4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	49.3KB
Покупки	2
Дата загрузки	16 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish

Купить

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shakillantirish

Reja :
Kirish
1.O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi
konsepsiyasi
2.O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligini
amalga oshirish tamoyillari va bosqichlari, mexanizmi va uslublari.
3.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik mazmuni.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1

Kirish
Mustaqil O’zbekistoning xalqparvar siyosati natijasida ijtimoiy-iqtisodiy,
g’oyaviy-siyosiy, etnik-madaniy hayotida kun sayin jiddiy o’zgarishlar bo’lmoqda.
Jamiyatimiz moddiy va ma’naviy rivojining yangi omillari xalqning milliy
o’zo’zini anglashda samarali ta’sir ko’rsatayapti. Mamlakatimiz hayotining barcha
tomonlarini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish xalqimiz madaniy
kuchqudratini ma’naviy jihatdan tiklash, g’oyaviy jihatdan yangilash va o’z-o’zini
anglashdan iborat muhim vazifalarni qo’ymoqda. Umumiy o’rta ta’lim
maktablarining uzluksiz rivojlanishi uchun iqtisodiy, siyosiy, huquqiy shart-sharoit
yaratilmoqda. Jumladan, hukumatimiz tomonidan qabul qilingan qator me’yoriy
hujjatlarda o’qitishni sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarish sohasida qator
tadbirlar belgilab qo’yilgan. Xususan, boshlang’ich ta’limda o’qitishga alohida
e’tibor qaratilib, bugun zamonaviy texnologiyalardan unumli foydalanish qayd
qilinadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 29 avgustdagi IX
sessiyasida qabul qilingan «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va«Kadrlar tayyorlash
Milliy dasturi»da oliy ta’lim oldiga qo’yilgan qator muhim vazifalar belgilab
berilgan. Jumladan, ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasining
asosli mexanizmlarini ishlab chiqish, uni amaliyotga joriy etish, o’qishni, mustaqil
bilim olishni individuallashtirish, masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasi va
vositalarini ishlab chiqish va o’zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot
texnologiyalari asosida modul tizimidan foydalangan holda talabalar o’qishini
jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi. Yuqori malakali
pedagog kadrlarga bo’lgan talablar ortib borayotgan hozirgi sharoitda barkamol
yosh avlodni asrlar davomida shakllanib kelayotgan umuminsoniy va milliy
qadriyatlar ruhida tarbiyalash layoqatiga ega bo’lgan, fanning fundamental
asoslarini puxta egallagan, pedagogika va psixologiya fanlarining zamonaviy
metodlari bilan chuqur qurollangan, kasbiy tayyorgarligi yuqori darajada bo’lgan
hamda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini yaxshi o’zlashtirib olgan
ijodkor pedagog kadrlarni shakllantirish talab etiladi. Bunday vazifalarni bajarish
2

mavjud ta’lim tizimini mukammallashtirishni, uni hozirgi zamon talablariga mos
rivojlantirishni, xususan oliy pedagogik ta’lim paradigmasini zamonaviy
pedagogik va axborot texnologiyalarini o’zlashtirishga, oliy pedagogik ta’lim
muassasalarida mutaxassislikka oid fundamental bilimlarni mustahkam egallashga
qodir pedagoglar tayyorlashga yo’naltirishni taqozo etadi.Darhaqiqat, yangilangan
ta’lim tizimini joriy etishda har bir o’qituvchi o’zining faniga va barkamol avlod
ta’lim-tarbiyasiga oid axborotlarni muntazam o’rgana borib, ularni o’z mehnat
faoliyatida izchil qo’llay bilish mahorati oqibatidagina ta’lim-tarbiya jarayonini
zamon talablari darajasida tashkil eta olishi mumkinligi sir emas. Bu esa ta’lim va
tarbiya ishini uyg’un holda olib borishni talab etadi. Shu o’rinda Prezidentimiz I.
A. Karimovning Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch asarida: ta’limni‖ ‖ ‖
tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi – bu sharqona qarash,
sharqona hayot falsafasi deb aytgan so’zlarini ta’kidlab o’tish joizdir. Bugungi
‖
maktab o’qituvchisi jamiyatimizda ro’y berayotgan tub o’zgarishlarni o’z ko’zi
bilan ko’rayotgan, uni aql chig’irig’idan o’tkazadigan, har bir masalaga o’z
munosabatini bildira oladigan, dunyoqarashi rivojlangan, fikrlash olami keng
o’quvchidir. Zero, O’zbekiston Respublikasi Prezdintining Oliy Majlisning IX
Sessiyasida (1997 yil, 29 avgust) so’zlagan nutqda: ―Demokratik jamiyatda
bolalar, umuman, har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar
erkin fikrlashni o’rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar.
Albatta bilim kerak. Ammo bilim o’z yo’liga. Mustaqil fikrlash ham katta
boylikdir – deb qayd qiladi. Shunday ekan, bolaning mustaqil va erkin shaxs
‖
sifatida shakllanishi uchun eng avvalo oila mustahkamligi ta’minlanishi zarur. Oila
jamiyat tayanchi ekanligini unutmasligimiz lozim. Ammo barcha vazifalarni oilaga
tashlash ham noto’g’ri. Oiladagi ta’lim-tarbiyaning to’ldiruvchi maktab va
jamoatchilik mavjud. Mana shu tashkilotlarning o’zaro hamkorlikda ishlashi bola
tarbiyasi, xususan barkamol shaxs tarbiyasi uchun zarurdir. Prezidentimiz
tashabbusi bilan qabul qilingan ―Mustahkam oila yili Davlat dasturini amalga
‖
oshirish jarayonida oila, mahalla, ta’lim maskanlari o‗rtasidagi hamkorlikni
yanada kuchaytirish, har jihatdan sog‗lom va barkamol yoshlarni voyaga yetkazish
3

masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1993 yilda ishlab chiqilgan ―Oila, mahalla, maktab hamkorligi ‖
Konsepsiyasi asosida umumta’lim maktablari bilan o‗zini o‗zi boshqarish
organlari va oila institutlari o‗rtasida yaqin hamkorlik yo‗lga qo‗yilgan. Bu esa
o‗quvchilarning qiziqishi va qobiliyatini o‗z vaqtida aniqlash, bo‗sh vaqtini
mazmunli tashkil etish, ularni ta’limning keyingi bosqichiga yo‗naltirishda muhim
omil bo‗lmoqda. Ayni paytda "oila-mahalla-maktab" hamkorligi oilalardagi
ma’naviy-axloqiy muhitni yanada yaxshilash, ularda ulg‗ayayotgan o‗g‗il-qizlarni
zamon talablari asosida, milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda
o‗z samarasini berayotir. ―Oila-mahalla-maktab hamkorligining yosh avlod
‖
ta’lim-tarbiyasidagi ahamiyati beqiyosdir. Yigit-qizlarning oila haqidagi
tasavvurini kengaytirishga xizmat qiladigan ―Oila – muqaddas tushuncha ,
‖
―Oilaviy an’analar , ―Ota va ona – oila tayanchi , ―Oilada sharqona sadoqat»
‖ ‖
mavzularidagi ma’rifiy tadbirlar, tanlov va davra suhbatlari yoshlarimiz uchun har
tomonlama foydali bo‗lmoqda Ayniqsa, ta’lim maskanlarida o‗tkazilayotga
―Bola tarbiyasi – kelajak mevasi , ―Ilm ol, hunar o‗rgan , ―Tanlagan kasbing –
‖ ‖
sening kelajaging hamda ―Etuk mutaxassis – kelajak mevasi mavzularidagi
‖ ‖
suhbatlar, savol-javob kechalari yaxshi samara berayotir. Ushbu tadbirlarga
malakali professor-o‗qituvchilar, iqtidorli talaba-yoshlar hamda ibratli oilalar
vakillari jalb etilayotgani ularning ta’sirchanligini oshirmoqda. Erta turmush qurish
va yaqin qarindoshlar o‗rtasida nikohlarning oldini olishga qaratilgan tushuntirish
ishlariga ham shahar va tumanlarda alohida e’tibor qaratilmoqda. ―Bir bolaga
yetti qo‗shni ota-ona ma’naviy-ma’rifiy tadbirlari doirasida yoshlarni oilaviy
‖
hayotga ma’naviy-ruhiy tomondan tayyorlash, ularda oilaga mas’uliyat hissini
uyg‗otish yuzasidan olib borilayotgan ishlar ham e’tiborga sazovor Aholiga ta’lim
tizimidagi islohotlar samaralari haqida kengroq tushuncha berish maqsadida
fuqarolarning o‗zini o‗zi boshqarish organlari qoshida ―Ota-onalar
universitetlari ning faoliyatiga bag‗ishlangan burchaklar tashkil etilmoqda, buklet,
‖
eslatmalar chiqarilmoqda, ular hisobotlari eshitilmoqda. Darhaqiqat, Prezidentimiz
rahnamoligida amalga oshirilayotgan hech kimdan kam bo‗lmagan, yuksak
4

ma’naviyatli avlodni voyaga yetkazish yo‗lidagi keng ko‗lamli ishlarda oila,
mahalla va ta’lim muassasalari hamkorligining ahamiyati beqiyos. Zero, ta’lim
vatarbiyaning uyg‗unlikda olib borilishi mustaqil fikrli, barkamol yoshlarni
ulg‗aytirishda asosiy omil bo‗lib xizmat qiladi. Bugungi kunga nazar tashlasak
ham oila, maktab, jamoatchilik hamkorligiga alohida ahamiyat kasb etadi.
Biz yuqoridagi fikrlarga tayangan holda kurs ishning mavzusini ―4-sinf
o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakllantirish deb‖
nomlanadi
Kurs ishining maqsadi : 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish yo’llari, usul va metodlarin ishlab chiqish.
Kurs ishining ob’ekti : 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish jarayoni.
Kurs ishining predmeti : Ta’lim-tarbiya jarayonida oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirishning (metod va vositalari) mazmuni.
Kurs ishining vazifalari :
Maktab ta’lim tizimida o’quvchilarini tarbiyalashda oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirishning dolbzarb muamolarini taxlil qilish;
4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishda sinf rahbarining tutgan o’rnini aniqlash; 4-sinf o’quvchilarida
oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik asoslarini yoritib berish;
4 –sinf o’quvchilarini tarbiyalashda oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirish bo’yicha ilg’or pedagogik texnologiyalarning qo’llash orqali
tarbiyada muammolarini ochib berish samaradorligiga erishish.
Kurs ishning tuzilishi : kirish, uch bo‗lim, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

