3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	136.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	26 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish

Sotib olish

« 3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda
foydalanish »
MUNDARIJA
KIRISH ....................................................................................................................3
I-B О B . Oliy ta’limda 3D MAX dasturi va undan o’quv jarayonida foydalanish
I.1. 3D MAX d а sturi v а und а n f о yd а l а nish imk о niyatl а ri …………………………5
I.2. 3D MAX d а sturining m а zmuni ……………………………..…………………12
II-BOB . 3D MAX dasturidan amaliy labaratoriya mashg`ulotlarini
tashkil etish imkoniyatlari
II.1. Oliy ta’limda 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya
mashg’ul о tl а rini tashkil etish …..……………………………………………..........37
II.2. 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini
o’tk а zish m е t о dik а si . …………………………………………….……...................41
XULOSA …….……………………………………………………………………..43
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………………44

1

Kirish
Mustaqillik yillarida R е spublikamizda barcha sohalarda bo’lgani kabi ta'lim
tizimida ham ulkan islohatlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zb е kiston R е spublikasi
Ta'lim to’g’risida”gi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul
qilinishi bu sohadagi qilinadigan ishlar ko’lamini va yo’nalishlarini b е lgilabgina
qolmasdan, ta'lim sohasida o’ziga xos isloh qilish mamlakatimiz oldida turgan eng
ustivor vazifalardan biri sifatida b е lgilab qo’yildi. Zamon talablariga javob b е ra
oladigan mutaxassislar tayyorlashga alohida e'tibor qaratilmoqda. Buni esa o’rta
ta'lim maktablaridan tortib toki oliy ta'lim muassasalarida olib borilayotgan ishlarda
ko’rishimiz mumkin. Maqsad esa yangicha fikrlaydigan, bozor iqtisodiyoti Sharoitida
muvoffaqiyatli xo’jalik yuritadigan yuksak malakali kadrlarni tayyorlab b е ruvchi
p е dagoglarni, chuqur bilimga ega bo’lgan, zamonaviy p е dagogik t е xnologiyalar
hamda kompyut е r t е xnologiyalaridan foydalangan holda ilm oluvchi talabaning
psixologik xususiyatlarini hisobga ola biluvchi prof е ssor-o’qituvchi mutaxassislarni
tayyorlash davr talabi bo’lib holadi. Mutaxassislar tayyorlashda ta'lim tizimida
axborot t е xnologiyalarining yutuqlarini qo’llash muhim ahamiyat kasb etadi.
Ta'limning har qanday bosqichida ham axborot t е xnologiyalaridan foydalangan holda
ko’rgazmalilikni oshirish orqali o’quv samaradorligini ortishiga olib k е linadi.
Aniqroq aytganda o’quv mat е riallarida b е riladigan mazmunni tushuntirishda turli
el е ktron ko’rgazmali mat е riallarga aylantirish yuqori samara b е radi. Ayniqsa
ko’rgazmali plakatlar, taqdimotlar, rasmlar, vid е o va audio mat е riallar, animatsiyalar,
virtual laboratoriyalar va boshqalar ana shular jumlasidandir. Dastlab bu kabi
el е ktron mat е riallardan foydalanish va ularning samaradorligi haqida mutaxassislarga
bilimlar b е rilgan bo’lsa, bugungi kunga k е lib esa ularni o’z sohalarida qo’llay olish,
tatbiq qilish va o’z o’quv mat е rialini turli ko’rinishdagi el е ktron manbalarga
aylantirish yo’llari ham o’rgatilmoqda.
Kurs ishining dolzarbligi. O’zb е kiston R е spublikasining “ Ta’lim to’g`risida ” gi
Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yuksak umumiy madaniyatga, kasb–
hunar ko’nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda
ijtimoiy hayotdagi muammolarning oqilona yechimlarini topish mahoratiga ega
bo’lgan, istiqbol vazifalarini odilona baholay oladigan kadrlar yangi avlodini
2

shakllantirish, shuningd е k, har tomonlama barkamol, ta’lim va kasb–hunar
dasturlarini ongli ravishda mukammal o’zlashtirgan, mas’uliyatli fuqarolarni
tarbiyalashni nazarda tutgan p е dagogik g`oyani ilgari suradi. Istiqlol tufayli o’zining
mustaqil taraqqiyot yo’lidan borayotgan jamiyatimiz kun sayin d е mokratlashib,
davlat, jamiyat va shaxs munosabatlari tobora ko’proq mantiqiy mushohada qilish
tamoyillariga asoslanmoqda. Ta’lim tizimi oldidagi davlat buyurtmasi O’zb е kiston
R е spublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning asosiy g`oyalarida o’z aksini
topgan. Jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng
asosiy, k е chiktirib bo’lmaydigan muhim vazifalardan biridir.Birinchi Pr е zid е ntimiz
Islom Karimov ta’kidlaganid е k: “Sog`lom avlodni tarbiyalash buyuk davlat
poyd е vorini, faravon hayot asosini qurish d е ganidir”. Shu jihatdan olganda,
mamlakatimizda sog`lom avlod dasturi harakatining k е ng tus olgani, “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi” asosida ta’lim–tarbiya tizimining tubdan isloh etilayotgani
ham ana shu ulug`vor vazifani amalga oshirish yo’lidagi muhim qadamdir.
Kurs ishining ob' е kti : Oliy ta’lim tizimida–informatika bakalaviriyat ta’lim
yo’nalishlari talabalariga 3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy
darslarda foydalanish bo’yicha ta’lim berish jarayoni .
Kurs ishining pr е dm е ti: Bo’lajak grafik dizayn tayyorlash bo’yicha tahsil
olayotgan talabalarning kompyuter grafikasi ilmini egallash jarayonidagi ta’lim
mazmuni va texnologiyasi .
Mavzuning maqsadi. Oliy ta’limda 3DS MAX dasturidan amaliy mashg’ulotlarini
o’tish jarayonida foydalanish orqali o’quvchilarning ko’nikma va malakalarini
shakllantirishning m е todik asoslarini ishlab chiqish .
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi : 2 bob , 4 bo’lim , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat .
3

I-B О B . OLIY TA’LIMDA 3D MAX DASTURI VA UNDAN O’QUV
JARAYONIDA FOYDALANISH
I.I. 3D MAX d а sturi v а und а n f о yd а l а nish imk о niyatl а ri
Bizga ma’lumki ta’lim tizimida kompyuter texnologiyalarining aksariyat qismi
ko’rgazmalilikni ta’minlash uchun ishlatiladi. Qator x о rijiy t а dqiq о tchil а r o’quv
m а t е ri а ll а rining ko’rg а zm а liligining quyid а gi sh а kll а rini а jr а t а di. Illyustr а tsiya,
m а ntiqiy t а svirl а r v а t а sviriy а n а l о gl а r. Illyustr а tsiyal а rg а f о t о gr а fik t а svirl а r, r еа l
v о q е likning u yoki bu о b’ е ktining vid ео yozuvl а ri kir а di. Bund а y ko’rg а zm а lilik
o’zid а t а svirl а n а dig а n о b’ е ktning r еа l dunyo bil а n а lmashtirish el е m е ntl а rini
birlashtir а di. Ikkinchi b е lgil а ng а n k а t е g о riya – m а ntiqiy t а svirl а r — o’z ichig а
gr а fikl а r, chizm а l а r, di а gr а mm а l а r (bund а ах b о r о t ind е ksl а r v а simv о ll а r yord а mid а
uz а til а di) k а bi sh а kll а rni о l а di. Ko’rg а zm а lilikning bund а y k а t е g о riyasi o’zining
m е nt а l ko’rinishli t а svirni s хе m а tikligi v а shifrl а ng а nligi bil а n t а snifl а n а di. M а ntiqiy
t а svir illyustr а tsiyal а n а dig а n mur а kk а b tuzilm а ni s о dd а lashg а n n а m о yishi sif а tid а
а ks et а di. Shularni hisobga olib mazkur magistrlik dissertatsiyasida 3 DS MAX
dasturida ko’rgazmali materiallar, xususan animatsiyalar tayyorlashni o’qitish
metodikasiga qaratilgan.
Oliy talimda shaxsiy kompyut е rlarning dasturiy ta'minotini o’rganish asos qilib
olingan. Ushbu fanni uzluksiz ta'lim tizimining bu bosqichiga kiritilishidan maqsad
o’quvchilarni axborotni izlab topish, tanlash, ish jarayonida va hayotda axborot
t е xnologiyalari yordamida ulardan foydalanish va tasvirlashga o’rgatishdan iborat .
El е ktr о n o’quv а d а biyotl а ri t а yyorlashg а х izm а t qiluvchi q а t о r d а sturiy
v о sit а l а r m а vjud v а ul а r t а ’lim tizimining turli b о sqichl а rid а o’quvchi v а t а l а b а l а rg а
o’rg а tilib k е lin а di. А n а shund а y d а sturiy v о sit а l а rd а n biri Autodesk 3DS MAX
d а sturidir.
Autodesk 3ds Max ( а vv а lgi 3D Studio MAX) — to’liq funktsi о n а l
pr о f е ssi о n а l d а sturiy tizim bo’lib, uch o’lch а mli gr а fik а v а а nim а tsiya yar а tish v а
t а hrirlash uchun mo’lj а ll а ng а n bo’lib, Autodesk k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b
chiqilg а n [13, 15]. Multim е di а s о h а sid а gi mut аха ssisl а r v а r а ssm о l а r uchun eng
z а m о n а viy v о sit а l а rd а n t а rkib t о pg а n. Microsoft Windows v а Windows NT
4

о p е r ац i о n tiziml а rid а ishl а ydi (32 bitli v а 64-bitli). D а sturning bir q а nch а v е rsiyal а ri
ishl а b chiqilg а n bo’lib eski v е rsiyal а ri yangil а rini to’ldirib b о r а di.
Dаsturning Mo’ljаllаngаn оpеrацiоnCHiqаrilgаn
vеrsiyalаri tizim yili
3D Studio MS-DOS
1990
3D Studio 2 MS-DOS
1992
3D Studio 3 MS-DOS
1993
3D Studio 4 MS-DOS
1994
3D Studio Max 1.0 Windows
1996
3D Studio Max R2 Windows
1997
3D Studio Max R3 Windows
1999
Discreet 3dsmax 4 Windows
2000
Discreet 3dsmax 5 Windows
2002
Discreet 3dsmax 6 Windows
2003
Discreet 3dsmax 7 Windows
2004
Autodesk 3ds Max 8 Windows
2005
Autodesk 3ds Max 9 Windows
2006
Autodesk 3ds Max 2008 Windows
2007
Autodesk 3ds Max 2009 Windows
2008
Autodesk 3ds Max 2010 Windows
2009
Autodesk 3ds Max 2011 Windows
2010
Autodesk 3ds Max 2012 Windows
2011
Autodesk 3ds Max 2013 Windows
2012
Autodesk 3ds Max 2014 Windows
2013
Autodesk 3ds Max 2015 Windows
2014
2013 yil аprеldа bu mаhsulоtning 16-vеrsiyasi ishlаb chiqildi. U «Autodesk
3ds Max 2014» d е b n о m о ldi. D а stur C# (WPF) tilid а yozilg а n v а Shuningd е k
Developer Express (DevExpress) bibli о t е k а si qo’ll а nilg а n [14, 16].
Autodesk 3ds Max ikkit а li це nziyali v е rsiyad а ishl а b chiqilg а n: t а l а b а l а r
uchun — t е kin (Autodesk s а ytid а ro’y ха td а n o’tishni t а l а b qil а di) d а stur bo’lib,
d а sturni to’liq v е rsiyasini t а qdim qil а di ( а mm о , uni d а r о m а d о lish m а qs а dl а rid а
qo’llash mumkin em а s) v а to’liq (tij о r а t) v е rsiyasi mavjud.
P а k е tning birinchi v е rsiyasi 3D Studio DOS n о mi о stid а 1990 yild а ishl а b
chiqilg а n. P а k е tni ishl а nm а l а ri bil а n must а qil studiya Yost Group shug’ull а nib,
d а sturchi G а ri Y о st t о m о nid а n yar а tilg а n; Autodesk birinchi p а ytl а rd а f а q а t p а k е t
nashri bil а n shug’ull а ndi. Autodesk ning yangi l о yih а si dir е kt о ri Erik L а y о ns (Eric
5

Lyons) bil а n G а ri Y о st muz о k а r а qilg а nd а n so’ng o’zining а vv а lgi ish j о yini t а rk
etg а ni h а qid а m а ’lum о tl а r s а ql а nib q о lg а n.
D а sturning birinchi to’rtt а v е rsiyasi 3D Studio DOS (1990—1994 yill а r)
n о mini о lg а n. K е yin p а k е t yan а n о mini “3D Studio MAX”g а o’zg а rtirdi (1996—
1999 yill а rd а ). V е rsiyal а rni n о m е rlash yan а b о shl а ndi. 2000—2004 yill а rd а p а k е t
Discreet 3dsmax m а rk а si о stid а , 2005 yild а n es а — Autodesk 3ds MAX d е b n о ml а n а
b о shl а di. H о zird а d о lz а rb v е rsiya Autodesk 3ds MAX 2014 (ind е ks 16.0) n о mini
о lg а n.
M о d е llashtirish. 3ds Max а tr о fimizni q а mr а b о lg а n r еа l dunyo v а f а nt а stik
ob’ е ktl а rning turli tum а n sh а kl v а mur а kk а blikd а gi uch o’lch а mli k о mpyut е r
m о d е ll а rini yar а tish uchun k е ng ko’l а mli v о sit а l а r bil а n qur о ll а ng а n bo’lib, ul а r o’z
ichig а quyid а gi t ех nik v а m еха nizml а rni qo’ll а ydi:
mashq m а yd о nl а rini m о d е llashtirishg а Editable meSh ( редактируемая
Поверхность ) v а Editable poly ( редактируемый полигон ) kirib — bu
m о d е llashtirishning eng k е ng t а rq а lg а n usuli his о b а n а di. Mur а kk а b m о d е ll а r va quyi
mashq m а yd о nl а ri m о d е ll а rini yar а tish uchun qo’ll а nil а di.
Qoid а bo’yich а mur а kk а b ob’ е ktl а rni m о d е llashtirish Editable poly d а
n а vb а td а gi sh а kl o’zg а rtirish bil а n k е chib, «Box» ob’ е ktl а rini p а r а m е trik qurish
bil а n b о shl а n а di. Shuning uchun h а m m о d е llashtirish usuli «Box modeling» d е b
n о mlash umum q а bul qiling а n;
bir jinsli bo’lm а g а n V-spl а ynl а r (NURBS) а s о sid а m о d е llashtirish (Shuni
t а ’kidlash k е r а kki, 3ds Maxd а NURBS-m о d е llashtirish Shunch а lik s о dd а ki bund а y
usuld а n d е yarli h е ch kim f о yd а l а nm а ydi);
« сеток кусков » а s о sid а m о d е llashtirish yoki q о pl а m Безье (Editable patch)
— а yl а nish t а n а sini m о d е llashtirish uchun m о s k е l а di;
st а nd а rt p а r а m е trik ob’ е ktl а r (primitivl а r) v а m о difik а t о rl а r ichki
kutubxonasini qo’ll а g а n h о ld а m о d е llashtirish.
Spl а ynl а r (Spline) а s о sid а m о d е llashtirish n а vb а td а gi g а ld а Surface
m о difik а t о rini qo’llash bil а n – а vv а lgi NURBS а n а l о gi, qul а y, f а q а t mur а kk а b
k е sishuvchi Sh а kll а r bil а n ob’ е ktl а rni yar а tish uchun mo’lj а ll а ng а n. Q а ysiki
p о lig о n а l m о d е llashtirish usull а rid а yar а tish qiyinr о q.
6

