Agile va Scrum metodologiyalari dasturiy ta'minot ishlab chiqish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	66.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 14 Oktyabr 2024

22 Sotish

Agile va Scrum metodologiyalari dasturiy ta'minot ishlab chiqish

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB AGILE VA SCRUM METODOLOGIYALARINING NAZARIY
ASOSLARI………………………………………………………………………...5
1.1 Agile metodologiyasining rivojlanish
tarixi…………………………………….5
1.2 Agile va scrum metodlari va frameworklari. Afzalliklari va cheklovlari………
7
II BOB. AGILEVA SCRUM METODOLOGIYALARINING AMALIY
QO‘LLANILISHI………………………………………………………………..12
2.1. Agile loyihalarini boshqarish
vositalari……………………………………….12
2.2. Agile va scrum metodologiyasini qo‘llash
misoli……………………………..14
XULOSA……………………………………………………………………………
………………………….19
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
……………………………………………………….21
2

KIRISH
Bugungi kunda dasturiy ta’minot ishlab chiqish sohasida an’anaviy usullar
(masalan, Waterfall) o‘rniga moslashuvchan va samarali metodologiyalarga
bo‘lgan talab keskin o‘smoqda. Bunda Agile metodologiyasi — loyiha
boshqaruvining dinamik, mijozlar va ishlab chiquvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni
yuqori darajada ta’minlovchi usuli sifatida dunyo miqyosida keng qo‘llanilmoqda.
O‘zbekistonda ham IT-sohaning rivojlanishi, startaplar va raqamli transformatsiya
dasturlari bilan birga Agilega o‘tish jarayoni jadal sur’atlar bilan olib borilmoqda.
Dasturiy ta’minot loyihalarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun Agile
metodologiyasining qo‘llanishi quyidagi omillarga bog‘liq:
 Mijozlar talablari tez o‘zgarishi,
 Texnologik yangiliklarning doimiy paydo bo‘lishi,
 Jamoa ichidagi kommunikatsiyaning samaradorligi.
Mazkur kurs ishida Agile metodologiyasining dasturiy ta’minot ishlab
chiqish jarayonidagi ahamiyati, uning asosiy tamoyillari va amaliy qo‘llanilishi
(Scrum, Kanban kabi frameworklar orqali) tahlil qilinadi.
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Dasturiy ta’minot loyihalarida Agile
usullarini qo‘llash orqali vaqt va resurslarni tejash, xatolarni kamaytirish, mijozlar
qoniqishini oshirish mumkin. Hozirgi kunda O‘zbekistonda ham IT
kompaniyalarining 60% dan ortig‘i Agilega o‘tishni rejalashtirmoqda.
Kurs ishining maqsadi: Agile metodologiyasini dasturiy ta’minot
loyihalarida qo‘llashning nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganish.
Kurs ishining vazifalari:
3

1. `Agile metodologiyasining asosiy prinsiplari va afzalliklarini tahlil qilish.
2. Scrum va Kanban kabi Agile frameworklarini amaliy loyihalar misolida
solishtirish.
Kurs ishining predmeti: Agile metodologiyasining dasturiy ta’minot ishlab
chiqishdagi roli.
Kurs ishining ob’yekti: Agile metodologiyasining dasturiy ta’minot
loyihalarida qo‘llanilishi (Scrum, Kanban usullari va Jira/Trello kabi vositalar
misolida).
Kurs ishining tarkibi va hajmi: Kirish, ikkita bob, to‘rtta paragraf, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar va ilovadan iborat bo‘lib, birinchi bob ikkita paragrafdan
iborat. Unda Ethernet texnologiyasi, standartlari va turlari, hamda fast Ethernet
haqida ma’lumot keltirilgan. Ikkinchi bobda tarmoq topologiyalari haqida
ma’lumot va amaliy dasturlardan foydalanib tarmoq tashkil qilish jarayonlari
keltirilgan. Kurs ishi xulosasi, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatlari va ilovalar
keltirilgan. BOB.
4

I BOB. AGILE VA SCRUM METODOLOGIYALARINING
NAZARIY ASOSLARI
1.1 Agile metodologiyasining rivojlanish tarixi
Agile metodologiyasi - bu dasturiy ta’minot ishlab chiqish jarayonlarini
moslashuvchan, inkremental (bosqichma-bosqich) va iterativ (takroriy) usullar
asosida tashkil etishga qaratilgan yondashuvdir. Asosiy g‘oyasi - loyihani kichik
ishchi versiyalarga (inkrementlarga) bo‘lib, har bir iteratsiyada mijozlar bilan
yaqin hamkorlikda ishlab chiqishdir.
Agile — bu dasturiy ta'minotni ishlab chiqish va boshqarishning zamonaviy,
moslashuvchan yondashuvi bo‘lib, tez-tez o‘zgaradigan talablar sharoitida samarali
ishlashga mo‘ljallangan. 2001-yilda bir guruh mutaxassislar tomonidan ishlab
chiqilgan Agile Manifesti asosida bu metodologiya keng tarqaldi.
Agile metodologiyasining asosiy maqsadi:
Mijozga maksimal qiymat yetkazish, dasturiy ta'minotni tez-tez va kichik
qismlarda topshirish orqali sifat va moslashuvchanlikni oshirishdir.
Agile Manifestining 4 asosiy qadriyati:
1. Jarayon va vositalardan ko‘ra insonlar va o‘zaro hamkorlikni qadrlash
– Texnologiyadan ko‘ra jamoaning faol aloqasi muhim hisoblanadi.
2. Batafsil hujjatlardan ko‘ra ishlovchi dastur muhim
– Hujjatlar kerak, lekin asosiy maqsad — ishlaydigan mahsulot yaratish.
3. Shartnomaviy muzokaralardan ko‘ra mijoz bilan hamkorlik
– Mijoz bilan ochiq muloqot orqali yaxshi natijaga erishish mumkin.
4. Rejaga qat’iy amal qilishdan ko‘ra o‘zgarishlarga tayyor turish
5

