Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 13.4MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 31 Oktyabr 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Diplom ishlar
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Dilbar

Ro'yxatga olish sanasi 31 Oktyabr 2025

0 Sotish

Uztelecom’da IP-TV xizmatini tashkil etish va tarmoq orqali multimedia ma’lumotlarni uzatish texnologiyalari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI Ishlab chiqarish amaliyot bo`yicha Mavzu: "Uztelecom’da IP-TV xizmatini tashkil etish va tarmoq orqali multimedia ma’lumotlarni uzatish texnologiyalari" Amaliyot o`tash joyi: Qashqadaryo viloyati Shahrisabz shahar “O‘zbektelekom” AK Guruh:033-21 Bajardi:Usmonova Dilbar Rahbar:_______________________ Qabul qildi:_______________________ Toshkent 2025 M U N D A R I J A 1-bob Kirish 1.1 Uztelecom AK faoliyati bilan tanishuv 1.2 Texnika xavfsizligi qoidalari 2-bob Uztelecom AK faoliyati haqida 2.1 Internet xizmatlarining kengayishi 2.2 Jamiyat va yoshlarni qo‘llab-quvvatlash 2.3 Tariff va xizmatlash to‘g‘risida 3-bob Ishlab chiqarish amaliyoti jarayonida bajarilgan ishlar 3.1 1 - hafta: Kirish va tanishuv bosqichi Tashkilot bilan tanishuv, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tildi. Telekom infratuzilmasi, ATS (avtomatik telefon stansiyalari) haqida tushuncha berildi. Optik tolali aloqa tarmog‘i tuzilishi bilan tanishildi. Lokal tarmoqlar (LAN) va ularning arxitekturasi o‘rganildi. Signal uzatish texnologiyalari haqida ma’lumot berildi. 3.2 2 - hafta: Router va switchlar Router va switchlarni sozlash amaliyoti. IP-manzillash, subnetlash mashqlari bajarilishi haqida. Wi-Fi hotspot va modemlar bilan ishlash. Dasturiy konfiguratsiyalarni yaratish (CLI orqali). Tarmoq xavfsizligi bo‘yicha asosiy bilimlar berildi. 3.3 3 - hafta: Telefon liniyasini ulash va sinovdan o‘tkazish. Telekom xizmatlariga mijoz ulash jarayonida ishtirok. Telefon liniyasini ulash va sinovdan o‘tkazish. SIP telefoniyadan foydalanish amaliyoti. VPN xizmatlari haqida ma’lumot olish. Axborot tizimlarida monitoring va audit ishlari. 3.4 4 - hafta: Ma’lumotlar bazasi va billing tizimi bilan tanishish. Yuridik shaxslar uchun xizmatlarni sozlash. Ma’lumotlar bazasi va billing tizimi bilan tanishish. Shikoyat va murojaatlarni ko‘rib chiqish tizimi. Amaldagi texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha hisobot tayyorlash. Dasturiy jihozlarni yangilash va test qilish. 3.5 5 - hafta : Boshqaruv tizimlarida ishlash (Zabbix, MikroTik, Huawei ONT). Texnik xizmat ko‘rsatish brigadalari ishini kuzatish. Katta hajmdagi ma’lumotlar tahlili (trafik monitoringi). Boshqaruv tizimlarida ishlash (Zabbix, MikroTik, Huawei ONT). Server xonasi bilan tanishuv, xavfsizlik choralarini o‘rganish. Texnik hujjat tayyorlash va rasmiylashtirish. 3.6 6 - hafta: Yakuniy bosqich Nofaol abonentlar bilan ishlash Amaliyot davomida o‘rganilgan bilimlarni umumlashtirish. Yakuniy tahlil va taqdimot tayyorlash. Rahbar bilan yakuniy suhbat. Hisobot yozish va topshirish. 3-bob Xulosa 1 -bob Kirish . Ishlab chiqarish amaliyoti — bu har bir talabaga o ‘ zining kasbiy yo ‘ nalishiga oid real ish muhiti bilan tanishish , nazariy bilimlarini amaliyotda qo ‘ llash va kasbga oid ko ‘ nikmalarni shakllantirish imkonini beradigan muhim bosqichdir . Talabalar uchun amaliyot jarayoni , bir tomondan , nazariy bilimlarining amaliy tasdig ‘ idir , ikkinchi tomondan esa , bo ‘ lajak mutaxassis sifatida o ‘ z imkoniyat va kamchiliklarini aniqlash , tajriba orttirish va kasbiy mas ' uliyatni his qilish vositasidir . 2025- yil 9- iyundan 19- iyulga qadar bo ‘ lgan davrda men , Toshkent davlat axborot texnologiyalari universitetining talabasi , O ‘ zbekistonning yirik aloqa operatori — “ O ‘ zbektelekom ” AJ ning Shahrisabz filialida 40 kunlik ishlab chiqarish amaliyotini o ‘ tab chiqdim . Amaliyotning asosiy yo ‘ nalishi telekommunikatsiya texnologiyalari , kompyuter tarmoqlari , optik tolali aloqa , axborot tizimlari va tarmoq xavfsizligi ga oid amaliy bilimlarni chuqurlashtirishdan iborat bo ‘ ldi . Amaliyot davomida men kompaniyaning strukturasi , texnik xizmat ko ‘ rsatish jarayonlari , aloqa tarmoqlari infratuzilmasi , tarmoq qurilmalarining ishlashi , mijozlarga xizmat ko ‘ rsatish bo ‘ limining faoliyati bilan yaqindan tanishdim . Turli xizmatlar – IP - telefoniyadan tortib , keng polosali internet , raqamli ATS , optik kanal ulanishlari , VPN xizmatlari va ma ’ lumotlar xavfsizligi kabi sohalarda texnik ishlar olib bordim . Mazkur hisobotda “ O ‘ zbektelekom ” AJning Shahrisabz filialida o ‘ tkazilgan 40 kunlik amaliyot davomida bajarilgan ishlar , o ‘ rganilgan bilimlar , amaliy tajribalar va umumiy xulosalar keltirilgan . Bu hisobot talabaga taqdim etilgan imkoniyatlardan maksimal darajada foydalanilganini , kasbiy bilim va ko ‘ nikmalar rivojlanishida amaliyotning qanday ijobiy rol o ‘ ynaganini ko ‘ rsatadi . 1.1 Uztelecom AK faoliyati bilan tanishuv “ O ‘ zbektelekom ” aksiyadorlik kompaniyasi — O ‘ zbekiston Respublikasining milliy telekommunikatsiya operatori bo ‘ lib , yurtimizda eng yirik aloqa va internet xizmatlarini taqdim etuvchi davlat ulushiga ega korxona hisoblanadi . Kompaniya mamlakatda zamonaviy telekommunikatsiya infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish , shuningdek , aholi va yuridik shaxslar uchun raqamli xizmatlar spektrini kengaytirishga yo ‘ naltirilgan . “ O ‘ zbektelekom ” AJ 1992- yilda tashkil etilgan bo ‘ lib , o ‘ z faoliyatini respublika bo ‘ ylab 14 ta hududiy filiali , minglab aloqa tugunlari , avtomatlashtirilgan telefon stansiyalari va zamonaviy ma ’ lumot uzatish markazlari orqali amalga oshiradi . Kompaniyaning bosh ofisi Toshkent shahrida joylashgan. Asosiy xizmat turlari:  Shahar va xalqaro telefon aloqasi  Keng polosali internet (ADSL, FTTx, GPON)  IP-telefoniya va SIP xizmatlari  Virtual xosting va domen xizmatlari  VPN va korporativ tarmoq yechimlari  Bulutli xizmatlar (cloud hosting, SaaS, IaaS)  Data markaz xizmatlari (ma’lumotlar markazi ijarasi)  UZTELECOM Mobile (mobil aloqa xizmatlari) Texnik infratuzilmasi: Optik tolali aloqa tarmoqlari (OTAT) — 100 000 km dan ortiq. Telekom uzatish stansiyalari, ATS (avtomatik telefon stansiyalari), DSLAM, BRAS, OLT, ONT qurilmalari. Huawei, Cisco, ZTE, MikroTik kabi yirik ishlab chiqaruvchilarning uskunalari. Zamonaviy tarmoq monitoringi va xavfsizlik tizimlari. Tashkilotning vazifalari: Telekommunikatsiya xizmatlarini aholining barcha qatlamlariga yetkazish. Zamonaviy raqamli texnologiyalar asosida infratuzilmani modernizatsiya qilish. Internet xizmatlari va bulut texnologiyalarini rivojlantirish. Davlat ahamiyatidagi axborot xavfsizligini ta’minlash. maliyotchi talabalar uchun imkoniyatlar: “O‘zbektelekom” AK har yili O‘zbekistonning yetakchi texnika oliygohlari bilan hamkorlikda talabalar uchun ishlab chiqarish amaliyoti tashkil etadi. Bu amaliyot jarayonida talabalar kompaniyaning quyidagi bo‘limlarida tajriba orttiradilar:  Tarmoq texnologiyalari va uzatish tizimlari bo‘limi  Axborot tizimlari va dasturiy ta’minot bo‘limi  Mijozlarga xizmat ko‘rsatish markazi  Texnik xizmat va monitoring bo‘limlari  Internet xizmatlarini boshqarish markazi Amaliyot jarayonida talabalar real tarmoq uskunalari bilan ishlash, dasturiy konfiguratsiyalar yaratish, mijozlarga xizmat ko‘rsatish va muammolarni bartaraf etish bo‘yicha amaliy bilimlarga ega bo‘ladilar. 