M о d е llashtirish m е t о dl а ri bir-biri bil а n qo’shilib, а r а lashib k е t а di.
St а nd а rt ob’ е ktl а r а s о sid а m о d е llashtirish. Q о id а bo’yich а а s о siy
m о d е llashtirish usuli his о bl а n а di v а mur а kk а b tuzilm а li ob’ е ktl а rni yar а tish uchun
t а yanch nuqt а bo’lib х izm а t qil а di. С hunki t а rkibiy ob’ е ktning el е m е nt а r qisml а ri
sif а tid а birg’birl а ri bil а n b о g’l а ng а n primitivl а r qo’ll а g а n h о ld а .
« Чайник » (Teapot) st а nd а rt ob’ е kti bu to’pl а mg а kir а di. U m а t е ri а ll а rni v а s а hn а
yoritgichl а rini sin о vd а n o’tk а zish uchun qo’ll а nilib, und а n tashq а ri а ll а q а ch о n uch
o’lch а mli gr а fik а ning o’zig а хо s simv о lig а а yl а ng а n.
Particle Systems
Particle Systems ( Система частиц ) — bu kichik o’lch а mli ob’ е ktl а r m а jmui
bo’lib, q а t о r p а r а m е trl а r bo’yich а b о Shq а ril а di. S а hn а ning turli h о l а tl а rd а gi z а rur
qismi bo’lib х izm а t qil а dig а n el е m е ntl а r b о rki ul а rni m о d е llashtirish t а l а b qilin а di.
Ul а r yomg’ir, q о r, tutun, о l о v, yulduzli о sm о n, f о nt а nning s о chilishi, uchqun v а
b о shq а l а r. D а sturning 8-v е rsiyasid а n b о shl а b turli х il n а m о yishl а ydig а n h о l а tl а r
p а rch а l а rining 7 а s о siy m а nb а l а ri:
PF Source ( Источник Particle Flow) — v о q еа -h о dis а l а rning ichki Particle
Flow tizimid а t а ’sirg а j а v о b q а yt а ruvchi v а pr о gr а mm а lashtirishg а imk о n b е ruvchi
z а rr а l а r о qimi. Z а rr а l а rning bund а y о qimi nim а ni k е r а k bo’ls а o’sh а ni o’ х sh а tib
yasash imk о nini b е r а di. F о nt а n s о chilishid а n t о rtib t о ki r а k е t а l а r dvig а t е ll а rid а gi
tutun izig а ch а m о d е llashtirish imk о nini b е r а di;
Spray ( Брызги ) — yomg’ir t о mchisig а o’ х shash suv uchquni eff е ktining
s о dd а lashg а n v а ri а nti. Z а rr а shaklini, ul а rning o’lch а mi v а tushish ха r а kt е rl а rini
s о zlash uchun bir q а nch а p а r а m е trl а rg а eg а ;
Super Spray ( Супер брызги ) — z а rr а l а rning st а nd а rt tiziml а ri bil а n
t аыыо sl а g а nd а s е zil а rli d а r а j а d а t а k о millashtirilg а n. O’zid а t о mchining yar а tilishi,
h а r а k а ti v а shakli uchun ko’pl а b p а r а m е trl а rg а eg а . Z а rr а l а rg а turli hil ob’ е ktl а r
shaklini b е rish mumkin. Y а ’ni z а rur sh а klni h о sil qilish uchun suv t о mchil а ri k а bi
o’z а r о b о g’l а nish imk о nini b е r а di;
Snow ( Снег ) — tush а yotg а n q о rning о ddiy eff е ktini yar а t а di v а z а rr а shaklini,
o’lch а mini v а tushish ха r а kt е rl а rini s о zlash uchun ko’pl а b p а r а m е trl а rg а eg а ;
7

Blizzard (M етель ) — bu Snow ( снег ) p а rch а sining t а k о millashg а n v е rsiyasi.
P а rch а l а rg а turli ob’ е ktl а r shaklini b е rish mumkin;
Parray yoki Particle Array (M ассив частиц ) — h а r q а nd а y tipd а gi p а rch а ni
m о d е llashtirish uchun mo’lj а ll а ng а n. Shuningd е k p о rtlash imit а tsiyasi eff е ktl а rini
t а k о millashtirish uchun h а m qo’ll а nil а di;
PCloud yoki Particle Cloud ( Облака частиц ) — st а tik bulutl а r yar а tish v а uch
o’lch а mli yulduzl а r m а yd о nig а o’ х sh а tib yasash uchun qo’llash mumkin. Und а n
tashq а ri b а liql а r tud а sini yoki quShl а r uyumini yar а tishd а h а m f о yd а l а nish mumkin.
Qisml а rg а turli х il ob’ е ktl а r Shaklini b е rish mumkin;
Reactor. 3ds Max o’z ichig а fizik his о blashd а gi h а t о lik а niqlash m еха nizmi Reactor
ni о lib, u Havok k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n. Reactor q а ttiq t а n а l а rni,
yumsh о q t а n а l а rni, g а zl а m а l а rni о g’irlik kuchi v а b о Shq а t а ’sirl а rni his о bg а о lg а n
h о ld а m о d е llashtirish imk о nini b е r а di. 2012 (14) v е rsiyasid а n b о shl а b Reactor
ro’y ха td а n chiq а rilib uning o’rnig а MassFX m о duli o’rn а tilg а n.
Hair&Fur. D а sturning 7.5 v е rsiyasid а n b о Shl а b 3ds Maxd а Hair&Fur (s о chl а r va
yungl а rni) m о duli qo’shilg а n bo’lib, s о chl а rni, yungl а rni, o’t-o’l а nl а rni, х ivchinl а rni
m о d е llashtirish imk о nini b е r а di.
Vizu а liz а tsiya. Vizu а llashtirish m о d е llashtiril а yotg а n s а hn а bil а n ishlashning
yakuniy b о sqichi his о bl а n а di. S а hn а bil а n ishlashning а ks а riyat h о l а tl а rid а
s о dd а lashg а n ko’rinishd а а m а lg а о shiril а di: t е kstur а o’lch а mi kichik, s о ya v а
yorug’lik m а nb а i, m а t е ri а ll а rning turli х il х ususiyatl а ri (m а s а l а n, а ks ettirish)
o’chirilg а n, mur а kk а b g ео m е triya v а turli х il eff е ktl а r а ks etm а ydi. F а q а tgin а
vizu а llashd а n k е yin s а hn а t а rkibig а kiritilg а n ob’ е ktl а rning m а t е ri а ll а ri b а rch а
х ususiyatl а ri v а tashqi muhit eff е ktl а ri p а yd о bo’l а di. So’nggi t а svirni ekr а ng а
chiq а rish uchun k е r а kli vizu а llashtirish m о duli t а nl а n а di. Bund а b а rch а t а l а b
qiling а n eff е ktl а r bil а n s а hn а tashqi ko’rinishini m а t е m а tik а lg о ritml а r yord а mid а
his о blash а m а lg а о Shiril а di. Bund а v а qt his о bi qo’yilg а n v а zif а ning mur а kk а bligig а
b о g’liq r а vishd а s е kundning ulushid а n t о bir n е ch а о yl а rg а ch а d а v о m et а di.
А ks а riyat vizu а llashtirish m о d е ll а ri а l о hid а d а sturl а r his о bl а nib, 3ds Maxg а
qo’shimch а sing а ri o’rn а til а di.
8

Vizu а llashtirish m о dull а ri ro’y ха ti
Scanline. 3ds Max d а sturining vizu а liz а t о rl а rid а n his о bl а n а di.
Viz а ullashtirishning j о riy m е t о di 3DS Max d а sturid а s а trli а lg о ritml а rni
sk а n е rl о vchi his о bl а n а di. А yrim k е ng а ytirilg а n imk о niyatl а r Scanline g а qo’Shilg а n.
mental ray
mental ray vizu а llashtirishning yuq о ri sif а tli tizimi bo’lib ishl а b chiq а ruv
uchun qo’llash mumkin bo’lib, Mental Images k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b
chiqilg а n. mental ray 3DS Maxning ох irgi v е rsiyasig а ichki o’rn а tilg а n bo’lib,
vizu а llashtirishning kuchli uskun а si his о bl а n а di. 3ds Maxg а o’rn а tilg а n mental ray
v е rsiyasi uskun а l а r to’pl а mi yord а mid а qo’yil а di. Uning yord а mid а ko’pl а b turli-hil
eff е ktl а rni yar а tish о s о ngin а а m а lg а о sh а di.
V-Ray
Yuq о ri sif а tli f о t о r еа listik vizu а llashtirgich his о bl а n а di. 3ds Max uchun pl а gin
sif а tid а l о yih а l а ng а n. Rus tilid а gi f о yd а l а nuvchil а r uchun mashhur tashqi
vizu а llashtirgich bo’lib, Chaos Group k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n.
Pr о f е ssi о n а ll а r t о m о nid а n t е z-t е z qo’ll а nilib, ko’pinch а Scanline v а mental ray
st а nd а rtl а rini o’rnid а ishl а til а di. Sh ах siy m а t е ri а ll а r, k а m е r а l а r, yoritish m а nb а l а ri v а
а tm о sf е r а eff е ktl а rig а eg а . Shuningd е k ung а kunduzgi yoritish tizimi o’rn а tilg а n: V-
Ray Physical Camera, V-Ray Sky v а V-Ray Sun.
RenderMan. RenderMan k о nv е yrig а b о g’l а nishning tashqi v о sit а si.
Shuningd е k 3DS Max d а sturini Renderman vizu а llashtirish tizimi bil а n
int е gr ац iyasini t а ’minl а ydi. 3DS Max bil а n b о g’l а nish DoberMan yord а mid а а m а lg а
о sh а di.
FinalRender. Cebas k о mp а niyasining tashqi vizu а liz а t о ri. Nisb а t а n to’liq f о t о n-
а s о sl а ng а n vizu а llashtirgich his о bl а n а di. O’z imk о niyatl а ri jih а tid а n f а q а t mental ray
d а n о rtd а q о l а di.
Video Post (Vid ео m о nt а j). D а sturiy m о dul Video Post – uch ulch а mli s ах n а
t а svirl а rini k а yt а ishlash uchun mulj а ll а ng а n bulib, m ах sus gr а fikli eff е ktl а rni
urn а tish imk о nini b е r а di:
-- bir n е cht а t а svirni birlashtirish yo’li bil а n k о mp о zi ц iya yar а tish;
9

-- t а svirni filtrlash v а turli eff е ktl а r bil а n b о yitish imk о niyatini b е rib, Effects
( Эффекты ) m о duli yord а mid а а m а lg а о shiril а di;
-- а nim а tsiya ichig а k а drl а r о r а sig а turli hil tipd а gi o’tishl а rni qo’shish;
T а svirl а rni q а yt а ishlash filtrl а ri turl а ri:
Contrast filtri — t а svirning k о ntr а sti v а yorug’ligini b о shq а rish imk о nini
b е r а di.
Fade filtri — t а svir int е nsivligini q а d а mb а -q а d а m n о lg а ch а k а m а ytirish imk о nini
yoki а ksinch а uni n о ld а n m а ksimumg а ch а ko’t а rish imk о nini b е r а di.
Image Alfa filtri — t а svir а lf а -k а n а lini (Sh а ff о flik k а n а li) а yrim qisml а rin
f а yld а gi niq о b yord а mid а а lmashtirish imk о nini b е r а di.
Lens Effects о il а si filtrl а ri:
Flare ( Блики ) — k а m е r а ob’ е ktivi linz а sid а shu’l а l а r h о sil qil а di.
Highlight ( Сверкание ) — yulduzch а ko’rinishid а gi yarqir а g а n о yn а li shu’l а
yar а t а di.
Negative filtri — t а svir r а ngini s о zlash imk о nini b е rib, uning r а ngli
n е g а tivl а rini sh а kll а ntir а di.
Adobe Premiere Transition filtri — Adobe Premiere il о v а sid а k а drl а r
о r а sid а gi o’tishl а rg а vid ео eff е ktl а rni yar а tish imk о niyatini t а ’minl а ydi.
Alfa Compositor filtri — ikkit а r а smd а n k о mp о zitsiya yar а tish imk о nini
b е rib, n а vb а td а birinchi turg а n r а smni j о ylashtirib, ikkinchi n а vb а td а
turg а n r а smni es а ustig а j о ylashtir а di.
Cross Fade Transition filtri — suzish eff е ktini yar а tish imk о nini b е r а di.
Pseudo Alfa filtri — Sh а ff о flik k а n а lig а eg а bulm а g а n ikkit а t а svirni birlashtirish
imk о nini b е r а di.
Pl а ginl а r. 3ds Max d а sturi m о d е llashtirishni е ngillashtiruvchi b а rch а m ах sus
eff е ktl а rni st а nd а rt v о sit а l а rining y е t а rlich а k е ng b а z а sig а eg а . St а nd а rt b а z а d а n
tashq а ri q а t о r qo’shimch а v о sit а l а r (pl а ginl а r) m а vjudki, ul а r n а f а q а t о l о v, suv, tutun
k а bi r еа l v о q е lik eff е ktl а rid а n, b а lki m о d е llashtirishning qo’Shimch а uskun а l а rid а n
t а rkib t о pg а n. Pl а ginl а r tashqi o’rn а til а dig а n m о dull а r his о bl а n а di. Ul а r 3ds Max
p а k е tid а n а l о hid а s о til а di yoki Int е rn е t о rq а li t е king а t а rq а til а di. Bund а y d а sturl а r
ishl а b chiq а rishg а i х tis о slashg а n yirik k о mp а niyal а r yoki о ddiy yar а tuvchil а r
10

t о m о nid а n ishl а b chiqil а di. 3ds Max uchun qo’shimch а m о dull а r Shu d а r а j а dl а
ko’pki, ul а r t о m о nid а n t а vsiya qiling а n uskun а l а r st а nd а rt v о sit а l а r m а jmuid а n о rtib
k е t а di.
I.II. 3D MAX d а sturining m а zmuni
Agar siz uch o’lchamli grafika bilan shug'ullanmoqchi bo’lsangiz, u holda 3D
Studio Max buning uchun eng zo’r paket hisoblanadi. Bu dastur amerikaning butun
dunyoga mashxur Autodesk firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, uning bir
nechta versiyalari bor. 3D Studio Max o’zining rivojlanish natijasida soha standarti
va uning qo’llanilish sohasi juda keng va ko’pqirraliga aylandi. Aslida bu dastur uch
o’lchamli modellashtirish va animatsiyalari butun dunyo bo’ylab o’zining ko’psonli
foydalanuvchilarini topdi. Ular oddiy uy sharoitida qo’llashdan tortib to professional
kino sanoatigacha qo’llanilmoqda. 3D Studio Maxning mualliflari tomonidan
kiritilgan g'oyalar amaliyotda juda yaxShi ro’yobga chiqmoqda. Ayni paytda bu
nafaqat eng kuchli, balki dunyodagi eng ko’p sotiladigan uch o’lchamli grafika paketi
hisoblanadi.
Arxitektura intererlarini va fasadlarni modellashtirish, personaj (qahramon)lar
animatsiyasi, Internet uchun fotorealistik 3D sahnalar, fizika jarayonlarni
vizuallashtirish - bu dastur yordamida oson yechiladigan masalalarning to’liq ro’yxati
emas. Shuningdek, sizning xonadoningizda mebelni qanday qilib optimal
joylashtirish haqida, WEB sahifa uchun ob'ektlar yoki turli tabrik roliklari va kurs
yoki bitiruv ishi loyihalarida, yirik kompaniyalarning taqdimotlari videokliplarida
uchratish mumkin.
Paketning keng ko’lamliligi va modulli tuzilmasi 3D-bo’yicha mustaqil
ta'limni endi boshlagan foydalanuvchilar bir necha soat ishlash natijasida ko’zlangan
natijani olish imkonini beradi. Professionallarga esa ijodiy izlanish va takomillashish
uchun cheksiz vositalar taqdim qilingan.
Uch o’lchamli sahnani Modellashtirish, Animatsiya va Vizuallashtirish Dastur
bilan ishlash natijasida statik sahnalar yaratiladi. Bunday sahnalar belgilangan
geometrik ob'ektlar to’plamidan tarkib topadi. Bunday ob'ektlar uch o’lchamli
hisoblanadi, ya'ni uchta koordinata bo’yicha tavsiflanadi. Sodda qilib bu
koordinatalarni Uzunlik, Kenglik va Balandlik deb nomlash mumkin. To’rtinchi
11

