4-sinf ona tili darsligida qarama-qarshi so'zlar qo'llanilishi tahlili - Tilshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	34.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tilshunoslik

Sotuvchi

Behruzbek Matyoqubov

Ro'yxatga olish sanasi 11 Yanvar 2025

2 Sotish

4-sinf ona tili darsligida qarama-qarshi so'zlar qo'llanilishi tahlili

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIK A
UNIVERS1TETI
Mavzu: “Boshlang’ich sinf
o’qish savodxonligi darslarini
tashkil etishga innovatsion
yondashuv”
Tayyorladi: _______________________
Sana: ________________
Fakultet: “_______________”
Yo’nalish: “Boshlang’ich ta'lim”
Guruh: _______________
Vaqti: ________________

Reja:
1. Kirish
2. Asosiy
2.1 Boshlang’ich sinf o'qish savodxonligi darslari mazmunidagi
dolzarb masalalar mashqlar tahlili
2.2 O’qish savodxonligi darsliklari asosida o’quvchilarni PIRLS
xalqaro baholash tadqiqotlariga tayyorlash.
2.3 T a’lim metodlari va vositalari
3. Xulosa
4. Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Bugungi kunda ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar milliy
ta’lim sifatini yangi bosqichga ko‘tarishga qaratilgan. Mamlakatimizda
ta’lim jarayonini takomillashtirish, yosh avlodning bilim olishga
qiziqishini oshirish va ularda ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish
ustuvor vazifalardan biri sifatida belgilangan. Ushbu vazifalarni
bajarishda boshlang‘ich ta’limning ahamiyati beqiyosdir. Ayniqsa,
boshlang‘ich sinf ôquvchilarining o‘qish savodxonligi bo‘yicha
darslarini to‘g‘ri va samarali tashkil etish ularning keyingi ta’lim
bosqichlaridagi muvaffaqiyatlarini ta’minlashning asosi hisoblanadi.
Boshlang‘ich sinf ta’limi — bu bolaning bilim olishidagi ilk bosqich
bo‘lib, o‘quvchi shaxsini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Shu
sababli, o‘qish savodxonligini rivojlantirish darslari nafaqat o‘qish
malakasini oshirishni, balki bolalarda mustaqil fikrlash, muammolarni
hal qilish, estetik didni shakllantirish va o‘z fikrini erkin ifodalash
qobiliyatlarini rivojlantirishni ham o‘z ichiga oladi. Ammo zamonaviy
talablar va o‘quvchilar ehtiyojlari ushbu jarayonga innovatsion
yondashuvni qo‘llashni taqozo etadi.
Innovatsion yondashuvlar orqali o‘quvchilarning ta’lim olish jarayoniga
qiziqishini oshirish, bilim olishni yanada qiziqarli va interaktiv qilish
imkoniyatlari yaratiladi. Bu borada axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari, zamonaviy pedagogik metodlar va o‘yin
texnologiyalaridan samarali foydalanish katta ahamiyat kasb etadi.
Masalan, elektron darsliklar, virtual laboratoriyalar, audiovizual
vositalar kabi innovatsion vositalar orqali o‘qish jarayonini yanada
boyitish mumkin. Bundan tashqari, ilg‘or xorijiy tajribalarni o‘rganish
va ularni milliy ta’lim tizimiga moslashtirish ham dolzarb masalalardan
biridir.
Mazkur kurs ishida boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘qish
savodxonligi darslarini innovatsion yondashuvlar asosida tashkil etish
masalalari chuqur o‘rganiladi. Avvalo, savodxonlik darslarining maqsadi
va vazifalari ko‘rib chiqiladi, so‘ngra ta’lim jarayonida innovatsion
usullarni qo‘llashning afzalliklari tahlil qilinadi. Shu bilan birga,
innovatsion metodlarning o‘quvchilarning faolligi, ijodkorligi va
mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshirishdagi o‘rni haqida fikr yuritiladi.

Bugungi global rivojlanish davrida ta’limga qo‘yilayotgan talablar
o‘zgarmoqda. Ta’lim tizimi nafaqat bilim berishga, balki yoshlarda
ko‘nikma va kompetensiyalarni shakllantirishga ham qaratilgan bo‘lishi
zarur. Shu nuqtayi nazardan, o‘qish savodxonligi darslarini tashkil
etishda faqat an‘anaviy usullarga tayanib qolmasdan, zamonaviy va
innovatsion yondashuvlarni qo‘llash dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Innovatsion metodlar bolalarning o‘zini o‘zi rivojlantirishga undaydi,
ta’lim jarayoniga faol ishtirokini ta’minlaydi va o‘quvchida mustaqil
fikrlashga asoslangan savodxonlikni shakllantiradi.
Shuningdek, mazkur mavzu O‘zbekiston Respublikasining ta’limga oid
davlat dasturlari va strategiyalariga hamohang bo‘lib, boshlang‘ich
ta’limda ilg‘or pedagogik texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha muhim
tavsiyalar ishlab chiqishni maqsad qiladi. Ushbu kurs ishi davomida
innovatsion yondashuvlarning boshlang‘ich ta’limdagi o‘rni,
samaradorligi va ularni amalda qo‘llash yo‘nalishlari batafsil yoritiladi.
Shu bilan birga, o‘qish savodxonligi darslarida innovatsion
texnologiyalarni qo‘llash orqali erishilgan natijalar amaliy jihatdan tahlil
qilinadi.
Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri
ortiqcha ruhiy va jism oniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak
natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilim lam i
o'quvchilarga yetkazib berish asosida ma‘lum faoliyat ko‘nikm a va m
alakalam i shakllantirish, faoliyatini nazorat qilish, ular tom onidan
egallangan nazariy va amaliy bilim lar darajasini baliolash o‘qituvchidan
yuksak pedagogik malioratni, ta ’lim jarayoniga nisbatan yangicha
yondashuvni talab etadi. Bugungi kunda rivojlangan m ainlakatlarda
o'quvchilarning o‘quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi, ta’lim -tarbiya
jarayonining sam aradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni
qo'llashga doir katta tajriba to'plangan bo'iib, bu tajriba asosini interfaol
m etodlar tashkil etmoqda. Bu kabi m etodlar o‘z m ohiyatiga ko‘ra
ta’lim oluvchilarda o‘quv-bilish faolligini oshirish, ulami kichik guruh
va jam oada ishlash, o‘rganilayotgan mavzu, m uam m olar b o ‘yicha
shaxsiy qarashlarini dadil, erkin ifodalash, o‘z fikrlarini him oya qilish,
dalillar bilan asoslash, tengdoshlarini tinglay olish, g'oyalami yanada
boyitish, bildirilgan mavjud m ulohazalar orasidan eng maqbul yechim

