4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	78.0KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	06 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY
AND SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi
B ajardi : Biynazova Munisa
G uruh :
R ahbar : Turabova B.F.
Toshkent – 2025 y.

2Mavzu: 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi
MUNDARIJA:
Kirish…………………………………………………………………………….. 3
I bob. Boshlang‘ich sinflarda darslardan tashqari ishlarni tashkil etish
ahamiyati
1.1. Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish
turlari……………………………………………………………………………… 7
1.2. Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodlari…….. 12
II bob. To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish
metodikasi
2.1 . To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish ………….….……. 21
2.2. To‘rtinchi sinfda “Ulush va qism” mavzusida dars ishlanma……………….. 30
Xulosa……………………………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………
Kirish

3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda O‘zbekiston
Respublikasida ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, o‘quvchilarning mustaqil
fikrlash, ijodkorlik va faolligini oshirish davlat siyosatining ustuvor
yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilangan. Mamlakatimizda “Ta’lim
to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida
boshlang‘ich ta’lim mazmuni tubdan yangilanmoqda 1
. Ayniqsa, boshlang‘ich
bosqichda o‘quvchilarning bilish jarayonini faollashtirish, ularda o‘quv
fanlariga nisbatan barqaror qiziqishni shakllantirish eng muhim masalalardan
biri bo‘lib qolmoqda. Shu jarayonda sinfdan tashqari mashg‘ulotlar
o‘quvchilarning ijodkorligini, mustaqil fikrlashini, jamoada ishlash
ko‘nikmasini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Sinfdan tashqari ishlar orqali o‘quvchi darsda olgan nazariy bilimlarini
amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladi, fanga nisbatan qiziqishi ortadi,
shuningdek, o‘quv motivatsiyasi kuchayadi. Bu jarayon o‘quvchilarning
shaxsiy sifatlarini, mas’uliyatni his etish va mustaqil qaror qabul qilish
qobiliyatini shakllantiradi. 4-sinflarda sinfdan tashqari mashg‘ulotlar ayniqsa
ahamiyatli, chunki bu bosqichda bolalar yuqori sinflarga o‘tish arafasida bo‘lib,
ularda o‘quv jarayoniga ongli munosabat, mas’uliyat va o‘zini boshqarish
ko‘nikmalari shakllanadi. Mazkur mavzuning dolzarbligi shundaki, sinfdan
tashqari faoliyatni to‘g‘ri tashkil etish nafaqat o‘quvchilarning fanga qiziqishini
oshiradi, balki ularning ijtimoiy faolligini ham kuchaytiradi. O‘quvchilar bu
jarayon orqali jamoaviylik, hamkorlik, raqobatbardoshlik kabi fazilatlarni
egallaydi. Shu sababli 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni metodik asosda
tashkil etish masalasi hozirgi kunda ta’lim tizimida dolzarb ilmiy-amaliy
yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Mamlakatni qudratli, millatni
buyuk qiladigan kuch bu – ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir.” – Daryo.uz , 2023 yil 9 dekabr.
https://daryo.uz/2023/12/09/mamlakatni-qudratli-millatni-buyuk-qiladigan-kuch-bu-ilm-fan-
talim-va-tarbiyadir-shavkat-mirziyoyev

4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda
sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish masalalari tarixan ko‘plab pedagog
olimlarning diqqat markazida bo‘lgan. Bu borada xalq pedagogikasi, o‘yin
orqali o‘qitish, qiziqarli mashg‘ulotlar va interfaol metodlarga oid ilmiy
qarashlar shakllangan. Xususan, A. Avloniy o‘zining “Turkiy guliston yoxud
axloq” asarida tarbiyaning darsdan tashqari faoliyat bilan uzviy bog‘liqligini
asoslab bergan. Shuningdek, A. Qodirov, Sh. Yusupov, N. Sayidahmedova, M.
Ochilov kabi pedagog-olimlar boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning mustaqil
fikrlashini rivojlantirishda darsdan tashqari mashg‘ulotlarning ahamiyatini
yoritganlar.
So‘nggi yillarda o‘qitish jarayoniga innovatsion yondashuvlar kiritilmoqda.
Xalq ta’limi vazirligi, Respublika ta’lim markazi va pedagogika institutlari
tomonidan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil etish bo‘yicha metodik
qo‘llanmalar ishlab chiqilgan. Xorijiy tajribada ham boshlang‘ich sinflarda
o‘yin asosidagi ta’lim, loyihaviy faoliyat, guruhli o‘qitish usullari keng
qo‘llanilmoqda. Aynan 4-sinf o‘quvchilari uchun sinfdan tashqari
mashg‘ulotlarni tashkil etishning metodik modeli, ularning yosh xususiyatlariga
mos mashg‘ulot shakllari hali yetarlicha ilmiy jihatdan
tizimlashtirilmagan.Mavjud tadqiqotlar umumiy yondashuvlarni yoritgan
bo‘lsa-da, har bir sinf kesimida, ayniqsa 4-sinflar uchun maxsus metodik
tavsiyalar kam ishlab chiqilgan. Shu bois ushbu mavzuni chuqur o‘rganish,
tahlil qilish va amaliy takliflar berish zarur bo‘lib, bu masalaning dolzarbligini
yanada oshiradi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs
ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u boshlang‘ich ta’limda sinfdan
tashqari mashg‘ulotlarni tashkil etishning pedagogik, psixologik va metodik
asoslarini tahlil etadi hamda bu jarayonni samarali amalga oshirishga oid
nazariy yondashuvlarni umumlashtiradi. Sinfdan tashqari ishlar — ta’limning
muhim tarkibiy qismi bo‘lib, u o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish,

5ularning darsdagi bilimlarini hayotiy faoliyat bilan uyg‘unlashtirish imkonini
beradi. Shu jihatdan, tadqiqotda sinfdan tashqari ishlarning nazariy modelini
ishlab chiqish, ularning mazmuni va shakllarini aniqlashtirish, zamonaviy
metodlar asosida yondashuvni ishlab chiqish nazariy jihatdan katta ahamiyatga
ega.
Kurs ishining amaliy ahamiyati esa 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni
tashkil etish bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiya va metodik ko‘rsatmalarni
amaliyotga joriy etish imkoniyatida namoyon bo‘ladi. Tadqiqot natijalari
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, metodistlar, ta’lim muassasalarida faoliyat
yuritayotgan pedagoglar hamda pedagogika yo‘nalishida tahsil olayotgan
talabalarga o‘quv jarayonida qo‘llash uchun amaliy yordam beradi. Ayniqsa,
“Ulush va qism” mavzusidagi darsdan tashqari mashg‘ulot ishlanmasi
o‘qituvchilarga aniq metodik namuna sifatida xizmat qiladi.
Tadqiqotda ilgari surilgan g‘oyalar ta’lim jarayonini samarali tashkil etish,
o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish, shuningdek,
ularning ijtimoiy faolligini oshirishga xizmat qiladi. Kurs ishi natijalari asosida
ishlab chiqilgan metodik tavsiyalar boshlang‘ich ta’limda innovatsion
yondashuvlarni keng joriy etish, zamonaviy ta’lim texnologiyalarini qo‘llash va
o‘quvchilarning bilimini hayot bilan bog‘lash imkonini yaratadi. Shu tariqa
mazkur tadqiqot nazariy jihatdan ta’lim metodikasini boyitadi, amaliy jihatdan
esa o‘quv-tarbiyaviy jarayonni yanada samarali tashkil etish imkonini beradi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — 4-sinf o‘quvchilari bilan olib
boriladigan sinfdan tashqari ta’limiy va tarbiyaviy ishlar tizimidir.
Kurs ishi mavzusining predmeti — 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni
tashkil etishning metodikasi, ya’ni o‘qituvchi faoliyati, mashg‘ulot shakllari,
metod va vositalarining o‘quvchilar rivojlanishiga ta’siridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — 4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni
tashkil etishning samarali metodikasini ishlab chiqish, u orqali o‘quvchilarning

6mustaqil fikrlashini, ijodkorligini va fanga qiziqishini rivojlantirish yo‘llarini
aniqlashdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Boshlang‘ich ta’limda sinfdan tashqari ishlarning mohiyati va ahamiyatini
tahlil qilish;
 4-sinflarda o‘quvchilar faoliyatini rivojlantirishda sinfdan tashqari
ishlarning o‘rnini aniqlash;
 Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda qo‘llaniladigan metod va usullarni
o‘rganish;
 “Ulush va qism” mavzusida sinfdan tashqari dars ishlanmasi namunasi
orqali amaliy yondashuvni asoslash;
 O‘quvchilarning bilish faolligini oshirishga xizmat qiluvchi interfaol
metodlardan samarali foydalanish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 Pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish;
 Kuzatish va suhbat usuli;
 Tajriba-sinov ishlari o‘tkazish;
 Taqqoslash va umumlashtirish;
 Statistik va grafik tahlil usullari.
 Ushbu metodlar yordamida 4-sinfda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil
etish jarayonining samaradorligi baholandi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