1-rasm “O‘zbektelekom” AKning Shahrisabz filiali Texnika xavfsizligi qoidalari Ishlab chiqarish amaliyoti davomida ish joyida mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish har bir amaliyotchining asosiy vazifalaridan biridir. Bu qoidalar ishlab chiqarish jarayonida xodimlar salomatligini saqlash, baxtsiz hodisalarni oldini olish va texnik uskunalarning to‘g‘ri ishlashini ta'minlashga xizmat qiladi. Quyida AKT sohasidagi amaliyot davomida amal qilinishi lozim bo‘lgan asosiy texnika xavfsizligi qoidalari keltirilgan: 1. Umumiy xavfsizlik qoidalari  Ishga kirishdan avval ish joyi, uskunalar va elektr jihozlarining texnik holati tekshirilib chiqilishi zarur.  Ish jarayonida o‘zganing ishiga xalal bermaslik va o‘zboshimchalik bilan elektr yoki tarmoq qurilmalarini ulab/ajratmaslik kerak.  Har qanday texnik nosozlik aniqlanganda bu haqda darhol mas’ul shaxsga (muhandis, ustoz, rahbar) xabar berish kerak.  Ruxsat etilmagan zonalarga, xususan, yuqori kuchlanish ostidagi joylarga kirish qat’iyan man etiladi.  Ish joyida tartib-intizomga, tozalikka va gigiena qoidalariga rioya qilinishi lozim. 2. Elektr jihozlari bilan ishlashda  Elektr tokiga ulanishi mumkin bo‘lgan barcha uskunalar (kompyuter, modem, switch, server va h.k.) yerga ulangan bo‘lishi shart.  Nam qo‘l yoki nam muhitda elektr uskunalariga teginish taqiqlanadi.  Elektr tarmoqlarini o‘zboshimchalik bilan ulash, kesish yoki o‘zgartirish qat’iyan man etiladi.  Elektr rozetkalariga ortiqcha yuklama bermaslik, bir nechta quvvatli qurilmalarni bitta rozetkaga ulab ishlatmaslik zarur.  Jihozlarni elektr tarmog‘iga ulash yoki uzishda dastlab qurilmani o‘chirish tavsiya etiladi. 3. Tarmoq va telekommunikatsiya qurilmalari bilan ishlashd a Optik kabellar bilan ishlaganda maxsus ehtiyot choralariga rioya qilish lozim: kabel uchi ochiq bo‘lsa, ko‘zga yaqinlashtirish qat’iyan man etiladi (ko‘rinmas lazer nurlari ko‘zga zarar yetkazishi mumkin). Router, modem, switch kabi qurilmalarga texnik xizmat ko‘rsatishdan oldin ularning kuchlanishdan uzilganligiga ishonch hosil qilish kerak. Qurilmalarning sovitish tizimi (ventilyator, radiator) yopilib qolmasligi uchun ularni shamollatiladigan joyda joylashtirish zarur. Qurilmalarni namlik, chang, to‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nuri yoki yuqori haroratdan himoyalash kerak. 4. Kompyuter va serverlar bilan ishlashda Kompyuterlar bilan ishlashda ko‘z, bel va orqa salomatligini saqlash uchun ish o‘rnining ergonomikasiga e’tibor berish lozim. Har 1–2 soatda ko‘z va gavda uchun qisqa tanaffuslar tavsiya etiladi. Serverlar joylashgan xonada doimiy ravishda harorat va namlik nazorati o‘rnatilishi, xavfsizlik tizimi (signalizatsiya, yong‘in detektori) mavjud bo‘lishi kerak. Serverlar ustida ishlayotganda barcha harakatlar ehtiyotkorlik bilan, belgilangan texnik reglament asosida bajarilishi shart. 5. Ofis va texnik xizmat ko‘rsatish sharoitlarida Kabel va simlar ustidan yurish xavfini oldini olish uchun ular maxsus himoya qoplamalarida yoki pol ostida yotqizilgan bo‘lishi kerak. Texnik xizmat ko‘rsatayotganda, elektr asboblari (tornavida, multimetr, press-instrument) ishlatilganda xavfsizlik talablariga amal qilish zarur. Yong‘in xavfi tug‘ilganda elektr tarmog‘ini darhol o‘chirish va yong‘inga qarshi vositalar (o‘t o‘chirgich)dan foydalanish ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim. 3. 40 kunlik kundalik ishlar tahlili 1-hafta (9-iyun – 13-iyun) 9.06.2025 Tashkilot bilan tanishuv, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tildi. Tashkilot – “Uztelecom” AK faoliyati bilan tanishildi. Korxonada amal qilinadigan ichki tartib-qoidalar, mehnat intizomi, hamda texnika xavfsizligi bo‘yicha batafsil yo‘riqnoma o‘tkazildi. Amaliyot o‘tash davomida rioya qilinishi lozim bo‘lgan xavfsizlik choralari, favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakat qilish tartibi tushuntirildi. Shuningdek, ishlab chiqarish binolari, aloqa uskunalari joylashgan xonalar va texnik xodimlar faoliyati haqida umumiy ma’lumot olindi. Bugun ishlab chiqarish amaliyotining birinchi kuni bo‘lib, amaliyot o‘tash tashkiloti — “O‘zbektelekom” AK faoliyati bilan tanishuv amalga oshirildi. Tashkilotning asosiy yo‘nalishlari, xizmat turlari (stasionar telefon aloqa, internet, IP-TV, korporativ xizmatlar, data center xizmatlari) haqida umumiy tushuncha berildi. Texnika xavfsizligi bo‘yicha muhandis tomonidan yo‘riqnoma o‘tkazildi. Yo‘riqnoma davomida quyidagilar o‘rganildi:  Elektr tarmoqlari bilan ishlashda xavfsizlik qoidalari  Kommutator, server, OLT kabi aloqa uskunalari joylashgan xonalarga kirish tartibi  Yong‘in xavfsizligi qoidalari va o‘t o‘chirgichlar bilan tanishuv  Favqulodda vaziyatlarda evakuatsiya yo‘nalishlari  Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish tartibi Bundan tashqari, tashkilotdagi asosiy bo‘limlar (Texnik bo‘lim, Aksess tarmog‘i bo‘limi, Call Center, IT bo‘limi) bilan tanishtirildi. Amaliyot davomida bu bo‘limlarda navbatma-navbat ishtirok etish vareal ish jarayonlarida qatnashish rejalashtirilganligi aytib o‘tildi. 2-rasm 1-amaliyot kunim. 10.06.2025 Telekom infratuzilmasi, ATS (avtomatik telefon stansiyalari) haqida tushuncha berildi. Amaliyotning ikkinchi kuni davomida “O‘zbektelekom” AKning texnik mutaxassislari tomonidan telekommunikatsiya infratuzilmasi va avtomatik telefon stansiyalari (ATS) haqida chuqur nazariy bilimlar berildi. Bugungi kunda “O‘zbektelekom” AK mutaxassislari tomonidan telekommunikatsiya infratuzilmasi haqida nazariy ma’lumotlar berildi. Tarmoqning asosiy qismlari, ularning funksiyalari va o‘zaro bog‘liqligi muhokama qilindi. Xususan, ATS — Avtomatik telefon stansiyalari (xususan, raqamli ATS) haqida keng tushuncha berildi. Amaliyot davomida ATS joylashgan texnik xonalarga kirish tartibi va xavfsizlik choralari haqida eslatib o‘tildi. Raqamli ATS orqali qo‘ng‘iroq yo‘nalishini kuzatish sxemalari bilan tanishish rejalashtirildi. Avvalo, telekom infratuzilmasining asosiy bo‘g‘inlari bilan tanishtirildik: Quyidagilar o‘rganildi:  ATS’larning rivojlanish bosqichlari: mexanik, elektro-mexanik, raqamli  Zamonaviy raqamli ATS’lar (masalan, Softswitch ) ishlash prinsipi  ATS ning asosiy vazifalari: abonentlarni ulash, raqam tanlash, aloqa seansini boshqarish  ATS orqali mahalliy, shaharlararo va xalqaro qo‘ng‘iroqlarni uzatish mexanizmi  ATS va NGN (Next Generation Network) tizimlaridagi farqlar  Magistral tarmoq – yirik shaharlardagi ATSlarni birlashtiradi, yuqori tezlikdagi aloqa kanalidir (ko‘pincha optik tolalar orqali).  Kirish (access) tarmog‘i – abonentlarni ATS yoki OLT uskunalari orqali tarmoqqa ulaydi.  Distribyutor tarmoq – ATS/OLT dan ko‘p qavatli uylar, xususiy sektor yoki ofislargacha bo‘lgan qism.  Qo‘shimcha xizmat ko‘rsatish tizimlari – billing, monitoring, call-center tizimlari.  