ni tanlab olishga rag‘batlantirish imkoniyatiga egaligi bilan alohida
ahamiyat kasb etadi. T a’lim va tarbiya jarayonida o'qituvchi
(pedagog)lar tom onidan interfaol m etodlam ing o'rinli, m aqsadli, sam
arali qo'llanilishi ta ’lim oluvchi (o'quvchi, talabalar)da muloqotga
kirishuvchanlik, jam oaviy faoliyat yuritish, mantiqiy fikrlash, m avjud
g'oyalarni sintezlash, tahlil qilish, turli qarashlar orasidagi mantiqiy
bog'liqlikni topa olish qobiliyatlarini tarbiyalash uchun keng imkoniyat
yaratadi
Xulosa qilib aytganda, kurs ishining asosiy maqsadi — boshlang‘ich sinf
o‘qish savodxonligi darslarini zamonaviy yondashuvlar orqali tashkil
etish yo‘llarini o‘rganish va samaradorlikni oshirishga qaratilgan
innovatsion metodlarni ishlab chiqishdan iborat. Ushbu ish ta’lim
jarayonini yangi bosqichga olib chiqishga xizmat qilishi va boshlang‘ich
ta’lim sifati oshirishga hissa qo‘shishi kutiladi.

2.1 Boshlang’ich sinf o'qish savodxonligi darslari mazmunidagi
dolzarb masalalar mashqlar tahlili
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘qish savodxonligi darslari
ularning umumiy ta’lim olish jarayonidagi dastlabki bosqichlarni tashkil
etadi. Ushbu darslarning mazmunini to‘g‘ri shakllantirish, bolalarning
kelgusidagi bilim olish faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Aynan
boshlang‘ich bosqichda o‘quvchilarning o‘qish va yozish ko‘nikmalari,
matn mazmunini anglash, mantiqiy fikrlash, hamda mustaqil o‘qish
qobiliyatlari rivojlanadi.
O‘qish savodxonligi darslarida mashqlar mazmuni juda muhim ahamiyat
kasb etadi. Mashqlar nafaqat o‘quvchilarning texnik o‘qish
ko‘nikmalarini rivojlantirish, balki ularning ijodiy qobiliyatlarini
oshirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shu nuqtai nazardan, savodxonlik
darslarida zamonaviy pedagogik yondashuvlardan foydalanish,
o‘quvchilarning fikrlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi
topshiriqlarni tanlash dolzarb masala sifatida ko‘riladi.
Mashqlarni tahlil qilish
Mashqlarni tahlil qilish jarayonida quyidagi masalalarga alohida e’tibor
qaratish lozim:
1. Matnning mazmuni va saviyasiga mosligi: O‘quvchilarga
taqdim etilgan matnlar yosh xususiyatlariga mos, qiziqarli va
o‘qish uchun rag‘batlantiruvchi bo‘lishi zarur. Masalan, qisqa
hikoyalar, ertaklar yoki hayotiy voqealar asosida tuzilgan matnlar
o‘quvchilarning matnni anglash qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Ushbu jarayonda, bolalarning o‘quv tajribasini kengaytirish uchun
milliy va xalqaro adabiyotlardan foydalangan holda turli mavzular
kiritilishi zarur.
2. So‘z boyligini oshirish: O‘qish darslari davomida berilgan
mashqlar o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishga xizmat qilishi
kerak. Buning uchun turli sinonimlar, antonimlar yoki tushuncha
izohlarini o‘rgatish mashqlari qo‘llaniladi. So‘z boyligini oshirish
uchun o‘yinlar, krossvordlar yoki yangi so‘zlardan iborat jumlalar
tuzish kabi mashqlar samarali hisoblanadi.

3. O‘qilgan matnni tahlil qilish va tushunishni baholash:
O‘quvchilar matnni nafaqat texnik jihatdan o‘qiy olishlari, balki
uning mazmunini tahlil qilishlari ham muhim. Bu borada savol-
javob mashqlari, asosiy g‘oyani topish yoki qahramonlarning
harakatlarini baholash kabi topshiriqlar juda samarali hisoblanadi.
Shu bilan birga, o‘quvchilarning matnni mustaqil ravishda qayta
hikoya qilish ko‘nikmalarini shakllantirish ham dolzarb vazifa
hisoblanadi.
4. Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish: Mashqlarda o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi topshiriqlar
bo‘lishi kerak. Masalan, hikoya davomida yuz bergan voqealar
zanjirini tiklash, sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash yoki
matndagi yashirin ma’lumotlarni topish kabi mashqlar. Mantiqiy
fikrlashni rivojlantirish uchun diagrammalar, mantiqiy zanjirlar va
voqea keltirish mashqlari ham juda samarali hisoblanadi.
5. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish: Savodxonlik darslarida
o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiruvchi
topshiriqlarga e’tibor qaratish lozim. Masalan, matn asosida yangi
hikoya tuzish, qahramonlarning xatti-harakatlariga o‘z nuqtai
nazaridan baho berish kabi vazifalar ijodkorlikni rag‘batlantiradi.
Shuningdek, bolalarga turli she’rlar yoki qisqa hikoyalar yozish
imkoniyatini berish ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishiga yordam
beradi.
Zamonaviy pedagogik yondashuvlar
Bugungi kunda o‘qish savodxonligi darslarida zamonaviy pedagogik
yondashuvlardan foydalanish muhim hisoblanadi. Bu yondashuvlar
quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
 Interaktiv metodlar: Bolalarni darsga jalb etish va faol ishtirokini
ta’minlash uchun interaktiv o‘yinlar, guruhli mashqlar yoki rolli
o‘yinlardan foydalanish mumkin. Shu orqali o‘quvchilar muloqot
qilish, fikr almashish va o‘z bilimlarini sinash imkoniyatiga ega
bo‘ladilar.
 Axborot texnologiyalari: Elektron darsliklar, audiokitoblar va
maxsus o‘yin dasturlari orqali dars jarayonini yanada qiziqarli

