5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	235.6KB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

825 Sotish

5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Sotib olish

Kirish
Ishning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim
to’g’risida”gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»ning maqsad va
talablaridan kelib chiqqan holda hozirgi kunda o’quv jarayonining moddiy-
texnika va axborot bazasini etarli darajada rivojlantirishga erishish, yuqori
malakali pedagog-kadrlarga bo’lgan ehtiyojni kamaytirish, sifatli o’quv-uslubiy
va ilmiy adabiyot hamda didaktik materiallar tanqisligini kamaytirish, ta’lim
tizimi, fan va ishlab chiqarish o’rtasida puxta o’zaro hamkorlik va o’zaro
foydali aloqadorlikni rivojlantirish orqali kadrlar tayyorlashning mavjud
tizimidagi jiddiy kamchiliklarni yo’qotishga alohida e’tabor berilmoqda. Shuning
bilan bir qatorda, ilg’or pedagogik texnologiyalarni yaratish va o’zlashtirish
yuzasidan maqsadli innovatsiya loyihalarini shakllantirish hamda amalga
oshirish orqali ilm-fanning ta’lim amaliyoti bilan aloqasini ta’minlash chora-
tadbirlarini ishlab chiqish, ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalarni
amalga oshirish uchun tajriba maydonchalari barpo etish orqali esa ilmiy
tadqiqotlar natijalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga o’z vaqtida joriy etish
mexanizmini ro’yobga chiqarish, zamonaviy axborot texnologiyalari,
komp’yuterlashtirish va kompyuterlar tarmoqlari negizida ta’lim jarayonini
axborot bilan ta’minlash rivojlanib borishi belgilab qo’yilgan. Bu manbalarning
echimini topish axborot texnologiyalarini ta’lim tizimiga qo’llashdek muhim
masalani keltirib chiqaradi.
Shu nuqtai nazardan, axborot texnologiyalarining dunyo miqyosida
tutgan o’rniga nazar soladigan bo’lsak, bugungi kunda ko‘plab davlatlar axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari(AKT)ni iqtisodiy-ijtimoiy sohalarga, xususan,
ta’lim jarayoniga joriy etishdagi eng dolzarb muammoga, u ham bo‘lsa fan
o‘qituvchilarining AKT-savodxonligi, fanlarni o‘qitishda AKT vosita va
metodlaridan samarali foydalanish bo‘yicha tayyorgarligi muammosiga duch
kelmoqdalar. Mamlakatimizda ham mazkur muammoga jiddiy e’tibor qaratildi.
Chunki hozirgi davrda, jamiyatdagi jadal rivojlanish, o‘zgarishlar bilan bir
2

qatorda, ta’lim tizimida yangilanishlar yuzaga kelmoqda.
Kurs ishining maqsadi. 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari”
fanidan elektron o’quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasini yoritib berish
orqali ta’lim samaradorligiga erishish.
Kurs ishining vazifalari :
 mavzuga doir ilmiy-metodik adabiyotlar va ilmiy tadqiqot ishlarini
o’rganish hamda tahlil etish;
 5 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fani mazmuni, maqsadi
va vazifalarini o’rganib chiqish;
 5 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish holati va
uni takomillashtirish yo’llarini o’rganib chiqish;
Kurs ishining ob’ekti – umumiy o‘rta ta’lim maktablari 1-sinfda
“Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish jarayoni
3

I.Bob. Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar
1.1 Fanning elektron o’quv-metodik majmuasini yaratish bo‘yicha talablar
Elektron o’quv uslubiy majmuani ( EO‘UM) an’anaviy o‘quv nashrlariga
qo‘yilgan didaktik talablarga javob berishi kerak. Quyida EO‘UMga bo‘lgan
an’anaviy didaktik talablar keltirilgan:
1. Ta’limda ilmiylikni, fan, texnika va texnologiyalarni so’nggi
yutuqlarni hisobga olinishi EO‘UM mazmunining etarlicha chuqurligini,
ishonchliligini ta’minlaydi. O‘quv materialini EO‘UM yordamida o’zlashtirish
jarayoni o‘qitishning zamonaviy usullari bilan mos ravishda qurilishi kerak.
Masalan tajriba, eksperiment, solishtirish, kuzatish, abstraktlash, umumlashtirish,
yaxlitlashtirish, o’xshashlik, tahlil va sintez, modellashtirish metodi, shu bilan
birga matematik modellashtirish, shuningdek tizimli tahlil metodi.
2. O‘qitishning erishuvchanlik talablari – EO‘UMda amalga oshiriladi va
ta’lim oluvchilarning yoshi hamda individual xususiyatlariga xos o’quv materialini
o’rganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniklash zaruriyatini bildiradi.
O’quv materialini haddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha yuklash mumkin
emas, unda ta’lim oluvchi bu materialni egallashga ojizlik qiladi.
3. O’qitishning muammoviylinini ta’minlash talablari – ta’lim olish
faoliyatining tavsifi shartlashtirilgan. Agar ta’lim oluvchi muammoli topshiriqlar
va mashqlarni bajarishga harakat qilsa, uning fikrlash faolligi o’sadi. Ushbu
didaktik talabning EO’UM yordamida bajarilish darajasi, an’anaviy darsliklar va
qo’llanmalardan ko’ra, sezilarli ravishda yuqori bo’ladi.
4. O’qitishning ko’rgazmaliligini ta’minlash talablari – ta’lim oluvchilar
tomonidan o’rganilayotgan ob’ektlar, ularning maketlari yoki modellarini sezgili
qabul qilish va shaxsan kuzatishini hisobga olish zaruriyatini bildiradi.
5. O’qitishni ongliligini, ta’lim oluvchining mustaqilligi va faolligini
ta’minlash talablari – o’quv faoliyatining yakuniy maqsad va vazifalariga
4

erishishda o’quv axborotini jalb qilish bo’yicha ta’lim oluvchilarning mustaqil
ishlashlari uchun EO’UM bilan ta’minlashni ko’zda tutadi. Bunda ta’lim oluvchi
uchun o’quv faoliyati yo’naltirilgan maqsad va mazmunni anglatadi. Fanlar
bo’yicha EO’UM tizimli faoliyat yondashuvi asosida ishlab chiqilishi kerak.
6. EO’UMdan foydalanishda o’qitishning tizimliligi va ketma-ketligi
talablari – o’rganiladigan fan sohasida bilimlar va ko’nikmalarning ma’lum
tizimining ta’lim oluvchilar tomonidan o’zlashtirilishi ketma-ketligini
ta’minlanishini bildiradi. Bilim, ko’nikma va mahorat – ta’lim tizimida mantiqiy
tartibda shakllanishi va amalda qo’llanilishda o’z o’rnini topishi zarur. Buning
uchun quyidagilar zarurligi aniqlandi:
- o’quv materialini tizimlashtirilgan va tarkiblashtirilgan holda tavsiya qilish;
- o’quv materialining har bir bo’limida shakllanadigan bilim va
ko’nikmalarning rivojlanishini inobatga olish;
- o’rganilayotgan o’quv materialining fanlararo bog’liqligini ta’minlash;
- o’quv materiali va ta’lim beruvchi ta’sirlarining uzatilish ketma-ketligini
chuqur o’ylab ko’rish;
- bilim berish jarayonini o’qitish mantiqi bilan aniqlanadigan ketma-ketlikda
qurish;
- EO’UM tavsiya qilgan axborotni, o’qitishning mazmuni va uslubi ta’lim
oluvchining shaxsiy qobiliyatiga bog’liq holda tanlanishi kerak, masalan,
mazmunli o’yin holatlarini yaratish, amaliy tavsifdagi topshiriqlar va
eksperimentlarni, haqiqiy jarayonlar va ob’ektlar modellarini tavsiya qilish yo’li
bilan amaliyot faoliyatga bog’lanishni ta’minlash.
7. EO’UMdan foydalanishda bilimlarni o’zlashtirish mustahkamligi
talablari – talabalarning o’quv materialini mustahkam o’zlashtirishlari uchun,
ularni chuqur fikrlash, xotirada saqlash kabi qobiliyatlarini rivojlantirish katta
5