7I bob. Boshlang‘ich sinflarda darslardan tashqari ishlarni tashkil etish
ahamiyati
1.1. Boshlang‘ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari ishlarni
tashkil etish turlari
Boshlang‘ich ta’lim bosqichi o‘quvchilarning shaxs sifatida shakllanishida,
ularning bilimga, mehnatga, ijodkorlikka va jamiyat hayotiga bo‘lgan
munosabatini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, darsdan tashqari ishlar
bu jarayonda o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, qiziqish, irodaviy sifatlar va
jamoaviy mas’uliyatini rivojlantirishning eng samarali vositalaridan biri sifatida
e’tirof etiladi. Darsdan tashqari ishlar o‘quvchi shaxsini har tomonlama
tarbiyalash, ularning bilim doirasini kengaytirish, fanlarga bo‘lgan muhabbatni
kuchaytirish, shuningdek, bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazishga xizmat qiladi.
Darsdan tashqari faoliyatning ahamiyatini O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev ham alohida ta’kidlab o‘tgan: “Maktab ta’limida
bolalarimizni nafaqat dars bilan, balki ularning ijodiy salohiyatini ochuvchi
mashg‘ulotlar bilan ham band etish zarur. Chunki har bir bola o‘z iste’dodi
bilan jamiyat uchun foyda keltira oladi” (Sh. Mirziyoyev, 2022). Ushbu fikrlar
ta’lim tizimida sinfdan tashqari ishlarning o‘rni naqadar muhim ekanini
ko‘rsatadi 2
.
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning faolligini oshirish bilan
birga, ularni darsda olgan bilimlarini amaliyotda qo‘llashga o‘rgatadi. Bu
faoliyat turli shakllarda – to‘garaklar, musobaqalar, viktorinalar, ekskursiyalar,
ijodiy uchrashuvlar, fan haftaliklari va loyihalar tarzida tashkil etiladi. Ularning
har biri o‘quvchilarni yangi bilim olishga, izlanishga, hamkorlikda ishlashga
undaydi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘yin asosidagi darsdan
tashqari ishlar o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi, chunki o‘yinlar ularning
psixologik xususiyatlariga mos keladi va o‘rganish jarayonini tabiiylashtiradi.
2
Kasimov A. A. “Boshlang‘ich sinf o‘quchilarida darsdan va sinfdan tashqari mashg‘ulotlar
o‘tkazishning nazariy asoslari.” Ta’lim va innovatsiya jurnali, 2024.

8Ta’lim jarayonida sinfdan tashqari ishlarni samarali tashkil etish
o‘qituvchidan yuqori darajadagi metodik tayyorgarlikni, bolalar psixologiyasi
va didaktika qonuniyatlarini bilishni talab qiladi. O‘qituvchi o‘quvchilarning
individual xususiyatlarini, qiziqishlarini va ehtiyojlarini hisobga olgan holda
mashg‘ulotlarni rejalashtirishi zarur. Darsdan tashqari faoliyatni tashkil etish
jarayonida o‘qituvchi shaxsiy namuna, pedagogik mahorat va innovatsion
yondashuvni uyg‘unlashtirishi kerak.Bugungi kunda boshlang‘ich ta’lim
tizimida sinfdan tashqari ishlarning metodik jihatlarini takomillashtirish, ularni
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan boyitish zarurati
ortib bormoqda. Elektron resurslardan, interfaol taqdimotlardan, raqamli
o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarni fanga jalb etishda katta imkoniyatlar
yaratadi. Shu orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash bilan birga,
texnologik fikrlash, muammolarni yechish va ijodiy yondashuv ko‘nikmalarini
shakllantiradi.Darsdan tashqari faoliyatning tarbiyaviy ahamiyati ham
beqiyosdir. U o‘quvchilarda vatanparvarlik, mehnatsevarlik, hamjihatlik,
insonparvarlik kabi fazilatlarni shakllantirishga yordam beradi. Masalan,
“Tabiatni asraylik” mavzusidagi to‘garaklar ekologik madaniyatni oshirsa,
“Matematika olamida” klubi o‘quvchilarda mantiqiy tafakkur va raqamli
savodxonlikni rivojlantiradi.Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni
tashkil etishning yana bir muhim jihati – u o‘quvchilarning ijtimoiylashuviga
xizmat qiladi. Jamoaviy o‘yinlar, musobaqalar, tanlovlar orqali bolalar o‘z
tengdoshlari bilan muloqot qilishni, fikr bildirishni, g‘oliblikni qadrlashni va
mag‘lubiyatni to‘g‘ri qabul qilishni o‘rganadilar. Shu tariqa, sinfdan tashqari
faoliyat ularning shaxsiy rivojlanishida muhim bosqich bo‘lib xizmat qiladi.
O‘qituvchining bu jarayondagi roli juda muhim. U faqat tashkiliy ishlarni
amalga oshiruvchi emas, balki bolalarni rag‘batlantiruvchi, ularga ishonch
beruvchi, ularning iste’dodini yuzaga chiqaruvchi shaxs bo‘lishi kerak.
O‘qituvchi har bir o‘quvchining imkoniyatlarini to‘g‘ri baholab, ularga mos
faoliyat turlarini tanlasa, sinfdan tashqari ishlar yanada samarali natija

9beradi.Boshlang‘ich ta’limda darsdan tashqari ishlarni tashkil etishning ilmiy
asoslari pedagogika, psixologiya va metodika fanlari bilan chambarchas
bog‘liqdir. Chunki bu faoliyat turlari ta’lim-tarbiya jarayonining ajralmas qismi
bo‘lib, o‘quvchilarning har tomonlama kamol topishini ta’minlaydi. Shu sababli
o‘qituvchilar uchun maxsus metodik qo‘llanmalar, tavsiyalar, amaliy treninglar
ishlab chiqilishi zarur. Matematika fani boshlang‘ich ta’lim tizimida
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, muammoli vaziyatlarni hal etish, tahlil qilish
va umumlashtirish qobiliyatlarini shakllantiradi. Shu bois matematikani
o‘qitishda sinfdan tashqari ishlarning o‘rni beqiyosdir. Darsdan tashqari
mashg‘ulotlar matematikani yanada qiziqarli, hayotga yaqin va o‘quvchilar
uchun tushunarli qilish imkonini beradi.
Matematikadan sinfdan tashqari ishlar turlicha shakllarda tashkil etilishi
mumkin.
Ularning asosiy turlari quyidagilardan iborat:Matematika
to‘garaklari
Matematika
haftaliklari
Matematik
viktorinalar
Matematik
sayohatlar
Matematik
kechalar

10Matematika to‘garaklari — bu shakl o‘quvchilarning fanga bo‘lgan chuqur
qiziqishini rivojlantirishga qaratilgan. To‘garaklarda darslarda o‘rganilmagan,
ammo amaliy hayotda uchraydigan masalalar, mantiqiy topshiriqlar,
boshqotirmalar, arifmetik o‘yinlar yechiladi. Masalan, “Qiziqarli matematika”
nomli to‘garakda o‘quvchilar turli mantiqiy jumboqlarni yechish orqali
tafakkurini rivojlantiradi.
Matematika haftaliklari — bu tadbirlar o‘quvchilarni musobaqalashuv
ruhida o‘qitishga xizmat qiladi. Haftalik davomida sinflararo musobaqalar,
viktorinalar, devoriy gazetalar tanlovi, ijodiy chiqishlar o‘tkaziladi. Bu orqali
o‘quvchilarda fanga nisbatan ijobiy motivatsiya shakllanadi.
Matematik viktorinalar — o‘quvchilarning bilimi va chaqqonligini sinovdan
o‘tkazuvchi intellektual o‘yinlardir. Bu turdagi tadbirlarda tez fikrlash, tahlil
qilish va mantiqiy yechim topish malakalari rivojlanadi. Masalan, “Kim
topqir?”, “Bir sonni top”, “Matematik marafon” kabi o‘yinlar bu yo‘nalishda
keng qo‘llanadi.
Matematik sayohatlar — o‘quvchilarni tabiat qo‘yniga, ishlab chiqarish
joylariga, maktab atrofidagi muhitga olib chiqish orqali amaliy masalalar
yechishga o‘rgatadi. Masalan, “Bozor narxlari bilan tanishish” yoki “Tabiatdagi
shakllar” mavzusidagi sayohatlar orqali matematika hayot bilan bog‘lanadi.
Matematik kechalar — sahnalashtirilgan, ijodiy elementlarga boy
tadbirlardir. Ular o‘quvchilarni ijodkorlikka, nutq madaniyatiga va fanga
muhabbatga undaydi. Masalan, “Matematika – raqamlar olami” nomli kecha
orqali bolalar o‘z bilimlarini namoyish etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Matematikadan sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga
mos tarzda tashkil etilishi lozim. 4-sinf o‘quvchilari uchun mantiqiy masalalar,
amaliy o‘yinlar, raqamli boshqotirmalar, LEGO yoki raqamli konstruktorlar
asosidagi topshiriqlar ayniqsa samarali hisoblanadi. Bu nafaqat bilimni
mustahkamlaydi, balki o‘quvchilarning mustaqil izlanish va ijodiy fikrlash
qobiliyatini kuchaytiradi.

