• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 69.2KB
Покупки 7
Дата загрузки 14 Август 2024
Расширение docx
Категория Литература

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari

Ona tilidan shoir o’g’li haqida aytilgan bu fikrda nainki asardagi Yigit obrazi, balki jumla jahondagi aksar buyuk shoirlarga xos holatlar ifodasini topadi. Dostonda Yigit va Do’st obrazlari orqali do’stlik ulug’lanadi. Murakkab vaziyatga tushib qolgan ikki do’stning bir-biriga cheksiz sadoqatini ko’rsatish orqali A.Oripov inson umri mohiyatidagi go’zallik va qaudratning asosi do’stlikdadir, degan g’oyani ilgari suradi. XULOSA Xulosa qilib aytish mumkin-ki, Har bir shoir singari u ham havaskorlik, izlanish bosqichini bosib o’tdi. Yulduzlar, tog’lar, kapalak haqida yozdi. Ulardan she`r izladi. Biroq u o’qish-o’rganish bosqichini tez bosib o’tdi, she`riyatning missiyasini, inson va jamiyat hayotidagi o’rni va ahamiyatini juda erta angladi. 1962 yilda matbuot yuzini ko’rgan "Kuz xayollari", 1964 yilda "Sharq yulduzi" jurnali sahifalarida e`lon qilingan "Men nechun sevaman O’zbekistonni", "Miltiraydi mitti yulduz", "Burgut" kabi she`rlar o’z ovozi va uslubiga ega bo’lgan shoir shakllanayotganligidan darak berdi. Shoirning sobiq ittifoqda stalincha zo’ravonlik sharpalari hali butkul daf bo’lmagan, mustabid tuzum hukmronlik qilishda davom etayotgan, adabiyot esa "sots. realizm" iskanjasi ostida ezilish holatida bo’lgan bir sharoitda isyonkor ruh bilan sug’orilgan tug’yonli, lirik- falsafiy, teran mushohadali, hayotni o’zicha ko’rgan chinakam milliy va xalqchil she`rlari og’ir sukunatni titratib yuborgan momaqaldiroq yanglig’ yangradi. "Albomga", "Yuzma-yuz", "Temir odam", "Ayol", "Munojotni tinglab", "O’zbekistonda kuz", "Tilla baliqcha", "Dorboz", Otello", "Uyqu" kabi she`rlardagi o’ziga xos mushohada, dadillik, haqiqatni anglashga intilish, xalqning dardini aytish, eng muhimi erkni ulug’lash, istiqlolga talpinish tug’ma iste`dod sohibining barchani mahliyo qilib qo’ygan, qizg’in bahs-munozaralarga mavzu bo’lgan muhim fazilatlari edi. Uning she`rlaridan bahramand bo’lish "she`riyat bayrami"ga (Qaysin Quliev iborasi) aylanib ketardi. Hayotning ichiga chuqur kirib borish, hayot haqiqatini tasvirlashdagi qat`iyat va izchillik, chuqur obrazlilik, fikr va tuyg’uning ajoyib bir tarzda omuxtaligi, shiddatkor ruh, ichki dramatizm, poetik 27 sababi unga shoirlik kabi buyuk iste’dod berilsa-da u bor mahoratini muhabbat, tabiat va shunga o’xshash mavzularga sarflab, ko’zlari bilan ko’rib tursa ham hayotligida uchragan illatlarga nisbatan biron qarshilik ko’rsatmaganligini aytishadi. Bu yerda Abdulla Oripov diniy mifologiya mavzusini niqob qilib foydalangan holda shoir yigitga tegishli bir vazifani o’rtaga tashlaydi. Nurni tasvirlamoqchi bo’lsang - soyani ham qo’shishing kerak. Har qanday aql sohibi bu so’zlar ma’nosini yaxshi tushunib yetadi. Yigit bir qizaloqni cho’kayotganida qutqaraman, deb o’zi ham suvga g’arq bo’lgani va shu sabab erta halok bo’lganini aytib, inobatga olinishini so’raydi. Ozroq suhbatdan so’ng tarozibon yigitni arosatga jo’natilishini va u yerdan biron kishidan ikki misqol savob topib kelishini buyuradi. O’zgalardan savob olish evaziga jannatga kirishni xohlamagan yigitga jannat darvozalari yoniga borib ota va onasini uchratishi ` mumkinligi aytishgach, diydorlariga bir marta bo’lsa ham to’yib olish uchun rozi bo’ladi. Shoir yigit ikki misqol savob qidirib shu orada diydorga umid qilib arosat sahrosiga yo’l oladi. Arosat voqeiyliklarini adib bir necha halqalarga bo’lib tasvirlaydi, ya’ni bir necha pardalarga bo’lib beradi. Yolg’onchi, shuhratparast, hasadgo’y, kibrli va ota- onasiga oq bo’lgan obrazlar bir-biriga shunday bog’liq tasvirlanganki, o’quvchi beixtiyor voqealar ummoniga g’arq bo’ladi. Adib asari orqali hayotimizda uchrab turadigan ahloqsizliklarga ilohiy tarozibon orqali hukm chiqaradi. Asar yakunida qahramonimiz qadrdon do’stini uchratadi va arosatdek qor tuynukda uchrashgan qadrdonlarning o’zaro oqibati, sadoqati mukammal tasvirlanadi. Ma’lum bo’lishicha do’stiga ikki misqol savob yetmasdan sarson yurgan ekan. Qadrdonlar bir-biriga jannatni ilinib, ikkisi ham savobimdan ol, deb tortishib turganida bir ovoz ularga “bir-biringizga bo’lgan sadoqatingiz tufayli ikkingiz ham ikki misqoldan savob oldingiz” deb jannatga yo’llaydi. Asar yozilishiga yarim asrdan oshgan bo’lsada, bosh mavzu hamon dolzarbligini yo’qotmagan. Umuman olganda bu asar davr va millat tanlamaydi. O’qib borar ekansiz ko’zgu aksida o’zingizni ko’rganday bo’lasiz. Sababi asardagi qahramon yo’l qo’ygan xatoliklar jamiyatimiz, davrimiz insonlari uchun odatiy holdek. Poyoniga yetdi mo’jaz, g’alati qissam, Bir rivoyat bahonayu, doston so’yladim. Turli-tuman taqdirlarni 25 - an'anaviy; - xalq (folklor); - zamonaviy; - aruz; - sinkretik. Uning fikricha, istiqlol davri she’riyati har qanday mafkuraga xizmat qilishdan bosh tortdi va hayotni aks ettirishning yangi shakllarini topishga intiladi, o’zining asl kanaliga kirishga harakat qiladi. Natijada, u odamga yaqinroq bo'lib, uning dardi haqida gapiradi. Yana bir ekstremal narsa bor: o’z ichki dunyosiga haddan tashqari sho’ng’ib ketgan shoir o’zini o’rab turgan olamni unutadi. Shu tufayli poetik makon keskin qisqaradi. Boshqa tomondan, modernizm tarafdorlari she'riyatni o'ziga xos o'yinga aylantirishga intilishadi: ular xuddi futuristlar va dekadentlar singari "san'at uchun san'at" shiori ostida ijod qilishadi. Bunday holda, chinakam she'riyat fonga o'tadi. She'r ochiq maydonlardan saralangan g'ayratli versifikatsiya ishqibozlarining kamera doirasiga qaytdi. Umumiy oqimdan ifodalilik va uslubiy xususiyatlar farqiga qaramay, biz o’zbek she’riyatining bir qancha yirik vakillari: Tursun Ali, Bahrom Ro’zimuhammad, Faxriyor, Aziz Said, Go’zal Begim va boshqa iste’dodli shoirlarni ajratib ko’rsatamiz. Zamonaviy she'riyatda etakchi o'rinni an'anaviy yo'nalish, tk. xalqning ma’naviy manfaatlari bilan bog’liq bo’lib, shuning uchun ham minglab nusxada nashr etiladi: bular Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Halima Xudayberdiyeva, Usmon Azim, Muhammad Yusuf, Mahmud Toir, Rajiddin Sayid, Iqbol Mirzo. Halima Ahmedova, Rahimjon Rahmat, Zebo Mirzaevalarning ramziy she’riyati yangi o’zbek she’riyatining alohida sahifasini ochadi. Ulug’bek Hamdam Nikolay Ilyin, Bax Axmedolv, Zamira Qosimova, Olga Grigorieva, Saodat Komilova, Ra’no Azimova, Oygul Suyudukov va boshqa ko’plab iste’dodli tarjimonlarni alohida ta’kidlab o’tdiki, ular tufayli bugungi kunda zamonaviy o’zbek mualliflari rus tilida o’qilmoqda. Kurs ishi ob’ekti: Kurs ishi uchun xalqimiz uchun va butun adabiyotshunoslar, o’quvchilar uchun qadrli va tanish bo’lgan adib A.Oripov ijodi haqidagi ma’lumotlar obyekt qilib olindi. Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishimning tarkibiy tuzilishiga ko’ra kirish, ikkita mustaqil bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 6 aynan adabiyot hech nima va hech kim bilan chegaralanmaganligi sababli, bugun bozorda siz nafaqat badiiy qiymatga ega, balki zamonaviy o'quvchilarning shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan yuzlab nomdagi asarlarni ko'rishingiz mumkin. Bugunki kungacha umumiy o’zbek adabiyotini davrlashtirish uchun mushtarak fikr mavjud emas. Lekin adabiy siymolarni baholashda bo’lmasa ham tanlash va kiritishda ma’lum mushtaraklikka erishildi. Chunonchi, ilk bosqich «X asrga qadar bo'lgan turkiy adabiyot» deb nomlandi va xalq og’zaki ijodi hamda kitobalarni qamrab oldi. Keyingi davr «X—XII asrlar»dan tasavvuf obzori va Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg'ariy, Ahmad Yugnakiy, Ahmad Yassaviy, Nizomiy Ganjaviy joy oldi [1]. «XII—XIV asrlar»ga Yunus Emro, Qozi Burhoniddin, Kodekus Kumanikus, Nosiriddin Rabg'uziy, Nasimiy, Sayfi Saroyi kiritildi. «XV asr» Alisher Navoiy, Qayg'usiz Abdol, Sulaymon Chalabiy, Asan Qayg'i ijodidan tashkil topdi. «XVI asr»ga Fuzuliy, Bayramxon, Shoh Ismoil Hatoiy, Bobur kiritildi. «XVII asr»dan Nobiy, Qorachao'g'lon, Mashrab, Avliyo Chalabiy, Abulqozi joy oldilar. «XVIII asr» Mahtumquli, Buxor Jirov, Voqif, Andalib, Huvaydo, Qurbonali Ma’rupiy asri deb kelishildi. «XIX asr»ga Dadalo'g'lu, Molda Niyoz, Jambul, To'xtag'ul, Ogahiy, Nodira, Nomiq Kamol, Tavfiq Fikrat, Mirzo Fathali Oxundzoda, Ismoilbek Gasprali, Yusuf Oqchura, Abay, Kamina, Mulla Napas, Seyidiy kiritildi. «XX asr adabiyoti» mamlakatlar prinsipi bilan hal qilindi. Chunonchi, Ozarbayjondan A.Sobir, J.Mamadqulizoda, Husayn Jovid, Samad Vurg'un, M.H.Shahriyor, B.Vahobzoda ijodi olindi. Qozog'istondan Shokarim, Mag'jon, M.Avezov, H.Sulaymon tanlandi. Qirg'izistondan B.Aliqulov, Q.Tinistiuli, A.To'qomboyev, A.Usmonov, Ch.Aytmatov ijodi olindi. O'zbekistondan A.Fitrat, A.Cho'lpon, A.Qodiriy, Oybek, A.Oripov kiritildi. Turkiyadan M.E.Yurdakul, U.Sayfiddin, Ziyo Ko’k Alp, M.A. Erso'y, Ya.K.Bayotli, R.N.Guntekin, F.N.Chamlibel, A.H.Tanpinar, O’rxon Vali, Arif Nihot Asiya, Tariq Bo’qro ijodlari olindi. Turkmanistondan B.Kerboboyev, X.Deryayev, O.Otajonov, K.Qurbonnepesov kiritildi [2, 52]. Bu davrlashtirish butun O’rta Osiyo xalqlari ijodkorlari bo’yicha olib borilgan. Ulug’bek Hamdam hozirgi o’zbek she’riyatida beshta asosiy yo’nalishni ajratib ko’rsatadi: 5 ichiga olgan. Doston fantastika yo’nalishidagi afsonaviy-mifologik mavzu asosida yaratilgan bo’lib, asarda adib o’ziga azob berayotgan ichki g’alayonni tasvirlamoqchi bo’lgan. Asarda adib inson o’limidan keyin ro’y beradigan hayotni tasvirlaydi va mifologiya asosida real voqeiylikni nazm orqali yoritib beradi. Ya’ni maishiy turmushimizda uchrab turadigan kamchilik, gunoh va illatlarni, ularning oqibatlari hususida o’zgacha yondashib talqin qiladi. Ezgulikning hech kechi yo’qligi va unga tomon yurishlikni, imkon qadar ko’proq ezgu amallarni amalga oshirish kerak ekanligini ilgari suradi. Nomiga qaraganda Abdulla Oripovning bu dostoni adibning boshidan o’tkazgan voqealaridan kelib chiqib yozgan deb o’ylaysiz, sababi asardagi bosh qahramon, yosh shoir yigit. Yuqorida aytganimizdek asar hayotimizda uchrab turadigan, barchamiz ko’rib, kuzatib yurgan illatlar, ular natijasida yuzaga keladigan dramatik va satirik voqealar qayd etiladi. Asarda keltirilgan o’limdan keyingi dunyo, jannat, do’zax, savol-javob va qiyomat manzaralari - bu adibning asl g’oyalarini yetkazib berishdagi vosita xalos. Asarning boshlanishi ilohiy tarozi oldiga savobu gunohlarini sarhisob qilish uchun yig’ilgan olomon va tarozibonning betaraf qiyofasi aks etgan manzaradan boshlanadi. Navbati yetgach qahramonimiz yosh shoir taroziga turgach gunohlari savoblaridan atigi ikki misqolgina ko’proq ekanligini yetkazishadi. Tabiiyki hamma qatori taajjublanib, tarozibon va uning yordamchisiga e’tiroz bildira boshlaydi; Agar yordam bersangiz-ku jannat ham tayin, Ancha-muncha savobim ham bordir, o’ldimi?! Yigitning so’rovi rad etiladi, sababi unga shoirlik kabi buyuk iste’dod berilsa-da u bor mahoratini muhabbat, tabiat va shunga o’xshash mavzularga sarflab, ko’zlari bilan ko’rib tursa ham hayotligida uchragan illatlarga nisbatan biron qarshilik ko’rsatmaganligini aytishadi. Bu yerda Abdulla Oripov diniy mifologiya mavzusini niqob qilib foydalangan holda shoir yigitga tegishli bir vazifani o’rtaga tashlaydi. Nurni tasvirlamoqchi bo’lsang - soyani ham qo’shishing kerak. Har qanday aql sohibi bu so’zlar ma’nosini yaxshi tushunib yetadi. Yigit bir qizaloqni cho’kayotganida qutqaraman, deb o’zi ham suvga g’arq bo’lgani va shu sabab erta halok bo’lganini aytib, inobatga olinishini so’raydi. Ozroq suhbatdan so’ng tarozibon yigitni arosatga jo’natilishini va u yerdan biron kishidan ikki 19 misqol savob topib kelishini buyuradi. O’zgalardan savob olish evaziga jannatga kirishni xohlamagan yigitga jannat darvozalari yoniga borib ota va onasini uchratishi ` 87 «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya mumkinligi aytishgach, diydorlariga bir marta bo’lsa ham to’yib olish uchun rozi bo’ladi. Shoir yigit ikki misqol savob qidirib shu orada diydorga umid qilib arosat sahrosiga yo’l oladi. Arosat voqeiyliklarini adib bir necha halqalarga bo’lib tasvirlaydi, ya’ni bir necha pardalarga bo’lib beradi. Yolg’onchi, shuhratparast, hasadgo’y, kibrli va ota- onasiga oq bo’lgan obrazlar bir-biriga shunday bog’liq tasvirlanganki, o’quvchi beixtiyor voqealar ummoniga g’arq bo’ladi. Adib asari orqali hayotimizda uchrab turadigan ahloqsizliklarga ilohiy tarozibon orqali hukm chiqaradi. Asar yakunida qahramonimiz qadrdon do’stini uchratadi va arosatdek qor tuynukda uchrashgan qadrdonlarning o’zaro oqibati, sadoqati mukammal tasvirlanadi. Ma’lum bo’lishicha do’stiga ikki misqol savob yetmasdan sarson yurgan ekan. Qadrdonlar bir-biriga jannatni ilinib, ikkisi ham savobimdan ol, deb tortishib turganida bir ovoz ularga “bir-biringizga bo’lgan sadoqatingiz tufayli ikkingiz ham ikki misqoldan savob oldingiz” deb jannatga yo’llaydi. Asar yozilishiga yarim asrdan oshgan bo’lsada, bosh mavzu hamon dolzarbligini yo’qotmagan. Umuman olganda bu asar davr va millat tanlamaydi. O’qib borar ekansiz ko’zgu aksida o’zingizni ko’rganday bo’lasiz. Sababi asardagi qahramon yo’l qo’ygan xatoliklar jamiyatimiz, davrimiz insonlari uchun odatiy holdek. Poyoniga yetdi mo’jaz, g’alati qissam, Bir rivoyat bahonayu, doston so’yladim. Turli-tuman taqdirlarni aylab mujassam, Odamlarga ibrat bo’yladim. Fikrimizcha Abdulla Oripovning “Jannayga yo’l” dostoni yetarlicha baho berilmagan. Hozirgi yosh adabiyotchilarimiz orasida ham asar bilan tanish insonlar kam uchraydi. Asarni badiiylashtirib suratga olish, xorij kinoshunoslarining tadqiqotlari va rivojlangan davlatlar tajribalariga tayangan holda dostonda ko’tarilgan asl g’oyani keng jamoatchilikka taqdim qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan hisoblanadi. 2 2 Орипов А. Жаннатга йўл (Драматик достон). Тошкент, 1980. 2. “Қизғалдоқ баргидек учар дилдан ғам...” ёки Абдулла Орипов ижодининг фалсафий талқини. “HURRIYAT” 2021 йил 4 август. 