ahamiyatga ega.
8. EO’UMda o’qitishning rivojlantiruvchi va tarbiyaviy funktsiyalari
bajarilishi talablari .
Ta’lim vazifasidagi an’anaviy nashrlarga qo’yiladigan didaktik talablardan
tashqari, EO’UM yaratish va joriy qilinishida zamonaviy axborot va
telekommunikatsiya texnologiyalarning ustunliklaridan foydalanish kabi quyidagi
o’ziga xos didaktik talablar qo’yiladi:
1. Moslashuvchanlik talablari – EO’UM ta’lim oluvchi individual
imkoniyatlariga, ya’ni o’qitish jarayonida ta’lim oluvchi bilimlari, ko’nikmalari
va psixologik xususiyatlariga moslashtirilgan bo’lishi kerak. EO’UM
moslashuvchanligining uchta darajasi mavjud. Birinchi darajasi o’quvchilarning
o’zlariga qulay bo’lgan individual tempiga mos holda o’quv materialini o’rganish
imkoniyati hisoblanadi. Ikkinchi darajasi - ta’lim oluvchi holatining diagnostik
tahlili hisoblanadi, uning natijalari asosida, ta’lim berishning mazmuni va uslubi
taklif etiladi. Uchinchi darajasi - ochiqcha yondashuvga asoslanadi, unda
foydalanuvchilarning guruhlanishi ko’zda tutilmaydi va mualliflar ta’lim
oluvchilarning imkoni boricha ko’proq kontingenti uchun, iloji boricha ko’proq
variantlarini ishlab chiqishlari tavsiya etiladi.
2. O’qitishning interfaollik talablariga o’qitish jarayonida ta’lim oluvchi
bilan EO’UMning o’zaro hamkorligini ta’minlash kiradi. EO’UM vositalari
interfaol muloqot va teskari aloqani ta’minlashi kerak. Muloqotni tashkil
etishning muhim qismi bo’lib, foydalanuvchi harakatiga EO’UMning reaktsiyasi
hisoblanadi. Teskari aloqa nazoratni amalga oshiradi, keyingi bajariladigan ishlar
bo’yicha tavsiyalar beradi, ma’lumotnoma va tushuntiruvchi axborotlarga doimiy
kirishishni amalga oshiradi.
3. EO’UMning o’quv axborotini taqdim qilishida kompyuter vizuallashtirish
imkoniyatlarini joriy qilish talablari. Zamonaviy elektron vositalar imkoniyatlari
o’quv axborotini namoyish qilish sifatini tahlil qilishni ko’zda tutadi.
6

4. EO’UM bilan ishlashda ta’lim oluvchining intellektual qobiliyatini
rivojlantirish talablari. Fikrlash, murakkab vaziyatlarda mustaqil qarorlar qabul
qila olish mahorati, axborotga ishlov berish bo’yicha ko’nikmalarni
shakllantirishni ko’zda tutadi.
5. EO’UM – o’quv materialini namoyish qilishning tizimlilik va funktsional
bog’liqligi talablarini bajarishi kerak.
6. EO’UM – ta’lim berishning to’liqligi va uzluksizligini ta’minlashi kerak.
EO‘UMni ishlab chiqishga qo’yiladigan metodik talablar
Metodik talablar EO‘UMga mo’ljallangan o’quv fanining o’ziga xosligi va
xususiyatlarini, uning qonuniyatlarini izlanish usullarini, axborotga ishlov
berishning zamonaviy usullarini joriy qilish imkoniyatlarini hisobga olishni
ko’zda tutadi. Fanlardan yaratiladigan EO‘MM quyidagi metodik talablarni
qoniqtirishi kerak:
1. EO‘UM – o’quv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va
harakatli komponentlarining o’zaro bog’liqligiga tayangan holda qurilishi kerak.
2. EO’UM o’quv materialini yuqori tartibli tuzilma ko’rinishida ta’minlashi
kerak. Fanlararo mantiqiy o’zaro bog’liqlik hisobga olinishi kerak.
3. EO’UMda ta’lim oluvchiga o’quv materialini bosqichma-bosqich
o’zlashtirish uchun oshirish turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish imkoniyati
yaratilishi kerak.
EO’UMni ishlab chiqish va foydalanishga qo’yilgan metodik talablarni
hisobga olish bilan bir qatorda, uni yaratishning muvaffaqiyatliligi va sifatiga
ta’sir qiluvchi bir qator psixologik talablar ham qo’yiladi. Quyida EO’UMga
qo’yiladigan psixologik talablar keltirilgan:
1. EO’MMda o’quv materialini namoyish qilish nafaqat verbal, balki
kognitiv jarayonning sensorlik va namoyish qilish holatlariga ham mos kelishi
kerak. EO’UM qabul qilish, diqqat, fikrlash, tasavvur qilish, xotira saqlash kabi
psixologik jarayonlari xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilishi kerak.
7

2. EO’UMdagi o’quv materiali ta’lim oluvchilarning yoshini, tayanch
bilimlarini inobatga olib tuzilishi kerak.
-Elektron darslik ta’lim jarayoniga odatdagi darslikdan o’zgacha, inson
miyasi imkoniyatlarini, xususan, eshitish va emotsional xotirasini jalb qilib,
shuningdek kompyuter samaradorligidan foydalanib tushunishni,
mavjud tushunchalar va misollarni eslab qolishni maksimal darajada
engillashtirishi kerak:
Elektron darsliklarning quyidagi turlari mavjud:
1. Elektron darsliklarni foydalanish buyicha ikki turga ajratiladi: a) Jamoaviy
foydalanishga mo’ljallangan elektron darsliklari kompyuterning katta tizimli
resurslarini talab qilmasligi kerak, chunki ular ko’pincha serverlarda o’rnatiladi va
ularga kompyuter tarmog’i orqali yaqinlashish imkoni beriladi. b) Individual
foydalanishdagi elektron darsliklari o’quv materialini ta’lim oluvchi ishtirokida
yoki ishtirokisiz o’rganish uchun mo’ljallangan. Elektron darsliklarning ikkala
turidan ham ma’ruza mashg’ulotlarida foydalanish mumkin.
2. O’quv materiallarini etkazib berish bo’yicha: bunday turdagi elektron
darsliklar bir bo’lim yoki modul o’quv materialini o’zlashtirmay turib, navbatdagi
bo’limga yoki modulga o’tishga yo’l qo’ymaydi.
3. O’quv axborotlari va materiallarining yangilanishi bo’yicha quyidagilarga
ajratish mumkin: a) Uzluksiz yangilanishli elektron darsliklar asosan elektron
o’quv bazalarida (portallar, veb-saytlar va boshqalar) yoki elektron kutubxonalarda
joylashtiriladi. b) Davriy yangilanishdagi elektron darsliklar asosan turli xildagi
axborotning elektron tashuvchilarini tasvirlaydi (disketlar. SD-disklar va
boshqalar)
Elektron darsliklar kategoriyasini ham aniqlash ham zarur. Elektron darsliklar
quyidagi to’rtta kategoriyalarga bo’linadi.
I kategoriya. O’quv materiallari asosan verbal matn sifatida keltirilib, ular
8