1."O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi”
konsepsiyasi.
5

Tarbiya jarayoni ishtirokchilari sa’y harakatlarini birlashtirish maqsadida
1993 yilda ishlab chiqilgan ―Oila, mahalla, maktab hamkorligi Konsepsiyasi‖
yoshlarni istiqlol g’oyalariga sadoqatli, ma’naviy barkamol, vatanparvar etib
tarbiyalashda keng jamoatchilik faoliyatini muvofiqlashtirish borasida muhim
dasturilamal bo’ldi. Mamlakatimizda keying yillarda qabul qilingan ta’lim va
tarbiya to’g’risidagi qator me’yoriy hujjatlar, jumladan O’zbekiston
Respublikasining ―Ta’lim to’g’risida gi Qonuni, ―Kadrlar tayyorlash Milliy
‖
Dasturi bozor iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil
‖
fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va makatab nufuzini yanada yuqori
pog’onaga ko’tarishni taqazo etadi. Zero, ta’lim-tarbiyani takomillashtirishda ham
davlat bosh islohotchidir Prezidentimiz ta’kidlaganidek: birinchidan, yosh avlodga
o’zligimizni, muqaddas an’analarimizni anglash tuyg’ularini, xalqimizning ko’p
asrlar davomida shakllangan ezgu orzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo’yilgan
oliy maqsad va vazifalarni anglash singdirish; ikkinchidan, jamiyatimizda bugun
mavjud bo’lgan hurfikrlikdan qat’iy nazar yoshlarni jipslashtiradigan, xalqimiz va
davlatimiz daxlsizligini asraydigan yagona g’oya – milliy mafkuraga sadoqat
ruhida tarbiyalash; uchinchidan, yoshlarni baynalminal, jahon hamjamiyatida,
xalqaro maydonda O’zbekistonga munosib hurmat tug’dirish uchun intilish ruhida
tarbiyalash; to’rtinchidan, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, yuksak
odamiylik va insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash;
beshinchidan, yosh avlodni ulug’ ajdodlarimizning munosib vorislari
ekanliklari, ayni vaqtda jahon va zamonning umumbashariy yutuqlarini egallash
ruhida tarbiyalash O’zbekistonda o’quvchi-yoshlarni
tarbiyalashning eng dolzarb masalasidir. Davlatimiz rahbari ko’rsatib
berganidek, ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar: birinchidan, ijtimoiy-siyosiy
iqlimga ijobiy
ta’sir ko’rsatishga, umuman mamlakatdagi mavjud muhitni butunlay
o’zgartirishga; ikkinchidan, insonning hayotda o’z o’rnini topishini tezlashtirishga;
uchinchidan, jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirishga;
to’rtinchidan, insondagi mavjud salohiyatni to’la ro’yobga chiqarishga,
6

beshinchidan, umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakkuri ozod, zamonaviy
dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo’lgan, kuchli fuqarolik
jamiyatini barpo etadigan komil insonlarni tarbiyalashga qaratilgan. Mazkur
Konsepsiyada taraqqiyotimizning ma’naviy – axloqiy negizi – milliy va umuman
insoniy qadriyatlar uyg’unligi ekanligi e’tirof etiladi, milliy va umuminsoniy
tarbiyaning quyidagi o’zaro aloqalar uyg’un yo’nalishlari belgilab olindi: Milliy
tarbiya yo’nalishi orqali o’zlikni anglash, vatanparvarlik, milliy g’urur, millatlararo
muloqat madaniyati, milliy mafkuraviy onglilik, milliy odob, fidoyilik kfazilatlari
shakllantiriladi. Umuminsoniy yo’nalishda huquqiy, iqtisodiy, jismoniy, aqliy,
estetik, ekologik, gigiyenik va boshqa tarbiya yo’nalishlari amalga oshiriladi. Bu
Konsepsiyaning milliy davlatchilik va jamiyat qurilishi talablariga mosligini
ta’minlaydi. Sog‗lom oilada barkamol avlod voyaga yetadi. Mamlakatimizda
oilalarni har tomonlama qo‗llab-quvvatlash, ayniqsa, yosh oilalar uchun qulay
turmush sharoitini yaratish borasida amalga oshirilayotgan keng ko‗lamli ishlar
ana shu ezgu maqsadga xizmat qilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2009 yil 13 apreldagi ―Ona va bola salomatligini
muhofaza qilish, sog‗lom avlodni shakllantirishga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar
to‗g‗risida hamda 2009 yil 1 iyulda qabul qilingan ―2009-2013 yillarda‖
aholining reproduktiv salomatligini mustahkamlash, sog‗lom bola tug‗ilishi,
jismoniy va ma’naviy barkamol avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarni
yanada kuchaytirish va samaradorligini oshirish chora-tadbirlari Dasturi
to‗g‗risida gi qarorlari bunday xayrli ishlarning izchilligini ta’minlashga xizmat
‖
qilayotir. Yurtimizda amalga oshirilayotgan keng ko‗lamli tibbiy-ijtimoiy
islohotlar aholiga zamonaviy tibbiy xizmatni yaqinlashtirish, reproduktiv
salomatlikni mustahkamlash, ekstragenital kasalliklarni kamaytirishga xizmat
qilmoqda. Skrining xizmati qamrovining kengayayotgani, perinatal, pediatriya,
akusher-ginekologiya sohalarida erishilayotgan natijalar onalik va bolalik
muhofazasida yaxshi samara berayotir. Bu borada yana bir muhim loyiha –
homilador ayollarni polivitaminlar bilan ta’minlash chora-tadbirlari amalga
oshirilmoqda. Bundan ko‗zlangan maqsad – oilada sog‗lom farzandlar tug‗ilishini
7

ta’minlash va tug‗ma nogironlikning oldini olishdir. Yurtimizdagi oilalarning
demografik holati, yosh oilalarni qo‗llab-quvvatlash borasida amalga
oshirilayotgan ishlar, oilalarda tibbiy madaniyatni oshirish, reproduktiv
salomatlikni mustahkamlash, birlamchi tibbiy-profilaktika ko‗rigi qamrovini
kengaytirish, istalmagan homiladorlikning oldini olishda zamonaviy tibbiyot
yutuqlaridan samarali foydalanish masalalariga bag‗ishlangan tadbirlar sog’lom
oilada barkamol avlodni voyaga yetishini ta’minlaydi. Konsepsiyada oilaga alohida
e’tibor qaratildi.
O’zbekistonda 1998 yil―Oila yili deb e’lon qilinishi oilaning tarbiyaviy‖
rolini yanada kuchaytirdi. Qayd etilgan masalalar jamiyatimiz, xalqimiz,
davlatimiz taqdiri va uning dunyo miqiyosidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy
salohiyatini shakllantirishda g’oyat katta ahamiyatga ega ekanligiga O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 26-martda qabul qilingan
―Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog’lomlashtirish, diniy aqidaparastlikning
oldini olish chora-tadbirlari to’g’risida gi130-sonli qarori misol bo’la oladi.
‖
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasining ―Ta’lim to’g’risida gi Qonunining 30-
‖
moddasida ―Voyaga yetmagan bolalarni ota-onalari yoki qonuniy vakillari
bolaning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya qilishlari shart hamda
ularning tarbiyasi, makatabgacha, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi
olishlari uchun javobgardirlar , deb belgilab qo’yilgan. ―Kadrlar tayyorlash Milliy
‖
Dasturi ning 3.2-bandida esa ta’lim oluvchilarning o’qishi, turmushi va dam olishi
‖
uchun shart-sharoitlar yaratish borasidagi vazifalar hal etilishida jamoatchilik
boshqaruvini rivojlantirishga alohida e’tibor berilgan. Bu ―Oila, mahalla, maktab
hamkorligi bugungi kunning ma’naviy, ma’rifiy, mafkuraviy, tarbiyaviy zarurati
‖
ekanligini bildiradi. Yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqimizning
boy milliy, madaniy, tarixiy an’analariga, urfodatlariga hamda umumbashariy
qadriyatlarga asoslangan samarali, zamonaviy pedagogik texnologiyaning ishlab
chiqilib, amaliyotga joriy etilishi; shaxsni tarbiyalash va uni har tomonlama kamol
toptirishning ustuvorligini ta’minlash; umumiy hamda milliy pedagogik
madaniyatni oshirish; mamlakatimiz fuqarolari orasida milliy mafkuraviy tarbiya
8