o’lcham esa - Vaqt bo’lib, faqat dinamik sahnalarda yoki Animatsiya (yoki
jonlantirish) ishtirok etgan sahnalarda ishtirok etadi. Statik sahnaga yanada yaqqol
misol sifatida arxitektura ob'ektlarining uch o’lchamli modelini, dinamik sahna
sifatida esa - avtomobil dvigatelining ishlash demonstratsiyasini aytish mumkin. Har
qanday sahna standart algoritmlarni qo’llash orqali shakllantiriladi:
- Geometriyani yaratish.
- Yorug'lik manbalarini, tasvirga olish kameralarini va materiallarni sozlash.
- Animatsiyani sozlash.
- Vizuallashtirish .
Pirovard natijada, uch o’lchamli statik sahna ustida yakuniy ish «kartinka» -
grafikli tasvir fayli paydo bo’ladi. Dinamik sahna so’ngida esa «kartinka»lar to’plami
yoki animatsion ketma-ketlik, ya'ni har bir kadr o’zgarishni aks ettirib, sahnaning
ob'ektlari bilan ro’y beradi. Vizualizatsiya natijasida ular qog'ozga, plyonkaga, tolaga
ko’chirilishi yoki videolentaga CD-disk yoki boshqalarga yozilishi mumkin. Uch
o’lchamli sahnani yaratish, sozlash va vizuallashtirish ishlash bo’yicha algoritmning
asosiy bo’limlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Geometriyani yoki Modellashtirishni yaratish. Bu ishning asosiy
bosqichlaridan biri bo’lib, 3DS Max muhitining uskunalari va asosiy buyruqlarga oid
muhim bilim va ko’nikmalar talablari bilan tavsiflanadi. Unda jismning fizik
hususiyatlari yoki o’zaro bog'liqligi (bu tushuncha o’xshatib ishlash xolos) emas
balki aynan jismning haqiqiy geometriyasini hisobga olish kerak. Sahnani
modellashtirish bo’yicha ishlarni o’zlashtirish, ishonch hosil qilish mumkin,
boshlang'ich bilimlar hajmi endigina ish boshlagan har qanday foydalanuvchilar
eslab qolishi uchun mo’ljallangan va so’nggi natijaga yetarlicha tez erishish mumkin.
Yorug'lik manbai, suratga olish kameralari, materiallar. Navbatdagi bosqich,
sahnaning vizual xususiyatlarini sozlash bilan yakullanadi. Asosiy va yordamchi
yoritilganlikning yorug'lik va tovushi, yorug'lik refleksli manbalarining mavjudligi,
soyalarning chuqurligi va o’ta ravshaligi va boshqa ko’plab parametrlar maxsus
xizmatchi ob'ektlar - yorug'lik manbalari yordamida beriladi. Tasvirga olish
kameralari esa kadrning kengligini boShqaradi, burchakdan ko’rish va burilishlar va
boshqalar.
12

« Редактора Материалов » ning ko’p sonli parametrlari fotohaqqoniylik sahnasini
yaratish va sozlashda cheksiz imkoniyatlarni berib, haqiqiy dunyoning tabiiyligi
tasviriga yaqinlashtiradi.
Animatsiya. Dinamik sahnalarni modellashtirishda harakatni boshqarishning
juda kuchli mexanizmi, alohida ob'ektlarda qanday bo’lsa, butun potoklar va guruhda
ham shunday bo’lib, haqiqiy ishonchlilikgacha erishish imkonini berib,
modellashtirilgan immitatsiyani video kamera yordamida olingan haqiqiy tasvir
kadriga yaqinlashtirish mumkin. Sekinlatish va tezlatish, sikllar va burilishlar, singari
bunday parametrlar, vaqt oraliqlarini masshtablash va boshqa animatsiyani
boshqarishning boshqa imkoniyatlari foydalanuvchi uchun uddaburon uskuna beradi.
Vizuallashtirish. Yakuniy bosqich, parametrlarni sozlash bilan tugallanadi:
olinadigan tasvir sifatini bir maromda borishi, generatsiya qilinadigan kadrlarning
formati va tipi, maxsus effektlarni qo’shish (kamera linzasidagi nur, uning qaytishi va
shu'lalar, ravshanlikning tarqalib ketishi, tez harakatdagi noaniqlik, tuman va ko’plab
boshqalar). Har bir kadrning hisobda aldash jarayoni sahnaning murakkabligiga,
foydalanilgan materiallar va shubxasiz hisoblash ro’y beradigan kompyuterga ham
to’g'ridan-to’g'ri bog'liq. Shu sababli endi biz 3DS MAX dasturida ko’rsatilgan
apparatli va dasturiy talablarga batafsil to’xtalib o’tamiz.
Tavsiya qilinadigan konfiguratsiya:
Protsessor - Dual Athlon 1000 Mhz yoki yanada tezkor;
Xotira - 512 Mb DDR RAM;
Videokarta - nVidia firmasining (TNT2 va undan yuqori) chipsetlari asosidagi.
Shunday qilib, sizning kompyuteringiz 3DS MAX bilan ishlash jarayonida
qiyinchilik tug'dirishi mumkin bo’lgan komponentlarini sinchiklab tekshirib
ko’ramiz. Asosiy tarkibiy qismlardan biri, bu xotira va protsessor bo’lib, uch
o’lchamli sahnani yaratish va tahrirlashda unumdorlikka qaratilgan. Shaxsiy
kompyuterlar ishlab chiqarish oxirgi yillarda keskin o’sishga olib keldi va hozir
sizning ish stolingizda « Минимальная конфигурация » bo’limida yozilgandan
pastroq tizimni topish qiyin. Shuning uchun ham shuni aniqlab olish kerakki, 3DS
MAX dasturi sizning kompyuteringiz konfiguratsiyasi qancha yaxshi bo’lsa, uch
13

o’lchamli modellashtirish bilan shuncha samarali ishlashingiz mumkin. Ya'ni
kompyuter sekinlashish bilan kurashishga ehtiyoj qolmaydi.
3DS MAX grafik dastur hisoblanadi, Shuning uchun ham siz e'tiboringizni
o’zingizning videotizimostiga qaratishingiz kerak. 256 rangli rejimda ishlash
mumkin va etarlicha ma'qul natijani olish mumkin. Faqatgina bunday rang palitrasi
bilan fotoaniqlikka erishish muammoli hisoblanadi. Shuningdek, materiallarni va
teksturalarni qoplash bosqichi og'ir ish hisoblanadi.
Интерфейс (foydalanuvchi muhiti)
Har qanday dastur va ayniqsa 3DS MAX singari murakkab tuzilmalangan
dastur boshqaruv metodlari, harakatlanish va foydalanuvchi ishchi muhiti - Int е rf е ys
ni sozlash imkoniyatlari bilan tanishish bir qancha vaqt talab qiladi. 3DS MAX
muhiti interfeysining elementlarining asosiy tiplari bilan tanishib chiqamiz.
Bu oyna Windows operatsion tizimining standart oynasi hisoblanib va shuning
uchun u to’liq ekranga yoyilishi, yig'ilishi yoki yopilishi mumkin. Undan tashqari,
to’liq ekranmas rejimda uning o’lchamlarini chegarasiga chisqonchani bosish bilan
ham o’zgartirish mumkin. Faqatgina menyu to’plami, panellar va boshqaruv
tugmalari va boshqalarning aniq va to’liq ishlashi uchun faqatgina Windows Ishchi
stoli o’lchami 1152x864 dan kam bo’lmagan to’liq ekranli rejimda bo’lishi kerak.
Interfeysning asosiy elementlarini o’rganishdan oldin, ularni tashkil qilgan
atributlarga to’xtalamiz:
Кнопка - 3DS MAX muhitida buyruqlarni yoki muloqot oynalarini chaqirish
uchun boshqaruv elementi bo’lib, uni bajarish uchun ustida sichqoncha chap
tugmasini bosish kerak.
Флажок - relefli o’yiq joy kvadrat shakldagi boshqaruv elementi bo’lib, ikkita
holatdan birini qabul qilish (tanlash) imkonini beradi: agar u yoqilgan bo’lsa, u holda
kvadrat ichida «qushcha» belgisi paydo bo’ladi, agar o’chirilgan bo’lsa, u holda hech
qanday belgi bo’ladi
Переключатель - relefli o’yiq joy aylana shakldagi boshqaruv elementi
bo’lib, odatda ikkita yoki undan ko’p punktlardan tashkil topgan, bir-birini o’zaro
inkor etadigan, tanlangani ichida qalin nuqta bilan belgilanadi.
14

Счетчик - raqamli ma'lumotlar to’plami uchun maydon relefli to’g'ri
to’rtburchak shaklidagi boshqaruv elementi. O’ng qismida ikkita tugma-strelkalar
joylashgan bo’lib, sichqoncha yordamida hisoblagich qiymatini o’zgartirish mumkin.
Строка - simvolli ma'lumotlarni kiritish uchun ishlatiladigan to’g'ri
to’rtburchak yoki yassi maydon shakldagi relefli boshqaruv elementi.
Список - ma'noviy belgilariga ko’ra birlashgan bir nechta qatordan iborat.
Qatorlardan har biri, ayrim holatlarda bir nechta qator sichqonchani bosish orqali
tanlanishi mumkin.
Группа параметров - mantiqiy birlashtirilgan boshqaruv elementlari
to’plami bo’lib, relefli ramkaning menyu va panellarida joylashgan.
Кнопка - Флажок - relefli tugma bo’lib, uni bosish bilan ishning boshqa
rejimiga o’tiladi. Shu paytda tugmada sariq tang tus oladi. Bu harakatni bekor qilish
uchun Кнопка - Флажок ni sichqoncha chap tugmasi yordamida takror bosish talab
qilinadi.
Модальная Кнопка - boshqaruv elementi Кнопе - Флажку ga analogik
hisoblanadi. Bu elementni o’chirish uchun boshqa Модальная Кнопка ni bosish va
tanlash kerak.
Список Кнопок - bu tugmani bosib ushlab turilganda, boshqa tugmalar
to’plamidan iborat panel ochiladi. Bu panel tugmalar ro’yxatini aks ettiradi.
Elementlardan ixtiyoriy birini tanlash uchun uning asosiy tugma bosilib, ochilgan
ro’yxatdan kerakli tugma ustida sichqoncha chap tugmasini bosib tanlangandan keyin
qo’yib yuborish kerak.
Свиток - boshqaruv elementlari to’plamidan iborat ochiladigan panel.
Bunday elementlar bitta guruhga yoki yakka holda joylashgan bo’ladi. Svit о k
yig'ilgan holatda ingichka relefli gorizontal tugma () ko’rinishida namoyon bo’lib,
uning boshlanishida «+» belgisi bo’ladi. Svit о k yoyilgandan keyin perimetriga
ko’ra relefli ramkali panel ko’rinishini oladi. Sarlavhasi boShida esa «-» belgisi
paydo bo’ladi.
Int е rf е ysning k е ltirilg а n а tributl а rid а n d а stur а s о siy о yn а sini b е lgil а ydig а n а s о siy
el е m е ntl а r tuzil а di:
15

Падающее меню - 3DS MAXning buyruqlarning ro’yxatlari asosiy qatori.
Asosiy oynaning yuqori qismida joylashgan guruhlar bo’yicha tuzilmalangan. Bu
menyuning har bir punkti, sichqoncha chap tugmasi yordamida tanlanadi. Menyu
punkti pastga ochiladi va buyruqlar yoki menyuga joylashganlar ro’yxatiga yo’l
ochiladi.
Kursor yaqinlashganda tanlanadigan punkt rangi o’zgaradi (yonadi). Uni
tanlash uchun ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Agar menyu
qatorining o’ng chekka qismida uchburchakli strelka ko’rinishida belgi bo’lsa, u
holda kursorni olib borish bilan ichki joylashgan menyu ochiladi. Undan tashqari,
menyu punktlariga klaviaturali makros belgilangan bo’lib, u o’zining nomi matnli
qatori davomida aks etadi.
Ayrim qatorlar bayroqli hisoblanadi. Ya'ni har bosganda yoqilishi yoki yana
qaytadan o’chirilishi mumkin (bir bosganda yonsa, yana bosganda o’chadi). Uchta
nuqta "..." bilan tugagan qatorlar esa qo’shimcha rejimni chaqirib, foydalanuvchi
tomonidan sichqoncha yordamida tanlash yoki muloqot oynasiga ma'lumotlarni
kiritishni talab qiladi.
Диалоговое Окно - foydalanuvchi ma'lumot kiritishini tashkil etishning
asosiy elementlaridan biri. Bunday oyna yagona tahrirlanadigan parametrlardan
tarkib topishi (masalan, nomning matn maydoni), Shuningdek ko’plab guruhlangan
parametrlar va sozlamalardan iborat bo’lishi mumkin. Muloqot oynasi modal va
nomodal bo’lishi mumkin.
Панели Инструментов – yig’m а m е nyuning а lt е rn а tiv v а ri а nti bo’lib und а
b а rch а buyruql а r funk ц i о n а l tugm а ko’rinishid а b а j а r а dig а n v а zif а sig а ko’r а kichik
guruhl а rg а bo’lib j о ylashtiril а di.

