A. Smirnovning xotiraga doir olib borgan izlanishlari
![II BOB Diqqat jarayonlarining umumiy qonuniyatlari
2.1. Diqqatning mohiyat
Diqqat psixologik noyob hodisa bo’lib, hozirgacha ruhshunoslar u haqda yagona
fikrga ega emaslar. ba’zi bir mualliflarning fikriga ko’ra, diqqat istalgan psixik
jarayonda u yoki bu darajada ishtirok etganligi sababli, mustaqil hodisa sifatida
o’rganilishi mumkin emas. boshqalar esa diqqatning psixik jarayon sifatida
mustaqilligini yoqlaydilar.
Bundan tashqari, diqqatning psixik hodisalarning qaysi sinfiga tegishliligi haqida
ham turli fikrlar mavjud. ba’zilarning ta’kidlashiga ko’ra, diqqat – bu psixik bilish
jarayoni. boshqalar diqqat har bir faoliyatning zarur sharti ekanligiga, diqqatning
o’zi esa ma’lum iroda kuchlarining ifodalanishini talab etishiga asoslangan holda,
diqqatni iroda va insonning faoliyati bilan bog’laydilar.[1]
Diqqat hodisasini tushuntirishning murakkabligi , uning «toza» ko’rinishda
uchramasligidan iborat. diqqat o’zining bilish mazmuniga ega emas, u faqat
boshqa bilish jarayonlari faoliyatiga xizmat ko’rsatadi. shuning uchun diqqatni
bilish jarayonlarining o’sish xususiyatlarini xarakterlovchi holat, psixofiziologik
jarayon sifatida o’rganish zarur. diqqat o’zi nima?
Diqqat – bu psixik faoliyatning biror-bir ma’lum narsaga yo’nalganligi va
jamlanganligi. bu hayvonlar, shuningdek, inson diqqatlarining umumiy ta’rifi.
insonga nisbatan diqqatni ma’lum ob’ektlarga inson diqqatining, bir vaqtning
o’zida boshqa ob’ektlardan chalg’igan holda, yo’nalganligi va jamlanganligi
sifatida o’rganish mumkin. bu ta’rifdan diqqatning ahamiyatga molik belgilari
uning yo’nalganligi va jamlanganligidan iborat ekanligi kelib chiqadi.
Psixik faoliyatning yo’nalganligi ostida uning tanlash xususiyati, ya’ni, sub’ekt
uchun ahamiyatli bo’lgan aniq jismlar , hodisalarni atrof-muhitdan ajratib olish
yotadi. yo’nalganlik tushunchasiga, shuningdek, ma’lum vaqt oralig’ida psixik
faoliyatni saqlab qolish ham kiritiladi.[1]
Diqqatning boshqa xususiyati uning faoliyatga u yoki bu darajada
chuqurlashganligini tushuntirib beruvchi jamlanganligidir. vazifa qanchalik
15](https://docx.uz/documents/ec315b22-3e1a-4933-913d-8e1f546c9f06/page_15.png?v=1)
![murakkab bo’lsa, diqqatning jadalligi va zo’riqishi shunchalik kuchli bo’lishi
kerak, ya’ni, bunda faoliyatga chuqur kirib borish talab etiladi. ikkinchi tomondan,
jamlanganlik boshqa yot narsalardan chalg’ish bilan bog’liq. aks holda, yot
narsalardan chalg’iy olmay qolsangiz, vazifani bajarishingiz qiyinlashadi.
Yo’nalganlik va jamlanganlik bir-biri bilan o’zaro uzviy bog’liq. diqqatingizni
biror-bir narsaga yo’naltiradigan bo’lsangiz, bir vaqtning o’zida diqqatingizni unda
jamlagan bo’lasiz. va aksincha, biror-bir narsada jamlansangiz , o’z ruhiy
faoliyatingizni unga yo’naltirgan bo’lasiz. diqqatning yo’nalganligi bir
mashg’ulotdan ikkinchisiga o’tish bilan, jamlash esa – mashg’ulotda chuqurlashish
bilan bog’liq.
Diqqatning inson psixik faoliyatida tutgan o’rnini tushunish uchun o’zingizni
biror-bir jismlar guruhiga qarayotgandek tasavvur qiling. ko’rish maydoningizning
markazida joylashgan ba’zi bir jismlar aniqroq, ko’rish maydoningizning chetida
turganlari esa aksincha idrok etiladi. shunga o’xshash hodisani ongimizga nisbatan
ham tuzish mumkin: faoliyatimiz mohiyati ongimizning markazini egallagan
bo’ladi; ahamiyatga molik bo’lmaganlari esa ongimizdan chetga surilib qoladi.
lekin boshqacha ham bo’lishi mumkin: siz qandaydir jismga qaragan holda,
umuman, boshqa narsa haqida o’y surasiz. bunda ongingizning «markaziy
maydoni» ko’rayotganingiz bilan emas, o’ylayotganingiz bilan band bo’ladi.
Ongimizni grafik tarzda tasvirlaydigan bo’lsak, biri ikkinchisiga joylashgan ikki
aylana ko’rinishida chizish zarur. katta aylana aniq bo’lmagan ong, kichik aylana
esa, – aniq ong yoki diqqat deb ataladi.[2]
Psixik bilish jarayonlarining yo’nalganligi va tanlash xususiyati diqqat bilan
bog’liq. diqqat bilan idrokning aniqligi va izchilligi, xotiraning mustahkamligi va
tanlash xususiyati, aqliy faoliyatning yo’nalganligi va samaradorligi , qisqasi,
umuman bilish faolligining sifati va natijalari aniqlanadi.
Perseptiv jarayonlar uchun diqqat tasvirlar chizgilarini farqlash imkonini beruvchi
o’ziga xos kuchaytirgich bo’lib hisoblanadi, inson xotirasi uchun diqqat qisqa
muddatli va operativ xotirada kerakli ma’lumotni saqlab turuvchi omil, yodda
saqlangan ma’lumotni uzoq muddatli xotira zahirasiga o’tkazishining zarur sharti,
16](https://docx.uz/documents/ec315b22-3e1a-4933-913d-8e1f546c9f06/page_16.png?v=1)
A. Smirnovning xotiraga doir olib borgan izlanishlari
-
O'xshash dokumentlar
- Kasbiy stress va burnout sindromi
- Psixologik treninglar vositasida bolalar idrokini shakllantirish
- Psixologik stress shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar
- Zaif eshituvchi bolalar maktabida o‘qitish metodlari
- Ijtimoiy psixologiyaning metodologik muammolari va tadqiqot usullari