ishlarini takomillashtirish – ―Oila, mahalla, maktab hamkorligi Konsepsiyasining‖
asosiy maqsadidir. O’zbekistonda yuz berayotgan o’zgarishlar ―Oila, mahalla,
maktab hamkorligi yo’nalishida bola tarbiyasida oila, ota-ona, mahalla,
‖
maktabning asosiy vazifalarini mazmunan yangilab hayotga tatbiq etishni taqazo
qiladi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilanganidek, ―Oila
jamiyatimizning asosiy bo’g’inidir . Haqiqatan ham oila bu jamiyatni tashkil
‖
etuvchi katta kuchdir. Jamiyat mavjudligi mana shu oilaga tayanishi hech kimga sir
emas. Oila jamiyatning ajralmas zarur qismidir. Unda inson dunyoga keladi. Shu
paytda oila insoniyatning uzluksiz naslini davom ettiruvchi bo’lib qolaveradi.
Shundan kelib, oila ikkita ulkan ijtimoiy vazifani farzandlarni dunyoga keltirish
hamda ularga to’g’ri tarbiya berishni yo’lga qo’yish muhim ahamiyatga ega.
Chunki oilada katta yoki kichik narsa bo’lmaydi. Hamma narsa, xatto eng oddiy
bo’lib ko’ringan oilaviy munosabatlar bolaga katta ta’sir ko’rsatadi. Shunga
muvofiq ―Oila, mahalla, maktab hamkorligi Konsepsiyasini amalga oshirish
‖
jarayonida oilaning quyidagi vazifalari belgilab qo’yilgan: - oilada sog’lom
muhitni yaratish, milliy ruh va turmush tarzini hisobga olish, farzandlar uchun ota-
ona har tomonlama o’rnak bo’lishi, farzandlarning ota-onasiga,
Vataniga muhabbat tuyg’usini shakllantirish, o’zaro g’amxor bo’lishni
ta’minlash; - oilada huquqiy tarbiyani yaxshilash, oila a’zolarining o’z huquq va
burchlarini anglab yetishlarini va ularga rioya qilishlarini ta’minlash;
- farzandlariga chuqur dunyoviy bilim asoslarini berish, ma’rifatli va
ma’naviyatli kishilar bo’lib yetishishlarini ta’minlash; - bozor munosabatlariga
mos bo’lgan kasb-hunar o’rgatish, iqtisodiy tushunchalarni farzandlar ongiga
singdirish;
- bolalarning ma’naviy barkamol va jismonan sog’lom bo’lishlari uchun
iqtisodiy muhitni yaratish; bolalarni mustaqil fikrlashga o’rgatish; istiqlol g’oyalari
va milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash; bolalarning bo’sh vaqtlarini
pedagogik nuqtai nazardan kelib chiqib
unumli tashkil qilish, ularga qo’shimcha ta’lim berish; farzandlariga mavjud
bo’lgan iste’dod kurtaklarini yaratish; o’z farzandlarining maktab, mahalla, davlat
9

va jamiyat oldidagi burchlarini to’la ado etishlari uchun oilada mas’uliyatli bo’lish;
- ota – onalar o’zlarining pedagogik va psixologik bilim saviyalarini doimo oshirib
boorish;bolalarda tejamkorlik va ishbilarmonlikning ma’naviyaxloqiy tomonlarini
shakllantirish; oilada milliy va umuminsoniy tarbiyaning barcha yo’nalishlarini
uyg’un holda bosqichma-bosqich amalga oshirishga mas’ullikni ta’minlash;
sanitariya-gigiyenik, ekologik ko’nikmalarni singdirish, diniy aqidaparastlik,
giyohvandlikka qarshi tarbiyani amalga oshirish; - oila, maktab va mahalla oldida
o’z farzandlarining barcha xatti-harakatlari uchun javobgardir; sog’lig’ida va
aqlida nuqsonlari bo’lgan farzandlarga hayot talablariga mos ravishda bilim va
kasb-korlik berishdan iborat.
Ota-onaning farzand oldidagi burchi, o’zbekona ta’bir bilan aytganda
farzandga yaxshi nom qo’yish, yaxshi muallim qo’liga topshirib savodini
chiqarish, ilmli, kasb-hunarli qilish, oilali va uyli-joyli qilishdan iboratdir.
Shu o’rinda 2012 yilga mamlakatimiz rahbari tashabbuslari ―Mustahkam
oila yili deb nom berilishi va shu asosda azal-azaldan hayotimizning tayanchi va‖
suyanchi bo’lib kelgan, jamiyatimizning hal qiluvchi bo’g’ini bo’lmish oila
institutini yanada rivojlantirishga qaror qilishi hayot abadiyligini, har qaysi
insonning baxtu saodati, kelajagi, orzu-intilishlarini mujassam etadigan oilani
yanada mustahkamlash va farovonligini oshirish, bu borada olib borayotgan barcha
ishlarimizni yangi bosqichga ko’tarishdek olijanob rejalarni amalga oshirish ko’zda
tutilgani hammamizga yaxshi ayon. Ta’kidlash kerakki, ―Mustahkam oila yili
‖
jamiyatimizning ma’naviy negizlarini yanada rivojlantirish, azaliy qadriyatlarni
asrab-avaylash, yuksak ma’naviy muhitni qaror toptirishda, milliy mentalitetimizga
yot bo’lgan zararli ta’sirlarga qarshi turishda beqiyos kuch bo’lgan oilaning o’rni
va nufuzini oshirishga qaratilgan oila, maktab va jamoatchilik hamkorligida tashkil
etilgan ko’plab tadbirlarga, jumladan, turli ko’rik-tanlovlar, festivallar, ko’rgazma
va ijodiy kechalarga boy bo’ldi. Ushbu xayrli ishlarning davomi sifatida 2013-
yilning ―Obod turmush yili deb e’tirof etilishi ham bejizga emas. Oilalarning
‖
mustahkamligi va turmushning obodligi kelajak avlodning komil inson bo’lib
yetishi uchun tayanch hisoblanadi. Ushbu yilda ham ishlab chiqilgan Davlat
10

Dasturi asosida hamkorlik ishlarini tashkil etish zarur. Bunda oilaning ham, makatb
va mahallaning ham tashabbuskorligi va o’zaro hamjihatliligi talab etiladi.
Oila kabi mahalla ham jamiyatini shakllantirishning ajralmas qismidir.
Vatanimiz tarixi guvohlik beradiki, o’zbek jamiyatida jamoa bo’lib
yashashning sinalgan shakli mahalladir. „Mahalla" so’zi arabcha
„Mahallun" so’zidan kelib chiqqan bo’lib, aholi yashaydigan joy, guzar, uy-
joy mavzelari degan ma’noni anglatadi. Mahalla shaharlar ichidagi kichik hududiy
birlik bo’lib, o’tmishdan meros bo’lib kelmoqda. Bejizga yurtboshimiz ―Mahalla
– yurt mustahkam bo’lsagina,
davlatda osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi , deb ta’kidlamagan. ―Bir‖
bolaga yeti mahalla – ota – ona degan naqldan kelib chiqib kelajak avlodni
‖
tarbiyalash va unga ta’lim berish jarayonini amalgaoshirish borasida kichik Vatan
bo’lmish mahallaning oldida quyidag vazifalar turadi: mahalla faollari tomonidan
tarbiya muassasalari bilan birgalikda ta’lim-tarbiya jarayonida amalga oshirilishi
kerak bo’lgan masalalarni muhokama qilishda qatnashishi va oqilona yechimlarini
topishda faollik ko’rasatilishi; mahalla o’z hududidagi ijtimoiy va iqtisodiy
yordamga muhtoj oilalarni aniqlab, ularni qo’llab-quvvatlab va farzandlarining
bilim va tarbiya olishlariga bosh-qosh bo’lishi; ma’nan nosog’lom oilalarni
mahalla yig’inlarida muhokama qilish, ularga nisbatan jamoatchilik choralarini
ko’rish;mahalla hududidagi o’quv-tarbiya muassasalariga iqtisodiy va ijtimoiy
yordam ko’rsatilishini qo’llab-quvvatlash; ota-onalar orqali bolalarni
tashabbuskorlik, mehnatsevarlik, milliy g’urur, vatanparvarlik, milliy odob,
mafkuraviy onglilik, baynalmilallik kabi xislatlarni singdirishni har tomonlama
rag’batlantirish;yoshlarga diniy mashablar va sektalar, aqidaparastlikning
mohiyatini to’g’ri anglab yetishiga ota-onalar orqali ta’sir ko’rsatish, ulug’
ajdodlarimizning tarbiyaviy o’gitlarini singdirib borishga jamoatchilikni safarbar
qilish; mahalla yig’inlarida milliy davlatchilik va milliy mafkura
g’oyalarini,respublikamizda iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda erishilgan turli tadbirlar
tashkil qilish; ―Ma’naviyat va ma’rifat , ―Sog’lom avlod uchun ,
‖ ‖
―Mahalla , ―Ekosan , ―Umid , ―Ulug’bek , ―Nuroniy ,
‖ ‖ ‖ ‖ ‖
11

―Kamolot jamg’armalari, xotin-qizlar qo’mitalari, turli jamiyatlar,‖
birlashmalar va ijodiy uyushmalarni yosh avlod milliy istiqlol g’oyalari asosida
tarbiyalash ishiga muammoli masalalarning yechimini topishga faol jalb
qilish;mahalla hududidagi ishlab chiqarish korxonalari va tashkilotlarining
imkoniyatlarini o’quv-tarbiya muassasalari moddiy negizini mustahkamlashga jalb
qilish mahalla hududida o’quv-tarbiya muassasalari bilan birgalikda turli ko’rik-
tanlovlar, sport musobaqalari, anjumanlar, bayram va bellashuvlar tashkil qilish;
turli yo’nalishda iqtidorli bo’lgan o’quvchi bolalarni maktablar tavsiyasiga ko’ra
ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan qo’llab-quvvatlash; - ilg’or pedagog xodimlar,
tarbiyachilarga mahalla imkoniyatlaridan kelib chiqib, har tomonlama yordam
ko’rsatish;farzandlariga ta’lim va tarbiya berishda ijobiy natijalarga
erishayotgan, namunali oilalar hayot tajribasini ommalashtirib, mahalla
hududida ―Oila saboqlari mashg’ulotlarini tashkil qilish; - mahallada istiqomat
‖
qilayotgan xalq ustalari, san’atkorlar, ziyolilar va barcha ijod ahlining
imkoniyatlaridan foydalanib, turli to’garak va
―Usta-shogird rusumida billim va kasb berish faoliyatini tashkil qilish;
‖
- mahalla hududidagi ishlab chiqarish korxonalari tomonidan mahallada
istiqomat qilayotgan va moddiy qiynalgan yoshlar uchun ish joylari kvotasining
ajratilishiga erishish; har bir yosh fuqaroda O’zbekistonda, uning tabiatiga
muhabbat, tarixiga qiziqish, mahalla obodonchiligi, ahilligi uchun javobgarlik
ruhinishakllantirish. Bugungi kunda mamlakatimizda ushbu ulkan va mas’uliyatli
vazifalarni amalga oshirishda ―Kichik biznes va tadbirkorlik ning ahamiyati ortib
‖
bormoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz iqtisodiy
taraqqiyotida, avvalambor, xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini yaratish,
aniq maqsadlar ko’zlangan istiqbolli rejalarni amalga oshirishda hal qiluvchi kuch
va ta’sirga ega bo’lib bormoqda. Ishbilarmonlikning faol qo’llab-quvvatlanishi
xalqimiz turmush farovonligini oshirish omili bo’lib qolmoqda. Mamlakatimizda
olib borilayotgan islohotlar strategiyasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
har tomonlama qo’llab-quvvatlash, oilaviy biznesni tashkil etish, yoshlarni
tadbirkorlikka jalb etish, doimiy ish ơrinlari yaratish orqali oilalar turmush
12