ATS (Avtomatik telefon stansiyasi) haqida kerakli bilim va ko’nikmalar berildi 11.06.2025 Optik tolali aloqa tarmog‘i tuzilishi bilan tanishildi. Bugungi amaliyot davomida optik tolali aloqa tarmog‘i (FOCL – Fiber Optic Communication Line) tuzilishi va uning ishlash prinsipi bilan tanishildi. Texnik xodimlar tomonidan optik tarmoqlarning qurilishi, turlari va asosiy komponentlari haqida amaliy va nazariy tushuntirishlar berildi. Optik tarmoqning asosiy qismlari:  OLT (Optical Line Terminal) – markaziy ofisda joylashgan optik signal yuboruvchi qurilma  ODF (Optical Distribution Frame) – optik kabellarni tartibli ulash va boshqarish qurilmasi  Splitter – optik signalni bir nechta yo‘nalishga ajratuvchi element  ONT (Optical Network Terminal) – abonent tomonda o‘rnatiladigan optik qurilma (modem)  Fiber patch cord , pigtail , splice box kabi aksessuarlar bilan tanishildi  O‘rganilgan texnologiyalar:  FTTH (Fiber To The Home) – optik tolani to‘g‘ridan-to‘g‘ri abonent uyigacha tortish texnologiyasi  PON (Passive Optical Network) – kuchsizlantiruvchi uskunalarsiz, splitterlar orqali signal tarqatish usuli Optik kabel ichidagi multiplekslangan signal va uning modulyatsiya usullari haqida ma’lumot olindi Amaliy kuzatuv:  OLT uskunasi joylashgan texnik xonaga tashrif buyurildi  Splitter qutisi va ODF bilan bog‘lanish sxemalari o‘rganildi  Optik tolalarni payvandlash (splicing) jarayoni haqida nazariy tushuncha berildi Optik aloqa tarmog‘i – yuqori tezlikdagi, ishonchli va zamonaviy aloqa vositasi bo‘lib, u orqali internet, IP-TV va telefon xizmatlari uzatiladi. Bugungi kunda Uztelecomda aynan shu texnologiya keng joriy etilmoqda. Amaliyot davomida bu uskunalar bilan bevosita ishlash imkoniyati mavjud bo‘ladi. 12.06.2025 Lokal tarmoqlar (LAN) va ularning arxitekturasi o‘rganildi. Bugun “O‘zbektelekom” AK muhandislari tomonidan lokal tarmoqlar (LAN – Local Area Network) va ularning arxitekturasi haqida nazariy va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazildi. Kompaniya ichidagi ichki tarmoq qurilishi, uning komponentlari, topologiyasi va ishlash tartibi bilan tanishildi. O‘rganilgan asosiy tushunchalar:  LAN – kichik hajmdagi, bitta bino yoki ofis ichida tashkil etilgan aloqa tarmog‘i  LAN orqali kompyuterlar, printerlar, IP-telefonlar, kameralar va boshqa qurilmalar o‘zaro bog‘lanadi  Ethernet texnologiyasi – lokal tarmoqlarda eng keng tarqalgan protokol (IEEE 802.3)  LAN arxitekturasi va topologiyalari:  Yulduzsimon (Star), magistral (Bus), halqasimon (Ring) topologiyalar taqqoslandi  Zamonaviy LAN tarmoqlari ko‘pincha yulduzsimon arxitekturaga ega bo‘ladi  Tarmoqdagi har bir qurilma switch orqali ulanadi Amaliy jihatdan o‘rganilganlar:  LAN tarmog‘idagi qurilmalar: switch, router, access point, patch panel  MAC manzil va IP manzillarni ajratish tartibi  DHCP server orqali avtomatik IP manzil taqsimoti  LAN tarmog‘i orqali ma’lumot uzatishning fizik va mantiqiy sxemasi  Tarmoq kabel turlari: UTP, STP, RJ-45 ulagichlar bilan ishlash 3-rasm Yana bir amaliyot kunimdan lavha. 13.06.2025 Signal uzatish texnologiyalari haqida ma’lumot berildi . Bugun amaliyot davomida telekommunikatsiyada signal uzatish texnologiyalari haqida nazariy va amaliy ma’lumotlar berildi. Aloqa tizimlarida signal qanday shakllarda uzatilishi, turli texnologiyalar yordamida qanday masofalarga yetkazilishi va signal sifatini oshirish usullari muhokama qilindi. Signal — bu axborotni bir nuqtadan boshqasiga uzatish uchun ishlatiladigan fizikaviy o‘zgarishdir. Telekommunikatsiyada signal elektr, optik yoki radio to‘lqin shaklida bo‘ladi. Modulyatsiya — signalni uzoq masofaga uzatish uchun uni tashuvchi to‘lqinga o‘rab yuborish usulidir. O‘rganilgan asosiy tushunchalar:  Analog va raqamli signal farqlari, ularning afzallik va kamchiliklari  Signalning asosiy parametrlari: chastota, amplituda, faza  Modulyatsiya turlari : AM (amplituda), FM (chastota), PM (faza), shuningdek, raqamli modulyatsiya turlari – ASK, FSK, PSK  Multiplexing texnologiyalari:  FDM (Frequency Division Multiplexing)  TDM (Time Division Multiplexing)  WDM (Wavelength Division Multiplexing) – optik tolali tarmoqlarda  Signal uzatish muhitlari:  Misli juft simlar (UTP, STP)  Koaksial kabellar  Optik tolali kabellar – yuqori tezlik va uzoq masofa uchun  Radioaloqa – Wi-Fi, 4G/5G, mikroto‘lqinli uzatish Amaliy kuzatuv: Signal uzatish va qabul qilish jarayoni sxemalari bilan tanishildi. Signal kuchaytirgichlar (repeater), modulyator-demodulyatorlar (modemlar) va transiverlar haqida tushunchalar berildi. Optik signal uzatishda ishlatiladigan laser transmitter va fotodetektor qurilmalari ko‘rib chiqildi. 2-hafta (16-iyun – 2 0 -iyun) 16.06.2025 Router va switchlarni sozlash amaliyoti. Bugun “O‘zbektelekom” AKda router (yo‘naltirgich) va switch (kommutator) qurilmalari bilan amaliy ishlash mashg‘ulotlari o‘tkazildi. Mutaxassislar tomonidan router va switchlarning asosiy vazifalari, ishlash prinsipi va sozlash tartibi haqida batafsil tushuntirish berildi. Router (yo‘naltirgich) haqida:  Turli tarmoq segmentlarini birlashtiradi  IP manzil asosida paketlarni yo‘naltiradi  Tashqi tarmoqqa (internet) chiqishni ta’minlaydi Switch (kommutator) haqida:  Bitta lokal tarmoq ichida qurilmalarni o‘zaro bog‘laydi  MAC manzillar asosida kadrlarni yo‘naltiradi  Har bir port orqali alohida kanal tashkil etadi Routing protokoli (masalan, RIP, OSPF) konfiguratsiyasi bilan tanishuv  Default gateway va statik marshrut sozlash  Portlarga nom berish va ularni faollashtirish  MAC address-table buyrug‘i orqali ulanuvchi qurilmalarni ko‘rish  Port Security , VLAN va trunk port sozlash haqida nazariy ma’lumot Amaliy kuzatuv: Router va switch o‘rtasida ping sinovi bajarildi Tarmoq interfeyslari, IP manzillar va marshrutlash holati tekshirildi. Cisco CLI orqali real konfiguratsiya yozish tajribasi o‘rganildi. Router va switch qurilmalarini sozlash — tarmoq muhandisligi sohasining eng muhim ko‘nikmalaridan biridir. Amaliy mashg‘ulotlar davomida ushbu qurilmalar bilan bevosita ishlash, buyruqlar yozish, muammolarni aniqlash va testlash bo‘yicha dastlabki bilim va tajriba olindi. 17.06.2025 IP-manzillash, subnetlash mashqlari bajarilishi haqida. Bugungi amaliyot davomida IP manzillash (IP addressing) va subnetlash (subnetting) bo‘yicha nazariy bilimlar mustahkamlandi va amaliy mashqlar bajarildi. Tarmoqda qurilmalarni to‘g‘ri IP manzillar bilan ta’minlash, tarmoq va host qismiga ajratish, hamda subnetlar yaratish yo‘li o‘rganildi. Nazariy qism: IP manzil nima? IP manzil — har bir tarmoq qurilmasiga ajratiladigan noyob raqamli identifikator. IPv4 manzil — 32 bitdan iborat bo‘lib, 4 ta oktet (masalan: 192.168.1.1) Har bir IP manzil: tarmoq qismi va host qismi dan iborat. Subnetlash nima? Katta IP tarmog‘ini kichik tarmoqlarga bo‘lish jarayoni. Har bir kichik tarmoq (subnet) alohida LAN yoki bo‘limga ajratiladi. Subnet mask yordamida subnetlar aniqlanadi. (masalan: 255.255.255.0) Amaliy mashq Mashq 1: Berilgan manzil: 192.168.10.0/24 — bu tarmoqni 4 ta kichik subnetga bo‘ling. Yechim: Har bir subnetda ~64 ta host bo‘lishi kerak. Subnet mask: /26 (255.255.255.192) Subnetlar: 192.168.10.0/26 — hostlar: 192.168.10.1 – 192.168.10.62 192.168.10.64/26 — hostlar: 192.168.10.65 – 192.168.10.126 192.168.10.128/26 — hostlar: 192.168.10.129 – 192.168.10.190 192.168.10.192/26 — hostlar: 192.168.10.193 – 192.168.10.254 IP-manzillash va subnetlash — har qanday tarmoq muhandisi bilishi shart bo‘lgan asosiy ko‘nikmalardan biridir. Bugungi mashg‘ulotlar orqali tarmoqni samarali rejalashtirish, manzil bloklarini to‘g‘ri taqsimlash va subnetlar hosil qilish ko‘nikmalari shakllantirild 18.06.2025 Wi-Fi hotspot va modemlar bilan ishlash . Bugungi amaliy mashg‘ulot davomida Wi-Fi hotspot qurilmalari va modemlar bilan ishlash, ularning tuzilishi, sozlash usullari va tarmoqga ulanish mexanizmlari o‘rganildi. Ushbu qurilmalar yordamida foydalanuvchilarga simsiz internet xizmatlari taqdim etilishi, ularning konfiguratsiyasi va xavfsizlik choralari bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilindi. Wi-Fi hotspot nima? Internet aloqasini simsiz tarzda boshqa qurilmalarga taqdim etuvchi nuqta. Ko‘pincha mobil telefonlar, routerlar yoki maxsus qurilmalarda mavjud. SSID (tarmoq nomi), parol, signal diapazoni va qurilma soni orqali boshqariladi. Modem nima? Internet provayderining tarmog‘ini (masalan, ADSL, GPON, LTE) lokal tarmoqqa ulovchi qurilma. Raqamli ma’lumotlarni modemlashtiradi va demodulyatsiya qiladi. Ko‘pincha router (yo‘naltirgich) bilan birlashtirilgan holda ishlaydi (modem-router combo). Wi-Fi router (modem) konfiguratsiyasi: Router’ga 192.168.0.1 orqali web-interfeys orqali kirildi. Wi-Fi sozlamalari: SSID nomi, WPA2 xavfsizlik turi, parol o‘rnatildi. DHCP server yoqildi, IP manzillar avtomatik taqsimlandi. MAC-filtrlash, kanal (channel) tanlovi va signal kuchi sozlandi. Qurilmalarning ulanish holati va statistikasi kuzatildi. Tarmoq paroli, foydalanuvchi cheklovi va kirish oynasi (Captive portal) sozlash imkoniyatlari tahlil qilindi. Router’ga ulangan qurilmalar IP va MAC manzillari orqali kuzatildi. Ping, speed test va qamrov radiusi tekshirildi. 