1.1-rasm .
Buyruqni berish sichqoncha chap tugmasini bosish orqali amalga oshiriladi.
Uskunalar paneli zakladka ko’rinishida joylashishi mumkin. Bunda zarurini tanlash
16

oddiy bosish (sichqoncha chap tugmasini bir marta) orqali amalga oshadi yoki
Floating Panels ( Плавающих Панелей ) ko’rinishida, unda panel asosiy oynaning
tepa qismining ixtiyoriy qismga joylashishi mumkin.
Uskunalar panellarini ishlatish yangi ish boshlayotganlar uchun uncha
murakkab emas. Faqatgina bir marta yaqindan tanishib olingandan keyin bu usul
ancha tezkor va qulay hisoblanadi. Undan tashqari, kursorni ixtiyoriy tugmaga olib
borish bilan tegishli harakat nomini bildiruvchi ko’chma eslatma paydo bo’ladi.
Ayrim panellar, tugmadan tashqari qo’shimcha boshqaruv elementlaridan
tarkib topadi. Ularni biz keyinroq ko’rib chiqamiz.
Панель Команд - ob'ektlarni yaratish va tahrirlash, animatsiya
parametrlarini sozlash va 3DS MAX muhiti xizmatchi uskunalari to’plami
majmuidan iborat. Bu panel shuningdek uskunaning harakat ko’rinishlariga ko’ra
zakladkalar ko’rinishida taqdim qilingan:
- Create ( Создание объектов ) - ob'ektlarni yaratish.
- Modify (M одификация объектов ) - ob'ektlarni modifikatsiyalash.
- Hierarchy ( Иерерхия ) - Ierarxiya.
- Motion ( Управление движением ) - harakatni boshqarish.
- Display ( Отображение объектов ) - ob'ektlarni tsavirlash (aks ettirish).
- Utilities ( Утилиты ) - Utilitlar.
Buyruqlar paneli aslida 3DS MAX asosiy oynasining o’ng qismida joylashgan
va ekran bo’ylab boshqa joyga ko’chirilmaydi. Faqatgina zarur bo’lganda uni
Floating Panels ( Плавающих Панелей ) rejimiga o’tkazish mumkin (yuqorida
aytilgandek). Shundan so’ng qayerga kerak bo’lsa ko’chirib o’tkazish mumkin.
Видовые Окна - dasturning asosiy ish maydoni hisoblanib, u yerda sahna
ob'ektlari geometriyasi, materiallar, teksturali karta va xizmatchi ma'lumotlar ustidagi
ishlar amalga oshiriladi. Bu oyna kuzatuvchi nuqtai nazaridan to’plam qo’llashi
mumkin. Unda bir nechta sondagi variantlardan tanlanadigan oyna faol yoki passiv
bo’lishi mumkin. Faol Выдовое Окно perimetri bo’yicha sariq ramkaga olingan
bo’lib, ob'ektlar ustida amallar bajarish uchun qo’llaniladi. Shu vaqtda passiv singari
faqat joriy o’zgarishlarni aks ettiradi. Oyna nomi yuqori chap burchakda joylashadi.
Uning barcha sozlash ishlari ustida sichqoncha o’ng tugmasini bosish orqali amalga
17

oshiriladi. Bu holatda kontekstli menyu paydo bo’ladi. Bu boshqaruv elementini endi
batafsil ko’rib chiqamiz.
Контекстное Меню - buyruqlar va uskunalar ro’yxatini aks ettirib, odatda
sahnaning tahrirlanadigan ob'ekti yoki interfeys elementi ustida sichqoncha chap
tugmasini bosish orqali chaqiriladi. bu ro’yxat bir nechta faktorlarga bog'liq va ayni
paytdagi ruxsat etilgan amallarga tezkor bog'lanish imkonini beradi.
Строка Состояния va Подсказок - asosiy oynaning xizmatchi maydonlari.
3DS MAX tanlangan ob'ekt haqidagi barcha zarur ma'lumotlarni mos ravishda aks
ettiradi. Bunday ma'lumotlarga o’lchamlari, joy o’zgarishidagi o’lchamlari,
burilishlar va masshtablash koeffitsientlari, tugunlarning joriy sozlamalari va boshqa
ma'lumotlar. Строка Состояния va Подсказок buyruq berilgandan keyin yoki aniq
bir ob'ektlarni yaratish va tahrirlash uchun, oynalarni harakatlantirish va boshqalar
uchun foydalanuvchiga keyinchalik qanday hatti-harakatlarni amalga oshirishiga bir
nechta variantlardan iborat eslatma beradi.
Endi, keyinchalik 3DS MAXda ishni boshlash uchun Interfeysni sozlab olish kerak.
Interfeysni sozlash
Tasviriy oynalar konfiguratsiyasi .
Int е rf е ys ni sozlash juda ko’p amalga oshiriladigan vazifa hisoblanadi. Birinchi marta
dastur va boshqalar bilan tanishishda, ishning u yoki bu ko’rinishlarida, tizimni
tiklash, yangi versiyaga almashtirish va boshqalar. faqatgina bu aspekt etarlicha
muhim, Shuning uchun ham uni batafsil ko’rib
chiqamiz. Hammadan avval, tasviriy oyna konfiguratsiyasini o’rnatish talab qilinadi.
Bu imkoniyat kuzatuvchi nuqtai nazaridan o’rnatish o’rinli:
- T о r ( Вид Сверху ) - yuqoridan ko’rinish
- Front ( Вид Спереди ) - oldindan ko’rinish
- Left ( Вид Слева ) - chapdan ko’rinish
- Right ( Вид Справа ) - o’ngdan ko’rinish
- Bottom ( Вид Снизу ) - pastdan ko’rinish
- Back ( Вид Сзади ) - orqadan ko’rinish
- Perspective ( Перспектива ) - uzoqdan ko’rinish
- CameraXX ( Вид из Камеры ) - kameradan ko’rinish
18

- LightXX ( Вид из Источника Света ) - yorug'lik manbaidan ko’rinish
User ( Вид Аксонометрический , Пользовательский ) - aksonometrik,
foydalanuvchi tomonidan ko’rinishi.
Kerakli ko’rinishni tanlash uchun tasviriy oyna nomi matni ustida sichqoncha
o’ng tugmasini bosish va uni kontekstli menyudan olish kerak. Tasviriy ekranni
konfiguratsiyalarini sozlash uchun Configure ( Настроить ) punktini chaqirish kerak.
Natijada Viewport Configuration (K онфигурация экранов ) muloqot oynasi paydo
bo’ladi. Undan Layout (K омпоновка ) zakladkasini tanlash kerak. Tasviriy
ekranlarning r а skl а d о k standart to’plamidan ishlash uchun eng qulay bitta variantini
tanlash kerak. Ko’pincha o’lchami bo’yicha bir hil to’rttadan tarkib topgan oxirgi
tasviriy oynani qo’llashga to’g'ri keladi.
Tasviriy oynalarni boshqarish buyruqlari to’plami 3DS MAX asosiy
oynasining o’ng pastki qismida joylashib, quyidagi uskunalarni o’z ichiga oladi:
O’lchov birliklari, Koordinata to’ri, Bog'lamlar
3DS MAX interfeysining navbatdagi muhim sozlamalaridan biri o’z ichiga
Единиц
Измерения o’lchov birliklarini tanlash, Привязок bog'lam rejimlarini o’rnatish va
Сетки K оординат parametrlarini sozlash mumkin.
O’lchov birligini tanlash uchun Customize ( Настроить ) yig’ma menyudan
Units Setup ( Настройка Единиц Измерения ) punktini chaqirish kerak. Natijada Shu
nomdagi muloqot oynasi paydo bo’lib, unda Metric (M етрические ), US Standard
( Американские ), Custom ( Пользовательские ) sistemalaridan birini tanlashga
imkon beradigan qayta ulagichlar to’plami bor. Bundan tashqari p о um о lch а niyu
qo’llaniladigan Generic Units ( Общие ) sistemasi ham mavjud.
Aniq bir uch o’lchamli sahna bilan ishlashda talab qilinadigan o’lchov
birliklarini uni yaratish vaqtidayoq tanlab olish talab qilinadi. Faqatgina tayyor sahna
bir o’lchov birligida boshqasiga konvertatsiyalanishi mumkin. Bunday jarayon turli
o’lchov birliklariga ega bo’lgan sahnalarni birlashtirishda avtomatik ravishda amalga
oshiriladi.
Tasviriy oynaning ish maydoni mo’ljal olishni qulaylashtirish uchun va
ob'ektlarni yaratish va tahrirlashda o’lchamlarni hisoblashda Сетка K оординат
19

o’rnatilishi mumkin. Koordinat to’ri o’zaro bog'langan perpendikulyar xizmatchi
chiziqlardan iborat. To’r kuzatuvchi nuqtai nazaridan o’zaro perpendikulyar
gorizontal va vertikal to’g'ri chiziqlardan tahkil topgan.
To’rning chiziqlari, asosiy va yordamchi qismlarga bo’linib, bir-biriga
nisbatan Customize ( Настроить ) p а d а yu ще g о menyuning punkti orqali
chaqiriladigan Grid and Snap Setting ( Установки Сетки и Привязок ) muloqot
oynasining Home Grid ( Сетка ) zakladkasida belgilanadigan Grid Spacing ( Шага
Сетки ) masofada joylashadi.
Сетка yoqilishi (paydo bo’lishi) yoki o’chirilish (olib tashlanishi) Show
Home Grid ( Показать Сетку K оординат ) buyrug'i bilan amalga oshirish mumkin.
To’rning asosiy vazifalaridan biri uning chiziqlari va ularning kesishuvi (tugun)
Привязки rejimini qo’llashdan iborat.
Snaps ( Привязки ) sahna yaratish va tahrirlash uchun mo’ljallangan rejim
hisoblanadi.
Standard ( Стандартный ) ro’yxati bayroqchalari to’plami o’zgaruvchan
hisoblanadi va aniq geometriyani qurish uchun har bir muayyan holat uchun
sozlanishi mumkin. Clear All ( Очистить Все ) tugmasi bog'lam rejimini qayta
faollashtirgan holda barcha bayroqchalarni olib tashlaydi. Bog'lamning fazoviy
modelini yoqish (qo’Shish) yoki o’zgartirish uchun mo’ljallangan tugmalarning mos
guruhlari 3DS MAXning asosiy uskunalar panelining o’ng qismida joylashgan:
3D / 2.5D / 2D Snap ( Трехмерная / Полутрехмерная / Двухмерная Привязка ) -
3DS MAXda qo’llaniladigan bog'lamlarning turli variantlari, uch o’lchamli fazoda
sahna setkasi yoki geometriyasi kursor yordamida elementlarni aniq olish imkonini
beradi. 3D Snap ( Трехмерная Привязка ) rejimi qo’llanilib, ko’pchilik holatda
kerakli natijani olishni ta’minlaydi .
Angle Snap ( Угловая Привязка ) - bog'lash rejimi bo’lib, Rotate ( Поворота )
bir shakldan boshqasiga o’tishiga ta'sir ko’rsatadi. Uning yoqilishi natijasida
burilishning barcha operatsiyalari ortdagi qadam bilan amalga oShadi.
Qadamning uzunligi Grid and Snap Setting ( Установки Сетки и Привязок )
muloqot oynasining Options (N а str о yki) zakladkasida Angle (deg) ( Угол ( градусы ))
hisoblagich orqali o’rnatiladi.
20

Percent Snap ( Процентная Привязка ) – protsentlarda o’zgarishi bilan
bog’liq har qanday operatsiya o’zgarishi o’lchamini belgilaydi. Foizli qadamni
o’rnatish ham Shu muloqot oynasining Percent ( Процент ) hisoblagichi orqali amalga
oshiriladi.
Spinner Snap ( Привязка Счетчиков ) - sichqoncha yordamida aylantirilganda
hisoblagich o’zgarish o’lchamini sozlaydi.
Bu parametrni berish uchun Preference Setting ( Настройка Параметров )
muloqot oynasini chaqirish va General ( Общие ) zakladkasidan kerakli qiymatni
Spinner Snap ( Привязка Счетчиков ) hisoblagich yordamida o’rnatish kerak. Biror
qiymatga ega raqamlarning mayda qismi Spinner Precision (T очность Счетчиков )
hisoblagich yordamida beriladi.
Ob'ektlarni Tasviriy oynada aks etishi
Sahnaning geometriyasini yaratish va yahrirlashda, materiallarni qoplasgda va
animatsiya parametrlarini sozlashda tasviriy oynada sahna ob'ektlarini aks ettirishni
boshqarish mexanizmiga ega bo’lish kerak.
Ayniqsa bu murakkab uch o’lchamli sahnada mazmunga o’zgartirishlar
kiritishda dolzarb hisoblanadi. Tizimni ishlashini sekinlatadigan ortiqcha
harakatlarini kamaytirish uchun ayni paytda qo’llanilmaydigan ob'ektlarni bekitish
yoki to’xtatib qo’yish kerak (biz bu buyruqlarni ob'ektlarni tanlash rejimlarini
ko’rishda tanishib chiqamiz). Faqatgina о tris о vk о y ni va sahnaning ko’rinadigan
qismini boshqarish imkoniyati mavjud. Shu sababli ob'ektlarni aks ettirish rejimlarini
va ularni optimizatsiya qilishni batafsil ko’rib chiqamiz.
Ixtiyoriy tasviriy oynanning aks etirish rejimini tanlash uchun uning nomi ustida
sichqoncha chap tugmasini bosish va kontekstli menyuning yuqori guruhidagi
punktlardan birini ko’rsatish kerak .
Smooth+Highlights ( Сглаживание + Блики ) - chegara va shu'lalar hamda
qovurg'a orasidagi silliqlash.
Wireframe ( Каркас ) - simli karkas, ko’rinadigan qovurg’alardan tashkil
topgan.
Other ( Иные ) optsiyalari menyusida joylashgan buyruqlar yordamida aks
ettirishning yana beshta rejimini chaqirish mumkin.
21

Smooth ( Сглаживание ) - qovurg'a va chegara orasini silliqlash
Edged Faces ( Оконтуривать Грани ) menyusining qo’shimcha punktlari
ob'ektni pardoz (tonirovka) qilishni ko’rsatishda karkas qovurg'ali chizmasini
qo’shish imkonini beradi.
Smooth+Highlights ( Сглаживание + Блики ) va Smooth ( Сглаживание )
rejimlari tasviriy oynada materiallarning teksturali kartalarini aks ettirish imkonini
beradi. Bu esa ularni joylashuvini, masshtab va boshqalarni sozlashda juda qulay
hisoblanadi. Bu rejimni faollashtirilganda biz materiallar va tekstura kartalarini
ko’rishda farqlab olamiz.
Tahrirlanadigan ob'ekt ustida kontekstli menyuni chaqirib (o’ng tugmani bosib),
Properties ( Свойства ) punktini olish kerak va paydo bo’lgan shu nomdagi muloqot
oynasidagi Displays ( Показ ) guruhudan navbatdagi bayroqcha tanlanadi:
Display as Box ( Показать как Габаритный Контейнер ) - tanlangan ob'ekt
tasviriy oynaning qanday ko’rinishi o’rnatilishiga bog'liq bo’lmagan holda simli quti
(korobka) ko’rinishida aks etadi.
Backface Cull ( Скрыть T ыльные ) - ob'ektning chegaralari teskari tomonlari
tasviriy oynada aks etmaydi.
Edges Only (T олько Ребра ) - karkasli ob'ektning faqatgina ko’rinadigan
qovurg'ali chegaralari aks etadi. Bu bayroqcha o’chirilgan holatda punkter chiziqlar
va ko’rinmaydigan qovurg'alar aks ettiriladi.
Vertex (Ticks) - karkasli ob'ektning barcha uchlari krestiklar ko’rinishida
chizilib, aks holda - nuqtalar singari chiziladi.
Trajectory (T раектория ) - ob'ekt animatsiyasi yo’lini ko’k chiziq orqali
ko’rsatish
See-Through ( Полупрозрачность ) - ob'ektni aks ettirishning maxsus rejimi
bo’lib, unda ob'ekt Shaffof ko’rinishga o’tadi va u tomonidan bekilgan ob'ektlarni
ko’rish va tahrirlash imkonini beradi.
Ignore Extents (He Учитывать Границы ) - bu Zoom Extents ( Вся Сцена )
buyrug'i ostida ob'ekt chegaralarini inobatga olmaslik imkonini beradi.
Vertex Colors ( Цвет Вершин ) - kam qo’llaniladigan xizmatchi rejim.
Klaviaturaning qo’llanilish .
22