– Talablar o‘zgarsa, dasturchilar moslasha olishlari kerak.
Agile metodologiyasining asosiy tamoyillari:
Ishlab chiqarish jarayonini qisqa iteratsiyalarga (sprintlarga) bo‘lish.
Har bir iteratsiyada ishlaydigan mahsulot qismi tayyor bo‘lishi.
Mijoz bilan doimiy aloqa va fikr almashinuvi.
O‘zini o‘zi boshqaradigan va motivatsiyalangan jamoalar.
Doimiy yaxshilanish (continuous improvement) va tahlil.
Agile metodologiyasi an’anaviy usullardan farqli ravishda tezkor,
moslashuvchan va mijozga yo‘naltirilgan yondashuvni taklif qiladi. Bu
metodologiya yordamida murakkab va o‘zgaruvchan dasturiy loyihalar samarali
boshqariladi va foydalanuvchi ehtiyojlari maksimal darajada qondiriladi.
Agile metodologiyasining shakllanishi 1990-yillarda boshlangan. 2001-yil
fevral oyida AQSHning Yuta shtatida 17 nafar dasturiy ta’minot mutaxassislari
“Agile Manifesto” (Agile Manifesti) ni ishlab chiqdilar. Ushbu hujjat 4 tamoyil va
12 printsipdan iborat bo‘lib, zamonaviy Agile metodologiyasining asosiga aylandi.
Agile metodologiyasining rivojlanishida quyidagi bosqichlarni ajratish
mumkin:
1. 1990-yillar - dastlabgi Agile usullarining paydo bo‘lishi:
 Scrum metodologiyasi (1995, Jeff Sutherland va Ken Shvaber)
 Extreme Programming (XP, 1996, Kent Bek)
2. 2000-yillar - metodologiyaning jadal rivojlanishi:
 Kanban usuli (2003, David Anderson)
 Lean Software Development (2003, Mary va Tom Poppendiek)
3. 2010-yillardan hozirgi kungacha - metodologiyaning keng
qo‘llanilishi va takomillashishi:
 Katta miqyosli Agile frameworklarining paydo bo‘lishi (SAFe, LeSS)
 Turli sohalarga moslashtirilgan Agile usullarining ishlab chiqilishi
6

Hozirgi vaqtda Agile metodologiyasi butun dunyo bo‘ylab dasturiy ta‘minot
ishlab chiqish sohasida eng ko‘p qo‘llaniladigan usullardan biriga aylangan. U
nafaqat IT sohasida, balki boshqa tarmoqlarda ham qo‘llanila boshladi.
O‘zbekistonda Agile metodologiyasi so‘nggi yillarda jadal rivojlanmoqda.
Respublikamizda bir qator yirik IT kompaniyalar va bank tizimlari ushbu
metodologiyani qo‘llay boshladi. Agile usullarini o‘qitish bo‘yicha maxsus kurslar
va treninglar tashkil etilmoqda.
1.2 Agile va scrum metodlari va frameworklari. Afzalliklari va
cheklovlari
Agile metodologiyasi turli usullar va frameworklarni o‘z ichiga oladi. Ushbu
bo‘limda eng ko‘p qo‘llaniladigan Agile usullari va ularning asosiy xususiyatlari
keng tushuntiriladi.
Scrum - eng mashhur Agile frameworklaridan biri bo‘lib, loyihalarni 2-4
haftalik sprintlar davomida boshqarishga asoslangan. Scrumda ish uchun aniq
belgilangan rollar (Product Owner, Scrum Master, Development Team), jarayonlar
(Sprint Planning, Daily Stand-up, Sprint Review, Retrospective) va hujjatlar
(Product Backlog, Sprint Backlog) mavjud. Scrum kichik va o‘rta hajmdagi
loyihalar uchun eng qulay usul hisoblanadi.
Scrum — bu Agile tamoyillariga asoslangan yengil va samarali loyiha
boshqaruv metodologiyasi bo‘lib, asosan dasturiy ta'minot ishlab chiqishda keng
qo‘llaniladi. Scrum jarayonining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi aniq
belgilangan rollar va strukturalarga bog‘liq.
Scrumdagi asosiy rollar:
1. Product Owner (Mahsulot egasi)
Product Owner mahsulotning qiymatini maksimal darajada oshirish uchun
javobgar bo‘lgan shaxsdir. U foydalanuvchilarning ehtiyojlarini o‘rganib, ularni
Product Backlog’ga joylashtiradi va ustuvorlikni belgilaydi. Product Owner
7