4-rasm. Amaliyot jarayonidan lavha. 19.06.2025 Dasturiy konfiguratsiyalarni yaratish (CLI orqali). Bugungi amaliyot mashg‘ulotida CLI (Command Line Interface) — buyruq satri orqali tarmoq qurilmalarini dasturiy sozlash amaliyotlari bajarildi. Asosan router (yo‘naltirgich) va switch (kommutator) qurilmalari orqali asosiy tarmoq funksiyalarini sozlash, ularni boshqarish va tekshirish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar hosil qilindi. CLI (Command Line Interface) haqida umumiy tushuncha: CLI orqali dasturiy konfiguratsiya tarmoq mutaxassislari uchun asosiy ish vositasidir. Bu usul yordamida router, switch kabi tarmoq qurilmalarini samarali boshqarish, xavfsizlikni ta’minlash va tarmoqdagi nosozliklarni aniqlash mumkin. CLI — bu tarmoq qurilmalarini buyruq satri orqali boshqarish interfeysidir. Grafik interfeys (GUI) ga qaraganda, CLI tizim resurslarini kamroq ishlatadi, yanada tezroq va aniqroq boshqaruv imkonini beradi. Asosan Cisco, MikroTik, Juniper va boshqa professional tarmoq uskunalarida keng qo‘llaniladi. CLI interfeysining afzalliklari:  To‘liq nazorat imkoniyati  Murakkab sozlamalarni batafsil boshqarish  Skriptlar orqali avtomatlashtirish  Tizim resurslariga yuklamani kamaytirish  Diagnostika va troubleshooting (nosozliklarni aniqlash) imkoniyati  CLI (Command Line Interface) haqida:  CLI — buyruq asosidagi interfeys bo‘lib, qurilmani grafik menusiz boshqarishga imkon beradi.  Tarmoq muhandislari tomonidan keng qo‘llaniladi. Masalan: Cisco IOS tizimi CLI buyruqlari orqali boshqariladi. Buyruq satri orqali konfiguratsiya qilish — tarmoq qurilmalarini boshqarishda eng samarali usullardan biridir. Amaliyot davomida real router va switch qurilmalari bilan ishlanib, IP manzillash, portlarni faollashtirish, xavfsizlik parollarini o‘rnatish va tarmoq holatini tahlil qilishga oid amaliy ko‘nikmalar shakllantirildi. 20.06.2025 Tarmoq xavfsizligi bo‘yicha asosiy ko’nikmalar Tarmoq xavfsizligi — bu axborotni ruxsatsiz kirish, o‘g‘irlik, modifikatsiya va buzilishdan himoya qilishga qaratilgan choralar majmuasidir. Har qanday tashkilotda tarmoq xavfsizligi muhim bo‘lib, foydalanuvchilar, uskunalar va xizmatlarning yaxlitligi va ishonchliligini saqlab turadi.  Xavfsizlikni tahlil qilish va monitoring  Tarmoqda sodir bo‘layotgan holatlarni tekshirish:  show users — kim ulanganligini ko‘rish  show running-config — joriy sozlamalarni ko‘rish  show ssh — faol SSH seanslar  show access-lists — amal qilayotgan ACL ro‘yxatlari Tarmoq xavfsizligini ta’minlash — har bir IT tizimining muhim jihati. Ushbu mashg‘ulot davomida quyidagi asosiy ko‘nikmalar shakllantirildi:  Router va switchlar xavfsizligini sozlash  SSH orqali himoyalangan masofaviy ulanish yaratish  ACL yordamida kirishni nazorat qilish  Banner orqali ogohlantirishlar berish  Foydalanuvchi faoliyatini monitoring qilish Bu ko‘nikmalar, ayniqsa, korporativ tarmoqlar va ISP (Internet Service Provider)larda ishlovchi mutaxassislar uchun zarur hisoblanadi. 5-rasm.Prafessor xonim ish ustida. 3-hafta (23-iyun – 2 7 -iyun) 23.06.2025 Telekom xizmatlariga mijoz ulash jarayonida ishtirok. Telekommunikatsiya xizmatlariga yangi mijozni ulash — bu abonentga internet, IP- telefon, IPTV yoki boshqa raqamli xizmatlarni yetkazib berish jarayonidir. Bu jarayon bir nechta texnik va tashkiliy bosqichlarni o‘z ichiga oladi va mutaxassislarning hamkorlikdagi ishini talab qiladi. Amaliy mashg‘ulotlar davomida bajarilgan ishlar: Mijozdan ariza qabul qilish:  Yangi abonent internet va IP-telefon xizmati uchun murojaat qildi.  Texnik xizmat xodimi abonentning manzilini va texnik imkoniyatlarni aniqladi (yaqin joyda optik liniya mavjudligi tekshirildi). Texnik tekshiruv:  Mijoz uyi yaqinida mavjud optik bo‘linish punkti (ODB) tekshirildi.  ONU qurilmasi (Optical Network Unit) o‘rnatish uchun qulayliklar baholandi.  Mijozga yaqin joylashgan OLT (Optical Line Terminal) portlari bo‘sh ekani tasdiqlandi. Asbob-uskunalarni o‘rnatish:  Mijoz xonadoniga ONU yoki GPON modem o‘rnatildi.  Ethernet port orqali kompyuter yoki Wi-Fi routerga ulanish amalga oshirildi.  Qurilmalarning elektr ta’minoti va optik kabel ulanishi tekshirildi. Konfiguratsiya va sozlash:  GPON qurilmasiga kerakli VLAN ID, IP konfiguratsiya, PPPoE login/parol kiritildi.  Router orqali SSID va Wi-Fi paroli sozlandi.  Signal kuchi, uzatish tezligi va xizmat sifati testdan o‘tkazildi.  Mijoz hisobiga xizmat aktivlashtirildi (CRM tizimi orqali).  Test ping va speedtest orqali ulanish barqarorligi tekshirildi. Amaliyot davomida telekom xizmatlariga mijoz ulash jarayoni bosqichma- bosqich o‘rganildi va bevosita texnik amaliyotda ishtirok etildi. 24.06.2025 Telefon liniyasini ulash va sinovdan o‘tkazish. Stasionar (analog yoki raqamli) telefon liniyasini ulash — bu abonentni avtomatik telefon stansiyasi (ATS) orqali umumiy telefon tarmog‘iga bog‘lash jarayoni hisoblanadi. Ushbu jarayon orqali mijoz telefon qo‘ng‘iroqlarini amalga oshirishi, qabul qilishi, va boshqa aloqa xizmatlaridan foydalanishi mumkin. Amaliy mashg‘ulot davomida bajarilgan ishlar: Texnik holatni o‘rganish:  Mijoz manzilida telefon liniyasi tortiladigan yo‘nalish belgilandi.  Eng yaqin telefon taglik (kros kabinet) aniqlanib, ATS bilan bog‘langan holati tekshirildi.  Telefon liniyasi uzatish uchun mavjud misli (ko‘p juftli) kabelni aniqlash ishlari bajarildi. Telefon kabelini tortish :  Mijoz uyi bilan ATS orasidagi masofa hisobga olinib, 2-juftli mis kabel o‘rnatildi.  Kabel pastga tushirilganda himoyalovchi trubkalar yoki devor kanallari orqali yotqizildi.  Kros kabinetchasiga bog‘lash uchun kabel uchlari maxsus markalandi. ATS (Avtomatik Telefon Stansiyasi) bilan ulash:  Telefon kabeli kros kabinetda bo‘sh portga ulab chiqildi.  ATS orqali bu portga telefon raqami (abonent kodi) biriktirildi.  Qurilmaning aktiv holati va port holati tekshirildi. Telefon apparatini ulash va sozlash:  Mijoz uyida oddiy stasionar telefon apparati (analog) ulangan.  Qurilma ichida chiroyli ovoz kelishi (dial tone) tekshirildi.  Qo‘ng‘iroq chiqarish va qabul qilish funksiyalari sinovdan o‘tkazildi.  Sinov va xizmat tekshiruvi o’tkazildi.  Mijozga qo‘ng‘iroq qilinib, aloqa sifati, ovoz aniq chiqishi va sustlik yo‘qligi tekshirildi.  Telefon apparati va liniya signali voltaj o‘lchagich (linetester) yordamida ham testdan o‘tkazildi.  ATS'dan “loopback test” yoki “ring test” yordamida tizim ish faoliyati tasdiqlandi.  Mijozga foydalanish bo‘yicha ko‘rsatma:  Qo‘ng‘iroq qilish, raqam terish, va xizmatlar (masalan, *67, *69, kutilgan chaqiriq) bo‘yicha ma’lumot berildi.  Mijozga ATS raqamli xizmatlari (voicemail, redirect) haqida qisqacha tushuncha berildi. Mazkur amaliyot davomida stasionar telefon xizmatini ulash jarayoni to‘liq bajarildi. Bu jarayonda telefon liniyasini rejalashtirish, kabel tortish, ATS bilan ulash va yakuniy sinov ishlari o‘rganildi. Aloqa sifatini nazorat qilish va mijozga xizmatni to‘g‘ri tushuntirish bo‘yicha zarur ko‘nikmalar hosil qilindi. 