qilish mumkin. Interfaol doskalar va multimedia vositalaridan
foydalanish o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
 Integratsiyalashgan yondashuv: O‘qish mashqlarini boshqa
fanlar, masalan, matematika yoki tabiatshunoslik bilan bog‘lab olib
borish orqali bolalarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini oshirish.
Masalan, o‘qilgan matn asosida matematik masalalar tuzish yoki
tabiatshunoslik faktlarini muhokama qilish orqali bilimlar
chuqurlashadi.
 Differensial yondashuv: Har bir o‘quvchining qobiliyat va
imkoniyatlariga mos mashqlarni tanlash orqali ta’lim jarayonining
samaradorligi oshiriladi. Bu yondashuv kuchli va zaif o‘quvchilar
uchun alohida mashqlarni taqdim etishni ko‘zda tutadi.
Boshlang‘ich sinfda o‘qish savodxonligi darslari bolalarning intellektual
va ijtimoiy rivojlanishi uchun juda muhim bosqich hisoblanadi. Ushbu
darslar nafaqat o‘qish va yozish ko‘nikmalarini shakllantiradi, balki
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, ijodkorlik va mustaqil o‘rganish
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Ayniqsa, mazkur
darslarning mazmunini to‘g‘ri va sifatli tashkil etish hozirgi zamon
ta’limi oldidagi dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
O‘qish savodxonligi darslarining dolzarb masalalarini o‘rganishda
quyidagi jihatlarni alohida tahlil qilish zarur:
Matn mazmuni va strukturasi
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun taqdim etiladigan matnlar yoshga
mos, tushunarli va qiziqarli bo‘lishi lozim. Matnning g‘oyaviy mazmuni
o‘quvchilarning axloqiy va estetik tarbiyasiga xizmat qilishi kerak. Shu
bilan birga, milliy qadriyatlarni aks ettiruvchi, o‘quvchilarni Vatanga
muhabbat va hurmat ruhida tarbiyalaydigan matnlar o‘z o‘rniga ega.
Mashq turlarining xilma-xilligi
O‘qish savodxonligi darslarida qo‘llaniladigan mashqlar bolalarning har
tomonlama rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi kerak.
Quyidagi mashq turlariga alohida e’tibor qaratiladi:

1. So‘z va iboralar bilan ishlash: Sinonimlar, antonimlar va
frazeologik iboralarni o‘rganish orqali bolalarning lug‘at boyligini
kengaytirish.
2. Matnni tahlil qilish: Matn mazmunini tushunish, asosiy g‘oyani
aniqlash va qahramonlar xatti-harakatlarini baholash.
3. Ijodiy topshiriqlar: Hikoyani davom ettirish, yangi so‘zlardan
foydalanib, matn yaratish yoki qahramonlarga oid yangi voqealar
tuzish kabi topshiriqlar.
4. Mantiqiy fikrlash mashqlari: Matn asosida sabab-oqibat
bog‘lanishini aniqlash, voqealarni izchil tiklash yoki yashirin
ma’noni topish.
Savodxonlikni baholash mezonlari
O‘qish savodxonligini samarali baholash uchun maxsus mezonlarni
ishlab chiqish lozim. Bu mezonlar o‘quvchining matnni texnik jihatdan
o‘qiy olishidan tortib, mazmunni anglash va mustaqil fikr bildirish
darajasini aniqlashga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shuningdek, baholash
jarayonida individual yondashuvni qo‘llash muhim.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash
Interaktiv metodlar
Bugungi kunda ta’lim jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish
bolalarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Guruhda ishlash, savol-
javob mashqlari va rolli o‘yinlar yordamida o‘quvchilar o‘z fikrlarini
erkin ifoda qilishni o‘rganadilar.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish
Elektron darsliklar, audiokitoblar va multimedia vositalari yordamida
o‘qish darslarini yanada qiziqarli qilish mumkin. Masalan, o‘quvchilarga
tinglash va o‘qish uchun moslashtirilgan audiofayllarni taklif qilish,
interaktiv o‘yinlar orqali so‘z boyligini oshirish samarali usul
hisoblanadi.
Differensial yondashuv

Har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini hisobga olgan holda,
ularning ehtiyojlariga mos mashqlarni tanlash dars samaradorligini
oshiradi. Bu usul kuchli va zaif o‘quvchilarga alohida yondashish
imkonini beradi.
Mashqlarni mazmuniy tahlil qilish
Lug‘at boyligini rivojlantiruvchi mashqlar
O‘quvchilarning lug‘at boyligini oshirish uchun sinonimlar, antonimlar
va yangi so‘zlarni o‘rgatuvchi mashqlarni muntazam qo‘llash zarur.
Masalan, "So‘zlarning ma’nosini toping" yoki "So‘zlardan yangi
iboralar yarating" kabi topshiriqlar orqali bolalar lug‘at boyligini
oshirish mumkin.
Matn asosidagi tahlil mashqlari
Matn asosida savol-javob mashqlari, matnning asosiy mazmunini
aniqlash, qahramonlarning xarakterini tushunish kabi topshiriqlar
o‘quvchilarning o‘qilgan materialni chuqur tushunishiga yordam beradi.
Bu jarayonda interfaol doska yoki boshqa vizual vositalardan
foydalanish samaradorlikni oshiradi.
Ijodiy mashqlar
Hikoya yoki ertak asosida yangi syujet tuzish, qahramonlarning keyingi
qadamlarini tasavvur qilish kabi ijodiy mashqlar o‘quvchilarning kreativ
fikrlash qobiliyatini oshiradi. Shuningdek, "Matnni davom ettirish" yoki
"Yangi voqea yozish" kabi vazifalar bolalarning tasavvur qilish
qobiliyatini kuchaytiradi.

2.2 O’qish savodxonligi darsliklari asosida o’quvchilarni PIRLS
xalqaro baholash tadqiqotlariga tayyorlash.
O’quvchilarning matnni o’qib tushunishi va savodxonligini oshirish
uchun PIRLS tadqiqotining o’rni va ahamiyati yorilgan.
Kalit so’zlar: savodxonlik, xalqaro baholash dasturi, PIRLS, o’qish
savodxonligi.
Har bir o’quvchi maktabga qadam qo’yar ekan birinchi navbatda
o’qishni yozishni to’g’ri talafuz qilishni o’rganadi umumiy qilib
aytganda savodxonligini oshiradi. O’qish1 va o’qish savodxonligi yillar
davomida o’zgarib, jamiyat, iqtisodiyot, madaniyat va texnalogiya
sohalarida o’z aksini topadi. O’qish faqat ta’limning dastlabki
bosqichlarida, bolalikda o’zlashtiriladigan qobiliyat deb hisoblanmay
qo’ydi. Chunki bugungi kunda bu qobilyat shaxsning butun umri
davomida turli xil kantekstlarda o’z tengdoshlari va keng jamoatchilik
bilan muloqot qilish asosida rivojlantirib boriladigan bilim, ko’nikma va
malakalar usullar jamlanmasi sifatida ta’riflanadi. O’qish savodxonligi
nafaqat ta’lim tizimida, balki boshqa sohalarda ham yutuqlarga erishish
uchun asos hisoblanadi. Birinchi navbatda o’quvchining kitob o’qish
qobiliyatiga e’tibor berish, jumladan, uning ma’lumotlar tanlash,
tushunish talqin qilish, va baholash tadqiqotining asosiy maqsadlaridan
biri.
Savodxonlik hamma uchun tanish bo'lgan tushuncha. Savodxonlik bu
asosiy kognitiv ko'nikmalarni o'zlashtirish darajasi bo’lib, ona tilida
o'qish, yozish va matematik bilimlarning majmui. Ammo texnologiya va
axboortlar murakkabligining rivojlanishi bilan biz uchun aniq bo’lgan
savodxonlik tushunchasi kengaymoqda. Zamonaviy inson uchun zarur
bo'lgan kompetentsiyalarni tasniflashga urinayotgan xalqaro tashkilotlar
raqamli, axborot va ilmiy savodxonlikning ahamiyati haqida gapirishadi.
Ko'pincha bu turdagi savodxonlik bir -birini to'ldiradi.
1 Ta’lim sifati . PIRLS tadqiqoti telegram kanali. 2 Akramjon O’ktamjonovich Mirzayev.
O’quvchilarning raqamli dunyoda o’rganish konsepsiyasi bo’yicha savodxonligini rivojlantirish.
Scientific Progress. Volume 2. ISSUE 8 2021.P.832 3 Karima Qosimova ,Safo Matjonov “Ona ǀ
tili o’qitish metodoikasi” Toshkent “ NOSIR” nashr 2009