farovonligini oshirishga alohida e’tibor berilishi tijorat banklari kredit siyosatida ơz
aksini topdi. Mamlakatimizda oilaviy biznesni tashkil etish, oilalarning
farovonligini oshirish bơyicha amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida
ajratilgan kreditlar miqdori 956 mlrd. sơmdan, jumladan xotin-qizlarni tadbirkorlik
sohasiga faol jalb etishga yơnaltirilgan kreditlar hajmi 451 mlrd. sơmdan kơproqni
tashkil etdi. Natijada minglab oilalar o’zlarining oilaviy bizneslarini yơlga
quydilar, shaxsiy yordamchi xơjaliklarini tashkil etish imkoniga ega bơldilar.
Yuzlab bog’dorchilik vasabzavotchilik, parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik
bilan shug’ullanadigan yangi xususiy tadbirkorlik tuzilmalari faoliyat yurita
boshladi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz iqtisodiy
taraqqiyotida, avvalambor, xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini yaratish,
aniq maqsadlar kơzlangan istiqbolli rejalarni amalga oshirishda hal qiluvchi kuch
va ta’sirga ega bơlib bormoqda. Ishbilarmonlikning faol qơllab-quvvatlanishi
xalqimiz turmush farovonligini oshirish omili bơlib qolmoqda. Bolalarga ta’lim-
tarbiya berishda maktab va pedagoglarning asosiy vazifalari O’zbekiston
Respublikasining Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan ―Ta’lim to’g’risida gi‖
Qonunning, ―Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi va respublika rahbariyatining
‖
dasturiy fikrlarimazmunidan kelib chiqqan bo’lishi kerak, ya’ni: maktabda bolaga
biron bir kasb-korni egallashi uchun mustahkam poydevor yaratish; o’quvchi
yoshlarning sport turlari bilan shug’ullanishlariga yordamberish, ularning bo’sh
vaqtlarini, imkoniyatlarini hisobga olgan holda to’garak mashg’ulotlarini tashkil
qilish; bolalarga ta’lim berishni ilg’or pedagogik texnologiyalar, zamonaviyo’quv
uslubiy dasturlar asosida tashkil etish, o’quvtarbiya jarayonlarini jahon
andozalariga mos ravishda ta’minlash; o’quvchilarning imkoniyatlari va
qiziqishlarini tahlilidan, iqtisodiy va ijtimoiy muhitdan kelib chiqib, ularni turli
soha bo’yicha kasb asoslariga yo’naltirish va ta’limda tabaqalashtirilgan
yondashuvni joriy etish; yosh oilalar bilan ishlash, tibbiy-tarbiyaviy, huquqiy,
ma’naviy-ma’rifiy, ijtimoiy tushunchalar berish uchun maxsus
tadbirlarni amalga oshirish; o’z hududidagi mahalla jamoalarining faoliyatini
tarbiyaviy maqsad yo’lida muvofiqlashtirish; tarbiyasi og’ir, qarovsiz qolgan
13

bolalarning ota-onalari bilan ishlash, oilalarga pedagogik yordam berish; bola
tarbiyasi yaxshi yo’lga qo’yilgan oilalarni tegishli idoralar hamkorligida o’rganib,
tajribalarini ommalashtirish; o’qishni va ishlashni xohlamaydigan, bezorilik yo’liga
kirib ketgan
o’smirlarni hisobga olib, ularga tegishli tashkilotlar bilan birgalikda zarur
choralar ko’rib, ota-onalar yig’ilishlarida muhokama qilish; tarbiya
sub’yektlari bo’lmish huquqiy, tibbiy, ijodiy uyushmalar, yoshlar, tabiatni
muhofaza qilish va ―Ekosan , ―Qizil yarim oy , barcha jamg’arma va‖ ‖
jamoatchilik markazlari, ommaviy axborot vositalari, inson huquqlari, ommaviy
axborot vositalari, inson huquqlari, nodavlat tashkilotlari, ishlab chiqarish
korxonalari, mahalliy boshqaruv idoralarining bola tarbiyasiga bo’lgan mas’uliyat
va javobgarligini muvofiqlashtirish;turar joyda va mahallada olib borilayotgan
tarbiyaviy, ma’naviy, ma’rifiy, madaniy-ommaviy va sport tadbirlari markazi
maktab bo’lishiga erishish o’quvchi-yoshlar, ota-onalar, jamoatchilik bilan
huquqiy tarbiyani amalga oshjrish, tarbiya jarayonining barcha ishtirokchilari
orasida milliy mafkurani targ’ib qilish, aqidaparastlik va milliy taraqqiyotimizga
zararli g’oyalarning kirib kelishiga qarshi murosasiz kurashni tashkil qilish;
makatb negizida pedagogik, huquqiy, psixologik, ma’naviy
vama’rifiy bilimlar beruvchi ―Ota-onalar unversitetlari faoliyatini tashkil
‖
qilish.
2. O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligini
amalga oshirish tamoyillari va bosqichlari, mexanizmi va uslublari
Yosh avlodni yaxshi xulqli, davlat ramzlariga sadoqatli qilib tarbiyalashda
ularning yosh jihatlariga, xarakteriga alohida ahamiyat berish lozim, chunki
bularsiz tarbiyada ko’zlangan maqsadga erishib bo’lmaydi.Oila, mahalla, maktab
hamkorligida quyidagi tamoyillarga va bosqichlarga amal qilinganda samaradorlik
yanada yuqori bo’ladi: ta’lim va tarbiya sohasida hamkorlik jarayoni ishtirokchilari
harakatlarining ish birligi; tarbiyalanuvchiga hurmat va talabning
uyg’unligi;hamkorlik jarayoni sub’yektlarini teng huquqliligi va yuksak
mas’uliyati;faoliyat jarayonida millat va davlat manfaatlari ustuvorligi; Birinchi
14

bosqich. Yosh oilalar bilan ishlash. Yosh ota-onalarga farzand va uning tarbiyasi
haqida falsafiy, tibbiy tushunchalarni berish va bu masalalarga tibbiyot xodimlari,
obro’li xotin-qizlarni, ota-onalarni jalb qilib, ―Yosh onalar va otalar maktablari‖
faoliyatini yo’lga qo’yish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchi bosqich. Farzandning maktabgacha bo’lgan davridagi jismoniy, aqliy
va ma’naviy rivojlanishini ta’minlash borasida ularga rasm chizish, voqealarni
bayon qilish, o’ziga o’zi xizmat qilish, harf tanish, qo’shiq aytish va raqs tushish,
turli o’yinlarda ongli qatnashish tushunchalarini singdirish va mustaqil ravishda
bilim olish ko’nikmalarini shakllantirish yuzasidan maktabga tayyorlash guruhlari,
―yakshanbalik maktablar ishini tashkil qilish.
‖
Uchinchi bosqich. Kichik yoshdagi (6-11 yosh) maktab davrida bolalarning
jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy shakllanishini ta’minlash, uning ilk iqtidori,
qiziqishi va aqliy imkoniyatlarini aniqlash, o’z xatti-harakatlariga javobgarlik
hissini tarbiyalash, bo’sh vaqtini to’g’ri tashkil qilishni o’rgatish, atrof-muhitga
ongli munosabatda bo’lish, do’stlik, baynalminallik, vatanparvarlik xislatlarini
shakllantirish.
To’rtinchi bosqich. O’smirlarni (11-16 yosh) qiziqishini, bilimga chanqoqlik
va aql-zakovatini hisobga olgan holda ijtimoiy faoliyatga tortish, jismonan
baquvvat bo’lishini ta’minlash, maishiy mehnat faoliyati orqali turli kasblarga
yo’naltirish, o’smirlar guruhlari va jamoatchilik orasida o’z o’rnini topa olishiga
ko’maklashish, o’z xatti-harakatlari uchun jamiyat, qonun va ota-onalari oldida
javobgarlik tuyg’usini shakllantirish, ijtimoiy faolligi va mustaqil dunyoqarashini
yuzaga keltirish.
Beshinchi bosqich. Yoshlarni (16 va undan yuqori) dunyo andozalariga mos
bilim olishlari, kasb tanlashlari, mustaqil hayotga tayyorgarliklarini ta’minlash.
Ularning imkoniyatlari darajasida ta’lim olishlariga, tanlagan kasblari bo’yicha ish
bilan ta’minlanishlariga, iqtisodiy mustaqil bo’lishlariga shart-sharoit yaratish,
Vatan, Davlat va jamiyat oldidagi fuqaroli burchlarini ado etishga javobgarlik
hissini to’la shakllantirish, mustaqil oila qurishga tayyorlash.Kadrlar tayyorlash
Milliy Dasturi ning 4-bo’lim 6-bandida ―Muassistashkilotlarning , mahalliy
‖
15