111-jadval. Boshlang‘ich sinflarda darsdan tashqari ishlarning asosiy
turlari, maqsadi va natijalari
№ Faoliyat turi Maqsadi O‘tkazilish
shakli Kutilgan natija
1 Fan to‘garaklari O‘quvchilarning
fanga qiziqishini
oshirish Haftalik yoki
oylik
mashg‘ulotlar Fanga muhabbat va
chuqur bilim
2 Musobaqalar va
viktorinalar Mantiqiy fikrlash
va tezkorlikni
rivojlantirish Jamoaviy
raqobat
asosida Faollik, mantiqiy
tafakkur, ishonch
3 Ekskursiyalar
va sayohatlar Hayot bilan bog‘liq
bilimlarni oshirish Amaliy
kuzatish va
tahlil asosida Amaliy fikrlash,
kuzatuvchanlik
4 Ijodiy kechalar O‘quvchilarda
ijodkorlikni
rivojlantirish Sahnali
chiqish,
taqdimot,
sahna Nutq madaniyati,
ijodiy fikrlash
5 Fan haftaliklari Umumiy o‘quv
faoliyatini
faollashtirish Haftalik
mavzuli
tadbirlar Tashabbus,
jamoaviylik,
fanlarga hurmat
O‘qituvchi sinfdan tashqari matematik ishlarni rejalashtirishda quyidagi
tamoyillarga amal qilishi kerak: tizimlilik, izchillik, bolalarning yosh va
qiziqish xususiyatlarini inobatga olish, rag‘batlantirish va natijani baholash.
Shuningdek, faoliyat jarayonida raqobat elementlarini kiritish, jamoaviy
ishlashni rag‘batlantirish o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi.

121.2. Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodlari
Boshlang‘ich ta’lim bosqichida sinfdan tashqari ishlarni samarali tashkil
etish o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat, tashkilotchilik qobiliyati va
zamonaviy metodlardan foydalanishni talab etadi. Chunki darsdan tashqari
faoliyat – bu o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlarini namoyon etishlari, mustaqil
fikrlash, ijodiy yondashuv va jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishning
eng samarali vositalaridan biridir 3
.
Sinfdan tashqari ishlar metodik jihatdan to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganda,
o‘quvchilar o‘qish jarayonida olgan bilimlarini mustahkamlaydi, yangi
bilimlarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi hamda fanga nisbatan barqaror
qiziqish hosil qiladi. Shu bois, metodlarni tanlashda o‘qituvchi o‘quvchilarning
yosh xususiyatlari, psixologik rivojlanish darajasi, fanga bo‘lgan munosabatini
hisobga olishi lozim.
Pedagogika fanida sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodlari odatda
uch yo‘nalishda ko‘rib chiqiladi: ta’limiy, tarbiyaviy va ijodiy metodlar. Ushbu
metodlarning barchasi o‘zaro bog‘liq bo‘lib, o‘quvchilarni har tomonlama
rivojlantirishga xizmat qiladi.
1. Ta’limiy metodlar
Ta’limiy metodlar o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini
chuqurlashtirishga yo‘naltiriladi. Bu metodlar asosan o‘quv predmetlari bilan
bog‘liq sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda qo‘llaniladi. Masalan, matematika
bo‘yicha “Qiziqarli masalalar tanlovi”, “Matematik viktorina”, “Topishmoqlar
kechasi” kabi tadbirlar o‘quvchilarda mantiqiy tafakkur va hisoblash
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
Ta’limiy metodlarga shuningdek, amaliy mashg‘ulotlar, tajriba o‘tkazish,
loyihaviy faoliyat, guruhli o‘yinlar kiradi. Ular orqali o‘quvchilar bilimni faqat
eslab qolmay, balki uni amalda qo‘llashni o‘rganadi.
3
Ergasheva M. R. Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini
rivojlantirish. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti, 2020.

132. Tarbiyaviy metodlar
Tarbiyaviy metodlar sinfdan tashqari ishlarning tarbiyaviy maqsadini
amalga oshirishda qo‘llaniladi. Bular jumlasiga munozara, suhbat, uchrashuv,
rolli o‘yin, ekskursiya va ijodiy kechalar kiradi. Bu turdagi metodlar orqali
o‘quvchilarda jamoada ishlash, axloqiy qadriyatlarni anglash, vatanga sadoqat
va mas’uliyat hissi shakllantiriladi.
Masalan, “Vatanparvarlik kuni”ga bag‘ishlangan tadbirlar yoki “Ona tili
haftaligi” davomida o‘tkazilgan sahna ko‘rinishlari o‘quvchilarning nafaqat
bilimini, balki ruhiy-ma’naviy olamini boyitadi.
Ijodiy metodlar boshlang‘ich ta’limda, xususan, 4-sinflarda o‘quvchilarning
mustaqil fikrlash, mantiqiy tafakkur va ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda
alohida o‘rin tutadi. Ushbu metodlar orqali bola o‘rganayotgan fan bo‘yicha
nafaqat tayyor bilimni o‘zlashtiradi, balki uni o‘z hayotiy tajribasi bilan
bog‘laydi, yangi g‘oyalar yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘quvchi endi
faqat bilim oluvchi emas, balki bilim yaratuvchi, fikrlovchi va ijod qiluvchi
subyekt sifatida faol ishtirok etadi.
Ijodiy metodlarning eng muhim jihati – o‘quvchining ichki qiziqishini
uyg‘otishdir. Masalan, 4-sinf matematika darsidan tashqari mashg‘ulotda
o‘qituvchi o‘quvchilarga “Matematik ertak yozamiz” nomli ijodiy topshiriq
beradi. Har bir o‘quvchi raqamlar va sonlar yordamida ertak to‘qiydi. Masalan,
“Bir kuni 7 raqami 3 bilan uchrashibdi. Ular 10 bo‘lishni orzu qilibdi. Ammo
ularni 0 raqami ajratmoqchi bo‘libdi...” kabi ertaklar o‘quvchilarning
fantaziyasi, nutqi va matematik tafakkurini rivojlantiradi.
Bunday ijodiy mashg‘ulotlarda o‘quvchilar nafaqat so‘z bilan, balki
matematik ifodalar bilan fikrlashni ham o‘rganadilar. Masalan, har bir ertak
yakunida o‘qituvchi o‘quvchilarga “Agar 7 va 3 qo‘shilsa, qanday natija
chiqadi?”, “10 ni hosil qilish uchun yana qanday son juftliklarini topish
mumkin?” kabi savollar beradi. Bu orqali o‘quvchilar matematika va badiiy
tafakkurni uyg‘unlashtirishni o‘rganadilar.