giperilova va glossariylarga, shuningdek, 2-o’lchovli(2D) grafiklar-diagrammalar,
rasmlarga (o’quv materialining 25% gacha) ega.
II kategoriya. O’quv materiallari qisman giperilovali va 2D grafikali matn
shaklida va 3-o’lchovli(3D) grafikdan iborat (o’quv materialining 25% gacha).
III kategoriya. O’quv materiallari matn, 2D grafiklar, video va audio
animatsiyalar va 3D effektlarga ega (o’quv materialining 50% gacha).
IV kategoriya. Elektron darslik virtual muxitda, zamonaviy tarmoq
texnologiyalarini qo’llab, o’qituvchi bilan kompyuter tarmog’i (Internet) orqali
bog’langan holda masofaviy mashg’ulotlar olib borilishi darajasida yaratilgan.
Elektron darsliklarning har bir kategoriyasiga alohida o’z talablar mavjud. Lekin,
bir qator talablar borki, ular barcha kategoriyalarga tegishlidir. Ular
quyidagilardan iborat:
 modullarning (paragraf va temalarning) matni 4-5 monitor ekranidan oshmasligi
kerak (2 ta bet, ma’qulroq);
 giperilovalar 3 bosqichdan oshmasligi ma’qul, chunki asosiy temadan chiqib ketish
mumkin emas;
 maxsulot sistemasi kompyuter texnologiyasi talablariga mos kelishi kerak;
 turli rangdagi sahifalarni yaratishda psixolog va ergonomika mutaxassislari
tavsiyalariga rioya qilish.
Elektron darslikning sifatini aniqlash oson masala emas. Hozirgi paytda Oliy
va o’rta maxsus ta’lim vazirligining Axborot texnologiyalar va masofaviy
o’qitishni rivojlantirish boshqarmasi tomonidan elektron darsliklarning
standartlari ishlab chiqilgan. Undan tashqari, elektron darsliklar baxolash
normativ xujjatlari va ijodiy guruh a’zolarini moddiy rag’batlantirish normalari
ishlab chiqilgan. Ulardan oqilona foydalangan holda ma’ruzachi o’zining ma’ruza
matnlarini yoki o’quv qullanma va darsliklarini elektron versiyalarini yaratishlari
tavsiya etiladi.
9

Elektron darsliklarning kategoriyalar bo’yicha sinflanishi quyidagi talablar
majmuasiga asoslangan:
 pedagogik talablar: bularga didaktik va uslubiy talablar kiradi;
 psixologik talablar;
 texnikaviy talablar.
Hozirgi kunda elektron darsliklar yartishning 4 bosqichli kategoriyasi mavjud:
1-bosqich elektron darsliklar bu gipermatn shaklida bo’lib, bunda o’quv
materiallar bir-biri bilan gipermurojaatlar orqali bog’lanadi. Unda ikki o’lchovli
ko’rsatish qurollaridan, masalan suratlar, jadvallardan foydalanish mumkin.
2-bosqichli elektron darsliklar o’zida qisman gipermatn va ikki o’lchovli
animatsiyani jamlashtiradi. Bu turdagi elektron darsliklarni ko’pincha virtual
stendlar deb atash mumkin.
3-bosqichli elektron darsliklar o’zida bir vaqtda ham animatsiya, ham
gipermatnni jamlashtirib, bu turdagi elektron darsliklar ovozlashtiriladi. Ulardan
multimedia vositalari orqali foydalanganligi uchun multimediyali elektron darslik
deb atash mumkin.
4-bosqich elektron darsliklar zamonaviy tarmoq texnologiyalari asosida
yaratilib, masofaviy o’qitish mezonlariga mos bo’lishi shart.Elektron darslik
o’quv jarayonida oddiy darslikdan ko’ra inson miyasining qabul qilish yo’llarini
(tovush, emotsional xotira, kompyuter testlar) jalb etib, eng asosiy tushuncha va
misollarni tushunish va yodga olish jarayonlarini maksimal engillashtirish uchun
xizmat qilishi kerak.
Matn qismi chegaralangan bo’lishi kerak-chunki buning uchun oddiy
darsliklar mavjud, kompyuterdan olingan materiallarni chuqurroq o’zlashtirish
uchun esa qog’oz va qalamlar xizmat qilish kerak.
Shuning uchun, elektron darsliklar yaratish jarayonida bir necha pirntsip va
yondashishliklarni ishlatmoq zarur. Ularni qisqacha ko’rib chiqaylik:
10

Kvantlash printsipi: materialni minimal xajmdagi modullardan iborat
bo’limlarga bo’lish.
To’lalik printsipi: Har bir modulda kompanentlar mavjud bo’lishi kerak:
 nazariy yadro;
 nazariy savollar;
 misollar;
 mustaqil echish uchun masala va misollar;
 butun modul bo’yicha javoblari keltirilgan savollar;
 nazorat ishi;
 yordamchi ma’lumotnomalar;
 kommentariylar.
Ochiqlik printsipi: Har bir modulda mtanlarni yangi tushuncha va usllarni
o’zlashtirishni engillashtiruvchi vizual kadrlar bo’lishi kerak.
Tarmoqlanish printsipi: Har bir modul gipertekst ilovalar bilan boshqa
modullar bilan bog’langan bo’lib, axborotlarni o’zlashtirish ketma-ketligini
nazarda tutadi.
Boshqarish printsipi: o’quvchi kadrlar almashinishi o’zi boshqaradi, kerakli
murakkablik darajadagi misollarni ochib, o’zini tekshirish mumkin.
Adaptatsiya printsipi: elektron darslik o’quv jarayonining ma’lum paytdagi
o’quvchi ehtiyojini qondirish lozim.
Kompyuter yordami printsipi: elektron darslikni ishlatayotgan Har bir
paytda kompyuter yordamini olish mumkinligi (murakkab matematik hisob,
lug’at, o’z bilim savyasini tekshirish va boshqalar).
To’plash printsipi: yagona elektron komplekslarda va bibiliotekalarda
joylashtirish va ularga yangi bo’lim va temalar bilan kengaytirish formatida
bajarilgan bo’lishi lozim.
11