jamoaning nima ustida ishlashi kerakligini belgilaydi, ammo qanday ishlashini
jamoaning o‘ziga topshiradi.
2. Scrum Master
Scrum Master — bu jarayonni boshqaruvchi emas, balki jamoaga yordam
beruvchi shaxsdir. Uning asosiy vazifasi — jamoaning Scrum tamoyillariga
muvofiq ishlashini ta’minlash, yuzaga kelgan to‘siqlarni bartaraf etishga yordam
berish va jarayonni optimallashtirish.
3. Development Team (Ishlab chiquvchilar jamoasi)
Bu kross-funksional va o‘z-o‘zini boshqaruvchi jamoa bo‘lib, mahsulotni
ishlab chiqish uchun javobgardir. Jamoa odatda 3–9 kishidan iborat bo‘ladi va har
bir a’zo o‘z vazifasini mustaqil bajaradi, lekin umumiy natijaga birgalikda javob
beradi.
Scrumning asosiy tarkibiy qismlari (elementlari):
Product Backlog – Mahsulotga qo‘yilgan barcha talablar ro‘yxati. Bu
ro‘yxat Product Owner tomonidan yuritiladi va doimiy yangilanib turadi.
Sprint Backlog – Joriy sprintda bajarilishi rejalashtirilgan vazifalar ro‘yxati.
Increment – Sprint yakunida ishlab chiqilgan va foydalanishga tayyor
bo‘lgan mahsulot qismi.
Scrum uchrashuvlari – Sprint Planning, Daily Scrum, Sprint Review va
Sprint Retrospective kabi doimiy uchrashuvlar jarayonning muhim qismini tashkil
qiladi.
Scrum metodologiyasida har bir rol aniq belgilangan bo‘lib, ular o‘zaro
hamkorlikda ishlashi natijasida mahsulot tez va sifatli ishlab chiqiladi. Shu bilan
birga, Scrumning soddaligi va moslashuvchanligi uni turli xil dasturiy loyihalarda
samarali qo‘llash imkonini beradi.
Kanban - ish jarayonini vizual tasvirlashga asoslangan soddalashtirilgan
Agile usuli. Kanban doskasi orqali barcha ish jarayonlari aniq ko‘rinadi. U ish
oqimini optimallashtirish, ishlab chiqarish hajmini cheklash (WIP limitlari) va
8

doimiy takomillashtirish tamoyillariga asoslanadi. Kanban uzluksiz ishlab
chiqarish jarayonlari uchun juda mos keladi.
Extreme Programming (XP) - dasturiy ta'minot sifatini oshirishga qaratilgan
usul. XP juft dasturlash (Pair programming), test asosida ishlab chiqish (TDD),
doimiy integratsiya (CI) kabi amaliyotlarni o‘z ichiga oladi. XP ayniqsa yuqori
sifat talab qilinadigan loyihalar uchun qo‘llaniladi.
Lean Software Development - isrofni bartaraf etish va samaradorlikni
oshirishga qaratilgan Agile usuli. Lean 7 asosiy tamoyilga asoslanadi: isrofni
bartaraf etish, bilim yaratish, qarorlarni kechiktirish, mahsulotni tez yetkazib
berish, jamoadagilarni kuchaytirish, butunlikni saqlash va jarayonni
optimallashtirish. Lean katta miqyosli ishlab chiqarish jarayonlarida qo‘llaniladi.
Feature-Driven Development (FDD) - funksiyalarga yo‘naltirilgan ishlab
chiqish usuli. FDD 5 asosiy bosqichdan iborat: butun modelni ishlab chiqish,
funksiyalar ro‘yxatini yaratish, har bir funksiya uchun reja tuzish, funksiyalarni
ishlab chiqish va funksiyalarni yig'ish. FDD katta hajmdagi tizimli loyihalar uchun
mos keladi.
Crystal - loyiha hajmi va murakkabligiga qarab moslashtiriladigan Agile
usullar oilasi. Crystal Clear (2-8 kishilik jamoa), Crystal Yellow (10-20 kishi),
Crystal Orange (20-50 kishi), Crystal Red (50-100 kishi) kabi turlarga bo‘linadi.
Crystal moslashuvchanlikni talab qiladigan loyihalar uchun qo‘llaniladi.
Dynamic Systems Development Method (DSDM) - biznes ehtiyojlariga
qaratilgan Agile usuli. DSDM 8 tamoyilga asoslanadi: biznes ehtiyojlariga
yo‘nalish, vaqt chegarasiga rioya qilish, hamkorlik, sifatni ta'minlash, asosiy
ishdan qat'iy qochish, bosqichma-bosqich ishlab chiqish, aloqani doimiy saqlash va
nazorat qilish. DSDM biznes tizimlari uchun qo‘llaniladi.
Scaled Agile Framework (SAFe) - yirik miqyosdagi loyihalar uchun
mo‘ljallangan Agile frameworki. SAFe Essential SAFe, Large Solution SAFe,
Portfolio SAFe va Full SAFe kabi darajalarga bo‘linadi. SAFe katta
korporatsiyalar va tashkilotlar uchun mo‘ljallangan.
9