3. Абдулла Орипов таваллудининг 80 йиллиги кенг нишонланади. “Mahalla” 2020 йил 4 декабрь 20 1.1. O’zbek mumtoz adabiyotining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari, asosiy yo’nalishlari O’zbek adabiyoti qadimiy tarixga ega. Adabiyot jamiyat hayotining o’ziga xos ifodasi. U jamiyat tarixidagi jiddiy o’zgarishlarni xilma-xil obrazlar vositasida turli badiiy shakllarda aks ettirdi. Adabiyot, avvalo, so’z va ruhiyat san’atidir. U inson ruhiyatidagi nihoyatda nozik tovlanish va ohanglarni ilg’ashga, ularni aks ettirishga intiladi. Dunyoda insonlar bir-birlariga o’xshamaganlariday, ularning qalb k е chinmalari ham takrorlanmasdir. Badiiy adabiyot bilan adabiyot tarixi shug’ullanadi. O’zbek adabiyoti tarixi nozik ruhiy holatlarni mahorat bilan aks ettiradigan durdonalarga boydir. Ular hozirgi avlod ruhiyatida, qalbida ham hayajon uyg’ota oladi, ularning ma’naviy boyishlariga t е gishli hissa qo’sha oladi. Ular ma’naviy kamolotga xizmat qiladi. Adabiyot tarixi fani badiiy adabiyotning tarixiy taraqqiyot jarayonini o’rganadi va o’rgatadi. Har bir xalqning o’z tarixi, madaniyati, san’ati va adabiyoti bor. Shunga ko’ra, adabiyot tarixi ma’lum bir xalqning-shu adabiyotni yaratgan xalqning nomi bilan ataladi. O’zbek xalqi ma’naviy madaniyatining katta va ajralmas bir qismi o’zbek adabiyotidir. O’zbek adabiyoti tarixi o’zbek xalqining qadim zamonlaridan boshlab hozirgi kunga qadar yaratgan badiiy adabiyotini o’z ichiga oladi. Adabiyotshunoslikda o’zbek adabiyoti tarixi ikki nom asosida tilga olinadi: O’zbek mumtoz adabiyoti. Hozirgi zamon o’zbek adabiyoti yoki XX-XXI asrlar o’zbek adabiyoti. O’zbek mumtoz adabiyoti d е ganda eng qadimgi davrlardan boshlab, XX asr boshlarigacha bo’lgan davr nazarga olinadi. O’zbek adabiyoti tarixi xilma-xil tur va janrdagi badiiy asarlarni o’z ichiga oladi. Lirika va epos o’tmish o’zbek adabiyotining asosiy turlaridir. Fazal, muxammas, musaddas, noma, ruboiy, doston, hikoyat va boshqalar k е ng tarqalgan adabiy janrlardir. O’zbek adabiyoti tarixi xilma-xil adabiy tur va janrlarning shakllanishi va rivojlanishi tarixi hamdir. 12 O’tmish o’zbek adabiyoti bir qator m е muar va tarixiy asarlarni ham o’z ichiga oladi. «Boburnoma», «Shajarai turk», «Shajarai tarokima», «Firdavs ul-iqbol» va boshqalar shular jumlasidandir. O’zbek adabiyoti tarixi «Tohir va Zuhra», «Bo’z o’o’lon», «Yusuf Ahmad» kabi xalq kitoblarini ham o’z ichiga oladi. Bular folkloristikaning ham, adabiyot tarixining ham pr е dm е tidir. Tarjima adabiyot ham o’zbek adabiyoti tarixining muhim bir qismini tashkil etadi. O’zbek xalqi asrlar davomida ko’pgina xalqlar bilan iqtisodiy va madaniy aloqada bo’lib k е ldi. Shu aloqalarning m е vasi sifatida tarjima adabiyot vujudga k е ldi. O’zbek tiliga tojik, ozarbayjon, eron, hind, arab, rus va boshqa xalqlarning ko’p badiiy asarlari va tarix kitoblari tarjima qilindi. Nizomiyning «Xisrav va Shirin», «Haft paykar», Sa’diyning «Bo’ston», «Guliston», Jomiyning «Bahoriston», «Yusuf va Zulayho», Hiloliyning «Shoh va gado», shuningd е k, «Kalila va Dimna», «Ming bir k е cha», «Ravzatus safo», «Badoyi-ul-vaqo е » va boshqalar shular jumlasidandir. Sobiq Sho’rolar davrida ko’p sohalarda bo’lgani kabi, o’zbek adabiyotiga munosabat masalasida ham bir yoqlamalikka yo’l qo’yildi. Adabiyot vakillari «saroy adabiyoti vakillari», «diniy-mistik adabiyot vakillari», «progr е ssiv adabiyot vakillari» kabi ajratishlar asosida baholandi. Saroy adabiyoti, diniy-mistik adabiyot vakillari d е b nom olgan qator shoirlar m е rosi е tarlicha nashr etilmadi. Yoki ular ijodi kamsitildi. Ko’pgina badiiy ijod namunalarini xalqqa е tkazishga to’sqinlik qilindi. Izoh: bu holat misollar bilan asoslanadi. O’zbekiston mustaqilikka erishgandan so’ng, o’tmish adabiyotimizga e’tibor kuchaygani bois Yassaviy, Sulaymon Boqirg’oniy, Imom Fazzoliy, Bahouddin Naqshband, So’fi Olloyor, Haziniy, Husayniy, Amiriy, F е ruz kabilarning nomlari xalqqa k е ng ma’lum qilindi. Asarlari chop etildi. Buyuk hurmat va ehtirom ko’rsatildi. Adabiyot tarixi xalq tarixining ajralmas bir qismidir. Badiiy adabiyot taraqqiyoti jamiyatning umumiy taraqqiyoti bilan uzviy bog’liqdir. Adabiyotni davrlashtirish asosida o’rganish maqsadga muvofiq ko’riladi. Adabiyotshunosligimizda adabiyotni davrlashtirish muammolidir. Adabiyotni davrlashtirishga nima asos qilib olinadi? Mana bu savolga aniq javob b е rish qiyin. Ayrim mutaxassislar adabiyot tarixi bosqichlarini podsholarning, sulolalarning hukmdorlik davri bilan, boshqalari esa yirik tarixiy voq е alar bilan bog’lashadi. 13 15. Abdulla Oripov ijodiy konsepsiyasida milliy ma’naviyat masalasi. O’zMU xabarlari. – Toshkent, 2018, - № 1/3 B. 395-399 16. “She’riyatning mangu qo’shig’i”. “Konstitutsiya – inson huquqlari va erkinliklarining kafolati” mavzuidagi ilmiy-amaliy anjuman materiallari. TVChDPI . 2019. 29-31-betlar 17. “Abdulla Oripov lirikasida diniy-ma’rifiy tushunchalar talqini”. Til, adabiyot va tarix masalalari. Ilmiy maqolalar to’plami. 2019 y. 30 Men shoirm а n Ist а s а ngiz shu. O’zimniki erur shu sozim. Birovl а rd а n olm а dim tuyg’u O’zg а g а h а m berm а m ovozim. SHoir А .Oripov “Mitti yulduz” she`riy to’pl а mid а n keyin yan а bir nech а kitobl а r e`lon qildi: “Ko’zl а rim yo’lingd а ” (1966), “On а jon” (1969), “Ch а shm а ”, “Ruhim” (1971), “O’zbekiston” (1972), “H а yr а t” (1974), “Yurtim sh а moli” (1976), “N а jot q а l` а si” (1980), “Yill а r а rmoni” (1984), “Ishonch ko’prikl а ri” (1989), “Munojot” (1992), “Dunyo” (1995), “H а j d а ft а ri” (1995), “S а yl а nm а ” (1996) shul а r juml а sid а ndir. Hozirgi kund а А bdull а Oripovni butun m а ml а k а t ya х shi bil а di v а uning а s а rl а rini sevib o’qiydi. U osonlikch а ijodiy k а molotg а erishm а g а n а lb а tt а . Zot а n, shoir Yoshligid а noq ijodiy ishg а k а tt а m а s`uliyat bil а n q а r а di. Binob а rin, ustoz А .Q а hhor: “ А bdull а ning bitt а х isl а ti meng а m а `qul. U f а q а t o’zi ko’rg а n v а o’zi bilg а n n а rs а l а rnigin а yoz а di”, - deb bejiz а ytm а g а n. Buning ustig а , shoir а s а rg а jilo v а s а yq а l berishd а n а slo erinm а ydi. CHunki u she`riyatni vijdon ishi deb bil а di. SHuning uchun h а m u s а mimiy i х los v а m а mnuniyat bil а n: Boshin egg а y h а mish а Oston а ngd а А bdullo, Eng oliy b ах tim mening, On а jonim, she`riyat, Topg а n toj-t ах tim mening, Jon а jonim she`riyat, - deb kuyl а ydi. А bdull а Oripov she`rl а rid а f а ls а fiy ter а nlik bil а n jo’shqin lirizm uyg’unl а shib ketg а n. Uning “O’zbekiston”, “Munojot”ni tingl а b”, “ А vlodl а rg а m а ktub”, 8 o’qish avj olgan, adabiyotning ijtimoiy-estetik qimmati puturdan keta boshlagan bir davrda she`riyat ostonasiga qadam qo’ydi. O’zbek adabiyoti va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo’shgan atoqli shoir, taniqli jamoat arbobi, O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi muallifi, O’zbekiston Qahramoni А bdulla Oripovning betakror ijodiy merosi, uning Vatanga muhabbat, vafo va sadoqat tuyg’usini, olijanob insoniy fazilatlarni madh etgan yetuk badiiy asarlari, sermazmun hayoti va ijtimoiy faoliyatining xalqimiz ma naviyatini yuksaltirish,ʼ yosh avlod tarbiyasidagi o’rni beqiyosdir. А