hokimiyat organlarining, savdo- sanoat doiralarining jamoat tashkilotlarining,
fondlarning va homiylarning vakillarini o’z ichiga oluvchi vasiylik va kuzatuv
kengashlari tuzish orqali ta’lim muassasalarining samarali, jamoat boshqaruvi
tizimi joriy etiladi , deb belgilab qo’yilgan. O’zaro hamkorlik ishlarini boshqarish‖
uchun joylarda o’z tarkibiga mahallar faollari, obro’li ota-onalardan, o’quv-tarbiya
muassasalarining tajribali xodimlaridan iborat muvofiqlashtiruvchi jamoatchilik
kengashlari tuzilishi kerak. Jamoatchilik kengashi o’z zimmasiga olgan
vazifalardan kelib chiqib, o’z tarkibida turli yo’nalishlarda faoliyat ko’rsatadigan
kichik tashabbuskor guruhlarni tuzishi mumkin. Jamoatchilik kengashi ma’lum bir
muddatga mo’ljallangan ish dasturini tuzish va uni mahalla yig’inida tasdiqlab
olib, amalga oshirishi zarur bo’ladi. Qayd etyilgan tadbirlar davra suhbatlaridan,
biron bir mavzuga yoki muammoga qaratilgan kengash va majlislardan,
anjumanlardan, oqsoqollar kengashlaridan, mahalla yig’inlaridan, mahalla ahlini
birlashtiruvchi, ularni sog’lom turmush tarziga yetaklovchi ko’rik-tanlovlar,
musobaqala, bellashuvlar, uchrashuvlar va turli sanalarga bag’ishlangan anjuman
va tantanalardan iborat bo’lishi mumkin. Joriy qilingan jamoatchilik kengashi o’z
faoliyati to’g’risida mahalla ahliga har chorakda bir marotaba hisobot beradi.
Zarurat tug’ilganda o’quv-tarbiya muassasalari, mahalla faollari, mahalla hududida
joylashgan tashkilot, korxona va idoralarni ta’lim-tarbiya yuzasidan olib
borayotgan ishlari to’g’risida hisobotlarini tinglab, ularga amaliy va nazariy
yordam berishi ish samarasiga va uning
izchilligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Hamkorlik kenagshi mahalla hududida
istiqomat qilayotgan o’z farzandalari tarbiyasiga befarq ota-onalarga nisbatan
davlat boshqaruv idoralari, huquqni himoya qilish tashkilotlari bilan hamkorlikda
turli ma’muriy choralarni qo’llashi mumkin. Hamkorlik kenagshi mahalla
hududida o’zbek milliy tarbiya an’analarini tiklash, turli madaniy tadbirlar
o’tkazish, bolalar va kattalarning bo’sh vaqtlarini tashkil etish borasida maktablar,
o’yingohlar, madaniyat muassasalari, sport inshootlari, o’smirlar klublari,
maktabgacha tarbiya va makatabdan tashqari muassasalar ishini muvofiqlashtiradi.
Hamkorlik kenagshi o’tkazilgan tadbirlarni tahlil qiladi, bu borada uslubiy
16

maslahatlar tayyorlaydi va bu tadbirlarni ommaviy axborot vositalarida yoritadi.
Hamkorlik kenagshi yosh avlodni tarbiyalashda mahalla, maktab va oila
hamkorligi tasarrufiga kirgan masala va muammolarini mahalla hududidagi o’quv-
tarbiya muassasalari, tashkilotlar va idoralari ishi rejalashtirilishi va amaliyot
dasturlariga kiritilishida ularning
bahamjihatliligini ta’minlaydi. Ta’lim-tarbiya sohasiga e’tiborni kuchaytirish,
bu borada hukumatimiztomonidan qabul qilingan qonun va hujjatlarni, ma’muriy
ko’rsatmalarni samarali bajarish uchun oila, mahalla, maktab hamkorligifaoliyati
o’ziga xos pedagogik tizim uslub va shakllarga ega bo’lishi zarur. O’tkazilgan
tadbirlar har tomonlama puxta, shuning bilan qatnashchilarning yoshlariga mos
pedagogik va psixologik mujassamlashgan, mantiqan teran, qiziqarli va
ko’rgazmali, ta’sirchan, ommabop, amaliy jihatdan qisqa va lo’nda, estetik jihatdan
keng ko’lamli bo’lishi kerak.
Hamkorlikda olib borilayotgan ishlar mahalla hududidagi barcha yoshdagi va
toifadagi fuqarolarni qamrab olishi va ularning qiziqish va intilishlariga mos
bo’lishi lozim. Hamkorlik tadbirlarining mavzulari ―Sog’lom avlod uchun ,‖
―Ota-onangga rahmat , ―Odobingga balli , ―Sog’ tanda – sog’lom aql , ―Mehr
‖ ‖ ‖
chashmasi , ―Qizlar ibosi , ―Bir yigitga qirqhunar oz , ―O’g’lim - posbonim ,
‖ ‖ ‖ ‖
―Hayot-ustoz, xalq muallim , ―O’zbekiston – Vatanim manim! ―Milliy burch
‖
va mas’uliyat , ―Oila saboqlari , ―Oila etikasi , ―Oila tinch – mahalla
‖ ‖ ‖
tinch , ―Mustaqil hayot bo’sag’asida , ―Askarlik – yigitlikmaktabi , ―Oila
‖ ‖ ‖
baxti – Vatan baxti , ―Sportchi oila , ―Oilamiz ohanglari , ―Vatan ostonadan
‖ ‖ ‖
boshlanadi , ―Bizkimmiz kabi tadbirlardan iborat bo’lishi mumkin.
‖ ‖
Xalq amaliy san’ati, hunarmandchiligi, urf-odatlari, madaniyati va tarixini
o’rganish, o’quvchi yoshlarda vatanparvarlik g’ururini hisobga olgan holda, bu
borada tashkil qilinadigan tadbirlar kattalar va yoshlar xotirasida doimo yorqin
hissiyotlar qoldirishini unutmaslik tashkiliy ishlar samarasini oshiradi.
Mahalla hududida o’tkaziladigan sport va turli madaniy tadbirlar yoshlarning
intilish va imkoniyatlarini kattalar tomonidan chuqur o’rganish imoniyatini beradi.
17

Yuqoridagi tarbiyaviy, tashkiliy, uslubiy ishlarni hayotga tatbiq etishda har bir
fuqaro, oila, mahalla va maktab o’zining shart-sharoiti, atrof-muhitini tahlil qilib:-
o’quvchi-o’qituvchi-ota-ona ; ―maktab-oila-mahallajamoatchilik ;―oila-mahalla-‖ ‖
bog’cha-makatb yo’nalishlarida amaliy – tarbiyaviy ishlarni hayotga tatbiq etadi va
shu kun talabi darajasida targ’ibotqiladi.Shu tariqa yoshlarni tarbiyalashda
mutafakkir Abdulla Avloniyning―Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo
najot – yo halokat, yosaodat – yo falokat masalasidir iborasi oila, mahalla va
‖
maktabningish tamoyiliga aylanishiga erishiladi.
3.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning metodik mazmuni.
Maktab, oila va mahallaning milliy tarbiyaviy hamkorlik yo’nalishlari
mazmuni (ommaviy madaniyatga qarshi kurashish tadbiri) Bugungi kunda bolalar
tarbiyasiga jamoatchilik keng jalb etilmoqda. Ayniqsa, mahallalar, ―Kamolot
‖
YoIH, ―Kamalak , ―Kelajak ovozi va boshqa turli - tuman jamoat tashkilotlari
‖ ‖
maktabga hamda oilaga bolalar tarbiyasida juda katta yordam ko’rsatmoqdalar.
Jamoatchilikni o’quvchilar tarbiyasiga jalb etishda sinfdan va makatabdan tashqari
ishlar tashkilotchisining roli kattadir. Tashkilotchi maktabning o’ziga qarashli
tumanida bolalar bilan tarbiyaviy ish olib borishini tashkil etuvchi markaz bo’lib
qolmog’i uchun chora-tadbirlar ko’radi, shu maqsadda u o’quvchilar otaonalari
ishlaydigan korxona va muassasalar jamoat tashkilotlari bilan mustahkam aloqa
o’rnatadi, maktabga homiylik qilayotgan tashkilotlar bilan bolalarning yashash
joylarida ular bilan tarbiyaviy ishlar olib borish to’g’risida suhabtlashadi.
Jamoatchilikning bolalar tarbiyasi borasida olib boradigan eng muhim
yo’nalishlari: o’qishdan tashqari vaqtlarda o’quvchilar xulq-atvorini kuzatib borish,
ularni xilma-xil ijtimoiy foydali ish-faoliyatiga jalb etish, o’quvchilarning uy
vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishlarida ularga alohida-alohida yordam
uyushtirish, oilalarga o’quvchilarning pedagogik jihatdan qarovsizligiga olib
keladigan sabablarni bartaraf qilishda yordam ko’rsatish, tarbiyasi qiyin
o’smisrlarni tarbiyalash va qayta tarbiyalashda yordam berish, bolalar bilan
ularning yashash joylarida sport va madaniy-ommaviy ishlar olib borishdan
18

iboratdir.Sinf rahbari jamoat tashkilotlari bilan mustahkam aloqada bo’lib, ularga
mumkin qadar ko’proq yordam berishlari va qo’llab-quvvatlashlari uchun ularga
murojaat qilib turmog’i zarur. Eng avvalo ota-onalar qo’mitasi bilan, mahalla
faollari bilan doimiy aloqa o’rnatish juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu
tashkilotlar bolalar tarbiyasida nihoyatda katta yordam ko’rsatadilar. Jamoat
tashkilotlari ayniqsa maktabdan tashqari kattalar qarovida qolmaydigan
o’quvchilarning bo’sh vaqtlaridan to’g’ri foydalanishlariga, ularning qarovsizligini
bartaraf etishga juda katta yordam ko’rsatishlari mumkin. Sinf rahbari
jamoatchilikning ko’magi bilan sayohatlar va boshqa tadbirlar tashkil etishi va
o’tkazishi, mahalla fuqarolar yig’ini binosi va boshqa tashkilotlar binosida uy
vazifasini tayyorlash xonalarini jihozlashi va boshqa ishlarni amalga oshirishi
mumkin.Har bir umumiy o’rta ta’lim muassasasida ota-onalar qo’mitasi bo’lib, u
―Maktab nizomi bo’yicha tashkil etiladi.Ota-onalar qo’mitasi ishining vazifalari‖
va mazmuni, uning huquqlari,hisoboti va ish yuritishi ham ―Ota-onalar qo’mitasi
haqidagi nizom daaks ettirilgan.Bu qo’mita ota-omnalarning umumiy majlisida bir
‖
yil muddatga saylanadi.Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-2 vakil kiradi, ular
orasidan rais vakotib saylanadi.Qo’mitani saylashda saylanayotgan ota-onaning
ma’naviy qiyofasi, bo’shvaqti bor-yo’qligi, ishbilarmonligi, obro’si, bola
tarbiyasiga qiziqishi va hokazolarni hisobga olish kerak.Umumiy o’rta ta’lim
muassasasi rahbari va pedagogik jamoa ota-onalar qo’mitasiga faol, harakatchan,
tarbiya masalalaridan uzoq bo’lmagan kishilar saylanishi tarafdoridir. Sinf
rahbarlari u yoki bu oila qanday, ota – onalar qo’mitasiga a’zo bo’lgandan so’ng
maktabga qanday yordam berishi mumkin, ular jamoat tarbiyasi hayoti bilan
qiziqishadimi, maktabda bo’lishi kerakligi haqidagi, mashg’ulotlarni, tartibni
kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi? Degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo’mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
qiziqib va samarali ishlaydilar. Ota-onalar faoliyati samarali bo’lishi uchun uning
a’zolarining pedagogik mafaniyatini oshirish doimo diqqat-e’tiborda bo’lishi zarur.
Shu maqsadda rejali o’qishning turli xil shakllari o’tkaziladi. Ota-onalar qo’mitasi
19

ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi, unga avval qabul qilingan
qarorlarning bajarilishi haqida hisobot beradi. Ota-onalar qo’mitasi ishida faol
qatnashmaydigan a’zolari, ota-onalar qo’mitasining taklifi bilan qo’mitani qayta
saylash muddatlari kelgunga qadar chaqirib olinishlari mumkin. Uning o’rniga
boshqalar saylanadi. Ota-onalar qo’mitasi a’zolarining makatab bilan aloqasi
pedagoglardan o’ziga va ishiga nisbatan yanada talabchan bo’lishni talab qiladi.
Sinf rahbarlari mahalla faollari va ota-onalar qo’mitasi bilan mustahkam aloqada
bo’lib, ularning faoliyatlarini faollashtirishga harakat qilishlari zarur. Ular ota –
onalar qo’mitasiga bolalar o’rtasida yashash joylarida ommaviy tarbiyaviy ishlar
o’tkazishda, badiiy havaskorlik to’garaklari tashkil etishda, kitobxonlar
konferensiyalari, suhbatlar, ekskursiyalar o’tkazishda yordam beradilar. Ular
bolalarning faol ishtirokida hovli maydonlari, sport maydonchalari qilishlari
mumkin. Bolalarning yashash joylari bo’yicha jamoatchilik sportning turli
xillaridan hovli yoki ko’cha guruhlari musobaqalarini o’tkazsa bo’ladi. Ota-onalar
qo’mitasi tashabbusi bilan mahallar qoshida bolalar uchun foto to’garaklar,
―Mohir qo’llar , ―Yosh rassomlar , ―Matematik olimlar , ―Bilag’onlar ,‖ ‖ ‖ ‖
―Hunarmand ustalar kabi to’garaklar va sport inshootlarini tashkil etish mumkin.
‖
Bundan tashqari bolalar tarbiyasiga jamoatchilikni jalb etishda turli tadbirlar,
kechalar va seminar mashg’ulotlarini ham uyushtirish maqsadga muvofiqsir.
Bunda sinf rahbari boshchiligida o’quvchilar bilan tadbir yoki kechalar uyushtirib
jamoatchilik tashkilotlarini taklif etishi yoki ulardan yordam so’rashi mumkin. Sinf
rahbari bolalar tarbiyasiga jamoatchilikni jalb etar ekan, o’z tarbiyaviy doirasini
ko’p darajada kengaytiradi. U murakkab va mas’uliyatli ishda – bolalarni
tarbiyalash ishida ko’pgina yordamchilar topadi. Mamlakatimiz aholisining katta
qismini yoshlar tashkil etadi. Shu bois―ommaviy madaniyat tahdidiga qarshi tura
‖
olish tobora dolzarbahamiyat kasb etayotir. Prezidentimiz Islom Karimov
―Yuksak ma’naviyat– yengilmas kuch asarida bu masalaga to‗xtalib,
‖
xloqsizliknimadaniyat deb bilish va aksincha, asl ma’naviy
qadriyatlarnimensimasdan, eskilik sarqiti deb qarash bilan bog‗liq holatlar
bugungitaraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga
20

kattaxavf solmoqda, deya alohida ta’kidlaydi. Bugun turli yo‗llar bilan, har xil
―ezgu niqoblar ostida ―ommaviymadaniyat mamlakatimizga ham tahdid‖ ‖
solayotgani sir emas. Ayniqsa, jangari filmlar, yoshlarni soatlab o‗tirishga
―majbur qilayotgankompyuter o‗yinlari beto‗xtov yovuzlikni targ‗ib etsa,
‖
bolasining otasi kimligini bilmasdan boshi qotib DNK tekshiruvini
o‗tkazmoqchibo‗lgan xonimlar haqidagi seriallar, internet olamida ayol va
erkaklarga lazzatlanish haqida berilayotgan ―eng yaxshi maslahatlar fahsh hamda
‖
buzuqlik ko‗chasi sari chorlaydi. Buning ustiga estrada san’atiga kirib kelayotgan
ayrim yo‗nalishlar va qo‗shiqlar, kliplar, yaratilayotgan kinofilmlar, reklama
roliklaridatarg‗ib etilayotgan turlicha kiyinish va so‗zlashuv ―madaniyati ,
‖
umuman hayot tarzimizga to‗g‗ri kelmaydigan holatlarga yo‗l qo‗yilayotgani
achinarlidir. Ommaviy madaniyat ning eng xavfli tomoni – u to‗satdan kirib
‖
kelmaydi. Avvalo, juda kichik detallar, arzimas veqealar orqali odamlarni o‗ziga
o‗rgatadi, ko‗niktiradi. Ana shunda 3-4 yoshdagi farzandimiz repper bo‗lib
kuylasa ham, o‗g‗limiz qulog‗iga zirak taqib, qizimiz yirtiq shimni kiyganida ham
―zamona zayli deya beparvo bo‗lamiz. Qolaversa, farzandimizning
‖
zamonaviyligidan quvonamiz. Mintaqamizdagi davlatlardan birida qandaydir
nodavlat tashkilotining granti, ―beg‗araz ko‗magi asosida maktab o‗quvchilari
‖
uchun ko‗p ming nusxada darslik chop etildi. Bir qarashda bu xayrli tadbir
ezgulikni, yoshlarning bilim olishini ko‗zlab amalga oshirilgandek. Lekin
darslikning ichiga kiritilgan ayrim sahifalar, turli xulosayu tavsiyalar, erkinlik va
demokratiya to‗g‗risidagi yondashuvlar murg‗ak yoshlar ongiga buzg‗unchi
g‗oyalarni pinhona kiritishga qaratilgani kitob tarqalib bo‗lgandan keyingina
aniqlandi. ―Ommaviy madaniyat ni targ‗ib qilayotgan g‗arazli kuchlarga aslida
‖
hech qanday madaniyat va inson ma’naviyati, axloqiy qoidayu qadriyatlarning aslo
keragi yo‗q. Ularning strategik reja va siyosiy maqsadlariga erishish, ayrim
mamlakatlarning yer osti, yer usti boyliklariga ega bo‗lish, o‗z izmiga solish
uchun bu bir vosita, xolos. Bir so‗z bilan aytganda hamma narsaga erkinlik nuqtai
nazaridan qaraydigan ―ommaviy madaniyat ning asosiy maqsadi – odamning
‖
irodasini susaytirish, o‗zining hayotiga, atrofidagi odamlarga qarshi qo‗yish va
21

oxir-oqibatda erkinligidan judo qilishdir. Prezidentimiz Islom Karimov shu yil 9
may – Xotira va qadrlash kunida jurnalistlar bilan suhbatda qo‗shni
Afg‗onistondagi vaziyat haqida fikr bildirar ekan, Afg‗oniston xalqini, uning
tarixini, madaniyatini, diniy-milliy qadriyatlarini toptash emas, aksincha, hurmat
qilish yo‗li bilangina turli millat va elatlarni bir-biriga yaqinlashtirish, u yerda
tinchlik va barqarorlik o‗rnatish mumkinligini alohida ta’kidladi.Ushbu fikrning
o‗ziyoq xalqning ma’naviyatini mensimaslik, ―ommaviymadaniyat ni keng‖
yoyish qanchalik ayanchli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligini isbotlaydi.
Mamlakatimizda istiqlolning dastlabki yillaridanoq umumbashariy va demokratik
qadriyatlarni chuqur o‗zlashtirgan holda barpo etilayotgan huquqiy va demokratik
jamiyat qurish yo‗li bugun o‗zini to‗la oqlamoqda. Inson huquq va erkinliklari,
fikrlar rang-barangligi, har bir halqning an’ana va qadriyatlariga ehtirom ko‗rsatish
jamiyatimizning eng muhim tamoyillari etib belgilangan. Bunga munosib bo‗lish
har birimizning fuqarolik burchimizdir. Buyuk ajdodlarimiz qoldirgan boy
madaniy va ma’naviy merosni, mardlik va jasoratni allaqanday ―ommaviy
madaniyat ga almashtirishga esa hech kimning haqqi yo‗q. Bugun eng serdaromad
‖
sohalardan biri sifatida internet e’tirof etilmoqda, desak yanglishmaymiz. Hozirgi
kunda taraqqiyotning yuqori texnologiyalari hayotimizga dadil qadamlar bilan irib
kelmoqda. To‗g‗riroq qilibaytganda, kirib kelishga ulgurdi ham. Shunday
yutuqlardan biri global internet tarmog‗idir. Siz internetga kirsangiz, qaysiki
axborotni olmoqchi bo‗lsangiz mos manzilni terasiz. Manzilki, tayin faqat va faqat
3ta bir xil harf: WWW bilan boshlanadi. Aslida WWW inglizcha qisqartma so‗z
bo‗lib, ―Butun dunyo o‗rgimchak to‗ri ma’nosini beradi. Haqli savol tug‗iladi:
‖
Nima uchun aynan o‗rgimchak to‗ri? Internetning o‗rgimchakka va uning to‗riga
nima aloqasi bor? Balki, ular jarangli eshitilsin deb, uni ma’joziy nom bilan
atagandirlar. Balki, nomlashdan maqsad boshqadir. O‗rgimchakning o‗z to‗rini
qaysi maqsadda ishlatishi ayon ekan, har qanday kishining ongida nom tasodifan
berilmagan degan fikr shakllanishi aniq. Chunki, u o‗z nomini ma’lum miqdorda
oqlamoqda.
22