6-rasm. 7-rasm. Biz bugun abonent muammolari bilan ishladik 25.06.2025 SIP telefoniyadan foydalanish amaliyoti. Bugungi a maliyot kunimizning maqsadi: SIP texnologiyasidan foydalangan holda telefon aloqasini tashkil qilish, SIP qurilmasini sozlash va uni tarmoq orqali faoliyatga tayyorlash. Amaliyot jarayoni : SIP telefon haqida qisqacha : SIP ( Session Initiation Protocol ) — ovozli va video qo ‘ ng ‘ iroqlarni internet orqali amalga oshirishda ishlatiladigan signalizatsiya protokoli hisoblanadi . IP-telefoniya yoki VoIP (Voice over IP) xizmatlari aynan SIP orqali boshqariladi. SIP qurilmasini ulash:  SIP telefon elektr tarmog‘iga va tarmoq (Ethernet) kabeli orqali modem/switchga ulandi.  Qurilmaning IP-manzili aniqlandi va brauzer orqali veb-interfeysga kirildi. Sozlash ishlari:  SIP konfiguratsiyasi oynasiga o‘tilib, quyidagi ma’lumotlar kiritildi:  SIP server (Proxy): sip.uztelecom.uz (misol uchun) Foydalanuvchi nomi (Username): 3014  Parol (Password): tegishli foydalanuvchi uchun berilgan  Registrar server: sip.uztelecom.uz Qo‘ng‘iroq qilish testi:  SIP qurilmasi muvaffaqiyatli ro‘yxatdan o‘tgach, test tarzida boshqa SIP raqamga qo‘ng‘iroq amalga oshirildi.  Ovoz sifati tekshirildi.  Qo‘ng‘iroqlar kundaligi va SIP statusi ko‘rib chiqildi. Bugungi amaliyot davomida SIP telefon qurilmasi yordamida IP-telefoniya orqali qo‘ng‘iroq qilish o‘rganildi. Qurilma sozlamalari, SIP serverga ulanish, va amaliy aloqa tekshiruvi bajarildi. Ushbu texnologiya an’anaviy telefoniyaga nisbatan arzon, qulay va kengaytiriladigan tizim hisoblanadi. 26.06.2025 VPN xizmatlari haqida ma’lumot olish. Virtual xususiy tarmoq (VPN) texnologiyasi va uning ishlash prinsipi, qo‘llanish sohalari, xavfsizlik jihatlari hamda tashkilotlarda qo‘llanilishi haqida nazariy va amaliy bilimlarni egallash. Amaliyot davomida o‘rganilganlar: VPN (Virtual Private Network) tushunchasi: VPN — bu foydalanuvchining internet orqali xavfsiz va shifrlangan aloqani tashkil etish imkonini beruvchi texnologiya. VPN orqali foydalanuvchining IP-manzili yashiriladi va barcha ma’lumotlar shifrlanadi. VPN ishlash prinsipi bilan tanishdik:  Foydalanuvchining qurilmasi va VPN serveri o‘rtasida shifrlangan tunnel tashkil etiladi.  Internet-trafik VPN server orqali yo‘naltiriladi, bu esa xavfsizlik va shaxsiylikni oshiradi. VPN xizmatlarining asosiy vazifalari:  Korxona ichki tarmog‘iga masofadan xavfsiz ulanish.  Jamoat Wi-Fi tarmoqlarida himoyalangan ulanish.  Internetda shaxsiylikni saqlash va geografik cheklovlarni chetlab o‘tish. VPN turlari haqida ma’lumot oldik:  Remote Access VPN – foydalanuvchilarga masofadan korxona tarmog‘iga ulanish imkonini beradi.  Site-to-Site VPN – ikki ofis o‘rtasida xavfsiz tarmoq aloqasini tashkil qiladi.  SSL VPN – brauzer orqali VPN portallariga kirish imkonini beradi. Bugungi amaliyot davomida VPN texnologiyasining ishlash tartibi, afzalliklari, xavfsizlik jihatlari va real xizmatlar bilan tanishdim. VPN hozirgi davrda axborot xavfsizligi va masofaviy ish uchun zaruriy vosita hisoblanadi. Amaliyot jarayonida ushbu texnologiyaning tashkilotlarda qanday joriy etilishi bo‘yicha muhim bilimlarga ega bo‘ldim. 27.06.2025 Axborot tizimlarida monitoring va audit ishlari. Bugungi ishlab chiqarish amaliyot kunimda axborot tizimlarining ish faoliyatini doimiy kuzatib borish (monitoring), tarmoq va tizimlarda yuz beradigan muammolarni aniqlash hamda audit orqali ularni nazorat qilish usullarini o‘rgandim. Monitoring tushunchasi:  Monitoring — bu axborot tizimining holatini real vaqt rejimida kuzatish jarayoni.  Server, tarmoq uskunalari, operatsion tizimlar va xizmatlarning ish faoliyati nazorat qilinadi. Monitoring vositalari bilan tanishuv:  Zabbix , PRTG Network Monitor , Nagios kabi dasturlar ko‘rib chiqildi.  Monitoring orqali quyidagilar kuzatildi:  CPU yuklanishi  RAM va disk hajmi  Tarmoq trafigi  Xizmatlarning ish holati (masalan, HTTP, SMTP) Audit tushunchasi:  Audit — bu axborot tizimida ro‘y bergan voqealarni (log fayllarini) tahlil qilish jarayoni.  Audit orqali tizimda kim, qachon, qanday o‘zgarish kiritganini aniqlash mumkin. Axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan:  Monitoring va audit tizimlar orqali tarmoqdagi har qanday g‘ayrioddiy faollik aniqlanadi.  Bular xavfsizlikni ta’minlash, hujumlarni aniqlash va oldini olish uchun muhim hisoblanadi. Bugungi amaliyot davomida axborot tizimlarida monitoring va audit qilishning asosiy tamoyillari o‘rganildi. Real vaqt rejimida tizimni nazorat qilish, nosozliklar haqida ogohlantirish olish va tizimdagi harakatlarni tahlil qilish orqali axborot xavfsizligini ta’minlash mumkinligi tushunildi. 4-hafta (30-iyun – 4 -iyul) 30.06.2025 Yuridik shaxslar uchun xizmatlarni sozlash . Yuridik (korporativ) mijozlar uchun internet, IP-telefoniya, VPN va boshqa aloqa xizmatlarini ulash va sozlash jarayonlari bilan tanishish, amaliy bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish. Yuridik mijozlar uchun xizmat turlari; IP telefoniya / SIP xizmatlari; Boshqariladigan internet xizmatlari (korporativ internet); VPN (Virtual Private Network) ; Statik IP manzil ajratish; Qo‘shimcha xavfsizlik xizmatlari (Firewall, monitoring).  Xizmatni ulash jarayoni:  Mijozdan texnik shartnoma asosida so‘rov olinadi.  Uskunalar (router, switch, modem) joyiga yetkaziladi va ulanadi.  Tarmoq parametrlari sozlanadi (IP manzil, gateway, DNS).  Monitoring tizimga qo‘shiladi va testdan o‘tkaziladi. Router va modem sozlash (amaliy):  Korporativ router’ga statik IP o‘rnatildi.  NAT va port forwarding sozlamalari amalga oshirildi.  Internet tezligi va barqarorligi testdan o‘tkazildi (ping, tracert). VPN xizmatini sozlash:  Router’da VPN server sozlandi (L2TP/IPSec protokol).  Masofaviy kirish uchun foydalanuvchi yaratildi.  Kompyuter orqali VPN aloqasi muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazildi. Tashkilot uchun monitoring tizim:  Mijoz uskunalari uchun tarmoq monitoring (Zabbix) orqali holat nazoratga olindi.  Bajarilgan barcha ishlar texnik hujjatlar bilan rasmiylashtirildi. Bugungi amaliyot davomida yuridik mijozlar uchun aloqa va internet xizmatlarini sozlash bo‘yicha muhim amaliy tajriba olindi. Uskunalarni sozlash, IP manzillarni berish, VPN va SIP xizmatlarini ulash bosqichlari amalda bajarildi. Bu jarayonlar katta mas’uliyat va texnik bilim talab etishini angladim. 1.06.2025 Ma’lumotlar bazasi va billing tizimi bilan tanishish. Telekommunikatsiya xizmatlarini yuritishda ma’lumotlar bazasi (MB) va billing tizimining o‘rni, ularning ishlash tartibi, xizmat ko‘rsatishdagi ahamiyati hamda foydalanuvchi ma’lumotlarini qayta ishlash bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lish. MB bilan ishlashda o‘rganilganlar: Mijoz haqida umumiy ma’lumot: F.I.Sh., shartnoma raqami, xizmat turi. So‘rovlar SQL orqali amalga oshiriladi: mijozning holati, xizmat faol yoki o‘chirilganligi tekshirildi. Ma’lumotlar yangilanishi va zaxiralash (backup) mexanizmlari bilan tanishildi. Amaliyot davomida o‘rganilgan asosiy jihatlar: Ma’lumotlar bazasi (MB) haqida: Ma’lumotlar bazasi — bu yuridik va jismoniy mijozlar, ularning xizmatlari, to‘lovlari va texnik sozlamalari haqidagi ma’lumotlar saqlanadigan markaziy tizimdir. Uztelekomda asosan Oracle yoki MySQL/PostgreSQL kabi ma’lumotlar bazalari ishlatiladi. Billing tizimi haqida: Billing tizimi — bu mijozlarga ko‘rsatilgan xizmatlar uchun to‘lovlarni hisoblash, monitoring qilish va nazorat qilish tizimi. Har bir xizmat uchun trafik hajmi, foydalanilgan daqiqalar, internet MB/GB miqdori avtomatik hisoblab boriladi. Billing tizimida bajarilgan ishlar:  Mijozning abonent raqami orqali hisob-kitob holati ko‘rib chiqildi.  