orqali bolalarda to’g’ri, ongli, ifodali o’qish ko’nikmalarini
shakllantirishdan iborat.Shuningdek o’quvchilar lug’atini boyitish,
bog’lanishli nutqini o’stirish, bilimni boyitish, tafakkurni shakllantirish,
eshitish qabul qilish sezgisini o’stirishda ham mas’ulyatliligi bilan
alohida o’rin tutadi.Yuqoridagilarni hisobga olgan holda ta’lim olish
imkoniyati savodxonlikka bog’liq bo’ladi. Shuning uchun muxtaram
Prezidentimiz tomonidan “Uzluksiz ta’limni “ rivojlantirish uchun bir
qancha chora tadbirlar ko’rilmoqda , yangiliklar kiritilmoqda va qarorlar
qabul qilinmoqda. Bularning isboti sifatida xalqaro baholash
tadqiqotlarini misol qilib keltirishimiz mumkin. “ O‘zbekiston
respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
Konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5712-sonli Farmonida
“PISA” (The Programme for International Student Assessment)
o‘quvchilarni baholash xalqaro dasturi reytingida O‘zbekistonning 2021
yilda birinchi 70 talikka, 2025 yilda 60 talikka va 2030 yilga kelib esa,
birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlar qatoriga kiritish ko‘zda tutilgan4 .
Masalan O’qish savodxonligini baholash uchun PIRLS tadqiqoti. PIRLS
(Progres in International Reading Literace study) bu tadqiqot turi 4-sinf
o’quvchilarining matnni o’qib tushunish darajalari sifatini xalqaro
baholash tizimi hisoblanadi. PIRLS tadqiqotida o’quvchilarning dars
vaqtida va maktabdan tashqari vaqtda o’qishni ikki turini baholaydi.
O’qish savodxonligi – shaxs o’zining bilim va salohiyatini
rivojlantirish , jamiyatda o’z o’rnini topish maqsadiga erishishi yo’lida
matnlarni tushunish, ulardan foydalanish, ular ustida mulohaza yuritish
hamda ularga munosabat bildirish qobilyati ham hisoblanadi.
Boshlang’ich savodxonlik tushunchasi o’qish va yozishni dastlabki
o’rganish uchun ishlatiladi. Savod o’rgatish jarayonidagi o’qish
darslarining asosiy vazifasi o’quvchilarga tovush va harflarni tanishtirish
ularni to’g’ri talaffuzini o’rgatish
Metod, usul va texnologiya. Ta’lim metodi tushunchasi anchagina
murakkabdir. Shu bois pedagogikada uning tobora aniq talqini xususida
munozara haligacha davom etmoqda. Biroq bu tushunchaga beriladigan
didaktlarning turli ta’riflariga qaramay, ularning nuqtai nazarlarini
yaqinlashtiradigan qandaydir umumiylikni ham ta’kidlash mumkin.

Ko‘pchilik mualliflar ta’lim metodini o‘quvchilarning o‘quv bilish
faoliyatini tashkil etish usuli, deb hisoblashga moyildir.
1. O’quvchilarning adabiy tajribasini baholash maqsadida o’qish.
2. Ma’lumotni o’zlashtirish va undan foydalanish maqsadida o’qish.
Hozirgi vaqtda 5 PIRLS ta’rifiga ko’ra o’qish savodxonligi jamiyat
tomonidan talab qilinadigan va inson tomonidan qadrlanadigan yozma
til shakllarini tushunish va ulardan foydalanish, matnlardan turli
shakllarda ma’no hosil qila olish qobilyati ham hisoblanadi. PIRLSning
eng yuqori darajasi 625 ball va undan yuqori bo’ladi. O’quvchilar
matnni yaxlit tushuna oladi va matn qismlarini bir-biri bilan bog’liq
holda tushunadi. Muallifning g’oyasini izohlashda o’z fikrini asoslash
uchun matnga tayana oladi. Fikrimizni matn orqali izohlashimiz
mumkin. O‘quvchilarga matnni o‘qib, mazmunini sharhlab berish ,
undagi uyushiq bo‘laklar va umumlashtiruvchi so‘zlarni topib, izohlash
topshiriladi.
Bir g‘oz suvda suzib yurib, o‘ziga o‘zi maqtandi:
-Olamda men kabi iqtidorli bo‘lmasa kerak. Menda uch hunar:
yugurish, uchish, suzish bor. Shuning uchun yer, suv, havo-uch
makon meni izmimda. Bir o‘zimda uch qobilyat mujjasam!
G‘ozning bu so‘zlarini eshitib turgan Qurbaqa dedi:
-Birodar, muncha maqtanmasang ham bo‘lar edi. Sen aytayotgan
qobilyat uch jonivorning kiyikning, baliqning, lochinnig ishidir.
Yerda kiyikdek yugura olmaysan, suvda baliqdek suza olmaysan,
havoda lochindek ucha olmaysan, chalachulpa uch hunarni
bilguncha birini yahshi bilganing ma’qul yaxshi edi.
4 Akramjon O’ktamjonovich Mirzayev. Mamlakatimiz ta’lim tizimida raqamlashtirish va
raqamli dunyoda o’qitish va o’rganishning mavjud imkoniyatlari. Academic Research in
Educational Sciences. VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021 5 Xalqaro tadqiqotlarda boshlang’ich sinf
o’quvchilarining o’qish savodxonligini baholash.Boshlang’ich sinf o’quvchilari, metodistlar va
soha mutaxassislari uchun metodik qo’llanma-Toshkent:Sharq,2019