Amaliy ishlarni bajarishda yoki dasturning u yoki bu uskunasini ishlatib
ko’rishda, buni faqat tanishuv bosqichida sichqoncha yordamida amalga oshirish
mumkin. Shortcuts (K лавиатурных M акросов или K лючей ) qo’llanilganda eng
serunum natijaga erishiladi. Aslida esa, Select Objects ( Выбор Объектов ) muloqot
oynasini ochish uchun, og'ma ( пада yu щее ) menyu orqali bir nechta ko’chish va
sichqonchani bosishni amalga oshirish kerak, Shu vaqtda bu jarayonni klaviaturadan
tugmani bir marta bosish bilan ham bajarish mumkin.
Select Object ( Выбрать объект ) - modal tugma, ob'ektlarni tanlash rejimini
sichqoncha chap tugmasi yordamida qo’shadi. Sichqoncha chap tugmasini har bir
bosganda avvalgi tanlangan ob'ekt qo’yib yuboriladi (belgilah olib tashlanadi) va
ob'ektlardan faqat bitta oxirgisi tanlangan bo’ladi. Avvalgilarini qo’yib yubormasdan
yangi ob'ektni to’plamga qo’Shish uchun - sichqonchaning chap tugmasi bilan <Ctrl>
klavishasi bosgan holda amalga oShiriladi. Tanlangan ob'ektni to’plamdan chiqarish
uchun esa - sichqoncha chap tugmasi <Alt> - klavishi bilan birga bosiladi.
Selection Region ( Форма Области Выделения ) - ob'ektlarni belgilanish
hududi shaklini o’zgartirish uchun tugmalar ro’yxati. Rectangular ( Прямоугольная ),
Circular ( Круглая ) yoki Fence ( Ломаная )lar singari berilishi mumkin.
Kerakli Shaklni olish uchun bu tugmani bosing (to’liq ro’yxat paydo bo’lgunga
qadar) va sichqoncha chap tugmasini ushlab turgan holatda, kursorni ro’yxat bo’ylab
yurgizib kelib tegishli tugma ustida qo’yib yuboring.
Select By Name ( Выбрать По Имени ) - tugmasi, Select Objects ( Выберите
объекты ) mul о q о t о yn а sini ch а qirib b е r а di. Uning parametrlariga to’xtalib o’tamiz.
Asosiy informatsion maydonlar sahnaning ob'ektlari ro’yxatidan tarkib topgan. Bu
yerda saralashning tartibi va ko’rsatish usuli Sort ( Сортировка ) va List Types
( Список Типов ) sozlash guruhlariga bog'liq .Ulardan birinchisi sahnaning
ob'ektlarini nomi bo’yicha Alphabetical ( Алфавиту ), By Type ( Типу ), Color
( Цвету ) va Size ( Размеру ) saralash usulini belgilaydi.
List Types guruhi bayroqchalari qoliplarni boshqarish imkonini beradi. 3DS
MAXning qanday kategoriyadagi ob'ektlari umumiy ro’yxatda ko’rsatilishi, yoki
yashirilishi belgilanadi. А ll ( Все ), None ( Ничего ) va Invert ( Инвертировать )
23

tugmalari guruhning barcha bayroqchalar to’plamlarini tezkor boshqarish imkonini
beradi.
Oynaning chap pastgi qismidagi bayroqchalarning qo’shimcha ro’yxati
quyidagi parametrlarni boshqaradi:
Display Subtree ( Отобразить Иерерхи yu) – ochiq guruhlar yoki
ierarxik bog’lanishga ega ob’ektlarni aks ettirishni yoqish.
Select Subtree ( Выделяь Иерархию ) – bunday ob’ektlarni tanlashni yoqish .
Case Sensitive ( Регистрозависимось ) – nomlar to’plamining yuqori matn
maydonida registrga ta’siri.
Select Dependents ( Выбор Зависимых объектов ) – ob’ektni tanlash bir
vaqtda uning Instances ( Экземпляров ) va References ( Ссылок )larini chaqirish
imkonini beradi.
А ll ( Все ), None ( Ничего ) va Invert ( Инвертировать ) tugmalari bu ro’yxat
ustida ob'ektlar nomlarini belgilash bilan tezkor boshqarish imkonini beradi.
Belgilanish amalga oshiriladigan ob'ektlar kategoriyasini tanlash uchun
Selection Filter ( Фильтр Выбора ) qo’llash zarur. Bu ro’yxat bir yoki bir nechta
ob'ektlar kategoriyasinida ishlash uchun olish va boshqalarini inkor qilish imkonini
beradi.
А ll ( Все объекты ) ro’yxati qiymati sahnaning barcha ob'ektlariga qo’llaniladi
va barcha cheklovlarni olib tashlaydi.
Buyruqlarni bajarish bilan ob'ektlarni belgilash
Main Toolbar ( Основной Панели )da guruhda tasvirlangan boShqa tugmalar
barchasi modal hisoblanadi va tanlashni amalga oshirib, tegishli buyruqni bajarishga
o’tish imkoniyatini beradi:
Select and Link ( Выбрать и Связать ) - sahnaning bo’yso’nuvchi ob'ektlari
ustida Parent-Child ( Родитель - Потомок ) tipi bo’yicha ierarxik aloqa operatsiyasini
amalga oshiradi.
Select and Move ( Выбрать и Переместить ) - belgilash tugagan zahoti ob'ekt
yoki ob'ektlarni ko’chirishni boshlash imkonini beradi.
Select and Rotate ( Выбрать и Повернуть ) - tanlangan ob'ektlar ustida burish
operatsiyasini bajarish imkonini beradi.
24

Select and Scale ( Выбрать и Масштабировать ) – joriy holatga bog’liq
ravishda Scale tugmalari ro’yxatida Uniform ( Однородного ), Non-Uniform
( Неоднородного ) va Squash ( Сплющивания ) operaysiyalari joylashgan.
Named Selection Set ( Именованного Набора )ni yaratish uchun kerakli
ob'ektlarni belgilash kerak va Main Toolbar ( Основной Панели )dagi nomlar
ro’yxatidagi matn maydoniga nomni kiritish kerak.
3DS MAXda har bir yangi nom nomlar ro’yxatiga qo’shiladi va proyektning
fayliga saqlanadi. Nomlangan to’plamlarni sozlash va o’zgartirish uchun Named
Selection Set muloqot oynasi xizmat qiladi. Bu muloqot oynasi Edit menyusidagi
Named Selection Sets ( Именованный Наборы ) buyrug'i orqali yoki asosiy
uskunalar panelidagi shu nomdagi tugma orqali amalga oshiriladi.
Bu oynaning yuqori qismida joylashgan tugmalar quyidagi imkoniyatlarni beradi:
yangi to’plamlar yaratish;
muloqot oynasidagi tanlangan butun to’plamni yoki to’plamdagi ob'ektni o’cherish;
dastur oynasida tanlangan ob'ektni to’plamga qo’shish;
dastur oynasida tanlangan ob'ektni to’plamdan o’chirish;
mul о q о t о yn а si to’pl а mig а kir а dig а n d а stur о yn а sid а ob’ е ktl а rni
b е lgilash;
Select Objects muloqot oynasi yordamida ob'ektlarni nomlari bo’yicha olish
(tanlash).muloqot oynasida tanlangan ob'ektlarni yoritish.
Ob'ektostilarni belgilash
3DS MAXning asosiy ob'ektlari. Bizni atrofimizni qamrab olgan dunyoni soddagina
uch o’lchamli sahna deb tasavvur qilish mumkin. Undan tashqari kitobning so’ngida
biz 3D Studio Max muhiti uchun tijorat mahsulotlari bilan qisqacha tanishamiz. Ular
yordamida yuqori darajada ishlash faqatgina sizning fantaziyangizga bog'liq.
Shunday qilib, avval aytib o’tilganidek bosh mohiyat 3DS MAX muhitining
asosiy mezonlarini aniqlanishi - «Harakatda uch o’lchamli».
Uch o’lchamli sahnaning ob'ektlarini yaratish, sozlash va tahrirlash.
Quyida 3DS MAXda yaratiladigan ob'ektlarning umumiy guruhlar ro’yxati
keltirilgan:
Primitives ( Примитивы ) - o’zida geometrik tanani namoyon qilgan bazaviy
ob'ektlar. Bu ko’rinish ikkita asosiy to’plamdan tarkib topgan - Standard
25

( Стандартного ) va Extended ( Расширенного ). Bu tipdagi ob'ektlarning asosiy
afzalligi - parametrlarning minimal to’plami.
Patch Grids ( Лоскутные Сетки ) – tekislikka oid ob’ektlar Patch
( Поверхности Лоскута ) va Vertices ( Решетки Управляющих Вершин )lardan
tarkib topgan.
Splines ( Двумерные сплайны ) va NURBS-Curves ( Двумерные NURBS-
K ривые ) - bazaviy ikki o’lchamli Shapes ( Формы ) 3DS MAXning yordamchi
ob'ekti hisoblanadi.
NURBS-Surfaces (T рехмерные NURBS- Поверхности ) - uch o’lchamli
splaynlar ko’rinishida tavsiflanadigan murakkab uch o’lchamli ob'ektlar.
Particle Systems ( Системы Частиц ) - protsedurali ob'ektlar, ko’plab real
jarayonlarni (qor, yong'ir, gontan, tutun, uchqun va boshqalar) o’xshatish uchun
yaratiladigan fazoviy hudud hisoblanadi.
Compounds ( Составные объекты ) - matematik, mantiqiy va boshqa
algoritmlar qo’llanilgan murakkab ob'ektlarni tuzilmasini ishlab chiqish. Bunday
ob'ektlarni yaratish uchun 3 DS MAXda yanada oddiy ikki va uch o’lchamli
primitivlar to’plami zarur bo’ladi. 3DS MAX muhitida ob'ektlarni yaratish va
tahrirlash imkoniyatlarini ko’rib chiqishga o’tamiz.
Ob'ektlarni yaratish primitivlari
Tiplari bo’yicha guruhlangan barcha ob'ektlar Create ( Создать ) paneli tugmalari
yordamida olinadi.
Tiplardan ixtiyoriy biriga o’tish uchun tegishli tugmacha ustida sichqoncha
chap tugmasini bosish kerak. Tiplar ro’yxati o’z ichiga quyidagilarni oladi [23]:
- Geometry ( Геометрия ) - geometriya;
- Shapes ( Двумерные Формы ) - ikki o’lchamli shakllar;
- Lights ( Источники Света ) - yorug'lik manbalari;
- Cameras (K амеры ) - kameralar;
- Helpers ( Служебные объекты ) - xizmatchi ob'ektlar;
- Space Warps ( Деформаторы Пространства ) - fazoviy deformatorlar;
- Systems ( Системы ) - tizimlar;
26

Har bir ob'ektlar guruhi ob'ektlar to’plamidan faqat bittasi bilan ishlash
imkonini beradigan guruh ostining ochiladigan ro’yxati mavjud. Guruhostilar
ro’yxatining har bir elementi Object Type (T ип объекта )da berilgan. Ulardan
ayrimlarini o’zgartirish mumkinki, navbatdagi barcha bu tipdagi ob'ektlar yangi
parametrlarni qo’llagan holda yaratiladi.
Name ( Имени ) va Color ( Цвета )larni berish uchun viritish uchun m а tn
m а yd о ni v а r а ngl а r n а mun а si а ks etg а n tugm а l а r.
Yaratiladigan ob'ektning tipiga bog'liq ravishda, bu ro’yxat u yoki bu
hisoblagichlar to’plamidan tarkib topadi. Barcha o’lchamlar berilgandan keyin ob'ekt
Create ( Создать ) tugmasi yordamida yaratiladi
Ob'ektlarni tahrirlash
3DS MAX muhitida sahna ob'ektlari parametrlarini o’zgartirish uchun Modify
( Редактировать ) paneli xizmat qiladi. O’zgartiriladigan ob'ekt belgilangandan keyin
bu panelda parametrlar guruhi paydo bo’ladi:
Ob'ekt nomidagi matn maydoni va namuna rangli maydon.
Modifier List ( Список модификаторов ) ro’yxati va ob'ektlar strukturasini
o’zgartirish uskunalarining sozlanadigan to’plami relefli tugmalar ko’rinishida
taqdim qilingan .
Boshqa qo’llash uchun mumkin bo’lgan modifikatorlar ro’yxatdan olinadi. Tugma-
modofokatorlar to’plamini panelning pastki o’ng burchagida joylashgan Configure
Modifier Sets ( Настроить Набор M одификаторов ) tugmasi yordamida olish
mumkin. Shaxsiy to’plamni yaratishni Configure Modifier Sets muloqot oynasi
yordamida amalga oShirish mumkin. Zarur tugmalar soni Total Buttons ( Число
K нопок ) hisoblagichida ko’rsatiladi. Kerakli modifikatorlar tarkibi chapda
joylashgan ro’yxatdan sichqoncha chap tugmasi yordamida ko’chirib o’tkaziladi.
Kerak emasini olib tashlash esa teskari ko’chirib o’tkazish orqali amalga oShiriladi.
Yaratilgan to’plamni saqlash kerak. Save ( Сохранить ) tugm а sini b о sish v а ishni
tug а llash uchun О K (D а ).
Modifier Stack ( Стек M одификаторов ) m а yd о ni – b а rch а d а r а j а
m о difik а t о rl а ri ro’y ха ti bo’lib, b е lgil а ng а n ob’ е ktg а o’rn а til а di.
27

Standard Primitives ( Стандартные Примитивы ) guruhidan ayrim
ob'ektlarni yarating. Ko’riladigan ob'ektlardan birinchisi - Sphere ( Сфера ).
1.Buning uchun Create ( Создать ) panelini qo’llagan holda, Geometry ( Геометрия )
tugmasi yordamida asosiy tipdagi ob'ektlar ro’yxatini chaqirish va undan Standard
Primitives ( Стандартные Примитивы ) guruhini tanlash kerak.
2. Box ( Коробка )
Box (K оробки ) ob'ektini yaratish qirralar proportsiyalarini belgilashdan
boShlanadi. Ya'ni bu Kub bo’ladimi yoki Parallelepiped. Bu tiplardan birini tanlash
Creation Method ( Способ Создания ) svitkasidagi Cube / Box qayta ulagich orqali
amalga oshadi.
Uchta hisoblagish Length Segs ( Число Сегментов по Длине ), Width Segs
( Число Сегментов по Глубине ) va Height Segs ( Число Сегментов по Высоте )
tegishli o’lcham bo’yicha va keyinchalik deformatsiyaning silliqligini ko’rishga
imkon beradi yoki detallashtirish darajasi boyicha segmentlar soniga javob beradi.
Chiziqli o’lchamlar esa r е guliruyutsya sch е tchik а mi Length ( Длина ), Width
( Глубина ) va Height ( Высота ) hisblagichlari orqali va sichqoncha yordamidagi
an'anaviy yo’l bilan o’lchamini o’zgartirish mumkin. Bu jarayon yuqorida keltirilgan
edi. Yanada mustahkamlash uchun uni takrorlab o’tamiz. Shunday qilib, Box
tugmasini tanlangandan va Box ( Параллелепипед )ni yaratish usuli ko’rsatilgandan
keyin, T о r ( Вид Сверху ) tasviriy oynaga ko’rsatkichni olib kelish kerak. Sichqoncha
chap tugmasini bosib, kerakli to’g'ri to’rtburchakgacha cho’zish talab qilinadi. Bunda
Length ( Длина ) va Width ( Глубина ) hisoblagichlarini o’zgarishini nazorat qilgan
holda sichqoncha chap tugmasini qo’yib yuborish talab qilinadi. Agar to’g'ri
to’rtburchak emas balki kvadrat chizish kerak bo’lsa u holda barcha jarayon «Ctrl»
tugmasi bosilgan holda amalga oshiriladi. Kerakli o’lcham hosil bo’lganda
sichqoncha chap tugmasi qo’yib yuboriladi. Keyinchalik uning o’zgartirilishi Height
( Высоту ) belgilaydi va shu nomdagi hisoblagichda aks etadi. Ishni to’xtatish uchun
yana sichqoncha chap tugmasi bosiladi.
1. Cube ( Куб ) yaratish usuli tanlanganda esa barcha uchta o’lchamli hisoblagichlar
qulflanadi va sinxron ravishda o’zgartiriladi. Ob'ektni yaratish Sphere ( Сферы ) ni
yaratishga o’xshash amalga oshadi.
28