Har bir Agile usuli o‘zining afzalliklari va qo‘llanish sohalariga ega. Scrum
tez o‘zgaruvchan talablarga ega bo‘lgan loyihalar uchun, Kanban uzluksiz ishlab
chiqarish jarayonlari uchun, XP yuqori sifatli dasturiy ta’minot ishlab chiqish
uchun, Lean esa samaradorlikni oshirishga qaratilgan loyihalar uchun eng qulaydir.
Loyihaning turi, hajmi va murakkabligini hisobga olib, eng mos Agile usulini
tanlash muvaffaqiyatli natijaga erishish uchun juda muhimdir.
Agile metodologiyasi zamonaviy dasturiy ta’minot ishlab chiqish
jarayonlarida keng qo‘llanilayotgan bo‘lsa-da, u ham o‘zining afzalliklari, ham
cheklovlariga ega. Ushbu bo‘limda Agile usullarining asosiy ijobiy va salbiy
tomonlari tahlil qilinadi.
Afzalliklari:
1. Moslashuvchanlik va o‘zgarishlarga tezkor munosabat . Agile
metodologiyasi loyiha davomida talablarning o‘zgarishiga nisbatan moslashuvchan
yondashuvni taqdim etadi. Bu xususiyat zamonaviy tez o‘zgaruvchan biznes
muhitida ayniqsa qadrlanadi.
2. Mijoz bilan yaqin hamkorlik . Metodologiya mijozni loyihaning faol
ishtirokchisiga aylantiradi. Har bir iteratsiyadan keyin mijoz natijalarni ko‘rib
chiqadi va o‘z fikrlarini bildirishi mumkin.
3. Tezroq natijalarga erishish . Qisqa iteratsiyalar (2-4 hafta) tufayli
mijoz birinchi natijalarni qisqa muddat ichida ko‘ra oladi. Bu xususiyat ayniqsa
startap loyihalar uchun muhim ahamiyatga ega.
4. Xatolarni erta aniqlash . Har bir sprint yakunida natijalarni baholash
tufayli muammolar va xatolarni erta bosqichlarda aniqlash va tuzatish imkoniyati
paydo bo‘ladi.
5. Jamoa motivatsiyasini oshirish . Metodologiya jamoa a’zolarining
mustaqilligini rag‘batlantiradi, bu esa ularning ishga bo‘lgan munosabatini
yaxshilaydi.
Cheklovlari:
10

1. Katta hajmdagi loyihalar uchun qiyinchiliklar . Agile usullari ayniqsa
yirik va murakkab loyihalarda to‘liq qo‘llanilishi qiyin bo‘lishi mumkin. Bunday
hollarda Scrum of Scrums kabi maxsus usullardan foydalanish talab qilinadi.
2. Hujjatlashtirishning cheklanganligi . Metodologiya minimal
hujjatlashtirishni talab qiladi, bu esa ba’zi hollarda (masalan, qonuniy talablar
mavjud bo‘lganda) muammolarga olib kelishi mumkin.
3. Jamoa a’zolarining yuqori malakasi talabi . Agile usullarini
muvaffaqiyatli qo‘llash uchun jamoa a’zolari yuqori darajada professional
bo‘lishlari va mustaqil ishlay olishlari kerak.
4. Aniq yakuniy narxni belgilash qiyinligi . Iterativ jarayon tufayli
loyihaning yakuniy qiymatini dastlabki bosqichlarda aniq aytish qiyin bo‘ladi.
5. Doimiy mijoz ishtiroki talabi . Metodologiyaning muvaffaqiyati
mijozning doimiy ishtirokiga bog‘liq bo‘lib, bu esa ba’zi hollarda amalda
qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.
Agile metodologiyasi ayniqsa tez o‘zgaruvchan talablarga ega bo‘lgan,
kichik va o‘rta hajmdagi loyihalar uchun juda samarali yechim hisoblanadi. Biroq,
uni qo‘llashdan oldin loyihaning xususiyatlarini, jamoaning tayyorligini va
mijozning ishtirok darajasini diqqat bilan baholash kerak. Har bir holatda
metodologiyaning afzalliklari va cheklovlarini muvozanatlash orqali eng optimal
yechimni tanlash muhim ahamiyatga ega.
11