Aks holda o‗rgimchak hali qanoti qotmagan hasharotlarni o‗z domiga
qanday tortgani singari, internet hali ongi to‗la shakllanmagan yoshlarni o‗zining
noto‗g‗ri, asossiz va yolg‗on axborotlari bilan zaharlash darajasigacha bormas
edi. Lekin, bu bilan biz internet to‗la ―o‗rgimchak to‗ri vazifasini bajaryapti‖
deyishdan yiroqmiz, chunki bu to‗r ichida erkin harakatlanish imkoni mavjudligi
bizga tasalli beradi. Sabab shuki, internetni ijobiy maqsadga ham yo‗naltirsa
bo‗ladi va ―o‗rgimchak to‗ri ning haqiqiy egalari buni chegaralay olmaydi. Biz
‖
o‗z xalqimiz mentaliteti, madaniyati va mafkurasidan kelib chiqqan holda ezgu
mazmundagi veb-sahifalarni ko‗paytirib internetga joylashti-rishimiz mumkin.
Lekin, shu bilan birga, bunday mafkuraviy xurujdan butunlay ozodmiz, bizni
boshqara olishmaydi, deyishdan chekinishimiz kerak. Shuni unutmaslik kerakki,
har qalay o‗rgimchak to‗rining o‗z o‗rgimchagi bo‗lgani singari bu to‗rning ham
o‗z ―o‗rgimchak lari bor. Men ularni shunday atamadim: ular o‗zlariga o‗zlari
‖
shunday nomni berib qo‗yganlari kundek ravshanku. Hayron bo‗lishingiz,
tabiiyki, muallif taraqqiyotga qarshi, internetni qoralayapti deyishingiz mumkin.
Aslo, yo‗q, men internetni qoralamadim, men WWW haqida gapirdim. Internet
bilan WWW orasida farq bor. Biz internetda ishlovchi oddiy insonlardan farq
qilishimiz, devorning orqasini ham ko‗ra bilishimiz zarur. Xususan, chegarasiz
maydon va poyonsiz sarhadga ega virtual olamning eng jozibador ko’rinishlaridan
biri bo’lmish ijtimoiy tarmoqlar hali 30 yoshning nari-berisida bo’lgan Mark
Tsukerberg, Albert Popkov, Pavel Durov, Djek Dorsi kabi kishilarni allaqachon
dunyo milliarderlari ro’yxatiga tirkab qo’ydi. Boz ustiga ularni bugun G’arb
matbuoti «yangi dunyo yaratuvchilari» sifatida olqishlamoqda. Ammo facebook,
twitter, odnoklasniki, vkontakte kabi ijtimoiy tarmoqlarning vujudga kelishi va
supertezlikda juda katta auditoriyani qamrab olayotganini milliy mentalitetlarning
kushandasi sifatida e’tirof etayotganlar ham yo’q emas. Buni statistik faktlar ham
tasdiqlaydi. Facebook bugun dunyodagi eng yirik ijtimoiy tarmoq hisoblanadi.
Unga 2004 yili o’sha vaqtda Garvard universitetining talabasi bo’lgan Mark
Tsukerberg asos solgan.
23

Hozirda facebookning auditoriyasi 901 million kishi (130 ming
o’zbekistonlik) ni qamrab olgan. Shundan 500 million kishi saytga telefon orqali
tashrif buyuradi. Har kuni foydalanuvchilar 3 milliarddan ortiq sharhlar
qoldirishadi, tarmoqqa 300 millionta surat joylashtirishadi. facebookda hozirga
qadar 125 milliard do’stlik aloqasi o’rnatilgan. Kompaniyaning daromadi joriy
yilning birinchi choragida bir milliard dollardan oshib ketdi. Reklamadan esa
qariyb 900 million dollar foyda olindi. O’z mushtariylariga Hozir nima qilayapsiz?
degan savolga javob berish imkoniyatini yaratish maqsadida ochilgan twitter esa
internet tarmog’idagi eng mash¬hur mikroblog servis bo’lib, u o’z mushtariylariga
140 harfgacha bo’lgan qisqa xabarlarni ma’lum qilish imkonini beradi. twitter —
ingliz tilidan tarjima qilinganda chug’urlamoq, shivirlamoq, valjiramoq
ma’nolarini beradi. Unga 2006 yil 15 iyul kuni Djek Dorsi, Evan Uilyams, Biz
Stounlar tomonidan asos solingan. Hozirda mazkur mikroblogdan 500 million kishi
ro’yxatdan o’tgan. Hatto ko’pgina davlat rahbarlarining twitterda o’z akkaunti
(shaxsiy hisob, tashrif buyuruvchilarning identifikatsiya nomeri) bor hamda ular
o’z o’quvchilarini rag’batlantirib turishadi. Masalan, shu yilning may oyida
Venesuela prezidenti Ugo
Chaves o’zining tvitterdagi 3 millioninchi follover (o’quvchisi)ga uy
sov¬g’a qildi. Ikki millioninchi folloveriga esa shaxsan o’zi telefon qilib,
kompyuter sovg’a qilgandi. Bir so’z bilan aytganda twitterda dunyoning mashhur
kishilari, san’at va sport yulduzlarini uchratish, do’stlashish mumkin.Agar
twitterdagi akkaunt mashhur bo’lsa, pul ishlab olish imkoniyati ham mavjud.
«Vkontakte» kompyuter texnologiyalari ustasi Pavel Durov tomonidan 2006 yil 10
oktyabr kuni yaratilgan. Saytga kuniga 35 million kishi tashrif buyurmoqda. Qisqa
muddatda 100 ming a’zoni yig’ish bo’yicha rekord o’rnatgan «odnoklasniki»
ijtimoiy tarmog’i esa o’z faoliyatini 2006 yil 26 martdan boshlagan. Hozirda rus,
ukrain, gruzin, arman, moldav, o’zbek tillarida faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Loyiha
muallifi kelib chiqishi rus millatiga mansub, ayni paytda Londonda istiqomat
qiluvchi Albert Popkov hisoblanadi. Sayt shiddat bilan rivojlanayotgan
24

tarmoqlardan biri bo’lib, u ayni paytda 14 yoshdan 55 yoshgacha bo’lgan 135
millionlik auditoriyaga ega. Shundan ikki million profil (foydalanuvchining
shaxsiy sahifasi) mamlakatimiz fuqarolari tomonidan ochilgan. Bir kunda unga 30
million kishi tashrif buyuradi. Qizig’i shundaki, mazkur ijtimoiy tarmoq
yaratilganida, muallif unga bor-yo’g’i reklama joylashtirishni maqsad qilgandi.
Biroq qisqa fursat ichida Albert juda katta daromad manbaiga ega bo’lganini
anglab yetdi. Sayt tashrif buyuruvchilarga alohida va umumiy muloqot qilish, turli
o’yinlar o’ynash, sharhlar qoldirish, guruhlar ochish, do’stlar orttirish, suratlar,
videoroliklar yuklash uchun keng imkoniyatlar yaratib beradi. Bir so’z bilan
aytganda, juda katta muloqot maydonidir. Kimlar uchundir u eski do’stlar va
qadrdonlarni, yillar ortidagi tanish-bilishlar, yo’qotilgan qarindoshlar, birinchi
muhabbatni topish imkonini bersa, kimlar uchundir mo’maygina daromadga ega
bo’lish manbai, virtual e’lonlar makonidir. Ayni paytda sayyoramizda istiqomat
qilayotgan bir yarim milliard yoshlar ijtimoiy tarmoqlarning asiri hisoblandi.
Albatta, ijtimoiy tarmoqlarning foydali tomonlarini inkor etib bo’lmaydi. Biroq
yovuz niyatli kishilar ham bunday beminnat yordamchilardan foydalanmaydi deb
o’ylash, kulguli, albatta. Masalan,
Afg’onistondagi Tolibonlar, Al Qoida, Somalidagi «Al-Shabab» terrorga
ixtisoslashgan ekstremistik tashkilotlar ijtimoiy tarmoqlarda o’z profili va minglab
«do’st»¬lariga ega. Xususan, ular o’zlarining jihodiy g’oyalarini, va’zlarini
targ’ib va tashviq qilishda, inqiloblarga chorlashda hadsiz imkoniyatlarga ega
bo’lmoqda. Ayni paytda ularni qo’llab-quvvatlayotganlar ham, e’tirozlarni,
nafratlarini izhor etayotganlar ham kam emas. Hatto muqaddas islom dini yuziga
loy chaplashni niyat qilgan qora kuchlar ijtimoiy tarmoqlarga payg’ambarlarning
karikaturalarini joylashtirib, o’zlarning manfurona basharalarini namoyish
qilmoqdalar. Bu o’z navbatida, millatlararo, dinlararo nizolarga sabab
bo’layotgani, achinarli. Bundan ham yomoni, ijtimoiy tarmoqlar Yaqin Sharq va
Osiyoda turli namoyishlaruyushtirishning qulay vositasiga aylanganini bir necha
bor amalda isbo etdi.Hozirda dunyoning eng qaynoq nuqtasi bo’lib turgan
25