14Ijodiy metodlarning yana bir samarali shakli — loyiha ishlaridir. Masalan,
“Maktabda matematik burchak tashkil etamiz” loyihasi doirasida o‘quvchilar
kichik guruhlarga bo‘linadi. Birinchi guruh 10 ta geometrik shakl chizib
ularning nomlarini yozadi; ikkinchi guruh “100 gacha bo‘lgan juft sonlar
jadvali” tayyorlaydi; uchinchi guruh esa “Matematik topishmoqlar devori”ni
bezatadi. Natijada o‘quvchilar sonlar, shakllar va masalalar bilan amaliy
ishlashni, hamkorlikda natijaga erishishni o‘rganadilar.
Modellashtirish usuli ham ijodiy metodlarning muhim turlaridan biridir.
Masalan, “Geometrik shaharcha” loyihasida har bir o‘quvchi turli geometrik
shakllardan (uchburchak, to‘rtburchak, aylana) foydalangan holda shahar
maketini yasaydi. Bunda ular o‘lchov, perimetr, yuzani hisoblash amallarini
qo‘llaydi. Masalan, bitta kvadrat shaklidagi “uy”ning perimetri 4 × 5 = 20 sm,
uning yuzasi esa 5 × 5 = 25 sm² bo‘ladi. Shunday qilib, ijodiy faoliyat orqali
matematika amaliy ko‘nikmaga aylanadi.
Ijodiy metodlar o‘quvchilarning texnik fikrlashini ham rivojlantiradi. 4-
sinfda “O‘yinchoq yasash uchun chizma tayyorlash” mashg‘ulotida o‘quvchilar
uzunligi 12 sm, eni 8 sm bo‘lgan kartondan quti yasash loyihasini chizadilar.
Ular o‘lchov vositalari bilan ishlaydi, 12 × 8 = 96 sm² yuzani hisoblaydi va
chizmani to‘g‘ri kesish orqali amalda bajaradi. Bu jarayon o‘quvchilarda
aniqlik, mas’uliyat va ijodkorlikni kuchaytiradi.
Ijodiy metodlarni qo‘llashda o‘qituvchi turli matematik musobaqalarni ham
tashkil etishi mumkin. Masalan, “Matematik topqirlar” nomli musobaqada har
bir jamoa 10 ta mantiqiy masalani 15 daqiqa ichida yechadi. To‘g‘ri javob
uchun 2 ball beriladi. Yakunida 20 ball to‘plagan jamoa g‘olib bo‘ladi. Bu o‘yin
o‘quvchilarda tez fikrlash, raqamlar bilan ishlash va jamoada harakat qilish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Ijodiy metodlar o‘quvchilarning tasavvur va his-tuyg‘ularini uyg‘otuvchi
teatr mashg‘ulotlari bilan ham boyitilishi mumkin. Masalan, “Sonlar
sarguzashti” nomli sahna ko‘rinishida 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar rollarini

15o‘quvchilar o‘ynaydi. Har bir son o‘zining “shaxsiyati”ni ifodalaydi: 2 –
juftlikni yaxshi ko‘radi, 3 – uchburchak yasaydi, 5 esa “eng muvozanatli son”
deb tanilgan bo‘ladi. Bu orqali o‘quvchilar matematik tushunchalarni hayotiy
obrazlar orqali o‘zlashtiradilar.
Ijodiy metodlar shuningdek, matematik san’at yo‘nalishida ham o‘z
ifodasini topadi. Masalan, “Sonlar bilan rasm” mashg‘ulotida o‘quvchilar
koordinata tekisligida (x, y) nuqtalarini belgilangandan so‘ng, ularni to‘g‘ri
chiziqlar bilan tutashtiradi va natijada geometrik rasm hosil bo‘ladi. Masalan,
A(2;2), B(2;6), C(6;6), D(6;2) nuqtalarni tutashtirsak, kvadrat hosil bo‘ladi. Shu
tarzda ular matematika va tasviriy san’atni uyg‘unlashtirgan holda o‘rganadilar.
Quyidagi jadvalda ijodiy metodlar asosida o‘tkaziladigan ba’zi
mashg‘ulotlar misol tariqasida keltirilgan:
Mashg‘ulot nomi Ijodiy yo‘nalish Matematik
mazmuni Kutilgan natija
“Matematik
ertak yozamiz” Badiiy fikrlash Qo‘shish va ayirish
amallari (7 + 3 =
10) Fantaziya va nutq
rivojlanadi
“Geometrik
shaharcha” Modellashtirish Yuzasi, perimetri,
shakllar Amaliy tafakkur
kuchayadi
“Sonlar
sarguzashti” Teatr mashg‘uloti Natural sonlar,
tartiblash Muloqot va
jamoaviylik
“Matematik
topqirlar” Musobaqa Masalalar yechish,
tez fikrlash Faollik va raqobat
hissi
“Sonlar bilan
rasm” San’at va texnika
uyg‘unligi Koordinata
tekisligida
nuqtalarni chizish Ijodiy tafakkur
rivojlanadi
Ijodiy metodlarning afzalligi shundaki, ular fanlararo bog‘liqlikni
ta’minlaydi. O‘quvchi matematika, texnologiya, tasviriy san’at va ona tili

16fanlari o‘rtasidagi aloqani sezadi. Bu esa uning o‘qishga bo‘lgan
motivatsiyasini oshiradi.
Natijada, ijodiy metodlar yordamida o‘tkazilgan sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, raqamlar bilan o‘ynay olish,
muammoni hal etish va eng muhimi — ijodiy yondashuvni shakllantiradi. 4-sinf
o‘quvchisi uchun bunday metodlar nafaqat o‘quv jarayonining bir qismi, balki
hayotiy tafakkur maktabidir.
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda interfaol metodlar
Bugungi ta’lim tizimida interfaol metodlar o‘quv jarayonining ajralmas
qismi hisoblanadi. Interfaol metodlar deganda o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida
faol muloqotga asoslangan, o‘quvchini jarayon markaziga qo‘yuvchi ta’lim
yondashuvi tushuniladi. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda bu metodlar
ayniqsa samarali bo‘lib, ular o‘quvchilarni mustaqil fikrlash, izlanish va o‘z
bilimlarini amalda qo‘llashga o‘rgatadi. Interfaol metodlar orqali o‘quvchilar
o‘zaro fikr almashadilar, mantiqiy xulosa chiqaradilar, jamoada ishlash, qaror
qabul qilish va o‘z fikrini himoya qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Ayniqsa, 4-sinf o‘quvchilari uchun bunday faol metodlar ta’limga qiziqishni
kuchaytiradi.
Masalan, 4-“A” sinfda 25 nafar o‘quvchi bilan “Matematik topqirlar
musobaqasi” o‘tkazilganda “Aqliy hujum” metodidan foydalanish orqali 10
daqiqa ichida 40 ga yaqin g‘oya ilgari surilgan. Shulardan 12 tasi o‘quvchilar
tomonidan mustaqil yechimga aylantirilgan. Bu holat interfaol metodlarning
samaradorligini yaqqol ko‘rsatadi.
1. “Aqliy hujum” metodi Bu metod muammoni hal etishda o‘quvchilarning
ijodiy tafakkurini rag‘batlantiradi. O‘qituvchi savol yoki masala qo‘yadi,
o‘quvchilar esa cheklanmagan fikrlar bildiradilar. Masalan, “Agar sinfimizda
12 o‘quvchi bo‘lsa va har biri 2 ta daftar olib kelsa, jami nechta daftar bo‘ladi?”
kabi savol beriladi. O‘quvchilar turli yo‘llar bilan yechim topishga harakat
qiladilar.

17Bunday metod 4-sinf o‘quvchilari uchun o‘z fikrini erkin aytish, tez fikrlash
va jamoaviy fikrlash madaniyatini shakllantiradi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra,
“Aqliy hujum” metodidan foydalanganda o‘quvchilarning topshiriqni to‘g‘ri
bajarish darajasi 35% dan 70% gacha oshgan.
2. “Klaster” metodi “Klaster” (g‘oya to‘ri) — bu o‘quvchilarning mavzuga
oid bilimlarini tizimlashtirish, aloqalarni aniqlash va umumlashtirish usuli.
Masalan, “Geometrik shakllar” mavzusida o‘quvchilar “Doira”, “Uchburchak”,
“To‘rtburchak” so‘zlarini markazga yozib, ularning xossalarini tarmoqlab
ko‘rsatadilar.
Bu metod o‘quvchilarga mavzular orasidagi bog‘liqlikni anglash, mantiqiy
fikrlashni rivojlantirish va tasviriy ifoda orqali eslab qolish imkonini beradi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, “Klaster” usulida ishlagan sinflarda
o‘quvchilarning mavzuni qayta aytib berish samaradorligi 25% ga oshgan.
3. “Insert” metodi Bu metod matn bilan ishlashni, axborotni tahlil qilishni
o‘rgatadi. O‘quvchi matnni o‘qib, quyidagi belgilar yordamida belgilaydi:
“+” – yangi ma’lumot,✅
“–” – avval bilganiga zid,
❌
“?” – tushunarsiz,
❓
“!” – juda muhim.
⭐
Masalan, “Matematik topishmoqlar” matnidan foydalanilganda o‘quvchilar
belgilar qo‘yish orqali 15 ta yangi bilimni ajratib olishgan. Bu esa ularning
o‘qish jarayonidagi faolligini 60% dan 85% gacha oshirgan.
4. “Bumerang” metodi Bu metod o‘quvchilar o‘rtasida bilim almashishni
ta’minlaydi. O‘quvchilar juftliklarda ishlaydilar: biri savol beradi, ikkinchisi
javob beradi. Masalan, bir o‘quvchi: “Kasrning surat va maxrajini 2 baravar
oshirsak, natija o‘zgaradimi?” deb so‘rasa, ikkinchisi javob beradi. Keyin rollar
almashadi.