ILOVA:Matnni diqqat bilan o‘qing va quyidagi topshiriqlarni bajaring.
Savollar Javoblar O‘quvchi
n ing balli Qo‘yilishi
mumkin
bo‘lgan ball
1.Matn
tarkibidagi
umumlashtiruvch
i so‘zlarning
ma’no
mazmunini
yuzaga
chiqarishdagi
o‘rni qanday? A. Hech qanday o‘rin
yo‘q, umumlashtiruvchi
so‘zlar qatnashmasa ham
matnning mazmuni
o‘zgarmaydi
B. Umumlashtir uvchi
so‘z uyushiq bo‘laklarni
umumlashtirib atash
uchun qo‘llanilgan.
D. Umumlashtiruvchi
so‘z uyushiq bo‘laklarni
umumlashtirgan ularni
alohida ta’kidlab
o‘tilishiga o‘zining
ta’sirini ko‘rsatgan 1 BALL
2 BALL
3 BAL L
2. Nima deb
o‘ylaysiz, g‘oz
va qurbaqa
o‘zaro do‘stmi
yoki dushman? A. Ha do‘sti
B. Yo‘q do‘sti emas ,
ular shunchaki
suhbatdosh
D. Ular o‘zaro dushman 3ball
2 ball
0 ball
3. Agar do‘st
bo‘sa ularning
do‘stligiga ishora
qiluvchi vositani
matn ichidan
aniqlang? (o‘quvchi o‘z variantini
ushbu kataka yozadi)
____________________
_ 3 ball
javobga
yaqinroq 1
ball aniqlay
olmasa, 0
ball
4. Yuqorida siz
topgan so‘zning
ma’nodoshlarini
yozing (o‘quvchi o‘z variantini
ushbu kataka yozadi)
____________________
_ Do‘st
o‘rtoq,
oshna …
So‘zlar
soniga va
mazmuniga
qarab ball
qo‘yiladi(1-

3ball)
5. O‘zbek xalq
maqollaridan
ushbu matn
mazmuniga mos
keladigan
sarlavha toping
va keying
katakka yozing? (o‘quvchi o‘z variantini
ushbu kataka yozadi)
____________________ Mqtanma
g‘oz
hunaring oz
. -
3ballkeying
i berilgan
javoblar
mazmuniga
mos kelishi
yoki
kelmasligig
a ko‘ra 2
yoki 1 bal
bilan
baholanad
6. Ushbu
matndan
chiqargan
xulosangizni
yozing. (o‘quvchi o‘z variantini
ushbu kataka yozadi)
____________________ Xulosa 1-3
ball
oralig‘ida
baolanadi.

2.3 Ta’lim metodlari va vositalari
Ta’lim metodlari va usullari tushunchalari. Metod, usul va texnologiya.
Ta’lim metodi tushunchasi anchagina murakkabdir. Shu bois
pedagogikada uning tobora aniq talqini xususida munozara haligacha
davom etmoqda. Biroq bu tushunchaga beriladigan didaktlarning turli
ta’riflariga qaramay, ularning nuqtai nazarlarini yaqinlashtiradigan
qandaydir umumiylikni ham ta’kidlash mumkin. Ko‘pchilik mualliflar
ta’lim metodini o‘quvchilarning o‘quv bilish faoliyatini tashkil etish
usuli, deb hisoblashga moyildir. Shu qoidani boshlang‘ich nuqta bilib,
mazkur tushunchani yanada batafsil ko‘rib chiqish va uning ilmiy
ta’rifiga kelishga harakat qilamiz. Metod so‘zi yunoncha tadqiqot,
maqsadga erishish yo‘li, usuli deganidir. Metod - eng umumiy ma’noda
- maqsadga erishish usuli, ma’lum tarzda tartibga solingan faoliyat.
Ko‘rinadiki, bu o‘rinda ham o‘qituvchining o‘rgatuvchi ishi va u tashkil
etgan o‘quvchilarning faol o‘quv-bilish faoliyati uyg‘unlashadi. Ta’lim
metodlari deyilganda, o‘rganilayotgan materialni egallashga qaratilgan
turli didaktik vazifalarni hal etish bo‘yicha o‘qituvchining o‘rgatuvchi
ishi va o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish usullari
yig‘indisi tushuniladi. Didaktikada, shuningdek, ta’ lim usullari atamasi
ham keng qo‘llanadi. Ta’lim usuli - ta’lim metodining tarkibiy qismi
yoki alohida tomoni. Metodlar bilan usullar munosabati o‘zaro bir-biriga
bog‘langan. Usul va metod butun va qism sifatida bir-biriga bog‘lanadi.
Usullar yordamida faqat pedagogik yoki o‘quv vazifasining bir qismi hal
qilinadi. Xuddi shu metodik usullar turli metodlarda foydalanilgan
bo‘lishi mumkin. Va aksincha, xuddi shu metod turli o‘ qituvchilar
tomonidan turli usullarda ochib berilishi mumkin. Masalan,
o‘qituvchilar tomonidan ko‘p qo‘llaniladigan mashq manbasiga ko‘ra
amaliy metod hisoblansa, uni qo‘llash esa bir nechta usullar (mashqning
qoidasini o‘ qib berish (1-usul), bittasini namuna sifatida bajarib
ko‘rsatish (2-usul), o‘qituvchining namunasi asosida o‘quvchilar
tomonidan mashqning bajarilishi (3-usul), o‘quvchilar tomonidan
bajarilgan mashqlarni tekshirish va xatolarini tuzatish (4-usul) va
boshqalar) yordamida amalga oshiriladi. O‘qituvchilarning ayrimlari
esa, “metod” tushunchasining o‘rniga “uslub” tushunchasini ham
qo‘llaydilar. Ammo “uslub” tushunchasi “metod” atamasining
mohiyatini o‘zida to‘liq aks ettira olmaydi. Chunki uslub ko‘proq