Ketirilganlardan xulosa sifatida: elektron darslik kimga va nima uchun
kerak? savoliga javob beraylik.
Elektron darslik kunduzgi, sirtqi va masofaviy tarzdagi o’quvchilarning
mustaqil ishlash uchun zarur, chunki:
 o’qilayotgan materiallarni chop etilgan o’quv darsliklardan o’zga, boshqa
usullar (qabul etish yo’llari oshishi) qo’llash munosabati bilan o’zlashtirishni
engillashtiriladi;
 o’quvchining talablari va tayyogarlik, intellektual darajasiga moslanadi;
 murakkab Hisob-kitoblarda vaqtning tejalishi hisobiga fanni chuqurroq
o’zlashtirishga sharoit yaratiladi;
 ishning har bir bosqichida o’zini tekshirish uchun keng sharoitlar yaratiladi;
 bajarilgan ishni zamonaviy shaklda fayl yoki printerda chop qilishga sharoit
yaratiladi;
 chegaralanmagan sonli tushuntirish, takrorlash va yordamchi materiallar
taqdim etib, sabrli murabbiy vazifasini bajaradi.
Elektron darslik maxsus auditoriyadagi amaliyot darslarida yordam beradi,
chunki:
 turli masalalarni echishda kompyuter yordamini ishlatish va shuning uchun
vaqtni
 tejash mumkin;
 o’qituvchilarga mashg’ulotlarni kompyuterlarda mustaqil ishlar shaklida o’tishi
 mumkin;
 o’qituvchilarga kompyuter yordamida o’quvchilar bilimini tez va samarali
baholash,
12

 nazorat ishlarni murakkabligini boshqarishi mumkin;
Elektron darslik o’qituvchilar uchun ham qulay, chunki;
 nazariy va amaliy mashg’ulotlarda asosiy tushuncha va g’oyalarni
tushuntirishga ko’proq vaqt ajratiladi;
 murakkab hisobli nazorat ishlari kompyuter yordamida tekshiriladi;
 auditoriyada va uyda bajariluvchi tposhiriqlar nisbatini aniqlaydi;
1.2 5-Sinf informatikani o'qitishdagi ilmiy usullar
Bugungi kunda respublikamizning barcha oily o’quv yurtlari va kasb-hunar
ta’limi kollejlarida, maktablarda informatika faniga alohida etibor berilmoqda.
Buning asosiy sababi bugungi kundagi barcha yutuqlarimizni informatika fanisiz
tasavvur etishimiz qiyin.
Xozirgi dunyodagi barcha ish joylarining 60 foizi ga yaqini axborotni qayta
ishlash vositalari bilan ta'minlangan .
Informatika fundam е ntal fan sifatida kompyut е r axborot tizimlari n е gizida
istalgan ob' е ktlar bilan boshqaruv jarayonlarini axborot jixatidan ta'minlashni barpo
etish m е todologiyasini ishlab chikish bilan shugullanadi.
Shunday fikr ham mavjudki informatika fanining asosiy vazifalaridan biri –
axborot tizimlari nima, ular qanday o`rinni egallaydi , qanday tuzilmalarga ega
bo`lishi lozim, qanday ishlaydi uning uchun qanday qonuniyatlarga xos ekanligini
aniqlashadir.
Е vropada informatika soxasida quyidagi asosiy ilmiy yo`nalishlarni ajratib
ko`rsatish mumkin; tarmoq tuzilmasini ishlab chiqish, kompyut е rli
int е rgartsiyalashgan jarayonni ishlab chiqarish . iqtisodiy va tibbiy informatika
ijtimoiy sug`urta va atrof muhit informatikasi, prof е ssional axborot tizimlari.
13

Informatikada fundam е ntal tadqiqotlar maqsadi istalgan axbort tizimlari haqida
umumlashtirilgan axborotni olish , ularning qurilishi va ishlashning umumiy
qonuniyatlarini aniqlashdir. Informatika amaliy fan soxasi sifatida quyidagilar bilan
shug`ullanadi;
Axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarini o`rganish ( axborotlarni yig`ish, qayta
ishlash, tarqatish)
Inson faoliyatining turli soxalarida kommunikatsion axborot mod е llarini
yaratish.
Aniq bir soxalarida axborot tizimi va t е xnologiyalari ishlab chiqish ularning
hayotiy bossqichini , ularni ishlab chiqarish ishlashni va hakozolarni loyihalash
ishlab chiqish bosqichlari uchun tavsiyalar tayyorlash . Informatikaning bosh
vazifasi axborotni yangilash uslub va vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta
ishlashning t е xnologik jarayonlarini tashkil etish ulardan foydalanishni ishlab
chiqishdir.
Informatikaning asosiy vazifalari quyidagilarni o`z ichiga oladi;
Istalgan xususiyatdagi axborot jarayonlarini tadqiq etish.
Axborot jarayonlarini tadqiq etishdan olingan jarayonlar n е gizida axborotni
qayta ishlaydigan axborot tizimini ishlab chiqish va yangi t е xnologiyalarini
yaratish ;
Jamiyat hayotining barcha sohalari kompyut е r t е xnalogiyasidan samarali
foydalanishning ilmiy va muxandislik muammolarini yaratish va tadbiq etish va
ta'minlashni hal etish .
Informatika o`z o`zicha mavjud bo`lmay ,balki boshqa sohalardagi
muammolarini xal etish uchun yangi axboriy t е xnika va t е xnalogyalarini yaratishga
qaratilgan kompl е ks ilmiy –t е xnik soxadir.
U boshqa soxalar xatto jarayonlar va xodisalar noformallashuvi tufayli
miqdoriy uslublarni qo`llash munkin emas d е b xisoblanadigan ssxalarga xam
tadqiqot uslub va vositalarini taqdim etadi . Informatikada kompyut е r t е xnikasi
14

sharofati tufayli amaliy ro`yobga chiqish mumkin bo`lgan mat е matik mod е llash
uslublarining xalq qilinishini alohida ajratib ko`rsatish lozim .
Axborot t е hnalogiyalari rivojlanishning zamonaviy jahon darajasi
shundaki ,r е spublikada axborot makoninig infratuzilmalari va milliy axborot
hisoblash tarmog`i int е gratsiyasiga mos k е luvchi milliy tizimi yaratish iqsodiyot ,
boshqarish ,fan va ta'lim samaradorligining muhim omili bo`lmoqda .
Bu muammolar ancha murakkab va ayni payitda r е spubikamiz uchun
dolzarbdir .1994 yil d е kabirda O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Maxkamasi
O`zb е kiston R е spublikasining Konts е ptsiyasi qabul qildi .
Ushbu Konts е ptsiyasining asosiy maqsadi va unda qo`yillgan masalalar
quydagilaridan iborat ;
Milliy axborot – hisoblash tarmog`ini yaratish
Axborotlarga tavar sifatida yondoshininig iqsodiy ,xuquqiy va m е 'yoriy
hujjatlarni yuritish
Axborotlarni qayta ishlashda johon standartlariga rioya qilish
Informatika industriyasini yaratish va rivojlantirish
axborotlar t е xnalogiyasi soxasidagi fundam е ntal tadqiqotlarni raxbarlantirish
qo`llab -quvvatlash
informatika vositalaridan foydalanuvchilarni tayorlash tizimini
muvofiqlashtirish Konts е ptsiyaning asosiy qoydalari hisobga olingan «O`zb е kiston
R е spublikasining axborotlashtirish dasturi » ishlab chiqiladi , u uch maqsadli
dasturni o`z ichiga oladi ;
Milliy axborot – hisoblash tarmog`i
EHM ning mat е matik va dasturiy ta'milash
Shaxsiy kompyut е r .
Axborot jamiyatni rivojlantiruvchi va uning taraqqiyotiga asos bo`luvchi
muxim vosita hisoblanadi . Shu kabi axborot insoniyat tarixida eng muxim iqsodiy
15