II BOB. AGILE VA SCRUM RMETODOLOGIYALARINING
AMALIY QO‘LLANILISHI
2.1. Agile loyihalarini boshqarish vositalari
Agile metodologiyasi zamonaviy dasturiy ta'minot ishlab chiqish jarayonida
asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Uning asosiy afzalligi — murakkab va
o‘zgaruvchan muhitda tez va sifatli yechimlarni taqdim eta olishidadir.
Agile yondashuvining amaliy ahamiyati:
1. Moslashuvchanlik:
Bozor talablari yoki foydalanuvchi ehtiyojlari tez-tez o‘zgarishi mumkin.
Agile bu o‘zgarishlarga tez moslashish imkonini beradi.
2. Iterativ ishlab chiqish:
Loyiha kichik bo‘laklarga bo‘linadi (sprintlar). Har bir sprint oxirida
ishlaydigan mahsulot qismi mijozga taqdim etiladi. Bu esa xatoliklarni erta
aniqlash va tuzatish imkonini beradi.
3. Mijoz bilan doimiy aloqa:
Agile jarayonida mijoz jarayonning ajralmas qismi hisoblanadi. Bu aloqa
orqali mahsulot sifatli va aynan foydalanuvchi ehtiyojiga mos ravishda
shakllanadi.
4. Tezroq natija:
An’anaviy yondashuvlarga qaraganda, Agile orqali dasturiy mahsulotning
foydali qismlari tezroq ishlab chiqilib, foydalanishga topshiriladi.
12

Agile metodologiyasi qo‘llaniladigan sohalar:
Agile asosan quyidagi dasturiy ta'minot loyihalarida keng qo‘llaniladi:
Veb-ilovalar va mobil ilovalar ishlab chiqish
Startaplar va kichik biznes uchun dasturiy echimlar
Bulutli xizmatlar
Katta hajmdagi ERP tizimlar
Agile yondashuvi orqali dasturiy ta'minotni ishlab chiqish jarayoni
tezlashadi, jamoa motivatsiyasi ortadi, mijoz ehtiyojlari doimiy ravishda inobatga
olinadi. Shu sababli, Agile metodologiyasi zamonaviy dasturiy injiniringda muhim
o‘ringa ega bo‘lib, uni samarali qo‘llash natijasida yuqori sifatli va
foydalanuvchiga yo‘naltirilgan mahsulotlar yaratiladi.
Jira - bu Agile loyihalarini boshqarishning professional platformasi bo‘lib,
dasturiy ta’minot ishlab chiqish sanoatida keng qo‘llaniladi. Atlassian kompaniyasi
tomonidan ishlab chiqilgan ushbu platforma asosan Scrum va Kanban usullarini
qo‘llab-quvvatlaydi. Jira loyihalarni boshqarishning barcha jihatlarini qamrab oladi
va 65 mingdan ortiq kompaniyalar tomonidan foydalaniladi.
Platformaning asosiy funksiyalari orasida sprint rejalashtirish, backlog
boshqarish, vazifalarni taqsimlash va kuzatish, ish jarayonini vizualizatsiya qilish,
turli xil hisobotlar tayyorlash kabilar mavjud. Jira shuningdek GitHub, GitLab,
Bitbucket kabi versiyalarni boshqarish tizimlari, Confluence hujjatlashtirish
platformasi, Slack va Microsoft Teams kabi aloqa vositalari bilan
integratsiyalashgan holda ishlay oladi.
Jira uch xil versiyada mavjud: Jira Core - oddiy loyiha boshqaruvi uchun,
Jira Software - dasturiy ta’minot ishlab chiqish jamoalari uchun, va Jira Service
Management - IT xizmatlari boshqaruvi uchun mo‘ljallangan. Platforma ayniqsa
murakkab va katta hajmdagi loyihalar uchun qulay bo‘lib, loyihalarning barcha
jihatlarini batafsil nazorat qilish imkonini beradi.
Trello - bu Kanban usuliga asoslangan oddiy va foydalanishga qulay loyiha
boshqarish vositasi bo‘lib, u ham Atlassian tomonidan ishlab chiqarilgan.
13

Platforma 50 milliondan ortiq foydalanuvchiga ega va ayniqsa kichik jamoalar
yoki shaxsiy loyihalar uchun mos keladi.
Trelloning asosiy xususiyatlari orasida doskalar, ro‘yxatlar va kartochkalar
tizimi, drag-and-drop interfeysi, WIP (Work In Progress) limitlari, Butler
avtomatlashtirish vositalari, 200 dan ortiq Power-Ups integratsiyalari, template
kutubxonasi va mobil ilovalar mavjud. Platforma real vaqtda yangilanishlar,
kommentariyalar, fayl ulashish, checklistlar va muddatlarni belgilash kabi jamoa
hamkorligi vositalarini taqdim etadi.
Trello to‘rt xil versiyada mavjud: Free - asosiy funksiyalar uchun, Standard -
kichik jamoalar uchun, Premium - kengaytirilgan boshqaruv uchun, va Enterprise -
katta tashkilotlar uchun mo‘ljallangan. Platforma tezda ish boshlash va oddiy
loyihalarni boshqarish uchun ideal yechim hisoblanadi.
Jira va Trello o‘rtasidagi asosiy farqlar quyidagilardan iborat:
1. Murakkablik darajasi: Jira professional va murakkab tizim bo‘lsa,
Trello oddiy va oson ishlatiladigan platformadir.
2. Narxi: Jira qimmatroq bo‘lib, har bir foydalanuvchi uchun oyiga 10
dan boshlanadi, Trello esa arzonroq − 5 dan boshlanadi.
3. Mosligi: Jira 50+ kishilik katta jamoalar uchun, Trello esa 10
kishigacha bo‘lgan kichik jamoalar uchun qulaydir.
4. O‘rganish qiyinligi: Jirani to‘liq o‘rganish uchun 1-2 hafta vaqt kerak
bo‘lsa, Trelloni bir necha soatda o‘rganish mumkin.
5. Funksionallik: Jira 150 dan ortiq funksiyalarga ega bo‘lsa, Trelloda
30+ asosiy funksiya mavjud.
Jira - bu katta va murakkab loyihalar uchun professional yechim bo‘lib, u
to‘liq funksional boshqaruvni ta’minlaydi. Trello esa tezda ish boshlash va oddiy
loyihalarni boshqarish uchun ideal yechimdir. Agar sizda katta miqyosli dasturiy
ta’minot loyihasi bo‘lsa, Jira yaxshiroq tanlov bo‘ladi. Agar esa sizga oddiy va
vizual boshqaruv vositasi kerak bo‘lsa, Trello yaxshiroq variant hisoblanadi.
Loyihaning xususiyatlarini, jamoaning hajmini va byudjetni hisobga olgan holda,
14