Suriyadakechayotgan xunrezliklarda ijtimoiy tarmoqlar ham faol rol o’ynamoqda.
Masalan, amaldagi tuzumga qarshi kurashishga chaqiriqlar, buning uchun xayriya
yig’ini tashkil qilishga da’vatlar (Otning o’limi — itning bayrami, deb shuni
ayt¬salar kerak-da) shular jumlasidan. «Arab bahori» deb nom olgan va hali beri
poyoni ko’rinmayotgan bu harakatlar Tunis, Liviya, Misr, endi esa Suriyada qator
xudkushliklarga sabab bo’lmoqda. Taraqqiyotni yillar ortiga surib yuborayapti…
Statistik ma’lumotlarga qaraganda, Rossiyada har bir foydalanuvchi bir kunda
o’zining 10,4 soat, Angliyada 5,3, Turkiyada 7,8, yurtimizda esa taxminan 6 soat
vaqtini sarflayapti. Afsuski, mazkur gapning kesimi yoniga «behuda» so’zini
qo’shib qo’yish, yoki uni «isrof qilgan» jumlasiga almashtirish ham mumkin.
Taraqqiyot odimlari bugun internet qiyofasida dunyoning eng chekka
mamlakatlariga ham bo’ylayapti. Bugun bo’lajak kelin yoki kuyovlar haqidagi
dastlabki ma’lumotlar ham ijtimoiy tarmoqlardan qidirilayotgani ularning
nechog’li ijtimoiy hayotimizga ta’sir ko’rsatayotganini anglatadi. Taassufki,
mamlakatimizda eng mashhur ijtimoiy tarmoq hisoblanmish «Odnoklassniki.ru»
saytida yuzlab, minglab axloqqa zid profil yoki guruhlarga ko’zingiz tushishi
mumkin. Afsuski, fohishabozlik, bachchavozlik, qonxo’rlikka undaydigan e’lonlar,
mavjud ijtimoiy tuzumlarga qarshi qaratilgan chaqiriqlarni hech bir to’siqsiz
o’qiyotgan, tomosha qilayotgan yoshlar ham yo’q emas. Achinarlisi, ularni nazorat
qilishning iloji yo’q. Yaqinda Chexiya poytaxti Praga shahridagi
mehmonxonalarning birida o’zlarini xalqning daholari deb sanaydigan va
tuzilmalariga demokratiya, xalq, tayanch, adolat, tiklanish kabi dabdabali
yorliqlarni yopishtirib olgan bir guruh tovlamachilarning yig’ilishi bo’lib o’tdi.
Maqsadlari hokimiyat, yurtimizdagi taraqqiyotni izdan chiqarish bo’lgan bu
noshud kimsalar ham o’zlarining faoliyat ko’lamlarini kengaytirishda ijtimoiy
tarmoqlardan unumli foydalanish harakatiga tushib qoldilar. Demak, vaziyat
yanada hushyorlikni talab etadi. Ha, dunyo taraqqiyoti bizga mana shunday
qarama-qarshi vaziyatlarni ro’baro’ qilmoqda. Muammoni yechishning esa bitta
yo’li bor: u ham bo’lsa, istiqlolning ilk kunlaridan muhtaram Yurtboshimiz
tomonidan ta’kidlab kelinayotganidek, tarbiyani oiladan, mahalladan, maktabdan
26

boshlash kerak. Ma’naviy immuniteti mustahkam bo’lgan kishi hech qachon
lo’ttivozlarning yolg’on aldovlariga, dabdabali va’dalariga uchmaydi. Qolaversa,
mahalliy o’z domenida joylashgan va nazorat qilish imkoni bo’lgan doira.uz,
muloqot.uz, sinfdosh.uz, olam.uz kabi ijtimoiy tarmoqlarni yanada rivojlantirish
zamonning o’zi taqozo etib turgan vazifalardan hisoblanadi. Taraqqiyot haqida
gapirganda ―Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch asarida keltirilgan
Mahmudxo‗ja Behbudiyning fikrlari esga tushadi: ―Dunyoda turmoq uchun
dunyoviy fan va ilm lozimdur, zamona ilmi va fanidan bebahra millat boshqalarga
poymol bo‗lur . Xo‗sh, millatni poymol etmasdan taraqqiyotni olg‗a surish va bu‖
yo‗lda―o‗rgimchak lardan ozod bo‗lishning yo‗li qanday? O‗shanda muhtaram
‖
Prezidentimiz-ning so‗zlari esimga tushadi: ―Fikrga qarshi fikr, g‗oyaga qarshi
g‗oya, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashmoq kerak . Ular bilan kurashish
‖
uchun sayt yaratish bo‗yicha ilmiy salohiyat kuchli bo‗lishi kerak va biz aynan
o‗sha ilmimiz va boy mafkuramiz bilan qarshi turishimiz zarur. Ilmiy
salohiyatimiz tufayli ular bilan bemalol kurasha olsak, ularning jaholatini
yengishda esa ma’rifatimiz qo‗l keladi. Bir so‗z bilan aytganda, internetda
o‗zgacha muhitni yaratishimiz zarur. Keyin bu muhit shunday bir ummonga
aylanadiki, uning ichida tengsiz ma’naviyatimiz, tubsiz madaniyati-miz,
davlatimizning jonkuyar siyosati o‗z ifodasini topgan bo‗ladi. Qarabsizki, bizdan
keyingi avlod aynan o‗sha olamda sayr qiladi,―o‗rgimchak lar bizga xavf sola
‖
olmaydi. Yuqorida bayon etilgan milliy tarbiyani o’quvchilar ongiga singdirish va
―Ommaviy madaniyat ga o’quvchilarning kirib qolishlarini oldini olish,
‖
―O’rgimchak to’ri ga tushib qolish va virtual olamdan asrash maqsadida kerakli
‖
chora-tadbirlarni ko’rish oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi talab ertiladi.
Hamkorlik ishlari esa o’z navbatida tizimli izchillikda olib borilishi zarur. O’z
maqsadi, shakl, usul va bosqichlariga ega bo’lgan har qanday tadbir samara berishi
tabiiy. Albatta, ushbu natijaga erishish uchun oldindan reja tuzib olish zarur.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, hamkorlik ishlarini samarali olib borish maqsadida
o’quvchilar o’rtasida ommaviy madaniyatni bartaraf etish bo’yicha ―Ommaviy
27

madaniyatga qarashi kurashish chora-tadbirlari rejasini tuzib chiqdik. Namuna‖
sifatida quyidagi chora-tadbirlar rejasini keltiramiz.

―Ommaviy madaniyatga qarashi kurashish chora-tadbirlari rejasi
‖
№ Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas’ullar
1 O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi – hayotimiz
kafolati» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
2 Ijtimoiy tarmoq - vertual
qarmoqmi?» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
3 «O’rgimchak to’ri»dan ogoh
bo’ling! Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
4 Farzand tarbiyasiga salbiy ta’sir
ko’rsatuvchi omillar va ularni
oldini olishda
jamoatchilikning roli» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
5 Diniy ekstremizm – yoshlar
kelajagiga tahdid» Reja asosida Sinf rahbari
Hamkorlik
tashkilotlari
6 Giyohvandlik - asr vabosi» Reja asosida Sinf rahbari

7 Odam savdosiga qarshi kurash -
davr talabi» Reja asosida Sinf rahbari

8 Hayot – bebaho ne’mat, o’z joniga
qasd qilish – kechirilmas holat» Reja asosida Sinf rahbari
tashkilotlari

28

Xulosa
Olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarining ko’rsatishicha, 3-sinf
o’quvchilarida oila, maktab jamoatchilik hamkorligini shakllantirishda
uyushqoqlik, birdamlik va birgalik harakatlari muammoning ijobiy yechimini
kafolatlaydi. Tajriba — sinov ishlarining natijalariga muvofiq quyidagi xulosalarga
kelindi:
1. 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligi mazmunini
o’rganish, bu boradagi hamkorlik darajasini aniqlashga yo’naltirilgan harakat
muammoning nazariy va amaliy yechimlari to’la hal etilmaganligini ko’rsatdi.
O’quvchilar faoliyatini bevosita va bilvosita kuzatish ularda tabiatni oilaga,
mahallaga bo’ysunish xissi mavjud, biroq uning chuqur va barqaror xususiyatga
ega emasligidan dalolat berdi. Oila va mahallaning maktab bilan o’zaro birga
ishlashi 3-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligi
shakllanganligiga bog’liq. Bu g’oya 3-sinf o’quvchilarida oila, maktab,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirish masalasining dolzarb pedagogik muammo
sifatida asoslashga imkon beradi. 2.4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik
hamkorligini shakllantirish jarayonida o’ziga xos psixologik — pedagogik
xususiyatlar ko’zga tashlanadi. Jumladan , bu yosh davri o ’ quvchilari oila a ’ zolari ,
kattalar ko ’ magiga muxtojdirlar . Biroq bu muxtojlik o ’ rganilayotgan ob ’ yektning
mohiyatini to ’ la ochib bera olmaydi . SHu sababli 3- sinf o ’ quvchilarida tizimli oila ,
maktab , jamoatchilik hamkorligini shakllantirish va ularda hamkorlarga tayangan
holda ishlashni qaror toptirish maqsadga muvofiqdir .
3.4- sinf o ’ quvchilarida oila , maktab , jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishning an ’ anaviy va samarali usullarni mavjud holati bugungi kun
talablari darajasida emasligidan dalolat beradi . Tadqiqot doirasida amalga
oshirilgan dastlabki tajriba natijalarining ko ’ rsatishicha , buning asosiy sabablaridan
biri o ’ quvchilar bilan sinf rahbarining yakka o ’ zi doimiy faoliyat olib borishidadir .
samaradorligini tasdiqladi .
30

1. Sinf rahbari o ’ z ish faoliyati davomida 4- sinf o ’ quvchilarida oila , maktab ,
jamoatchilik hamkorligini shakllantirish bo ’ yicha trening - seminar mashg ’ ulotlarini ,
tadbir va kechalarni tashkil etishiga alohida ahamiyat berish .
2. 4- sinf o ’ quvchilarida oila , maktab , jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishda hamkorlikning o ’ zaro aloqadorlik va bogliqlikning yuzaga
kelishiga alohida e’tibor qaratish.
3. 4-sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
shakllantirishga oid metodik majmualarning chop etilishiga erishish. 4.Pedagog
xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimida 4-sinf
o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakllantirish bo’yicha
ilg’or texnologiyalar asosida ishlash bo’yicha malakalarini shakllantirish.

31

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. «O’zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»,
2. «Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori»–
3. Toshkent: Sharq, 1997-65 b.
4. O’quvchilarni tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi konsepsiyasi . ‖
T.: ―O’qituvchi , 1998.
‖
5. Munavvarov A.K. «Oila pedagogikasi». – T.: O’qituvchi, 1994.
6. Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi. T.: ―O’qituvchi . 1994.
‖
7. Mirqosimov M. Maktabni boshqarishning nazariy va pedagogik asoslari.
8. T.: 1996
9. Otavaliyeva.O’. ―Bola tarbiyasida bog’cha va oila hamkorligi .
‖
32

4- sinf o’quvchilarida oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini shakillantirish

Купить