ko`rsatkichlardan biri bo`lsa ,jamiyatni kompyut е rlashtirish esa iqsodiyotni tarkibiy
jixatdan qayta ko`rishda asosiy xarakatlantiruvchi kuchdir .
Jamiyatni axborotlashtirish , yangi axborot t е xnalogiyalari bilan ta'minlash
insonlarning turli –tuman ma'lumotlarga bo`lgan ehtiyojini qondirishda muxim
o`rin tutadi .
Inson axborot olami ichra yasharkan , voqiya xodisalar jarayonlarning bir –
biriga aloqadorligini , o`zaro munosabatlari va moxiyatni tashkil etish ,o`z
xayotidan k е lib chiqayotgan murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida
ko`pdan- ko`p dadil va raqamlarga murojat qiladi .
Axborot tufayli nazariya amalyot bilan birikadi . Amaliyot nazariyasi
nazariya esa amalyotsiz mavjud ham bo`lmaydi ,rivojlanmaydi ham .
Zavodlarimizning asosiy maqsadi informatika vositalarining axamiyati
to`g`risida fikir yuritish emas , balki jamiyatning axborotga bo`lgan extiyojini
qondirishdagi usul va vositalar to`g`risida tushunchaga ega bo`lishdir .
Axborotlar turli vaqtda turlicha tarqatilgan bo’lib, tarqatuvchilar ham turli
ko’rinishda bo’lishgan.
Axborot tashuvchilar
Jurnal Globus Kitob
Qadimgi toshga Rasmli ma’lumot Magnit diski
16

o’yilgan yozuv

Fizika, kimyo, biologiya va shu kabi tabiiy fanlarni vujudga k е lishi
atrofimizdagi moddiy dun е ni, uning usimliklar dun е sini, en е rgiya jara е nlarini
urganishni yanada rivojlantirgan bulsa, informatika XX asrning urtalarida, ya'ni
60-yillarda Frantsiyada el е ktron xisoblash mashinalari (EXM) yordamida
axborotni kayta ishlash bilan shugullanuvchi soxani atamasi sifatida yuzaga k е ldi.
Yangi ilmiy yunalish sifatida paydo bulgan informatika esa, axborotlar va ularning
xossalarini urganish uchun zaruriy fan sifatida tan olindi.
Informatikani fan sifatida tahlil etib, borilishi natijasida unda reformalar
o’tkazib borish bunda oldindan qilingan ishlar va keyingilarni birlashtirib jahon
informatika xarakatiga qo’shilish bundan ko’zlangan asosiy maqsad quyidagicha.
1. Informatika o’qitish metodikasi fanidagi keyingi o’zgarishlar va ularga
xarakteristikalar berish.
2. O’rta maktablarda informatika fanini o’qitishda xalqaro o’quv jarayonlaridan
foydalanib to’ldirib borish.
3. O’rta maktabda informatika fanining xarakatlari va ularda o’tkazilayotgan
reforma lar.
4. Xalqaro informatika xarakatiga qo’shilish, o’rganish, fikrlar bildirish.
5. Reformani ikki asosiy ko’rsatkichlar bo’yicha tahlil qilib borish.
1) Informatikani o’rta maktabda chuqur o’tish va amaliyotda qo’llash.
2) Jahon hamjamiyatida yuz berayotgan informatika sohasida yangiliklarni
to’g’ri tahlil etish.
17

Hozirgi vaqtda respublikamizda oily va o’rta ta’limga keng miqyosda etibor
berilmoqda shundan kelib chiqib informatika hisoblash texnikasi kompyuter
tizimlari jahon axbarot tizimi hisoblanmish internet tarmog’idan foydalanishga
katta e’tibor bilan qaralmoqda.
Informatika fanining bugungi kun taraqqiyoti qo’yidagicha tahlil etiladi.
1. Informatikaning fan sifatida yuqori baholanishi va uning taraqqiyoti.
2. Informatika o’qitish metodikasiga xarakteristikalar berib borish.
Yuqoridagi jarayonlarni hisobga olgan holda keltirilgan ikki jarayonning bir
necha qisimlarga ajratilgan holda o’rganish mumkin.
1. Informatika fanining paydo bo’lishi;
2. Informatika faniga birlik va qo’shimchalar kiritish davri;
3. XIX- XX asrlarda informatika fanining o’sishi;
4. XX-XXI asrlarda informatika fanidan to’g’ridan-to’g’ri yuqori fan sifatida
foydalanish.
Informatika o’qitish usullari fani asosan qo’yidagi bosqichlar bilan tahlil
etiladi;
1. Informatika fani nima uchun o’rganiladi;
2. Informatika fanidan nimalarni o’rganish mumkin;
Informatika fanini asosan qo’yidagi uch qism bilan o’rganish mumkin
Informatika k е ng ma'noda insoniyat faoliyatining barcha soxalarida asosan
kompyut е rlar va t е l е kommunikatsiya aloqa vositalari yordamida axborotni qayta
18

ishlashi bilan bog’lik fan bo’lib, t е xnika va ishlab chikarish-ning xilma-xil
tarmoqlari birligini o’zida namoyon etadi.
Informatikani o’zaro aloqador bo’lgan,ya'ni tarmoq,fan va amaliy fan
soxalari sifatida qo’yidagi uch qismga ajratish mumkin:
Informatika fanini o’rta maktablarda, kollej va litseylarda o’tilishida uning
tarbiyachilik roli qo’yidagilarda namoyon bo’ladi;
1. O’quvchilarni dunyo bilimlaridan habardor qilish va bolalarning dunyo
qarashini o’zgartirish.
2. O’quvchilarning informatika faniga bo’lgan qiziqishini oshirish.
3. Informatika fanining tezda rivojlanib borishi va informatika madaniyatini
o’rganishga yordam berish.
4. O’quvchilarda informatika fani haqida tushuncha hosil qilish,
tushunchalarni jonlashtirish uchun turli mavzuga oid ko’rgazmali qurollar yaratish
va mavjudlaridan samarali foydalanish.
5. O’quvchilarda informatika fani to’g’risidagi tushunchasini yoqoriga
ko’tarishning yana bir usuli bu mavjud ish qurollaridan to’g’ri foydalana bilish.
6. Informatika fanini chuqur o’zlashtirishlari uchun o’quvchilardan, o’tilgan
mavzular bo’yicha yozma tarzda so’rash, test usulida so’rash, ogizaki so’rash va
mavjud kompyuterlardan amaliy usulda so’rashlar amalgam oshirib borilishi kerak.
7. Informatika o’qituvchisidan fanni bolalar to’liq uzlashtirishlari uchun
ko’proq amaliy dars tashkil etish talab etiladi.
Amaliy jihatdan informatika fanidan o’quvchilar qo’yidagilarni o’rganishi
kerak bo’ladi:
1. Informatika darslarida o’rgangan materiallarini, amaliyotda qo’llay bilish
va boshqa fan sohalariga tadbiq etishni amalgam oshirishdan iborat.
19

