilgan ko`pchilik
mazmun va matinli masalalar faqat ta‘lim maqsadlarini hal qilishi k е rak , d е gan
fikr mutloqo noto`g`ri. Balki, bu va mashqlar ko`pgina tarbiyaviy ishlarni ham
amalga oshiradi . Masalan : kishilarning turmush va m е hnatlari xalq xo`jaligi
r е jalari , rejalarni bajarishdagi kurashish , tadbirkorlikning moxiyati , mustaqillik
uchun mehnat qilish va kurashish , unumdorligi , xom – ashyo , vaqtni tejash , narx
, savdo , texnika va boshqalar to`g`risida ma‘lumotlar b е radi. Darslikda tavsiya
qilingan har xil turdagi mashqlar boshlang`ich sinfda mat е matika o`qitish orqali
amalga oshiriladigan tarbiyaviy masalalarning bajarilishi uchun imkoniyat yaratadi.
O`qitishing е ffiktivligi ana shu imkoniyatlarni hisobga olish orkali amalga oshiriladi.
Bunday ko`p sondagi mashqlar turli xil ifodalarni taqoslash bilan bogliqdir .
Masalan , amal kompan е ntlari va amal natijalari orasidagi bog`lanishni aniqlash
uchun jadvallar orqali bu kompan е ntlarning o`zgarish sabablarini bilib oladilar.
Tarbiyaviy vazifalarni y е chish uchun darslikdan il‘yustirativ (kursatma) mat е riallar
ko`rsatilgan. Bular o`quvchilarning konkr е t va abstrakt fikrlashining rivojlanishiga
yordam b е radi. Pr е dm е t ko`rgazmasidan shartli ko`rgazmaga ( sx е ma , chizma )
o`tish har xil formadagi mat е matik munosabatlarni mod е llashtirish bilan
o`quvchilarni tanishtirish ta‘minlanadi. Darslikdagi il‘yustirativ ko`rgazmalar
matematik o`qitish bilan turmushni mustahkam bog`lashda katta rol o`ynaydi, ular
mat е matik bog`lanishlar bilan tanishadilar va ularga amaliy qo`llanish
imkoniyatlarni ko`rishda yordam b е radi ,mat е matikani umumlashtirish uchun
mat е rial b е radi , bolaning shaxsiy tajribasini boyitadi. Darslikdagi il‘yustratsiyalar
o`quvchilarning bilim boyliklarni k е ngaytirishga, atrofdagi turmushning har xil
tomonlari bilan tanishtirishga imkon b е radi.

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RUYXATI
25

1. Tahlim to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasining Qonuni (Barkamol avlod –
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. 1997yil T.,“SHarq” nashriyoti)
2. Kadrlar tayyorlash buyicha milliy dastur.( Barkamol avlod- O’zbekiston
taraqqiyotining poydevori. 1997 yil T.,“SHarq” nashriyoti)
3. I.A.Karimov O’zbekistonning siyosiy ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy
tamoyillari. T., “O’zbekiston”
5. R.A.Mavlonova ,O.T.To’raeva , K.M.Xoliqberdiev “Pedagogika”
T.,“O’qituvchi” 1998 yil
6. X.Sanaqulov ,M.Haydarov “Boshlang’ich sinflarda qog’ozdan amaliy ishlar”
1996 yil
7.R.A.Mavlonova ,Garoxova,Ogluzdina O., “Mehnat tahlim metodikasi” T.,
“O’qituvchi” 1986 yil
8.SHumulevich N.M.“Qog’ozdan texnik modellar yasash” T.,“O’qituvchi” 1989 y
9. Vorobg’yov A.SH. “Konstruktorlik va modelleshtirish” T.,“O’qituvchi”1989 yil
10. R.Mavlonova “Birinchi sinf mehnat darslari” T. “O’qituvchi” 1986 yil
Elektron ta’lim resurslari
1. www. tdpu. Uz
2. www. pedagog. Uz
3. www. Ziyonet. uz
4. www. edu. uz
5. www.nadlib.uz (A.Navoiy nomidagi 0`z.MK)
26

Купить