mos vosita tanlash muvaffaqiyatli natijalarga erishish uchun muhim ahamiyatga
ega.
2.2. Agile va scrum metodologiyasini qo‘llash misoli
Scrum metodologiyasi dasturiy ta'minot ishlab chiqish sohasida keng
qo‘llaniladi, chunki u jamoalarga tez, sifatli va moslashuvchan mahsulotlar
yaratishga yordam beradi. Jarayon sprintlarga bo‘lingan bo‘lib, har bir sprint
oxirida ishlaydigan mahsulot qismi tayyor bo‘ladi.
Scrum jarayonining bosqichlari:
1. Sprint Planning (Sprintni rejalashtirish):
Har bir sprint boshlanishida butun jamoa yig‘ilib, Product Backlog’dagi
ustuvor vazifalardan qaysilari shu sprint davomida bajarilishini tanlaydi.
Rejalashtirish natijasida Sprint Backlog shakllantiriladi.
2. Daily Scrum (Kunlik yig‘ilish):
Har kuni 15 daqiqa davom etadigan qisqa uchrashuv bo‘lib, har bir jamoa
a’zosi quyidagi savollarga javob beradi:
Kecha nima qildim?
Bugun nima qilmoqchiman?
Menga nima to‘siq bo‘lyapti?
3. Sprint Review (Sprintni ko‘rib chiqish):
Sprint tugagach, bajarilgan ishlar ko‘rib chiqiladi va jamoa tomonidan mijoz
yoki manfaatdor tomonlarga taqdim etiladi. Bu jarayonda foydalanuvchilarning
fikrlari olinadi va keyingi sprint uchun takomillashtirishlar rejalashtiriladi.
4. Sprint Retrospective (Tahlil va xulosa):
Bu bosqichda jamoa ichida sprint davomida qanday ishlaganlari muhokama
qilinadi. Maqsad – jarayonni doimiy ravishda yaxshilash.
Scrum’ni dasturiy ta'minot ishlab chiqishda qo‘llashning afzalliklari:
Moslashuvchanlik: Talablar o‘zgaruvchan bo‘lsa ham, jamoa tez moslasha
oladi.
15

Doimiy takomillashtirish: Har bir sprintdan so‘ng o‘z-o‘zini tahlil qilish
orqali jarayon yaxshilanadi.
Jamoaviy mas’uliyat: Har bir a’zo o‘z ishiga javobgar va umumiy natijaga
hissa qo‘shadi.
Tez-tez yetkazib berish: Har sprintda mijozga ishlaydigan mahsulot qismi
taqdim etiladi.
Amaliy qo‘llanilish misoli:
Masalan, kichik web-ilovani ishlab chiqishda dasturchilar jamoasi 2 haftalik
sprintlar asosida ishlaydi. Har bir sprintda foydalanuvchi interfeysi,
autentifikatsiya moduli yoki ma’lumotlar bazasi bilan ishlash bo‘yicha vazifalar
bajariladi. Har sprintdan so‘ng mijozga taqdimot o‘tkazilib, takliflar asosida
keyingi sprint rejalashtiriladi.
Scrum metodologiyasi orqali dasturiy ta'minot ishlab chiqish jarayoni
yanada aniq, boshqariladigan va samarali bo‘ladi. Doimiy aloqa, tezkor yetkazib
berish va jamoaning o‘zini o‘zi boshqarishi bu uslubning asosiy ustunliklaridandir.
1. Scrum usulida dasturiy ta’minot loyihasini boshqarish
Kichik o‘yin ishlab chiquvchilar studiyasi “MobileFun” yangi mobil ilova
yaratish loyihasini boshladi. Jamoa 5 kishidan iborat: 1 ta Product Owner, 1 ta
Scrum Master va 3 ta dasturchi. Loyiha uchun 3 oylik muddat belgilandi.
Birinchi sprint (2 hafta):
 Product Owner mahsulot backlogini yaratdi va prioritetlarni belgiladi
 Jamoa birinchi sprint uchun 5 ta asosiy funksiyani tanladi
 Har bir funksiya user storylarga bo‘lingan
 Sprint yakunida dasturning asosiy interfeysi va 2 ta funksiya tayyor
bo‘ldi
 Sprint Reviewda mijoz bir qator o‘zgartirishlarni taklif qildi
Ikkinchi sprint (2 hafta):
 Mijozning takliflari qabul qilindi
 Qolgan 3 ta funksiya ishlab chiqildi
16