2. Dars jarayonidan tag’dim etilgan o’quv qurollaridan to’g’ri foydalanishni
o’rganish.
3. Dars davomida o’rganilgan mavzularga qo’shimchalar qo’shib boorish.
II.Bob. Elektron o’quv uslubiy majmualar yaratishning multimediali dasturiy
vositalari
2.1 Informatika darslarida bilimlarini tekshirish usullari
Ijroni tekshirishning to'g'ri yo'lga qo'yilishi har qanday ish sohasida katta
ahamiyatga ega bo'lgani singari, o'qitish ishlarida ham g'oyat katta ahamiyatga
egadir. U, o'qituvchiga o'quvchilarda mas'uliyat tuyg'usini tarbiyalashga,
o'quvchilaming bilimlaridagi kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlab olishga, o'z ishini
to'g'ri baholashga imkon beradi.
O'quvchilarning bilimlarini tekshirish ishi muntazam ravishda, ya'ni har kuni
olib borilishi kerak. Dastavval yangi materialni bayon etgandan keyin uning qay
darajada tushunilganligini tekshirib olish lozim. Darsning asosiy maqsadi
o'tiladigan mavzu mazmunini o'quvchilarga tushuntirish ekanini, o'quvchilar
bilimni asosan darsda olishlari kerakligini esda tutib, o'qituvchi o'zining shu
maqsadga erishgan yoki erishmaganligini har bir darsda o'tilgan mavzu mazmunini
asosiy erlarini o'quvchilardan so'rash orqali tekshirib borishi zarur.
O'quvchilaming o'zlashtirish darajasini turli yo'llar bilan tekshirish mumkin,
ya'ni biron formulani chiqarish yoki biron teoremani isbotlashdagi asosiy
mulohazalarni o'quvchi tomonidan bajarish, ilgaridan tayyorlab qo'yilgan mavzu
mazmuniga doir savollami o'quvchilarga berish, olingan nazariy xulosalarni masala
yoki misollar yechishga tatbiq qila olish qobiliyatlarini aniqlab bilishdan iboratdir.
Bularning hammasi o'quvchilarning o'zlashtirish natijalarini aniqlashga va shu
bilan birga o'tilgan materialni mustahkamlashga yordam beradi.
Yozma uy vazifalarining bajarilgan-bajarilmaganligini tekshirish ishi ko'pincha
sinfni „aylanib chiqib“ o'quvchilarning daftarlarini ko'rish yo'li bilan bajariladi. Bu
20

yo'l vazifaning bajarilganligini aniqlashga imkon beradi, ishning sifatini esa bu yo'l
bilan aniqlab olish qiyin.
Uy vazifasini tekshirish uchun aylanma daftar tutish ijobiy natija beradi, chunki
vazifasi tekshirilgan daftar o'quvchiga berilganda ular daftardagi o'qituvchi
tomonidan qo'yilgan baholami va izohlarni ko'rib berilgan topshiriqlar bo'yicha
qanday bilimga ega ekanliklarini bilib oladilar. O'qituvchi uy vazifalar natijasini
reyting mezoni bo'yicha ballar asosida baholashi shart. Bundan tashqari doskaga
ayrim o'quvchilami chiqarib, o'tilgan mavzuga doir o'qituvchi aytgan masala yoki
misolning yechilishini so'rash orqali ham aniqlanadi.
Har bir masala yoki misolning yechilishini mufassal bir o'quvchining o'zi
oxiriga etkazishi shart emas. Berilgan vazifa yuzasidan eng muhim savollami
ilgaridan tayyorlab qo'yib, tekshirishni ana shu reja bo'yicha olib borish mumkin.
Masala va misollarning yechilishini tekshirganda bir masalaning bir necha xil
yechilish variantlarini aniqlash, hisoblashga doir misollarda esa qo'llanilgan
turlicha yechish usullarini ko'rsatish va ular ichidan yechishning eng ma'qul
usullarini aniqlab olish kerak. Наг kuni hamma o'quvchilarning daftarlarini
tekshirib chiqish mumkin emas, ammo bu ishni hech bo'lmaganda tanlab olish yo'li
bilan kilish kerak. Har bir darsning oxirida 8-10 o'quvchining daftarini olish yo'li
bilan bir oyda har bir o'quvchining daftarini aqalli uch marotaba ko'zdan kechirish
kerak. Bu holda o'quvchining ikki hafta davomida bajargan hamma ishlarini
tekshirib chiqishga ulguriladi. Bunda tekshirilgan daftarlarda ko'rsatilgan xatolami
o'kuvchilarga albatta tuzattirish kerak, shu holdagina tekshirish ishlari maqsadga
muvofiq bo'ladi.
Bunday tekshirganda bajarilgan ishning to'g'riligini, topshiriqning to’la
bajarilishini va ishning chiroyli, ozoda va batartib bajarilishini e'tiborga olib turib,
uy vazifalarini bajarishga alohida reyting mezonlari asosida baho qo'yish kerak.
Daftarlarni tekshirib borish o'qituvchiga o'quvchilar tomonidan berilgan
vazifalami bo'sh o'zlashtirilgan joylarini, misollarni yechishdagi o'quvchilami yo'l
21

qo'ygan xatoliklarini aniqlab olishga va o'z vaqtida ularni to'g'rilab olish choralarini
ko'rishga imkon beradi. O'quvchilar bilimini tekshirishning yana yo'llaridan biri bu
ulardan og'zaki so'rashdir. Buning uchun avvalo o'qituvchi tomonidan mavzu
mazmunini ochib beradigan mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'lgan ta'riflar, qoidalar,
murakkab bo'lmagan xulosalar va teoremalaming isbotini tushuntirib berishni talab
etadigan savollar tizimi tuziladi. Savol sinf o'quvchilariga berilib, javobini
o'ylashga bir necha daqiqa vaqt beriladi. So'ngra bir o'quvchidan so'raladi. Uning
javobini baholashda butun sinf ishtirok etadi (to'g'ri, noto'g'ri, etarli darajada
mukammal, javob asosli yo asosli emas va hokazo); javobga qo'shimcha
qiluvchilarga yoki xatoni tuzatuvchilarga ham so'z beriladi. Javoblar reyting
asosida baholanadi, biroq sinf jurnaliga yozilmaydi, uch-to'rt marta shu xil joyda
turib berilgan javoblarga o'qituvchi tomonidan umumiy ball qo'yilib, bu ball sinf
jurnaliga va o'quvchining kundalik daftariga yozib qo'yiladi. Bu holda o'qituvchi
berilgan savol va olingan javoblarni maxsus yuritilgan reyting daftariga yozib
boradi. Masalan, 5 sinfda «Sonlaming bo'linishi» mavzusidan keyin shunday
savollami tuzib olish mumkin:
1. Sonning (masalan, 84 ning) hamma bo'luvchilari qanday topiladi? ,
2. Berilgan sonlaming (12, 18 ning) umumiy bog`luvchisi deb qanday songa
aytiladi va unday sonlar nechta bo'ladi?
Berilgan sonlaming (masalan, 24 bilan 36 ning) eng katta umumiy bo'luvchisi
deb qanday songa aytiladi va u qanday topiladi?
3. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 12 va 9 ning) umumiy
bo'linuvchisi deb ataladi va bunday sonlardan nechtasini topish mumkin? .
4. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 14 va 21 ning) eng kichik
umumiy bo'linuvchisi deb ataladi va u qanday topiladi?
5. 4 ga bo' linish belgisi, uni tushuntirib bering.
6. Biron son qanday shartda 15 ga bo'linadi?
22