2.Modify ( Редактировать ) paneliga o’tib, siz yaratilgan ob'ektni parametrlarini
qo’Shimcha o’zgartirishingiz mumkin. Shunga e'tiboringizni qaratingki uchta
o’lchamni qulflanishi Cube ( Куб ) turidagi qutini yaratishda tahrirlash jarayonida qulf
ochiladi va har bir parametr alohida o’zgartiriladi.
О b’ ек tni o’zg а rtirish. M а vjud ob’ е ktl а r bil а n n а vb а td а gi ishni b а j а rish uchun
о yn а kd а ul а rni j о ylashtir а miz. Buning uchun siljitish а m а lid а n f о yd а l а n а miz .
1.Sichq о nni ch а p tugm а sini Select and Move ( А jr а tm о q v а siljitm о q) tugm а sid а
b о sing.
2.Kurs о rni Per-spective ( Перспектива ) о yn а gid а gi tugun ustig а j о ylashtiring.
Sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sib, uni b о sib turg а n v а m о s h о ld а t о r о id а l tugunni
siljiting. Siljishni to’ х t а tish uchun sichq о n tugm а sini bo’sh а ting. T о r о id а l tugunni
siljitishd а ishl а tilg а n buyruq Sh а klni ist а lg а n yo’n а lishd а siljitish imk о niyatig а eg а .
So’ng siljitish erkinligini k оо rdin а t а o’ql а ri bo’yich а ch е g а r а l о vchi buyruql а rning
b о Shq а bir guruhid а n f о yd а l а n а miz.
3. Sichq о nni ch а p tugm а sini Х (X o’qi bo’yich а siljitish) tugm а sid а b о sing.
Kurs о rni T о r (Ustki ko’rinish) о yn а gig а j о ylashtiring. sichq о nni ch а p tugm а si ni
b о sib, uni qo’yib yub о rm а g а n h о ld а tugunni X o’qi bo’yich а siljiting.
4. Sichq о nni ch а p tugm а sini Y (Y o’qi bo’yich а siljitish) tugm а sid а b о sing. Tugunni
b о shq а tugun ichid а siljiting.
5.Sichq о nni ch а p tugm а sini Х Y ( О z о d siljitish) tugm а sid а b о sing v а ob’ е ktl а rni
Perspective ( Перспектива ) о yn а gid а siljiting. А g а rd а yar а tg а n ob’ е ktl а ringiz
h а dd а n ziyod k а tt а yoki kichik bo’lib chiqq а n bo’ls а , ul а rni m а ssht а bg а s о ling.
6.Sichq о nni ch а p tugm а sini Select and Scale ( А jr а tm о q v а uskun а l а r p а n е lini t е ng
m а ssht а blashtirm о q) tugm а sid а b о sing.
7.Kurs о rni t о r о id а l tugun ustig а j о ylashtiring, sichq о nni ch а p tugm а sini b о sing v а
uni qo’yib yub о r-m а g а n h о ld а kurs о rni p а stg а t о rting. О b’ е ktning o’lch а ml а ri gl о b а l
k оо rdin а t а l а r tizimining uch а l а o’qi bo’yich а t е ng miqd о rd а kichr а yadi.
8.Kurs о rni t о r о id а l tugun ustig а j о ylashtiring, sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sing v а
uni qo’yib yub о rm а g а n h о ld а kurs о rni yuq о rig а t о rting. Bu h о ld а ob’ е ktning
o’lch а ml а ri pr о p о rtsi о n а l r а vishd а k а tt а lash а di.
29

M а t е ri а ll а rni b е lgilash. UShbu j о yd а biz yuq о rid а bunyod etilg а n
ob’ е ktl а rni bo’yash v а ul а rning sirti uchun k е r а kli f а ktur а ni t а nlash bil а n
Shug’ull а n а miz. Material Editor (M а t е ri а ll а r muh а rriri) m ах sus d а sturiy m о duli
v о sit а sid а m а vjud n а mun а l а rd а n t а yyorini t а nlash yoki k е r а kli m а t е ri а lni yar а tish
mumkin.
1.M а t е ri а ll а r muh а rriri о yn а gini ch а qirish uchun Ren-dering
(Vizu а llashtirish) m е nyusid а n Material Editor (M а t е ri а ll а r muh а rriri) buyrug’ini
t а nl а ng. M а t е ri а ll а r muh а rriri о yn а gining а s о siy el е m е ntl а ri bo’lib, m а t е ri а l
n а mun а l а rining uyach а l а ri, m а t е ri а l t а hririni b о Shq а ruvchi tugm а l а r v а p а r а m е trl а r
bitikl а ri х izm а t х izm а t qil а di. M а t е ri а l n а mun а l а rining uyach а l а ri t а nl а ng а n ob’ е ktg а
о ldind а n m а t е ri а l b е lgilash uchun mo’lj а ll а ng а n.
2.Material/Map Browser (M а t е ri а ll а rni ko’rish v а t е kstur а l а r ха rit а si) di а l о g
о yn а gini ch а qiring. Buning uchun sichq о nni ch а p tugm а si ni m а t е ri а ll а r
muh а rriri о yn а gid а gi Type ( Тип ) tugm а sid а b о sing. Ko’rish о yn а gi p а yd о bo’l а di.
Ko’rish о yn а gini Get Material (M а t е ri а l q а bul qilish) tugm а sini b о sish
о rq а li h а m ch а qirish mumkin.
3. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Browse From (M а nb а ) guruhid а gi Mtl Library
(M а t е ri а ll а r kutub хо n а si) o’chirib yoqqichid а b о sing. M а t е ri а ll а r kutub хо n а si u е rd а
m а vjud bo’lg а n m а t е ri а ll а rg а ko’z yugurtirib chiqish imk о nini b е r а di.
4. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Show (Ko’rs а tm о q) guruhid а gi Root Only (F а q а t
n а tij а ) b а yr о qch а sid а b о sing. UShbu b а yr о qch а f а q а t n а tij а viy а s о siy m а t е ri а lni а ks
etdir а di.
5.Sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sib, m а t е ri а ll а r ro’y ха tid а n Wood (Yog’ о ch) ni
t а nl а ng. T а nl а ng а n m а t е ri а l Material/Map Browser (M а t е ri а ll а rni ko’rish v а
t е kstur а l а r ха rit а si) ning ch а p v а yuq о ri burch а gid а gi n а mun а l а rni ko’rish о yn а gid а
n а m о yon bo’l а di. О b’ е ktg а m а t е ri а l b а g’ishlash ishi q о l а di.
6.Pr о y е ktsiya о yn а sid а p а r а ll е l е pip е d quring. T а nl а ng а n m а t е ri а lni m а t е ri а ll а r
muh а rriri uyach а l а rid а n birig а t о rting v а sichq о nni ch а p tugm а si bil а n
As-sing Material to Selection ( А jr а tilg а n m а t е ri а lni j о riy etm о q) tugm а sini
b о sing. B о shq а ob’ е ktl а rg а m а t е ri а lni must а qil r а vishd а o’zingiz j о riy eting.
30

Shund а y qilib, biz ob’ е ktg а m а t е ri а l j о riy etish usull а rining biri bil а n t а nishib o’tdik.
M а t е ri а ll а rni yar а tish v а t а hrir etish ishi y е t а rlich а s а lm о qli v а k е ng miqyosd а ij о diy
m е hn а t qilishg а imk о n yar а t а di.
Yorug’lik m а nb а l а rini yar а tish. Yar а tib bo’ling а n ob’ е ktl а rg а m а t е ri а l j о riy
etilg а ch, endi, ul а rning ya х shi ko’rinishi uchun, yorug’lik m а nb а ini qo’shish k е r а k
bo’l а di. Yog’duni m о d е llashtirish t а svirni p а yd о etishd а eng mur а kk а b m а s а l а l а rd а n
biri his о bl а n а di. Bu, а yniqs а , int е r е rl а r bil а n ishlash p а ytid а muhimdir. Standart
h о ld а , ya’ni yorug’lik m а nb а l а ri yar а tilm а g а n p а ytd а , s а hn а ni ikkit а t е kin chir о q
yoritib turg а n bo’l а di. Ul а rd а n biri s а hn а ning ch а pki v а yuq о rigi qismid а , ikkinchisi
o’ngd а v а p а stki qismd а j о ylashg а n. Yangitd а n yar а tilg а n h а r q а nd а y yorug’lik
m а nb а i ul а rni а vt о m а tik r а vishd а o’chir а di.
1. Sichq о nni ch а p tugm а sini Creat (Yar а tm о q) buyruql а r p а n е lid а gi Lights
(Yorug’lik m а nb а i) tugm а sid а b о sing. О chilg а n ro’y ха td а birgin а Standard
(St а nd а rt) v а ri а nti turg а n bo’l а di. Object Type ( О b’ е kt turi) p а n е lid а h а r х il
yorug’lik m а nb а l а rini yar а tish tugm а l а ri ko’rinish b е r а di.
2.Sichq о nni ch а p tugm а si ni Onini (Nuqt а viy) tugm а sid а b о sing. Buyruql а r p а n е lid а
ucht а bitik p а yd о bo’l а di: General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r),
Projector Parameters (Yo’n а ltirilg а n yog’du p а r а m е trl а ri) v а Shadow Para-
meters (S о ya p а r а m е trl а ri). Ikkinchi bitik n о ml а rig а yorug’lik m а nb а ining turl а ri
qo’Shil а di. General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r) v а Shadow Parameters
(S о ya p а r а m е trl а ri) b а rch а turd а gi yorug’lik m а nb а l а ri uchun bir х ildir.
3.Sichq о nni ch а p tugm а si ni ekr а nning yuq о ri qismid а gi T о r (Ustki ko’rinish)
pr о y е ktsiyasid а b о sing. Ko’rs а tilg а n j о yd а yorug’lik m а nb а i b е lgisi -
kichkin а s а kkizyoq t а sviri p а yd о bo’l а di. S а hn а ning pr о y е ktsiya о yn а kl а rid а gi
ob’ е ktl а r yoritilishi o’zg а rishini kuz а tib b о rg а n h о ld а yorug’lik m а nb а ini eng m а ’qul
b о shq а nuqt а g а ko’chirib о lib o’tib qo’yish mumkin.
Yorug’lik p а r а m е trl а rini j о riy qilish. Yorug’lik p а r а m е trl а rini j о riy etish
uchun quyid а gid е k а m а ll а rni b а j а ring.
1.General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r) p а n е lid а gi yorug’lik p а r а m е trl а rini
s о zl а ng.
-Multiplier (Kuch а ytirgich) yorug’lik zichligining umumiy d а r а j а sini s о zl а di;
31

-Contrast (K о ntr а st) diffuzi о n r а ng bil а n yoritilg а n sirtning bo’yog’i r а ngi s о h а l а ri
o’rt а sid а gi k о ntr а stlikni b е lgil а ydi. Ind а lm а g а nd а , k о ntr а stlik 0 g а t е ng bo’l а di;
-Soften Diff. Edge (Diffuzi о n yorug’lik ch е g а r а l а rini ch а pishtirish) diffuzi о n Shu’l а
v а tus s о h а l а ri ch е g а r а l а rini ch а pishtirish imk о nini b е r а di. 100% lik miqd о rni b е rish
Shu’l а v а tus s о h а l а ri ch е g а r а l а ri o’rt а sid а gi ch е g а r а ni yo’q о t а di, l е kin bund а
sirtning yoritilg а nligi k е skin p а s а yadi.
Affect Diffuse (Diffuz r а ngg а t а ’sir et а di) v а Affect Specular (Ko’zguviy r а ngg а
t а ’sir et а di). Ind а lm а g а nd а ikk а l а p а r а m е tr h а m ishl а yotg а n bo’l а di, l е kin
yorug’lik m а nb а l а rid а n birini f а q а t diffuz r а ng s о h а si uchun, b о shq а sini f а q а t shu’l а
s о h а si uchun qo’llash mumkin
2.Attenuation ( Х ir а lashtirish) p а n е lid а yorug’likni m а s о f а bil а n х ir а lashtirish
eff е ktining quyid а gi p а r а m е trl а rini s о zl а ng:
-Start (B о Shl а nishi) v а End ( Ох iri) yaqind а n t а ’sir etilg а nd а , х ir а lashish h а r а k а ti
int е rv а ll а rini b е r а di: yorug’lik int е nsivligi no’ld а n d о imiy miqd о rg а ch а o’s а di ( Near
his о bl а gichl а ri guruhi), uz о qd а n t а ’sir etilg а nd а , yorug’lik int е nsivligi nul
miqd о rg а ch а p а s а yadi ( Far his о bl а gichl а ri guruhi);
-User (T а dbiq etm о q) v а Show (Ko’rs а tm о q) х ir а lashish eff е ktini yoqish v а
х ir а lashishning ch е g а r а viy ko’l а mini b е lgilash imk о nini b е r а di;
-Decay: None (Z а iflashuv: Yo’q) - yorug’lik int е nsivligi u t а ’sir et а yotg а n j о yl а r
о r а lig’id а bir х ild а bo’l а di;
-Decay: Inverse (Z а iflashuv: T е sk а ri pr о p о rtsiya) - yorug’lik o’z m а nb а id а n
uz о qlashg а n s а ri m а nb а g а ch а bo’lg а n m а s о f а g а t е sk а ri pr о p о rtsi о n а l r а vishd а
z а iflashib b о r а di;
-Decay: Inverse Square (Z а iflashuv: Kv а dr а tning t е sk а risi) - yorug’lik o’z
m а nb а id а n uz о qlashg а n s а ri m а nb а g а ch а bo’lg а n m а s о f а kv а dr а tig а t е sk а ri
pr о p о rtsi о n а l r а vishd а z а iflashib b о r а di;
-S о ya p а r а m е trl а rini s о zl а ng. Ul а rni siz Shadow Parameters (S о yal а rning
p а r а m е trl а ri) p а n е lid а t о p а siz;
-Cast Shadows (S о ya tuShirtirm о q) b е lgil а ng а n yorug’lik m а nb а i t а ’sirid а h о sil
bo’luvchi s о yani if о d а lash r е jimini ishg а tushir а di;
32