Faol xizmatlar, tarif rejasi, hisoblangan to‘lovlar va balans tekshirildi.  Xizmatlar uchun hisob-kitoblar avtomatik tarzda har oyning ma’lum sanasida yangilanib boradi. Bugungi amaliyot davomida ma’lumotlar bazasi va billing tizimi orqali mijozlar xizmatlarini qanday yuritish, hisob-kitob qilish, xizmat holatini kuzatish tartiblari bilan yaqindan tanishdim. Ushbu tizimlar telekommunikatsiya sohasida aniq va shaffof xizmat ko‘rsatishda muhim o‘rin tutishini tushundim . 2.06.2025 Shikoyat va murojaatlarni ko‘rib chiqish tizimi. Mijozlardan kelib tushgan shikoyat va murojaatlarni qabul qilish, ularni qayd etish, ko‘rib chiqish va hal etish jarayonlari bilan tanishish. Tizimli yondashuv orqali xizmat sifati va mijozlar roziligini oshirish yo‘llarini o‘rganish. Shikoyat va murojaatlar qanday qabul qilinishi bilan tanishuv: Mijozlar murojaatlari telefon orqali, telegram bot, rasmiy sayt yoki shaxsan ofisga kelish orqali qabul qilinadi. Har bir murojaat tizimga CRM (Customer Relationship Management) dasturi orqali kiritiladi. Har bir murojaatga ID raqami biriktiriladi. Murojaatlarni tahlil qilish tartibi:  Murojaat turi aniqlanadi: texnik nosozlik, billing, xizmat o‘rnatilmaganligi, xodimdan norozilik va boshqalar.  Mas’ul bo‘limga avtomatik yoki qo‘lda yo‘naltiriladi.  Muddati (SLA) belgilanadi: oddiy murojaatlar 1–3 kun ichida, shoshilinch holatlar esa 24 soat ichida hal qilinadi. Amaliy ishtirok:  Real tizimda bir nechta murojaatlar holati bilan tanishdim.  Murojaatga texnik xizmat vakili tomonidan izohlar yozilishi va bajarilgan ishlar kiritilishini ko‘rdim.  Ba’zi shikoyatlar bo‘yicha telefon orqali mijozlarga qo‘ng‘iroq qilib, aniqlashtirish ishlari olib borildi. Statistik tahlil va monitoring:  Qanday hududlardan ko‘proq shikoyatlar tushayotgani ko‘rib chiqildi.  Qaysi turdagi xizmatlar bo‘yicha murojaatlar ko‘p ekanligi aniqlandi (masalan, internet uzilishi, billing noto‘g‘riligidan).  Bu orqali xizmat sifatini oshirish bo‘yicha ichki chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. 03.07.2025 Amaldagi texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha hisobot tayyorlash. Bugungi ishlab chiqarish amaliyot kunimda texnik xizmat ko‘rsatish jarayonida bajarilgan ishlarni umumlashtirish, ularni tizimli ravishda hujjatlashtirish va bu asosda tahliliy hisobot tayyorlash ko‘nikmasini shakllantirish. Texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha umumiy tushuncha: Texnik xizmat — bu telekommunikatsiya uskunalarining to‘g‘ri ishlashini ta’minlash, nosozliklarni bartaraf etish va profilaktik tekshiruvlar o‘tkazishni o‘z ichiga oladi. Xizmatlar mijozlarga, ichki tizimlarga yoki umumiy infratuzilmaga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Boshlang‘ich ma’lumotlar yig‘ildi: texnik brigadalar tomonidan bajarilgan ishlar, xizmat ko‘rsatish vaqti, foydalanilgan uskunalar, mijozlar soni. Bu ma’lumotlar CRM tizimi yoki ichki hisobot portali ga kiritildi. Hisobot shakllantirildi: umumlashtirilgan ko‘rinishda, xizmat turlari, muammo sabablari va yechimlari bo‘yicha tahlil qilindi. Hisobot tuzishda e’tibor berilgan jihatlar: Texnik xizmat ko‘rsatish muddati (SLA) bajarilgan yoki yo‘qligi. Eng ko‘p uchrayotgan nosozliklar turlari (masalan, internet uzilishi, modem sozlamasi, SIP telefon ishlamasligi). Takroriy murojaatlar mavjudligi va ularning sabablari. Real hisobot misoli bilan ishlash: O‘tgan haftalik texnik xizmatlar hisobotini ko‘rib chiqdim. Unda quyidagilar aks ettirilgan edi: xizmat ko‘rsatilgan mijozlar soni – 47 ta, bartaraf etilgan nosozliklar – 53 ta, eng ko‘p uchragan muammo – modem konfiguratsiyasi (35%). Ushbu ma’lumot asosida grafik va jadval shaklidagi ko‘rinishlar tayyorlandi (Excel orqali). 04.07.2025 Dasturiy jihozlarni yangilash va test qilish. Bugungi amaliyot kunida kompyuterlar va serverlarda ishlatilayotgan operatsion tizimlar (Windows, Linux) hamda amaliy dasturlarning versiyalari tekshirildi. Yangilanishlar mavjudligi aniqlandi (Windows Update, apt/yum update, router firmware). Tizimlar uchun kerakli yangilanishlar yuklab olindi va o‘rnatildi. Yangilash ishlari bajarilgan qurilmalar:  Kompyuter: Windows 10 tizimi yangilanib, xavfsizlik patchlari o‘rnatildi.  Router: Web interfeys orqali yangi firmware o‘rnatildi.  Antivirus: Dastur bazasi (virus definitions) yangilandi.  SIP telefonlar: Firmware yangilanishi amalga oshirildi. Test qilish ishlari:  Yangilanishdan so‘ng har bir qurilma funksional jihatdan test qilindi:  Operatsion tizim ishga tushirilishi va tezligi  Internetga ulanish holati  Qo‘ng‘iroqlar ishlashini tekshirish (SIP telefoniya)  Dasturlar ochilishi va ishlash tezligi  Qo‘shimcha: ping , speed test , tracert , va log monitoring vositalari orqali tarmoq holati sinovdan o‘tkazildi. Xatoliklarni kuzatish va hujjatlashtirish: Ba’zi qurilmalarda yangilanishdan so‘ng Wi-Fi adapter faol bo‘lmay qolgan holatlar kuzatildi. Muammo drayverni qo‘lda qayta o‘rnatish orqali bartaraf etildi. Har bir bajarilgan ish bo‘yicha hisobot fayli (log) tuzildi. 5-hafta (7-iyul – 1 1 -iyul) 07.07.2025 Texnik xizmat ko‘rsatish brigadalari ishini kuzatish. Amaliyot maqsadi: Texnik xizmat ko‘rsatish brigadalarining kundalik ish tartibi, mijozlarga xizmat ko‘rsatish jarayoni, nosozliklarni aniqlash va ularni bartaraf etish bo‘yicha amaliy faoliyatini kuzatish va tahlil qilish. Texnik brigada tarkibi va vazifalari bilan tanishuv:  Har bir brigadada odatda 2–3 nafar texnik xodim ishlaydi.  Ular kun davomida xizmat so‘rovlariga asosan mijozlar manzillariga chiqishadi.  Vazifalar: internet ulash, modem sozlash, SIP telefon tekshiruvi, tarmoq nosozliklarini bartaraf etish. Ish jarayonini kuzatish:  Texnik brigada bilan birga bir nechta manzillarga chiqildi.  Har bir holatda mijozning muammosi aniqlanib, yechim berildi:  1-mijozda internet uzilishi – modem reset va sozlamalar yangilandi.  2-mijozda SIP telefon ishlamayotgan – serverga ulanish parametrlari yangilandi.  3-mijozga yangi modem o‘rnatildi va parol o‘zgartirildi. Asbob-uskunalar va dasturiy ta'minotdan foydalanish: Brigadalar test qurilmalari (kabellar tester, Wi-Fi signal o‘lchagich), modem, optik qurilmalar bilan jihozlangan. Xizmat holatini tekshirishda noutbuk va mobil diagnostika dasturlaridan foydalangan. Hisobot va qayd jarayonlari: Har bir xizmat ko‘rsatilganidan so‘ng brigada vakili tomonidan murojaat kartasi to‘ldirildi. Mijoz imzosi olinib, CRM tizimiga xizmat holati haqida ma’lumot kiritildi. Ish vaqti, muammo turi va yechim turi qayd etildi. Bugungi amaliyot davomida texnik xizmat ko‘rsatish brigadalarining real ish faoliyatini kuzatish orqali ular duch keladigan muammolar, texnik vositalardan foydalanish, xizmat sifatini ta'minlash bo‘yicha tajriba orttirdi 08.07.2025 Katta hajmdagi ma’lumotlar tahlili (trafik monitoringi). Bugungi amaliyot davomida tarmoq orqali uzatilayotgan katta hajmdagi ma’lumotlar oqimini tahlil qilish bilan tanishdim. Trafik monitoringi — bu internet va lokal tarmoqdagi ma’lumotlar harakatini real vaqt rejimida kuzatish va tahlil qilish jarayoni hisoblanadi. Monitoring yordamida:  Eng ko‘p trafik sarflayotgan qurilmalar va foydalanuvchilar aniqlandi  Tarmoqdagi yuklama va bosimlar tahlil qilindi  Muayyan portlar va IP manzillar orqali yuborilayotgan trafik manbalari ko‘rib chiqildi  PRTG , Zabbix , va Wireshark dasturlaridan foydalanildi. Trafik monitoringi orqali axborot oqimini boshqarish, nosozliklarni aniqlash va xavfsizlikni ta’minlash imkoniyatlari haqida amaliy bilimlarga ega bo‘ldim. Bu usul katta tarmoqlarda samarali ishlash va tezkor nazorat uchun muhim vosita hisoblanadi. 