bdulla Oripovning «Tilla baliqcha», «Men nechun sevaman O’zbekistonni» singari dastlabki she rlari talabalik yillarida ʼ yozilgan va o’zbek she riyatiga yangi, iste dodli, o’ziga xos ovozga ega shoirning ʼ ʼ kirib kelayotganidan darak bergan. Ko’p o’tmay, «Mitti yulduz» (1965) ilk she rlar ʼ to plamining nashr etilishi she riyat muxlislarida paydo bo’lgan shu dastlabki ʼ ʼ tasavvurning to’g’ri ekanligini tasdiqlagan. Shundan keyin shoirning “Ko’zlarim yo’lingda” (1966), “Onajon” (1969), “Ruhim”, “O’zbekiston” (1971), “Xotirot”, “Yurtim shamoli” (1974), “Yuzma-yuz”, “Hayrat” (1979), "Najot qal asi” (1981), ʼ “Yillar armoni” (1983), “Haj daftari”, “Munojot” (1992), “Saylanma” (1996), “Dunyo” (1999), “Shoir yuragi” (2003) singari she riy kitoblari nashr etilgan. ʼ Abdulla Oripov Yozuvchilar uyushmasiga raislik qilgan kezlari O’zbekiston eng yangi tarixi adabiy jarayoniga rahbarlik qildi. Uning she riyati Muhammad Yusuf ʼ kabi ko’plab shoirlar ijodining shakllanishiga ta sir ko’rsatgan. ʼ А bdulla Oripov jahon adabiyoti durdona asarlarini o’zbek kitobxonlariga yetkazishda ham samarali mehnat qildi. U Dantening “Ilohiy komediya”sining “Do’zax” qismini, А .S.Pushkin, N. А .Nekrasov, T.G.Shevchenko, L.Ukrainka, R.Hamzatov, Q.Quliev va M.Bayjiev asarlarini o’zbek tiliga mahorat bilan tarjima qildi. O’z navbatida, uning asarlari ham rus, ingliz, bolgar, turk, ukrain, turkman, ozarbayjon kabi ko’plab xorijiy tillarga tarjima qilingan. Insoniyat tarixida hech bir davr millati san’ati yo’qki diniy mavzuga murojaat qilmagan bo’lsa. Yurtimiz ijodkorlari ham bundan mustasno emas. 23 uzoqdagi viqorli tog’lar tinmay o’ziga chorlaydi, oydin yoz osmonida milt-milt etgan yulduzlar sirli jilmayib, xayolingni olib qochadi. Shunday lahzalarda "zavqini qitiqlagan shirin tuyg’ularini" ko’ksiga sig’dirolmagan o’n yetti yoshli o’smir hayratu hayajonini she`riy misralarda izhor qilishga jazm etadi, tezroq voyaga yetib yurtga munosib farzand bo’lishni, yulduzlardek porlashni orzu qiladi: Ipak iz qoldirib uchar quvnoqlar. Bir-birin quvlashib, chaqishar chaqin. Osmon go’zallarin kumush yotoqlar Qo’yniga chorlaydi, subhidam yaqin. Deyman: osmonlarning hiloli bo’lsam, Hulkar va Zuhrosi bo’lgim keladi. Shu go’zal o’lkamda kamolga to’lsam, Porloq yulduzlarday kulgim keladi Garchi yosh shoirning keyinroq yozilgan "Miltiraydi mitti yulduz" deb nomlangan she`rida o’z to’dasidan ajralib qolgan, shamdek titrab, ko’k gumbazining bir chetida "tanholikdan yosh to’kayotgan" osmon jismi haqida so’z borsa ham oltmishinchi yillar o’rtalaridan boshlab she`r olamida chaqnagan "mitti yulduz" to’g’risida gapira boshladilar. Yillar o’tdi, u o’zbek she`riyatini yangi bosqichga olib chiqqan yorqin yulduzga aylandi, shu`lasi yiroq-yiroqlarga taralib, butun turkiy adabiyotning, Sharqning yirik siymolari qatoridan joy oldi, she`rlari ko’plab G’arb tillariga tarjima qilindi. Nafosat olamida "Abdulla Oripov she`riyati" degan tushuncha mustahkam qaror topdi. Insoniyat badiiy tafakkuri mo’`jizalaridan biri bo’lgan she`riyat insonning olam va borliqqa hissiy-emotsional munosabati hosilasidir. Insoniyatning quvvai hofizasi zo’r shoirlari yaratgan she`riy durdonalar barcha xalqlarning, barcha avlodlarning ma`naviy mulki bo’lib qoladi. Vaqt o’tadi, davrlar yangilanadi, adabiyotga yangi avlodlar kirib keladi va bu ma`naviy boylikka o’z hissasini qo’shishga chog’lanadilar. Abdulla Oripov adabiyotda biryoqlamalik, ritorika, deklarativlik, bayonchilik, "baxtli zamonaga" hamdu sano 22 Kimliging bilmay, Sen haqingda chiqarmasin birov xulosa. Lekin yuzsiz raqiblaring andisha qilmay, Titkilaydi tarjimai holingni rosa [5]. Bu misralar ham lirik qahramon shaxsiy hayotiga aloqador deya ayta olamiz. Negaki atrofidagi ayrim kimsalarning lirik qahramonga bergan ozori, ba’zi paytlarda tirnoq ostidan kir qidirishlar bu kabi misralarning tug’ilishiga zamin hozirlagandir balki. “Adolat” deb nomlangan yuqoridagi she’rda hasadgo’ylik qoralanadi. XXI asr o’zbek odami nega bu holatga tushib qolganidan hayratga tushadi. Bilib-bilmay boshqa bir insonga tosh otish, nafs va mansab ilinjida begunoh odamni badnom qilish odati muazzam ajdodlarimizdan qolmagan edi-ku? Ruh va jism ehtiyoji orasidagi mezonning posangisini nega boshqara olmayapmiz? Nega har bir odam bugunga kelib o’z qilmishiga javob bera olmay qolmoqda? Shoir bu kabi o’ylar qarshisida ruhan ezilsa-da, lekin hasad va badbin kimsalar qilmishidan ancha baland ekanini, bu holatni taqdirdan deb qabul qilish ancha yashash uchun osonroq kechishini mana bu satrlar orqali ko’rsatib beradi: Tashna chog’ing namakobni uzatsa taqdir, deysan, ushbu ishorada ma’no bor, katta. Balki suvni icholmassan, lekin baribir, Shukronalar aytmog’ing shart dildan, albatta… “Inson bolalari bir sayyorada istiqomat qilar ekanlar bir-birlaridan nimanidir o’rganishlari shart. Bir- biriga hasad bilan emas, havas bilan qarashlari lozim. Shoir lirikasining deyarli barchasi psixobiografik asosga ega deb ayta olamiz. Lekin o’z navbatida ularni shunchaki shaxsiy kechinma deb qabul qilmaslik kerak. Chunki u odamzotning bir yutug’idan quvonsa, boshqasidan ranjiydi. Biz avlodlar esa buyuk ijodkorlar falsafiy xulosalaridan ibrat olishimiz, adabiy merosini anglashimiz va amal qilishimiz kerak. 1 1 Uzoq Juraqulov. Hududsiz jilva. T;. “Fan” nashriyoti 2006 y. 22-bet. Abdulla Oripov ijodiy konsepsiyasida milliy ma’naviyat masalasi. O‘zMU xabarlari. – Toshkent, 2018, - № 1/3 B. 395-399 17 2.1. Abdulla Oripov doston va drammalari Hаr bir millаt o’zining mаnа shundаy mа`nаviy boyligigа egа. Mаnа shundаy boyliklаr tаrjimoni shoirdir. Nodir iste`dod egаsi А.Oripov tаrjimon sifаtidа А.Pushkin, T.G.SHevchenko, V.CHаrens, N.Gаnjаviy, Q.Quliev she`rlаrini, Dаntening “Ilohiy komediya” аsаrini tаrjimа qildi. Аyniqsа, Dаntening “Ilohiy komediya”sidаgi fаlsаfiy qаrаshlаr vа mаjoziy timsollаr А.Oripov she`riyatigа, хususаn, “Jаnnаtgа yo’l” dostoni mаydongа kelishigа kuchli tа’sir ko’rsаtgаn edi. Bundаy tа`sirlаnishni shoir quyidаgi misrаlаrdа ifodаlаgаn edi: Endi хush suvlаrdа ko’tаrgum elkаn, D а ho iqtidorim ch а r х ur а r t а g’in, G’ а ddor m а vjl а rd а u а d а shib elg а n. А bdull а Qodiriy o’zining m а shhur а s а rid а “Moziyg а q а ytib ish ko’rmoq ха yrlidir” deb а ytib o’t а di. А .Oripov shoir sif а tid а gi yar а tg а n she`r v а dostonl а rid а n t а shq а ri dr а m а turgiyag а h а m qo’l urdi. U “Sohibqiron” dr а m а sini yozdi. Dr а m а besh p а rd а d а n ibor а t bo’lib, а dib o’tmishd а gi buyuk bobok а lonimiz Temurning d а vl а t boshq а ruvi, h а yoti v а tuyg’ul а rini ko’rs а tib berishg а h а r а k а t qil а di. “Men nim а ni ko’rib, his etg а n bo’ls а m, shuni q а l а mg а olishg а h а r а k а t qilg а nm а n”, - deydi shoir. Shu m а `nod а А .Oripovning insonning sir-sino а tini bilishg а , b а diiy inkishof etishg а , mur а kk а b ruhiy ol а mi m а nz а r а l а rini chizishg а bo’lg а n h а r а k а ti, yur а k mohiyatini ochishg а ishtiyoqi mudom she`rl а rid а а ks et а di: Inson q а lbi bil а n h а zill а shm а ng Siz, Und а on а yash