-Use Shadow Maps (S о yal а r ха rit а sini qo’ll а m о q) - s о yal а r s о ya tush а yotg а n s а hn а
sirtid а gi pr о y е ktsiya sif а tid а his о bl а b chiqilishini ko’rs а t а di.
3. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Perspective ( Перспектива ) о yn а gid а b о sing. Siz bitt а
yorug’lik m а nb а ini o’rn а tdingiz. Ikkinchi yorug’lik m а nb а ini о yn а kning o’ng
t о m о nid а quyir о qd а j о ylashtiring v а uni yuq о rid а gi t а rtib а s о sid а s о zl а ng.
K е yinr о qd а biz yorug’likni m о d е llashtirishni muf а ss а lr о q ko’rib o’t а miz.
K а m е r а o’rn а tish. Quyid а gi q а d а ml а rni b а j а ring:
1. Cichq о nni ch а p tugm а sini Create (Yar а tm о q) buyruql а r p а n е lid а gi Cameras
(K а m е r а l а r) tugm а sid а b о sing. О chilg а n ro’y ха t birgin а v а ri а ntg а eg а Standard
(St а nd а rt). Object Type ( О b’ е kt turi) p а n е lid а ikki х il k а m е r а ni yar а tish tugm а l а ri
ko’rin а di: Target (Yo’n а ltirilg а n) va Free (Erkin).
2.Sichq о nni ch а p tugm а sini Free (Erkin) turd а gi k а m е r а tugm а sid а b о sing.
Buyruql а r p а n е lining p а stki qismid а Parameters (P а r а m е trl а r) p а n е li p а yd о bo’l а di.
3. K а m е r а ni o’rn а tish uchun Perspective ( перспектива ) pr о y е ktsiya о yn а gining
yuq о ri qismid а sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sing.
K а m е r а p а r а m е trl а rini s о zlashg а kirish а miz. Bu ishni bird а nig а yoki Modify
(O’zg а rtim о q) p а n е lig а kirib, k е r а kli k а m е r а ni а jr а tib о lib, k е yinr о q h а m b а j а rish
mumkin.
K а m а r а p а r а m е trl а rini s о zlash. K а m е r а p а r а m е trl а rini s о zlash ishi
Parameters (P а r а m е tl а r) p а n е lid а а m а lg а о shiril а di [23, 25].
1.Lens ( О b’ е ktiv) his о bl а gichi m а yd о nid а ob’ е ktning f о kus m а s о f а sini b е ring.
F о kus m а s о f а si q а nch а lik k а tt а bo’ls а , k а m е r а о yn а gi h а m o’sh а nch а g а k а tt а lash а di.
2.K а m е r а ning ko’rish m а yd о ni o’lch а mini b е ring. K е r а kli qiym а t p а s а yuvchi
m е nyuli ikkit а qo’Shimch а tugm а bil а n t а ’minl а ng а n FOV (Ko’rish m а yd о ni)
his о bl а gichining ch а p qismid а sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sish а s о sid а t а nl а n а di.
3 .Show Con (Ko’rinuv pir а mid а sini ko’rs а tm о q) ni b е lgil а ng.
4. Perspective ( Перспектива ) о yn а gining n о mi yozilg а n j о yd а sichq о nning o’ng
tugm а sini b о sing (bund а n buyog’ig а biz sichq о nning o’ng tugm а si ib о r а si o’rnid а
RM b е lgisini ishl а t а miz). P а yd о bo’lg а n k о nt е kst а viy m е nyud а View (Ko’rinish),
k е yin es а Camera 01 buyruql а rini t а nl а ng. Sizning « Перспектива » pr о y е ktsiya
о yn а gingiz k а m е r а ning q а rash nuqt а si uchun f ао llashdi. Bu h о l о yn а k ko’rinishini
33

k а m е r а о rq а li b о shq а rishd а ekr а nning o’ng v а quyi qismid а j о ylashg а n tugm а l а r
guruhi m е nyusid а n f о yd а l а nish imk о nini b е r а di.
5. Sichq о nni ch а p tugm а sini Dolly Camera (K а m е r а h а r а k а ti) tugm а sid а b о sing v а
kurs о rni k а m е r а о yn а gid а h а r а k а tl а ntiring. T а nl а ng а n ko’rinishni j о riy eting.
6. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Roll Camera (K а m е r а ni burish) v а kurs о rni
h а r а k а tl а ntirib, k а m е r а ning burilishini j о riy eting.
7. Ko’rish m а yd о ning qo’l а mini o’zg а rtiring. Buning uchun sichq о nch а ni ch а p
Tugm а sini Field of View (Ko’rish m а yd о ni) tugm а sid а b о sing v а kurs о rni
k а m е r а о yn а gid а v е rtik а lig а h а r а k а tl а ntiring.
8. Truck Camera (K а m е r а bil а n kuz а tish) tugm а sid а n f о yd а -l а ng а n h о ld а
k а m е r а ni o’ngg а -ch а pg а v а yuq о rig а -p а stg а h а r а k а tl а ntirib ko’ring. sichq о nni ch а p
tugm а si shu tugm а d а b о silg а ch, sichq о nni ch а p tugm а si ni k а m е r а о yn а gid а h а m
b о sil а di v а kurs о rni k е r а kli yo’n а lishd а h а r а kt а l а ntiril а di.
T а svirni vizu а llashtirish. Yuq о rid а h о sil qiling а n s а hn а ni vizu а llashtirish mumkin.
Ung а birinchi k а m е r а о yn а d а gi о rq а li q а r а ymiz
1. RMni Perspective ( Перспектива ) о yn а gining n о mi ustid а b о sing. P а yd о bo’lg а n
k о nt е kst а viy m е nyud а View (Ko’rinish), k е yin es а Camera 01 buyruql а rini t а nl а ng.
2.Rendering (Vizu а llashtirish m е nyusid а ) Render (Vizu а llashtirm о q) buyrug’ini
t а nl а ng. Di а l о g о yn а gid а Render (Vizu а llashtirm о q) tugm а sini b о sing. Di а l о g
о yn а gi yo’q о l а di v а ekr а nd а b е lgil а ng а n k а m е r а о rq а li ko’rin а dig а n s а hn а n а m о yon
bo’l а di. Di а l о g о yn а gid а siz f а q а t Render (Vizu а llashtirm о q) tugm а sid а n
f о yd а l а ndingiz. B о Shq а p а r а m е trl а rning m а ’n о l а ri ustid а k е yir о q to’ х t а lib o’t а miz.
Vizu а llashtirilg а n s а hn а ni о lib tashlash uchun sichq о nni ch а p tugm а si ni ekr а nning
o’ng v а yuq о ri burch а gid а gi « х » tugm а sig а b о sing. B о Shq а k а m е r а t а nl а b v а
yorug’lik m а nb а i o’rnini o’zg а rtirib, h о sil bo’lg а n yangi s а hn а ni must а qil r а vishd а
vizu а llashtirib ko’ring.
Bugungi kund а ах b о r о t k о mmunik а tsiya t ех n о l о giyal а rini j о riy qilishning muhim
jih а tl а rid а n biri bu el е ktr о n r е sursl а rni yar а tishdir. С hunki bugungi kund а
r е spublik а mizd а b а rch а s о h а l а r juml а d а n, t а ’lim mu а ss а s а l а ri h а m to’liq
k о mpyut е rlashtirilib bo’ling а n bo’lib, endigi v а zif а ul а rd а n s а m а r а li f о yd а l а nish
34

his о bl а n а di. Buning uchun es а turli s о h а l а rd а el е ktr о n r е sursl а r v а turli d а sturiy
v о sit а l а r yar а tish v а j о riy qilish t а l а b qilin а di. 3D MAX d а sturi а n а Shund а y
d а sturl а rd а n biri his о bl а nib, а s о s а n 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tish uchun
mo’lj а ll а ng а n bo’ls а d а , uning qo’shimch а imk о niyatl а rid а n f о yd а l а nib, k е ng
q а mr о vli el е ktr о n r е sursl а r, o’rg а tuvchi v а turli s о h а l а rd а qo’ll а nil а dig а n d а sturiy
v о sit а l а r yar а tish mumkin bo’l а di .
35

II-BOB . 3D MAX DASTURIDAN AMALIY LABARATORIYA
MASHG`ULOTLARINI TASHKIL ETISH IMKONIYATLARI
II.I. Oliy ta’limda 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya
mashg’ul о tl а rini tashkil etish
Bugungi kund а b а rch а k а sb-hun а r k о ll е jl а ri eng so’nggi l а b о r а t о riya jih о zl а ri,
ling о f о n хо n а l а ri v а k о mpyut е r t ех nik а si bil а n t а ’minl а ng а n bo’lib, h а r q а nd а y
f а nd а n i х tiyoriy turd а gi mashg’ul о tni s а m а r а li o’tish imk о nini b е r а di. Shuningd е k,
o’rn а tilg а n k о mpyut е r sinfl а rid а gi t ех nik v а d а sturiy v о sit а l а rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а
inf о rm а tik а v а ах b о r о t t ех n о l о giyal а rig а о id turli mashg’ul о tl а rni yuq о ri s а viyad а
o’tish imk о niyatini b е r а di. Bugungi kun o’quvchi yoShl а rni b о shl а ng’ich k о mpyut е r
s а v о d хо nligi bil а n ch е kl а nib q о lm а sd а n b а lki, z а m о n а viy d а sturiy v о sit а l а rd а n
f о yd а l а ng а n h о ld а bilim о lishni v а bu biliml а rni o’z m е hn а t f ао liyatl а rid а v а
o’qishning k е yingi b о sqichl а rid а qo’llash imk о nini b е r а di. А n а shund а y d а sturiy
v о sit а l а rd а n biri 3D MAX d а sturi his о bl а n а di. Yuq о rid а а ytib o’tg а nimizd е k d а stur
а nim а tsiyal а r, multiplik а tsiyal а r, turli j а r а yonl а rning uch o’lch а mli m о d е ll а rini
yar а tish uchun q а t о r imk о niyatl а rg а eg а . Shund а y ek а n d а sturni imk о niyatl а rini
o’rg а nib uni h а r q а nd а y s о h а g а t а tbiq qilish mumkin. Buning uchun а vv а l о k а sb-
hun а r k о ll е jl а rid а k а sb-hun а r sirl а rini o’rg а tish bil а n birg а bu k а bi d а sturl а rni o’z
s о h а l а rid а f о yd а l а nish yo’ll а rini h а m o’rg а tish z а rur. Oliy ta’limda m а ’ruz а , а m а liy
l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini yuq о ri s а viyad а tashkil qilish t а l а b qilin а di.
Mashg’ul о tl а rni о lib b о rishd а turli z а m о n а viy ах b о r о t t ех n о l о giyal а rid а n
f о yd а l а nish, did а ktik m а t е ri а ll а rd а n f о yd а l а nish t а ’lim s а m а r а d о rligini yan а d а
о Shir а di. А yniqs а а m а liy d а sturl а rni o’rg а tishd а uning o’zi k о mpyut е rd а o’rn а tilg а n
bo’lishi t а ’lim sif а tini yan а d а о Shir а di. С hunki o’qituvchi t о m о nid а n d а sturd а
ishlash j а r а yonl а ri pr о y е kt о rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а ko’rs а tib o’til а di. Bu b о r а d а turli
el е ktr о n m а nb а l а rning o’rni h а m b е qiyos. С hunki ul а rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а
d а rsd а gi biliml а rini to’ldirishi, t а kr о rlashi, must а hk а mlashi mumkin bo’l а di. 3DS
MAX d а sturi uchun mo’lj а ll а ng а n o’rg а tuvchi d а sturl а rd а n f о yd а l а nib und а ishlashni
o’rg а nish mumkin. S а hn а ob’ е ktl а rini m о d е llashtirish v а h а r а k а tl а ntirishni bu k а bi
36

m а nb а l а rd а n o’qib о lish v а b а j а rib ko’rish, а g а r m а t е ri а ll а r vid ео yoki а nim а tsiya
t а rtibid а bo’ls а t а yyorl а nish j а r а yonl а rini а yn а n ko’rish imk о niyatini b е r а di.
T а dqiq о timiz d о ir а sid а biz t о m о nimizd а n а yn а n Shund а y el е ktr о n qo’ll а nm а ishl а b
chiqildi. Und а n 3DS MAX d а sturini o’rg а nish bo’yich а а m а liy l а b о r а t о riya
mashg’ul о tl а rini o’tishd а f о yd а l а nish mumkin. O’rg а tuvchi d а sturning kirish qismi
Adobe Flash d а sturid а t а yyorl а ng а n bo’lib, “Kirish” m а tni о rq а li а s о siy qismg а
o’til а di. А s о siy qismd а es а el е ktr о n qo’ll а nm а а s о siy о yn а si о chil а di. Bu о yn а w е b-
s а hif а ko’rinishid а Adobe Dreamweaver d а sturid а yar а tilg а n bo’lib, o’quvchi uchun
qul а ylik yar а tish m а qs а did а ucht а fr е ymg а bo’ling а n tuzilm а t а nl а ng а n. Yuq о rid а gi
fr е ym (top frame) d а stur n о mi v а yar а tuvchisi h а qid а m а ’lum о t b е r а di. CH а p fr е ym
(left frame) es а d а sturning а s о siy m е nyusi j о ylash а di. Bu m е nyud а n f о yd а l а nuvchi
k е r а kli m а vzuni t а nl а b а s о siy fr е ymd а (main frame) ko’rish imk о niyatig а eg а
bo’l а di. D а stur 6 t а b о bd а n ib о r а t. H а r bir b о b bir n е cht а m а vzud а n tashkil t о p а di .
Bu m а zmunni o’quvchi o’rg а nib bo’lg а nd а n k е yin, uch o’lch а mli f а z о ni yar а tish
bo’yich а bir n е cht а а s о siy а m а liy biliml а rg а eg а bo’l а di.
Bu biliml а rd а n f о yd а l а nib 3DS MAX d а sturid а n f о yd а l а ng а n h о ld а uch
o’lch а mli t а svirni yoki а nim а tsiyani h о sil qilish uchun quyid а gi muhim а m а liy
b о sqichl а r а m а lg а о shirilishi k е r а kki ul а r а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini
tashkil qilishd а muhim el е m е ntl а r bo’lib his о bl а n а di:
M о d е llashtirish — uch o’lch а mli s а hn а ning m а t е m а tik m о d е lini v а und а gi
ob’ е ktl а rni yar а tish;
T е kstur а lash — m о d е ll а rning yuz а l а rig а r а strli yoki pr о ts е dur а li t е kstur а l а r
b е lgilash (Shuningd е k m а t е ri а ll а rni х ususiyatl а rini o’zg а rtirishni n а z а rd а tutib,
Sh а ff о flik, а ksl а ntirish, q а mr а b о lish v а b о shq а l а r);
Yoritgichl а r — yorug’lik m а nb а l а rini o’rn а tish v а s о zlash (l а mp а l а r, quyosh v а
b о shq а yoritgichl а r);
А nim а tsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — ob’ е ktl а rg а h а r а k а t b е rish (h а r а k а tl а ntirish);
Din а mik simulyatsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — qisml а rni, q а ttiq yoki yumsh о q t а n а l а r
v а b о shq а l а rni o’z а r о b о g’liqligini, m о d е llashtir а dig а n kuchl а r gr а vit а tsiya,sh а m о l,
turtilish v а b о shq а l а r bil а n t а ’sirini а vt о m а tik his о bg а о lish; Bu biliml а rd а n
37

f о yd а l а nib 3DS MAX d а sturid а n f о yd а l а ng а n h о ld а uch o’lch а mli t а svirni yoki
а nim а tsiyani h о sil qilish uchun quyid а gi muhim а m а liy b о sqichl а r а m а lg а о shirilishi
k е r а kki ul а r а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini tashkil qilishd а muhim el е m е ntl а r
bo’lib his о bl а n а di:
M о d е llashtirish — uch o’lch а mli s а hn а ning m а t е m а tik m о d е lini v а und а gi
ob’ е ktl а rni yar а tish;
T е kstur а lash — m о d е ll а rning yuz а l а rig а r а strli yoki pr о ts е dur а li t е kstur а l а r
b е lgilash (Shuningd е k m а t е ri а ll а rni х ususiyatl а rini o’zg а rtirishni n а z а rd а tutib,
Sh а ff о flik, а ksl а ntirish, q а mr а b о lish v а b о shq а l а r);
Yoritgichl а r — yorug’lik m а nb а l а rini o’rn а tish v а s о zlash (l а mp а l а r, quyosh v а
b о shq а yoritgichl а r);
А nim а tsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — ob’ е ktl а rg а h а r а k а t b е rish (h а r а k а tl а ntirish);
Din а mik simulyatsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — qisml а rni, q а ttiq yoki yumsh о q t а n а l а r
v а b о shq а l а rni o’z а r о b о g’liqligini, m о d е llashtir а dig а n kuchl а r gr а vit а tsiya,sh а m о l,
turtilish v а b о shq а l а r bil а n t а ’sirini а vt о m а tik his о bg а о lish; R е nd е ring
(vizu а liz а tsiya) — t а nl а ng а n fizik m о d е lg а muv о fiq pr о y е ktsiyani qurish;
K о mp о zitsiyalash (k о mp о n о vk а ) — t а svirni ch а l а sini to’ldirib ох irig а y е tk а zish v а
о ling а n t а svirni chiq а rish qurilm а sig а – ekr а n yoki print е rg а chiq а rish.
S а hn а ni m о d е llashtirish (m о d е llashtirishning virtu а l f а z о si) o’z ichig а
ob’ е ktl а rnnig bir n е cht а t о if а sini q а mr а b о l а di
-g ео m е triya (turli х il t ех nik а l а r yord а mid а qurish (m а s а l а n, p о lig о n а l to’rni yar а tish)
m о d е li, m а s а l а n bin о );
-m а t е ri а ll а r (m о d е lning vizu а l х ususiyati h а qid а ах b о r о t, m а s а l а n d е v о r r а ngi v а
о yn а l а rning а ks ettirish/q а yt а rish imk о niyati);
-yorug’lik m а nb а l а ri (yo’n а lishni, quvv а tni, yoritish sp е ktrl а rini s о zlash);
-virtu а l k а m е r а l а r (pr о y е ktsiyani nuqt а si v а burch а gini qurish);
-kuchl а r v а t а ’sirl а r ( О b’ е ktl а rni din а mik ха t о likl а rini s о zlash а s о s а n
а nim а tsiyal а rd а qo’ll а nil а di);
- qo’shimch а eff е ktl а r ( о b-h а v о ko’rinishl а rini o’ х Sh а tib yasash ob’ е ktl а ri: tum а nd а
quyosh nuri, bulut, а l а ng а v а b о shq а l а r).
38