09.07.2025 Boshqaruv tizimlarida ishlash (Zabbix, MikroTik, Huawei ONT). Zabbix (Monitoring tizimi):  Tarmoq qurilmalari va serverlarning holati real vaqt rejimida kuzatildi.  CPU, RAM, disk, trafik statistikasi ko‘rib chiqildi.  Xatolik holatlarida avtomatik ogohlantirish sozlamalari o‘rganildi. MikroTik (RouterOS):  Winbox orqali Router konfiguratsiyasi ko‘rib chiqildi.  NAT, DHCP, Firewall, va Bandwidth Limit funksiyalari bilan tanishildi.  Internet ulanish va trafik nazorat qilish sozlamalari tekshirildi. Huawei ONT (optik terminal):  Huawei olt orqali ONT qurilmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish (provisioning) jarayoni o‘rganildi.  Internet va IPTV portlarini faollashtirish, Wi-Fi sozlamalari tahlil qilindi.  Qurilmaning MAC, SN va IP asosida monitoringi amalga oshirildi. Bugungi amaliyot davomida turli boshqaruv tizimlari va qurilmalar bilan ishlash tartibi o‘rganildi. Tarmoq monitoringi va boshqaruv tizimlari orqali real vaqt nazorati, trafikni kuzatish, router sozlash, va foydalanuvchi qurilmalarni boshqarish bo‘yicha amaliy ko‘nikma hosil qilindi. Ushbu tizimlar xizmat sifatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. 10.07.2025 Server xonasi bilan tanishuv, xavfsizlik choralarini o‘rganish. Server xonasi — har qanday telekommunikatsiya kompaniyasi yuragi hisoblanadi. U yerda doimiy ishlash uchun xavfsizlik, texnik xizmat, va monitoring tizimlarini chuqur bilish zarur. Bugungi amaliyotda bu boradagi asosiy amaliy ko‘nikmalar va Uztelekomning server xonasi (Data Center) bilan bevosita tanishdim. Server xonasi — barcha tarmoq, billing, SIP, va ma’lumotlar bazasi serverlarining markazlashtirilgan boshqaruv joyi hisoblanadi. O‘rganilgan jihatlar: Server xonasi infratuzilmasi:  Server kabinetlari (rack’lar) va undagi server qurilmalar ko‘rib chiqildi.  Cisco switch’lari, ZTE va Huawei tarmoq qurilmalari joylashtirilgani aniqlandi.  Zaxira UPS qurilmalari va generatorlar mavjudligi bilan tanishdim. Xavfsizlik choralarining turlari:  Jismoniy xavfsizlik: Biometrik kirish nazorati, kameralar (CCTV), signalizatsiya.  Harorat va namlik nazorati: Maxsus sovitish tizimi (klimat kontrol), harorat sensori.  Elektr xavfsizligi: Zaxira quvvat tizimlari (UPS + Diesel Generator).  Ma’lumot xavfsizligi: Foydalanuvchi kirish huquqlari cheklangan, serverlarga masofadan ulanish himoyalangan (VPN, SSH). Xavfsizlik siyosatlari:  Har bir tashrif alohida ro‘yxatga olinadi.  Kirish faqat tegishli ruxsatga ega xodimlar bilan mumkin.  Har bir serverda monitoring va log yozuvlari olib boriladi. 11.07.2025 Texnik hujjat tayyorlash va rasmiylashtirish. Bugungi amaliyot davomida texnik hujjatlarni professional tarzda tayyorlash, standartlarga mos rasmiylashtirish va xizmat ko‘rsatish jarayonidagi ahamiyati bilan tanishdim. Hujjatlar to‘g‘riligi va saqlanishi tarmoq xavfsizligi va xizmat ko‘rsatish sifatini ta’minlaydi. O‘rganilgan jihatlar:  Texnik hujjat turlari:  Montaj sxemalari (optik kabellar, LAN, telefon liniyalari)  Konfiguratsiya fayllari va sozlama yozuvlari (router, switch, ONT)  Topologiya diagrammalari (Visio, draw.io formatida)  Aktlar, topshirish-qabul qilish dalolatnomalari Rasmiylashtirish tartibi:  Har bir texnik hujjat bosh sahifasida sarlavha, sana va mas’ul shaxslar imzolari bo‘lishi shart  Raqamlangan sahifalar, tartibli bloklar (kirish, asosiy qism, xulosa)  PDF va Word formatda rasmiylashtiriladi, elektron arxivga joylanadi Hujjat aylanishi:  Hujjatlar avval texnik mutaxassis tomonidan tuziladi  So‘ng muvofiqlashtiruvchi muhandis ko‘rib chiqadi  Tasdiqlanganidan so‘ng IT bo‘lim tomonidan raqamli arxivga kiritiladi. 6-hafta (14-iyul – 19-iyul) 14.07.2025 Nofaol abonentlar bilan ishlash Nofaol abonentlar — bu xizmatga ulanib, lekin turli sabablarga ko‘ra uzoq muddat davomida foydalanmayotgan (masalan: internet, IP-telefon, IPTV) mijozlardir. Bu holat kompaniya uchun xizmat samaradorligini pasaytiradi va iqtisodiy yo‘qotishlarga olib keladi. Shuning uchun ularga alohida e’tibor berish va ularni faol holatga qaytarish bo‘yicha amaliy choralar ko‘riladi. Nofaol abonentlar bilan ishlash — mijozlar ehtiyojini aniqlash, texnik muammolarni hal qilish va xizmatga bo‘lgan ishonchni tiklashda muhim jarayondir. Bugungi amaliyot davomida ushbu jarayonning barcha bosqichlari bilan bevosita tanishdim va real holatlarda qo‘llanilishini kuzatdim. Tahlil va ro‘yxat shakllantirish:  Billing tizimi orqali 30, 60 yoki 90 kundan buyon faol bo‘lmagan abonentlar aniqlanadi.  Har bir abonentning texnik holati (port holati, ONT statusi) tekshiriladi. Aloqa va tushuntirish ishlari:  Telefon orqali yoki SMS/e-mail orqali mijozlar bilan bog‘laniladi.  Foydalanmayotgan sabablari aniqlanadi (masalan: texnik muammo, ko‘chib ketish, narx).  Yangi tariflar, chegirmalar yoki bepul test davrlar taklif etiladi. Texnik tekshiruv:  Agar texnik muammo sabab bo‘lsa, joyiga texnik brigada yuboriladi.  Qurilma (modem, ONT) sozlangan va internet liniyasi ishlash holati ko‘rib chiqiladi. Hisob va xizmat holatini tiklash:  Kerak bo‘lsa, abonentga qayta aktivatsiya xizmati bepul amalga oshiriladi.  Ba’zi hollarda yangi tariflar yoki shartnomalar taklif etiladi. 15.07.2025 Amaliyot davomida o‘rganilgan bilimlarni umumlashtirish. 3 haftalik ishlab chiqarish amaliyoti davomida zamonaviy telekommunikatsiya tarmoqlari, ularning texnik infratuzilmasi va xizmat ko‘rsatish tizimlari bilan bevosita tanishdim. Quyida o‘rganilgan asosiy yo‘nalishlar umumlashtirildi. Ushbu amaliyot menga nazariy bilimlarni amaliy holatda mustahkamlash imkonini berdi. Kompaniyada ishlayotgan malakali mutaxassislar bilan birga ishlash orqali real ish jarayonlarini tushunib yetdim. Kelajakda ushbu sohada malakali mutaxassis bo‘lish uchun bu tajriba juda muhim poydevor bo‘ldi. Texnik jihatlar :  SIP telefoniya , IP-telefon sozlamalari va raqamli telefoniya protokollari bilan tanishdim.  FTTH texnologiyasi va optik tolali tarmoqlarda qurilma ulash (ONT, OLT) amaliyotini kuzatdim.  Server xonasi va undagi xavfsizlik texnologiyalari, sovitish tizimlari, UPS va monitoring tizimlari haqida ma’lumotga ega bo‘ldim.  Zabbix, MikroTik, Huawei ONT kabi boshqaruv va nazorat tizimlarida ishlash asoslari o‘rganildi. Tarmoq xavfsizligi va monitoring:  VPN xizmatlari, autentifikatsiya va ma’lumot himoyasi prinsiplari tushuntirildi.  Katta hajmdagi trafik monitoringi , nofaol abonentlar nazorati, va tarmoqdagi uzilishlarni aniqlash amaliyoti bilan tanishdim.  Tizim monitoringi va tarmoq auditi qanday olib borilishi ko‘rsatildi. Dasturiy va ma’muriy jihatlar:  Billing tizimi va ma’lumotlar bazasi bilan ishlash asoslari o‘rganildi.  Shikoyat/murojaat tizimi orqali mijozlar bilan ishlash tartibi kuzatildi.  Yuridik shaxslar uchun tarif, shartnoma va xizmat ulash tartiblari bilan tanishdim.  Texnik hujjat tayyorlash, rasmiylashtirish va arxivlash tartibi amalda ko‘rsatildi. 