7. Yig'indi juft son bo'lishi uchun qo'shiluvchilarning har biri juft son bo'lishi
zarurmi? Misollar keltiring.
Maktab tajribasida doskaga chiqarib so'rashning turli yo'llari qo'llaniladi.
Doskaga bir o'quvchini chiqarib biron xulosa chiqartirish, teoremani isbotlash yoki
masala yechdirish ko’proq qo'llaniladi, Sinfdagi boshqa o'quvchilar esa doskaga
chiqqan o'quvchining javobini eshitib turadilar. Bu holda javob beruvchi o'z
javobini bemalol, to'la o'ylab olish, uni bayon etishga tayyorlanib olish
imkoniyatidan mahrum bo'ladi, chunki unga o'qituvchi ham qarab turadi,
o'quvchilar ham o'zlarining chidamsizlik qarashlari bilan uni bezovta qiladi,
shoshiltiradi.
O'qituvchi, darsni ish rejasini tuzgan vaqtidayoq, so'ramoqchi bo'lgan
o'quvchilar belgilab qo'ysa va ularning har biriga navbatdagi va takrorlanadigan
material yuzasidan so'raladigan 2-3 ta savolni ham aniqlab qo'yishi kerak bo'ladi.
Doskaga 1-2 o'quvchi chiqarilganda ularning har biriga berilgan savolga javob
tayyorlash kerak bo'lib qolganda doskada chizma chizish, javobni bog'lanishli qilib
aytib berishni osonlashtiradigan yozuvlami qisqacha yozib qo'yishga imkon
beriladi.
Bu o'quvchilar javob tayyorlagunlaricha o'qituvchi qolgan o'quvchilar bilan
suhbat asosida savol-javob qilib, og'zaki masalalar yechdirishi, ta'riflarni,
teoremalarni aytilishini, sodda xulosalar chiqarish kabilami so'rab turishi lozim
bo'ladi.
Ba'zilar, o'qituvchining sinf bilan qiladigan suhbatidan ikki o'quvchini bo'lsa
ham ajratib qo'yish zararli deb, bu xil so'rashga e'tiroz bildiradilar. Ammo,
chiqarilgan o'quvchilaming tayyorlanish vaqtida butun sinfni zerikib kutib
o'tirishga majbur qilishdan ko'ra, ikki o'quvchini bu xil suhbatdan mahrum qilish
yaxshiroq. Doskaga chiqarib o'quvchilar javobini eshitish ham yaxshi natija beradi.
Doskaga chaqirilganlarning javobini eshitishga kelganda ish boshqacha;
ularning javoblarini butun sinf o'quvchilari eshitishi kerak. Sinf o'quvchilarini bu
23

vaqtda doskadagi o'quvchilar javoblarini eshitishga jalb qilish kerak. Chaqirilgan
o’quvchilar javob bergandan keyin boshqa o'quvchilarga qo'shimcha qilishga,
tuzatishlar berishga, o'z fikrlarini aytishga imkon beriladi. Bu savolga to'la va to'g'ri
javob olingandan keyin o'qituvchi shu o'quvchining o'ziga endi uzoq tayyorlanishni
talab etmaydigan va ilgaridan belgilab qo'yilgan savollarini berishi mumkin.
Ba'zi o'quvchilaming javob beruvchi o'quvchiga shu mavzuga doir qo'shimcha
savollar berishiga yo'l qo'yiladi. Bu, o'quvchilami shu mavzuga doir hamma
materialni xotirlashga majbur qiladi. Ammo o'quvchilami muhim savollar berishga
o'rgatish lozim, buning uchun esa o'qituvchi mavzuni o'rganish vaqtida
o'rganiladigan materialning eng kerakli va muhim tomonlarini ajratib ko'rsata
bilishi kerak bo'ladi.
Har holda, so'rash usulidan qat'i nazar, o'qituvchi, birinchidan, so'raladigan
materialni ilgaridan belgilab qo'yishi, savollaming qay tarzda berilishini puxta
o'ylashi, masala yechimining yoki isbotning qanday borishi kerakligini ham
oldindan o'ylab qo'yishi lozimdir. Shundagina o'tilgan mavzu bo'yicha
o'quvchilarni olgan bilimlari sifatli bo'ladi.
O'quvchiar bilimini tekshirishni yana bir usuli bu o'qituvchi tomonidan
o'tilayotgan mavzuga va takrorlashga doir savollar yozilgan kartochkalarni
oldindan tayyorlab qo'yishdir. Bunday kartochkalar doskaga chiqarilgan 2-3
o'quvchiga beriladi va tayyorgarlik (javobni o'ylash, doskada kerakli yozuvlarni
yozish) uchun 8-10 minut vaqt ko'rsatiladi.
Ular tayyoranayotganda o'qituvchi sinf bilan suhbat o'tkazadi yoki butun
sinfga kichikina mustaqil ish beradi. Doskaga chiqarilgan o'quvchilar o'z
javoblarini to'la bayon etganda o'quvchilar quloq soladi va ularga har bir savolning
javobidan keyin qo'shimcha qilishga imkon beriladi: O'qituvchi o'quvchilaming
javoblarini reyting asosida ballar bilan baholab boradi.
So'rash usuli qanday bo'lishidan qat'i nazar, unga nisbatan ba'zi majburiy
talablar qo'yishga to'g'ri keladi. Bu talablar quyidagilardan iboratdir.
24

a) ma'lum maqsadni ko'zda tutish kerak. Bu maqsad ba'zi o'quvchilarga aniq
bo’lmasligi mumkin, ammo o'qituvchi uni ochiq-oydin tasavvur qilishi shart;
b) mavzuning asosiy qoidalarini takrorlashga va mustahkamlashga yordam
berishi har xil teoremalar, o'rganilgan qonunlar va bajariladigan shakl
o'zgartirishlar orasidagi bog'lanishni aniqlashga, fazoviy tasavvurlarni
kengaytirishga, mantiqiy fikrlashni o'stirishga, o'z fikrini to'g'ri va chiroyli nutq
bilan bayon etishga yordam berishi kerak;
v) berilgan savolni tezlik bilan o'qib olish va qisqa, aniq javob bera olish
qobiliyatini o'quvclilarda tarbiyalashi kerak;
g) teorema yo qonunlaning aytilishiga o'tkir diqqat eta bilishga, javobning,
yozuvlarning, chizmalarning to'g'riligini va tugalligini baholay bilishga, qo'shimcha
va tuzatishlar bera bilishga o'rgatishi kerak;
d) so'rashda o'qituvchi boradigan savollar oz vaqt talab qiladigan, ravon,
mazmunli bo'lishi shart. Yozma tekshirish ishlari (yozma ish; test nazorat ishlari)
qisqa vaqtga 10-12 minutga mo'ljallab, ba'zilar esa ko'proq vaqtga 1-2 soatga
mo'ljallab berilishi mumkin. Qisqa vaqtga mo'ljallangan yozma ishlarni darsning
ikkinchi yarmida berish qulayroq va bunda ko'proq o'quvchilaming har
hisoblashlarni tez bajara olishlarini tekshirish, ayniy shakl o'zgartirishlarni bajara
bilishini tayyor tenglamalami tez yecha bilishini, geometrik figuralaming
xossalarini aytib bera olishlarini tekshirishlar ko'zda tutilgan bo'lishi kerak.
ishlovchi vositalar va natijani Web-saxifalarga qo‘shish mexanizmlarini
birlashtirish o‘rtasida eng qulay yechimi topilgan. SWF ni qo‘shimcha
imkoniyatlardan yana biri bu uning moslashuvchanligidir, ya‘ni bu format
barcha platformalarda (MacOS sistemali Macintosh kompyuterlari yoki
Windows sistemali IBM kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. SWF ning yana
bir qulay imkoniyati uning yordamida yaratilgan tasvirlar nafaqat animasiyali
bo‘lishi, balki interaktiv elementlar va tovush bilan boyitilishi mumkin.
CamStudio dasturi. CamStudio –ochiq kodli dastur bo‘lib Windows OT
25

larda ishlaydi, asosan ekrandagi jarayonlarni audio-visual qo‘llanma ko‘rinishida
saqlab qo‘yish, ovozlarni yozish vazifasini bajaradi hamda AVI va SWF fayl
formatda audiovisual qo‘llanma larni saqlaydi.
1-rasm CamStudio dasturi
Wink Dasturi. Wink Dasturi dars namoyishi ― Презентация larini‖
ekrandagi jarayonlarni rasm korinishida saqlaydi hamda yaratilgan
namoyishlarga matn, tugmalar, ma‘lumotlarni kiritish imkoniyatlari mavjud.
2-rasm Wink dasturi ko’rinishi
Turli fayl formatlari jumladan EXE, FLV, HTML, va bosqalarni qo‘llash
imkoniyati mavjud. Dastur Windows muhiti hamda Linux muhiti uchun ishlab
chiqilgan.
Webineria dasturi. Webineria dasturi – ochiq kodli dastur bo‘lib,
ekrandagi jarayonlarni audiovisual qo‘llanma ko‘rinishida saqlasb keyinchalik
ko‘rish uchun mo‘ljallangan. Yozilayotgan audio-visual qo‘llanma fayylar
avval AVI formatida saqlanadi keyinchalik zaruriyat tug‘ilsa Flash FLV
formatiga o‘zgartirish mumkin. Yozilayotgan jarayonni boshlash hamda
tohtatish mahsus tugmalar asosida bajariladi. Bularga qo‘shimcha sifatida 2-xil
ma‘nba (ekran va Veb kamera) dan kelayotgan tasvirlarni birlashtirish
26