 Testlash jarayoni boshlandi
 Daily stand-up lar har kuni soat 10:00 da o‘tkazildi
Uchinchi sprint (2 hafta):
 Qolgan xatolar tuzatildi
 Performans optimallashtirildi
 Ilova Google Playga joylashtirildi
 Foydalanuvchilar uchun qo‘llanma tayyorlandi
2. Kanban usulida veb-saytni qo‘llab-quvvatlash
“WebMaster” kompaniyasi mavjud korporativ veb-saytni qo‘llab-quvvatlash
uchun Kanban usulini qo‘lladi. Jamoa 4 kishidan iborat edi.
Ish tashkil etish:
 Trello doskasi yaratildi
 3 ta asosiy ustun: “Rejalashtirilgan”, “Ish jarayonda”, “Tayyor”
 Har bir vazifa uchun kartochka yaratildi
 WIP limiti 3 ta vazifaga belgilandi
Ish jarayoni:
 Har bir yangi sorov kartochka sifatida qo‘shildi
 Dasturchilar o‘zlariga vazifalarni olishdi
 Bajarilgan ishlar test qilindi va mijozga topshirildi
 Har hafta retrospektiva o‘tkazildi
3. XP (Extreme Programming) usulida bank tizimi uchun modul ishlab
chiqish
“FinTech Solutions” kompaniyasi bank uchun yangi to‘lov modulini ishlab
chiqdi.
Asosiy amaliyotlar:
 Juft dasturlash: 2 ta dasturchi bir kompyuterdan ishladi
 Test asosida ishlab chiqish: avval testlar yozildi
 Har 4 soatda kod birlashtirildi
 Oddiy dizayn tamoyiliga rioya qilindi
17

 Har bir iteratsiya 1 hafta davom etdi
Natijalar:
 6 haftada ish yakunlandi
 Xatolar soni ancha kam edi
 Mijoz qoniqishi yuqori bo‘ldi
 Keyingi loyihalar uchun shablon yaratildi
4. Agile metodologiyasini qo‘llashda uchragan qiyinchiliklar:
1. Jamoa a’zolarining moslashishi:
o Ba’zi ishchilar an’anaviy usullarga odatlangan edi
o Yangi rollarni tushunish vaqt oldi
o Mustaqil ishlashga o‘rganish kerak edi
2. Mijoz bilan ishlash:
o Doimiy ishtirok etishni talab qilish qiyin bo‘ldi
o Ba’zi mijozlar aniq talablarni bildira olmadi
o Tez-tez o‘zgartirishlar jamoa ishini qiyinlashtirdi
3. Rejalashtirish:
o Vaqtni aniq baholash qiyin edi
o Ba’zi vazifalar rejalashtirilganidan ko‘proq vaqt oldi
o Resurslarni taqsimlashda muammolar yuzaga keldi
5. Agile metodologiyasidan foydalanish bo‘yicha tavsiyalar:
1. Jamoani tayyorlash:
o Agile tamoyillarini tushuntirish
o Mashg‘ulotlar o‘tkazish
o Birinchi loyihani kichik qilib boshlash
2. Mijoz bilan ishlash:
o Metodologiya haqida tushuntirish
o Doimiy aloqani ta’minlash
o Realistik kutishlarni shakllantirish
3. Jarayonni optimallashtirish:
18

o Retrospektivalarni muntazam o‘tkazish
o Ish oqimini doimiy takomillashtirish
o Vositalarni to‘g‘ri tanlash
XULOSA
Ushbu kurs ishida Agile va Scrum metodologiyalarining nazariy asoslari,
ularning tarkibiy qismlari hamda amaliy dasturiy ta'minot ishlab chiqish
jarayonidagi roli batafsil o‘rganildi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra quyidagi asosiy
xulosalar chiqarildi:
Agile metodologiyasi zamonaviy dasturiy ta'minot ishlab chiqishda
moslashuvchanlik, tezkorlik va mijoz bilan doimiy aloqa imkoniyatlarini yaratadi.
Bu esa loyiha jarayonida yuzaga keladigan o‘zgarishlarga tez moslashishni
ta'minlaydi.
Scrum metodologiyasi — bu Agile tamoyillariga asoslangan eng samarali va
aniq struktura asosidagi usullardan biridir. U aniq rollar, sprintlar va muntazam
uchrashuvlar orqali loyiha boshqaruvini soddalashtiradi.
Scrum jamoalari o‘z-o‘zini boshqaruvchi bo‘lib, ular mahsulotni bosqichma-
bosqich ishlab chiqib, har bir sprint yakunida foydalanuvchiga foydalanishga
tayyor yechim taqdim etadilar. Bu esa sifatni oshiradi va risklarni kamaytiradi.
An’anaviy (masalan, Waterfall) metodologiyalardan farqli ravishda, Agile
va Scrum iterativ yondashuv asosida ishlaydi, bu esa vaqt va resurslardan samarali
foydalanish imkonini beradi.
Umuman olganda, Scrum jarayonlari orqali kichik va o‘rta hajmdagi
dasturiy loyihalarni samarali boshqarish, mijoz ehtiyojlariga tez javob berish va
yuqori sifatli mahsulot yaratish mumkinligi isbotlandi.
19