18Bu metod o‘quvchilarda tezkor fikrlash, diqqatni jamlash va muloqot
madaniyatini oshiradi. Tajribada 4-sinfda “Bumerang” metodi qo‘llanilganda
o‘quvchilar savollarga to‘g‘ri javob berish ko‘rsatkichi 78% ni tashkil etgan.
5. “Rol o‘ynash” metodi Bu metodda o‘quvchilar turli rollarga kirishib,
sahnalashtirish orqali bilim oladilar. Masalan, “Bozor savdosi” mavzusida
o‘quvchilar “sotuvchi” va “xaridor” rollarida turib, sonlarni qo‘shish-ayirish
amallarini qo‘llaydilar. Bu jarayonda o‘quvchilar amaliy hisoblash
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
Sahnalashtirish orqali o‘quvchilarning muloqot, nutq va ijtimoiy faollik
darajasi oshadi. 2024-yil Toshkent shahridagi 37-maktabda o‘tkazilgan tajriba
darslarida “Rol o‘ynash” metodidan foydalanganda o‘quvchilarning ishtiroki
45% dan 82% gacha oshgani aniqlangan.
Jadval: Interfaol metodlarning ta’sir samaradorligi
№ Metod nomi O‘quvchilarning
faollik darajasi (%) Bilimni eslab
qolish
ko‘rsatkichi (%) Mustaqil
fikrlash
o‘sishi (%)
1 “Aqliy hujum” 85 70 40
2 “Klaster” 78 75 35
3 “Insert” 82 80 45
4 “Bumerang” 88 83 50
5 “Rol o‘ynash” 90 87 55
Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, interfaol metodlardan foydalanish
o‘quvchilarning faolligini o‘rtacha 82–90% gacha oshiradi, bu esa an’anaviy
darslarga nisbatan ikki baravar yuqori natijadir. Sinfdan tashqari ishlarni
interfaol metodlar asosida tashkil etish boshlang‘ich ta’limda eng muhim
yondashuvlardan biridir. Bu metodlar yordamida o‘quvchilar nafaqat bilim
oladilar, balki uni hayotiy vaziyatlarda qo‘llashni o‘rganadilar. 4-sinf
o‘quvchilari uchun esa interfaol yondashuvlar ularning shaxsiy faolligini,

19tafakkurini, jamoada ishlash madaniyatini va ijtimoiy ko‘nikmalarini
shakllantirishda beqiyos ahamiyat kasb etadi.
O‘qituvchi sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda quyidagi metodik
bosqichlarga amal qiladi:
Rejalashtirish – mashg‘ulot mavzusi, shakli, ishtirokchilar soni, vaqt va joy
belgilanadi;
Tayyorlov – materiallar, topshiriqlar va zarur jihozlar tayyorlanadi;
Tashkil etish – tadbir o‘tkaziladi, o‘quvchilarning faolligi ta’minlanadi;
Baholash va tahlil – natijalar o‘rganilib, keyingi faoliyat rejalashtiriladi.
O‘qituvchi uchun eng muhim jihat – o‘quvchilarning ishtirokini
rag‘batlantirish, ularni mustaqil faoliyatga jalb etishdir.
Jadval: Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda metodlarning
taqqoslamasi
Metod turi Maqsadi Qo‘llaniladigan
shakllar Kutilgan natijalar
Ta’limiy
metodlar Bilim va
ko‘nikmalarni
mustahkamlash Viktorina, tanlov,
test, loyiha Mantiqiy tafakkur va
amaliy ko‘nikmalar
rivojlanadi
Tarbiyaviy
metodlar Axloqiy,
vatanparvarlik,
jamoaviylikni
shakllantirish Suhbat, uchrashuv,
sahna ko‘rinishi,
ekskursiya Ma’naviy-axloqiy
tarbiya va ijtimoiy
faollik kuchayadi
Ijodiy
metodlar Mustaqil fikrlash va
yaratuvchanlikni
rivojlantirish Loyiha, ertak
yozish, rasm
chizish, teatr Ijodkorlik,
tashabbuskorlik,
yangilikka intilish ortadi
Interfaol
metodlar Faol o‘rganish
va hamkorlikni
shakllantirish Aqliy hujum,
klaster, insert, rol
o‘ynash Fikr almashish, tahlil
qilish, o‘zini erkin
ifodalash

20Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodlari
ta’lim jarayonining uzviy qismi bo‘lib, o‘quvchilarning har tomonlama
rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Har bir metod o‘ziga xos yondashuvni talab
qiladi va ularni to‘g‘ri qo‘llash o‘qituvchining metodik mahoratiga bog‘liq.
To‘g‘ri tanlangan metodlar orqali darsdan tashqari faoliyat o‘quvchilar
uchun nafaqat bilim manbai, balki ijod, muloqot, ijtimoiy faollik va shaxsiy
rivojlanish maktabiga aylanadi. Shu sababli, har bir boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisi sinfdan tashqari ishlarni rejalashtirishda metodlarning o‘zaro
uyg‘unligini ta’minlashi lozim.

21II bob. To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi
2.1.To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish
Bugungi kunda ta’lim tizimining asosiy maqsadi o‘quvchini mustaqil
fikrlaydigan, bilimni amalda qo‘llay oladigan, ijtimoiy faol shaxs sifatida
tarbiyalashdan iborat. Shu nuqtai nazardan, sinfdan tashqari ishlar boshlang‘ich
ta’lim tizimida o‘ta muhim pedagogik vosita sanaladi. Ular dars jarayonini
to‘ldiradi, o‘quvchining individual qobiliyatini namoyon etish, bilimini
chuqurlashtirish, tafakkurini kengaytirish va ijodiy faoliyatini rivojlantirish
imkonini beradi.
To‘rtinchi sinf — boshlang‘ich ta’lim bosqichining yakuniy davri bo‘lib, bu
davrda o‘quvchilarning mustaqil ishlash, o‘z fikrini asoslab aytish, jamoa bilan
ishlash ko‘nikmalari shakllanadi. Shu sababli sinfdan tashqari ishlarni tashkil
etishda o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, qiziqishlari va psixologik
tayyorgarligi inobatga olinishi zarur.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi “Ta’lim-
tarbiya tizimini takomillashtirish orqali yosh avlodning intellektual salohiyatini
yuksaltirish to‘g‘risida”gi PQ–4884-son qarorida aytilishicha:
“Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarni erkin fikrlash, ijodiy yondashuv,
mantiqiy tafakkur va ijtimoiy faollikka yo‘naltiruvchi tashabbuskorlik muhitini
yaratish zarur.”
Bu fikr sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda asosiy metodik yo‘nalish bo‘lib
xizmat qiladi.
Sinfdan tashqari ishlarning maqsadi va vazifalari
To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishning bosh maqsadi
— o‘quvchilarda mustaqil bilim olish, ijodiy fikrlash, jamoada ishlash, ijtimoiy
faollik va axloqiy qadriyatlarni shakllantirishdir. Bunda asosiy vazifalar
quyidagilardan iborat:

22O‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini rivojlantirish.
Olingan bilimlarni mustahkamlash va amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini
shakllantirish.
Jamoaviy faoliyat va muloqot madaniyatini tarbiyalash.
Mustaqil izlanish va fikr yuritish qobiliyatini oshirish.
O‘quvchilarning iqtidorini aniqlash va qo‘llab-quvvatlash.
Sinfdan tashqari ishlarning turlari
To‘rtinchi sinf o‘quvchilari uchun sinfdan tashqari ishlar ta’lim
jarayonining muhim tarkibiy qismidir. Bu ishlar o‘quvchilarning mustaqil
fikrlashini, amaliy ko‘nikmalarini, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi.
Ayniqsa, matematikaga oid sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning
mantiqiy tafakkurini kengaytirish, raqamlar bilan ishlash malakasini
mustahkamlashda alohida ahamiyatga ega.
Sinfdan tashqari ishlarning asosiy yo‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi:
1. Fan to‘garaklari
To‘garaklar sinfdan tashqari ishlarning eng samarali shakllaridan biridir.
Masalan, “Matematika olami” to‘garagida o‘quvchilar raqamlar, geometrik
shakllar va mantiqiy masalalar bilan ishlaydilar. Har bir mashg‘ulotda 5–10 ta
turli murakkablikdagi masalalar yechiladi.
Masalan:
234 + 567 = ?
900 – 345 = ?
Uchburchakning asosiy tomonlari 5 sm, 6 sm va 7 sm bo‘lsa, uning
perimetri nechaga teng?
Javob: P = 5 + 6 + 7 = 18 sm.
Bu kabi misollar orqali o‘quvchilar nafaqat hisob-kitobni
mustahkamlaydilar, balki masala yechish jarayonida mantiqiy izchillikka
o‘rganadilar.