$imkoniyati mavjud. 3-rasm. Webineria dasturi asosiy oynasi Dastur faqatgina Windows sinfiga oid Operatsion tizimlarda ishlatiladi. AutoPlay Media Studio 8 dasturi tafsifi . Bu dastur disklarni avtomatik ishga tushiriluvchi vizual qobiqlar yaratishga mo‘ljallangan dastur hisoblanadi. Bu dastur yordamida elektron darsliklar, CD\DVD tashrifnomalar, taqdimot va soddda o‘yinlar yaratish mumkin. Dasturning eng qulay tomoni dasturlash tillari bilan notanish voydalanuvchilar ham undan muvofaqqiyatli foydalanishlari mumkin. C++, Java, Visual Basic dasturlash texnologiyalaridan xabardor shaxslar uchun bu dasturning imkoniyatlari yanada kengroqdir. 2.2. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan nazariy-metodik majmua yaratishda AutoPlay dasturi AutoPlay Media Studio 8.0.6.0. dasturi bilan ishlash uchun minimal talablar:  Operatsion tizim: Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7 va undan yangilari.  Prosessor Pentium 4 va undan yangilari.  OXS 256 МБ yoki undan yuqori.  Ekran sig‘imi 1024x768 piksel va undan yuqori.  Ranglar sifati 16 bit yoki undan yuqori. 27$

 Xotirada o‘rnatish uchun bo‘sh joy sig‘imi 100 МБ .
 Sichqoncha.
 DirectX 7 va undan yangilari.
 Internet Explorer 4.0 va undan yangilari.
 Adobe Flash Player 8 va undan yangilari.
 Adobe Reader 8 va undan yangilari.
Dastur interfeysi. Auto Play Media Studio dasturi bosh oynasi 1-rasmda
keltirilgan va bu oynani 6 ta maydonga ajratish mumkin. AutoPlay Media Studio
1. Menyu qatori.
2. Asboblar paneli.
3. Loihaninig yo‘l ko‘rsatuvchisi.
4. Obyekt xususiyatlari paneli.
5. Ishchi maydon.
6. Loyiha o‘lchami paneli.
28

4-rasm. AutoPlay Media Studio bosh oynasi.
Menyu qatori o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
 Fayl.  Sozlash.  To’xri joylashtirish  Saxifa.
 Muloqot.  Obyekt.  Loiha.  Nashr qilish .
 Ko’rinish.  Asboblar.  Yordam.
Yangi loiha yaratish bosqichlari. AutoPlay Media Studio dasturi
o‘rnatilgach uni ishga tushirsak quyidagi muloqot oynasi hosil bo‘ladi.
29

5-rasm. AutoPlay dasurida yangi loyiha yaratish oynasi.
Yangi loiha yaratish uchun hosil bo‘lgan oynadan Создать новый проект
tugmasini aktivlashtiramiz. Yangi hosil bolgan oynadan Blank Project bandini
tanlab loiha nomini kiritish va ОК tugmasini faollashtirish lozim.
30

6-rasm. AutoPlay dasturida yangi lohihalar oynasi.
Natijada bo‘sh oynadan iborat yangi loiha hosil bo‘ladi. Yangi sahifaga fon
berish jarayonini ko‘rib o‘tamiz. Buning uchun istalgan rasmni o‘lchamlarini
800×600 ga keltirish kerak. Fonni o‘rnatishdan oldin loiha oynasi o‘lchamlarini
almashtirish lozim. Buning uchun bosh menyudan Project-Settings tanlanadi.
31

Xulosa
Ta’lim jarayonini avtomatlashtirishning qulay vositalaridan biri bu ta’lim
jarayonida turli xil elektron o’quv qo’llanmalar, o’rgatuvchi va nazorat qiluvchi
dasturlardan foydalanishdir. Ushbu bitiruv malakaviy ishida 5-sinf “Informatika va
axborot texnologiyalari” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma yaratishning
barcha nazariy va amaliy asoslari ishlab chiqildi va quyidagi natijalar olindi:
−elektron o’quv qo’llanmalar, ularning turlari va o’quv jarayonidagi ahamiyati
o’rganildi;
−5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan uslubiy elektron
maxsulotlarning sifatini baholash mezonlari, elektron darslkning sifati va asosiy
ko’rsatkichlari o’rganildi;
−5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv
qo’llanmalarni yaratishda bo’limlarga ajratish va mavzularga uzviy bog’lash
o’rganildi.
− elektron o’quv qo’llanmalarni yaratishning dasturiy vositalari, ularning turlari va
afzalliklari o’rganildi;
− “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanmanining
tuzilishi ishlab chiqildi;
−“Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv qo’llanma
yaratildi;
−5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv
qo’llanmadan foydalanish uchun ko’rsatmalar ishlab chiqildi;
Yaratilgan 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron
o’quv qo’llanma mazkur fan bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarni o’z ichiga
oladi. Bundan tashqari mazkur fan bo’yicha. Yaratilgan elektron o’quv
qo’llanmadan o’quvchilar va o’qituvchilar ta’lim jarayonida va mustaqil
ishlashlari uchun foydalanishlari mumkin.
32

Foydalangan adabiyotlar
1. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. 9-sinf. Darslik. B.J.Boltayev,
A.R. Azamatov, ... . Cho’lpon Toshkent-2015.
2. Informatika O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. 5-9 sinf. B.Boltayev,
A.Po’latova. Tafakkur bo’stoni. Toshkent 2013.
3. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. O’qituvchilar uchun metodik
qo’llanma. 9-sinf. B.Boltayev, A. Azamatov, A. Asqarov Toshkent 2011.
4. Axborot Kommunikatsiya texnologiyalari Izohli lug’ati. Toshkent 2011-
yil.
5. Informatika (Ensiklopediya boshlovchilar uchun) D.A.Pospelova. Moskva
“Pedagogika-Press” nashriyoti 2000 yil.
6. Algoritmlash va dasturlash asoslari. Kasb – hunar kollejlari uchun o’quv
qo’llanma. A.R.Azamatov. Cho’lpon Toshkent – 2010
7. Informatika-9. Dasturlashga doir masalalar yechish. Uslubiy qo’llanma.
M. Tashov. Chust – 2008.
Internet resurslar
8. www.uzedu.uz
9. www.ziyonet.uz
10. www.edunet.uz
11. http://darsliklar.ru/informatika
33

5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

5-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

O'xshash dokumentlar