Foydalanuvchilarga yuqori sifatda xizmatlarni taqdim etish
telekommunikatsiya operatorlari uchun katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda
telekommunikatsiya operatorlari tomonidan turli xizmatlar, kompaniyalar
tomonidan mobil ilovalar taqdim qilinmoqda. Bu xizmatlar soni kun sayin ortib
bormoqda, lekin tarmoqda xizmat ko‘rsatish muammolari ko‘payib bormoqda. Shu
sababli tarmoq texnologiyalarini o‘rganishda tarmoq protokollarini ishlatish
muhim o‘rinni egallaydi. Tarmoq protokollarini o‘rganishda kompaniyalarda
tarmoqni tashkil qilish va tarmoq qurilmalarini integratsiya qilish muhim
ahamiyatga ega.
Mazkur kurs ishida ma’lumotlar uzatish tarmoqlari va tizimlarini tashkil
etish, tarkibiy qismlarning vazifalari, tarmoqlar va ularni ishlash asoslari
keltirilgan.
Mazkur kurs ishini yaratish davomida Ethernet va tarmoq topologiyalari
haqida ma’lumotga ega bo‘ldim. Ethernet (set) kabellari yordamida tarmoq hosil
qilish jarayonini amaliy dastur yordamida ko‘rib chiqdim. Tarmoq hosil qilishda
tarmoq topologiyalarining ahamiyati haqida ma’lumotga ega bo‘ldim.
Tarmoqni vizual muhitda yaratish imkonini beruvchi amaliy dasturlardan
biri bo‘lgan Cisco Pacet Tracer dasturida ishlash ko‘nikmalarini hosil qildim.
Hamda ushbu dasturdan foydalanib, tarmoqni hosil qilish jarayonini amaliy
ravishda ko‘rib chiqdim.
Agile va Scrum metodologiyalarining dasturiy ta'minot ishlab chiqishdagi
afzalliklari va qo‘llanilish tajribalarini o‘rganib chiqib, quyidagi taklif va
tavsiyalarni ilgari surish mumkin:
1. Scrum metodologiyasini kichik va o‘rta hajmdagi loyihalarda faol joriy
etish tavsiya etiladi, chunki bu uslub tez-tez o‘zgaradigan talablar bilan ishlashda
ancha moslashuvchanlik beradi.
2. Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchi jamoalarda Scrum rollarini aniq
ajratish zarur: Product Owner, Scrum Master va Development Team vakolatlari va
mas’uliyatlarini to‘g‘ri belgilash, jarayon samaradorligini oshiradi.
20

3. Scrum jarayonlarini joriy etishdan avval jamoa a’zolariga trening va
o‘quv-seminarlar o‘tkazilishi lozim, chunki bu metodologiya an’anaviy
yondashuvdan tubdan farq qiladi va unga moslashish muhim ahamiyatga ega.
4. Mijozlar bilan muntazam aloqa o‘rnatish tavsiya etiladi, bu
foydalanuvchining ehtiyojlarini chuqur tushunishga va ular asosida mahsulotni
doimiy takomillashtirishga yordam beradi.
5. Scrum jarayonlarini texnologik vositalar yordamida avtomatlashtirish
(masalan, Jira, Trello, Asana) ham samaradorlikni oshiradi va jarayonlarni aniq
kuzatishga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Begbo‘tayev A, Yusupov R O‘quv qo‘llanma “Tarmoq texnologiyalari”
Toshkent. “Tafakkur” 2020
2. Z.Z.Miryusupov, J.X.Djumanov, M.Aripov “Kompyuter tarmoqlari” Toshkent.
“A’loqachi” 2020
3. R.X.Djurayev, Sh.Y.Djabborov, M.M.Umirzakov “Tarmoq protokollari”
Toshkent “A’loqachi” 2018
4. A. G‘ulomov, M. Abdurahmonov. (2022). Zamonaviy dasturiy ta'minot
loyihalash asoslari. Toshkent: TATU nashriyoti.
5. Sutherland, J. (2019). Scrum: Doing Twice the Work in Half the Time. Currency
Publishing.
6. Schwaber, K. (2020). The Scrum Guide. Scrum.org. https://scrumguides.org
7. Sommerville, I. (2020). Software Engineering (10th Edition). Pearson
Education.
8. Pichler, R. (2022). Agile Product Management with Scrum. Addison-Wesley.
9. Ambler, S. W. (2023). Disciplined Agile Delivery: A Practitioner's Guide to
Agile Software Delivery in the Enterprise. IBM Press.
10. Raqamli texnologiyalar markazi. (2023). Agile va Scrum metodologiyalari
bo‘yicha o‘quv qo‘llanma. https://digitalskills.uz
21

INTERNET RESURSLARI
1. https://www.cisco.com
2. https://www.google.com
22

Sotib olish