xususiy (so‘z borayotgan holatda aynan o‘qituvchiga xoslikni ifoda
etadi) tavsifga ega bo‘lib, aniq maqsadga erishish yo‘li sifatida xizmat
qila olmaydi. Pedagogik texnologiya - bu muayyan loyiha asosida
tashkil etiladigan, aniq maqsadga yo‘naltipilgan hamda ushbu
maqsadning natijalanishini kafolatlovchi pedagogik faoliyat japayoni
mazmunidir. Har qanday pedagogik texnologiya, jumladan
umummadaniy dunyoqarashni shakllantirishga yo‘naltirilgan
texnologiya ham o‘zaro hamkorlik, muloqot, ularning bir-birlariga
ta’sirlari eng zamonaviy talablarga javob bergan holda, o‘qituvchi
ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish va boshqarish tamoyillari, yo‘llari,
umummadaniy dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qiluvchi metod va
uslublar, talabalar shaxsi faoliyatni to‘g‘ri tashkil etish, ular bilan
hamkorlik qilish, muloqotga kirishish, pedagogik faoliyatini tashkil etish
jarayonida yuzaga keluvchi muammo va qarashlarni birgalikda hal etish,
auditoriyada ijodiy hamkorlik, ishchanlik muhitini hosil qilishga doir
shakl va metodlar bilan qurollangan bo‘lishi lozim.
Ta’lim amaliyotida “pedagogik texnologiya” tushunchasi uch darajada
qo‘llaniladi: Umumpedagogik (makro) daraja. Mazkur darajaga muvofiq
keladigan texnologiyalar yaxlit pedagogik jarayonga tegishli bo‘lib,
ularga muammoli, tabaqalashtirilgan, integratsion, shaxsga
yo‘naltirilgan, rivojlantiruvchi, modulli, masofali o‘qitish
texnologiyalarini misol sifatida keltirish mumkin. Mazkur
texnologiyalar innovatsiya tavsifiga ega bo‘lib, novator o‘ qituvchilar,
olimlar va izlanuvchilar tomonidan ishlab chiqiladi hamda samaradorligi
kafolatlanganidan va amaliyotga keng tatbiq etish imkoniyatiga ega
bo‘linganidan so‘ng uni amaliyotchi o‘qituvchilar o‘z faoliyatida
qo‘llaydilar. Xususiy-metodik (mezo) daraja. Ushbu daraja o‘zida
ma’lum bir o‘quv fanini o‘qitish jarayonini loyihalash va rejalashtirishni
o‘zida aks ettiradi. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘qish darsini
har safar texnologik modeli va xaritasini tuzib kelishi kerak. Hozir ko‘p
ta’kidlanayotgan texnologik model loyihalashga, texnologik xarita
rejalashtirishga to‘g‘ri keladi. Natijada har bir fanni o‘ qitish
texnologiyasi yuzaga keladi. Lokal daraja (mikro). Mazkur darajaga
tegishli texnologiyalar o‘quv-tarbiya jarayonining ma’lum tarkibiy
qismi, alohida shaxs sifatlarini shakllantirish, maxsus o‘quv ko‘nikma va
malakalarini tarkib toptirishga xizmat qiladi. Masalan, o‘quvchilarning

mantiqiy fikrlashini shakllantirish texnologiyasi, o‘quvchilarning aqliy
qobiliyatini rivojlantirish texnologiyasi va boshqalar. Metodika - qat’iy
ketma-ketlikka (algoritmik xarakterga), ilgari o‘rnatilgan reja (qoida),
tizimga aniq rioya qilish bo‘lib, biror bir ishni maqsadga muvofiq
o‘tkazish metodlari, yo‘llari majmuasi. “Metodika” tushunchasi turli
fanlarni o‘qitish bilan ham bog‘ liqlikda qo‘llanilib, ma’lum sohani
o‘qitish jarayoni, mazmuni, qonuniyatlari, tamoyillari, shakl, metod va
vositalari yig‘indisini o‘zida ifoda etadi. “Metodika” va “texnologiya”
tushunchalarining bahs doirasi bilan ham bog‘liqlikda ayrim farqli
jihatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Jumladan, metodik tizim “Qanday
o‘qitish?”, “Nima uchun o‘qitish?”, “Nimaga o‘rgatish?” kabi savollarga
javob izlaydi, texnologiya esa, “Qanday tarzda samarali o‘qitishga
erishish mumkin?” degan savolni markazga qo‘yadi. Metodika o‘quv
jarayoninin qanday tarzda tashkil etish lozimligini nazarda tutsa,
texnologiya qay yo‘sinda o‘quv jarayonini eng qulay, maqbul tarzda
amalga oshirishga diqqat-e’ tiborni qaratadi.
Ta’lim metodlarining mohiyati va mazmuni. Hikoya - o‘qituvchi
tomonidan mavzuga oid dalil, hodisa va voqealarning yaxlit yoki
qismlarga bo‘lib, tasviriy vositalar yordamida obrazli tasvirlash yo‘li
bilan ixcham, qisqa va izchil bayon qilinishi. Metodning samarasi ko‘p
jihatdan o‘qituvchining nuqt mahorati, so‘zlarni o‘z o‘rnida, ifodali
bayon qilishi, shuningdek, o‘quvchilarning yoshi, rivojlanish darajasini
inobatga olgan holda yondashuviga bog‘liq. Shu bois hikoya mazmuni
o‘quvchilarning mavjud bilimlariga tayanishi, ularni kengaytirishga
xizmat qilishi zarur. Hikoyaning axborotlar bilan boyitilishi maqsadga
muvofiqdir. Hikoya qilinayotgan materialni samaralash maxsus reja
asosida amalga oshiriladi. O‘qituvchi har bir darsda uning maqsadini
aniq belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg‘u berishga
e’tiborni qaratadi. Suhbat - savol va javob shaklidagi dialogik ta’lim
metodi bo‘lib, u fanga qadimdan ma’lum, xatto undan o‘z faoliyatida
Suqrot ham mohirona foydalangan. Suhbat ta’lim jarayonida ko‘p
funktsiyalar (aqliy fikrlash, hozirjavoblik, muloqot madaniyati va
boshqa sifatlarni shakllantiradi) bajaradi, ammo asosiysi o‘quvchida
faollikni yuzaga keltiradi. Suhbat o‘qituvchi fikriga mos harakat qilish,
natijada yangi bilimlarni bosqichma-bosqich egallashga imkon beradi.
Suhbat - faoliyatni endigina boshlagan o‘qituvchi uchun murakkab