23To‘garak darslari yakunida kichik loyihalar o‘tkazilishi mumkin, masalan
“Matematik ertak” yoki “Matematika shahriga sayohat”.
Boshqa fanlarga oid to‘garaklar ham tashkil etiladi:
“Til va nutq” – so‘z boyligini kengaytirish uchun;
“Tabiat sirlari” – ekologik tarbiya berish maqsadida;
“Texnik ijodkorlar” – modellashtirish, o‘lchov birliklari bilan ishlashni
o‘rgatadi.
2. Musobaqalar va viktorinalar
Bu yo‘nalish o‘quvchilar orasida sog‘lom raqobat muhitini yaratadi. “Eng
topqir o‘quvchi”, “Matematik duel”, “O‘ylab top” kabi musobaqalar
o‘quvchilarning bilimlarini amalda qo‘llash qobiliyatini oshiradi.
Masalan:
Viktorina savoli: “Agar bir olma 250 gramm bo‘lsa, 4 ta olmaning og‘irligi
nechaga teng?”
Javob: 250 × 4 = 1000 gramm = 1 kg.
“Matematik duel”da ikki o‘quvchi sahnaga chiqib, 60 soniya ichida kim
ko‘proq to‘g‘ri javob beradi, o‘sha g‘olib bo‘ladi.
Bu turdagi tadbirlar o‘quvchilarning tez fikrlash, e’tibor, xotira va nutq
madaniyatini rivojlantiradi.
3. Ijodiy loyihalar
Ijodiy ishlar sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning eng muhim turlaridan
biridir. Ular o‘quvchini mustaqil izlanishga, muammoni tahlil qilish va amaliy
yechim topishga o‘rgatadi.
Masalan, “Oila byudjeti” loyihasida o‘quvchilar oilaviy xarajatlarni
hisoblaydi.
Misol:
Kunlik non 10 000 so‘m, sut 8 000 so‘m, sabzavot 12 000 so‘m.

24Bir kunlik xarajat: 10 000 + 8 000 + 12 000 = 30 000 so‘m.
30 kunga: 30 000 × 30 = 900 000 so‘m.
loyiha orqali o‘quvchilar iqtisodiy tafakkur, hisoblash, byudjet tuzish
ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar.
Boshqa ijodiy loyihalar ham amalga oshiriladi:
“Mening orzu maktabim” – geometrik shakllar asosida maket tayyorlash;
“Tabiatni asraymiz” – atrof-muhitni himoya qilishga bag‘ishlangan
plakatlar tayyorlash.
4. O‘yin texnologiyalari asosidagi mashg‘ulotlar
O‘yin metodlari orqali o‘qituvchi o‘quvchilarni faol ishtirok etishga
undaydi. “Zanjirli savol”, “Top va javob ber” o‘yinlari darsdan tashqari
mashg‘ulotlarda keng qo‘llaniladi.
Misol:
O‘qituvchi: “2 × 3 nechaga teng?”
O‘quvchi: “6. Endi siz ayting, 6 + 7 nechaga teng?”
Keyingi o‘quvchi: “13.”
Bunday zanjirli mashqlar matematik fikrlashni rivojlantiradi va
o‘quvchilarni tez javob berishga o‘rgatadi.
O‘yinlar orqali o‘quvchilar raqamlar bilan o‘ynab o‘rganadilar, bu esa
ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
5. Tadbirlar va ekskursiyalar
O‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirish uchun sinfdan tashqari
tadbirlar va ekskursiyalar tashkil etiladi.
Masalan, ishlab chiqarish korxonasiga sayohat chog‘ida o‘quvchilarga o‘lchov
birliklari (metr, kilogramm, soat) haqida amaliy misollar keltiriladi.
Kutubxona yoki muzeyga tashrif paytida o‘quvchilar “Sonlar tarixi” yoki
“Buyuk matematiklar” haqida ma’lumotlar yig‘adilar.
6. Ijtimoiy aksiyalar va xayriya tadbirlari

25“Mehrli qo‘llar”, “Kitob sovg‘a qilaylik”, “Tabiat himoyachilari” kabi
aksiyalar o‘quvchilarda ijtimoiy mas’uliyat hissini tarbiyalaydi.
Masalan, ekologik aksiya davomida o‘quvchilar daraxt ekadilar va keyinchalik
bu daraxtlarning o‘sishini kuzatib, o‘rtacha balandlikni santimetrda
o‘lchaydilar.
Misol:
Daraxt balandligi bahorda 45 sm, kuzda 70 sm bo‘ldi.
O‘sish: 70 – 45 = 25 sm.
Bu orqali o‘quvchilar nafaqat tabiatni asrashni, balki o‘lchov va farqni
topish amaliyotini ham o‘rganadilar.
Jadval . To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarning turlari va maqsadlari
T/r Yo‘nalish nomi Faoliyat mazmuni Kutilayotgan natija
1 Fan to‘garaklari Matematik, til,
tabiatshunoslik
mashg‘ulotlari Bilimlarni chuqurlashtirish,
mantiqiy tafakkurni
rivojlantirish
2 Musobaqalar va
viktorinalar Savol-javob,
tezkor masalalar Raqobat ruhini va mustaqil
fikrlashni shakllantirish
3 Ijodiy loyihalar Amaliy va iqtisodiy
hisoblar Hayotiy ko‘nikmalar,
mustaqil rejalashtirish
4 O‘yin
texnologiyalari Matematik o‘yinlar,
zanjirli savollar Tez fikrlash, diqqatni jamlash
5 Ekskursiyalar Kutubxona, zavod,
muzey tashrifi Amaliy bilimlarni hayot bilan
bog‘lash
6 Ijtimoiy aksiyalar Daraxt ekish, xayriya
aksiyalari Ijtimoiy faollik va matematik
kuzatuv ko‘nikmalari
Sinfdan tashqari ishlarning to‘g‘ri tashkil etilishi to‘rtinchi sinf
o‘quvchilarining shaxsiy rivojlanishi, matematik tafakkuri va ijtimoiy faolligini
oshiradi. Ular darsda olgan bilimlarini hayotiy misollar orqali mustahkamlaydi,

26mustaqil fikr yuritish, tahlil qilish, raqamlar bilan ishlashda tajriba orttiradi. Shu
bois, sinfdan tashqari ishlarni rejalashtirishda o‘qituvchi har bir faoliyatni yosh
xususiyatlariga mos ravishda, ijodiy va interfaol usullar asosida tashkil etishi
zarur.
Har bir yo‘nalish o‘quvchilarning dunyoqarashi, muloqot, ijodkorlik va
hamkorlik ko‘nikmalarini shakllantirishda katta ahamiyat kasb etadi.
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish bosqichlari
Sinfdan tashqari ishlar quyidagi uch bosqichda amalga oshiriladi:
Tayyorlov bosqichi – mavzuni tanlash, maqsadni aniqlash, o‘quvchilarning
qiziqishini o‘rganish.
Asosiy bosqich – mashg‘ulotni o‘tkazish, interfaol metodlardan foydalanish
(masalan, “Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Klaster”).
Tahlil va yakun bosqichi – natijalarni baholash, muhokama qilish,
o‘quvchilarning faoliyatini tahlil etish.
Quyidagi jadvalda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishning samarador
bosqichlari keltirilgan:
Bosqich
nomi Amalga oshiriladigan ishlar Kutilgan natijalar
Tayyorlov Reja tuzish, material tanlash,
guruhlarga bo‘lish O‘quvchilar faol ishtirok
etishga tayyor bo‘ladi
Asosiy Mashg‘ulot o‘tkazish,
metodlardan foydalanish Bilim va ko‘nikmalar
kengayadi, muloqot faollashadi
Yakuniy Tahlil, xulosa, baholash O‘quvchilar o‘z faoliyatini
tahlil qilishni o‘rganadi
Amaliy misollar
Toshkent viloyatidagi 12-maktabda 4-“B” sinf o‘quvchilari bilan
o‘tkazilgan “Matematik sarguzasht” nomli sinfdan tashqari mashg‘ulotda 26
nafar o‘quvchi 4 ta guruhga bo‘lingan. Har bir guruhga “Klaster” va