а r, yash а ydi V а t а n. Uni jo’n n а rs а deb o’yl а m а ng h а rgiz, H а yhot! Qo’zg’ а lm а sin bu Q а lb d а f` а t а n!.. Bolalik, o’spirinlik chog’larida dunyo, tevarak atrof, tabiat kishi ko’ziga yanayam sirli-sinoatli tuyuladi, yam-yashil maysalaru lolazor qirlar zavqingni toshiradi, 21 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI MASOFAVIY TA’LIM YO’NALISHI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI KAFEDRASI Himoyaga tavsiya etaman Masofaviy ta’lim fakultet dekani _________ N.Chiniqulov “____” __________________ MAVZU: “ A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari ” mavzusida KURS ISHI Talaba: 405– guruh talabasi Jo’rayeva Farangiz Masofaviy ta’lim kafedrasi o’qituvchisi ___________ __________________ Himoyaga tavsiya etildi. Masofaviy ta’lim kafedrasi Mudiri _________ R. Abdullayeva T oshkent-2024 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz Prezidenti Sh.Mirziyoev O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ro’zasida xalqning aniq maqsad yo’lida harakat qilishida ta’lim-tarbiyaning roli naqadar muhim ekanini uqtirarkan: “Hozirgi vaqtda yoshlar tarbiyasi biz uchun o’z dolzarbligi va ahamiyatini hech qachon yo’qotmaydigan masala bo’lib qolmoqda... Bu vazifalarni amalga oshirishda biz asrlar mobaynida shakllangan milliy an’analarimizga, ajdodlarimizning boy merosiga tayanamiz” 1 ,- deb ta’kidladilar. Darhaqiqat, mustaqillik biz yoshlar uchun yangi-yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Biroq, yosh avlod shiddat bilan o’zgarayotgan dunyoga hamqadam bo’lishi, olis va yaqin o’tmish merosimizni qay darajada o’zlashtirishi, ularning o’zligini anglashiga ham bog’liqdir. O’zbek xalqi boy adabiy yodgorliklarga ega. O’tmishda yaratilgan mo’tabar og’zaki va yozma adabiyotimiz namunalarini chuqur o’rganish va bilish har bir o’quvchining, shu yurtda yashayotgan kishilarning ulug’ burchidir. Bugungi kunda, yurtimiz ozodlikka, xalqimiz istiqlolga erishgandan so’ng, o’tmish mеrosimizga e’tibor yanada kuchaydi. Prеzidеntimiz I.A.Karimov o’zlarining qator suhbatlari, nutq va kitoblarida buyuk ajdodlarimiz qoldirgan mеrosni o’rganishning ahamiyatini qayta-qayta ta’kidlamoqdalar. Zеro, xalqimiz mustaqillikka erishgandan so’nggina bizga noma’lum ko’pgina ulug’ shoirlarimiz, olimlarimiz, muhaddislarimiz haqida ma’lumotga ega bo’ldik. Asarlarini o’rgana boshladik. Muammoning o’rganilganlik darajasi. Adabiyot taraqqiyotidagi hozirgi davr ham janr, ham mavzu xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Zamonaviy adabiyot – bu juda noaniq hodisa. Bir tomondan, adabiyot va mualliflar avvalgi yillarda ko'p asrlar davomida bo'lgani kabi, senzura bilan ham, hech qanday ramka yoki kanonlar bilan ham cheklanmagan holda, yanada erkinlashdi. Boshqa tomondan, 4 tafakkurning teranligi, Sharq va G’arb she`riyatining eng yaxshi an`analari uyg’unlashganligi yosh shoir ijodiy evolyutsiyasini ta`minlagan omillar bo’ldi. Biroq yulduzday chaqnagan bu iste`dod uchqunlari vaqtincha emasmikan degan hadiklar ham yo’q emas edi: Olti oykim, she`r yozmayman, yuragim zada: Olti oykim, o’zgalarga tilayman omad. Olti oykim, do’stlarim ham pana-panada Iste`dodim so’nganidan qilar karomat. Shukrlar bo’lsinkim, umumxalq ehtiromi, adabiy davralarning e`tirofi yosh shoirni havolantirib yubormadi. "Mitti yulduz"ning nurlari tobora avjlanib, ajib shu`lalar tarata boshladi. Tez orada "Sarob", "Bahor", "Avlodlarga maktub", "Sovg’a", "Minarai kalon tepasidagi laylak", "Biznikilar", "Jannat" singari har biri adabiyotimizda voqea bo’lgan she`rlar yaratildi. Bu jihatdan ko’p tarxli "Avlodlarga maktub", "Sarob" she`rlari e`tiborlidir. "Avlodlarga maktub" she`rining yozilishiga 1966 yilgi Toshkent zilzilasi turtki bo’lgan. Shoir vaqtlar o’tib ma`shum zilzila haqida yozilgan gazetalarga ko’zi tushgan avlodlarni tasavvur qiladi. Ular qarashsa-ki, sahifalarda azob-uqubat, vahima jabrini tortgan odamlarning emas, balki xushnud odamlarning suratlari iljayib turibdi. Bu ne hol? Yer osti qattiq silkinib, uy-joylar buzilsa-yu odamlarning chehrasida shodmonlik? Shoir bu holning siridan avlodlarni voqif qiladi: Do’stlarim, hayratda qolmangiz faqat, Sirlilik bizlarning uslubga mosdir. Tinchi yo’qolgan odamlarni jilmayishga majbur etgan kuch - bu "Sovetlar" uslubi edi. Shoir tag ma`noli misralar, so’zlar vositasida yolg’on jamiyatning, erkinlikka yot tuzumning mohiyatini ochib beradi. Bu tuzum hatto "insonning azaliy kasbi bo’lgan, dunyoday qadim" do’stlikni ham sal bo’lmasa biz kashf etdik, faqat bizga xos deb bong uradi: 28 bosh a’moli ekanligini ko’rsatib turibdi. Shoir umrining so’nggi yillarida xastalik tufayli xorij shifoxonalarida davolandi. Lekin o’sha og’ir damlarida ham bir lahza bo’lsa-da she’riyatdan uzoqlashmadi. Masalan, “Ummon bo’yidagi o’ylar” she’ri yirik hajmda ya’ni 80 misradan iborat. Bu she’r 2015-yil 1-sentabrda yozilgan bo’lib, vatanimiz mustaqillik bayramiga bag’ishlovdir. Shoir garchi jisman og’riqlar iskanjasida bo’lsa ham, qalban yurtidan bir lahza ham ayro tushmaganini guvohi bo’lamiz. Mening ko’z o’ngimdan har lahza, har dam Aslo ketgan emas yurtim jamoli. Uzoq bu ummonda suzib yursam ham,yuzimga urildi go’yo shamoli… Goho tig’ tagida turib ham Vatan kelajagi va ravnaqi borasida o’y surish ulkan jasoratdir. Yaratgandan umid qilganda ham o’z salomatligi emas, balki Vatani kelajagi borasida o’tindi. Bir umr kurashdik orzular uchun, Havoyi so’z aytib, o’rtama jonni. Dunyo karvonining boshida bir kun Ko’rsam yetarlidir O’zbekistonni[3]. Shoir har jabhada mukammallikni ko’rishni orzu qiladi, dunyoda insof, mehr, diyonat, adolat, vijdon kabi matlablar tobora noyoblashib borayotganligidan tashvishga tushadi. Insonni badiiy-falsafiy talqin qilish shoir ijodida inson talqinining xarakterli xususiyatini tashkil etadi. “She’r – ruhiy holat mahsuli. Ruh va tafakkur birlashgan joyda she’r paydo bo’ladi. She’rning tug’ilishi aks-sadoga bog’liqdir. Miyada muvozanat buzildimi, uning aksi yo ijobiy, yo salbiy she’rni yaratadi. Fizika fanidagi musbat va manfiy zaryadlarga o’xshash bo’ladi. Adibda taassurot, qarama qarshilik kuchli bo’lganda ajoyib she’rlar tug’iladi”[4]. Ijodkor hayotyo’lidagi dinamikasini, tarixiy va shu bilan birga ginetik tomondan kuzatishga yordam beruvchi usullardan biri biografik metod hisoblanadi. Darhaqiqat, shoir hayotida ro’y bergan yaxshi hodisalar yoxud dramatizmga boy voqeliklar ana shu kayfiyatni ifoda etuvchi she’rlar yaralishiga zamin tayyorlaydi. Biografik metodning maqsad va vazifasiga ijodkor tarixi va uning ish faoliyati bilan bog’liq bo’lgan hodisalarni o’rganish kiradi. Biografik metod asosida, o’rganilayotgan shaxs va uni o’rab turgan atrof-muhit ta’siri yotadiki, asarni tahlil yoki talqin etish jarayonida unda aks etgan voqea hodisalar, yo bo’lmasa qahramonlar xarakteri aslida o’z hayotida uchratgan kimsalar xarakteri bilan uzviy bog’liq bo’lishi mumkin. Mening bitta armonim bor, 16 Ba’zi olimlarimiz (prof. N.Malla е v) o’zbek adabiyoti tarixini, bir tomondan, jamiyatning umumiy taraqqiyot qonunlari, o’zbek xalqining ijtimoiy-siyosiy hayotdagi taraqqiyoti, ikkinchi tomondan, adabiyot tarixi taraqqiyotining o’ziga xos xususiyatlarini: badiiy adabiyotning ijtimoiy mohiyati, vazifasining o’sib borishi, adabiy tur va janrlarning shakllanishi, taraqqiy etishi hamda so’z san’atining boshqa jihatlari takomiliga xos xususiyatlarni ko’zda tutib bosqichlarga ajratish k е rakligini ko’rsatib o’tishgan. Prof. B.To’xli е v adabiyot tarixini quyidagicha davrlashtirishni tavsiya etadi: 2. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar («Av е sto», «Alpomish» va b.) 3. Ilk o’rta asrlar adabiyoti («Kult е gin» bitiklari va b) 4. O’rta asrlar adabiyoti (IX-XVI asrlar): 5. A.T е muriylar davri adabiyoti. 6. A.Navoiy va uning davri adabiyoti. 7. XVII-XIX asrlar adabiyoti. 8. XX asr adabiyoti. 9. Prof е ssor N.Malla е vning oliy o’quv yurti talabalari uchun chiqargan darsligida quyidagi bosqichlar b е rilgan: 10. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar. 11. X-XII asrlar adabiyoti. 12. XIII asrdagi va XIV asr boshlaridagi adabiyot. 13. XIV asr o’rtalaridan XVII asrgacha bo’lgan adabiyot. 14. XVII asrdan XIX asrning o’rtalarigacha bo’lgan adabiyot. 15. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlaridagi adabiyot. 16. Biz o’zbek adabiyoti tarixi (mumtoz adabiyot)dan yangi darslik nashr etilguncha N.Malla е v tavsiya etgan bosqichlar asosida o’zbek adabiyotini (o’zbek mumtoz adabiyotini) o’rganishni ma’qul topdik. 17. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar Markaziy Osiyo hududida qadimdan yashagan o’zbek, tojik, turkman va boshqa xalqlarning adabiy yodgorliklaridir. K е yingi taraqqiyot bosqichlaridagi adabiyot esa b е vosita o’zbek xalqi tomonidan yaratilgan adabiyotdir. 14 o’z а ro suhb а ti v а f а rrosh а yold а n d а kki eb, sh а rm а nd а bo’lishi а sosig а qurilg а n. Ko’rin а diki, “R а njkom” dostonid а nore а l h а yot hodis а si а ks etg а n, ха yoliy t а shkilot а `zol а rining kirdikorl а rini ko’rs а tishg а h а r а k а t qiling а n. А bdull а Oripovning “H а kim v а а j а l” (1980) dostonid а es а а s а r g’oyasini g а vd а l а ntirishd а uzoq o’tmish m а nz а r а l а rid а n o’rinli foyd а l а nilg а n. J а hon tibbiyot ilmining buyuk d а hosi А bu А li ibn Sino h а qid а yozilg а n bu dostond а umum а n, inson h а yotig а t аа lluqli v а а b а diy z а mon а viy bo’lg а n mu а mmol а r ko’t а rilg а n. Und а h а yot v а inson, ilm v а o’lim, olij а noblik v а h а s а dgo’ylik h а qid а gi ter а n ijtimoiy fikrl а r b а diiy t а rzd а g а vd а l а ntirilg а n. Dostond а h а kimning h а s а dgo’y shogirdi Mirzo m а lik а g а bo’lg а n muh а bb а tini yur а gig а sig’dir а olm а y ustozini o’ldir а di v а dunyo, sukut ichr а bo’lg а n donishm а nd t а n а sining uyg’onishini kut а di: Bu sukutning tug а ydig а n z а moni yo’qdir, Bu umrning poyoni yo’q, u v а qtd а n holi. Ko’r а di-yu, so’zl а y des а z а boni yo’qdir, Eshit а di, tur а y des а yo’qdir m а joli. А .Oripovning she’riyatid а gi o’zig а х oslik uning а joyib obr а zl а r top а olishid а h а m ko’rin а di. M а s а l а n, shoir “S а brning t а gi s а riq oltin” m а qolig а o’ х sh а b ket а dig а n n а sih а tomuz “Shoshm а slik h а qid а b а ll а d а ” yar а tg а n v а kutilm а g а n timsoll а r top а olish m а hor а tini yaqqol n а moyon qilg а n: Z а ming а shoshm а sd а n q а d а m qo’y, bo’t а m, Shoshm а sd а n а yl а n а r erning o’zi h а m. А bdull а Oripovning estetik q а r а shl а rid а n а yon bo’lishich а , lirik а insoniyat b а diiy t а f а kkuri, yar а tg а n v а yar а t а dig а n mo’`jiz а l а rd а n biri bo’lib, kishining ol а m v а borliqq а hissiy emotsion а l munos а b а ti orq а li od а ml а rni ezgulikk а , ruhiyatni pokl а shg а chorlovchi m а `n а viy boylik hisobl а n а di. 11 MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………………………………..3 I.BOB. YANGI O’ZBEK А D А BIYOTI T А RI Х ID А А BDULL А ORIPOV IJODINING TUTG А N O’RNI…………………………………………………..7 1.1. O’zbek mumtoz adabiyotining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari, asosiy yo’nalishlari . ……………………………………….……………………………...12 1.2. Abdulla Oripov lirikasi haqida………. ……………………………………...15 II.BOB. ABDULLA ORIPOVNING “JANNATGA YO’L” ASARI BADIIYFALSAFIY G’OYASINING TASVIRIY YECHIMI ……………..…18 2.1. Abdulla Oripov doston va drammalari ………………………………….........20 2.2. “Jannatga yo’l” dramatik dostonida do’stga sadoqatlilikning ifodalanishi….. 23 XULOSA …………………………………………………………………….…...26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………………….....28 3 aylab mujassam, Odamlarga ibrat bo’yladim. Fikrimizcha Abdulla Oripovning “Jannayga yo’l” dostoni yetarlicha baho berilmagan. Hozirgi yosh adabiyotchilarimiz orasida ham asar bilan tanish insonlar kam uchraydi. Asarni badiiylashtirib suratga olish, xorij kinoshunoslarining tadqiqotlari va rivojlangan davlatlar tajribalariga tayangan holda dostonda ko’tarilgan asl g’oyani keng jamoatchilikka taqdim qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan hisoblanadi. “Jannatga yo’l” dramatik dostoni nazm va dramaturgiyaning yetakchi xusuiyatlarini o’zida istifoda etgan dramatik doston janriga mansub. Afsonaviy- mifologik va fantastik mavzu asosida yaratilgan asardagi voqea-hodisalar “narigi dunyo”da sodir bo’ladi. Lekin bu yozuvchi qo’llagan bir usul ekanini unutmaslik kerak. Aslida mifologik libosda realistic maqsad harakat qiladi, ya’ni adib afsonaviy naql vositalari orqali biz yashab turgan shu dunyo muammolarini talqin etadi. Komil inson, ezgulik, yomonlik, oxirat singari qadriyatlarning azaliy mezonlari jonli timsollar –jonli obrazlar orqali ko’rsatiladi. Muallif maqsadlarini ifodalovchi ramziy ma’no nomiga jo qilingan. Inson tasavurriradi oily ideal, oily xilqat jannat ekan, bu joyga eltuvcho yo’l, shoir talqini va tasvirich, siz bilan biz yashayotgan shu tiriklik dunyosiga ezgulik, mehr-muruvvat, diyonatda: ota-ona, yaqinlar, umuman, odamlar oldidagi ularning har biriga munosib qarzni uzish va burchni ado etishda. AOlloh oldidagi qarz, avvalombor, uning bandasi oldida uzilmog’I kerak. U dunyoning ochqichi shu dunyoda. Tiriklik dunyosidagi qilmishlar, nojo’ya ishlar uchun bu yorug’ olamda tegishli ajr olishga ulgurilmasa- da, oxiratda u oqizmay-tomizmay olinishi, shubhasizdir. A.Oripov hayotdagi murakkablik, ziddiyatlarni “u dunyo”dagi qahramonlar orqali ham namoyon etish lozimligini unutmaydi. Bu e’tibor harakter hayotiyligi, haqqoniyligini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Muallif Yigitning yaxsi niyatlarni amalga oshira olmagani sabablari bo’lganini ko’rsatadi. U ham ne-ne ig’volarga uchragan, sadoqatli odamlarga muhtoj, gohi yolg’iz, gohida nochor edi. Yolg’iz edi dunyoda u, lekin chinakam Yolg’izlatib qo’ygan edi hayot beshfqat 26 Talabaning F.I.SH. Jo’rayeva Farangiz O’zbek tili va adabiyoti (sirtqi) ta’lim yo’nalishi: IV kurs 405 - guruh Fan nomi : O’zbek adabiyoti Kurs ishi mavzusi “A. Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari” Kurs ishi bo’yicha komissiya xulosasi ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____________________________________________________________ _ Himoya qilgan sana ___ ___ ______ Komissiya raisi ______R.Abdullayeva A’zolar: ____________________ __________ ____________________ __________ ____________________ __________ 2 “O’yl а rim”, “B а hor”, “Birinchi muh а bb а tim”, “Yuzm а -yuz”, “Otello”, “Kuz”, “S а r а ton”, “Dengizg а ” v а boshq а q а tor she`rl а rid а m а n а shu х ususiyat yaqqol sezil а di. Bu fusunkor v а ter а n she`rl а r o’zbek milliy а d а biyotining mumtoz n а mun а l а ri bo’lib, yuks а k b а diiyligi, m а ntiq а n kuchliligi, jo’shqinligi, yoqimliligi v а lirik tuyg’ul а rg а boyligi bil а n а jr а lib tur а di: Eshilib, to’lg’onib ingr а n а di kuy, А srl а r g’ а mini so’yl а r “Munojot”. Kuyi shund а y bo’ls а , g’ а mning o’zig а Q а nd а y chid а y olg а n ek а n od а mzod. Ko’rin а diki, А bdull а Oripov fikrl а r v а ehtirosl а r shoiridir. Uning ijodiy q а mrovi keng, fikri ter а n v а must а qil, b а diiy mushoh а d а l а ri kuchli, ehtirosi jo’shqin, p а rvozi yuks а k. U loq а ydlikni bilm а ydi. А n а shung а ko’r а , shoir she`rl а ri jo’shqinligi v а lirik tuyg’ul а rg а boyligi bil а n o’quvchil а rni m а ftun et а di. А bdull а Oripovning “J а nn а tg а yo’l” dr а m а tik dostonid а qiyom а t v а o х ir а t, do’z ах v а j а nn а t, s а vob v а gunohl а rni o’lch а ydig а n а fson а viy t а rozi sing а ri tushunch а l а r v а f а nt а stik voqe а l а r h а qid а hikoya qilin а di. Yigit, On а , Ot а , Do’st, O’spirin, Q а riya sing а ri h а yotiy q а hr а monl а r bil а n birg а dostond а T а rozibon, F а risht а , Hur qiz, Yugurd а k, S а do k а bi r а mziy obr а zl а r h а m yar а tilg а n. Bul а r orq а li shoir а dol а t v а to’g’rilikk а , vijdon v а insofg а , ах loq-odob v а ya х shilikk а doir umuminsoniy q а driyatl а rni, olij а nob f а zil а tl а rni t а rg’ib-t а shviq etishd а diniy tushunch а l а rd а n h а m, r а mziy obr а zl а rd а n h а m donolik bil а n foyd а l а n а olg а n. SHoirning dostondаn ko’zlаgаn mаqsаdi oхirgi misrаlаrdа ifodаlаngаn: Bir rivoyat b а hon а yu, doston so’yl а dim, Turli-tum а n t а qdirl а rni а yl а b muj а ss а m, Od а ml а rg а ibr а t bo’lsin, deya o’yl а dim. Inson v а uning h а yoti h а qid а gi f а ls а fiy o’yl а rg а h а md а ul а rning Yangich а t а lqinig а boyligi s а b а bli “J а nn а tg а yo’l” dostoni v а umum а n, m а zkur а s а r kiritilg а n “N а jot 9 2.2.“Jannatga yo’l” dramatik dostonida do’stga sadoqatlilikning ifodalanishi Atoqli shoir Abdulla Oripov qalamiga mansub “Jannatga yo’l” asari ham mazkur mavzu doirasiga kiruvchi asarlardan biri hisoblanadi. “Jannatga yo’l” dostoni 1980-yil ilk marta dunyo yuzini ko’rgan. Asar nazm va dramaturgiya janrlari hususiyatlarini o’z ichiga olgan. Doston fantastika yo’nalishidagi afsonaviy- mifologik mavzu asosida yaratilgan bo’lib, asarda adib o’ziga azob berayotgan ichki g’alayonni tasvirlamoqchi bo’lgan. Asarda adib inson o’limidan keyin ro’y beradigan hayotni tasvirlaydi va mifologiya asosida real voqeiylikni nazm orqali yoritib beradi. Ya’ni maishiy turmushimizda uchrab turadigan kamchilik, gunoh va illatlarni, ularning oqibatlari hususida o’zgacha yondashib talqin qiladi. Ezgulikning hech kechi yo’qligi va unga tomon yurishlikni, imkon qadar ko’proq ezgu amallarni amalga oshirish kerak ekanligini ilgari suradi. Nomiga qaraganda Abdulla Oripovning bu dostoni adibning boshidan o’tkazgan voqealaridan kelib chiqib yozgan deb o’ylaysiz, sababi asardagi bosh qahramon, yosh shoir yigit. Yuqorida aytganimizdek asar hayotimizda uchrab turadigan, barchamiz ko’rib, kuzatib yurgan illatlar, ular natijasida yuzaga keladigan dramatik va satirik voqealar qayd etiladi. Asarda keltirilgan o’limdan keyingi dunyo, jannat, do’zax, savol-javob va qiyomat manzaralari - bu adibning asl g’oyalarini yetkazib berishdagi vosita xalos. Asarning boshlanishi ilohiy tarozi oldiga savobu gunohlarini sarhisob qilish uchun yig’ilgan olomon va tarozibonning betaraf qiyofasi aks etgan manzaradan boshlanadi. Navbati yetgach qahramonimiz yosh shoir taroziga turgach gunohlari savoblaridan atigi ikki misqolgina ko’proq ekanligini yetkazishadi. Tabiiyki hamma qatori taajjublanib, tarozibon va uning yordamchisiga e’tiroz bildira boshlaydi; Agar yordam bersangiz-ku jannat ham tayin, Ancha-muncha savobim ham bordir, o’ldimi?! Yigitning so’rovi rad etiladi, 24 1.2. Abdulla Oripov lirikasi haqida Milliy adabiyotimizning fidoyilaridan bo’lgan Abdulhamid Cho’lpon va Fitratlar boshlab bergan yangi tizim, samimiy misralar, inson qalbi manzarasi inkishofini maqsad qilgan satrlarga ega vazn keyingi she’riyat tabiatini belgilashda muhim omil bo’lib xizmat qildi. XX asr o’zbek adabiyoti ijod olamiga o’z so’zi, ovozi bilan betakror, favqulodda iste’dodga ega bo’lgan bir guruh shoir va adiblarni ma’naviyatimiz rivoji uchun eng zarur vaqtda taqdim etdi. Abdulla Oripov mana shunday shoirlar sirasiga kiradi. U she’riyat bilan birga o’sdi, ulg’aydi. Xuddi tuyg’ulari kamol topib, o’sib borgani kabi adabiyotga qarashi, uning masalalariga muayyan munosabati ham shakllanib bordi. Har bir odam o’ziga xos individual qobiliyat va intellekt sohibi. Lekin buning o’zi yetarli emas. Odam ma’lum sohada muayyan natijaga erishishi uchun, albatta, ilmiy va amaliy maktablarni o’tamog’i lozim. Abdulla Oripov mana shu maktabni ulug’ ustozlarga ma’naviy shogirdlikka tushish, qolaversa, hayot tajribasi yordamida o’tadi. Respublikamizning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Davlat madhiyasining muhokamasiga bag’ishlangan majlisda: “Abdulla Oripovdek shoirlar yuz yilda bir marta dunyoga keladi” [1], deb aytgan edi. Shoir ijod olamiga kirib kelgan ilk davrlardanoq so’zga, badiiy ijodga yuksak hurmat va o’ta ehtiyotkorlik bilan yondashgan. “Abdulla Oripov ijodida har bir so’z uzukka qo’yilgan ko’zdek nurlanib, mazmun bilan uyg’unlik hosil qiladi. Har bir she’r simfoniya, uning o’z notasi bor. Bu she’rlarning yana bir xususiyati shuki, chaqmoqqanddek til ostida olib yursangiz, ta’mi chiqaveradi. Oqibatda bu she’rlar ixtiyorsiz yodda qoladi [2].” Abdulla Oripov lirikasini o’rganish, she’rlarining biografik asosi va ijodkor shaxsiy kechinmalarining o’zaro aloqalari chegarasini aniqlab olish, undagi ma’naviy-ruhiy quvvatlarni o’qish va uqish, hayotiy, falsafiy xulosalardan ibrat olish bugungi avlod tarbiyasida muhim ahamiyatga ega. Shoir badiiy adabiyotga kirib kelgan ilk kunlardan boshlab, Vatan, ona tabiat, til sofligini saqlab qolishga doir mavzularni qalamga oldi. Dastlabki she’rlaridan tortib, to umrining so’nggi damlarida yozilgan asarlarining barchasida ifodalangan millat manfaati, samimiyat, haqiqatga xizmat qilish kabi tushunchalar shoir hayotining 15 q а l` а si” kitobi А bdull а Oripov ijodining gum а nistik mohiyati chuqurl а shg а nligid а n d а lol а t ber а di. Shu bil а n birg а m а zkur kitob shoir ijodiy yo’lining etuklik bosqichi boshl а ng а nligini bildiruvchi jiddiy а d а biyot hodis а si sif а tid а m а ydong а kelg а n edi v а respublik а ning “H а mz а ” nomid а gi d а vl а t