ta’lim metodi hisoblanadi, binobarin, savollarni tayyorlash, ularning
ketma-ketligini ta’minlash ko‘p vaqt talab etadi, uni tashkil etishda esa
barcha o‘quvchilarning diqqatini jalb etish talab qilinadi. O‘qituvchi
oddiy savollar berishi, o‘quvchilarga ular yuzasidan batafsil o‘ylash
uchun vaqt ajratishi, o‘quvchilarning javoblarini esa diqqat bilan
tinglashi, zarur o‘rinlarda ularni sharhlashi lozim. Shu bois suhbatda
bilish deduktiv yoki induktiv yo‘l bilan amalga oshadi. Deduktiv suhbat
o‘quvchilarga oldindan ma’lum bo‘lgan qoidalar, tushunchalar,
hodisalar, jarayonlar asosida tashkil etilib, o‘quvchilar tahlil yordamida
xususiy xulosalarga keladilar. Suhbatning induktiv shaklida alohida
dalillar, tushunchalarning tahlil asosida umumiy xulosaga kelinadi.
Suhbat ko‘proq o‘quvchilarni yangi bilimlar bilan tanishtirish, bilimlarni
tizimlashtirish va mustahkamlash, nazoratni tashkil etish hamda
o‘zlashtirilgan bilimlarni tashxislashda ijobiy natijalarni beradi. Suhbat
turli ko‘rinishlarda, ya’ni, kirish, yakuniy, individual va guruhli
suhbattarzida tashkil etiladi. Tushuntirish o‘quv materiali mazmunini
isbot, tahlil, umumlashma, taqqoslash asosida bayon qilishdir. Bu metod
hikoyaga nisbatan birmuncha keng qo‘llaniladi. Undan odatda, nazariy
materiallar hamda murakkab masalalarni o‘rganishda foydalaniladi.
Tushuntirish jarayonida o‘quv materialining bir qadar qiyin unsurlari
ko‘zga tashlanadi va shu asosda materialning mohiyati ochib beriladi.
Tushuntirish samarasi ko‘p hollarda o‘qituvchining ko‘rgazmali
vositalardan oqilona foydalanishiga bog‘liq bo‘ladi. Ma’ruza - yirik
hajmdagi o‘quv materialini og‘zaki bayon qilish metodi sanalib, uning
o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: qat’iy mantiqiy ketma-
ketlik, uzatilayotgan axborotlarning ko‘pligi, bilimlar bayonining
tizimliligi. Maktab ma’ruzasi mazmunini murakab tizimlar, hodisalar,
obyektlar, jarayonlar, ularning sababli-oqibatli bog‘lanishlari, qonun va
qoidalar tashkil etadi. Shu bois ma’ruza maktab sharoitida yuqori
sinflardagina qo‘llaniladi. Chunki u butun dars jarayonini qamrab olishi
mumkin. Ma’ruza metodi tushuntirish va suhbatning asta-sekin kengayib
borishidan vujudga keladi va bir vaqida o‘quvchilarni qisqacha yozib
olish (konspektlash)ga o‘rgata boradi. Ta’lim sifati va samaradorligini
ta’minlashda ko‘rgazmali metodlar ham alohida ahamiyatga ega. Tasvir
(illyustratsiya) metodi namoyish metodiga chambarchas bog‘liq
bo‘lsada, didaktikada alohida o‘rganiladi. Illyustratsiya narsa, hodisalar

va jarayonlarni ularning ramziy ko‘rinishlari - chizma, port, rasm,
fotosurat, yassi modellar va boshqalar yordamida ko‘rsatishni taqozo
etadi. Namoyish (demonstratsiya) metodi o‘rganilayotgan obyekt
harakat dinamikasini ochib berishda qo‘l keladi va ayni chog‘da
predmetning tashqi ko‘rinishi va ichki tuzilishi haqida to‘laqonli
ma’lumot berishda keng qo‘llaniladi. Tabiiy obyektlarni namoyish
qilishda odatda uning tashqi ko‘rinishi (shakli, hajmi, miqdori, rangi,
qismlari, ularning o‘zaro munosabatlari)ga e’tibor qaratiladi, so‘ngra
ichki tuzilishi yoki alohida xususiyatlarini o‘rganishga o‘tiladi.
Ko‘rsatish ko‘p holatlarda o‘rganilayotgan obyektlarning subyekti yoki
chizmasi yordamida kuzatiladi. Amaliy metod - o‘zlashtirilgan
bilimlarni amaliy masalalar echimini topishga yo‘naltirilgan jarayonda
qo‘llashni taqozo etadi. Bunda nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llash
ko‘nikmasi hosil qilinadi. Amaliy ishlar sinfda yoki tabiiy sharoitlar -
maktab er maydoni, issiqxona, geografik maydonlarda amalga oshiriladi.
Ularni amalga oshirishda sodir etiladigan harakatlar o‘qituvchi
tomonidan nazorat qilinadi va zarur hollarda yo‘riqnoma yoki maxsus
ko‘rsatmani o‘quvchilar e’tiboriga havola etadi. Mashq - aqliy yoki
amaliy (jismoniy) harakatlarni bajarish ko‘nikmalarini egallash yo‘lidagi
ko‘p marta takrorlanishlar bo‘lib, mashqsiz ko‘nikma hamda
malakalarni shakllantirish mumkin emas. Mashqlar og‘zaki, yozma,
gradikaviy (texnik jarayonlar mohiyatini ifodalash), ijtimoiy-foydali,
jismoniy va boshqa turlarga bo‘linadi. Laboratoriya ishlari
o‘quvchilarning jihoz, maxsus uskuna, qurol hamda turli texnikaviy
qoliplardan foydalangan holda tajribalarni o‘tkazish metodlari bo‘lib,
ular ko‘proq tabiiy fanlar asoslarini o‘rganishda qo‘llaniladi. Bu metod
o‘quvchilarning asbob-uskunalar bilan ish ko‘rish, o‘lchash ishlarini
amalga oshirish va ularning natijalariga ishlov berish kabi
ko‘nikmalarini tezkor shakllantirishga imkon beradi. Laboratoriya
ishlarini bajarish maxsus qurilma va jihozlar, shuningdek, materiallar
hamda vaqtni sarflash, ularni ishga tayyor holatga keltirishni talab etadi.
Biroq bu harakatlar o‘quvchilarning yuqori darajadagi faolligi asosida
mustaqil ravishda tajriba va o‘lchash ishlarini tashkil etish bilan
takomillashtirilib boriladi.

Xulosa
Boshlang‘ich sinfda o‘qish savodxonligi darslarini tashkil etish
zamonaviy ta’lim jarayonida dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Ushbu darslar o‘quvchilarning o‘qish va yozish ko‘nikmalarini
shakllantirish bilan birga, ularning mustaqil fikrlash qobiliyati, mantiqiy
va ijodiy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu bosqichda
o‘quvchilarning asosiy bilim poydevori yaratiladi, bu esa ularning
keyingi ta’limdagi muvaffaqiyatlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos
ravishda tanlangan matnlar va mashqlar darsning samaradorligini
ta’minlaydi. Matnlarni tahlil qilish, lug‘at boyligini oshirish va ijodiy
topshiriqlarni bajarish orqali bolalar nafaqat o‘qish savodxonligini, balki
muloqot madaniyatini ham rivojlantiradilar. Milliy qadriyatlar, axloqiy
tamoyillar va yosh xususiyatlariga mos bo‘lgan matnlar bolalarning
darslarga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Xalq ijodi namunalaridan
foydalanish esa bolalarda estetik did, vatanparvarlik hissi va ijodiy
tafakkurni shakllantiradi. Shuningdek, mavzularni badiiy va dolzarb
mazmun bilan boyitish ta’lim samaradorligini oshiradi.
Mazkur darslarni tashkil etishda differensial yondashuv va zamonaviy
axborot texnologiyalaridan foydalanish katta ahamiyatga ega. Elektron
darsliklar, multimedia taqdimotlari, ovozli va interfaol materiallar
yordamida ta’lim jarayoni yanada qiziqarli va samarali bo‘ladi. Ushbu
vositalar o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish, ularda qiziqish uyg‘otish
va ta’limni yanada ko‘rgazmali qilish imkonini beradi. Shuningdek,
ta’limda innovatsion yondashuvlarni qo‘llash, masalan, o‘yin shaklidagi
mashg‘ulotlar, testlar va raqamli platformalar orqali bilimlarni
mustahkamlash ham katta foyda beradi.
Ijodiy yondashuv va innovatsion metodlar darslarning samaradorligini
oshiradi. Masalan, o‘quvchilarga yangi matnlar yaratish, o‘z nuqtai
nazarini bildirish, qahramonlarning xatti-harakatlarini baholash kabi
topshiriqlar ijodiy fikrlashni rivojlantiradi. Bunday yondashuvlar
bolalarning darsga bo‘lgan qiziqishini kuchaytirib, ularni faollikka
undaydi. O‘quvchilarni faol ishtirokchi sifatida shakllantirish, ularning
darsga oid fikr va takliflarini tinglash o‘quv jarayonining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi.