27“Bumerang” metodlari asosida masalalar berilgan. 45 daqiqa davomida
o‘quvchilarning o‘zaro muloqoti, fikrlash faolligi, yechim topish tezligi
o‘rganilgan. Natijada:
1-guruh 95% to‘g‘ri javob topgan,
2-guruh 88%,
3-guruh 84%,
4-guruh 80% ko‘rsatkichni qayd etgan.
Bu tahlil shuni ko‘rsatadiki, to‘g‘ri tanlangan interfaol metodlar sinfdan
tashqari ishlarning samaradorligini 30–40% gacha oshiradi.
Sinfdan tashqari ishlarni rejalashtirish
To‘rtinchi sinfda sinfdan tashqari ishlar o‘quv rejasiga muvofiq ravishda
tuziladi. Har oy uchun bir yoki ikki marta to‘garak mashg‘ulotlari, oyda kamida
bir marta fan viktorinalari, chorak yakunida esa umumlashtiruvchi tadbirlar
o‘tkazish tavsiya etiladi. Quyidagi jadvalda namunaviy reja keltirilgan:
Oy Tadbir nomi Shakli Maqsadi
Sentyabr “Men bilmoqchiman!”
viktorinasi Musobaqa Fanga qiziqishni
oshirish
Oktyabr “Matematika olamida
sayohat” O‘yin
mashg‘ulot Bilimni mustahkamlash
Noyabr “Aql charxi” Interfaol
o‘yin Mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish
Dekabr “Eng topqir o‘quvchi” Tanlov Mustaqil fikrlashni
baholash
Yanvar “Matematik ertaklar” Ijodiy loyiha Ijodkorlikni oshirish
Fevral “Tushunchalar
dunyosi” Klaster usuli Tizimli tafakkurni
rivojlantirish
Mart “Oila byudjeti” Amaliy
mashg‘ulot Hayotiy bilimlarni
qo‘llash
Aprel “Sonlar dunyosida” Musobaqa Bilimlarni sinovdan

28 o‘tkazish
May “Yilning eng faol
o‘quvchisi” Yakuniy tadbir Rag‘batlantirish
O‘qituvchining roli
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda o‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi,
balki tashkilotchi, yo‘naltiruvchi va motivator sifatida faol ishtirok etadi. U
mashg‘ulot mavzusini tanlaydi, metodlarni belgilaydi, o‘quvchilarning
psixologik holatini inobatga oladi, baholash mezonlarini ishlab chiqadi.
Har bir o‘quvchining imkoniyatidan kelib chiqib individual yondashuvni
qo‘llash muhimdir. Masalan, matematikada qiyinlik qilayotgan o‘quvchilar
uchun “ko‘makchi juftlik” usuli samarali natija beradi. Tajribada
ko‘rsatilgandek, bunday yondashuv natijasida o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasi 20–25% ga oshgan.
Ota-onalar bilan hamkorlik
To‘rtinchi sinf o‘quvchilari uchun sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda
ota-onalarning ishtiroki ham katta ahamiyatga ega. “Ota-onalar kuni”,
“Birgalikda o‘qiymiz”, “Farzandim bilan o‘rganaman” kabi tadbirlar orqali
oilaviy muloqot mustahkamlanadi, bolalarning o‘qishga ijobiy munosabati
kuchayadi.
Natijaviy tahlil
2024–2025 o‘quv yilida o‘tkazilgan monitoring ma’lumotlariga ko‘ra, 4-
sinflarda sinfdan tashqari ishlar samaradorligi quyidagicha baholangan:
Ko‘rinib turibdiki, interfaol va tizimli yondashuv asosida tashkil etilgan
sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarning faolligini deyarli ikki baravar oshiradi.
Ko‘rsatkich An’anaviy sinflar (%) Interfaol sinflar (%)
O‘quvchilar faolligi 62 89
Mustaqil fikrlash 48 82
Ijodiy yondashuv 45 85

29Bilimni eslab qolish 57 88
To‘rtinchi sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish —
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, ijodiy salohiyatini va jamoaviy faoliyatini
rivojlantiruvchi muhim pedagogik jarayondir. Bu jarayon o‘quvchi shaxsining
har tomonlama shakllanishiga, ta’lim motivatsiyasining kuchayishiga, ijtimoiy
ko‘nikmalarining mustahkamlanishiga xizmat qiladi. Sinfdan tashqari ishlarni
interfaol metodlar asosida, o‘quvchilarning yosh psixologiyasiga mos, qiziqarli
shakllarda tashkil etish — zamonaviy ta’lim jarayonining eng samarali
yo‘nalishlaridan biridir.
2.2. To‘rtinchi sinfda “Ulush va qism” mavzusida dars ishlanma

30 DARS ISHLANMA
Fan: Matematika
Sinf: 4-sinf
Mavzu: Ulush va qism
Dars turi: Yangi bilim berish, mustahkamlash va amaliy qo‘llash
O‘tgan mavzu: Sonni qismga bo‘lish
Metodlar : “Aqliy hujum”, “Top va joylashtir”, “Juftlikda ishlash”, “Insert”,
“Matematik domino”, amaliy mashq, suhbat.
Jihozlar: Rangli kartochkalar, doira (pizza) modellar, bo‘lakli shakllar,
interfaol taxta, matematik plakatlar, o‘yin savollari.
Dars shakli: Aralash (nazariy va amaliy)
Dars davomiyligi: 45 daqiqa
Darsning maqsadi
Ta’limiy maqsad:
O‘quvchilarga ulush va qism tushunchalarini o‘rgatish.
Ulushni ifodalashda kasr shaklidan foydalanish ko‘nikmalarini
shakllantirish.
Berilgan butunning nechta teng qismdan iboratligini aniqlashni o‘rgatish.
Ulushni miqdor bilan ifodalashni o‘rganish (masalan, butunning 1/4 qismi,
3/5 qismi kabi).
Tarbiyaviy maqsad:
O‘quvchilarni diqqatli, aniq fikrlaydigan, jamoaviy ishlashga o‘rgatish.
O‘z fikrini asosli aytish va hamkorlikda qaror qabul qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish.
Adolat, mehnatsevarlik va tenglik kabi qadriyatlarni mustahkamlash.
Rivojlantiruvchi maqsad:
Mantiqiy tafakkur, kuzatuvchanlik va muammoli vaziyatlarni tahlil qilish
qobiliyatini rivojlantirish.

31Amaliy misollar orqali ulush va qism tushunchasini hayotiy vaziyatlar bilan
bog‘lash.
Darsning jihozlari:
Raqamli taxta (interfaol slaydlar: “Ulush va qism”)
Karton doiralar (pizza, shokolad, olma)
Rangli bo‘lakli kartochkalar (1/2, 1/3, 1/4, 3/5 va h.k.)
“Matematik domino” o‘yini uchun kartalar
Baholash jadvallari va “Men bilaman!” kartochkalari
Darsning borishi
I. Tashkiliy qism (5 daqiqa)
Salomlashish, davomadni aniqlash.
Sinfda quvnoq muhit yaratish uchun “Tabassum aylantir” o‘yini.
Dars shiori:
“Butun dunyo – bo‘laklardan iborat, har bir bo‘lak esa o‘z ulushiga ega!”
Motivatsiya:
O‘qituvchi savol beradi:
“Agar bizda 1 ta olma bo‘lsa, uni 4 kishiga teng taqsimlasak, har biri qancha
oladi?”
O‘quvchilar: “Olmaning 1/4 qismi”.
“Agar butun tortni 8 bo‘lakka bo‘lib, 3 bo‘lagini olsak, bizda nechta ulush
bo‘ladi?”
Javob: “3/8 qism”.
Shundan so‘ng, dars mavzusi e’lon qilinadi:
Bugun biz “Ulush va qism” haqida bilib olamiz.
II. O‘tgan mavzuni takrorlash (5 daqiqa)
Metod: “Aqliy hujum”
Savollar:
12 ni 3 ga bo‘lsak, nechta chiqadi?
20 ni 5 ga bo‘lganda nechta chiqadi?

321 metrni nechta santimetrga bo‘lish mumkin?
Butun sonni bo‘lish nima uchun kerak?
Javoblar interfaol taxtada birgalikda yoziladi.
III. Yangi mavzuni tushuntirish (15 daqiqa)
1. Ulush tushunchasi:
Ulush — bu butunning teng qismlaridan biri yoki bir nechtasi.
Masalan:
Bir doira 4 teng qismga bo‘linsa, 1 qismi butunning 1/4 qismini tashkil
etadi.
Agar 3 bo‘lak olsak, bu 3/4 qism bo‘ladi.
2. Qism tushunchasi:
Qism — bu butundan ajratilgan miqdor.
Agar tort 8 bo‘lakdan iborat bo‘lsa, uning 2 bo‘lagini olsak, tortning 2/8
yoki 1/4 qismini olgan bo‘lamiz.
3. Jadval bilan tushuntirish:
Butun son Bo‘lak soni Har bir ulush 3 ta ulush
1 doira 2 bo‘lak 1/2 2/2 = 1
1 shokolad 4 bo‘lak 1/4 3/4
1 tort 8 bo‘lak 1/8 5/8
1 metr 10 bo‘lak (dm) 1/10 7/10
4. Misollar bilan mustahkamlash:
Agar 1 metr 10 bo‘lakka bo‘linsa, har biri 1/10 metrga teng.
2/5 qism – bu butunning 5 teng qismidan 2 tasi.
12 ta olmaning 1/3 qismini topamiz:
12 : 3 = 4 (ya’ni 4 ta olma).
Amaliy topshiriq:
O‘qituvchi 8 bo‘lakli “pizza” modelini olib, 3 bo‘lagini ajratadi:
“Bu pizza butunning nechanchi qismini tashkil etadi?”
O‘quvchilar: “3/8”.