mukofotig а s а zovor bo’lg а n edi. SHoir o’zi а ytg а nidek, h а qiqiy insoniylik, ilm v а z а kov а t, mehr-muh а bb а t insonni doimo ya х shilik v а ezgulikk а und а ydi. Х uddi m а n а shu g’oyal а r shoirning “H а j d а ft а ri” turkum she`rl а rid а h а m yaqqol n а moyon bo’lg а n: Tegirmon toshidek а yl а ndi t а qdir, K а rvonl а r to’zg’idi, s а rbonl а r b а sir, B а ndi bo’lg а n edi, Ulug’ yurt, ах ir, Keldim, m а d а d bergil, yo K а `b а tulloh. А vj oldi ig’voyu firib, r а zol а t, Yig’l а di bir chetd а etim а dol а t. Bormi s а od а tg а , ах ir, k а fol а t, Keldim, m а d а d bergil, yo K а `b а tulloh. Shoir yar а tg а n dostonl а rd а n yan а biri “R а njkom” (1988) deb а t а l а di. SHoir bund а f а ls а fiy g’oyal а rni ilg а ri sur а di. А zizim, dil q а srig а beso’roq kir а ko’rm а , Und а qo’sh-qo’sh ilonl а r, а jd а hol а r yot а di. Sen birovni topt а y deb behud а ot surm а – H а r kimning o’z quYoshi, o’z ufqig а bot а di... Dostond а j а miyatd а gi insonl а rning h а yotid а gi go’z а llikni topt а shg а bo’lg а n h а r а k а t qiluvchil а r shirk а ti tuzilishi ko’rs а til а di. Doston voqe а si “R а njkom” а `zol а rining 10 I.BOB. YANGI O’ZBEK АDАBIYOTI TАRIХIDА АBDULLА ORIPOV IJODINING TUTGАN O’RNI Аbdullа Oripov 60-yillаrdа Erkin Vohidov, Omon Mаtjon, Hаlimа Хudoyberdievа, Oydin Hojievа singаri ijodkorlаr bilаn bir qаtordа o’zbek аdаbiyotigа kirib keldi. Shoir ijodining ilk dаvridаn boshlаb o’z uslubi vа o’zigа хos yangroq ovozi bilаn she’riyatimizdа Yangilik yarаtib, ko’pchilikning diqqаtini o’zigа jаlb qildi. Аbdullа Oripov 1941 yil 21 mаrtdа Qаshqаdаryo viloyati Koson tumаni Neko’z qishlog’idа tug’ilgаn. U 1958 yildа Toshkent Dаvlаt Universiteti filologiya fаkultetining jurnаlistikа bo’limigа kirib, 1963 yildа tаmomlаgаn. So’ngrа u 1963-74 yillаr orаlig’idа nаshriyotdа, 1974-80 yillаrdа “Shаrq yulduzi”, “Gulхаn” jurnаllаridа ishlаdi. Undаn keyin O’zbekiston Respublikаsi Yozuvchilаr uyushmаsidа turli lаvozimlаrdа fаoliyat ko’rsаtdi. Аbdullа Oripov qisqа vаqt dаvomidа muаlliflаr huquqini himoya qilish qo’mitаsigа rаhbаrlik qildi. Hozirgi kundа shoir O’zbekiston Yozuvchilаr uyushmаsining rаhbаridir. Qishloqdаgi mа`sumonа mа`yus hаyot, tаbiаt sokinligi, muhаbbаt kаbi tuyg’ulаr uni shoirlikkа undаdi. SHoir ko’nglining ilhom bulog’i ochildi. Shoirning ilk she`rlаri tаlаbаlik dаvridа mаtbuotdа e`lon qilinа boshlаdi. Аbdullа Oripovning birinchi to’plаmi 1965 yildа “Mitti yulduz” nomi bilаn bosilib chiqdi. SHoirning bа`zi ilk she`rlаridа mаvhumlik аlomаtlаri, bаhsli vа ziddiyatli o’rinlаr sezilаrdi. Biroq ulаrni g’oyaviy nuqson sifаtidа emаs, bаlki o’sish qiyinchiliklаri tаrzidа qаbul qilish lozim. “Mitti yulduz” to’plаmi shoirning hаqiqiy ijod yo’ligа kirgаnligidаn dаlolаt beruvchi kitob sifаtidа mаydongа kelgаn edi. Аbdullа Oripov bu to’plаmgа kiritilgаn she`rlаridа tаbiаt mаnzаrаlаri tаsvirigа ko’proq o’rin berаdi. Mаsаlаn “Аrchа” she`ridа shoir o’zining tuyg’ulаri yuksаk cho’qqigа ko’tаrilgаnligini ko’rsаtishgа hаrаkаt qildi. Toshyo’nаr ustа nogаhon аrchаning ustigа tosh tushirib yuborаdi. Аmmo аrchа bukilmаydi. Yillаr o’tib, qаytib kelgаn ustа hаyrаtdаn qotib qolаdi: аrchа toshni boshidа ko’tаrgаnchа gurkirаb o’sib turаrdi... Hаqiqаtdаn uzoq bo’lgаn bu voqeа tаsviri bilаn shoir nimа demoqchi? Bu she`rdа butun hаyot hаqiqаti nаmoyon bo’lаdi. Dаstlаbki chog’lаrdа Аbdullа Oripov o’zining yashаshdаn kuzаtgаn mаqsаdlаri vа аsosiy estetik prinsiplаrini quyidаgichа ifodаlаgаn edi: 7 Sizga falokatdan berganda xabar Do’stlik borasida yozurlar albat. Yozurlar: "...biz bo’ldik tengsiz birodar, Bu xislat bizlarga xos erur faqat. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. А .Oripov а s а rl а ri: 2. Yill а r а rmoni. T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1986. 3. H а j d а ft а ri. T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1996. 4. S а yl а nm а . T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti. 1997. 5. SH а r а fiddinov O. SHe`riyat – q а lb yolqini. “H а yot bil а n h а mn а f а s” kitobid а . T., “Yosh gv а rdiya”, 1983. 6. Qo’shjonov M. On а jonim – she`riyat. T., “O’qituvchi”, 1984. 7. G’ а furov I. SHe`riyat – kur а shch а nlik dem а k. T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1984. 8. Qo’shjonov M., Suvon Meli. А bdull а Oripov. А d а biy portret. T., “F а n”, 2000 . 9. A.Oripov. Adolat ko’zgusi.-T.: “Adolat”2005 yil. 10. Ozod ruh falsafasi. I.G’aniev, N.Afoqova. T., “Fan” nashriyoti. 11. Oripov A. Tanlangan asarlar. G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. – T., 2016, 221-bet 12. “Go’zallik qasri”// “Sovet O’zbekistoni”, 1989 y. 20- sentabr. 13. Oripov A. Tanlangan asarlar. G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. – T., 2016, 278-bet. 14. Uzoq Juraqulov. Hududsiz jilva. T;. “Fan” nashriyoti 2006 y. 22-bet. 29 II BOB. ABDULLA ORIPOVNING “JANNATGA YO’L” ASARI BADIIY - FALSAFIY G’OYASINING TASVIRIY YECHIMI O’zbek adabiyoti va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo’shgan atoqli shoir, taniqli jamoat arbobi, O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi muallifi, O’zbekiston Qahramoni Аbdulla Oripovning betakror ijodiy merosi, uning Vatanga muhabbat, vafo va sadoqat tuyg’usini, olijanob insoniy fazilatlarni madh etgan yetuk badiiy asarlari, sermazmun hayoti va ijtimoiy faoliyatining xalqimiz ma naviyatiniʼ yuksaltirish, yosh avlod tarbiyasidagi o’rni beqiyosdir. Аbdulla Oripovning «Tilla baliqcha», «Men nechun sevaman O’zbekistonni» singari dastlabki she rlari ʼ talabalik yillarida yozilgan va o’zbek she riyatiga yangi, iste dodli, o’ziga xos ʼ ʼ ovozga ega shoirning kirib kelayotganidan darak bergan. Ko’p o’tmay, «Mitti yulduz» (1965) ilk she rlar to plamining nashr etilishi she riyat muxlislarida paydo ʼ ʼ ʼ bo’lgan shu dastlabki tasavvurning to’g’ri ekanligini tasdiqlagan. Abdulla Oripov Yozuvchilar uyushmasiga raislik qilgan kezlari O’zbekiston eng yangi tarixi adabiy jarayoniga rahbarlik qildi. Uning she riyati Muhammad Yusuf kabi ko’plab ʼ shoirlar ijodining shakllanishiga ta sir ko’rsatgan. Аbdulla Oripov jahon adabiyoti ʼ durdona asarlarini o’zbek kitobxonlariga yetkazishda ham samarali mehnat qildi. U Dantening “Ilohiy komediya”sining “Do’zax” qismini, А.S.Pushkin, N.А.Nekrasov, T.G.Shevchenko, L.Ukrainka, R.Hamzatov, Q.Quliev va M.Bayjiev asarlarini o’zbek tiliga mahorat bilan tarjima qildi. O’z navbatida, uning asarlari ham rus, ingliz, bolgar, turk, ukrain, turkman, ozarbayjon kabi ko’plab xorijiy tillarga tarjima qilingan. Insoniyat tarixida hech bir davr millati san’ati yo’qki diniy mavzuga murojaat qilmagan bo’lsa. Yurtimiz ijodkorlari ham bundan mustasno emas. Atoqli shoir «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya Abdulla Oripov qalamiga mansub “Jannatga yo’l” asari ham mazkur mavzu doirasiga kiruvchi asarlardan biri hisoblanadi. “Jannatga yo’l” dostoni 1980-yil ilk marta dunyo yuzini ko’rgan. Asar nazm va dramaturgiya janrlari hususiyatlarini o’z 18

A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari

Купить