16.07.2025 Yakuniy tahlil va taqdimot tayyorlash . Telekommunikatsiya tarmoqlari, xizmat ko‘rsatish tizimlari va zamonaviy axborot texnologiyalarining real ish faoliyatidagi qo‘llanilishini o‘rganish, texnik va amaliy ko‘nikmalarni hosil qilish. O‘rganilgan asosiy yo‘nalishlar Yo‘nalish Mazmuni  SIP telefoniya Raqamli telefoniya tizimlarini sozlash va ulash  FTTH texnologiyasi Optik tolali tarmoq qurilmalarini ulash (OLT, ONT)  VPN va tarmoq xavfsizligi Himoyalangan aloqa kanallarini tashkil qilish, monitoring qilish  Tizimlar monitoringi Zabbix, MikroTik orqali real vaqt nazorati  Ma’lumotlar bazasi va Abonent ma’lumotlarini boshqarish va to‘lov Yo‘nalish Mazmuni billing tizimlarini o‘rganish  Shikoyat va murojaatlar Mijozlar muammolarini ko‘rib chiqish tizimi bilan tanishish  Yuridik abonentlar bilan ishlash Tashkilotlarga xizmat ko‘rsatish tartibi  Nofaol abonentlar bilan ishlash Faollikni tiklash bo‘yicha chora-tadbirlar  Server xonasi Xavfsizlik choralarini, sovitish va quvvat tizimlarini o‘rganish  Texnik hujjatlar Texnik topshiriq, hisobot, sxema va rasmiylashtirish amaliyoti  Trafik monitoringi Tarmoq yuklamalarini tahlil qilish, loglar bilan ishlash O‘rganilgan ko‘nikmalar  Tarmoq qurilmalari bilan ishlash: modem, switch, ONT, router.  Trafikni monitoring qilish, tarmoqda nosozliklarni aniqlash.  Abonent xizmatlarini tahlil qilish va hisobot tayyorlash.  Texnik xizmat ko‘rsatish jarayonini kuzatish va hujjatlashtirish. Amaliyot tahlili Kuchli jihatlar: Ish joyidagi real tajriba, murabbiylar yordamida o‘rganish, zamonaviy texnologiyalarni ko‘rish. Qiyinchiliklar: Ayrim dasturiy vositalarni mustaqil ishlatishda boshlang‘ich murakkablik. Takliflar: Kelgusida ushbu amaliyot davomiyligini oshirish va laboratoriya mashg‘ulotlari bilan boyitish. Amaliyot davrida telekommunikatsiya va IT xizmatlarini amaliy ko‘rinishda o‘rganish imkoniyati yaratildi. Olingan bilim va ko‘nikmalar, albatta, professional faoliyatda mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi. 17.07.2025 Rahbar bilan yakuniy suhbat. Men, Usmonova Dilbar bugun ishlab chiqarish amaliyotimning yakuniy kunida Sizga chuqur minnatdorchilik bildirmoqchiman. Rahbar sifatida amaliyotim davomida yo‘l-yo‘riq ko‘rsatganingiz, tajriba orttirishimga imkon yaratganingiz uchun Sizga rahmat aytaman. Sizning rahbarligingiz ostida juda ko‘p foydali bilimlarga ega bo‘ldim: xizmatlar bilan ishlash, texnik kuzatuv, mijozlar bilan aloqa va texnik tizimlarni boshqarish va hokozolar. Bu tajribani kelgusida albatta amalda ishlataman. Yana bir bor tashakkur ! Ushbu amaliyot davomida. Telekommunikatsiya texnologiyalarining amalda qanday ishlashini ko‘rdim; SIP telefoniya, FTTH, VPN xizmatlari, billing tizimi, server xavfsizligi kabi muhim yo‘nalishlarda real tajriba orttirdim; Mutaxassislar bilan birga ishlash orqali texnik xizmat ko‘rsatish va monitoring ishlarini chuqurroq o‘rgandim; Yuridik va jismoniy abonentlar bilan ishlash, shikoyatlarni ko‘rib chiqish, nofaol mijozlar bilan aloqa qilish kabi xizmat ko‘rsatish tizimi bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qildim. Rahbar sifatida amaliyotimni samarali va mazmunli o‘tishiga bergan yordamingiz, maslahatlaringiz va ishonchingiz uchun samimiy tashakkur bildiraman. Amaliyot davomida orttirilgan tajriba mening kasbiy yo‘nalishimda muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. Kelgusida ham bu sohada faoliyat yuritish niyatim bor. 18.07.2025 Hisobot yozish va topshirish. Bugungi yakuniy amaliyot kunida ishlab chiqarish amaliyoti davomida bajarilgan barcha ishlar va o‘rganilgan mavzular bo‘yicha umumiy hisobot tayyorlandi . Hisobotda haftama-hafta bajarilgan ishlar, o‘zlashtirilgan bilimlar va amaliy tajribalar to‘liq bayon qilindi. Shuningdek:  Hisobot rasmiy shaklda Word formatida yozildi;  “O‘ztelekom” filialidagi amaliyot rahbari tomonidan ko‘rib chiqildi;  Talim muassasasi talablari asosida rasmiy tasdiqlash uchun taqdim etildi;  Imzo va muhrlar bilan rasmiylashtirish jarayoni amalga oshirildi. Hisobot yozish va topshirish orqali amaliyot davomida orttirilgan bilimlar tizimli ravishda tahlil qilindi. Bu jarayon nafaqat o‘rganganlarimni mustahkamlashga, balki professional yozma fikr bildirish ko‘nikmalarini shakllantirishga ham xizmat qildi. Xulosa 2025-yil yozgi semestrida men “O‘zbektelekom” AKning Shahrisabz shahar filialida ishlab chiqarish amaliyotini muvaffaqiyatli o‘tab, zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari, aloqa infratuzilmasi va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining amaliy qo‘llanilishi bilan yaqindan tanishdim. Amaliyot davomida men nafaqat nazariy bilimlarimni mustahkamlab oldim, balki soha mutaxassislari bilan birgalikda real tizimlarda ishlash, muammolarni aniqlash va ularni hal etishda amaliy tajriba orttirdim. Birinchi bosqichda men optik tolali aloqa tarmog‘i ning tuzilishi va ishlash prinsiplarini o‘rganishga e’tibor qaratdim. Ushbu tarmoq turi orqali yuqori tezlikda, ishonchli va sifatli ma’lumot uzatish imkoniyati yaratiladi. Amaliyot davomida optik tolali liniyalar qanday yotqizilishi, ularning markaziy tugunlarga qanday ulanishi va signallarni uzatish mexanizmlari bilan yaqindan tanishdim. Bundan tashqari, optik signalni elektr signaliga aylantiruvchi qurilmalar – media konvertorlar bilan ishlashni o‘rgandim. Keyingi bosqichda, router, switch va modem kabi asosiy tarmoq qurilmalarini sozlashda faol ishtirok etdim. Qurilmalarning konfiguratsiyasi, ularning IP manzillari orqali o‘zaro bog‘lanishi va foydalanuvchilarga internet xizmatini uzluksiz taqdim etishdagi o‘rni haqida amaliy bilimlarga ega bo‘ldim. Tarmoq tuzilmasida statik va dinamik IP-manzillash ning qanday tashkil etilishi, DHCP serverlar orqali avtomatik IP taqsimoti va xavfsizlik devorlarini (firewall) o‘rnatish orqali tarmoq xavfsizligini ta’minlash tajribasini oldim. Shuningdek, filialning telefon aloqa xizmatlari bilan bog‘liq jarayonlarini ham o‘rganib chiqdim. ATS (Avtomatik telefon stansiyasi) va SIP (Session Initiation Protocol) texnologiyalari asosida ovozli aloqa liniyalarini sozlashda qatnashdim. Korxona ichki telefon tarmoqlari, SIP akkauntlar yaratish, IP-telefon qurilmalarini konfiguratsiyalash, shuningdek, mijozlarga telefon xizmatini ulash jarayonida qatnashish menga real amaliy ko‘nikmalar berdi. Amaliyot davomida server tizimlari , ma’lumotlar bazalari va billing (hisob- kitob) tizimi faoliyati bilan ham yaqindan tanishdim. Serverlar boshqaruvi, xizmatlarning monitoringi, abonentlar ma’lumotlari bilan ishlash, xizmatlar bo‘yicha to‘lovlarni hisoblash va nazorat qilish jarayonlari bilan ishlash orqali ushbu tizimlarning umumiy ishlash mexanizmini chuqur o‘zlashtirdim. Bundan tashqari, men mijozlarga xizmat ko‘rsatish tizimi ning ichki ishlash tartibi bilan ham tanishdim. Mijozlarning murojaatlarini qabul qilish, texnik yordam ko‘rsatish, arizalarni ro‘yxatga olish va ularni yechishda ko‘maklashish, mijozlar bilan do‘stona va professional aloqani saqlashning muhimligini chuqur his qildim. Bu orqali foydalanuvchilar ehtiyojlarini tushunish va ularga xizmat ko‘rsatish madaniyati bo‘yicha zarur tajriba orttirdim. Amaliyotning yakuniy bosqichlarida esa turli texnik uskunalarni test qilish , ularning ishlash holatini tahlil qilish va texnik xizmat ko‘rsatish jarayonlarida ishtirok etdim. Uskunalarni profilaktik tekshiruvdan o‘tkazish, muammoli holatlarni aniqlash va bartaraf etish orqali texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha muhim ko‘nikmalarga ega bo‘ldim. Umuman olganda, “O‘zbektelekom” AK Shahrisabz filiali tomonidan taqdim etilgan ishlab chiqarish amaliyoti men uchun nihoyatda foydali bo‘ldi. Amaliyot davomida nazariy bilimlarimni amaliyotda qo‘llash, zamonaviy aloqa tizimlarining ichki tuzilishini chuqur o‘rganish, mustaqil ishlash va jamoa bilan faoliyat yuritish bo‘yicha katta tajriba to‘pladim. Bu tajriba kelajakdagi kasbiy faoliyatim uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi.

Uztelecom’da IP-TV xizmatini tashkil etish va tarmoq orqali multimedia ma’lumotlarni uzatish texnologiyalari

Sotib olish