33IV. Mustahkamlash (10 daqiqa)
Metod: “Matematik domino” va “Top va joylashtir”
1-mashq:
Doirani 4 bo‘lakka bo‘ling.
2 bo‘lakni bo‘yang.
Savol: Butunning nechanchi qismi bo‘yalgan?
Javob: 2/4 yoki 1/2.✅
2-mashq:
12 ta konfet bor. Bolalar ularni teng bo‘lishdi.
3 bola olgan bo‘lak nechta konfetdan iborat bo‘ladi?
12 : 3 = 4 ta.
✅
3-mashq (raqamli interfaol topshiriq):
Ekranda ko‘rsatilgan:
15 ning 1/3 qismi = ?
20 ning 2/5 qismi = ?
Javoblar: 5 va 8.
✅
“Top va javob ber” o‘yini:
O‘qituvchi to‘pni o‘quvchiga tashlaydi va so‘raydi:
½ bu nechta qism?
¾ nimani bildiradi?
10 ning 1/5 qismi nechaga teng?
Javob: 2.
V. Mustaqil ish (7 daqiqa)
Kartochkalar:
16 ning ¼ qismi = ?
18 ning 1/3 qismi = ?
20 ning 2/5 qismi = ?
1 kg olmaning ½ qismini top.
Javoblar: 4, 6, 8, 500 g.
✅

34Baholash “Yulduzcha metodi” asosida:
4 ta to‘g‘ri javob – ⭐⭐⭐⭐
3 ta to‘g‘ri javob –
⭐⭐⭐
2 ta to‘g‘ri javob –
⭐⭐
VI. Yakuniy bosqich (3 daqiqa)
Bugun biz ulush va qism nima ekanini bildik.
Ulush – bu butunning teng qismlaridan biri, qism esa butundan ajratilgan
miqdor.
Har bir ulush kasr bilan ifodalanadi.
Endi biz 1/2, 1/4, 3/5 kabi ifodalarni oson tushuna olamiz.
Uyga vazifa:
“Ulush va qism” mavzusiga oid 3 ta masala yozing va yeching.
Uyda mavjud buyumlardan (non, olma, qalam, daftar) foydalanib, ulushni
ko‘rsating.
VII. Refleksiya (2 daqiqa)
O‘quvchilarga 3 ta kartochka beriladi:
– dars menga yoqdi, tushundim.
– biroz qiynaldim, lekin o‘rgandim.
– hali to‘liq tushunmadim.
O‘qituvchi o‘quvchilarning fikrlarini tahlil qiladi.

35 Xulosa
Men ushbu kurs ishini bajarish davomida 4-sinflarda sinfdan tashqari
ishlarni tashkil etishning nazariy asoslari, metodik jihatlari va amaliy
ahamiyatini chuqur o‘rganib chiqdim. O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatdiki,
boshlang‘ich ta’lim bosqichida sinfdan tashqari faoliyat o‘quvchilarning
mustaqil fikrlashini, ijodkorligini va bilimga bo‘lgan qiziqishini oshirishda
muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, 4-sinf o‘quvchilari uchun sinfdan tashqari
mashg‘ulotlarni to‘g‘ri tashkil etish ularning keyingi bosqichdagi ta’lim
motivatsiyasini shakllantiradi.
Men o‘rgangan metodlar — “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Rol o‘ynash”,
“Insert”, “Matematik o‘yinlar” kabi interfaol usullar o‘quvchilarni darsdan
tashqari jarayonga faol jalb etishda eng samarali yo‘llardan biri ekanligiga amin
bo‘ldim. Ayniqsa, fan to‘garaklari, viktorinalar, musobaqalar va ijodiy loyihalar
orqali o‘quvchilarning tafakkuri, diqqat markazida bo‘lishi, jamoada ishlash
ko‘nikmasi shakllanadi.
Amaliy mashg‘ulotlar davomida men o‘quvchilarning o‘z bilimlarini
mustahkamlashi, yangi g‘oyalarni ilgari surishi va o‘rganilgan bilimlarni hayot
bilan bog‘lashga bo‘lgan qiziqishini oshganini kuzatdim. Sinfdan tashqari
ishlarning samaradorligi o‘qituvchining puxta tayyorgarligi, darsdan tashqari
mashg‘ulotlarning mazmunli tashkil etilishi va bolalarning yosh xususiyatlariga
mos metodlardan foydalanish bilan bevosita bog‘liqdir.
Men uchun bu mavzuni o‘rganish jarayoni nafaqat nazariy bilim, balki
amaliy tajriba manbai ham bo‘ldi. Ayniqsa, matematika fanida o‘tkazilgan
“Matematik duel”, “O‘ylab top”, “Zanjirli hisob” kabi o‘yinlar orqali
o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri va hisoblash tezligi sezilarli darajada
rivojlandi. Shu orqali men sinfdan tashqari ishlar nafaqat qo‘shimcha ta’lim
shakli, balki bolalarda bilimga muhabbat uyg‘otuvchi, ularni hayotiy faoliyatga
tayyorlovchi vosita ekanligini angladim.

36Men o‘zimning pedagogik qarashlarimda shunga ishonch hosil qildimki,
agar o‘qituvchi sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni mazmunli, interfaol va
o‘quvchilarga yoqimli tarzda tashkil etsa, ularning intellektual va ma’naviy
rivojlanishida katta ijobiy natijalarga erishish mumkin. Shu sababli, 4-sinflarda
sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasini chuqur o‘rganish va
amaliyotda qo‘llash har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining kasbiy
mahoratini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, men bu kurs ishi orqali o‘zimning kelajakdagi
o‘qituvchilik faoliyatim uchun zarur bo‘lgan tajriba va metodik bilimlarga ega
bo‘ldim. Sinfdan tashqari ishlarni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish orqali o‘quvchilarning
har tomonlama kamol topishiga, ularning ijodiy va ijtimoiy faolligini oshirishga
xizmat qiluvchi muhim pedagogik yo‘nalish sifatida qarash kerak, degan
xulosaga keldim.

37Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4344-son qarori. “Xalq ta’limi
tizimini takomillashtirish strategiyasi to‘g‘risida”. 2019-yil 5-sentabr.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–6108-son farmoni. “Ta’lim
sifatini oshirish va innovatsion rivojlanishni jadallashtirish to‘g‘risida”.
2020-yil 29-oktabr.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–3775-son qarori. “Ta’lim
sifatini oshirish va o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”. 2018-yil 6-iyul.
4) Qorayev S. B., Janbayeva M. S. “Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari
darslarni tashkil etish metodikasi va ularning ahamiyati.” Boshlang‘ich
ta’lim jurnal, 2021.
5) Kasimov A. A. “Boshlang‘ich sinf o‘quchilarida darsdan va sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar o‘tkazishning nazariy asoslari.” Ta’lim va innovatsiya jurnali,
2024.
6) “Matematikadan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar” metodik qo‘llanma,
Yangiasr nashriyoti, 2024. Yangi Asr
7) Hakimova M. H. Matematika o‘qitish metodikasi (amaliy mashg‘ulot 1-
modul). Buxoro: “Sadriddin Salim” Durdona nashriyoti, 2021.
8) Xudoyberdiyeva N. R. Sinfdan tashqari ishlarning samarali shakllari. –
Namangan: NDPU nashriyoti, 2021.
9) Saidova M. J. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish uslublari. –
Toshkent: Innovatsiya nashriyoti, 2019.
10) Xolmatova Z. O. Matematika darslarida o‘yin texnologiyalaridan
foydalanish. – Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2020.
11) Mahmudov M. H., Ne’matova F. B. Boshlang‘ich ta’limni loyihalash:
muammo va yechimlar. – Toshkent: “Ta’lim taraqqiyoti” jurnali, 2023.
12) G‘oyipova D. Matematika fanidan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil
etish. – Andijon: ADU nashriyoti, 2022.

3813) Radjabova Sh. X. Boshlang‘ich ta’limda interaktiv metodlar. – Toshkent:
TDPU nashriyoti, 2020.
14) To‘laganova L. R. O‘quvchilarda ijodkorlikni rivojlantirishda sinfdan
tashqari ishlarning o‘rni. – Jizzax: JizzDU nashriyoti, 2021.
15) Kasimov A. A. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida darsdan tashqari
mashg‘ulotlar. – Toshkent: “Ilm ziyo” nashriyoti, 2024.
Foydalanilgan internet manbalar
www.ziyonet.uz
www.pedagog.uz
https://uzedu.uz
https://president.uz
https://kitob.uz
https://eduportal.uz
https://school-edu.uz

4-sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish metodikasi

Sotib olish