Shuningdek, o‘qish savodxonligini rivojlantirishda ijtimoiy va axloqiy
jihatlar ham muhimdir. Darslar davomida bolalarga kitobxonlik
madaniyatini singdirish, ularga muloqot qilish odoblari, jamoaviy
hamkorlik ko‘nikmalarini o‘rgatish katta ahamiyatga ega. Bu orqali
o‘quvchilar nafaqat bilim olishadi, balki hayotiy ko‘nikmalarni ham
egallaydilar. Darslarda bolalarning o‘z-o‘zini anglash va mustaqil qaror
qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantirish ta’limning asosiy
maqsadlaridan biridir.
O‘qituvchilarning darslarni loyihalashdagi ijodkorligi ham ta’lim
jarayonining muhim qismidir. Har bir o‘quvchining ehtiyoj va
imkoniyatlariga mos tarzda tashkil etilgan darslar o‘quvchilarning
intellektual va hissiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Innovatsion
yondashuvlar, shuningdek, bolalarning turli manbalardan mustaqil bilim
olish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bunday
yondashuvlar ta’lim jarayoniga yangilik kiritib, bolalarda o‘qishga
bo‘lgan ishtiyoqni oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘qish savodxonligi
darslarining dolzarb masalalarini hal etish va ularni samarali tashkil
qilish nafaqat o‘quvchilarning hozirgi intellektual rivojlanishiga, balki
ularning kelgusidagi ta’lim va hayotdagi muvaffaqiyatlariga ham asos
yaratadi. Bolalarning kitobxonlikka bo‘lgan qiziqishi va bilimga
chanqoqligini qo‘llab-quvvatlash orqali ularning kelajakdagi ijtimoiy va
madaniy muvaffaqiyatlari ta’minlanadi. Shu sababli, boshlang‘ich ta’lim
jarayoniga doimiy e’tibor qaratish ta’lim tizimini rivojlantirishning
poydevori hisoblanadi. Bundan tashqari, ta’limning mazmunini doimiy
takomillashtirib borish va darslarni zamonaviy pedagogik usullar bilan
boyitish orqali ta’lim jarayonining sifatini oshirish mumkin. Bu esa
nafaqat o‘quvchilar, balki ta’lim tizimi rivojiga ham ijobiy hissa
qo‘shadi.
Pedagoglarimiz uchun bugungi kunda juda ko’p vazifalar yuklatilgan
shu jumladan pedagogik mahoratga ega bo’lishi, axborot
texnalogiyalaridan foydalana olishi va darsning samaradorligini oshirish
uchun turli hil metodlardan foydalana olishi kerak.Shulardan xulosa
chiqargan holda o’qish savodxonligini oshirish uchun ham dars
davomida PIRLS savollariga tayyorlab borishi kerak. O’qish darslarida

biror bir hikoya yoki ertakni o’quvchilar o’qigandan so’ng mustaqil
fikrlarini doimiy eshitib borish kerak va bu ham o’z navbatida o’quvchi
agar noto’g’ri fikrlayotgan bo’lsa sinfdoshlarining to’g’ri fikrlarini
eshitib o’zi uchun kerakli hulosalarni chiqaradi. Chunki har bir
o’quvchuning fikrlash doirasi har hil bo’ladi.Shu jumladan
o’quvchilarning fikrlash doiralari rivojlanishi ya’ni o’sishi uchun badiiy
kitoblarni o’qish tafsiya qilish kerak. Avvalo badiiy kitoni o’quvchilarga
o’qishmi tafsiya qilar ekan, o’qituvchi birinchi navbatta o’zi o’qishi
kerak.Chunki ukitob shunchaki o’qilibgina qolmay uning tahlili ham
bo’lishi kerak.O’qish savodxonligini oshirishda PIRLSning ahamiyati
shundan iboratki,qay darajada matnni o’qib tushuna olishini, qay
darajada fikrlay olishini bilib oladi va o’ziga o’xshagan chet ellik
tengdoshlarining natijalarini bilib solishtiradi va yanada olg’a intilishga
harakat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Ta’lim sifati . PIRLS tadqiqoti telegram kanali.
2. Karima Qosimova ,Safo Matjonov “Ona tili o’qitish metodoikasi”
Toshkent “ NOSIR” nashr 2009
3. Xalqaro tadqiqotlarda boshlang’ich sinf o’quvchilarining o’qish
savodxonligini baholash. Boshlang’ich sinf o’quvchilari, metodistlar va
soha mutaxassislari uchun metodik qo’llanma.Toshkent:Sharq,2019.
4. Akramjon O’ktamjonovich Mirzayev. Mamlakatimiz ta’lim tizimida
raqamlashtirish va raqamli dunyoda o’qitish va o’rganishning mavjud
imkoniyatlari. Academic Research in Educational Sciences. VOLUME 2
| ISSUE 12 | 2021.P.1046
5. Akramjon O’ktamjonovich Mirzayev. O’quvchilarning raqamli
dunyoda o’rganish konsepsiyasi bo’yicha savodxonligini rivojlantirish.
Scientific Progress. Volume 2. ISSUE 8 2021.P.83ǀ
6. Karimov A. "Boshlang‘ich ta’lim metodikasi". Toshkent: O‘qituvchi,
2015.
7. Usmonova S. "Savodxonlik darslarida innovatsion usullar". Toshkent:
Fan va texnologiya, 2018.
8. Rahimova G. "Boshlang‘ich sinflarda o‘qitish texnologiyalari".
Samarqand: Zarafshon, 2017.
9. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim va fan vazirligi. "Davlat ta’lim
standarti". Toshkent, 2020.
10. UNESCO. "Ta’limda raqamli texnologiyalarni qo‘llash". Toshkent:
Sharq, 2021.
11. Xolbekov N. "Milliy ta’lim tizimi va boshlang‘ich ta’lim
muammolari". Toshkent: Yangi asr avlodi, 2019.
12. Pedagogik tadqiqotlar markazi. "Savodxonlikni oshirishda yangi
yondashuvlar". Toshkent, 2022.

4-sinf ona tili darsida qarama-qarshi so'zlar qo'llanilishi tahlili

Sotib olish