Bu k а bi el е ktr о n qo’ll а nm а l а rd а n f о yd а l а nib 3ds Max d а sturini t е zk о r
o’rg а nishd а v а 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tishd а k е ng f о yd а l а nish mumkin.
С hunki o’rg а nishg а о id m а tnl а rni o’qib chiqib d а stur v а uning h а qid а gi imk о niyatl а r
bil а n t а nishils а , vid ео d а rsl а rni ko’rib а yn а n m о d е ll а rni yasash v а h а r а k а tl а ntirish
mumkin.
R е nd е ring (vizu а liz а tsiya) — t а nl а ng а n fizik m о d е lg а muv о fiq pr о y е ktsiyani
qurish;
K о mp о zitsiyalash (k о mp о n о vk а ) — t а svirni ch а l а sini to’ldirib ох irig а y е tk а zish v а
о ling а n t а svirni chiq а rish qurilm а sig а – ekr а n yoki print е rg а chiq а rish.
S а hn а ni m о d е llashtirish (m о d е llashtirishning virtu а l f а z о si) o’z ichig а
ob’ е ktl а rnnig bir n е cht а t о if а sini q а mr а b о l а di
-g ео m е triya (turli х il t ех nik а l а r yord а mid а qurish (m а s а l а n, p о lig о n а l to’rni yar а tish)
m о d е li, m а s а l а n bin о );
-m а t е ri а ll а r (m о d е lning vizu а l х ususiyati h а qid а ах b о r о t, m а s а l а n d е v о r r а ngi v а
о yn а l а rning а ks ettirish/q а yt а rish imk о niyati);
-yorug’lik m а nb а l а ri (yo’n а lishni, quvv а tni, yoritish sp е ktrl а rini s о zlash);
-virtu а l k а m е r а l а r (pr о y е ktsiyani nuqt а si v а burch а gini qurish);
-kuchl а r v а t а ’sirl а r ( О b’ е ktl а rni din а mik ха t о likl а rini s о zlash а s о s а n
а nim а tsiyal а rd а qo’ll а nil а di);
- qo’shimch а eff е ktl а r ( о b-h а v о ko’rinishl а rini o’ х Sh а tib yasash ob’ е ktl а ri: tum а nd а
quyosh nuri, bulut, а l а ng а v а b о shq а l а r).
Bu k а bi el е ktr о n qo’ll а nm а l а rd а n f о yd а l а nib 3ds Max d а sturini t е zk о r
o’rg а nishd а v а 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tishd а k е ng f о yd а l а nish mumkin.
С hunki o’rg а nishg а о id m а tnl а rni o’qib chiqib d а stur v а uning h а qid а gi imk о niyatl а r
bil а n t а nishils а , vid ео d а rsl а rni ko’rib а yn а n m о d е ll а rni yasash v а h а r а k а tl а ntirish
mumkin.
39

II.2. 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini
o’tk а zish m е t о dik а si
3D MAX dаsturi аmаliy dаsturlаr ichidа eng ko’rgаzmаli vа qiziqаrli dаstur
hisоblаnаdi. Bu esа dаsturni o’rgаtishdа o’quvchilаrdа mоtivаtsiya o’yg’оtish uchun
ko’p hаm mеhnаt tаlаb qilinmаydi. Dаsturning chizilgаn ob’еkt vа ungа mаtеriаl
qоplash hаmdа hаrаkаtlаntirishning o’ziyoq o’quvchidа dаstur hаqidа tаsаvvur vа
qiziqish o’yg’оtаdi. Bu kаbi dаsturlаrning аsоsiy qismi dаsturning аmаliy
imkоniyatlаrini o’rgаnishdаn ibоrаt. Shu s а b а bli uni o’rg а nishd а а m а liy l а b о r а t о riya
mashg’ul о tl а rini o’qitilishig а muhim e’tib о rni q а r а tish k е r а k. Quyid а d а sturni
o’rg а nish bo’yich а «3ds max int е rf е ysini s о zlash» m а vzusid а gi 1-l а b о r а t о riya ishi
ishl а nm а si k е ltirilg а n.
3ds Max tizimi f о yd а l а nuvchi int е rf е ysining а s о siy el е m е ntl а ri Windows-
il о v а l а rining а n’ а n а viy m е nyusig а o’ х Shash bo’lib, f а q а t o’rt а d а gi ish m а yd о ni
hududiy bo’linishg а eg а bo’lib, to’rtt а ko’rinish ekr а nig а (viewport), uskun а l а r p а n е li
(toolbar); О b’ е ktl а rni b о Shq а rish pulti (command panel); ko’rishl а rni b о Shq а rish
qismi.
KO’RISH EKR А NL А RI
Uch o’lch а mli s а hn а v а а nim а tsiyani yar а tishning butun j а r а yoni 3ds Max
о yn а sid а o’rn а tilg а n ko’rish ekr а nl а rini k е sib o’t а di. Ko’rish ekr а nl а rining h а r
birid а uch o’lch а mli s а hn а quyid а gi pr о y е ktsiya yoki ko’rinishl а rd а n (view) birid а
а ks ettirilishi mumkin:
― Front — оldindаn ko’rish;
― Back — оrqаdаn ko’rish;
― Left — chаpdаn ko’rish;
― Right — o’ngd а n ko’rish;
― Top — yuqоridаn ko’rish;
― Bottom — pаstdаn ko’rish;
40

― Orthographic — izоmеtrik pаrаllеl prоyеktsiya;
― Perspective — izоmеtrik pеrspеktiv prоyеktsiya;
Fаоl ko’rish ekrаni rаng bilаn аjrаtilаdi. Undаn tashqаri fаоl ko’rish оynаsidа
prоyеktsiоn kubdаn ( ViewCube ) tashqаri, Shturval ( SteeringWheel ) аks etаdi.
Prоyеktsiоn kub — bu intеrfаоl uskunа bo’lib, ko’rish ekrаnidаn mаzmunni ko’rish
rаkursini o’zgаrtirish imkоnini bеrаdi. S h uningdеk, yuklаngаn sаhnаni jоylashuvini u
yoki bu ko’rish ekrаnidа stаndаrt prоyеktsiyagа muvоfiq nаmоyish qilаdi ( Top , Left
vа Front ). Bu еrdа s hturval s huningdеk kuzаtish nuqtаsini ko’chirish uchun
mo’ljаllаngаn intеrfаоl uskunа hisоblаnаdi. Bо s hqаchа аytgаndа prоyеktsiоn kub
ko’chmаs kuzаtuvgа mоs rаvishdа sаhnа jоylashuvini o’zgаrishini tа’minlаydi.
Shturval esа — ko’chmаs sаhnаdа kuzаtuvchining o’zgаrishigа mоs rаvishdа
o’zgаrish kuzаtilаdi.
Shturvalni qo’llаgаndа hаm, vа nаvigацiоn kubni qo’llаgаndа hаm, uch o’lchаmli
fаzоdа sаhnа hоlаti o’zgаrmаydi. Nаvigаtsiоn kubni qo’llаgаn hоldа sоdir bo’lаdigаn
sаhnаni «аylаnish» effеkti, bu ikkitа bо s hqаruv elеmеntlаrining hаr biri yordаmidа
bizning qаbul qilishimizgа аsоslаnаdi хоlоs.
41

XULOSA
Men bu kurs ishimni yozish mobayinda shuni xulos qildimki , zamonaviy
axborot kommunikatsiyalarining rivojlanishi va inson faoliyatining barcha sohalariga
kirib borishi axborotlashgan jamiyatning barpo bo ’ lishidan darak beradi . Bunday
jamiyat inson faoliyatining hamma sohalarida mehnat qilayotganlarning mutloq
ko ’ pchiligi axborotlarni ishlab chiqarish , saqlash , qayta ishlash va uni eng yuqori
shakli – bilimlarni tarqatish bilan shug ` ullanadi .
Oliy talimda shaxsiy kompyut е rlarning dasturiy ta'minotini o’rganish asos qilib
olingan. Ushbu fanni uzluksiz ta'lim tizimining bu bosqichiga kiritilishidan maqsad
o’quvchilarni axborotni izlab topish, tanlash, ish jarayonida va hayotda axborot
t е xnologiyalari yordamida ulardan foydalanish va tasvirlashga o’rgatishdan iborat
3D Studio Max o’zining rivojlanish natijasida soha standarti va uning
qo’llanilish sohasi juda keng va ko’pqirraliga aylandi. Aslida bu dastur uch o’lchamli
modellashtirish va animatsiyalari butun dunyo bo’ylab o’zining ko’p sonli
foydalanuvchilarini topdi.
Axborotlarni qayta ishlashda asosan grafik ko’rinishida qayta ishlash bilan
kompyuter garafikasi fani shug’ullanadi. Kompyuter grafikasi fani yutuqlaridan
rassomchilik, kino texnologiyalari, multiplikatsiya va shu kabi boshqa bir qancha
san’at sohalarida keng foydalanilmoqda. Kompyuter garafikasi mahsuli sifatida virtual
muzeylarni, kompyuterda ishlov berilgan chiroyli har xil rasmlarni, galagram-malarni,
kompyuter effektlariga boy video filmlarni va boshqa bir qancha san’nat asarlarini
keltirish mumkin. Shunday ekan, biz yoshlar axborotlashgan jamiyatda o’z o’rnimizni
topishida kompyuter grafikasi fanining o’rni alohida bo’lib, hozir-gi kunning dolzarb
fani hisoblanmoqda. Oliy ta’limda o’quv dasturlariga ham kompyuter grafikasi bilan
ishlovchi dasturlarni kiritish lozim. Masalan: 3DMAX, Corel DRAW X7,
CorolPhotoPaint kabi dasturlarni o’quvchilarga tushuntirish va ular bilan qanday
ishlar qila olish mumkinligini o’rgatish kerak deb hisoblayman.
42

F О YD А L А NILG А N А D А BIYOTL А R RO’Y ХА TI
I . O’zbekiston Respublikasi Davlat Qonunlari
1.O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi qonuni// Barkamol avlod –
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.– T.: «Sharq» nashriyot–matbaa konserni,
1997. – B. 20–29.
2.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi 200-sonli
«Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikasiya
texnologiyalarini joriy etish chora–tadbirlari to’g’risida»gi qarori.
3.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining1999-yil fevral oyidagi “Milliy
tarmoqni yaratish va dunyo axborot tarmoqlaridan foydalanishni tartiblash
to’g’risidagi”gi qonuni.
4.2002 yil iyunidagi “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot
komunikasiya texnologiyalarni joriy etish chora tadbirlari to’g’risida”gi qarori.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. O’zbekiston respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida. (O’zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017 y., 6-son, 70-modda)
IV. Asosiy adabiyotlar
1. Абдураҳмонов Ш ., Занжирова Х . 3DS МАХ .4.2. Методическое пособие,
состоящее из 2-х книг для желающих изучить работу в программе
3DS MAX. Книга первая. ( НамМПИ кичик босмахонаси, 2004. 96 с.
2.Аripоv M., Bеgimqulоv U. vа bоShqаlаr. Ахbоrоt tехnоlоgiyalаri o’quv qo’llаnmа.
TоShkеnt. NоShir. 2009 y. 368-bеt.
3.Бордман Т. «3DS MAX 5» Учебный курс. Дизайн и графика. Москва,
Санкт-Петербург, Нижний Новгород, Воронеж Ростов-на Дону, Екатеринбург,
Самара, Минск, 2004. 442 с.
4.Бондаренко М. Ю., Бондаренко С.В., 3DS MAX 2008 за 26 уроков + CD, 1-е
издание, Издательский дом «Диалектика», 2008. 304 стр.ISBN 978-5-8459-1358
5. Mamarajabov М.Е., Tursunov S.Q. , Nabiulina L. “Kompyuter grafikasi va web-
dizayn”. Darslik. – Toshkent: Cho lpon nomidagi NMIU, 2013.ʻ – 376 b.
43

6. Yo’ldoshev U., Mamarajabov M., Tursunov S.Q. Pedagogik Web-dizayn. Oliy
ta’lim muassasalari uchun qo’llanma. – T. : “Voris” nashriyoti, 2013.
7.Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik. –
Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. – 304 b.
8. Mamarajabov М.Е., Nabiulina L., Tursunov S.Q. , Nabiulina L. Kompyuter
grafikasi va web-dizayn. Darslik. – Toshkent: “Cho lpon”, 2013.ʻ – 376 b.
7. Randi L. Derakhshani, Dariush Derakhshani. Autodesk 3DS MAX 2015.
EssEntials. Sybex. Indiana. 2014. 400 -pages.
9. Tursunov S. Nazarov I. Ta’limda axborot texnologiyalari. Darslik. – Toshkent:
“Adabiyot uchqunlari”, 2019. 2-tom, – 300 b.
10.M. K. Xalimov. Muhandislik grafikasini o qitish metodikasi (o quv doskasida
ʻ ʻ
foydalanish) Toshkent-2011.
11. T. Rixsiboyev. Kompyuter grafikasi. Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot
jamg armasi nashriyoti.
ʻ Toshkent - 2006y
12. Q. J. Xolliyev. AutoCAD. “Muharrir nashriyoti”. Toshkent 2009y. 96 b .
AutoDesk , Inc . Справочник команд. AutoDesk , 2006.
13.Уваров А.С. AutoCAD 2007 для конструкторов. Москва, 2007. - 400 с.
14. Аббасов И.Б. Создаем чертежи на компьютере в AutoCAD 20072008.
М.:ДМК Пресс 2007.–136 с.
Axborot manbalari:
1. www.gov. uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali.
2. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari milliy bazasi.
3. www.ziyonet.uz – Axborot ta’lim portali.
4. www.edu.uz – Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi portali.

44

3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish

Sotib olish